พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 1

พระสุตตันตปิฎก

ขุททกนิกาย เปตวัตถุ

เล่มที่ ๒ ภาคที่ ๑

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

๑. เขตตูปมาเปตวัตถุ

ว่าด้วยพระอรหันต์เปรียบเหมือนนา

พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระคาถาเหล่านี้ความว่า

[๘๖] พระอรหันต์ทั้งหลายเปรียบด้วยนา ทายก

ทั้งหลายเปรียบด้วยชาวนา ไทยธรรมเปรียบด้วย

พืช ผลทานย่อมเกิดแต่การบริจาคไทยธรรมของ

ทายกแก่ปฏิคคาหก พืชนาและการหว่านพืชนั้น

ย่อมให้เกิดผลแก่เปรตทั้งหลายและทายก เปรต

ทั้งหลายย่อมบริโภคผลนั้น ทายกย่อมเจริญด้วย

บุญ ทายกทำกุศลในโลกนี้แล้ว อุทิศให้เปรต

ทั้งหลาย ครั้นทำกรรมดีแล้วย่อมไปสวรรค์.

จบ เขตตูปมาวัตถุที่ ๑

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 2

ปรมัตถทีปนี

อรรถกถาขุททกนิกาย เปตวัตถุ

กถาเริ่มต้นปกรณ์

ข้าพเจ้า ขอนมัสการ ซึ่งพระโลกนาถเจ้า

ผู้ประกอบด้วยพระมหากรุณาคุณ ผู้บรรลุฝั่งแห่ง

สาครคือไญยธรรม ผู้มีเทศนานัยอันละเอียด

ลึกซึ้งและวิจิตร.

ข้าพเจ้า ขอนมัสการ ซึ่งพระธรรมเจ้า อัน

สูงสุดนั้น ที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงบูชาแล้ว

ซึ่งเป็นเครื่องนำสัตว์เพียบพร้อมด้วยวิชา และ

จรณะให้ออกจากโลก.

ข้าพเจ้า ขอนมัสการ ซึ่งพระอริยสงฆ์ ผู้

เพียบพร้อมด้วยคุณมีศีลเป็นต้น ผู้ดำรงอยู่ใน

มรรคและผล ผู้เป็นบุญเขต อันยอดเยี่ยม.

ด้วยเดชแห่งบุญ อันเกิดจากการนมัสการ

พระรัตนตรัย ดังกล่าวมาแล้วนี้ ขอข้าพเจ้า จง

เป็นผู้มีอันตรายอันห้วงบุญนั้น กำจัดแล้วในที่

ทุกสถาน ก็เทศนาใด ของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย

ประกาศถึงกรรมที่เปรตทั้งหลาย กระทำไว้ใน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 3

ชาติก่อน อันเป็นเหตุนำมาซึ่งความเป็นเปรต

โดยความต่างกันแห่งผลกรรมของเปรตเหล่านั้น

อันนำความสังเวชให้เกิดโดยพิเศษ ทำกรรมและ

ผลของกรรมให้ประจักษ์ เทศนานั้นมีเรื่องที่

ทราบกันดีแล้ว โดยชื่อว่า เปตวัตถุ ที่ท่านผู้แสวง

หาคุณอันยิ่งใหญ่ ได้สังคายนาไว้แล้ว ในขุททก-

นิกาย. ข้าพเจ้า จะยึดเอานัยแห่งอรรถกถาเก่า

ของเปตวัตถุนั้นมาชี้แจงถึงเหตุในเรื่องนั้น ๆ

ให้แจ่มแจ้งโดยพิเศษ จักกระทำอรรถสังวรรณนา

อันงดงามบริสุทธิ์ด้วยดี ไม่ปะปน มีอรรถและ

วินิจฉัยอันละเอียด ไม่ค้านกับลัทธิของพระมหา-

เถระผู้อยู่ในมหาวิหารตามกำลัง ขอสาธุชน

ทั้งหลายจงตั้งใจสดับ อรรถสังวรรณนานั้นของ

ข้าพเจ้า ผู้กล่าวอยู่โดยเคารพ เทอญ.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า เปตวตฺถุ ได้แก่ กรรมอันเป็นเหตุให้

สัตว์นั้น ๆ มีบุตรแห่งเศรษฐีเป็นต้น เกิดเป็นเปรต. ก็พระปริยัติธรรม

อันเป็นไปโดยประกาศถึงกรรมนั้น มีอาทิว่า พระอรหันต์ทั้งหลาย

เปรียบด้วยนา ท่านประสงค์เอา เปตวัตถุในที่นี้.

ถามว่า เปตวัตถุนี้นั้น ใครกล่าว กล่าวที่ไหน กล่าวเมื่อไร

และเพราะเหตุไรจึงกล่าว ? ข้าพเจ้าจะเฉลย : จริงอยู่เปตวัตถุนี้

เกิดด้วยเหตุ ๒ อย่าง คือ ด้วยเหตุที่เกิดขึ้นแห่งเรื่อง ๑ ด้วยอำนาจ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 4

คำถามและคำตอบ ๑. ในสองอย่างนั้น ที่เกิดด้วยอัตถุปปัตติเหตุ

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส นอกนั้น พระนารทเถระเป็นต้น เป็น

ผู้ถาม พวกเปรตนั้น ๆ เป็นผู้แก้. ก็เพราะเหตุที่เมื่อพระนารทเถระ

เป็นต้น กราบทูลถึงคำถามและคำตอบนั้น ๆ พระศาสดาจึงกระทำ

เรื่องนั้น ๆ ให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุแล้ว แสดงธรรมแก่บริษัท

พร้อมหน้ากัน. ฉะนั้น เปตวัตถุนั้นทั้งหมด จึงเป็นอันชื่อว่า พระ-

ศาสดาตรัสทั้งนั้น. จริงอยู่ เมื่อพระศาสดาทรงประกาศพระธรรม-

จักรอันบวร ประทับอยู่ในที่นั้น ๆ มีกรุงราชคฤห์เป็นต้น เปตวัตถุ

นั้น ๆ จึงขึ้นสู่เทศนา โดยกระทำกรรมและผลของกรรม แห่งสัตว์

ทั้งหลายให้ประจักษ์ ด้วยการถามและแก้ไขอัตถุปปัตติเหตุนั้น ๆ

โดยมาก ดังนั้น ในที่นี้เทศนานี้ จึงเป็นการตอบโดยทั่วไป แห่งบท

ทั้งหลายว่า เกน ภาสิต ดังนี้เป็นต้น เป็นอันดับแรก. แต่เมื่อว่า

โดยไม่ทั่วไป เทศนานี้ จักมาในอรรถวรรณนาแห่งเรื่องนั้น ๆ นั่นแล.

ก็เปตวัตถุนี้นั้น นับเนื่องในสุตตันตปิฎก ในบรรดาปิฎก ๓ คือ

วินัยปิฎก สุตตันตปิฎก และอภิธัมมปิฎก นับเนื่องในขุททกนิกาย

ในบรรดานิกาย ๕ คือ ทีฆนิกาย มัชฌิมนิกาย สังยุตตนิกาย

อังคุตตรนิกาย และขุททกนิกาย สงเคราะห์เข้าในคาถา ในบรรดา

ศาสนามีองค์ ๙ คือ สุตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อุทาน

อิติวุตตก ชาดก อัพภูตธรรม และเวทัลละ. สงเคราะห์เข้าใน

ธรรมขันธ์เล็กน้อย ในบรรดาธรรมขันธ์ ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์

ที่พระอานนท์ผู้ธรรมภัณฑาคาริก ได้ปฏิญญาณไว้อย่างนี้ว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 5

ข้าพเจ้าเรียนเอาพระธรรมขันธ์จากพุทธ--

สำนัก ๘๒,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ จากสำนักภิกษุ

๒,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ที่เป็นไปในหทัยของ

ข้าพเจ้า จึงมีจำนวน ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์

ดังนี้.

ว่าโดย ภาณวาร มีเพียง ๔ ภาณวาร ว่าโดยวรรค สงเคราะห์

เป็น ๔ วรรคคือ อุรควรรค อุพพริวรรค จูฬวรรค และมหาวรรค.

ใน ๔ วรรคนั้น วรรคแรกมี ๑๒ เรื่อง วรรคที่ ๒ มี ๑๓ เรื่อง

วรรคที่ ๓ มี ๑๐ เรื่อง วรรคที่ ๔ มี ๑๖ เรื่อง รวมความว่า เมื่อ

ว่าโดยเรื่อง ประดับด้วยเรื่อง ๕๑ เรื่อง. ในบรรดาวรรคของเรื่องนั้น

อุรควรรคเป็นวรรคต้น. ในบรรดาเรื่อง มีเรื่องเขตตูปมเปรต

เป็นเรื่องต้น คาถาของเรื่องต้นนั้น มีคำว่า เขตฺตูปมา อรหนฺโต

เป็นต้นเป็นคาถาแรก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 6

อุรควรรคที่ ๑

อรรถกถาเขตตูปมาเปตวัตถุที่ ๑

ก็ พระผู้มีพระภาคเจ้า เมื่อทรงประทับอยู่ที่พระเวฬุวัน

กลันทกนิวาปวิหาร ใกล้กรุงราชคฤห์ จึงทรงปรารภเปรตบุตรเศรษฐี

คนหนึ่ง จึงตรัสเรื่องนั้นดังต่อไปนี้ :-

ได้ยินว่า ในกรุงราชคฤห์ ได้มีเศรษฐีคนหนึ่ง เป็นคน

มั่งคั่ง มีทรัพย์มาก มีโภคะมาก มีเครื่องปกรณ์แห่งทรัพย์ที่น่า

ปลื้มใจอย่างมากมาย สั่งสมทรัพย์ไว้เป็นจำนวนหลายโกฏิ. ได้มีบุตร

คนเดียว น่ารัก น่าชอบใจ. เมื่อบุตรนั้น รู้เดียงสา บิดามารดา

จึงพากันคิดอย่างนี้ว่า เมื่อบุตรของเราจ่ายทรัพย์ให้สิ้นเปลืองไป

วันละ ๑,๐๐๐ ทุกวัน แม้ถึงร้อยปี ทรัพย์ที่สั่งสมไว้นี้ ก็ไม่หมดสิ้นไป.

จะประโยชน์อะไร ด้วยการที่จะให้บุตรนี้ลำบากในการศึกษาศิลปะ

ขอให้บุตรนี้จงมีความไม่ลำบากกายและจิต บริโภคโภคสมบัติ

ตามสบายเถิด ดังนี้แล้ว จึงไม่ให้บุตรศึกษาศิลปะ. ก็เมื่อบุตร

เจริญวัยแล้ว มารดาบิดาได้นำหญิงสาวแรกรุ่น ผู้สมบูรณ์ด้วยสกุล

รูปร่างความเป็นสาว ละความงาม ผู้เอิบอิ่มด้วยกามคุณ บ่ายหน้า

ออกจากธรรมสัญญา. เขาอภิรมย์อยู่กับหญิงสาวนั้น ไม่ให้เกิดแม้

ความคิดถึงธรรม ไม่มีความเอื้อเฟื้อ ในสมณพราหมณ์และคนที่ควร

เคารพ ห้อมล้อมด้วยพวกนักเลง กำหนัด ยินดี ติดอยู่ในกามคุณ ๕

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 7

เป็นผู้มืดมนธ์ไปด้วยโมหะ ให้เวลาผ่านไป เมื่อมารดาบิดา ถึง

แก่กรรมลง ให้สิ่งที่ปรารถนาแก่ นักรำ นักร้อง เป็นต้น ผลาญ

ทรัพย์ให้วอดวายไป ไม่นานเท่าไรนัก ก็สิ้นเนื้อประดาตัว (เที่ยว)

ขอยืม (เงิน) เลี้ยงชีวิต ยืมหนี้ไม่ได้อีก ถูกพวกเจ้าหนี้ ทวงถาม

ก็ต้องให้ที่นาที่สวนและเรือนเป็นต้น ของตนแก่พวกเจ้าหนี้เหล่านั้น

ถือกระเบื้อง เที่ยวขอทานกิน พักอยู่ที่ศาลาคนอนาถา ในพระนคร

นั้นนั่นแล.

ครั้นอยู่มาวันหนึ่ง พวกโจร มาประชุมกัน กล่าวกะเขา

อย่างนี้ว่า นายผู้เจริญ ท่านจะมีประโยชน์อะไรด้วยการเป็นอยู่

ลำบากอย่างนี้ ท่านยังเป็นหนุ่ม มีเรี่ยวแรงกำลังก็สมบูรณ์ เหตุไฉน

ท่านจึงอยู่เหมือนมีมือเท้าพิกล มาเถิด มาร่วมกับพวกเรา (เที่ยว)

ปล้นทรัพย์พวกชาวบ้านแล้ว เป็นอยู่สบายดี. ชายคนนั้น พูดว่า

เราไม่รู้วิธีทำโจรกรรม. พวกโจรตอบว่า พวกเราจะสอนให้เธอ

ขอให้เธอจงเชื่อคำของพวกเราอย่างเดียว. ชายนั้นรับคำแล้ว

ได้ไปกับพวกโจรเหล่านั้น. ลำดับนั้น พวกโจรเหล่านั้น ใช้ให้เขาถือ

ฆ้อนใหญ่ ตัดช่องย่องขึ้นเรือน ให้เขายืนตรงที่ปากช่องแล้วสอนว่า

ถ้าคนอื่นมาในที่นี้ เจ้าจงเอาไม้ฆ้อนนี้ทุบผู้นั้นทีเดียวให้ตายเลย.

เขาเป็นคนบอดเขลา ไม่รู้สิ่งที่เป็นประโยชน์และมิใช่ประโยชน์

ได้ยืนอยู่แต่ในที่นั้น มองดูทางมาของคนเหล่าอื่นอย่างเดียว. ฝ่าย

พวกโจร เข้าไปยังเรือนแล้ว ถือเอาสิ่งของที่ควรถือเอาไปด้วย

พอพวกคนในเรือนรู้ตัวเท่านั้น ก็พากันหนีไปคนละทิศ คนละทาง.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 8

พวกคนในเรือน ลุกขึ้น ต่างก็พากันวิ่งขับโดยเร็ว พร้อมกับ

ข้างโน้นข้างนี้ เห็นชายคนนั้น ยืนอยู่ตรงช่องประตู เฮ้ย คนร้าย

แล้วพากันจับไว้ เอาไม้ฆ้อนเป็นต้น ทุบมือและเท้าแล้ว กราบทูล

แสดงแด่พระราชาว่า ขอเดชะ คนนี้เป็นโจร ข้าพระองค์จับได้ที่

ปากช่อง. พระราชาทรงมีพระบัญชาให้ผู้รักษาพระนครลงโทษ

ด้วยพระดำรัสว่า จงตัดศีรษะของผู้นี้. ผู้รักษาพระนคร รับสนอง

พระบรมราชโองการแล้ว จึงให้จับชายคนนั้นแล้ว ให้มัดไพล่หลัง

อย่างมั่นคง ให้ตระเวนเขา ผู้ถูกคล้องคอด้วยพวงมาลัยสีแดงห่าง ๆ

มีศีรษะเปื้อนด้วยผงอิฐ ตามทางที่เขาแสดงด้วยกลอง ตีประจาน

โทษ จากทางรถบรรจบทางรถ จากทางสี่แพร่งบรรจบทางสี่แพร่ง

แล้ว ให้เฆี่ยนด้วยหวาย พลางนำไปยังสถานที่ประหารชีวิต.

ประชาชนพากันแตกตื่นว่า ในพระนครนี้ เขาจับโจรปล้นสะดมภ์

คนนี้ได้.

ก็สมัยนั้นในพระนครนั้น มีหญิงงามเมือง คนหนึ่ง ชื่อว่า

สุลสา ยืนอยู่ที่ปราสาทมองไปตามช่องหน้าต่าง เห็นชายคนนั้น

ถูกนำไปอย่างนั้น เธอเคยถูกชายผู้นั้นบำเรอมาในกาลก่อน จึง

เกิดความสงสารชายคนนั้นขึ้นว่า ชายคนนี้ เคยเสวยสมบัติเป็น

อันมาก ในพระนครนี้เอง บัดนี้ถึงความพินาศวอดวายถึงเพียงนี้

จึงส่งขนมต้ม ๔ ลูก และน้ำดื่มไปให้. และได้แจ้งให้ผู้รักษา

พระนครทราบว่า ขอเจ้านาย จงรอจนถึงชายผู้นี้กินขนมต้มเหล่านี้

แล้วดื่มน้ำก่อน.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 9

ครั้นในระหว่างนั้น ท่านพระมหาโมคคัลลานะ ตรวจดูด้วย

ทิพยจักษุ เห็นชายคนนั้นจะถึงความวอดวาย ด้วยแรงกรุณาเตือนใจ

คิดว่า ชายคนนี้ ไม่เคยทำบุญ ทำแต่บาป เพราะฉะนั้น ชายผู้นี้

จักเกิดในนรก ครั้นพอเราไป เขาถวายขนมต้มและน้ำดื่มแล้ว

จักเกิดในภุมมเทพ ไฉนหนอ เราจะพึงเป็นที่พึ่งของชายผู้นี้ ดังนี้

แล้วได้ไปปรากฏข้างหน้าของชายผู้นั้น ในขณะที่เขานำน้ำดื่ม

และขนมต้มเข้าไปให้. เขา ครั้นเห็นพระเถระก็มีจิตเลื่อมใส คิดว่า

เราผู้จะถูกคนเหล่านี้ฆ่าในบัดนี้เอง จะมีประโยชน์อะไร ด้วยขนมต้ม

ที่เราจะกินเข้าไป ก็ผลทานี้ จักเป็นเสบียงสำหรับคนไปสู่ปรโลก

จึงให้เขาถวายขนมต้มและน้ำดื่มแด่พระเถระ. เพื่อจะเจริญความ

เลื่อมใสของชายผู้นั้น เมื่อชายผู้นั้น กำลังดูอยู่นั่นแหละ พระเถระ

จึงนั่งในที่เช่นนั้น ฉันขนมต้มและดื่มน้ำแล้ว ลุกจากอาสนะหลีกไป.

ฝ่ายชายผู้นั้น จกเพชฌฆาตนำไปสู่ที่ประหาร แล้วให้ถึงการตัด

ศีรษะ ด้วยบุญที่เขาทำไว้ในพระมหาโมคคัลลานเถระ ผู้เป็น

บุญเขต อย่างยอดเยี่ยม แม้จะเป็นผู้ควรจะเกิดในเทวโลก ชั้นเยี่ยม

แต่เพราะเหตุที่เธอมีจิตเศร้าหมองในเวลาใกล้จะตาย เพราะความ

เสน่หาที่มุ่งถึงนางสุลสาว่า เราได้ไทยธรรมนี้ เพราะอาศัย

นางสุลสา ฉะนั้น เมื่อจะเกิดเป็นหมู่เทพชั้นต่ำ จึงเกิดเป็นรุกขเทวดา

ที่ต้นไทรใหญ่ มีร่มเงาอันสนิท อันเกิดแทบภูเขา.

อาจารย์บางพวกกล่าวว่า "ได้ยินว่า ถ้าในปฐมวัย เขาจักได้

ขวนขวายในการดำรงวงศ์กุลไซร้ เขาจักเป็นผู้เลิศกว่าเศรษฐี

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 10

ทั้งหลาย ในพระนครนั้นนั่นเอง ถ้าขวนขวายในมัชฌิมวัย เขาจัก

เป็นเศรษฐีวัยกลางคน ถ้าขวนขวายในปัจฉิมวัย เขาก็จักเป็น

เศรษฐีในวัยสุดท้าย. แต่ถ้าในปฐมวัยเขาจักได้บวชไซร้ เขาก็จัก

ได้เป็นพระอรหันต์. ถ้าบวชในมัชฌิมวัย เขาก็จักได้เป็นพระ-

สกทาคามี หรือพระอนาคามี. ถ้าบวชในปัจฉิมวัย เขาก็จักได้เป็น

พระโสดาบัน. แต่เพราะเขาคลุกคลีด้วยบาปมิตร เขาจึงเป็น

นักเลงหญิง นักเลงสุรา ยินดีแต่ในทุจริต เป็นคนไม่เอื้อเฟื้อ

เสื่อมจากสมบัติทั้งปวง ถึงความย่อยยับอย่างใหญ่หลวง โดยลำดับ."

ครั้นสมัยต่อมา เทพบุตรนั้นเห็นนางสุลสาไปสวน เกิด

กามราคะ เนรมิตให้มืดแล้วนำนางไปยังภพของตน สำเร็จการอยู่

ร่วมกับนางสิ้น ๗ วัน และได้แนะนำตนแก่นาง. มารดาของนาง

เมื่อไม่เห็นนาง ร้องไห้พลางวิ่งพล่านไปข้างโน้นข้างนี้. มหาชน

เห็นเข้าจึงกล่าวว่า พระผู้เป็นเจ้ามหาโมคคัลลานะ เป็นผู้มีฤทธิ์มาก

มีอานุภาพมาก จะพึงรู้คติของนาง ท่านพึงเข้าไปหาท่านแล้ว

ไต่ถามเถิด. นางรับคำแล้วเข้าไปหาท่าน ถามความนั้น. พระเถระ

กล่าวว่า ในวันที่ ๗ แต่วันนี้ เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรม

ในพระเวฬุวันมหาวิหาร เธอจักเห็น ณ ที่สุดบริษัท. ลำดับนั้น

นางสุลสาได้กล่าวกะเทวบุตรนั้นว่า ข้อที่เราอยู่ในภพของท่าน

ไม่สมควร วันนี้ เป็นวันที่ ๗ มารดาของฉันเมื่อไม่เห็นฉัน ก็จัก

กึงความร่ำไรโศกเศร้า ดีละเทวดา ท่านจงพาฉันไปที่นั้นนั่นเถิด.

เทพบุตรพานางไปพักไว้ท้ายบริษัท ในเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 11

กำลังทรงแสดงธรรมอยู่ในพระเวฬุวัน ได้ยินไม่ปรากฏตัว.

ลำดับนั้น มหาชนเห็นนางสุลสา แล้วกล่าวอย่างนี้ว่า แม่สุลสา

เธอไปไหนมาตลอดวันเท่านี้ มารดาของเธอ เมื่อไม่เห็นเธอ ก็ได้

ถึงความร่ำไรโศกเศร้าเหมือนคนบ้า. นางจึงแจ้งเรื่องนั้นแก่มหาชน

และเมื่อมหาชนถามว่า อย่างไรบุรุษนั้นการทำความขวนขวาย

แต่บาปเช่นนั้น ไม่ได้ทำกุศลไว้เลย ยังเกิดเป็นเทพได้ นางสุลสา

กล่าวว่า เขาได้ถวายขนมต้มและน้ำดื่มที่เราให้ แก่ท่านพระมหา-

โมคคัลลานะ ด้วยบุญนั้น จึงได้เกิดเป็นเทพบุตร มหาชนได้กระทำ

ดังนั้น จึงได้เกิดอัศจรรย์จิตไม่เคยมี จึงได้คิดว่า เขาได้กระทำ

บุญกรรมแม้น้อย ในพระอรหันต์ทั้งหลาย ผู้ชื่อว่า เป็นบุญเขต

อันยอดเยี่ยมของชาวโลก จึงนำสัตว์มาเกิดเป็นเทพบุตร ดังนี้แล้ว

จึงได้เสวยปีติและโสมนัสอันโอฬาร ภิกษุทั้งหลาย กราบทูล

เนื้อความนั้น แด่พระผู้มีพระภาคเจ้า. ลำดับนั้น เพราะอัตถุปปัติเหตุนี้

พระผู้มีพระภาคเจ้า จึงได้ทรงภาษิตคาถาเหล่านี้ว่า :-

พระอรหันต์ทั้งหลาย เปรียบด้วยนา

ทายกทายิกาทั้งพลาย เปรียบด้วยชาวนา ไทย

ธรรมเปรียบด้วยพืช ผลทาน ย่อมเกิด แต่การ

บริจาคไทยธรรม ของทายกทายิกาผู้ให้แก่

ปฏิคาหกผู้รับนั้น พืชนาและการหว่านพืชนี้

ย่อมให้เกิดผลแก่พวกเปรต และทายกทายิกา

ผู้ให้ เปรตทั้งหลาย ย่อมพากันบริโภคผลนั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 12

ทายกทายิกาย่อมเจริญด้วยบุญ ทายกทายิกา

ทำกุศลในโลกนี้แล้ว อุทิศให้เปรตทั้งหลาย

ครั้นทำกรรมดีแล้ว ย่อมไปสวรรค์.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า เขตฺตูปมา ได้แก่ ชื่อว่า นา

เพราะเป็นที่ต้านทานคือรักษา พืชที่ซัดคือที่หว่าน โดยทำภาวะ

ให้ทำผลมาก ได้แก่ สถานที่เป็นที่งอก แห่งพืชมีข้าวสาลีเป็นต้น.

พระอรหันต์ทั้งหลาย ชื่อว่า เขตตูปมา เพราะมีนาเป็นอุปมา อธิบาย

ว่า เป็นเสมือนคันนา. บทว่า อรหนฺโต ได้แก่ ท่านผู้สิ้นอาสวะ

ทั้งหลาย. จริงอยู่ ท่านผู้สิ้นอาสวะทั้งหลายเหล่านั้น ท่านเรียกว่า

พระอรหันต์ เพราะกำจัดซี่กำแห่งกิเลสเป็นต้น และซี่กำแห่ง

สังขารจักร เพราะเป็นผู้ไกลจากกิเลสเป็นต้นนั้นนั่นแล เพราะเป็น

ผู้ควรแก่ไทยธรรมมีปัจจัยเป็นต้น และเพราะไม่มีที่ลับในการ

ทำบาป.

จริงอยู่ ในข้อนั้น สันดานของพระขีณาสพ เว้นจากโทษ

มีโลภเป็นต้น ประกอบด้วยปัจจัยอื่นมีกาลเป็นต้น ในเมื่อเขาหว่านพืช

คือไทยธรรมที่ตบแต่งไว้ดีแล้ว ย่อมมีผลมากแก่ทายก เปรียบเหมือน

นาเว้นจากโทษมีหญ้าเป็นต้น ประกอบด้วยปัจจัยอื่น มีฤดูและน้ำ

เป็นต้น ในเมื่อหว่านพืชที่เขาจัดแจงไว้ดี ย่อมมีผลมากแก่ชาวนา

ฉะนั้น. ด้วยเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า เขตฺตูปมา

อรหนฺโต ดังนี้เป็นต้น. นี้เป็นนิเทศอย่างอุกฤษฏ์ เพราะไม่ปฏิเสธว่า

แม้พระอริยบุคคลมีพระเสขะเป็นต้นว่า เป็นเขตของทายกนั้น.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 13

บทว่า ทายกา ได้แก่ ผู้ให้ คือ ผู้บริจาค ปัจจัยมีจีวร เป็นต้น.

อธิบายว่า ผู้สละคือตัดกิเลสมีโลภะเป็นต้น ในสันดานของตน

โดยการบริจาคปัจจัยมีจีวรเป็นต้นนั้น อีกอย่างหนึ่ง ผู้ชำระและ

ผู้รักษา สันดานของตน จากกิเลสมีความโลภเป็นต้นนั้น. บทว่า

สฺสกูปมา ได้แก่ เสมือนชาวนา. ชาวนา ไถนาข้าวสาลีเป็นต้น

เมื่อไม่ประมาท ด้วยกิจมีการหว่าน การไขน้ำเข้า การเปิดน้ำออก

การปักดำ และการรักษา เป็นต้น ตามควรแก่เวลา ย่อมได้รับผล

แห่งข้าวกล้า อันโอฬารและไพบูลย์ ฉันใด แม้ทายกก็ฉันนั้น เมื่อ

ไม่ประมาทด้วยการบริจาคไทยธรรม และการปรนนิบัติในพระ-

อรหันต์ทั้งหลาย ย่อมได้รับผลแห่งทานอันโอฬารและไพบูลย์.

ด้วยเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวว่าทายกและทายิกา เปรียบด้วยชาวนา

ดังนี้เป็นต้น.

บทว่า พีชูปม เทยฺยธมฺม ท่านกล่าวด้วยลิงควิปปลาส,

อธิบายว่า ไทยธรรมเป็นเหมือนพืช. จริงอยู่ คำว่า เทยฺยธมฺม นี้

เป็นชื่อของวัตถุที่จะพึงให้ ๑๐ อย่าง มีข้าวและน้ำเป็นต้น. บทว่า

เอตฺโต นิพฺพตฺตเต ผล ความว่า ผลแห่งทาน ย่อมบังเกิด และเกิดขึ้น

จากการบริจาคไทยธรรมของทายกแก่ปฏิคาหกนั้น ละย่อมเป็นไป

ด้วยอำนาจการสืบเนื่องตลอดกาลนาน.

ก็ในที่นี้ เพราะเหตุวัตถุมีข้าวและน้ำเป็นต้น ที่จัดแต่งด้วย

เจตนาเครื่องบริจาค ไม่ใช่ภาวะแห่งวัตถุนอกนี้ เพราะฉะนั้น ท่าน

จึงจัดไทยธรรมด้วยศัพท์ว่า พีชูปม เทยฺยธมฺม ดังนี้. เพราะเหตุนั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 14

พึงเห็นเจตนาเครื่องบริจาค ซึ่งมีไทยธรรมวัตถุเป็นอารมณ์นั่นแหละ

ว่าเป็นพืช โดยอ้างถึงไทยธรรม. จริงอยู่ เจตนาเครื่องบริจาคนั้น

ให้สำเร็จผลต่างด้วยปฏิสนธิเป็นต้น และต่างด้วยอารมณ์อันเป็น

นิสสัยปัจจัย แห่งปฏิสนธิเป็นต้นนั้น ไม่ใช่ไทยธรรมแล.

บทว่า เอต พีช กสี เขตฺต ได้แก่ พืชตามที่หว่านแล้ว

และนาตามที่กล่าวแล้ว. อธิบายว่า กสิ กล่าวคือประโยคในการ

หว่านพืชนั้น ในนานั้น. การหว่านทั้ง ๓ อย่างนั้น จำปรารถนา

เพราะฉะนั้นท่านจงกล่าวว่า เปตาน ทายกสฺส จ เป็นต้น. ถ้าทายก

ให้ทานอุทิศให้เปรตทั้งหลาย. แก่พวกเปรต และทายก. ถ้าไม่ให้

ทานอุทิศให้พวกเปรต, อธิบายว่า พืชนั้น การหว่านนั้น และนานั้น

ย่อมมีเพื่อความอุปการะแก่ทายกเท่านั้น. บัดนี้ เพื่อจะแสดงถึง

อุปการะนั้น ท่านจึงกล่าวว่า พวกเปรต ย่อมบริโภคผลนั้น ผู้ให้

ย่อมเจริญด้วยบุญ ดังนี้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ต เปตา ปริภุญฺชนฺติ ความว่า

เมื่อทายก ถวายทานอุทิศพวกเปรต เมื่อนา การหว่าน และพืช

ตามที่กล่าวแล้วสมบูรณ์ และมีการอนุโมทนา พวกเปรตย่อมบริโภค

ผลทานที่สำเร็จแก่เปรต บทว่า ทาตา ปญฺเน วฑฺฒติ ความว่า

แต่ผู้ให้ ย่อมเจริญด้วยผลแห่งบุญมีโภคสมบัติเป็นต้น ในเทวดาและ

มนุษย์ อันมีบุญที่สำเร็จจากทานของตนเป็นนิมิต. จริงอยู่ แม้ผล

แห่งบุญ ท่านก็เรียกว่า บุญ ในประโยคมีอาทิว่า ดูก่อน ภิกษุ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 15

ทั้งหลาย บุญนี้ ย่อมเจริญอย่างนี้ เพราะเหตุแห่งการสมาทาน

กุศลธรรม.

บทว่า อิเธว กุสล กตฺวา ความว่า สั่งสมบุญอันสำเร็จ

ด้วยทาน ด้วยอำนาจการอุทิศแก่พวกเปรต ชื่อว่า กุศล เพราะ

อรรถว่า ไม่มีโทษและมีสุขเป็นผล ในอัตตภาพนี้เอง. บทว่า

เปเต จ ปฏิปูชิย ความว่า ต้อนรับด้วยทานอุทิศเปรต ให้เปรต

เหล่านั้น พ้นจากทุกข์ที่เสวยอยู่. จริงอยู่ ทานที่ให้อุทิศเปรต เป็น

อันชื่อว่า บูชา เปรต เหล่านั้น. เพราะเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวว่า

ก็การบูชา ที่พวกญาติ ทำแล้วแก่พวกเรา และว่า การบูชา อัน

ยิ่งใหญ่ ที่พวกญาติทำแล้ว แก่พวกเปรต. ด้วย จ ศัพท์ ในบทว่า

เปเต จ นี้ จัดเข้าในอานิสงฆ์แห่งทาน ที่เป็นปัจจุบัน มีอาทิอย่างนี้

ว่า ผู้ให้ย่อมเป็นที่รัก เป็นที่ชอบใจ เป็นที่ถึงใจ เป็นที่ไว้วางใจ

เป็นผู้ยกย่อง เป็นผู้ที่ควรเคารพ และเป็นผู้อันวิญญูชนควรสรรเสริญ

ควรระบุถึง. บทว่า สคฺคญฺจ กมติฏฺาน กมฺม กตฺวาน ภทฺทก

ความว่า กระทำกัลยาณกรรม คือกุคลกรรม ย่อมก้าวถึง คือเข้าถึง

ด้วยอำนาจการเข้าถึงเทวโลก อันเป็นสถานที่เกิดของพวกตน

ได้ทำบุญไว้ อันได้นามว่า สวรรค์ เพราะมีอารมณ์ดี ด้วยฐานะ

๑๐ ประการ มี อายุทิพย์ เป็นต้น.

ก็ในบทเหล่านี้ ท่านกล่าวว่า ทำกุศลแล้วกล่าวซ้ำว่า อัน

กระทำกรรมดี พึงเห็นว่า เพื่อจะแสดงว่า แม้การบริจาคธรรม

เป็นทาน โดยการให้ส่วนบุญ เหมือนการบริจาคไทยธรรม จักเป็น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 16

กุศลกรรมอันสำเร็จด้วยทานเหมือนกัน. ก็ในที่นี้ อาจารย์บางพวก

กล่าวว่า พระอรหันต์ ท่านประสงค์เอาว่า เปรต. คำนั้นเป็นเพียง

มติของเกจิอาจารย์เหล่านั้น เพราะที่มาว่าพระขีณาสพนั้น เป็น

เปรตไม่มีเลย เพราะพระขีณาสพเหล่านั้น ไม่ประกอบภาวะ

มีพืชเป็นต้น เหมือนทายก และเพราะผู้เกิดในกำเนิดเปรตมีภาวะ

มีพืชเป็นต้นประกอบไว้.

ในเวลาจบเทศนา สัตว์ ๘๔,๐๐๐ ตั้งต้นแต่เทพบุตรและ

นางสุลสา ได้ตรัสรู้ธรรมแล้วแล.

จบ อรรถกถาเขตตูปมาเปตวัตถุที่ ๑

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 17

๒. สูกรเปตวัตถุ

ว่าด้วยกายงามปากเหม็น

ท่านพระนารทะถามเปรตตนหนึ่งว่า

[๘๗] กายของท่านล้วนมีสีเหมือนทองคำ รัศมี

กายของท่าน สว่างไสวไปทั่วทุกทิศ แต่หน้า

ของท่านเหมือนหน้าสุกร เมื่อก่อนท่านได้ทำ

กรรมอะไรไว้

เปรตนั้นตอบว่า

ข้าแต่พระนารทะ เมื่อก่อนข้าพเจ้าได้

สำรวมกาย แต่ไม่ได้สำรวมวาจา เพราะเหตุนั้น

รัศมีกายของข้าพเจ้าจึงเป็นเช่นกันที่ท่านเห็นอยู่

นั้น เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้าขอกล่าวกะท่าน สรีระ

ของข้าพเจ้าท่านเห็นเองแล้ว ขอท่านอย่าทำบาป

ด้วยปาก อย่าให้หน้าสุกรเกิดมีแก่ท่าน.

จบ สูกรเปตวัตถุ

อรรถกถาสูกรเปตวัตถุ ๒

เมื่อพระศาสดา ทรงอาศัยกรุงราชคฤห์ ประทับอยู่ใน

พระเวฬุวัน กลันทกนิวาปวิหาร ทรงปรารภเปรตผู้มีหน้าเหมือน

สุกรตนหนึ่ง จึงตรัสคำเริ่มต้นว่า กาโย เต สพฺพโส วณฺโณ ดังนี้.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 18

ได้ยินว่า ในอดีตกาล ในศาสนาของพระผู้มีพระภาคเจ้า

ทรงพระนามว่า กัสสปะ ได้มีภิกษุรูปหนึ่งเป็นผู้สำรวมทางกาย

แต่ไม่สำรวมทางวาจา ด่าปริภาษภิกษุทั้งหลาย มรณภาพแล้ว

ไปบังเกิดในนรก ไหม้ในนรกนั้น สิ้นพุทธันดรหนึ่ง จุติจากนรก

นั้นแล้ว ในพุทธุปบาทกาลนี้ บังเกิดเป็นเปรต ถูกความหิวกระหาย

ครอบงำ ด้วยเศษวิบากของกรรมนั้นนั่นแล ณ เชิงเขาคิชฌกูฏ

ใกล้กรุงราชคฤห์. ร่างของเปรตนั้นได้มีสีเหมือนทองคำ. แต่หน้า

ของเปรตนั้น เหมือนหน้าสุกร. ลำดับนั้น ท่านพระนารทะ อยู่ที่

เขาคิชฌกูฏ ชำระร่างกายแต่เช้าตรู่ ถือบาตรและจีวร กำลัง

เที่ยงบิณฑบาต ยังกรุงราชคฤห์ พบเปรตนั้นในระหว่างทาง

เมื่อจะถามถึงกรรมที่เปรตนั้นทำ จึงกล่าวคาถาว่า

กายของท่านล้วนมีสีดุจทองคำ รัศมีกาย

ของท่านสว่างไสวไปทุกทิศ แต่หน้าของท่าน

เหมือนหน้าสุกร เมื่อก่อนท่านได้ทำกรรมอะไร

ไว้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กาโย เต สพฺพโส วณฺโณ ความว่า

กายคือร่างของท่าน ล้วนมีสีดุจทองคำ คือ คล้ายทองคำที่สุกปลั่ง.

บทว่า สพฺพา โอภาสเต ทิสา ความว่า รัศมีกายของเขาว่างไสว

โชติช่วง ไปโดยรอบทั่วทุกทิศ. อีกอย่างหนึ่ง ในคำว่า บทว่า

โอภาสเต นี้ มีเหตุเป็นเครื่องหยั่งลงในภายในเป็นอรรถ พึงเห็น

ความว่า กายของท่านล้วนมีสีดุจทองคำ สว่างไสว โชติช่วงไปทั่ว

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 19

ทุกทิศ. บทว่า มุข เต สูกรสุเสว ได้แก่ ก็หน้าของท่านเหมือนสุกร,

อธิบายว่า หน้าของท่านเสมือนหน้าสุกร. ด้วยบทว่า กึ กมฺมมกรี ปุเร

ความว่า ท่านพระนารทะถามว่า เมื่อก่อน คือ ในอดีตชาติท่าน

ได้ทำกรรมเช่นไรไว้.

เปรตนั้น ถูกพระเถระถามถึงกรรมที่คนทำอย่างนี้ เมื่อ

จะตอบด้วยคาถา จึงกล่าวว่า :-

ข้าแต่ท่านนารทะ เมื่อก่อนข้าพเจ้าได้

สำรวมทางกาย แต่ไม่สำรวมทางวาจา เพราะ

เหตุนั้น รัศมีกายของข้าพเจ้า จึงเป็นเช่นกับที่

ท่านเห็นอยู่นั้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กาเยน สญฺโต อาสึ ความว่า

ข้าพเจ้าสำรวม ด้วยการสำรวมทางกาย คือ ได้เป็นผู้สำรวมด้วยดี

ด้วยการสำรวมทางกายทวาร. บทว่า วาจายาสมสณฺณโต ความว่า

แต่ข้าพเจ้าไม่ได้สำรวมทางวาจา คือ ได้เป็นประกอบด้วยการ

ไม่สำรวมทางวาจา. บทว่า เตน ได้แก่ เพราะการสำรวมและ

การไม่สำรวมทั้งสองอย่างนั้น. บทว่า เม แปลว่า ของข้าพเจ้า.

บทว่า เอตาทิโส วณฺโณ ได้แก่ รัศมีกายของข้าพเจ้า จึงเป็นเช่นนี้

คือ เป็นเช่นกับที่ท่านเห็นประจักษ์อยู่นั่นแหละท่านนารทะ. มีวาจา

ประกอบความว่า ข้าพเจ้า มีกาย มีทรวดทรงเหมือนมนุษย์ มีสีดุจ

ทองคำ แต่มีหน้าเหมือนหน้าสุกร. ก็ วณฺณ ศัพท์ ในคาถานี้

พึงเห็นว่า ใช้ในอรรถว่า ผิวพรรณ ละทรวดทรง.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 20

เปรตถูกพระเถระถามอย่างนี้ ครั้นแก้คำถามนั้นแล้ว เมื่อ

จะทำความนั้นนั่นแหละให้เป็นเหตุแล้วตักเตือนพระเถระ จึงกล่าว

คาถาว่า :-

ข้าแต่ท่านพระนารทะ เพราะเหตุนั้น

ข้าพเจ้าขอกล่าวแก่ท่าน สรีระของข้าพเจ้า ท่าน

เห็นเองแล้ว ขอท่านอย่าได้ทำบาปด้วยปาก อย่า

ให้หน้าสุกรเกิดมีแก่ท่านเลย.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ต แก้เป็น ตสฺมา แปลว่า

เพราะเหตุนั้น. บทว่า ติยาห ตัดเป็น เต อห. เปรตเรียกพระเถระ

ด้วยคำว่า นารทะ. บทว่า พฺรูมิ แปลว่า ข้าพเจ้าจะบอก. บทว่า

สาม แปลว่า ข้าพเจ้าเอง. ด้วยบทว่า อิท เปรตกล่าวหมายถึง

ร่างกายของตน. ก็ในคำนี้มีอธิบายดังนี้ ข้าแต่ท่านพระนารทะผู้เจริญ

เพราะเหตุที่ร่างกายของข้าพเจ้านี้ ตั้งแต่คอลงไปถึงกายท่อนล่าง

มีทรวดทรงเหมือนมนุษย์ กายท่อนบน มีทรวดทรงเหมือนสุกร

ที่ท่านเห็นประจักษ์อยู่นั่นแหละ. เพราะฉะนั้น ข้าพเจ้า จะขอกล่าว

เตือนท่าน. เพื่อจะเลี่ยงคำถามว่า เธอกล่าวอย่างไร ? เปรต

จึงกล่าวว่า ขอท่านอย่าได้ทำบาปด้วยปาก อย่าให้หน้าสุกรเกิด

มีแก่ท่านเลย.

บรรดาบทเหล่านั้น ศัพท์ว่า มา เป็นนิบาตใช้ในอรรถ

ปฏิเสธ. บทว่า มุขสา แปลว่า ด้วยปาก. ศัพท์ว่า โข ใช้ในอวธารณะ

ห้ามเนื้อความอื่น, อธิบายว่า ท่านอย่าได้ทำ คือ จงอย่าทำธรรมชั่ว

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 21

ทางวาจาเลย. ด้วยบทว่า มา โข สูกรมุโข อหุ นี้ เปรตปฏิเสธ

เฉพาะเหตุ แม้โดยมุ่งถึงการปฏิเสธผลว่า หน้าสุกรเหมือนเรา

อย่าได้มีเลย ก็ถ้าว่าท่านเป็นคนปากกล้า พึงทำความชั่วด้วย

วาจาไซร้ ท่านก็จะพึงเป็นผู้มีหน้าเหมือนสุกรโดยส่วนเดียว เพราะ

ฉะนั้นท่านอย่าทำความชั่วด้วยปากเลย

ลำดับนั้น ท่านพระนารทะ เที่ยวบิณฑบาตในกรุงราชคฤห์

กลับจากบิณฑบาตภายหลังอาหาร กราบทูลเนื้อความนั้น แด่

พระศาสดา ผู้ประทับนั่งท่ามกลางบริษัท ๔. พระศาสดา ตรัสว่า

นารทะเมื่อก่อนแล เราได้เคยเห็นสัตว์นั้นแล้ว เมื่อจะทรงประกาศ

โทษอันต่ำทรามโดยอาการเป็นอเนก ซึ่งอาศัยวจีทุจริต และ

อานิสงส์อันเกี่ยวด้วยวจีสุจริต จึงทรงแสดงธรรม. เทศนานั้น

ได้มีประโยชน์แก่บริษัทผู้ถึงพร้อมแล้วแล.

จบ อรรถกถาสูกรเปตวัตถุที่ ๒

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 22

๓. ปูติมุขเปตวัตถุ

ว่าด้วยสำรวมกายแต่ไม่สำรวมวาจา

ท่านพระนารทะถามเปรตตนหนึ่งว่า

[๘๘] ท่านมีผิวพรรณงามดังทิพย์ ยืนอยู่ใน

อากาศกลางหาว แต่ปากของท่านมีกลิ่นเหม็น

หมู่หนอนพากันไชชอนอยู่ เมื่อก่อนท่านทำกรรม

อะไรไว้.

เปรตนั้นตอบว่า

เมื่อก่อนข้าพเจ้าเป็นสมณะลามก มีวาจา

ชั่วช้ายิ่งนัก ผู้มักกำจัด (สำรวมกายเป็นปกติ)

ไม่สำรวมปาก อนึ่ง ผิวพรรณดังทอง ข้าพเจ้า

ได้แล้ว เพราะพรหมจรรย์นั้น แต่ปากของ

ข้าพเจ้าเหม็นเน่า เพราะกล่าววาจาส่อเสียด

ข้าแต่ท่านพระนารทะ รูปของข้าพเจ้านี้ ท่าน

เห็นเองแล้ว ท่านผู้ฉลาดผู้อนุเคราะห์กล่าวไว้ว่า

ท่านอย่าพูดส่อเสียดและอย่าพูดมุสา ถ้าท่าน

ละคำส่อเสียดและคำมุสาแล้ว สำรวมวาจา ท่าน

จักเป็นเทพเจ้าผู้สมบูรณ์ด้วยสิ่งที่น่าใคร่.

จบ ปูติมุขเปตวัตถุที่ ๓

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 23

อรรถกถาปูติมุขเปตวัตถุที่ ๓

เมื่อพระศาสดา ประทับอยู่ที่เวฬุวันกลันทกนิวาปวิหาร

พระองค์ทรงปรารภเปรตผู้มีปากเน่า จึงตรัสคำเริ่มต้นว่า นิพฺพ

สุภ ธาเรสิ วณฺณธาตุ ดังนี้.

ได้ยินว่า ในอดีตกาล ในกาลแห่งพระผู้มีพระภาคเจ้า

ทรงพระนามว่า กัสสปะ ยังมีกุลบุตร ๒ คน บวชในพระศาสนา

ของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น สมบูรณ์ด้วยศีลและอาจาระ มีความ

ประพฤติขัดเกลา อยู่โดยความพร้อมเพรียงกัน ในอาวาสใกล้บ้าน

ตำบลหนึ่ง. ลำดับนั้น ภิกษุรูปหนึ่ง มีอัธยาศัยชั่ว ชอบส่อเสียด

เข้าไปยังสถานที่ที่อยู่ของภิกษุ ๒ รูปนั้น. พระเถระทำปฏิสันถาร

กับเธอ ให้ที่พัก ในวันที่ ๒ จึงพาเธอเข้าไปยังบ้านเพื่อบิณฑบาต.

พวกมนุษย์เห็นท่านเหล่านั้นแล้ว ทำการนอบน้อมอย่างยิ่ง ใน

พระเถระเหล่านั้น ได้ต้อนรับ ด้วยอาหารมีข้าวยาคู และภัตรเป็นต้น.

เธอเข้าไปยังวิหารคิดว่า "โคจรคามนี้ ดีหนอ. และพวกมนุษย์ ก็มี

ศรัทธาเลื่อมใส ถวายบิณฑบาตแสนจะประณีต. ก็วิหารนี้ สมบูรณ์

ด้วยร่มเงาและน้ำ เราสามารถจะอยู่ในที่นี้ได้อย่างสบาย แต่เมื่อ

ภิกษุเหล่านี้ อยู่ในที่นี้เราก็จักอยู่ไม่สบาย จักอยู่เหมือนจะอยู่อย่าง

อันเตวาสิก เอาเถอะ. เราจักทำโดยที่ภิกษุเหล่านี้แตกจากกันแล้ว

ไม่ได้อยู่ในที่นี้ต่อไป.

ภายหลังวันหนึ่ง เมื่อพระมหาเถระให้โอวาทแก่ภิกษุทั้ง ๒ รูป

แล้ว เข้าไปยังที่พักของตน ภิกษุมักส่อเสียด ยับยั้งอยู่ชั่วเวลาหนึ่ง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 24

จึงเข้าไปหาพระมหาเถระ. ไหว้แล้ว และเมื่อพระเถระถามว่า

ทำไม คุณมาผิดกาลเวลา จึงตอบว่า ครับ ผมมีเรื่องที่จะพูดอยู่

อย่างหนึ่ง พระเถระจึงอนุญาตว่า เล่าไปซิคุณ จึงเรียนว่า ท่านครับ

พระเถระผู้เป็นสหายของท่านนั่น ต่อหน้า (ท่าน) แสดงตนเหมือน

เป็นมิตร พอลับหลังก็กล่าวให้ร้ายคล้ายศัตรู. ถูกพระเถระถามว่า

เขาพูดว่าอย่างไร จึงเรียนว่า ฟังนะครับ พระมหาเถระรูปนั่น

กล่าวโทษทานว่า เป็นผู้โอ้อวด มีมายา หลอกลวง เลี้ยงชีพด้วย

มิจฉาชีพ. พระเถระตอบว่า อย่าพูดอย่างนั้นซิคุณ, ภิกษุรูปนั้น

จักไม่ว่าเราถึงอย่างนั้น ตั้งแต่เวลาเป็นคฤหัสถ์มาแล้ว เธอรู้สภาวะ

ของเราว่า มีศีลเป็นที่รัก มีกัลยาณธรรม. ภิกษุนั้นกล่าวว่า ท่าน

ครับ ถ้าท่านคิดอย่างนั้น เพราะค่าที่ตนมีจิตบริสุทธิ์ ข้อนั้นเหมาะ

แก่ท่านทีเดียว แต่ผมก็ไม่มีเวรกับพระมหาเถระนั้น ทำไม ผมจึง

จะได้กล่าวคำที่พระมหาเถระไม่กล่าวว่า กล่าว ช่างเถอะ ท่านเอง

นั่นแหละ จักรู้ในเวลาต่อไป. ฝ่ายพระเถระเกิดสองอกสองใจ

เพราะค่าที่ตนเป็นปุถุชน เกิดมีความรังเกียจว่า เห็นที่จะเป็นอย่างนั้น

จึงได้คลายความไว้วางใจไปหน่อยหนึ่ง. ภิกษุนั้น เป็นคนพาล

ชั้นแรกยุยงพระมหาเถระแล้ว ไปยุยงพระเถระอีกรูปหนึ่ง โดย

นัยดังกล่าวแล้วนั่นแล. ลำดับนั้น พระเถระทั้งสองนั้น ในวันที่ ๒

ไม่ได้พูดกัน ต่างถือบาตรและจีวร เข้าไปบิณฑบาตในบ้าน ถือ

บิณฑบาตมาฉันในที่พักของตนนั่นเอง แม้มาตรว่าสามีจิกรรม

ก็ไม่ยอมทำ ตลอดวันนั้น อยู่ในที่นั้นนั่นแหละ และพอราตรีสว่าง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 25

ไม่ยอมบอกกันและกันเลย ได้แยกกันไปสู่ที่ที่ตามความสำราญ.

ก็ภิกษุผู้มักรังเกียจ มีมโนรถเต็มเปี่ยม เข้าไปบิณฑบาต

ยังบ้าน พวกมนุษย์เห็นเข้า พากันกล่าวว่า พระเถระทั้งหลาย

พากันไปไหนเสียครับ. ภิกษุนั้นกล่าวว่า พระเถระทั้งสองทะเลาะ

กันและกันตลอดคืนยังรุ่ง ถึงอาตมาจะเตือนว่า อย่าทะเลาะกันเลยครับ

จงสามัคคีกันไว้เถิด ขึ้นชื่อว่า การทะเลาะกันมีแต่จะนำความพินาศ

มาให้ ก่อให้เกิดความทุกข์ในอนาคต เป็นทางแห่งอกุศล แม้คน

สมัยก่อน ก็เคยพลาดจากประโยชน์ใหญ่ เพราะการทะเลาะกัน ดังนี้

เป็นต้น ก็ไม่เชื่อคำของอาตมา พากันหลีกไป. ลำดับนั้น พวกมนุษย์

วิงวอนว่า ขอพระเถระจงไปก่อนเถอะ แต่ท่านอย่ารำคาญอยู่ในที่นี้

แหละ เพื่ออนุเคราะห์พวกกระผม. ท่านรับคำแล้ว อยู่ในที่นั้นนั่นเอง

ต่อมา ๒-๓ วัน จึงคิดว่า เรายุยงภิกษุทั้งหลายผู้มีศีล มีกัลยาณธรรม

ด้วยอยากเป็นเจ้าอาวาส เราขวนขวายแต่กรรมชั่วไว้มากหนอ จึง

ถูกความเดือดร้อนอย่างแรงกล้าเข้าครอบงำ เป็นไข้เพราะกำลัง

แห่งความเศร้าโศก ไม่นานนักก็มรณภาพ บังเกิดในอเวจีมหานรก.

ฝ่ายพระเถระผู้เป็นสหายกัน ๒ รูป เที่ยวจาริกไปในชนบท

มาพบกันในอาวาสแห่งหนึ่ง จึงปราศรัยกันและกัน จึงบอกคำยุยง

ที่ภิกษุนั้นพูดแก่กันและกัน รู้ว่าเรื่องนั้นไม่เป็นจริง จึงได้พร้อมกัน

กลับมายังอาวาสนั้นนั่นแล โดยลำดับ. พวกมนุษย์เห็นพระเถระ

ทั้ง ๒ รูปแล้ว พากันปลื้มใจ เกิดความดีใจ อุปัฏฐากด้วยปัจจัย ๔.

ก็พระเถระทั้ง ๒ รูป เมื่ออยู่ในที่นั้นนั่นแหละ มีจิตเป็นสมาธิ เพราะ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 26

ได้อาหารอันเป็นสัปปายะ เจริญวิปัสสนาแล้ว ไม่นานนักก็บรรลุ

พระอรหันต์.

ภิกษุผู้มักส่อเสียด ไหม้ในนรกตลอดพุทธันดรหนึ่ง ใน

พุทธุปบาทกาลนี้ เกิดเป็นเปรตปากเน่า ไม่ไกลแต่กรุงราชคฤห์.

กายของเขา ได้มีสีเหมือนทองคำ. แต่หนอนไต่ออกจากปาก พากัน

เจาะกินปากข้างโน้นข้างนี้. กลิ่นปากของเปรตนั้นเหม็นฟุ้งขจาย

ไปทั่วอากาศตั้งไกล.

ลำดับนั้น ท่านนารทะ ขณะลงจากเขาคิชฌกูฏ พบเปรตนั้น

จึงถามถึงกรรมที่เธอกระทำไว้ ด้วยคาถานี้ว่า :-

ท่านมีผิวพรรณงามดังทิพย์ ยืนอยู่ใน

อากาศกลางหาว แต่ปากของท่านมีกลิ่นเหม็น

หมู่หนอนพากันชอนไชอยู่ เมื่อก่อนท่านทำกรรม

อะไรไว้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ทิพฺพ แปลว่า เป็นทิพย์ คือนับ

เนื่องจากอัตตภาพของเทวดา. แต่ในที่นี้ชื่อว่าทิพย์ เพราะเป็น

เหมือนของทิพย์. บทว่า สุภ แปลว่า งาม, หรือ ความงาม. บทว่า

วณฺณธาตุ ได้แก่ ผิวพรรณ. บทว่า ธาเรสิ แปลว่า นำไป. บทว่า

เวหายส ติฏฺสิ อนฺตลิกฺเข ได้แก่ ยืนอยู่ในกลางหาว ที่เข้าใจกันว่า

อากาศ. แต่อาจารย์บางพวกกล่าวปาฐะว่า วิหายส ติฏสิ อนฺตลิกฺเข

ดังนี้ แล้วกล่าวความของปาฐะนั้น โดยคำที่เหลือว่า ท่านยืนอยู่

กลางหาว ทำอากาศให้สว่างไสวอยู่. บทว่า ปูคิคนฺธ แปลว่า มีกลิ่น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 27

เหมือนทรากศพ อธิบายว่า มีกลิ่นเหม็น. ด้วยบทว่า กึ กมฺมมกาสิ

ปุพฺเพ นี้ พระเถระถามว่า "หมู่หนอนชอนไชปาก ซึ่งมีกลิ่นเหม็น

อย่างยิ่งของเธอ, แต่กายของเธอมีสีเหมือนดังทองคำ ครั้งก่อน

เธอได้ทำกรรมเช่นไร อันเป็นเหตุแห่งอัตตภาพเช่นนี้ไว้.

เปรตนั้น ถูกพระเถระถามถึงกรรมที่ตนทำอย่างนี้ เมื่อ

จะแก้ความนั้น จึงกล่าวคาถานี้ว่า :-

เมื่อก่อน ข้าพเจ้าเป็นสมณะลามก มีวาจา

ชั่วช้ายิ่งนัก เป็นผู้มักกำจัด ไม่สำรวมปาก อนึ่ง

ผิวพรรณดังทอง ข้าพเจ้าได้แล้ว เพราะพรหม-

จรรย์นั้น แต่ปากของข้าพเจ้าเหม็น เพราะกล่าว

วาจาส่อเสียด.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สมโณ อห ปาโป ได้แก่ เราได้เป็น

สมณะลามก คือเป็นภิกษุลามก. บทว่า อติทุฏฺวาโจ แปลว่า เป็น

ผู้มีคำพูดชั่วช้ายิ่งนัก เป็นผู้กล่าวล่วงเกินผู้อื่น อธิบายว่า เป็นผู้

กล่าวกำจัดคุณของคนอื่น. อีกอย่างหนึ่ง บาลีว่า อติทุกฺขวาโจ

ก็มี, อธิบายว่า ผู้มีวาจาหยาบคายอย่างยิ่ง คือ ยินดีแต่วจีทุจจริต

มีการกล่าวเท็จและกล่าวส่อเสีย เป็นต้น. บทว่า ตปสฺสิรูโป

แปลว่า เป็นสมณะเทียม. บทว่า มุขสา ได้แก่ ด้วยปาก. บทว่า

ลทฺธา ได้แก่ ได้เฉพาะแล้ว. จ อักษร เป็นสัมปิณฑนัตถะ แปลว่า

อนึ่ง บทว่า เม แก้เป็น มยา แปลว่า อันเรา. บทว่า ตปสา ได้แก่

ด้วยพรหมจรรย์. บทว่า เปสุณิเยน ได้แก่ ด้วยปิสุณวาจา. บทว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 28

ปูติ ได้แก่ มีกลิ่นเหม็นเน่า.

เปรตนั้น ครั้นบอกกรรมที่ตนได้ทำไว้อย่างนั้นแล้ว บัดนี้

เมื่อจะตักเตือนพระเถระ จึงกล่าวคาถาสุดท้ายว่า :-

ข้าแต่ท่านพระนารทะ รูปร่างของข้าพเจ้า

ท่านได้เห็นเองแล้ว ท่านผู้ฉลาดผู้อนุเคราะห์

กล่าวไว้ว่า ท่านอย่าพูดส่อเสียด และอย่าพูดมุสา

สำรวมด้วยวาจาแล้ว ท่านจักได้เป็นเทพเจ้า ผู้

สมบูรณ์ด้วยสิ่งที่น่าปรารถนา.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ตยิท แปลว่า รูปร่างของเรานี้นั้น. บทว่า

อนุกมฺปกา เย กุสลา วเทยฺย ความว่า ท่านผู้ฉลาดในข้อปฏิบัติ

อันเป็นประโยชน์แก่ผู้อื่น คือ ผู้ละเอียด มีพระพุทธเจ้าเป็นต้น

ผู้มีการอนุเคราะห์เป็นปกติ คือ ผู้ประกอบด้วยพระกรุณา กล่าว

คำอันใดไว้ อธิบายว่า เราจะกล่าวคำอันนั้นนั่นแล. บัดนี้ เปรตนั้น

เมื่อจะตักเตือน จึงกล่าวว่า ท่านอย่าพูดส่อเสียด และอย่าพูดมุสา

สำรวมด้วยวาจาแล้ว ท่านจักได้เป็นเทพเจ้า ผู้สมบูรณ์ด้วยสิ่งที่

น่าปรารถนา ดังนี้.

คำนั้น มีอธิบายดังนี้ ท่านอย่าพูด คืออย่ากล่าว คำส่อเสียด

คือ คำยุยง ละคำเท็จ. ก็ถ้าท่านละมุสาวาท และปิสุณวาจาได้แล้ว

สำรวมด้วยวาจา ท่านจักเป็นอันเขาบูชา หรือเป็นเทพองค์ใด

องค์หนึ่ง ผู้ได้ทิพยสมบัติ ที่โอฬารอันน่าใคร่ น่าปรารถนาแล้ว

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 29

ใคร่ในทิพยสมบัตินั้น คืออภิรมย์อยู่ด้วยการบำเรออินทรีย์ ตาม

ความสบาย.

พระเถระได้ฟังดังนั้นแล้ว แต่นั้นจึงไปยังกรุงราชคฤห์ เที่ยว

บิณฑบาต กลับจากบิณฑบาตภายหลังอาหาร จึงกราบทูลความนั้น

แด่พระศาสดา. พระศาสดาทรงกระทำเรื่องนั้นให้เป็นอัตถุปบัติเหตุ

แล้วแสดงธรรม. พระเทศนานั้นได้มีประโยชน์แก่บริษัทผู้ถึงพร้อม

แล้วแล.

อรรถกถาปูติมุขเปตวัตถุที่ ๓

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 30

๔. ปิฏฐธีตลิกเปตวัตถุ

ว่าด้วยบุคคลไม่ตระหนี่

[๘๙] บุคคลผู้ไม่ตระหนี่ ควรทำเหตุอย่างใด

อย่างหนึ่ง คือปรารภถึงบุรพเปตชน เทวดาผู้

สิงอยู่ในเรือน หรือท้าวมหาราชทั้ง ๔ ผู้รักษา

โลก ผู้มียศ คือ ท้าวธตรฐ ๑ ท้าววิรุฬหก ๑

ท้าววิรูปักษ์ ท้าวกุเวร ๑ ให้เป็นอารมณ์แล้ว

พึงให้ทาน ท่านเหล่านั้นเป็นอันบุคคลได้บูชา

แล้ว และทายกก็ไม่ไร้ผล ความร้องไห้ ความ

เศร้าโศก หรือความร่ำไห้อย่างอื่น ไม่ควรทำเลย

เพราะความร้องไห้เป็นต้นนั้น ย่อมไม่เป็น

ประโยชน์แก่ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว ญาติทั้งหลายคง

ตั้งอยู่ตามธรรมดาของตน ๆ อันทักษิณาทานนี้

ที่ท่านเข้าไปตั้งไว้ดีแล้วในสงฆ์ให้แล้ว ย่อม

สำเร็จประโยชน์แก่บุรพเปตชนโดยทันที สิ้น

กาลนาน.

จบ ปิฏฐธีตลิกเปตวัตถุที่ ๔

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 31

อรรถกถาปิฏฐธีตลิกเปตวัตถุที่ ๔

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวันมหาวิหาร กรุง-

สาวัตถี ทรงปรารภทานของท่านอนาถปิณฑิกคฤหบดี ได้ตรัสคำนี้

เริ่มต้นว่า ยงฺกิญฺจารมฺมณ กตฺวา ดังนี้ :-

ได้ยินว่า พี่เลี้ยงของเด็กหญิง ธิดาของลูกสาวท่าน

อนาถปิณฑิกคฤหบดี ได้ให้ตุ๊กตาแป้งด้วยสั่งว่า นี้ลูกสาวของเจ้า

เจ้าจงอุ้มมันไปเล่นเถอะ. เด็กหญิงนั้นเกิดความเข้าใจในตุ๊กตาแป้ง

นั้นว่า เป็นลูกสาว. ครั้นวันหนึ่ง เมื่อเธออุ้มตุ๊กตานั้นเล่น ตุ๊กตา

ตกแตก เพราะความเลินเล่อ. แต่นั้นเด็กหญิงจึงร้องร่ำไห้ ลูกสาว

เราตายแล้ว. เธอกำลังร้องไห้อยู่ คนในเรือนบางคน ก็ไม่สามารถ

จะชี้แจงให้เธอเข้าใจได้. ก็สมัยนั้น พระศาสดาประทับนั่งบน

ปัญญัตาอาสน์ ในเรือนของท่านอนาถปิณฑิกคฤหบดี. และท่าน

มหาเศรษฐี ก็ได้นั่งอยู่ ณ ที่ใกล้พระผู้มีพระภาคเจ้า. หญิงพี่เลี้ยง

ได้พาเด็กหญิงนั้นไปหาท่านเศรษฐี. ท่านเศรษฐีเห็นเข้า จึงกล่าวว่า

เด็กหญิงนี้ร้องไห้ เพื่ออะไรกัน. พี่เลี้ยงได้แจ้งเรื่องนั้นแก่ท่าน

เศรษฐีแล้ว. เศรษฐีได้ให้เด็กหญิงนั้น นั่งบนตักแล้วให้เข้าใจว่า

ฉันจะให้ทานอุทิศแก่ลูกของหนู ดังนี้แล้วจึงกราบทูลแต่พระศาสดา

ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์ปรารถนาจะให้ทาน อุทิศแก่

ตุ๊กตาแป้ง ซึ่งเป็นลูกสาวของหลานของข้าพระองค์, ขอพระองค์

พร้อมด้วยภิกษุ ๕๐๐ รูป จงรับทานนั้นของข้าพระองค์ในวันพรุ่งนี้

เถิด. พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรับนิมนต์ด้วยดุษณีภาพ.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 32

ครั้นในวันที่สอง พระผู้มีพระภาคเจ้าพร้อมด้วยภิกษุ ๕๐๐ รูป

เสด็จไปยังเรือนของท่านเศรษฐี เสวยพระกระยาหารแล้ว เมื่อจะ

ทำอนุโมทนา จึงได้ภาษิตพระคาถาเหล่านี้ว่า :-

บุคคลผู้ไม่ตระหนี่ ควรทำเหตุอย่างใด

อย่างหนึ่ง คือ ปรารภถึงบุรพเปตชน เทวดาผู้สิง

อยู่ในเรือน หรือท้าวมหาราชทั้ง ๔ ผู้รักษาโลก

ผู้มียศ คือท้าว ธตรฐ ๑ วิรุฬหก ๑ วิรูปักษ์ ๑

และท้าวกุเวร ๑ ให้เป็นอารมณ์แล้วพึงให้ทาน

ท่านเหล่านั้นเป็นผู้อันบุคคลบูชาแล้ว ทั้งทายก

ก็ไม่ไร้ผล ความร้องไห้ ความเศร้าโศกหรือความ

ร่ำไห้อย่างอื่น ไม่ควรทำเลย เพราะความร้องไห้

เป็นต้นนั้น ไม่เป็นประโยชน์แก่ผู้ล่วงลับไปแล้ว

ญาติทั้งหลาย คงตั้งอยู่ตามธรรมดาของตน ๆ

อันทักษิณาทานนี้ ที่ท่านเข้าไปตั้งไว้ดีแล้วใน

พระสงฆ์ให้แล้ว ย่อมสำเร็จประโยชน์ โดย

ฉับพลัน แก่บุรพเปตชนนั้น สิ้นกาลนาน.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ยงฺกิญฺจารมฺมณ กตฺวา ความว่า

ปรารภ คือ อุทิศ เหตุอย่างใดอย่างหนึ่ง ในบรรดาเหตุมีเหตุที่เป็น

มงคลเป็นต้น. บทว่า ทชฺชา แปลว่า พึงให้. บทว่า อมจฺฉรี ความว่า

ชื่อว่า อมัจฉรี เพราะไม่มีความตระหนี่ อันมีลักษณะไม่อดทน

ต่อสมบัติของตนที่ทั่วไปกับผู้อื่น, อธิบายว่า ผู้มีปกติบริจาค ทำ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 33

มลทินแห่งจิตมีมัจฉริยะและโลภะเป็นต้น ให้ห่างไกลแล้ว พึงให้ทาน.

บทว่า ปุพฺพเปเต จ อารพฺภ ได้แก่ อุทิศบุรพเปตชน. มีวาจาประกอบ

ความว่า บทว่า วตฺถุเทวดา ปรารภเทวดาผู้สิงอยู่ในสถานที่ต่าง ๆ

มีที่เรือนเป็นต้น. ด้วยคำว่า อถ วา นี้ ทรงแสดงว่า ปรารภเปตชน

เหล่าใดเหล่าหนึ่ง มีเทวดาและมนุษย์เป็นต้น แม้เหล่าอื่นแล้ว พึง

ให้ทาน.

ในคำเหล่านั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงแสดงเทพ

ผู้ปรากฏบางพวกในบรรดาเทพเหล่านั้นก่อน จึงตรัสว่า จตฺตาโร จ

มหาราเช เมื่อจะระบุเทพเหล่านั้น โดยชื่ออีก จึงตรัสคำมีอาทิว่า

กุเวร ดังนี้. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กุเวร ได้แก่ท้าวเวสสวรรณ.

บทว่า ธตรฏ เป็นต้น เป็นชื่อของท้าวโลกบาลทั้ง ๓ ที่เหลือ.

บทว่า เต เจว ปูชิตา โหนฺติ ความว่า ก็ท้าวมหาราชเหล่านั้น และ

บุรพเปตชนและวัตถุเทวดา เป็นผู้อันเขานับถือ ด้วยการทำอุทิศ.

บทว่า ทายกา จ อนิปฺผลา ความว่า และทายกผู้ให้ทาน ย่อมไม่ไร้ผล

เพราะเหตุเพียงการอุทิศแก่เปตชนเหล่าอื่น ทั้งเป็นผู้มีส่วนแห่ง

ผลทานของตนเหมือนกัน.

บัดนี้ เพื่อจะทรงแสดงว่า การร้องไห้เป็นต้นนั้น ของเหล่านั้น

ร้องไห้ ร่ำไร เศร้าโศก เพราะญาติของตนตายไป ไม่มีประโยชน์

เป็นแต่เพียงทำตนให้เดือดร้อนเท่านั้น จึงตรัสคาถาว่า น หิ รุณฺณ วา

ดังนี้เป็นต้น. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า รุณฺณ แปลว่า ร้องไห้

คือหลั่งน้ำตา. บาลีที่เหลือพึงนำมาเชื่อเข้าด้วยบทว่า น หิ กาตพฺพ.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 34

บทว่า โสโก ได้แก่ ความเศร้าโศก คือ ความเร่าร้อนภายในใจ,

อธิบายว่า ความหม่นไหม้ในภายใน. บทว่า ยา จญฺา ปริเทวนา

ได้แก่ ความพิไรรำพรรณอย่างอื่น จากการร้องไห้และความ

เศร้าโศกอย่างหนึ่ง ได้แก่ การบ่นเพ้อด้วยวาจามีอาทิว่า ลูกคนเดียว

อยู่ไหน ? อธิบายว่า แม้การบ่นเพ้อด้วยวาจานั้น ก็ไม่ควรทำ. วา

ศัพท์ในบททั้งปวง เป็นวิกัปปัตถะ แปลว่า บ้าง, หรือ, ก็ดี,. บทว่า

น ต เปตสฺส อตฺถาย ความว่า เหตุมีอาทิว่า การร้องไห้ก็ดี ความ

เศร้าโศกก็ดี การร่ำไรก็ดี ทั้งหมดนั้น ไม่มีประโยชน์ ไม่มีอุปการะ

แก่ผู้ละไปแล้ว คือ ผู้ตายไปแล้ว ฉะนั้น เหตุมีการร้องไห้เป็นต้นนั้น

จึงไม่ควรทำ, อธิบายว่า แม้ถึงอย่างนั้น พวกญาติก็ไม่รู้เรื่องด้วยคง

ดำรงอยู่อย่างนั้น.

พระคาสดาครั้นทรงแสดงถึงเหตุแห่งทุกข์ธรรมมีการร้องไห้

เป็นต้นอย่างนี้แล้ว บัดนี้ เมื่อจะทรงแสดงทักษิณาที่ทายกปรารภ

บุรพเปรตเป็นต้น แล้วถวายแด่พระสงฆ์ว่าเป็นสิ่งมีประโยชน์

จงตรัสคาถาว่า อยญฺจ โข ทกฺขิณา ดังนี้เป็นต้น. บรรดาบทเหล่านั้น

ด้วยบทว่า อย นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะแสดงถึงทานที่ทายก

ให้แล้วนั้น โดยประจักษ์จึงตรัสไว้. จ คัพท์ เป็น พยติเรกัตถะ

แปลว่า อัน. ด้วย จ ศัพท์นั้น ย่อมส่องอรรถอันพิเศษเฉพาะที่

กำลังจะกล่าวว่า ทักษิณานี้ หาได้เป็นเหมือนเหตุมีการร้องไห้

เป็นต้น ซึ่งไม่เป็นประโยชน์แก่ใคร ๆ ผู้ละไปแล้วไม่ อันทักษิณานี้

ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ผู้จะไปแล้วนั้น ตลอดกาลนาน. ศัพท์ว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 35

โข ใช้ในอรรถว่า อวธารณะ แปลว่า ห้ามเนื้อความอื่น. บทว่า

ทกฺขิณา ได้แก่ ทาน. บทว่า สงฺฆมฺหิ สุปติฏฺิตา ได้แก่ ตั้งไว้ดีแล้ว

ในพระสงฆ์ผู้เป็นบุญเขตอันยอดเยี่ยม. บทว่า ทีฆรตฺต หิตายสฺส

ได้แก่ เพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่เปรตนั้น ตลอดกาลนาน. บทว่า

านโส อุปกปฺปติ ได้แก่ ย่อมสำเร็จในขณะนั้นนั่นเอง. อธิบายว่า

ไม่ใช่ในกาลอื่น. จริงอยู่ นี้เป็นธรรมดาในข้อนั้นว่า หากเปรต

อนุโมทนาทาน ในเมื่อทายกถวายทานอุทิศเปรต เปรตก็จะหลุด

พ้นไปด้วยผลแห่งทานนั้น ในขณะนั้นนั่นเอง.

พระผู้มีพระภาคเจ้า ครั้นทรงแสดงธรรมอย่างนี้แล้ว ทรง

กระทำให้มหาชนมีใจยินดียิ่งในทานที่อุทิศเปรตแล้ว เสด็จลุกจาก

อาสนะ หลีกไป. วันรุ่งขึ้น ภริยาเศรษฐี และพวกญาติที่เหลือ

เมื่อคล้อยตามเศรษฐี จึงให้มหาทานเป็นไปประมาณ ๓ เดือน

ด้วยอาการอย่างนี้.

ลำดับนั้น พระเจ้าปเสนทิโกศล เสด็จเข้าไปเฝ้าพระผู้มี-

พระภาคเจ้า ทูลถามว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ เพราะเหตุไร ภิกษุ

ทั้งหลาย จึงไม่ไปเรือนของหม่อมฉัน ประมาณ ๑ เดือนแล้ว.

เมื่อพระศาสดา ตรัสบอกเหตุนั้นแล้ว ฝ่ายพระราชาเมื่อจะทรง

คล้อยตามเศรษฐี จึงให้มหาทานเป็นไปแก่ภิกษุสงฆ์ ซึ่งมีพระ-

พุทธเจ้าเป็นประธาน. ชาวเมืองเห็นดังนั้น เมื่อจะอนุวัตรตาม

พระราชา จึงให้มหาทานเป็นไปประมาณ ๑ เดือน. ชาวเมืองให้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 36

มหาทาน ซึ่งมีตุ๊กตาแป้งเป็นเหตุเป็นไปตลอด ๒ เดือน ด้วยประการ

ฉะนี้แล.

จบ อรรถกถาปิฏฐธีตลิกเปตวัตถุ ๔

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 37

๕. ติโรกุฑฑเปตวัตถุ

ว่าด้วยเปรตให้พรแก่ผู้ให้ทานแล้วอุทิศให้ตน

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะพระเจ้าพิมพิสารว่า :-

[๙๐] เปรตทั้งหลายพากันมา สู่เรือนของตน

แล้วยืนอยู่ภายนอกฝาเรือนที่ตรอก และทาง

๓ แพร่ง และยืนอยู่ที่ใกล้บานประตู เมื่อข้าว

น้ำ ของกิน ของบริโภคเป็นอันมาก เขาเข้าไป

ตั้งไว้แล้ว แต่ญาติไร ๆ ของเปรตเหล่านั้นระลึก

ไม่ได้ เพราะกรรมของสัตว์เป็นปัจจัย เหล่าชน

ผู้อนุเคราะห์ ย่อมให้น้ำและโภชนะอันสะอาด

ประณีต สมควรแก่ญาติทั้งหลายตามกาล ดุจทาน

ที่มหาบพิตรทรงถวายแล้วฉะนั้น ด้วยเจตนาอุทิศ

ว่า ขอทานนี้แลจงสำเร็จผลแก่ญาติทั้งหลายของ

เรา ขอชาติทั้งหลายของเราจงเป็นสุขเถิด ส่วน

เปรตผู้เป็นญาติเหล่านั้น พากันมาชุมนุมในที่นั้น

เมื่อข้าวและน้ำมีอยู่เพียงพอ ย่อมอนุโมทนาโดย

เคารพว่า เราได้สมบัติเพราะเหตุแห่งชาติเหล่าใด

ขอญาติของเราเหล่านั้นจงมีชีวิตอยู่ยืนนาน การ

บูชาเป็นอันพวกญาติได้ทำแล้วแก่เราทั้งหลาย

และญาติทั้งหลายผู้ให้ก็ไม่ไร้ผล เพราะในเปต

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 38

วิสัยนั้น ไม่มีกสิกรรม ไม่มีโครักขกรรม การ

ค้าขายเช่นนั้นก็ไม่มี การซื่อการขายด้วยเงินก็

ไม่มี สัตว์ผู้ทำกาละจะไปในปิตติวิสัยนั้นย่อม

ยังอัตภาพให้เป็นไปด้วยทานที่ญาติหรือมิตรให้

แล้วแต่มนุษยโลกนี้ น้ำฝนอันตกลงในที่ดอน

ย่อมไหลไปสู่ที่ลุ่ม ฉันใด ทานอันญาติหรือมิตร

ให้แล้วจากมนุษยโลกนี้ ย่อมสำเร็จผลแก่เปรต

ทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกัน ห้วงน้ำใหญ่เต็มแล้ว

ย่อมยังสาครให้เต็มเปี่ยม ฉันใด ทานอันญาติ

หรือมิตรให้แล้วแต่มนุษยโลกนี้ ย่อมสำเร็จผล

แก่เปรตทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกัน กุลบุตรเมื่อ

หวนระลึกถึงอุปการะที่ท่านทำแล้วในกาลก่อน

ว่า คนโน้นให้สิ่งของแก่เรา คนโน้นได้ทำอุปการะ

แก่เรา ญาติ มิตรและสหายได้ให้สิ่งของแก่เรา

และได้ช่วยทำกิจของเรา ดังนี้ พึงให้ทักษิณาแก่

เปรตทั้งหลาย ด้วยว่าความร้องไห้ก็ดี ความ

เศร้าโศกก็ดี ความร่ำไร อย่างอื่นก็ดี ไม่ควรทำเลย

เพราะความร้องไห้เป็นต้นนั้น ไม่เป็นประโยชน์

แก่เปรตทั้งหลาย ญาติทั้งหลายย่อมดำรงอยู่อย่าง

นั้น อันทักษิณานี้แลที่ให้แล้ว เข้าไปตั้งไว้ดีแล้ว

ในสงฆ์ ย่อมสำเร็จประโยชน์แก่เปรตนั้นโดย

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 39

พลัน สิ้นกาลนาน ญาติธรรมมหาบพิตรได้แสดง

ให้ปรากฏแล้ว การบูชาอันยิ่งเพื่อเปรตทั้งหลาย

มหาบพิตรทรงทำแล้ว และกำลังกายมหาบพิตรได้

เป็นให้แก่ภิกษุทั้งหลายแล้ว บุญมีประมาณไม่

น้อยมหาบพิตรได้ทรงขวนขวายแล้ว.

จบ ติโรกุฑฑเปตวัตถุที่ ๕

อรรถกถาติโรกุฑฑเปตวัตถุที่ ๕

พระศาสดาเมื่อทรงประทับอยู่ในกรุงราชคฤห์ ทรงปรารภ

พวกเปรตเป็นอันมาก จึงตรัสพระคาถานี้ มีคำเริ่มต้นว่า ติโรกุฑฺเฑสุ

ติฏฺนฺติ ดังนี้.

ในข้อนั้น มีกถาพิศดารดังต่อไปนี้ :- ในกัปที่ ๙๒ แต่ภัททกัป

นี้ ได้มีนครหนึ่ง ชื่อว่า กาสี. พระราชาทรงประนามว่า ชัยเสน

ทรงครองราชสมบัติในพระนครนั้น. พระองค์ได้มีพระราชเทวี

ทรงพระนามว่า สิริมา. พระโพธิสัตว์นามว่า ผุสสะ บังเกิดใน

พระครรภ์ของพระนางแล้วตรัสรู้ พระสัมมาสัมโพธิญาณโดยลำดับ.

พระเจ้าชัยเสนเกิดความเห็นแก่ตัวขึ้นว่า บุตรของเรา ออกมหา-

ภิเนกษกรมเป็นพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าเป็นของเรา พระธรรม

เป็นของเรา พระสงฆ์ก็เป็นของเรา ดังนี้แล้ว ทรงอุปัฏฐากด้วย

พระองค์เองทุก ๆ กาล ไม่ทรงให้โอกาสแก่ชนเหล่าอื่น.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 40

พี่น้อง ๓ คน ผู้ต่างมารดากัน เป็นพระกนิฐภาดา ของ

พระผู้มีพระภาคเจ้า พากันคิดว่า ธรรมดาว่า พระพุทธเจ้าทั้งหลาย

ย่อมอุบัติเพื่อประโยชน์แก่ชาวโลกทั้งมวล มิใช่เพื่อประโยชน์

เฉพาะบุคคลผู้เดียว และพระบิดาของพวกเราก็ไม่ย่อมให้โอกาส

แก่ชนเหล่าอื่นเลย ทำอย่างไรหนอ พวกเราจะพึงได้อุปัฏฐาก

พระผู้มีพระภาคเจ้าและภิกษุสงฆ์. พี่น้องทั้ง ๓ พระองค์นั้นได้มี

ความคิดอย่างนี้ว่า เอาเถิด พวกเราจะทำอุบายสักอย่างหนึ่งให้ได้.

พี่น้อง ๓ พระองค์เหล่านั้น ได้สร้างสถานการณ์ชายแดน ประหนึ่ง

ว่า เกิดการปั้นป่วน. แต่นั้น พระราชาทรงสดับว่า แถบชายแดน

เกิดความปั่นป่วน จึงได้ส่งพระโอรสทั้ง ๓ พระองค์ไปปราบ

สงบจันตชนบท. พี่น้อง ๓ พระองค์เหล่านั้น ไปปราบให้ปัจจันตชนบท

สงบแล้วกลับมา. พระราชาทรงพอพระทัย ได้ประทานพรว่า

พวกลูกปรารถนาสิ่งใด ก็จงถือเองสิ่งนั้นเถิด. พี่น้องทั้ง ๓ พระองค์

นั้น กราบทูลว่า ข้าพระองค์ปรารถนาจะอุปัฏฐากพระผู้มีพระ-

ภาคเจ้า. พระราชาตรัสว่า เว้นพระผู้มีพระภาคเจ้านี้เสีย เธอจง

เลือกเอาอย่างอื่นเถิด. พี่น้อง ๓ พระองค์นั้นกราบทูลว่า พวก

ข้าพระองค์ไม่ต้องการสิ่งอื่น. พระราชาตรัสว่า ถ้าอย่างนั้น พวก

เธอจงกำหนดเวลามาแล้วถือเอาเถิด. พี่น้อง ๓ พระองค์นั้นทูลขอ

ถึง ๗ ปี พระราชาไม่ทรงอนุญาต. พี่น้อง ๓ พระองค์กราบทูลว่า

ขอ ๖ ปี ๕ ปี ๔ ปี ๓ ปี ๒ ปี ๑ ปี ๗ เดือน ๖ เดือน ๕ เดือน

๔ เดือน จนกระทั่งขอเพียง ๓ เดือน ด้วยประการฉะนี้. ในกาลนั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 41

พระราชาได้ทรงอนุญาตว่า จงถือเอาเถิด.

พี่น้อง ๓ พระองค์นั้น เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า กราบ

ทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พวกข้าพระองค์ปรารถนาจะอุปัฏฐาก

พระผู้มีพระภาคเจ้าตลอด ๓ เดือน, ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอ

พระผู้มีพระภาคเจ้า จงทรงรับการอยู่จำพรรษาตลอด ๓ เดือนนี้

แก่ข้าพระองค์เถิด. พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงรับด้วยดุษฎีภาพ.

พี่น้อง ๓ พระองค์นั้น จึงส่งลิขิตไปถึงนายเสมียนในชนบทของตนว่า

พวกเราพึงอุปัฏฐากพระผู้มีพระภาคเจ้าตลอด ๓ เดือนนี้, ขอท่าน

จงจัดแจงสัมภาระสำหรับอุปัฏฐากพระผู้มีพระภาคเจ้าทุกอย่าง

เริ่มตั้งแต่วิหารไป. นายเสมียนนั้นได้จัดแจงทุกอย่างแล้ว ส่งลิขิต

ตอบไป. พี่น้อง ๓ พระองค์นั้น ต่างนุ่งผ้ากาสายะ พร้อมกับบุรุษ

๑,๐๐ คน ผู้ทำการขวนขวาย ได้พากันอุปัฏฐากพระผู้มีพระภาคเจ้า

และภิกษุสงฆ์โดยเคารพ นำไปยังชนบท มอบถวายวิหารให้อยู่

จำพรรษา.

บุตรคฤหบดีคนหนึ่ง ผู้เป็นภัณฑาคาริกของพี่น้อง ๓ พระองค์

นั้น พร้อมด้วยภริยา เป็นผู้มีศรัทธา มีความเลื่อมใส. เขาได้ถวาย

ทานวัตรแก่ภิกษุสงฆ์ มีพระพุทธเจ้าเป็นประธานโดยเคารพ.

นายเสมียนในชนบท พาเขาไปพร้อมกับชาวชนบทประมาณ

๑๑,๐๐๐ คน ได้ให้ทานเป็นไปโดยเคารพทีเดียว. ในคนเหล่านั้น

ชาวชนบทบางพวก ได้เกิดขัดใจกันขึ้น. เขาเหล่านั้น จึงพากัน

ทำอันตรายแก่ทาน พากันกินไทยธรรมด้วยตนเอง และเอาไฟเผา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 42

โรงครัว. ราชบุรุษผู้ปรารถนาแล้วก็พากันทำสักการะแด่พระ

ผู้มีพระภาคเจ้า นำพระผู้มีพระภาคเจ้าไว้เบื้องหน้า แล้วกลับ

มาหาบิดาตามเดิม. บรรดาท่านเหล่านั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จ

ไปแล้ว ก็ปรินิพพาน. ส่วนราชบุตร เสมียนในชนบท และผู้เป็น

ภัณฑาคาริกพร้อมด้วยบริษัททำกาละแล้ว ไปบังเกิดในสวรรค์

ตามลำดับ. เหล่าชนผู้ขัดใจกัน ก็พากันเกิดในนรก. เมื่อชนทั้ง ๒

พวกนั้น จากสวรรค์เข้าถึงสวรรค์ จากนรกเข้าถึงนรก ด้วยอาการ

อย่างนี้ ผ่านไป ๙๒ กัป.

ครั้นในภัททกัปนี้ ในกาลแห่งพระผู้มีพระภาคเจ้า ทรง

พระนามว่า กัสสปะ คนผู้ขัดใจกันเหล่านั้น เกิดในพวกเปรต.

ในกาลนั้น พวกมนุษย์พากันให้ทานอุทิศเพื่อประโยชน์แก่พวกเปรต

ผู้เป็นญาติของตนว่า ขอทานที่ให้นี้ จงสำเร็จแก่พวกญาติของ

พวกเราเถิด. เปรตเหล่านั้น ได้เสวยสมบัติ. ลำดับนั้น เปรตเหล่านี้

ได้เห็นดังนั้น จึงเข้าไปเฝ้าพระกัสสปะสัมมาสัมพุทธเจ้า ทูลถามว่า

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ แม้พวกข้าพระองค์จะพึงได้สมบัติเห็นปานนี้

หรือไม่หนอ ? พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสว่า บัดนี้ ท่านยังไม่ได้

แต่ในอนาคต จักมีพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงพระนามว่า โคตม

ในกาลแห่งพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น จักมีพระราชาทรง

พระนามว่า พิมพิสาร, ใน ๙๒ กัปแต่ภัททกัปนี้ พระองค์ได้เป็น

ญาติของพวกท่าน พระองค์ได้ถวายทานแด่พระพุทธเจ้ากลัวจัก

อุทิศแก่พวกท่าน. พวกท่านจักได้ในกาลนั้น. ได้ยินว่า เมื่อพระ-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 43

กัสสปสัมมาสัมพุทธเจ้า ตรัสแล้วอย่างนี้ พระดำรัสนั้น ได้เป็น

เหมือนตรัสแก่พวกเปรตเหล่านั้นว่า จักได้ในวันพรุ่งนี้.

ครั้นพุทธันดรหนึ่งผ่านไป พระผู้มีพระภาคเจ้าของพวกเรา

ทรงอุบัติขึ้นแล้ว. ราชบุตรทั้ง ๓ แม้เหล่านั้น พร้อมด้วยบุรุษ

๑,๐๐๐ คน ยุติจากเทวโลกแล้ว เกิดในสกุลพราหมณ์ ในมคธรัฐ

พากันบวชเป็นฤาษีตามลำดับ ได้เป็นชฎิล ๓ พี่น้อง ณ คยาสีส-

ประเทศ. นายเสมียนในชนบท ได้เป็นพระเจ้าพิมพิสาร คฤหบดีบุตร

ผู้เป็นขุนคลัง ได้เป็นเศรษฐี ชื่อว่า วิสาขะ. ภริยาของคฤหบดีบุตร

นั้น ได้เป็นธิดาของเศรษฐี นามว่าธรรมทินนา. ฝ่ายคนนอกนั้น

บังเกิดเป็นบริวารของพระราชานั่นเอง.

พระผู้มีพระภาคเจ้า แม้ของพวกเรา ก็ทรงอุบัติขึ้นในโลก

ล่วงไป ๗ สัปดาห์ ก็เสด็จมายังกรุงพาราณสีโดยลำดับ ทรง

ประกาศธรรมจักร ทรงแนะนำตั้งต้นแต่พระปัญจวัคคีย์ จนถึง

ชฎิล ๓ พี่น้อง พร้อมด้วยบริวาร ๑,๐๐๐ คน แล้วได้เสด็จไปยัง

กรุงราชคฤห์. ก็ในบรรดาชนเหล่านั้น พระองค์ทรงให้พระเจ้า

พิมพิสาร ผู้เข้าไปเฝ้าในวันนั้นนั่นเอง พร้อมกับพราหมณ์และ

คฤหบดีชาวอังคะและมคธะ ๑๑๐,๐๐๐ คน ให้ดำรงอยู่ในโสดา-

ปัตติผลแล้ว. ลำดับนั้น พระราชาทรงนิมนต์ด้วยภัตต์เพื่อเสวย

พระกระยาหารในวันพรุ่งนี้ พระองค์ทรงรับแล้วในวันที่ ๒ อัน

ท้าวสักกะจอมเทพผู้แปลงเพศเป็นมาณพน้อยนำเสด็จไป ชมเชย

ด้วยพระคาถามีอาทิอย่างนี้ว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 44

พระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้ทรงฝึกพระองค์

แล้ว พ้นวิเศษแล้ว มีวรรณะเพียงดังว่าลิ่มทอง

สิงคี พร้อมด้วยปุราณชฎิล ผู้ฝึกตนแล้ว ผู้พ้น

วิเศษแล้ว ได้เสด็จเข้าไปยังกรุงราชคฤห์ดังนี้.

จึงเสด็จเข้าไปยังกรุงราชคฤห์ ทรงรับมหาทานในพระ-

ราชนิเวศน์. ส่วนพวกเปรตเหล่านั้น ได้พากันยืนล้อมด้วยหวังใจว่า

บัดนี้ พระราชาจักอุทิศทานแก่พวกเรา. บัดนี้พระราชาจักอุทิศ.

พระราชาทรงถวายทานแล้ว ทรงพระดำริเฉพาะสถานที่

ประทับอยู่ของพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า พระผู้มีพระภาคเจ้า จะพึง

ประทับอยู่ ณ ที่ไหนหนอ ดังนี้ จึงไม่ได้อุทิศทานนั้นแก่ใคร ๆ.

พวกเปรตเมื่อไม่ได้ทานนั้น อย่างนั้น ก็สิ้นหวัง ในเวลากลางคืน

จึงพากันส่งเสียงร้องอันน่าสะพึงกลัวอย่างยิ่ง ใกล้พระราชนิเวศน์.

พระราชาทรงถึงความสังเวชอันน่าสะพึงกลัว น่าหวาดเสียว เมื่อ

ราตรีผ่านไปจึงได้กราบทูลแด่พระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าพระองค์

ได้สดับเสียงเห็นปานนี้, จักมีเหตุอะไรแก่ข้าพระองค์ พระเจ้าข้า.

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า อย่าทรงกลัวเลยมหาบพิตร จักไม่มี

ความชั่วช้าลามกอะไรแก่พระองค์ดอก อนึ่ง ญาติเก่าก่อนของ

พระองค์ที่เกิดในพวกเปรตก็มี, ญาติเหล่านั้น หวังจะพบเฉพาะ

พระองค์แต่ผู้เดียวถึงพุทธันดรหนึ่ง ท่องเที่ยวไปด้วยหวังใจว่า

พระองค์ถวายทานแด่พระพุทธเจ้าแล้ว จักอุทิศแก่พวกเราบ้าง

เพราะพระองค์ถวายท่านเมื่อวันวานแล้ว มิได้อุทิศจึงพากันสิ้นหวัง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 45

ส่งเสียงร้องเห็นปานนั้น. พระราชาตรัสถามว่า เมื่อหม่อมฉันถวาย

ทานแม้ในบัดนี้ เปรตเหล่านั้นจะพึงได้รับหรือ พระเจ้าข้า ? พระ-

ศาสดาตรัสว่า ได้ มหาบพิตร. พระราชากราบทูลว่า ข้าแต่พระองค์

ผู้เจริญ ถ้าอย่างนั้นขอพระผู้มีพระภาคเจ้า โปรดรับทานของ

ข้าพระองค์เพื่อเสวยในวันนี้, ข้าพระองค์จักอุทิศแก่พวกเปรต

เหล่านั้น. พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงรับนิมนต์ด้วยดุษฎีภาพ.

พระราชาเสด็จไปยังพระราชนิเวศน์ ทรงให้จัดแจงมหาทาน

แล้ว ให้กราบทูลกาลแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า. พระผู้มีพระภาคเจ้า

เสด็จไปยังพระราชนิเวศน์ พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์ประทับนั่งบน

อาสนะที่บรรจงจัดไว้. เปรตเหล่านั้นไปด้วยหวังว่า วันนี้ พวกเรา

จะพึงได้อะไรเป็นแน่ ดังนี้ จึงได้พากันยืนอยู่ในที่ต่าง ๆ มีภายนอก

ฝาเรือนเป็นต้น. พระผู้มีพระภาคเจ้า ได้ทรงการทำโดยที่พวกเปรต

เหล่านั้นทั้งหมดมาปรากฏแด่พระราชา. พระราชาเมื่อจะทรงหลั่ง

น้ำทักษิโณทก จึงอุทิศว่า ทานที่ข้าพเจ้าให้นี้ จงสำเร็จแก่พวกญาติ

เถิด. ในบัดดลนั้นเอง สระโบกขรณีอันดาระดาษด้วยกลุ่มดอกกมล

ได้บังเกิดแก่พวกเปรต. เปรตเหล่านั้นพากันอาบและดื่มในสระ

โบกขรณีนั้น ได้สงบระงับความกระวนกระวาย ความลำบาก และ

ความกระหาย ได้เป็นผู้มีสีดั่งทองคำ. พระราชา ถวายข้าวยาคู

ของเคี้ยว และของบริโภคแล้วทิศให้. ขณะนั้นนั่นเอง ข้าวยาคู

ของเคี้ยวและอาหารอันเป็นทิพย์ก็บังเกิดแก่เปรต เหล่านั้น. เปรต

เหล่านั้นพากันบริโภคข้าวยาคูเป็นต้นนั้นแล้ว ก็ได้เป็นผู้มีอินทรีย์

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 46

กระปรี้กระเปร่า. ลำดับนั้น พระองค์ได้ถวายผ้า, ที่นอน, และที่นั่ง

แล้วอุทิศให้. เครื่องประดับมีชนิดต่าง ๆ เช่น ผ้า ปราสาท เครื่องลาด

และที่นอน เป็นต้น อันเป็นทิพย์ ได้บังเกิดแก่เปรตเหล่านั้น. และ

สมบัติของเปรตเหล่านั้นทั้งหมดนั้น ได้ปรากฏแก่พระราชา โดย

ประการที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอธิษฐานไว้. พระราชาทรง

ทอดพระเนตรเห็นดังนั้น ทรงพอพระทัยยิ่งนัก. ลำดับนั้น พระผู้มี-

พระภาคเจ้า เสวยพระกระยาหารแล้ว ทรงห้ามภัตรแล้ว เพื่อจะ

ทรงอนุโมทนาแก่พระเจ้าพิมพิสาร จึงได้ตรัสติโรกุฑฑเปตวัตถุว่า

เปรตทั้งหลายพากันมาเรือนของตน

แล้วยืนอยู่ภายนอกฝาเรือน ที่ตรอก กำแพง และ

ทางสามแพร่ง และยืนอยู่ที่ใกล้บานประตู เมื่อ

ข้าว น้ำ ของกิน ของบริโภคเพียงพอ เขาเข้าไป

ตั้งไว้แล้ว แต่ญาติไร ๆ ของเปรตเหล่านั้นระลึก

ไม่ได้ เพราะกรรมของสัตว์เป็นปัจจัย เหล่าชน

ผู้อนุเคราะห์ ย่อมให้น้ำและโภชนะอันสะอาด

ประณีต สมควรแก่ญาติทั้งหลายตามกาล ดุจทาน

ที่มหาบพิตรถวายแล้วฉะนั้น ด้วยเจตนาอุทิศว่า

ขอทานนี้แล จงสำเร็จผล แก่ญาติทั้งหลายของ

เรา ขอญาติทั้งหลายของเรา จงเป็นสุขเถิด ส่วน

เปรตผู้เป็นญาติเหล่านั้น พากันมาชุมนุมในที่นั้น

เมื่อข้าวและน้ำมีอยู่เพียงพอ ย่อมอนุโมทนาโดย

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 47

เคารพว่า เราได้สมบัติเพราะเหตุแห่งญาติเหล่าใด

ขอญาติของเราเหล่านั้น จงมีอายุยืนนาน การ

บูชาเป็นอันพวกญาติได้ทำแล้ว แก่เราทั้งหลาย

และญาติทั้งหลาย ผู้ให้ก็ไม่ไร้ผล เพราะในเปต

วิสัยนั้น กสิกรรมและโครักขกรรมไม่มี การ

ค้าขายเช่นนั้นก็ไม่มี การซื้อการขายด้วยเงินตรา

ก็ไม่มี สัตว์ทั้งหลายผู้ทำกาละละไปแล้วในเปรต

วิสัยนั้น ย่อมยังอัตตภาพให้เป็นไปด้วยทานที่

ทายกให้แล้ว จากมนุษยโลกนี้ น้ำฝนอันตกลง

ในที่ดอนย่อมไหลไปสู่ที่ลุ่ม ฉันใด ทานอันญาติ

หรือมิตรให้แล้ว จากมนุษยโลกนี้ ย่อมสำเร็จผล

แก่เปรตทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกัน ห้วงน้ำใหญ่

เต็มแล้วย่อมยังสาครให้เต็มเปี่ยม ฉันใด ทานอัน

ญาติหรือมิตรให้แล้ว แต่มนุษยโลกนี้ ย่อมสำเร็จ

ผลแก่เปรตทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกัน กุลบุตร

เมื่อหวนระลึกถึงอุปการคุณที่ท่านทำแล้วในกาล

ก่อนว่า คนโน้นได้ให้สิ่งของแก่เราแล้ว คนโน้น

ได้ทำอุปการคุณแก่เราแล้ว ญาติมิตรและสหาย

ได้ให้สิ่งของแก่เราและได้ช่วยทำกิจของเรา ดังนี้

พึงให้ทักษิณาแก่เปรตทั้งหลาย ด้วยว่า การ

ร้องไห้ก็ดี ความเศร้าโศกก็ดี การพิไรร่ำไรก็ดี

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 48

ไม่ควรทำเลย เพราะการร้องไห้เป็นต้นนั้น ไม่

เป็นไปเพื่อประโยชน์ แก่เปรตทั้งหลาย ญาติ

ทั้งหลายก็คงดำรงอยู่อย่างนั้น อันทักษิณานี้แล

ที่ให้แล้ว ตั้งไว้ดีแล้วในสงฆ์ ย่อมสำเร็จเพื่อ

ประโยชน์แก่เปรตนั้นโดยพลัน สิ้นกาลนาน.

ญาติธรรม มหาบพิตร ได้แสดงให้ปรากฏแล้ว

การบูชาอันยิ่งเพื่อเปรตทั้งหลาย มหาบพิตรก็

ทรงกระทำแล้ว และพลังกายมหาบพิตรก็ได้เพิ่ม

ให้แก่ภิกษุทั้งหลายแล้ว บุญมีประมาณไม่น้อย

มหาบพิตรก็ได้ทรงขวนขวายแล้วแล.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ติโรกุฑฺเฑสุ ได้แก่ ที่ส่วนอื่น

ของฝา (เรือน). คำว่า ติฏฺนฺติ นี้ เป็นคำกำหนดการยืน โดย

ปฏิเสธการนั่งเป็นต้น, อธิบายว่า ยืนอยู่ภายนอกประตูบ้าน กำแพง

และฝาเรือน. บทว่า สนธิสงฺฆาฏเกสุ จ ได้แก่ ที่ตรอก ๔ แพร่ง

และที่ทาง ๓ แพร่ง. บทว่า สนฺธิ ได้แก่ ตรอก ๔ แพร่ง. เรียก

ที่ต่อเรือน ที่ต่อฝา และที่ต่อหน้าต่างก็มี. บทว่า สิงฺฆาฏกา ได้แก่

ตรอก ๓ แพร่ง. บทว่า ทฺวารพาหาสุ ติฏฺนฺติ ได้แก่ ยืนพิงฝา

ประตูเมืองและประเรือน. บทว่า อาคนฺตฺวาม สก ฆร ความว่า

เรือนของญาติในครั้งก่อนก็ดี เรือนที่ตนครอบครอง โดยความเป็น

เจ้าของก็ดี ชื่อว่าเรือนของตน เพราะเหตุที่พวกเปรตเหล่านั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 49

มายังเรือนแม้ทั้งสองชนิดนั้น ด้วยความเข้าใจว่าเรือนของตน ฉะนั้น

จึงตรัสว่า มายังเรือนของตน.

พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงแสดงแก่พระราชาถึงพวกเปรต

เป็นอันมาก ผู้มีรูปแปลกไม่น่าดู ทั้งดูน่าสะพึงกลัวอย่างยิ่ง ผู้เสวย

ผลของความริษยาและความตระหนี่ ผู้มายังพระราชนิเวศน์ของ

พระเจ้าพิมพิสาร แม้ตนจะไม่เคยครอบครองอยู่ในกาลก่อน ด้วย

สำคัญว่าเป็นเรือนของตน เพราะเป็นเรือนของญาติในกาลก่อน

แล้ว ยืนอยู่ภายนอกฝาเรือนเป็นต้น ด้วยประการอย่างนี้ จึงตรัส

คาถาว่า ติโรกุฑฺเฑสุ ติฏฺนฺติ เมื่อจะทรงแสดงซ้ำว่า กรรมที่

พวกเปรตเหล่านั้นทำเป็นของโหดร้าย จึงตรัสคาถาที่ ๒ ว่า ปหูเต

อนฺนปานมฺหิ ดังนี้เป็นต้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ปหูเต แปลว่า ไม่น้อย คือ มาก,

อธิบายว่า เพียงพอแก่ความต้องการ. จริงอยู่ แปลง พ อักษร เป็น

ป อักษรก็ได้ เหมือนในประโยคทีมีอาทิว่า ปหุ สนฺโต น ภราติ

สัปบุรุษเป็นจำนวนมาก ย่อมไม่เต็ม (ด้วยความรู้). ส่วนอาจารย์

บางพวกกล่าวว่า พหุเก ดังนี้. ก็นั่น เป็นการกล่าวด้วยความเลินเล่อ.

บทว่า อนฺนปานมฺหิ แปลว่า เมื่อข้าวและน้ำ. บทว่า ขชฺชโภชฺเช

แปลว่า เมื่อของเคี้ยวและของบริโภค. ด้วยคำนี้ ทรงแสดงอาหาร

ทั้ง ๔ ชนิดคือ ของกิน ของดื่ม ของเคี้ยว และของลิ้ม. บทว่า

อุปฏฺิเต แปลว่า เข้าไปตั้งไว้ คือ ตระเตรียมไว้, อธิบายว่า

จัดแจงไว้. บทว่า น เตส โกจิ สรติ สตฺตาน ความว่า ใคร ๆ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 50

จะเป็นมารดา บิดา บุตร หรือหลานก็ตาม ของสัตว์เหล่านั้น คือ

ผู้เกิดในเปตวิสัยระลึกไม่ได้. ถามว่า เพราะเหตุไร ? ตอบว่า

เพราะกรรมเป็นปัจจัย, อธิบายว่า เพราะกรรมคือความตระหนี่

อันต่างโดยการไม่ให้และการปฏิเสธการให้เป็นต้น ที่ตนทำไว้

เป็นเหตุ. กรรมนั้นแหละ ทำให้พวกญาติเหล่านั้น ระลึกไม่ได้.

พระผู้มีพระภาคเจ้า ครั้นทรงแสดงความไม่มีแม้แต่การ

หวนระลึก ของพวกญาติเพราะผลกรรมของพวกเปรต ผู้หวังเฉพาะ

ต่อพวกญาติ ในเมื่อข้าวและน้ำเป็นต้น แม้มีประมาณไม่น้อย ก็มีอยู่

อย่างนี้แล้ว บัดนี้ เมื่อจะทรงสรรเสริญทานที่พระราชาถวาย

อุทิศพวกญาติผู้เกิดในเปตวิสัย จึงตรัสคาถาที่ ๓ ว่า เอว ททนฺติ

าตีน ดังนี้เป็นต้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า เอว เป็นคำอุปมา. บทว่า เอว นั้น

เชื่อมความได้ ๒ ประการ คือ บรรดาญาติบางพวก แม้ที่ระลึกไม่ได้

เพราะกรรมของสัตว์เหล่านั้นเป็นปัจจัย ญาติบางพวกผู้อนุเคราะห์

อย่างนั้น ก็ย่อมให้แก่พวกญาติ และคือพวกญาติผู้อนุเคราะห์ ย่อม

ให้น้ำและข้าวอันสะอาด ประณีต อันสมควรตามกาลแก่ญาติทั้งหลาย

เหมือนทานที่มหาบพิตรถวายแล้วฉะนั้น. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า

ททนฺติ แปลว่า ย่อมให้ คือ อุทิศให้ มอบให้. บทว่า าตีน ได้แก่

ชนผู้เกี่ยวเนื่องกัน ทางมารดาและบิดา. บทว่า เย ได้แก่ ชนเหล่าใด

เหล่าหนึ่งมีบุตรเป็นต้น. บทว่า โหนฺติ แปลว่า ย่อมเป็น. บทว่า

อนุกมฺปกา ได้แก่ ผู้ต้องการประโยชน์ คือ ผู้แสวงหาประโยชน์

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 51

เกื้อกูล. บทว่า สุจึ ได้แก่ บริสุทธิ์ ชื่นใจ และประกอบด้วยธรรม.

บทว่า ปณีต ได้แก่ โอฬาร. บทว่า. กาเลน ได้แก่ โดยกาลอัน

เหมาะสมแก่การบริโภคของพระทักขิไณยบุคคลทั้งหลาย หรือโดย

กาลที่เปรตผู้เป็นญาติมายืนอยู่ที่ภายนอกฝาเรือนเป็นต้น. บทว่า

กปฺปิย ได้แก่ ควร คือเหมาะสม ได้แก่ สมควรเพื่อการบริโภค.

ของพระอริยเจ้าทั้งหลาย. บทว่า ปานโภชน แปลว่า น้ำ และข้าว.

ก็ในที่นี้โดยการแสดงอ้างถึงบทว่า ปานโภชนะ นั้น พระองค์ตรัส

ถึงไทยธรรมทุกอย่าง.

บัดนี้ เพื่อจะแสดงประการอันเป็นเหตุ ชื่อว่าเป็นอันญาติ

ให้แล้วแก่เปรตเหล่านั้น จึงตรัสกึ่งคาถาเบื้องต้น ด้วยคาถาที่ ๔ ว่า

อิท โว าตีน โหตุ สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย ดังนี้เป็นต้น. กึ่งเบื้องต้น

แห่งคาถาที่ ๔ นั้น พึงเชื่อมกับกึ่งเบื้องต้นแห่งคาถาที่ ๓ ว่า :-

ญาติผู้อนุเคราะห์ ย่อมให้แก่พวกญาติ

ด้วยเจตนาอุทิศอย่างนี้ว่า ขอทานนี้แลจงสำเร็จ

แก่ญาติทั้งหลาย ขอญาติทั้งหลาย จงได้รับ

ความสุขเถิด.

ด้วย เอว ศัพท์นั้น อันมีอาการเป็นอรรถว่า ญาติทั้งหลาย

ย่อมให้โดยประการอย่างนี้ว่า ขอทานนี้แลจงสำเร็จแก่ญาติทั้งหลาย

ไม่ให้โดยประการอื่น เป็นอันชื่อว่า กระทำการแสดงออกถึงอาการ

ที่จะพึงให้.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 52

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อิท เป็นบทแสดงออกถึงไทยธรรม.

บทว่า โว เป็นเพียงนิบาต, เหมือน โว อักษร ในประโยคมีอาทิว่า

เยหิ โว อริยา. บทว่า าตีน โหตุ แปลว่า จงสำเร็จแก่ญาติทั้งหลาย

ผู้เกิดในเปตวิสัย. แต่บางอาจารย์กล่าวว่า โน าตีน, อธิบายว่า

แก่ญาติทั้งหลาย ของพวกเรา. บทว่า สุขิตา โหนฺตุ าตโย ความว่า

พวกญาติผู้เข้าถึงเปตวิสัยเหล่านั้น เมื่อเสวยผลนี้ คือ จงมีความสุข

ได้แก่ ได้รับความสุข.

เพราะเหตุที่กรรมอันบุคคลอื่นกระทำ แม้ในเมื่อพวกญาติ

กล่าวว่า ขอทานนี้แล จงสำเร็จแก่ญาติทั้งหลาย ดังนี้ ย่อมไม่ให้ผล

แก่คนอื่น ก็สิ่งนั้นที่เขาให้อุทิศอย่างนั้น ล้วนเป็นปัจจัยแก่กุศลกรรม

แก่พวกเปรตผู้เป็นญาติ ฉะนั้น เมื่อจะทรงแสดงประการที่กุศลกรรม

อันบังเกิดผลแก่เปรตเหล่านั้นในที่นั้น คือ ในขณะนั้นนั่นเอง จึงตรัส

คำมีอาทิว่า เต จ ตตฺถ ดังนี้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า เต ได้แก่ เปรตผู้เป็นญาติ.

บทว่า ตตฺถ ได้แก่ ในที่ที่พวกญาติให้ทาน. บทว่า สมาคนฺตฺวา

ได้แก่ เป็นผู้ประชุมกันในที่นั้น เพื่ออนุโมทนาว่า พวกญาติเหล่านี้

ของพวกเรา อุทิศทานเพื่อประโยชน์แก่พวกเรา. บทว่า ปหูเต

อนฺนปานมฺหิ ได้แก่ เมื่อสิ่งของนั้น ที่พวกญาติให้อุทิศตน. บทว่า

สกฺกจฺจ อนุโมทเร ความว่า เชื่อกรรมและผลของกรรม ไม่ละ

ความยำเกรง เป็นผู้มีจิตไม่ฟุ้งซ่าน ย่อมบันเทิงใจ ย่อมเบิกบานใจ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 53

เกิดปีติโสมนัสขึ้นว่า ขอทานของพวกเรานี้ จงเป็นไปเพื่อประโยชน์

สุขเถิด.

บทว่า จิร ชีวนฺตุ ได้แก่ ขอจงมีชีวิตยืนนาน คือมีอายุยืนนาน.

บทว่า โน าตี ได้แก่ ญาติทั้งหลายของพวกเรา. บทว่า เยส เหตุ

ได้แก่ เพราะเหตุแห่งญาติเหล่าใด คือ เพราะอาศัยญาติเหล่าใด.

บทว่า ลภามเส ความว่า ย่อมได้สมบัติเช่นนี้. จริงอยู่ บทนี้ เป็นบท

แสดงอาการที่พวกเปรตผู้เสวยสมบัติที่ได้ด้วยการอุทิศชมเชยพวก

ญาติของตน. จริงอยู่ ทักษิณาย่อมบังเกิดผลแก่พวกเปรตในขณะนั้น

ด้วยองค์ ๓ ประการคือ ด้วยตนอนุโมทนา ๑ ด้วยทายกอุทิศให้

ด้วยการถึงพร้อมด้วยพระทักขิไทยบุคคล ๑. ในองค์ทั้ง ๓ นั้น

ทายกเป็นเหตุพิเศษ. เพราะเหตุนั้น จึงตรัสว่า เยส เหตุ ลภามเส

ดังนี้เป็นต้น.

บทว่า อมฺหากญฺจ กตา ปูชา ความว่า การบูชา เป็นอันทายก

ผู้อุทิศให้อย่างนี้ว่า ขอทานนี้แล จงสำเร็จแก่ญาติทั้งหลายเถิด

กระทำแก่พวกเรา และทายกเหล่านั้น ก็ชื่อว่าเป็นผู้ไม่ไร้ผล เพราะ

ให้ผลในสันดานเป็นที่บังเกิดแห่งกรรมอันสำเร็จด้วยการบริจาค

นั้นนั่นแล.

ก็ในข้อนี้มีผู้ท้วงถามว่า ก็เฉพาะพวกญาติผู้เข้าถึงเปตวิสัย

ย่อมได้เหตุสมบัติเท่านั้นหรือ หรือว่า คนอื่นก็ได้. ก็ในข้อนี้ พวกเรา

ไม่จำต้องกล่าว เพราะพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงพยากรณ์ไว้แล้ว.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 54

สมจริงดังพระดำรัสที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ใน (ทสกนิบาต

อังคุตรนิกาย) ว่า :-

ชานุสโสณีพราหมณ์ ทูลถามว่า "ท่านพระโคดมผู้เจริญ

พวกข้าพเจ้า ได้นามว่าเป็นพราหมณ์ ย่อมให้ทาน ย่อมทำบุญด้วย-

เชื่อว่า ทานนี้จงสำเร็จแก่ญาติสาโลหิตผู้ล่วงลับไปแล้ว ขอญาติ-

สาโลหิตผู้ล่วงลับไปแล้ว จงบริโภคทานนี้. ท่านโคดมผู้เจริญ ทานนั้น

ย่อมสำเร็จแก่ญาติสาโลหิตผู้ล่วงลับไปแล้วละหรือ ญาติสาโลหิต

ผู้ล่วงลับไปแล้วเหล่านั้น ย่อมได้บริโภคทานนั้นละหรือ ? พระ-

ผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสว่า ดูก่อน พราหมณ์ ทานนั้นย่อมสำเร็จใน

ฐานะอันควรแล ย่อมไม่สำเร็จในฐานะที่ไม่ควร.

ชานุสโสณี. ท่านโคดมผู้เจริญ ก็ฐานะที่ควรเป็นไฉน ฐานะ

ที่ไม่ควรเป็นไฉน ?

พระผู้มีพระภาคเจ้า ดูก่อนพราหมณ์ บุคคลบางคนในโลกนี้

เป็นผู้ฆ่าสัตว์ ฯลฯ เป็นมิจฉาทิฏฐิ บุคคลนั้น เบื้องหน้าแต่ตาย

เพราะกายแตก ย่อมเข้าถึงนรก เขาย่อมยังอัตตภาพให้เป็นไปในนรก

นั้น เขาตั้งอยู่ในนรกนั้น ด้วยอาหารของพวกสัตว์นรก ดูก่อน

พราหมณ์ นี้แลเป็นฐานะอันไม่สมควร ไม่เป็นที่สำเร็จแห่งทาน

แก่ผู้สถิตย์อยู่เลย.

ดูก่อนพราหมณ์ ก็บุคคลบางคนในโลกนี้ เป็นผู้ฆ่าสัตว์ ฯลฯ

เป็นมิจฉาทิฏฐิ. เบื้องหน้าแต่ตาย เพราะกายแตก เขาย่อมเข้าถึง

กำเนิดสัตว์ดิรัจฉาน เขาย่อมยังอัตตภาพให้เป็นไปในกำเนิดสัตว์

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 55

ดิรัจฉานนั้น ตั้งอยู่ในกำเนิดสัตว์ดิรัจฉานนั้น ด้วยอาหารของ

สัตว์ผู้เกิดในกำเนิดสัตว์ดิรัจฉาน ดูก่อนพราหมณ์. นี้แล ก็จัด

เป็นฐานะอันไม่สมควร ไม่เป็นที่สำเร็จแห่งทานแก่ผู้สถิตย์อยู่เลย.

ก่อนพราหมณ์ ก็บุคคลบางคนในโลกนี้ เป็นผู้เว้นขาดจาก

ปาณาติปาต ฯลฯ เป็นสัมมาทิฏฐิ เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก

เขาย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของพวกมนุษย์ ฯลฯ ย่อมเข้าถึง

ความเป็นสหายของเทวดา เขาย่อมยังอัตภาพให้เป็นไปในเทวโลก

นั้น ย่อมตั้งอยู่ในเทวโลกนั้น ด้วยอาหารของเทวดา ดูก่อนพราหมณ์

แม้นี้ก็เป็นฐานะอันไม่สมควร ไม่เป็นที่สำเร็จแห่งทาน แก่ผู้สถิตย์

อยู่เลย.

ดูก่อนพราหมณ์ บุคคลบางคนในโลกนี้ เป็นผู้ทำปาณา-

ติบาต ฯลฯ เป็นมิจฉาทิฏฐิ เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก เขา

ย่อมเข้าถึงเปตวิสัย เขาย่อมยังอัตภาพให้เป็นไปในเปตวิสัยนั้น

ย่อมตั้งอยู่ในเปตวิสัยนั้น ด้วยอาหารของเหล่าสัตว์ ผู้เกิดในเปต-

วิสัยนั้น ก็หรือว่าย่อมยังอัตภาพให้เป็นไป ในเปตวิสัยนั้น ย่อม

ตั้งอยู่ในเปตวิสัยนั้น ด้วยปัตติทานมัย ที่พวกมิตร อำมาตย์ หรือ

พวกญาติสาโลหิตของเขา เพิ่มให้จากมนุษยโลกนี้, ดูก่อนพราหมณ์

นี้แล เป็นฐานะอันสมควร อันเป็นที่เข้าไปสำเร็จแห่งทาน แก่ผู้

สถิตย์อยู่แล.

ชานุสโสณีพราหมณ์. ท่านโคดมผู้เจริญ ก็ถ้าญาติสาโลหิต

ผู้ละไปแล้วนั้น ย่อมไม่เข้าถึงฐานะอันสมควรนั้นไซร้ ใครเล่าจะ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 56

บริโภคฐานะอันสมควรนั้น.

พระผู้มีพระภาคเจ้า. ดูก่อนพราหมณ์ พวกญาติสาโลหิต

ผู้ละไปแล้วแม้เหล่าอื่น ของเขาย่อมเข้าถึงฐานะอันสมควรนั้น

ญาติสาโลหิตผู้ละไปแล้วเหล่านั้น ย่อมบริโภคฐานะอันควรนั้น.

ชานุสโสณีพราหมณ์. ท่านโคดมผู้เจริญก็ถ้าญาติสาโลหิต

ผู้ละไปแล้วนั้นนั่นแล ย่อมไม่เข้าถึงฐานะอันสมควรนั้นไซร้ ทั้ง

ญาติสาโลหิตผู้ละไปแล้ว แม้เหล่าอื่นของเขาก็ย่อมไม่เข้าถึงฐานะ

อันควรนั้น ใครเล่า จะบริโภคฐานะอันควรนั้น.

พระผู้มีพระภาคเจ้า. ดูก่อนพราหมณ์ นั่นไม่ใช่ฐานะ ไม่ใช่

โอกาสแล ที่จะพึงว่าจากญาติสาโลหิตผู้ละไปแล้ว โดยกาลนาน

เช่นนี้. ดูก่อนพราหมณ์ อนึ่ง ถึงทายกก็ย่อมเป็นผู้ไม่ไร้ผลแล.

บัดนี้ เพื่อจะทรงแสดง ความไม่มีเหตุที่พวกผู้เกิดในเปรต-

วิสัย จะได้รับสมบัติ มีกสิกรรมและโครักขกรรมเป็นต้น อย่างอื่น

ในเปตวิสัยนั้น และการยังอัตภาพให้เป็นไป ด้วยทานที่พวกญาติ

ให้แล้วแต่มนุษยโลกนี้ จึงตรัสคำมีอาทิว่า น หิ ดังนี้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า น หิ ตตฺถ กสิ อตฺถิ ความว่า

ในเปตวิสัยนั้น กสิกรรมที่พวกเปรตจะอาศัยเลี้ยงชีพอย่างสบาย

ไม่มีเลย. บทว่า โครกฺเขตฺถ น วิชฺชติ ความว่า ในเปตวิสัยนั้น

ไม่ใช่จะไม่มีแต่กสิกรรมอย่างเดียวเท่านั้น ถึงโครักขกรรม ที่

พวกเปรตเหล่านั้น อาศัยเลี้ยงชีพอย่างสบายก็ไม่มีเช่นกัน. บทว่า

วณิชฺชา ตาทิสี นตฺถิ ความว่า ถึงพาณิชยกรรมอันเป็นเหตุให้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 57

เปรตเหล่านั้น ได้รับสมบัติ ก็ไม่มีเช่นกัน. บทว่า หิรญฺเน กยากย

ความว่า ในเปตวิสัยนั้น แม้การซื้อขายด้วยเงินตรา อันจะเป็นเหตุ

ให้เปรตเหล่านั้น ได้รับสมบัติก็ไม่มีเช่นกัน. บทว่า อิโต ทินฺเนน

ยาเปนฺติ เปตา กาลคตา ตหึ ความว่า อนึ่ง เปรตเหล่านั้น ย่อม

เลียงชีพคือ ยังอัตตภาพให้เป็นไป ด้วยทานที่ญาติหรือมิตร อำมาตย์

ให้แล้ว จากมนุษยโลกนี้อย่างเดียว. บทว่า เปตา ได้แก่ เหล่าสัตว์

ผู้เกิดในเปตวิสัย. บทว่า กาลคตา ได้แก่ ผู้จะไปตามเวลาตาย

ของตน. ปาฐะว่า กาลกตา ดังนี้ก็มี. ความว่า ผู้ทำกาละแล้ว คือ

ผู้ตายไปแล้ว ได้แก่ ผู้ถึงมรณะ. บทว่า ตหึ ได้แก่ ในเปตวิสัยนั้น.

บัดนี้ เมื่อจะทรงประกาศความตามที่กล่าวแล้ว โดยอุปมา

จึงตรัส ๒ คาถาว่า อุนฺนเม อุทก จุฏฺ ดังนี้เป็นต้น. ความ ๒ คาถา

นั้น มีอธิบายดังต่อไปนี้ :- ฝนตกลงในที่ดอน คือ ในประเทศที่ดอน

ย่อมไหลไปตามที่ลุ่ม คือ ย่อมไหลไปตามภูมิภาคที่ลุ่ม ฉันใด

ทานที่พวกญาติให้จากมนุษยโลกนี้ ก็ฉันนั้นเหมือนกัน ย่อมสำเร็จ

แก่พวกเปรต คือ ย่อมไม่พรากพ้นไปจากการเกิดผล. จริงอยู่

เปตโลก เป็นฐานะอันสมควร เพื่อการสำเร็จแห่งทานเหมือนที่ตุ่ม

เป็นฐานะอันสมควรแก่การไหลไปแห่งน้ำ. สมจริงดังที่พระองค์

ตรัสไว้ว่า ก่อนพราหมณ์ นี้แหละ เป็นฐานะอันสมควร ซึ่งเป็นที่

สำเร็จแห่งทานของผู้สถิตอยู่. อนึ่งทานที่พวกมนุษย์ให้แล้วแต่

มนุษยโลกนี้ ย่อมสำเร็จแก่พวกเปรต โดยนัยดังกล่าวแล้วในก่อน

เหมือนห้วงน้ำ คือแม่น้ำใหญ่ เต็มด้วยน้ำที่ไหลมาจากซอกเขา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 58

ห้วงระแหง หนอง และบึงแล้ว ไหลบ่าไปเต็มสาครฉะนั้น.

เพราะเหตุที่เปรตทั้งหลายจกความหวังครอบงำว่า พวกเรา

จะได้อะไรอย่างจากที่นี้ แม้มายังเรือนของญาติก็ไม่อาจขอร้องว่า

ท่านทั้งหลายจงให้สิ่งชื่อนี้แก่พวกเรา ฉะนั้น เมื่อจะทรงแสดงว่า

กุลบุตรเมื่อหวนระลึกถึงวัตถุที่ระลึกเหล่านี้ของญาติเหล่านั้น

จึงพึงให้ทักขิณา จึงตรัสคาถาว่า อทามิ เม ดังนี้เป็นต้น

คำแห่งคาถานั้นมีอธิบายดังนี้ กุลบุตรเมื่อหวนระลึกถึงสิ่งนี้

ทั้งหมดว่า คนโน้นให้ทรัพย์หรือธัญญาหารชื่อนี้แก่เรา คนโน้น

ถึงความพยายามด้วยตนเอง ได้กระทำกิจชื่อนี้แก่เรา คนโน้นชื่อว่า

เป็นญาติเพราะเกี่ยวพันทางฝ่ายมารดาหรือบิดาของเรา คนโน้น

ชื่อว่าเป็นมิตร เพราะสามารถรักษาด้วยอำนาจความสิเนหา

คนโน้นชื่อว่าเป็นสหายเพื่อนเล่นฝุ่นด้วยกันของเรา จึงพึงให้

ทักษิณา คือพึงมอบให้ทานแก่เปรตทั้งหลาย. บาลีว่า ทกฺขิณา

ทชฺชา ดังนี้ก็มี. แปลว่า พึงให้ทักษิณาแก่เปรตทั้งหลาย. ด้วย

บทว่า ทกฺขิณา ทชฺชา นั้น ท่านกล่าวอธิบายว่า กุลบุตรเมื่ออนุสรณ์

คือ หวนระลึกถึงอุปการะที่ญาติกระทำไว้ในกาลก่อน โดยนัย

มีอาทิว่า คนโน้นได้ให้เรา. จริงอยู่ บทว่า อนุสฺสร นี้ เป็นปฐมาวิภัติ

ใช้ในอรรถแห่งตติยาวิภัติ.

เมื่อจะทรงแสดงว่า ก็สัตว์เหล่าใดเป็นผู้มีทุกขธรรม มี

ความร้องไห้และความเศร้าโศกเป็นต้น เป็นเบื้องหน้า เพราะ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 59

ความตายของญาตินั่นเอง คงดำรงอยู่ ไม่ให้อะไร ๆ แก่ญาติผู้

ล่วงลับไปแล้วนั้น ทุกขธรรมมีความร้องไห้และความเศร้าโศก

เป็นต้น นั้นของสัตว์เหล่านั้น เป็นเพียงทำตนให้เดือดร้อนอย่างเดียว

เท่านั้น ทุกขธรรมมีความร้องไห้สละความเศร้าโศกเป็นต้นนั้น

ย่อมไม่ยังประโยชน์อะไร ๆ ให้สำเร็จแก่เปรตทั้งหลาย จึงตรัส

คาถาว่า น หิ รุณฺณ วา ดังนี้ เพื่อจะทรงแสดงย้ำถึงทักษิณาที่

พระเจ้ามคธถวายว่ามีประโยชน์ จึงตรัสความของคำเหล่านั้นมี

อาทิว่า อยญฺจ โข ดังนี้ในภายหลัง.

เพราะเหตุที่พระราชาเมื่อทรงถวายทักษิณานี้ ชื่อว่าแสดง

ออกถึงญาติธรรม โดยกระทำกิจที่พวกญาติพึงกระทำแก่พวกญาติ

ให้ปรากฏแก่ชนเป็นอันมาก คือทรงกระทำการแสดงออกให้ปรากฏ

ว่า แม้ท่านทั้งหลายก็พึงบำเพ็ญญาติธรรมในญาติทั้งหลายให้

บริบูรณ์ ด้วยอาการอย่างนี้แหละ. อนึ่ง เมื่อพระองค์ทำให้พวกเปรต

เหล่านั้นได้รับทิพยสมบัติ ชื่อว่าทำการบูชาแก่เปรตทั้งหลายให้ยิ่ง,

เมื่อให้ภิกษุสงฆ์มีพระพุทธเจ้าเป็นประธานให้สำราญด้วยข้าว

และน้ำเป็นต้น ชื่อว่าตามเพิ่มให้พลังแก่ภิกษุทั้งหลาย, เมื่อทำ

จาคเจตนาอันมีคุณมีการอนุเคราะห์เป็นต้น เป็นเครื่องประกอบ

ให้เกิด ชื่อว่าทรงขวนขวายปัญหาประมาณมิได้ ฉะนั้น บัดนี้

พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงทำพระราชาให้ร่าเริงด้วยคุณ

ตามที่เป็นจริงเหล่านี้ จึงตรัสคาถาสุดท้ายว่า โส าติธมฺโม

ดังนี้เป็นต้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 60

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า าติธมฺโม ได้แก่ การกระทำ

กิจที่พวกญาติพึงกระทำแก่พวกญาติ. บทว่า อุฬารา แปลว่า

ให้แพร่หลาย กว้างขวาง. บทว่า พล ได้แก่ กำลังกาย. บทว่า

ปสุต แปลว่า สั่งสมแล้ว. ก็ในคำเหล่านี้ ด้วยคำว่า โส าติธมฺโม

จ อย นิทสฺสิโต นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงอ้างธรรมิกถา

กะพระราชา. จริงอยู่ การแสดงอ้างในที่นี้ หมายถึงการแสดง

ญาติธรรม. พระองค์ทรงชักชวนด้วยคำนี้ว่า และทรงกระทำ

การบูชาแก่พวกเปรตให้ยิ่ง. ก็การสรรเสริญในคำว่า ยิ่ง นี้ เป็น

การชักชวนให้ทำการบูชาบ่อย ๆ. ทรงให้อาจหาญด้วยคำนี้ว่า

และทรงเพิ่มให้พลังแก่ภิกษุทั้งหลาย. จริงอยู่ ในที่นี้ การเพิ่ม

ให้พลังแก่ภิกษุทั้งหลาย เป็นการให้อาจหาญโดยการเพิ่มอุตสาหะ

ในการเพิ่มให้พลังแก่ภิกษุทั้งหลาย ด้วยประการอย่างนี้. ทรง

ให้ร่าเริงด้วยคำนี้ว่า พระองค์ชื่อว่าทรงขวนขวายบุญหาประมาณ

มิได้. ในที่นี้ พึงทราบโยชนาอย่างนี้ว่า ก็ในที่นี้ การระบุถึงการ

ประสพบุญ ก็คือการทำให้ร่าเริง โดยการสรรเสริญคุณตาม

ความเป็นจริงของบุญนั้น.

ก็ในเวลาจบเทศนา ธรรมาภิสมัยได้มีแก่สัตว์ ๘๔,๐๐๐

ผู้มีใจสลดด้วยการพรรณนาโทษของการเกิดในเปตวิสัย ผู้เริ่ม

โดยอุบายอันแยบคาย. แม้ในวันที่ ๒ ก็ทรงแสดงติโรกุฑฑเทศนา

กัณฑ์นี้แหละ แก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย. ธรรมาภิสมัย เช่นนั้น

นั่นแหละได้มีด้วยอาการอย่างนี้ ถึง ๗ วันแล.

จบ อรรถกถาติโรกุฑฑเปตวัตถุที่ ๕

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 61

๖. ปัญจปุตตขาทิกเปติวัตถุ

ว่าด้วยความหิวของนางเปรต

พระสังฆเถระถามว่า :-

[๙๑] ท่านเปลือยกาย มีผิวพรรณเลวทราม มี

กลิ่นเหม็นเน่าฟุ้งไป หมู่แมลงวันพากันตอม

เกลื่อนกล่น ท่านเป็นใครหนอมายืนอยู่ในที่นี้.

หญิงเปรตนั้นตอบว่า :-

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ดิฉันเป็นเปรต ถึงทุคติ

เกิดในยมโลก เพราะทำกรรมอันลามกจึงต้อง

จากโลกนี้ไปสู่เปตโลก เวลาเช้าคลอดบุตร ๕ คน

เวลาเย็นอีก ๕ คน แล้วกินลูกเหล่านั้นหมด ถึง

บุตร ๑๐ คนเหล่านั้นก็ยังไม่อาจบรรเทาความหิว

ของดิฉัน หัวใจของดิฉันเร่าร้อนอยู่เป็นนิจเพราะ

ความหิว ดิฉันไม่ได้ดื่มน้ำที่ควรดื่ม ขอท่านจงดู

ดิฉันผู้ถึงความพินาศเช่นนี้เถิด.

พระเถระถามว่า :-

เมื่อก่อน ท่านได้ทำกรรมชั่วอะไรไว้ด้วย

กาย วาจา ใจ หรือท่านกินเนื้อบุตรทั้งหลาย

เพราะวิบากแห่งกรรมอะไร.

หญิงเปรตนั้นตอบว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 62

เมื่อก่อน หญิงร่วมสามีของดิฉันคนหนึ่ง

มีครรภ์ ดิฉันคิดชั่วต่อเขา มีใจประทุษร้าย ได้ทำ

ให้ครรภ์ตกไป เขามีครรภ์ ๒ เดือนเท่านั้น ไหล

ออกเป็นโลหิต ครั้งนั้น มารดาของเขาโกรธดิฉัน

เชิญพวกญาติมาประชุมซักถาม ให้ดิฉันทำการ

สบถและขู่เข็ญให้กลัว ดิฉันได้กล่าวคำสบถและ

มุสาวาทอย่างแรงว่า ถ้าดิฉันทำชั่วอย่างนี้ ขอให้

ดิฉันกินเนื้อบุตรเถิด ฉันมีกายอันเปื้อนด้วยหนอง

และโลหิต กินเนื้อบุตรทั้งหลาย เพราะวิบากแห่ง

กรรม คือ การทำให้ครรภ์ตกและการพูดมุสา

ทั้งสองนั้น.

จบ ปัญจปุตตขาทิกเปติวัตถุที่ ๖

อรรถกถาปัญจปุตตขาทกเปติวัตถุที่ ๖

เมื่อพระศาสดาประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี ทรงปรารภ

ถึงนางเปรตผู้เคี้ยวกินบุตร ๕ คน จึงตรัสคำเริ่มต้นว่า นคฺคา

ทุพฺพณฺณรูปาสิ ดังนี้.

ได้ยินว่า มีภรรยาของกฏุมพีคนหนึ่ง ในหมู่บ้านไม่ไกล

แต่กรุงสาวัตถี เป็นหญิงหมัน. พวกญาติของกฏุมพีคนนั้น ได้พากัน

กล่าวดังนี้ว่า ภรรยาของเจ้าเป็นหมัน พวกเราจะนำหญิงสาวคนอื่น

มาให้เจ้า. เพราะความสิเนหาในภรรยานั้น เขาจึงไม่ปรารถนา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 63

(ภรรยาอื่น). ลำดับนั้น ภรรยาของกฏุมพีนั้น ทราบเรื่องนั้นแล้ว

จึงกล่าวกะสามีอย่างนี้ว่า นาย ฉันเป็นหมัน ควรจะนำหญิงอื่นมา

(เป็นภรรยา) วงศ์ตระกูลของท่านจะได้ไม่ขาดสูญ เธอเมื่อถูก

ภรรยารบเร้าจะแต่งงานกะหญิงอื่น. ครั้นต่อมา นางได้ตั้งครรภ์.

หญิงหมันมีความริษยาเป็นปกติ คิดว่า หญิงนี้ได้บุตรแล้ว จักเป็น

ใหญ่แก่เรือนนี้ จึงหาอุบายให้ครรภ์ของนางตกไป จึงเกลี่ยกล่อม

ปริพาชิกาคนหนึ่งด้วยข้าวและน้ำเป็นต้น ให้ทำครรภ์ของนาง

ให้ตกไป นางเมื่อครรภ์ตกไปก็ไห้แจ้งให้มารดาของตนทราบ

มารดาให้ประชุมพวกญาติของตนแล้วแจ้งความนั้นให้ทราบ. ญาติ

เหล่านั้นได้กล่าวกะหญิงหมันดังนี้ว่า เจ้าทำครรภ์ของหญิงนี้

ให้ตก หญิงหมันตอบว่า ฉันไม่ได้ทำให้ตก ก็จงสบถ. หญิงหมัน

กล่าวเท็จทำการสบถว่า ถ้าฉันทำครรภให้ตก ฉันก็จะพึงมีทุคติ

เป็นที่ไปในเบื้องหน้า ถูกความหิวกระหายครอบงำ ขอให้คลอดบุตร

ทั้งเวลาเย็นเวลาเช้า ครั้งละ ๕ คน แล้วกินเสีย ก็ยังไม่อิ่ม ขอให้

ฉันมีกลิ่นเหม็นเป็นนิจ และถูกแมลงวันไต่ตอม. ไม่นานนักนาง

ก็ทำกาละบังเกิดเป็นนางเปรต มีรูปร่างขี้เหร่อยู่ไม่ไกลบ้านนั้น

นั่นเอง.

ในกาลนั้น พระเถระ ๘ รูป ออกพรรษาในชนบท มายังกรุง

สาวัตถี เพื่อเฝ้าพระศาสดา จึงเข้าไปพักในราวป่าอันสมบูรณ์

ด้วยร่มเงาและน้ำ ไม่ไกลแต่บ้านนั้น. ลำดับนั้น นางเปรตนั้นได้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 64

แสดงตนแก่พระเถระทั้งหลาย. ในพระเถระเหล่านั้น พระสังฆเถระ

ได้ซักถามนางเปรตนั้นด้วยคาถาว่า

เจ้าเปลือยกาย มีรูปพรรณขี้เหร่ ส่งกลิ่น

เหม็นเน่าฟุ้ง แมลงวันจับเป็นกลุ่ม เจ้าเป็นใคร

มายืนอยู่ในที่นี้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า นคฺคา แปลว่า ผู้ไม่มีผ้า. บทว่า

ทุพฺพณฺณรูปาสิ ความว่า เจ้าเป็นผู้มีรูปขี้เหร่ คือประกอบด้วย

รูปน่าเกลียดพิลึก. บทว่า ทุคฺคนฺธา คือ มีกลิ่นไม่น่าปรารถนา.

บทว่า ปูติ วายสิ ได้แก่ มีกลิ่นเหมือนซากศพ เหม็นคลุ้งออกจากกาย.

บทว่า มกฺขิกาหิ ปริกิณฺณา ได้แก่ พวกแมลงวันหัวเขียวจับกลุ่มอยู่

โดยรอบ. บทว่า กา นุ ตฺว ติฎฺติ ความว่า เจ้าเป็นใคร มีรูปเห็น

ปานนี้ มายืนอยู่ที่นี้, อธิบายว่า เที่ยวไปข้างโน้นข้างนี้

ลำดับนั้น นางเปรตนั้นถูกพระมหาเถระถามอย่างนั้น เมื่อ

จะประกาศตน จะให้เหล่าสัตว์เกิดความสลด จึงได้กล่าว ๓ คาถานี้ว่า

ท่านผู้เจริญ ดิฉันเป็นเปรต ถึงทุคติเกิดใน

ยมโลก เพราะกระทำกรรมชั่วไว้จึงต้องจากโลก

นี้ไปสู่เปตโลก. เวลาเช้าดิฉันคลอดบุตร ๕ คน

เวลาเย็นอีก ๕ คน แล้วกินลูกเหล่านั้นทั้งหมด

ถึงลูก ๑๐ คนเหล่านั้น ก็ไม่อาจบันเทาความหิว

ของดิฉันได้ หัวใจของดิฉันเร่าร้อนหมกหมุ่น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 65

เพราะความหิว ดิฉันไม่ได้ดื่มน้ำที่ควรดื่ม ขอ

ท่านจงดูดิฉันผู้ถึงความวอดวายเช่นนี้เถิด.

บรรดาบทเหล่านั้น นางเปรตเรียกพระเถระด้วยความ

เคารพว่า ภทนฺเต. บทว่า ทุคฺคตา แปลว่า ถึงทุคติ. บทว่า

ยมโลกิกา ได้แก่ รู้แจ้งเปตโลกอันได้นามว่า ยมโลก โดยภาวะ

ที่นับเนื่องในเปตโลกนั้น. บทว่า อิโต คตา ความว่า จากมนุษยโลก

นี้แล้วไป คือเกิดยังเปตโลก.

บทว่า กาเลน ได้แก่ ในเวลาราตรีสว่าง. จริงอยู่ บทว่า

กาเลน นี้ เป็นตติยาวิภัติใช้ในอรรถสัตตมีวิภัติ. บทว่า ปญฺจ ปุตฺตานิ

แปลว่า ซึ่งบุตร ๕ คน. จริงอยู่ บทว่า ปุตฺตานิ นี้ ท่านกล่าวด้วย

ลิงควิปลาศ. บทว่า สาย ปญฺจ ปุนาปเร ได้แก่ คลอดบุตรอื่นอีก

ในเวลาเย็น. มีวาจาประกอบความว่า. กินบุตรทั้ง ๕ คน. บทว่า

วิชายิตฺวาน ความว่า คลอดบุตรวันละ ๑๐ คน. บทว่า เตปิ นา

โหนฺติ เม อล ความว่า บุตรทั้ง ๑๐ คนนั้น ไม่เพียงพอเพื่อบันเทา

ความหิวของเราสักวันหนึ่ง. ก็ในที่นี้ เพื่อสะดวกแก่คาถา ท่าน

จึงกล่าวให้เป็นทีฆะว่า นา. บทว่า ปริฑยฺหติ ธูมายติ ขุทาย หทย มม

ความว่า ส่วนแห่งหทัยของดิฉัน ผู้อันความหิวบีบคั้น ย่อมหม่นไหม้

เดือดร้อน คือเร่าร้อนอยู่ทุกด้าน ด้วยไฟในท้อง. บทว่า ปานีย

น ลเภ ปาตุ ความว่า ดิฉันถูกความกระหายครอบงำ เมื่อเที่ยวไป

ในที่นั้น ๆ ไม่ได้ เพื่อจะดื่มน้ำ. บทว่า ปสฺส ม พฺยสน คต ความว่า

นางเปรตได้ประกาศทุกข์ที่ตนเสวย แก่พระเถระว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 66

ขอท่านจงดูดิฉันถึงความวอดวายเช่นนี้ อันทั่วไปสละไม่ทั่วไป

แก่การเข้าถึงความเป็นเปรตเถิด.

พระเถระได้ฟังดังนั้น เมื่อจะถามถึงกรรมที่นางเปรตนั้น

กระทำ จึงกล่าวคาถาว่า

เมื่อก่อน เธอทำความชั่วอะไรไว้ด้วยกาย

วาจา และใจ หรือเธอกินเนื้อบุตรทั้งหลาย เพราะ

วิบากแห่งกรรมอะไร.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ทุกฺกฏ ได้แก่ ทุจริต. บทว่า

กิสฺสกมฺมวิปาเกน ได้แก่ ด้วยวิบากแห่งกรรมเช่นไร อธิบายว่า

ด้วยวิบากแห่งปาณาติบาต หรืออทินนาทานเป็นต้น อย่างใดอย่างหนึ่ง.

อาจารย์บางพวกกล่าวว่า เกน กมฺมวิปาเกน ด้วยวิบากแห่งกรรม

อะไร.

ลำดับนั้น นางเปรตเมื่อจะประกาศกรรมที่ตนกระทำแก่

พรเถระ จึงได้กล่าวคาถาทั้งหลายว่า

เมื่อก่อน หญิงร่วมผัวของดิฉันคนหนึ่ง

มีครรภ์ ดิฉันคิดชั่วต่อเขา มีจิตคิดประทุษร้าย

ได้การทำครรภ์ให้ตกไป เขามีครรภ์ ๒ เดือน

เท่านั้น ไหลออกเป็นโลหิต ในกาลนั้น มารดา

ของเขาโกรธดิฉัน เชิญพวกญาติมาประชุมซัก

ถาม ให้ดิฉันทำการสบถ และขู่เข็ญให้ดิฉันกลัว

ดิฉันนั้นได้กล่าวคำสบถและมุสาวาทอย่าง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 67

ร้ายกาจว่า ถ้าดิฉันทำชั่วดังนั้น ขอให้ดิฉันกิน

เนื้อบุตรเถิด ดิฉันมีกายอันเปื้อนด้วยหนองและ

โลหิตกินเนื้อบุตรทั้งหลาย เพราะวิบากแห่งกรรม

คือการทำให้ครรภ์ตกและการพูดมุสาวาททั้ง ๒

นั้น.

หญิงผู้ร่วมผัว ท่านเรียกว่า สปตี ในคาถานั้น. บทว่า

ตสฺสา ปาป อเจตยึ ได้แก่ ได้คิดถึงกรรมชั่วหยาบแก่หญิงร่วมผัว

นั้น. บทว่า ปทุฏฺมนสา แปลว่า มีจิตคิดประทุษร้าย หรือมีจิตชั่ว.

บทว่า เทฺวมาสิโก ได้แก่ เขาตั้งครรภ์เพียง ๒ เดือน ชื่อว่า

เทฺวมาสิกะ มีครรภ์ ๒ เดือน. บทว่า โลหิตญฺเว ปคฺฆริ ความว่า

ครรภ์วิบัติไหลออกเป็นโลหิต. บทว่า ตทสฺสา มาตา กุปิตา มยฺห

าตี สมานยิ ความว่า ในกาลนั้น มารดาของหญิงร่วมผัวนั้น

โกรธดิฉัน จึงประชุมพวกญาติของตน. ปาฐะว่า ตตสฺสา ดังนี้ก็มี.

บทว่า ตตสฺสา นั้น แยกบทเป็น ตโต อสฺสา

บทว่า สปถ แปลว่า การสาปแช่ง. บทว่า ปริภาสาปยิ

ได้แก่ ขู่ให้กลัว. บทว่า สปถ มุสาวาท อภาสิส ความว่า เมื่อดิฉัน

แสดงถึงกรรมชั่วที่ตนทำนั้นแหละว่าไม่ได้ทำ กล่าวมุสาวาท

คือ คำที่ไม่เป็นจริง ได้แก่คำสบถว่า ถ้ากรรมชั่วนั้น ดิฉันได้ทำ

แล้ว ขอให้ดิฉันพึงเป็นเช่นนี้. บทว่า ปุตฺตมงฺสานิ ขาทามิ สเจ ต

ปกต มยา นี้ เป็นบทแสดงอาการที่กระทำสบถในเวลานั้น, อธิบาย

ว่า ถ้าดิฉันได้ทำความชั่ว คือ การทำครรภ์ให้ตกไปนั้น, ในอนาคต

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 68

คือในการที่ดิฉันเกิดในภพใหม่ ขอให้ดิฉันพึงกินเฉพาะเนื้อบุตร

ของดิฉันเท่านั้น. บทว่า ตสฺส กมฺมสฺส ได้แก่ ปาณาติบาตกรรม

ที่หญิงหมันนั้นกระทำ ด้วยการทำให้ครรภ์ตกไปนั้น. บทว่า

มุสาวาทสฺส จ ได้แก่ มุสาวาทกรรมด้วย. บทว่า อุภย ได้แก่

ด้วยวิบากแห่งกรรมทั้ง ๒. จริงอยู่ บทว่า อุภย นี้ เป็นปฐมาภัติ

ใช้ในอรรถตติยาวิภัติ. มีวาจาประกอบความว่า บทว่า ปุพฺพ-

โลหิตมกฺขิตา ความว่า ดิฉันเปื้อนหนองและเลือดด้วยอำนาจการ

ไหลออกและด้วยอำนาจการแตกออก เคี้ยวกินเนื้อบุตร.

นางเปรตนั้น ครั้นประกาศวิบากแห่งกรรมของตนอย่างนี้แล้ว

จึงได้กล่าวกะพระเถระทั้งหลายอย่างนี้อีกว่า ข้าแต่ท่านทั้งหลาย

ผู้เจริญ ดิฉันเป็นภรรยาของกฎุมพีชื่อโน้นในบ้านนี้เอง เป็นหญิง

มีความริษยาเปนปกติ กระทำกรรมชั่วจึงบังเกิดในกำเนิดเปรต

อย่างนี้. ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ดังดิฉันขอโอกาส ขอท่านทั้งหลาย

จงไปยังเรือนของกฏุมพีคนนั้นเถิด กฏุมพีนั้นจักถวายทานแก่ท่าน

ทั้งหลาย ท่านทั้งหลายพึงให้เขาอุทิศทักษิณานั้นแก่ดิฉัน เมื่อเป็น

เช่นนี้ ดิฉันจะหลุดพ้นจากเปตโลกนี้. พระเถระทั้งหลายได้ฟัง

ดังนั้นแล้ว เมื่อจะอนุเคราะห์นางตั้งอยู่ในสภาวะการยกขึ้น เข้าไป

บิณฑบาตยังบ้านกฏุมพีนั้น. กฏุมพีเห็นพระเถระทั้งหลายแล้วเกิด

ความเลื่อมใส ต้อนรับแล้วรับบาตร นิมนต์ให้นั่งบนอาสนะ เริ่ม

ให้ฉันด้วยอาหารอันประณีต. พระเถระทั้งหลายแจ้งเรื่องนั้นแก่

กฏุมพี แล้วจึงให้เขาอุทิศทานนั้น แก่นางเปรตนั้น. ก็ขณะนั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 69

นั่นเอง นางเปรตนั้นปราศจากทุกข์นั้นแล้วได้รับสมบัติอันยิ่ง

แสดงตนแก่กฏุมพีในเวลาราตรี. ลำดับนั้น พระเถระทั้งหลาย

ไปยังกรุงสาวัตถีโดยลำดับ กราบทูลความนั้นแก่พระผู้มีพระภาคเจ้า.

ก็พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงแสดงธรรมแก่บริษัทผู้พร้อมมูลกันอยู่

โดยยกเรื่องนั้นขึ้นเป็นอุบัติเหตุ. ในเวลาจบเทศนา มหาชนได้รับ

ความสลดใจ เว้นขาดจากความริษยาและความตระหนี่. เทศนานั้น

ได้มีประโยชน์แก่มหาชนด้วยประการฉะนี้แล.

จบ อรรถกถาปัญจปุตตขาทกเปติวัตถุที่ ๖

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 70

๗. สัตตปุตตขาทิกเปติวัตถุ

ว่าด้วยนางเปรตเปลือยกายมีกลิ่นเหม็น

พระเถระถามหญิงเปรตตนหนึ่งว่า

[๙๒] ท่านเปลือยกายมีผิวพรรณเลวทราม มี

กลิ่นเหม็นเน่าฟุ้งไป หมู่แมลงวันพากันตอม

เกลื่อนกล่น ท่านเป็นใครหนอนายืนอยู่ที่นี่.

หญิงเปรตนั้นตอบว่า

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ดิฉันเป็นเปรต ถึงทุคติ

เกิดในยมโลก เพราะทำกรรมอันลามกจึงต้อง

จากโลกนั้นไปสู่เปตโลก เวลาเช้าตลอดบุตร ๗

คน เวลาเย็นอีก ๗ คน แล้วกินบุตรเหล่านั้นหมด

ทั้ง ๑๔ คนนั้น ก็ยังไม่อาจบรรเทาความหิว

ของดิฉันได้ หัวใจของดิฉันเร่าร้อนอยู่เป็นนิจ

เพราะความหิว ดิฉันเป็นดุจถูกเผาด้วยไฟในที่

อันร้อนยิ่ง ไม่ได้ประสบความเย็นเลย.

พระเถระถามว่า

ท่านทำกรรมชั่วอะไรไว้ด้วย กาย วาจา

ใจ หรือท่านกินเนื้อบุตร เพราะวิบากแห่งกรรม

อะไร.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 71

หญิงเปรตนั้นตอบว่า

เมื่อก่อนดิฉันมีบุตร ๒ คน บุตร ๒ คน

นั้นกำลังหนุ่มแน่น ดิฉันเป็นผู้เข้าถึงกำลังคือบุตร

(ถือตัวว่ามีบุตร) จึงได้ดูหมิ่นสามีของตน ภาย

หลังสามีของดิฉันโกรธ จึงได้หาภรรยามาใหม่

ก็ภรรยาใหม่นั้นมีครรภ์ ดิฉันคิดชั่วต่อเขา มีใจ

ประทุษร้าย ได้ทำให้ครรภ์ตกไป ภรรยาใหม่มี

ครรภ์ ๓ เดือนเท่านั้น ตกเป็นโลหิตเน่า มารดา

ของเขาโกรธดิฉัน แล้วเชิญพวกญาติมาประชุม

ซักถาม ให้ดิฉันทำการสบถและขู่เข็ญดิฉันให้

กลัว ดิฉันได้กล่าวคำสบถและมุสาวาทอย่างแรง

ว่า ถ้าดิฉันทำชั่วอย่างนี้ ขอให้ดิฉันกินเนื้อบุตร

เถิด ดิฉันมีกายเปื้อนหนองและโลหิต กินเนื้อ

บุตรทั้งหลาย เพราะวิบากแห่งกรรมคือการทำ

ครรภ์ให้ตกไป และมุสาวาททั้งสองนั้น.

จบ สัตตปุตตขาทิกเปติวัตถุที่ ๗

อรรถกถาสัตตปุตตขาทกเปติวัตถุที่ ๗

พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี ทรงปรารภ

นางเปรตผู้กินบุตร ๗ คน จึงตรัสคำนี้มีคำเริ่มต้นว่า นคฺคา

ทุพฺพณฺณรูปาสิ ดังนี้.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 72

ได้ยินว่า อุบาสกคนหนึ่งในหมู่บ้านตำบลหนึ่งไม่ไกล

กรุงสาวัตถี ได้มีบุตร ๒ คน ตั้งอยู่ในปฐมวัย สมบูรณ์ด้วยรูปโฉม

ประกอบด้วยศีลและอาจาระ. มารดาของบุตรทั้ง ๒ นั้น คิดว่าเรา

เป็นผู้มีบุตร จึงดูหมิ่นสามีด้วยกำลังแห่งบุตร. สามีนั้นถูกภรรยา

ดูหมิ่น มีใจเบื่อหน่าย จึงนำหญิงอื่นมาครอง. ไม่นานนัก หญิงนั้น

ก็ตั้งครรภ์. ลำดับนั้น ภรรยาหลวงเป็นหญิงมีความริษยาเป็นปกติ

เอาอามิสไปล่อหมอคนหนึ่ง ให้หมอนั้นทำครรภ์ของหญิงนั้นซึ่ง

ตั้งมา ๓ เดือน ให้ตก. ลำดับนั้น หญิงนั้นอันพวกญาติและพี่น้องชาย

ถามว่า เธอทำครรภ์ของนางนี้ให้ตกไปหรือ จงกล่าวมุสาว่า

ไม่ได้ทำให้ตกไป คนเหล่านั้นไม่เชื่อจึงกล่าวว่า เธอจงสบถ แล้ว

ได้กระทำสบถว่า ขอให้ดิฉันคลอดบุตรทั้งเช้า ทั้งเย็น ครั้งละ ๗ คน

แล้วเคี้ยวกินเนื้อบุตร ขอให้ดิฉันมีกลิ่นเหม็น และแมลงวันจับกลุ่ม

อยู่เป็นนิจ.

ครั้นต่อมา นางทำกาละแล้วบังเกิดในกำเนินเปรต ด้วยวิบาก

ของการทำครรภ์ให้ตกไป และพูดมุสานั้นนั่นแล จึงเคี้ยวกินเนื้อบุตร

โดยนัยดังกล่าวแล้ว เที่ยวไปในที่ไม่ไกลบ้านนั้นนั่นเอง. ก็สมัยนั้น

พระเถระหลายรูปออกพรรษาในหมู่บ้าน มายังกรุงสาวัตถีเพื่อ

เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า พักแรมในส่วนหนึ่งไม่ไกลบ้านนั้น. ลำดับ

นั้น นางเปรตนั้นแสดงตนแก่พระเถระเหล่านั้น. พระมหาเถระ

ถามเธอด้วยคาถาว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 73

เธอเปลือยกายมีผิวพรรณขี้เหร่ มีตัวเน่า

ส่งกลิ่นฟุ้ง แมลงวันจับกลุ่ม เธอเป็นใครหนอ

มายืนอยู่ในที่นี้.

หญิงเปรตถูกพระเถระถามจึงได้ให้คำตอบด้วย ๓ คาถาว่า

ท่านผู้เจริญ ดิฉันเป็นเปรตถึงทุคติเกิดใน

ยมโลก เพราะทำกรรมชั่ว จึงต้องจากโลกนี้ไป

ยังเปตโลก เวลาเช้าคลอดบุตร ๗ คน เวลาเย็น

อีก ๗ คน. แล้วเคี้ยวกินบุตรเหล่านั้นหมด

ทั้ง ๑๔ คนนั้นก็ยังไม่อาจบันเทาความหิว

ของดิฉันได้ หัวใจของดิฉันเร่าร้อนหม่นไหม้

อยู่เป็นนิตย์ เพราะความหิว ดิฉันเป็นดุจถูกไฟ

เผาอยู่กลางแดด ไม่ได้ประสบความเย็นเลย.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า นิพฺพุตึ ได้แก่ ระงับทุกข์ อัน

เกิดแต่ความหิวกระหาย. บทว่า นาชิคจฺฉามิ แปลว่า ไม่ได้รับ.

ด้วยบทว่า อคฺคิทฑฺฒาว อาตเป นี้ มีวาจาประกอบความว่า เรา

เป็นเสมือนถูกไฟไหม้กลางแดดที่ร้อนจัด ย่อมไม่ได้รับความเย็น.

พระมหาเถระได้ฟังดังนั้น เมื่อจะถามถึงกรรมที่นางเปรต

นั้นกระทำ จึงกล่าวคาถาว่า :-

เธอทำกรรมชั่วอะไรไว้ด้วย กาย วาจา

ใจ หรือ เธอกินเนื้อบุตร เพราะวิบากแห่งกรรม

อะไร ?

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 74

ลำดับนั้น นางเปรตเมื่อจะบอกถึงการที่ตนเกิดในเปตโลก

และเหตุที่เคี้ยวกินเนื้อบุตร จึงได้กล่าวคาถานี้ว่า :-

เมื่อก่อนดิฉัน มีบุตร ๒ คน บุตร ๒ คน

นั้น กำลังหนุ่มแน่น ดิฉันอาศัยกำลังคือบุตร จึง

ได้ดูหมิ่นสามีของตน ภายหลังสามีของดิฉันโกรธ

จึงได้หาภริยามาใหม่ และภริยาใหม่นั้นมีครรภ์

ดิฉันคิดชั่วต่อเขา มีจิตคิดประทุษร้าย ได้ทำให้

ครรภ์ตกไป ภริยาคนใหม่มีครรภ์ ๓ เดือนเท่านั้น

ตกเป็นโลหิตเน่า มารดาของเขาโกรธแล้ว เชิญ

พวกญาติของดิฉันมาประชุมกัน ซักถามให้ดิฉัน

ทำการสบถ และขู่เข็ญดิฉันให้กลัว ดิฉันได้กล่าว

คำสบถและมุสาวาทอย่างแรงว่า ถ้าดิฉันทำความ

ชั่วอย่างนี้ ขอให้ดิฉันกินเนื้อบุตรเถิด ดิฉันมีกาย

เปื้อนหนองและเลือด กินเนื้อบุตรทั้งหลาย เพราะ

วิบากแห่งกรรม คือการทำครรภ์ให้ตกไป และ

มุสาวาททั้ง ๒ นั้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ปุตฺตพลูเปตา ได้แก่ อาศัยกำลัง

คือบุตร คือ ได้กำลังด้วยอำนาจบุตร. บทว่า อติมญฺิส แปลว่า

ดูหมิ่นเกินไป. บทว่า ปูติโลหิตโก ปติ ได้แก่ ครรภ์ไหลออกเป็น

โลหิตเน่า. คำที่เหลือทั้งหมด เป็นเสมือนคำที่เป็นลำดับมานั่นเอง.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 75

ในเรื่องนั้น มีพระเถระ ๘ รูป. แต่ในเรื่องนี้ มีพระเถระเป็นจำนวน

มาก. ในเรื่องนั้น มีบุตร ๕ คน แต่ในเรื่องนี้มีบุตร ๗ คน นี้แล

เป็นความแปลกกัน.

จบ อรรถกถาสัตตปุตตขาทกเปติวัตถุที่ ๗

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 76

๘. โคณเปตวัตถุ

ว่าด้วยเกี่ยวหญ้าอ่อนให้โคตายกิน

กฏุมพีเป็นบิดาถามสุชาตุกุมารว่า

[๙๓] เจ้าเป็นบ้าไปแล้วหรือ จึงเกี่ยวหญ้าอัน

เขียวสดแล้วบังคับโคแก่อันเป็นสัตว์ตายแล้วว่า

จงกิน จงกิน อันโคตายแล้วย่อมไม่ลุกขึ้นกินหญ้า

และน้ำมิใช่หรือ เจ้าเป็นทั้งคนพาลทั้งมีปัญญา

ทราม เหมือนคนอื่นที่มีปัญญาทรามฉะนั้น.

สุชาตกุมารตอบว่า

โคตัวนี้ยังมีเท้าทั้ง ๔ มีศีรษะ มีตัวพร้อม

ทั้งหาง นัยน์ตาก็มีอยู่ตามเดิม ข้าพเจ้าคิดว่าโค

ตัวนี้พึงลุกขึ้นกินหญ้าสักวันหนึ่ง ส่วนมือ เท้า

กาย และศีรษะของปู่ไม่ปรากฏ แต่คุณพ่อมา

ร้องไห้ถึงกระดูกของปู่ที่บรรจุไว้ในสถูปดิน ไม่

เป็นคนโง่หรือ.

กุมพีได้ฟังคำนั้นแล้ว จึงกล่าวสรรเสริญสุชาตกุมารว่า

เจ้าดับความกระวนกระวายทั้งปวงของเรา

ผู้เร่าร้อนอยู่ให้หาย เหมือนบุคคลเอาน้ำดับไฟ

อันลาดด้วยน้ำมัน ฉะนั้นได้ถอนขึ้นแล้วหนอ ซึ่ง

ลูกศรคือความโศก อันเสียบแล้วที่หทัยของบิดา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 77

บิดาผู้มีลูกศรอันเจ้าถอนขึ้นแล้ว เป็นผู้เย็นสงบ

แล้ว ดูก่อนมาณพ ต่อไปนี้บิดาจะไม่เศร้าโศก

จะไม่ร้องไห้ เพราะได้ฟังคำของเจ้า ชนเหล่าใด

ที่มีปัญญา มีความอนุเคราะห์ต่อมารดาบิดา ชน

เหล่านั้นย่อมทำอย่างนี้ ย่อมยังมารดาบิดาให้หาย

จากความเศร้าโศก ฉะนั้น.

จบ โคณเปตวัตถุที่ ๘

อรรถกถาโคณเปตวัตถุที่ ๘

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวัน ทรงปรารภกฎุมพี

คนหนึ่ง ผู้ที่บิดาตายไป จึงตรัสคำเริ่มต้นนี้ว่า กึ นุ อุมฺมตฺตรูโปว

ดังนี้.

ได้ยินว่า ในกรุงสาวัตถี บิดาของกฏุมพีคนหนึ่งได้ตายไป.

เพราะบิดาตายไป เขาจึงเศร้าโศกร้อนรุ่มกลุ้มใจ เที่ยวร้องไห้

เหมือนคนบ้า ถามผู้ที่ตนพบเห็นว่า ท่านเห็นบิดาของฉันบ้างไหม ?

ใคร ๆ ไม่อาจจะบรรเทาความเศร้าโศกของเขาได้. แต่อุปนิสัย

แห่งโสดาปัตติผล ยังโพลงอยู่ในหทัยของเขา เหมือนประทีปที่

โพลงอยู่ในหม้อ.

ในเวลาเช้ามืด พระศาสดา ทรงตรวจดูสัตวโลก ทรงเห็น

อุปนิสัยแห่งโสดาปัตติผลของเธอ ทรงพระดำริว่า เราควรจะ

นำเหตุที่เป็นอดีตของกุฏุมพีนี้มาแล้ว ระงับความเศร้าโศก ให้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 78

โสดาปัตติผลแก่เธอ ดังนี้แล้ว วันรุ่งขึ้น จึงกลับจากบิณฑบาต

ภายพลังภัตร ไม่ได้พาใครเป็นปัจฉาสมณะไป ไปยังประตูเรือน

ของกฏุมพีนั้น. เขาได้ทราบว่า พระศาสดา เสด็จมา จึงต้อนรับ

นิมนต์พระศาสดาให้เสด็จเข้าไปยังเรือน เมื่อพระศาสดา ประทับ

นั่งบนอาสนะที่เขาบรรจงจัดไว้ ตนเองก็ถวายบังคมพระผู้มีพระ-

ภาคเจ้า แล้ว นั่ง ณ ที่สมควรข้างหนึ่ง จึงกราบทูลว่า ข้าแต่พระองค์

ผู้เจริญ พระองค์ทรงทราบสถานที่ที่บิดาของข้าพระองค์ไปแล้ว

หรือ ? ลำดับนั้น พระศาสดาตรัสกะเขาว่า ดูก่อนุบาสก เธอ

ถามถึงบิดาในอัตตภาพนี้หรือ หรือว่า ในอัตตภาพที่ล่วงไปแล้ว.

เขาได้ฟังดังนั้น จึงคิดว่า ได้ยินว่า เรามีบิดามาก ดังนี้ จึงมีความ

เศร้าโศกเบาบาง ได้รับความเศร้าโศกเพียงปานกลาง. ลำดับนั้น

พระศาสดา ตรัสธรรมกถา อันเป็นเครื่องบรรเทาความเศร้าโศก

แก่เขา ทรงทราบเขาว่าปราศจากความเศร้าโศก มีจิตสมควร

จึงให้ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล ด้วยสามุกังสิกธรรมเทศนาแล้ว ได้

เสด็จไปยังพระวิหาร.

ลำดับนั้น ภิกษุทั้งหลาย สั่งสนทนากันในธรรมสภาว่า

อาวุโส ท่านทั้งหลาย จงดูพุทธานุภาพเถิด อุบาสก ผู้เพียบพร้อม

ด้วยความเศร้าโศก และร่ำไรเช่นนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า ก็ยัง

ทรงแนะนำในโสดาปัตติผล โดยขณะนั้นนั่นเองได้. พระศาสดา

เสด็จไปในที่นั้น ประทับนั่งบนบวรพุทธอาสน์ที่เขาบรรจงจัดไว้

แล้ว จึงตรัสถามว่า ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้ พวกเธอนั่งสนทนากัน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 79

ด้วยเรื่องอะไรหนอ ? ภิกษุทั้งหลาย จึงกราบทูลความนั้น แด่

พระผู้มีพระภาคเจ้า. พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย

ไม่ใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้นก็หาไม่ ที่เรากำจัดความเศร้าโศกของ

กฏุมพีนี้ออกไป แม้ถึงในกาลก่อน ก็ได้กำจัดออกไปเหมือนกัน

ดังนี้แล้ว อันภิกษุเหล่านั้น ทูลอาราธนา จึงทรงนำอดีตนิทานมาว่า :-

ในอดีตกาล ในกรุงพาราณสี บิดาของคฤหบดีคนหนึ่ง ได้

ตายไป. เพราะบิดาตายไป เขาจึงเพียบพร้อมไปด้วยความเศร้าโศก

มีหน้านองไปด้วยน้ำตา นัยน์ตาแดง คร่ำครวญอยู่ เดินเวียนขวา

เชิงตะกอน. บุตรของเขาชื่อว่า สุชาตะ ยังเป็นเด็ก แต่เป็นคน

ฉลาดเฉียบแหลมสมบูรณ์ด้วยปัญญา จึงคิดหาอุบายเครื่องกำจัด

ความเศร้าโศกของบิดา วันหนึ่ง เห็นโคตัวหนึ่ง ตายภายนอกเมือง

แล้ว นำเอาหญ้าและน้ำมาวางไว้ข้างหน้าของโคที่ตายแล้วนั้น

พลางยืนกล่าวว่า เอาจงกิน จงกินเสีย จงดื่ม จงดื่มเถิด. คนผ่านไป

ผ่านมาเห็นเข้าจึงกล่าวว่า สหายสุชาตะ ท่านเป็นบ้าไปแล้วหรือ

ที่ท่านน้อมนำหญ้าและน้ำไปให้โคที่ตายแล้ว เขาไม่ได้โต้ตอบ

อะไร ๆ พวกมนุษย์ จึงพากันไปหาบิดาของเขาแล้ว กล่าวว่า

บุตรของท่านเป็นบ้าไปเสียแล้ว เอาหญ้าและน้ำให้โคที่ตายกิน.

ก็เพราะได้ฟังดังนั้น กฏุมพีก็คลายความเศร้าโศก ที่เกิดขึ้นเพราะ

ปรารภถึงบิดา. เขาถึงความสลดใจว่า ได้ยินว่า บุตรของเรากลาย

เป็นคนบ้าไป จึงรีบไป พลางท้วงว่า นี่แน่ พ่อสุชาตะ เจ้าเป็น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 80

ผู้ฉลาดเฉียบแหลมสมบูรณ์ด้วยปัญญามิใช่หรือ แต่เหตุไฉน

เจ้าจึงเอาหญ้าและน้ำ ให้โคที่ตายกิน จึงกล่าว ๒ คาถาว่า :-

เจ้าเป็นบ้าไปแล้วหรือ จึงเกี่ยวหญ้าที่

เขียวสดแล้ว บังคับโคแก่ที่เป็นสัตว์ตายแล้วว่า

จงกิน จงกิน อันโคตายแล้ว ย่อมไม่ลุกขึ้นกิน

หญ้าและน้ำมิใช่หรือ เจ้าเป็นทั้งคนพาล ทั้งเป็น

คนทรามปัญญา เหมือนคนอื่นที่มีปัญญาทราม

ฉะนั้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กึ นุ เป็นคำถาม. บทว่า

อุมฺมตฺตรูโปว ได้แก่ เจ้าเป็นเหมือนสภาพคนบ้า คือ ถึงความ

ฟุ้งซ่านแห่งจิต. บทว่า ลายิตฺวา แปลว่า เกี่ยว. บทว่า หริต ติณ

แปลว่า หญ้าสด. บทว่า ลปสิ แปลว่า บังคับ. บทว่า คตสตฺต

ได้แก่ ปราศจากชีวิต. บทว่า ชรคฺคว แปลว่า โคแก่ที่หมดกำลัง.

บทว่า อนฺเนน ปาเนน ได้แก่ หญ้าที่เขียวสด และน้ำดื่มที่ท่านให้.

บทว่า มโต โคโณ สมุฏฺเห ได้แก่ โคที่ตายแล้ว หามีชีวิตลุกขึ้น

ได้ไม่. บทว่า ตฺวสิ พาโล จ ทุมฺเมโธ ความว่า เจ้าชื่อว่าเป็นคนพาล

เพราะประกอบด้วยความเป็นคนพาล และชื่อว่าเป็นผู้มีปัญญาทราม

เพราะปัญญากล่าวคือ เมธาไม่มี. บทว่า ยถา ตญฺโว ทุมฺมติ

ความว่า แม้คนอื่นที่ไร้ปัญญา ก็พึงบ่นเพ้อไปฉันใด ตัวเจ้าก็บ่นเพ้อ

ถึงสิ่งไร้ประโยชน์ ฉันนั้น บทว่า ยถา ต เป็นเพียงนิบาต. อีก

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 81

อย่างหนึ่ง บทว่า ทุมฺมติ ความว่า เจ้าแม้เป็นผู้มีปัญญา ก็เงยหน้า

บ่นเพ้อ เหมือนคนบ้าอื่น ๆ.

สุชาตกุมารได้ฟังดังนั้น เมื่อจะประกาศความประสงค์

ของตนเพื่อให้บิดายินยอม จึงได้กล่าว ๒ คาถาว่า :-

โคตัวนี้ ยังมีเท้าทั้ง ๔ ข้าง มีศีรษะ มีตัว

พร้อมทั้งหาง นัยน์ตา ก็มีอยู่ตามเดิม ข้าพเจ้าคิด

ว่า โคตัวนี้ จะพึงลุกขึ้นกินหญ้าสักวันหนึ่ง ส่วน

มือ เท้า กาย และศีรษะ ของคุณปู่ ไม่ปรากฏ แต่

คุณพ่อมาร้องไห้ถึงกระดูกของปู่ที่บรรจุไว้ใน

สถูปดิน จะไม่เป็นคนโง่ไปดอกหรือ.

ความแห่งคาถานั้นมีอธิบายดังต่อไปนี้ :-

โคตัวนี้มีเท้า ๔ ข้างนี้ มีศีรษะ มีกายพร้อมด้วยหาง เพราะ

เป็นไปกับด้วยหางและมีเนตรคือนัยน์ตา มีทรวดทรงไม่แตกสลาย

ยังทรงอยู่เหมือนก่อนแต่ตาย. บทว่า อย โคโณ สมุฏฺเห ความว่า

เพราะเหตุนี้ ผมจึงคิดว่า โคตัวนี้ จะพึงลุกขึ้น คือจะพึงยืนขึ้นได้เอง.

อาจารย์บางพวกกล่าวว่า โคเห็นจะลุกขึ้นได้. เพราะเหตุนั้นเรา

จึงเข้าใจว่า โคตัวนี้พึงพยุงกายให้ลุกขึ้นได้โดยพลัน อธิบายว่า

ข้าพเจ้ามีความเข้าใจอย่างนี้. สุชาตกุมาร กล่าวธรรมแก่บิดาว่า

ก็ มือ เท้า กาย ศีรษะ ของคุณปู่ของผมย่อมไม่ปรากฏ แต่คุณพ่อ

ร้องไห้ที่สถูปดิน ที่สร้างไว้บรรจุกระดูกของคุณปู่อย่างเดียว

เป็นผู้ทรามปัญญา คือไม่มีปัญญา ตั้งร้อยเท่า พันเท่า สังขาร

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 82

ทั้งหลายมีความแตกไปเป็นธรรมดา ย่อมแตกไป ผู้รู้แจ้งในข้อนั้น

จะมีความร่ำไรไปทำไม.

บิดาของพระโพธิสัตว์ได้ฟังนั้นแล้ว จึงคิดว่า บุตรของเรา

เป็นบัณฑิต ได้ทำกรรมนี้เพื่อให้เราเข้าใจ เมื่อจะสรรเสริญบุตร

ว่า พ่อสุชาต เอ๋ย เราได้รู้แล้วว่า สัตว์ทั้งปวงมีความตายเป็น

ธรรมดา ตั้งแต่นี้ไป เราจะไม่เศร้าโศก ต้นมีปัญญาอันชื่อว่า

สามารถขจัดความเศร้าโศกเสียได้ พึงเป็นเช่นกับเจ้านี่แหละ

จึงได้กล่าว คาถาว่า :-

เจ้าดับความกระวนกระวายทั้งปวงของเรา

ผู้เร่าร้อนอยู่ให้หายเหมือนบุคคลเอาน้ำดับไฟ ที่

ราดด้วยน้ำมัน ได้ถอนขึ้นแล้วหนอ ซึ่งลูกศรคือ

ความเศร้าโศก อันเสียบหทัยของบิดา บิดาผู้มี

ลูกศรอันถอนได้แล้ว เป็นผู้เย็นสงบแล้ว ดูก่อน

มาณพ ต่อไปนี้ บิดาจะไม่เศร้าโศก จะไม่ร้องไห้

เพราะฟังคำของเจ้า ชนเหล่าใดทีมีปัญญา มีความ

อนุเคราะห์ต่อมารดาบิดา ชนเหล่านั้น ย่อมทำ

อย่างนี้ ย่อมยังมารดาบิดาให้หายจากความเศร้า-

โศก เหมือนพ่อสุชาตะทำให้บิดาหายเศร้าโศก

ฉะนั้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อาทิตฺต ได้แก่ อันไฟคือความ

เศร้าโศกติดทั่วแล้ว คือลุกโพลงแล้ว. บทว่า สนฺต แปลว่า มีอยู่.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 83

บทว่า ปาวก แปลว่า ไฟ. บทว่า วารินา วิย โอสิญฺจ แปลว่า เหมือน

เอาน้ำราด. บทว่า สพฺพ นิพฺพาปเย ทร ความว่า ให้ความกระวน

กระวายแห่งจิตของเราทั้งหมดดับ. บทว่า อพฺพหี วต แปลว่า

ถอนขึ้นแล้ว. บทว่า สลฺล ได้แก่ ลูกศรคือความโศก. บทว่า

หทยนิสฺสิต ได้แก่ เป็นดังลูกศรอันแทงหัวใจ. บทว่า โสกปเรตฺสฺส

ได้แก่ ถูกความโศกครอบงำ. บทว่า ปิตุโสก ได้เก่ ซึ่งความ

เศร้าโศกอันเกิดขึ้นปรารภบิดา. บทว่า อปานุทิ แปลว่า ได้ขจัดแล้ว

บทว่า ตว สุตฺวาน มาณว ความว่า พ่อกุมาร เพราะได้ฟังคำของเจ้า

แล้ว แต่บัดนี้ พ่อจึงไม่เศร้าโศก ไม่ร้องไห้. บทว่า สุชาโต ปิตร ยถา

ความว่า สุชาตกุมารนี้ให้บิดาของตนพ้นจากความโศก ฉันใด

แม้ชนเหล่าอื่นก็ฉันนั้น ผู้อนุเคราะห์มีความอนุเคราะห์เป็นปกติ

มีปัญญากระทำอย่างนั้น คือกระทำอุปการะแก่บิดาและชนเหล่าอื่น.

บิดาฟังคำของมาณพแล้ว เป็นผู้ปราศจากความโศก จึง

สนานศีรษะ บริโภคอาหาร ประกอบการงาน ทำกาละแล้วได้เป็น

ผู้มีสวรรค์เป็นที่ไปในเบื้องหน้า. พระศาสดาครั้นทรงนำพระธรรม-

เทศนานี้มาแล้ว จึงทรงประกาศสัจจะแก่ภิกษุเหล่านั้น. เมื่อจบ

สัจจะ ชนเป็นอันมากบรรลุโสดาปัตติผลเป็นตัน. ในกาลนั้น สุชาตกุมาร

ได้เป็นพระโลกนาถในบัดนี้แล.

จบ อรรถกถาโคณเปตวัตถุที่ ๘

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 84

๙. มหาเปสการเปติวัตถุ

ว่าด้วยเปรตกินมูตรคูณเพราะด่าสามี

ภิกษุรูปหนึ่งถามเทพบุตรตนหนึ่งว่า :-

[๙๔] หญิงเปรตนี้กินคูถ มูตร โลหิต และหนอง

นี้เป็นวิบากแห่งกรรมอะไร หญิงเปรตนี้ เมื่อ

ก่อนได้ทำกรรมอะไรไว้จึงมีเลือดและหนองเป็น

ภักษาเป็นนิจ ผ้าทั้งหลายอันใหม่และงาม อ่อน

นุ่ม บริสุทธิ์ มีขนอ่อน อันท่านให้แล้วแก่หญิง

เปรตนี้ ย่อมกลายเป็นเหล็กไป เมื่อก่อนหญิง

เปรตนี้ได้ทำกรรมอะไรไว้หนอ.

เทพบุตรนั้นตอบว่า :-

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ เมื่อก่อน หญิงเปรตนี้

เป็นภรรยาของข้าพเจ้า มีความตระหนี่เหนียว

แน่น ไม่ให้ทาน นางได้ด่าและบริภาษข้าพเจ้า

ผู้กำลังให้ทานแก่สมณพราหมณ์ทั้งหลายว่า จง

กินคูถ มูตร เลือด และหนองอันไม่สะอาดตลอด

กาลทุกเมื่อ คูถ มูตร เลือด และหนอง จงเป็น

อาหารของท่านในปรโลก แผ่นเหล็กจงเป็นผ้า

ของท่าน นางนาเกิดในที่นี้จึงกินแต่คูถและมูตร

เป็นต้นตลอดกาลนาน เพราะประพฤติชั่วเช่นนี้.

จบ มหาเปสการเปติวัตถุที่ ๙

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 85

อรรถกถามหาเปสการเปติวัตถุที่ ๙

เมื่อพระศาสดาประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี ทรงปรารภ

นางเปรตผู้เป็นช่างหูกคนหนึ่ง จึงตรัสคำนี้มีคำเริ่มต้นว่า คูถญฺจ

มุตฺต รุธิรญฺจ ปุพฺพ ดังนี้.

ได้ยินว่า ภิกษุประมาณ ๑๒ รูป เรียนพระกรรมฐาน

ในสำนักพระศาสดา พิจารณาถึงสถานที่อันเหมาะสมแก่การอยู่

เมื่อจวนจะเข้าพรรษา เห็นราวป่าอันน่ารื่นรมย์ สมบูรณ์ด้วย

ร่มเงาและน้ำแห่งหนึ่ง ละโคจรคามไม่ไกลนัก ไม่ใกล้นักแต่ราวป่า

นั้น จึงอยู่ในที่นั้นราตรีหนึ่ง รุ่งขึ้นจึงเที่ยวไปบิณฑบาตยังบ้าน.

ช่างหูก ๑๑ คน อาศัยอยู่ในบ้านนั้น เห็นเหล่าภิกษุนั้น ๆ เกิดความ

โสมนัส จึงนำมายังเรือนของตน ๆ เลี้ยงดูด้วยอาหารอันประณีต

แล้วเรียนว่า ไปไหนกันขอรับ. ภิกษุเหล่านั้นกล่าวว่า เราจักไป

ในที่ที่เรามีความสบาย. พวกช่างหูกพากันกล่าวว่า ท่านขอรับ

ถ้าเมื่อเป็นเช่นนั้น ขอพระคุณเจ้าจงอยู่ที่นี้แหละ ดังนี้แล้ว จึง

ขอร้องให้อยู่จำพรรษา. ภิกษุทั้งหลายก็รับคำ. อุบาสกอุบาสิกา

ทั้งหลายได้พากันสร้างกระท่อมในป่าในที่นั้นแล้วมอบถวายแก่

ภิกษุเหล่านั้น. ภิกษุทั้งหลายจำพรรษาในที่นั้นแล้ว.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 86

บรรดาช่างหูกเหล่านั้น ช่างหูกผู้เป็นหัวหน้า อุปัฏฐากภิกษุ

๒ รูป ด้วยปัจจัย ๔ โดยเคารพ นอกนั้นได้อุปัฏฐากภิกษุคนละรูป.

ภรรยาของช่างหูกผู้เป็นหัวหน้า ไม่มีศรัทธา ไม่มีความเลื่อมใส

เป็นมิจฉาทิฏฐิ มีความตระหนี่ ไม่อุปัฏฐากภิกษุทั้งหลายโดย

เคารพ. ช่างหูกผู้เป็นหัวหน้าเห็นดังนั้น จึงนำน้องสาวของภรรยา

นั้นนั่นแลมาแล้วมอบความเป็นใหญ่ในเรือนของตน. น้องสาวนั้น

เป็นผู้มีศรัทธา มีความเลื่อมใส ปรนนิบัติภิกษุทั้งหลายโดยเคารพ

ช่างหูกทั้งหมดนั้นได้ถวายผ้าสาฎกแก่ภิกษุผู้อยู่จำพรรษารูปละผืน.

ในบรรดาภรรยานั้น ภรรยาของช่างหูกผู้เป็นหัวหน้า ผู้มีความ

ตระหนี่ มีจิตคิดประทุษร้าย ด่าบริภาษสามีของตนว่า ทานคือ

ข้าวและน้ำที่ท่านให้แก่สมณะศากยบุตรนั้น จงบังเกิดเป็นคูถ มูตร

เป็นหนอง และโลหิต แก่ท่านในปรโลก และผ้าสาฎกจงเป็น

แผ่นเหล็กลุกโพลง

สมัยต่อมา บรรดาคนเหล่านั้น ช่างหูกผู้เป็นหัวหน้าทำกาละ

แล้วบังเกิดเป็นรุกขเทวดาถึงพร้อมด้วยอานุภาพ ในดงไฟไหม้

แต่ภรรยาผู้ตระหนี่ของเขา ทำกาละแล้วบังเกิดเป็นนางเปรต

ในที่ไม่ไกลแต่ที่อยู่ของรุกขเทวดานั้นนั่นเอง นางเป็นคนเปลือย

รูปร่างขี้เหร่ ถูกความหิวกระหายครอบงำ ไปยังสำนักของภุมมเทพ

นั้นแล้วกล่าวว่า นาย ฉันไม่มีผ้า ถูกความหิวและความกระหาย

ครอบงำอย่างเหลือเกินเที่ยวไป ท่านจงให้ผ้า ข้าว และน้ำ ก็ฉันเถิด.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 87

ภุมมเทพจึงน้อมข้าวและน้ำอันเป็นทิพย์อย่างยิ่งเข้าไปให้นางเปรตนั้น

กลายเป็นคูถและมูตร หนอง ละโลหิต ผ้าสาฎกที่ให้ไป พอนางนุ่งห่ม

ก็กลายเป็นแผ่นเหล็กลุกโซน นางเสวยทุกข์อย่างมหันต์ ทิ้งผ้านั้น

คร่ำครวญเที่ยวไป.

ก็สมัยนั้น ภิกษุรูปหนึ่งออกพรรษาแล้ว เดินไปเพื่อจะเฝ้า

พระศาสดา ดำเนินไปถึงดงไฟไหม้ พร้อมกับที่เกวียนหมู่ใหญ่.

ในราตรี พวกหมู่เกวียนเดินทางไป เวลากลางวันเห็นประเทศ

แห่งหนึ่งสมบูรณ์ด้วยร่มเงาอันสนิทและน้ำในป่า จึงปลดเกวียน

แล้วพักอยู่ครู่หนึ่ง. ฝ่ายภิกษุหลีกไปหน่อยหนึ่ง เพราะใคร่ต่อ

ความวิเวก ปูสังฆาฏิลงที่โคนไม้อันปิดบังด้วยพงป่า มีร่มเงาสนิท

ต้นหนึ่งแล้วนอน มีร่างกายอ่อนเพลียเพราะเหน็จเหนื่อยในการ

เดินทางตอนกลางคืน จึงหลับไป. หมู่เกวียนครั้นพักแล้วก็เดินทาง

ต่อไป ภิกษุนั้นยังไม่ตื่น ครั้นเวลาเย็น เธอลุกขึ้นไม่เห็นพวกเกวียน

เหล่านั้น จึงเดินผิดทางไปสายหนึ่ง ถึงที่อยู่ของเทวดานั้นโดยลำดับ.

ลำดับนั้น เทพบุตรนั้นเหล่าภิกษุนั้นแล้ว แปลงเป็นรูปคนเข้าไปหา

กระทำปฏิสันถาร นิมนต์ให้เข้าไปยังวิมานของตน ถวายเภสัช

มียาทาเท้าเป็นต้น แล้วเข้าไปนั่งใกล้. ก็สมัยนั้น นางเปรตมา

กล่าวว่า นาย ท่านจงให้ข้าว น้ำ และผ้าสาฎกแก่ฉันเถิด. เทพบุตร

นั้นได้ให้ของเหล่านั้นแก่นางเปรตนั้น ก็ของเหล่านั้น พอนางเปรต

รับ ก็กลายเป็นคูถ มูตร หนอง เลือด และแผ่นเหล็ก อันลุกโชน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 88

ทีเดียว. ภิกษุนั้นเห็นดังนั้น เกิดความสลดใจ จึงสอบถามเทพบุตร

นั้นด้วย ๒ คาถาว่า

หญิงเปรตนี้กินคูถ มูตร เลือด และหนอง

นี้เป็นวิบากของกรรมอะไร หญิงเปรตนี้ เมื่อ

ก่อนได้กระทำกรรมอะไรไว้ จึงมีเลือดและ

หนองเป็นภักษาเป็นนิตย์. ผ้าใหม่สวยงามอ่อน

นุ่ม บริสุทธิ์ มีขนอ่อนอันท่านให้แก่หญิงเปรตนี้

ย่อมกลายเป็นเหล็กไป เมื่อก่อน หญิงเปรตนี้ได้

กระทำกรรมอะไรไว้หนอ.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กิสฺส อย วิปาโก ความว่า นี้เป็น

วิบากแห่งกรรมอะไร ที่หญิงเปรตเสวยอยู่ในบัดนี้. บทว่า อย นุ กึ

กมฺมมกาสิ นารี ความว่า เมื่อก่อนหญิงนี้ได้กระทำกรรมอะไร

ไว้หนอ. บทว่า ยา สพฺพทา โลหิตปุพฺพภกฺขา ความว่า หญิงนี้

ย่อมกินคือบริโภคเลือดและหนองเท่านั้น ตลอดกาลทีเดียว. บทว่า

นวานิ แปลว่า ใหม่ คือ ปรากฏในขณะนั้นเอง. บทว่า สุภานิ

แปลว่า งาม คือ น่าดู. บทว่า มุทูนิ แปลว่า มีสัมผัสสบาย. บทว่า

สุทฺธานิ. แปลว่า มีวรรณะบริสุทธิ์. บทว่า โลมสานิ แปลว่า

มีขนอ่อน คือมีสัมผัสสบาย, อธิบายว่า ดี. บทว่า ทินฺนานิ มิสฺสา

กิตกา ภวนฺติ ความว่า เป็นเช่นกับหนามที่เรียงราย คือ เป็นเช่น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 89

กับแผ่นโลหะ อีกอย่างหนึ่ง ปาฐะว่า กีฏกา ภวนฺติ ดังนี้ก็มี

อธิบายว่า มีสีเหมือนตัวสัตว์กัดกิน.

เทพบุตรนั้นถูกภิกษุนั้นถามอย่างนี้ เมื่อจะประกาศกรรม

ที่นางเปรตทำในชาติก่อน จึงกล่าว ๒ คาถาว่า :-

ท่านผู้เจริญ เมื่อก่อนหญิงเปรตนี้ได้เป็น

ภรรยาของข้าพเจ้า ไม่ให้ทาน มีความตระหนี่

เหนียวแน่น นางได้ด่าและบริภาษข้าพเจ้าผู้

กำลังให้ทานแก่สมณะพราหมณ์ทั้งหลายว่า

จงกินคูถ มูตร เลือด และหนองอันไม่สะอาด

ตลอดกาลทุกเมื่อ คูถ มูตร เลือด และหนองนั้น

จงเป็นอาหารของท่านในปรโลก แผ่นเหล็กจง

เป็นผ้าของท่าน นางนาเกิดในที่นี้ กินแต่คูถและ

มูตร เป็นต้นตลอดกาลนาน เพราะประพฤติชั่ว

เช่นนี้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อทายิกา ได้แก่ มีปกติไม่ให้ทาน

แม้อะไร ๆ แก่ใคร ๆ. บทว่า มจฺฉรินี กทริยา ความว่า ชื่อว่ามี

ความตระหนี่ เพราะชั้นแรกมีมลทิน คือความตระหนี่เป็นสภาวะ

และชื่อว่ามีความตระหนี่เหนียวแน่น เพราะมีการเสพคุ้นบ่อย ๆ

ซึ่งความตระหนี่นั้น. มีวาจาประกอบความว่า นางได้เป็นผู้มีความ

ตระหนี่ ด้วยความตระหนี่เหนียวแน่นนั้น. บัดนี้เทพบุตรเมื่อจะ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 90

แสดงความที่นางเป็นผู้มีความตระหนี่นั้นนั่นแล จึงกล่าวคำมีอาทิว่า

สาม ททนฺต. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อตาทิส ได้แก่ ประพฤติ

วจีทุจริต เป็นต้นตามที่กล่าวแล้วเห็นปานนั้น. บทว่า อิธาคตา

ได้แก่ มายังเปตโลกนี้ คือเข้าถึงอัตภาพแห่งเปรต. บทว่า

จิรรตฺตาย ขาทติ ได้แก่ เคี้ยวกินแต่คูถเท่านั้น ตลอดกาลนาน.

จริงอยู่ นางด่าโดยอาการใดผลก็เกิดโดยอาการนั้นเหมือนกัน

นางด่าเจาะจงผู้ใด จากผู้นั้นไป ก็ตกลงเบื้องบนตัวเหมือนอสนีบาต

ตกลงในที่สุด คือกระหม่อมในแผ่นดิน.

เทวบุตรนั้น ครั้นแสดงกรรมที่นางเปรตกระทำไว้ในชาติก่อน

อย่างนี้แล้ว จึงได้กล่าวกะภิกษุนั้นอีกว่า ท่านขอรับ ก็อุบายอะไร ๆ

ที่จะทำให้นางเปรตนี้พ้นจากเปตโลกมีอยู่หรือ. และเมื่อภิกษุนั้น

กล่าวว่ามีอยู่ จึงกล่าวว่า จงแสดงเถิด ขอรับ. ภิกษุกล่าวว่า ถ้า

ท่านถวายทานแก่พระผู้มีพระภาคเจ้า และแก่พระอริยสงฆ์ หรือ

แก่ภิกษุรูปเดียวเท่านั้น แล้วอุทิศให้หางเปรตนี้ ทั้งนางเปรตนี้

ได้อนุโมทนาทานนั้น ด้วยอาการอย่างนี้ นางก็จะพ้นจากความทุกข์

นี้ไปได้. เทพบุตรได้ฟังดังนั้น จึงได้ถวายข้าวและน้ำอันประณีต

แก่ภิกษุนั้น แล้วให้ทักษิณานั้นอุทิศแก่นางเปรตนั้น. ทันใดนั้นเอง

นางเปรตนั้นมีใจอิ่มเอิบ มีอินทรีย์กระปรี้กระเปร่า ได้เป็นผู้อิ่ม

ด้วยอาหารอันเป็นทิพย์ เทพบุตรนั้นได้ถวายคู่ผ้าทิพย์ในมือของ

ภิกษุนั้นอุทิศพระผู้มีพระภาคเจ้า แล้วและอุทิศทักษิณานั้นแก่

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 91

นางเปรต ก็ในขณะนั้นนั่นเอง นางนุ่งผ้าทิพย์ ประดับเครื่องประดับ

อันเป็นทิพย์ พรั่งพร้อมด้วยสิ่งที่น่าปรารถนาทั้งปวง ได้เป็นผู้

มีส่วนเปรียบด้วยนางเทพอัปสร. และภิกษุนั้นก็ได้ถึงกรุงสาวัตถี

ในวันนั้นเอง ด้วยฤทธิ์ของเทพบุตรนั้น เข้าไปยังพระเชตวันแล้ว

เข้าเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า ถวายบังคมแล้ว ได้ถวายคู้ผ้าสาฎก

นั้นแล้ว กราบทูลเรื่องนั้น. แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงกระทำ

เรื่องนั้นให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุ แสดงธรรมแก่บริษัทผู้ประชุมกัน

อยู่พร้อมแล้ว เทศนานั้นได้มีประโยชน์แก่มหาชนแล.

จบ อรรถกถามหาเปสการเปติวัตถุที่ ๙

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 92

๑๐. ขัลลาติยเปติวัตถุ

ว่าด้วยพ่อค้าให้ผ้าแก่นางเปรต

หัวหน้าพ่อค้าถามหญิงเปรตตนหนึ่งว่า

[๙๕] ท่านเป็นใครหนออยู่ภายในวิมานนี้ ไม่

ออกจากวิมานเลย ก่อนนางผู้เจริญ เชิญท่าน

ออกมาเถิด ข้าพเจ้าจะขอดูท่านผู้ยืนอยู่ข้างนอก.

นางเวมานิกเปรตฟังคำถามดังนี้แล้ว จึงกล่าวว่า

ดิฉันเป็นหญิงเปลือยกาย มีแต่ผมปิดบังไว้

กระดากอายที่จะออกภายนอก ดิฉันได้ทำบุญ

ไว้น้อยนัก.

พ่อค้ากล่าวว่า

ดูก่อนนางผู้มีรูปงาม เอาเถอะ ข้าพเจ้า

จะให้ผ้าเนื้อดีแก่ท่าน เชิญท่านนุ่งผ้านี้ แล้วจง

ออกมาภายนอก เชิญออกมาภายนอกวิมานเถิด

ข้าพเจ้าจะขอดูท่านผู้ยืนอยู่ข้างนอก.

นางเวมานิกเปรตตอบว่า

ผ้านั้นถึงท่านจะให้ที่มือของดิฉันเอง ก็ไม่

สำเร็จแก่ดิฉัน ถ้าในหมู่ชนนี้มีอุบาสกผู้มีศรัทธา

เป็นสาวกของพระสัมมาสมพุทธเจ้า ขอท่านจง

ให้อุบาสกนั้นนุ่งห่มผ้าที่ท่านจะให้ดิฉัน แล้วอุทิศ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 93

ส่วนกุศลให้ดิฉัน เมื่อท่านทำอย่างนั้น ดิฉันจึงจะ

ได้นุ่งห่มผ้านี้ตามปรารถนา ประสบความสุข

พ่อค้าทั้งหลายได้ฟังดังนี้แล้ว จึงให้อุบาสกนั้นอาบน้ำ

ลูบไล้แล้วให้นุ่งห่มผ้า แล้วอุทิศส่วนกุศลให้นางเวมานิกเปรตนั้น

พระสังคีติกาจารย์เมื่อจะประกาศเนื้อความนั้น ได้กล่าวคาถา

๓ คาถา ความว่า :-

ก็พ่อค้าเหล่านั้นยังอุบาสกนั้นให้อาบน้ำ

ลูบไล้ด้วยของหอม แล้วให้นุ่งห่มผ้า แล้วอุทิศ

ส่วนกุศลไปให้นางเวมานิกเปรตนั้น ในทันตา

เห็นนั้นเอง วิบากย่อมบังเกิดขึ้นแก่นางเวมานิก

เปรตนั้น โภชนะ เครื่องนุ่งห่ม และน้ำดื่ม ย่อม

บังเกิดขึ้น นี้เป็นผลแห่งทักษิณา ลำดับนั้น นาง

มีสรีระบริสุทธิ์ นุ่งห่มผ้าสะอาด งามดีกว่าผ้าที่

ทำจากแคว้นกาสี เดินยิ้มออกมาจากวิมาน

ประกาศว่า นี้เป็นผลแต่งทักษิณา.

พ่อค้าเหล่านั้นถามว่า

วิมานของท่านงดงาม มีรูปภาพวิจิตรดี

สว่างไสว ดูก่อนนางเทพธิดา พวกข้าพเจ้าถาม

แล้วขอท่านจงบอก นี้เป็นผลแห่งกรรมอะไร.

นางเทพธิดาตอบว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 94

เมื่อดิฉันเป็นมนุษย์อยู่นั้น มีจิตเลื่อมใส

ได้ถวายแป้งคั่วอันเจือด้วยน้ำมัน แก่ภิกษุเที่ยว

บิณฑบาต ผู้มีจิตซื่อตรง ดิฉันเสวยวิบากแห่ง

กุศลกรรมนั้นในวิมานนี้สิ้นกาลนาน ก็ผลบุญนั้น

เดี๋ยวนี้ยังเหลือนิดหน่อย พ้น ๔ เดือนไปแล้ว

ดิฉันจักจุติจากวิมานนี้ จักไปตกนรกอันเร่าร้อน

สาหัส มี ๔ เหลี่ยม มี ๔ ประตู จำแนกเป็น

ห้อง ๆ ล้อมด้วยกำแพงเหล็ก ครอบด้วยแผ่น

เหล็ก พื้นนรกนั้นล้วนเป็นเหล็กแดง ลุกเป็น

เปลวเพลิง ประกอบด้วยความร้อน แผ่ไปตลอด

ร้อยโยชน์โดยรอบ ตั้งอยู่ทุกเมื่อ ดิฉันจักต้อง

เสวยทุกขเวทนาในนรกนั้นตลอดกาลนาน ก็การ

เสวยทุกข์เช่นนี้เป็นผลแห่งกรรมชั่ว เพราะ

ฉะนั้น ดิฉันจึงเศร้าโศกที่จะไปเกิดในนรกนั้น.

จบ ขัลลาติยเปติวัตถุที่ ๑๐

อรรถกถาขัลลาฏิยะเปติวัตถุที่ ๑๐

พระคาสดาเมื่อประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี ทรงปรารภ

นางเปรตขัลลาฏิยะตนหนึ่ง จึงตรัสคำเริ่มต้นว่า กา นุ อนฺโต

วิมานสฺมึ ดังนี้.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 95

ได้ยินว่า ในอดีตกาล ในกรุงพาราณสี ยังมีหญิงผู้อาศัยรูป

เลี้ยงชีพคนหนึ่ง รูปร่างสวย น่าดู น่าชม ประกอบด้วยผิวพรรณ

อันงดงามยิ่งนัก มีกำแห่งผมน่ารื่นรมย์ใจ. จริงอยู่ ผมของนางดำ

ยาว ละเอียด อ่อนนุ่ม สนิท มีปลายตวัดขึ้น เกล้าเป็นสองแฉก

สยาย ห้อยย้อยลงจนถึงสายรัดเอว. คนหนุ่มเห็นความงามแห่ง

เส้นผมของนางนั้น โดยมากมีจิตปฏิพัทธ์ในนาง. ลำดับนั้น หญิง

๒-๓ คน ถูกความริษยาครอบงำ ทนต่อความงามของผมนางนั้น

ไม่ได้ จึงพากันปรึกษา เอาสิ่งของเล็ก ๆ น้อย ๆ ล่อหญิงคนใช้

ของนางนั่นเอง ให้หญิงคนใช้ให้ยาอันเป็นเหตุทำเส้นผมของนาง

ให้หลุดร่วงไป. ได้ยินว่า หญิงคนใช้นั้น ประกอบยานั้นกับผง

สำหรับอาบน้ำ ในเวลานางไปอาบน้ำในแม่น้ำคงคา ก็ได้ให้แก่นาง.

นางเอาผงนั้นจุ่มที่รากผมแล้วดำลงไปในน้ำ. พอนางดำน้ำเท่านั้น

เส้นผมพร้อมทั้งรากผม ได้หลุดร่วงไป. และศีรษะของนางได้เป็น

เช่นกับกระโหลกน้ำเต้าขม. ลำดับนั้น นางหมดเส้นผมโดยประการ

ทั้งปวง เหมือนนกพิราบจกถอนขนหัว ฉะนั้น น่าเกลียดพิลึก

เพราะความละอาย จึงไม่อาจเข้าไปในเมือง เอาผ้าคลุมศีรษะ

สำเร็จการอยู่ในที่แห่งหนึ่งนอกเมือง พอ ๒-๓ วันผ่านไป นางหมด

ความละอาย กลับจากที่นั้นบีบเมล็ดงา กระทำการค้าน้ำมัน และ

ทำการค้าสุรา เลี้ยงชีพ. วันหนึ่ง เมื่อคน ๒-๓ คน เมาสุรา

หลับสนิท นางจึงลักเอาผ้าที่คนเหล่านั้นนุ่งไว้หลวม ๆ.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 96

ภายหลังวันหนึ่ง นางเห็นพระขีณาสพเถระรูปหนึ่ง กำลัง

เที่ยวบิณฑบาต มีจิตเลื่อมใสจึงนำท่านไปยังเรือนของตน ให้นั่ง

บนอาสนะที่ตบแต่งไว้ ได้ถวายแป้งที่บีบในรางผสมกับน้ำมันงา.

เพื่อจะอนุเคราะห์นาง พระเถระจึงรับประเคนแป้งผสมน้ำมันงา

นั้นฉัน. นางมีจิตเลื่อมใส ได้ยินกั้นร่ม. และพระเถระนั้น เมื่อจะ

ทำนางให้มีจิตร่าเริง จึงทำอนุโมทนากถาแล้วหลีกไป. ก็ในเวลา

ที่อนุโมทนานั่นแหละ หญิงนั้น ได้ตั้งความปรารถนาว่า พระคุณเจ้า

ขอให้เส้นผมของดิฉันยาวละเอียด นุ่มสนิท ตวัดปลายเถิด.

กาลต่อมา นางถึงแก่กรรม เพราะผลของกรรมที่คละกัน

จึงเกิดเป็นหญิงอยู่โดดเดี่ยวในวิมานทอง ท่ามกลางมหาสมุทร.

เส้นผมของนางสำเร็จตามอาการที่เธอปรารถนานั้นแหละ. แต่

เพราะนางลักเอาผ้าของพวกมนุษย์ นางจึงได้เป็นหญิงเปลือย.

นางเกิดบ่อย ๆ ในวิมานทองนั้น เป็นหญิงเปลือยอยู่ตลอดพุทธันดร

หนึ่ง.

ลำดับนั้น เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าของพวกเรา เสด็จอุบัติ

ในโลก ทรงประกาศพระธรรมจักรอันบวร ประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี

โดยลำดับ พ่อค้าชาวกรุงสาวัตถี ๗๐๐ คน แล่นเรือไปสู่มหาสมุทร

มุ่งไปยังสุวรรณภูมิ. นาวาที่พวกพ่อค้านั้นขึ้นไป ถูกกำลังลม

พัดผันให้ปั่นป่วน จึงหมุนไปข้างโน้นข้างนี้ จนถึงประเทศที่นาง

เวมานิกเปรตนั้นอยู่. ลำดับนั้นนางเวมานิกเปรตนั้น จึงแสดงตนแก่

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 97

พวกพ่อค้านั้น พร้อมด้วยวิมาน. หัวหน้าพ่อค้าเห็นดังนั้น เมื่อจะถาม

จึงกล่าวคาถาว่า :-

น้องสาวเป็นใครหนอ อยู่ในวิมานนี้ ไม่

ยอมออกจากวิมานเลยนี่ น้องสาว จงออกมาเถิด

น้อง พี่อยากจะเห็นน้องข้างนอก.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กา นุ อนฺโตวิมานสฺมึ ติฏฺนฺตี

ความว่า หัวหน้าพ่อค้าถามว่า น้องอยู่ภายในวิมาน เป็นใครหนอ

เป็นหญิงมนุษย์ หรืออมนุษย์. บทว่า นูปนิกฺขมิ ความว่า น้อง

ไม่ยอมออกจากวิมานเลย. บทว่า อุปนิกฺขมสฺสุ ภทฺเท ปสฺสาม ต

พหิฏฺิต ความว่า น้อง พวกเราปรารถนาจะเห็นน้องออกมา

อยู่ข้างนอก เพราะฉะนั้น น้องจงออกมาจากวิมานเถิด. บาลีว่า

อุปนิกฺขมสฺส ภทฺทนฺเต ดังนี้ก็มี อธิบายว่า ขอความเจริญจงมี

แก่น้องสาวเถิด.

ลำดับนั้น นางเวมานิกเปรตนั้น เมื่อจะประกาศ ตามที่ตน

ไม่อาจจะออกไปข้างนอกแก่พ่อค้านั้น จึงกล่าวคาถาว่า :-

ดิฉัน เป็นหญิงเปลือยกาย มีแต่ผมปิดบัง

ไว้ อึดอัด ละอาย ที่จะออกไปข้างนอก ดิฉันได้

ทำบุญไว้น้อยนัก.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อฏฺฏียามิ ความว่า ดิฉันเป็น

หญิงเปลือยกาย อึดอัดใจ ลำบากที่จะออกไปข้างนอก. บทว่า

หรายามิ แปลว่า ละอาย. บทว่า เกเสหมฺหิ ปฏิจฺฉนฺนา ความว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 98

ดิฉันมีเส้นผมปิดบังไว้ คือ มีผมคลุมร่างกาย. บทว่า ปุญฺ เม

อปฺปก กต ความว่า ดิฉันทำกุศลกรรมไว้น้อย คือ เล็กน้อย อธิบายว่า

เพียงถวายแป้งผสมน้ำมันเท่านั้น.

ลำดับนั้น พ่อค้า ประสงค์จะให้ผ้าห่มของตนแก่นางเวมานิก

เปรตนั้น จึงกล่าวคาถาว่า :-

แน่ะ น้องสาว คนสวย เอาเถอะ พี่จะให้

ผ้าห่มเนื้อดีแก่น้อง เชิญน้องนุ่งผ้าผืนนี้แล้ว จง

ออกมาข้างนอก เชิญออกมาข้างนอกวิมานเถิด

น้อง พี่จะขอพบน้องข้างนอก.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า หนฺท แปลว่าเชิญเถิด. บทว่า

อุตฺตรีย แปลว่า ผ้าคลุมกาย. อธิบายว่า ผ้าห่ม. บทว่า ททามิ เต

แปลว่า พี่จะให้แก่น้อง. บทว่า อิท ทุสฺส นิวาสย ได้แก่ น้องจง

นุ่งผ้าห่มผืนนี้ของพี่เถิด. บทว่า โสภเณ แปลว่า แน่ะน้องผู้มี

รูปร่างสวย.

ก็แล พ่อค้า ครั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว จึงนำเอาผ้าห่มของตน

ไปให้แก่นาง. นางเวมานิกเปรต เมื่อจะแสดงความที่พ่อค้าผู้มอบ

ผ้าห่มให้อย่างนั้น เป็นการอนุเคราะห์แก่ตน และการที่พ่อค้าให้

ผ้าห่มอย่างนั้น สำเร็จประโยชน์ จึงกล่าว ๒ คาถาว่า :-

ผ้านั้น ถึงพี่จะให้ที่มือของดิฉันเอง ด้วย

มือของพี่ ก็ไม่สำเร็จแก่น้องได้ดอก ถ้าในหมู่

มนุษย์นี้ มีอุบาสกผู้มีศรัทธา เป็นพระสาวกของ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 99

พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ขอพี่จงให้แก่อุบาสกนั้น

นุ่งห่มผ้าที่พี่จะให้แก่น้องแล้ว ค่อยอุทิศส่วนกุศล

ให้น้อง เมื่อพี่ทำอย่างนั้น น้องก็จะได้นุ่งห่มผ้านี้

ตามปรารถนา ประสพความสุข.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า หตฺเถน หตฺเถ เต ทินฺน น มยฺห

อุปกปฺปติ ความว่า ดูก่อน ท่านผู้นิรทุกข์ ทานที่พี่ให้ในมือของน้อง

ย่อมไม่สำเร็จ คือ ย่อมไม่เผล็ดผล ได้แก่ ไม่ควรเป็นเครื่องอุปโภค

แก่ดิฉัน. บทว่า เอเสตฺถุปาสโก สทฺโธ ความว่า ผู้นี้ชื่อว่า อุบาสก

เพราะถึงพระรัตนตรัยเป็นสรณะ และชื่อว่า ผู้มีศรัทธา เพราะ

ประกอบด้วยความเชื่อกรรมและผลแห่งกรรม ย่อมอยู่ในที่นี้ คือ

ในหมู่ประชุมชนนี้. บทว่า เอต อจฺฉาทยิตฺวาน มม ทกฺขิณมาทิสา

ความว่า หัวหน้าพ่อค้า ให้อุบาสกนั้นนุ่งห่มผ้า ที่จะให้แก่เรา แล้ว

ให้ทักษิณานั้น คือ ปัตติทานมัย อุทิศถึงฉัน. บทว่า ตถาห สุขิต

เหสฺส ความว่า เมื่อท่านทำอย่างนั้น ดิฉันก็จะมีความสุข นุ่งห่ม

ผ้าทิพย์ จักได้รับความสุข.

พวกพ่อค้าได้ฟังดังนั้น จึงให้อุบาสกนั้นอาบลูบไล้แล้ว

ให้นุ่งผืนหนึ่งห่มผืนหนึ่ง. พระสังคีติกาจารย์ทั้งหลาย เมื่อจะประกาศ

ข้อความนั้น จึงได้กล่าว ๓ คาถาว่า:-

ก็พ่อค้าเหล่านั้น ยังอุบาสกนั้นให้อาบน้ำ

ลูบไล้ด้วยของหอม แล้วให้นุ่งห่มผ้า อุทิศส่วน

กุศลไปให้นางเวมานิกเปรตนั้น ในทันตาเห็นนั่น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 100

เอง วิบากย่อมเกิดขึ้นแก่นางเวมานิกเปรตนั้น

โภชนะเครื่องนุ่งห่ม และน้ำดื่ม ย่อมเกิดขึ้น นี้

เป็นผลแห่งทักษิณา ในลำดับนั้น นางมีร่างกาย

บริสุทธิ์ นุ่งห่มผ้าอันสะอาด งามกว่าผ้าแคว้น

กาสี เดินยิ้มออกมาจากวิมานประเทศว่า นี้เป็น

ผลแห่งทักษิณา.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ต ได้แก่ ยังอุบาสกนั้น. จ ศัพท์

เป็นเพียงนิบาต. มีวาจาประกอบความว่า บทว่า เต ได้แก่ พ่อค้า

เหล่านั้น. บทว่า วิลิมฺเปตฺวาน ได้แก่ ไล้ทาด้วยของหอมชนิดดีเลิศ.

บทว่า วตฺเถหจฺฉาทยิตฺวาน ความว่า ให้บริโภคโภชนะพร้อมทั้ง

กับข้าว อันสมบูรณ์ด้วยสี กลิ่น และรส แล้วให้นุ่งห่มผ้า คือ

ให้นุ่งผืนหนึ่ง ห่มผืนหนึ่ง ได้แก่ ให้ผ้า ๒ ผืน. บทว่า ตสฺสา

ทกฺขิณมาทิสุ ได้แก่ อุทิศส่วนบุญแก่นางเวมานิกเปรตนั้น.

บทว่า อนุ ในบทว่า สมนนฺภนุทฺทิฏฺเ นี้ เป็นเพียงนิบาต,

อธิบายว่า ในทันใดที่ได้เห็นทักษิณานั้นนั่นแล. บทว่า วิปาโก

อุปปชฺชถ ความว่า วิบาก คือผลแห่งทักษิณา ได้เกิดขึ้นแก่

นางเวมานิกเปรตนั้น. เพื่อจะหลีกเลี่ยงคำถามว่า วิบากเป็นเช่นไร

นางเวมานิกเปรตจึงกล่าวว่า โภชนะเครื่องนุ่งห่ม และน้ำดื่ม เกิด

ขึ้นแล้ว. มีวาจาประกอบความว่า โภชนะอันเช่นกับโภชนะทิพย์

มีประการต่าง ๆ ผ้าอันเช่นกับผ้าทิพย์ ซึ่งรุ่งโรจน์ด้วยสีหลายหลาก

และน้ำดื่มมีหลายชนิด ผลเช่นนี้ย่อมเกิดเพราะทักษิณา.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 101

บทว่า ตโต ได้แก่ ภายหลังแก่การได้รับวัตถุมีโภชนะ

ตามที่ได้กล่าวแล้ว. บทว่า สุทฺธา ได้แก่ มีร่างกายสะอาด ด้วย

การอาบน้ำ. บทว่า สุจิวสนา ได้แก่ นุ่งห่มผ้าอันสะอาดดี. บทว่า

กาสิกุตฺตมธารินี ได้แก่ นุ่งห่มผ้าชนิดดี แม้กว่าผ้าของชาวกาสี.

บทว่า หสนฺตี ความว่า หางเวมานิกเปรต พลางยิ้มแย้มออกมาจาก

วิมาน พร้อมการประกาศว่า ดูซิ ท่านทั้งหลาย นี่เป็นผลพิเศษ

แห่งทักษิณาของพวกท่านเป็นอันดับแรก.

ลำดับนั้น พวกพ่อค้านั้น ได้เห็นผลบุญโดยประจักษ์

อย่างนี้ จึงเกิดอัศจรรย์จิต อย่างไม่เคยมีมาก่อน เกิดความเคารพ

นับถือมาก ในอุบาสกนั้น พากันการทำอัญชลีกรรมเข้าไปยัง

ใกล้อุบาสกนั้น. ฝ่ายอุบาสก ให้พ่อค้าเหล่านั้น เลื่อมใสในธรรมกถา

โดยประมาณยิ่ง และให้ตั้งอยู่ในสรณะและศีล. พวกพ่อค้านั้น จึง

ถามถึงกรรมที่นางเวมานิกเปรตนั้นกระทำไว้ ด้วยคาถานี้ว่า :-

วิมานของท่านช่างงดงาม มีรูปภาพอัน

วิจิตรด้วยดี สว่างไสว ก่อนนางเทพธิดา อัน

พวกข้าพเจ้าทั้งหลายถามแล้ว ขอท่านจงบอก

เถิดว่า นี้เป็นผลของกรรมอะไร ?

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สุจิตฺตรูป ได้แก่ มีรูปภาพอันวิจิตร

ที่เขาจัดแจงไว้ด้วยดีแล้ว โดยเป็นรูปช้าง ม้า สตรี และบุรุษเป็นต้น

และโดยมาลากรรมและลดากรรมเป็นต้น. บทว่า รุจิร ได้แก่ น่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 102

รื่นรมย์ น่าชมเชย. บทว่า กิสฺส กมฺมสฺสิท ผล ความว่า นี้เป็น

ผลของกรรมเช่นไร คือ เป็นผลของทานมัย หรือของศีลมัย.

นางเทพธิดานั้น ถูกพวกพ่อค้านั้นถามอย่างนี้แล้ว เมื่อ

จะบอกผลกรรมทั้ง ๒ อย่างนั้นว่า นี้เป็นผลของกุศลกรรมนิดหน่อย

ที่ดิฉันกระทำไว้เป็นอันดับแรก แต่สำหรับอกุศลกรรม จักเป็นเช่นนี้

ในนรกต่อไป ดังนี้ จึงได้กล่าวคาถาทั้งหลายว่า :-

เมื่อดิฉันเป็นมนุษย์อยู่นั้น มีจิตเลื่อมใส

ได้ถวายแป้งคั่วอันเจือด้วยน้ำมัน แก่ภิกษุผู้เที่ยว

บิณฑบาต มีจิตซื่อตรง ดิฉันได้เสวยวิบากแห่ง

กุศลกรรมนั้น ในวิมานนี้ สิ้นกาลนาน ก็ผลบุญ

นั้น เดี๋ยวนี้ ยังเหลืออยู่นิดหน่อย พ้น ๔ เดือนไป

แล้ว ดิฉันจักจุติจากวิมานนี้ จักไปตกนรกอันเร่า

ร้อนแสนสาหัส มี ๔ เหลี่ยม ๔ ประตู แบ่งเป็น

ห้อง ๆ ล้อมด้วยกำแพงเหล็ก ครอบด้วยแผ่น

เหล็ก พื้นแห่งนรกนั้น ล้วนแล้วด้วยเหล็กแดง

ลุกเป็นเปลวเพลิง ประกอบด้วยความร้อน แผ่ไป

ตลอด ๑๐๐ โยชน์โดยรอบ ตั้งอยู่ทุกเมื่อ ดิฉันจัก

ต้องเสวยทุกขเวทนาในนรกนี้น ตลอดกาลนาน

ก็การเสวยทุกข์เช่นนี้ เป็นผลของกรรมชั่ว เพราะ

ฉะนั้นดิฉันจึงเศร้าโศกอย่างแรงกล้า ที่จะไปเกิด

ในนรกนั้น.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 103

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ภิกฺขุโน จรมานสฺส ได้แก่ แก่

ภิกษุผู้ทำลายกิเลสรูปหนึ่งกำลังเที่ยวบิณฑบาต. บทว่า โทณินิมฺ-

มชฺชน ซึ่งแป้งคั่วมีน้ำมันซึมซาบอยู่. บทว่า อุชุภูตสฺส ความว่า

ชื่อว่าถึงความเป็นผู้ซึ่งตรง เพราะไม่มีกิเลสเครื่องทำความคดโกง

แห่งจิต. บทว่า วิปฺปสนฺเนน เจตสา ความว่า ผู้มีจิตเลื่อมใสดี

ด้วยการเชื่อกรรมและผลแห่งกรรม.

ม อักษรในบทว่า ทีฆมนฺตร นี้กระทำการต่อบท, อธิบายว่า

ระยะกาลนาน คือตลอดกาลนาน. บทว่า ตญฺจ ทานิ ปริตฺตก ความว่า

ผลบุญ ๕ อย่าง บัดนี้ มีนิดหน่อย คือเหลืออยู่น้อย เพราะวิบาก

แห่งกรรมมีผลสุกงอม ไม่นานนักก็จากที่นี้ไป. ด้วยเหตุนั้นท่านจึง

กล่าวว่า พ้น ๔ เดือนไปแล้ว ดิฉันจักจุติจากวิมานนี้ ดังนี้เป็นต้น.

นางเปรตชี้แจงว่า พ้นจาก ๔ เดือน คือ ในเดือนที่ ๕ ถัดจาก ๔ เดือน

ไป ดิฉันจักจุติจากวิมานนี้. บทว่า เอกนฺตกุฏก ความว่า จักมีทุกข์

แสนสาหัส เพราะจะต้องรับผลที่ไม่น่าปะรารถนาอย่างแสนสาหัส

นั่นแล. บทว่า โฆร แปลว่า ร้ายแรง. บทว่า นิรย ความว่า นรก

อันได้นามว่า นิรยะ เพราะทำวิเคราะห์ว่า เป็นที่ไม่มีความเจริญ

คือความสุข. บทว่า ปปติสฺสห ตัดเป็น ปปติสฺสามิ อห ข้าพเจ้า

จักตกนรก. ก็ท่านกล่าวว่า จตุกฺกณฺณ ดังนี้เป็นต้น เพื่อจะแสดง

นรกนั้นโดยสรุป เพราะท่านแสดงถึงอเวจีมหานรก ในคำว่า นริย

นี้. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า จตุกฺกณฺณ แปลว่า ๔ เหลี่ยม. บทว่า

จตุทฺวาร ได้แก่ ประกอบด้วยประตู ๔ ด้าน ใน ๔ ทิศ. บทว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 104

วิภตฺต แปลว่า จำแนกด้วยดี. บทว่า ภาคโส แปลว่า โดยจำแนก.

บทว่า มิต แปลว่า เป็นห้อง ๆ บทว่า อโยปาการปริยนฺต แปลว่า

ล้อมด้วยกำแพงที่ทำด้วยเหล็ก. บทว่า อยสา ปฏิกุชฺชิต แปลว่า

ครอบแผ่นเหล็กล้วน ๆ.

บทว่า เตชสา ยุตา ได้แก่ มีเปลวไฟลุกโพลงอยู่ไม่ขาดระยะ

ด้วยไฟกองใหญ่ที่โพลงรอบด้าน. บทว่า สมฺนฺตา โยชนสต ได้แก่

แผ่ไปตั้ง ๑๐๐ โยชน์ ในทุกทิศภายนอกโดยรอบอย่างนี้. บทว่า

สพฺพทา แปลว่า ตลอดกาลทุกเมื่อ. บทว่า ผริตฺวา ติฏฺติ แปลว่า

ซึมซาบตั้งอยู่. บทว่า ตตฺถ โยค มหานรกนั้น. บทว่า เวทิสฺส

แปลว่า จักได้รับ คือจักได้เสวย. บทว่า ผลญฺจ ปาปกมฺมสฺส

ความว่า การเสวยทุกข์เช่นนี้นี้ เป็นผลของกรรมชั่ว ที่ฉันได้ทำไว้.

เมื่อนางเทพธิดานั้น ประกาศผลแห่งกรรมที่ตนได้ทำไว้

และภัยที่จะตกนรกในอนาคต อย่างนี้แล้ว อุบาสกนั้นมีความกรุณา

เตือนใจ ให้คิดว่า เอาเถอะเราจักเป็นที่พึ่งของนาง แล้วกล่าวว่า

ดูก่อนแม่เทพธิดา เธอสำเร็จความปรารถนาทุกอย่าง กลายเป็น

ผู้ประกอบด้วยสมบัติอันยิ่ง ด้วยอำนาจทานของเราผู้เดียวเท่านั้น

แต่บัดนี้ เจ้าให้ทานแก่อุบาสกเหล่านี้แล้ว หวนระลึกถึงคุณแห่ง

พระศาสดา จักหลุดพ้นจากความเกิดในนรกได้. นางเปรตนั้น มีใจ

ร่าเริง ยินดีกล่าวว่า ดีละ แล้วให้อุบาสกเหล่านั้น อิ่มหนำด้วยข้าว

และน้ำอันเป็นของทิพย์ ได้ให้ผ้าทิพย์ และแก้วหลากชนิด. นางได้

ถวายคู่ผ้าทิพย์ มุ่งพระผู้มีพระภาคเจ้า ในมือของอุบาสกเหล่านั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 105

แล้วกล่าวว่า ข้าแต่ท่านเจริญ นางเวมานิกเปรตตนหนึ่ง ขอฝาก

ไหว้ด้วยเศียรเกล้าแทบพระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า ดังนี้แล้ว

จึงไปกรุงสาวัตถีแล้วส่งการถวายบังคมไปถึงพระคาสดาว่า ขอ

ท่านทั้งหลายจงถวายบังคมพระศาสดา ตามคำของเราเถิด. และ

ในวันนั้นนั่นเอง นางได้นำเอาเรือนั้นไปจอดยังท่าที่อุบาสกเหล่านั้น

ปรารถนา ด้วยอิทธานุภาพของตน.

ลำดับนั้น พ่อค้าเหล่านั้น ออกจากท่านั้นแล้ว ถึงกรุงสาวัตถี

โดยลำดับ เข้าไปยังพระเชตวัน ถวายคู่ผ้านั้นแด่พระศาสดา และ

ได้ให้พระองค์ทรงทราบถึงการฝากไหว้ของนางแล้วกราบทูล

เรื่องนั้น ตั้งแต่ต้นแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า. พระศาสดาทรงกระทำ

เรื่องนั้นให้เป็นอัตถุปัตติเหตุแล้ว ทรงแสดงธรรมโดยพิสดาร

แก่บริษัทผู้พรั่งพร้อมกันอยู่. พระธรรมเทศนานั้น ได้มีประโยชน์

แก่มหาชน. ก็ในวันที่ ๒ อุบาสกเหล่านั้น ได้ถวายมหาทาน แก่

ภิกษุสงฆ์มีพระพุทธเจ้าเป็นประธานแล้ว อุทิศส่วนบุญให้แก่

นางเปรตนั้น. และนางได้จุติจากเปตโลกนั้นแล้ว บังเกิดในวิมาน

ทอง ในภพชั้นดาวดึงส์ อันโชติช่วงไปด้วยรัตนะต่าง ๆ มีนางอัปสร

๑๐๐๐ นางเป็นบริวาร.

จบ อรรถกถาขัลลาฏิยะเปติวัตถุที่ ๑๐

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 106

๑๑. นาคเปตวัตถุ

ว่าด้วยกรรมทำให้เป็นเทพและเป็นเปรต

สามเณรถามว่า :-

[๙๖] คนหนึ่งขี่ช้างเผือกไปข้างหน้า คนหนึ่ง

ขี่รถเทียมด้วยแม่ม้าอัสดรไปท่านกลาง นางสาว

น้อยขึ้นวอไปข้างหลัง เปล่งรัศมีสว่างไสวไปทั่ว

ทั้ง ๑๐ ทิศ ส่วนท่านทั้งหลายมือถือฆ้อนเดิน

ร้องไห้ มีหน้าชุ่มไปด้วยน้ำตา มีตัวเป็นแผลแตก

พัง ท่านเกิดเป็นมนุษย์ได้ทำบาปอะไรไว้ ท่าน

ทั้งหลายดื่มกินโลหิตของกันและกัน เพราะกรรม

อะไร.

เปรตทั้งสองได้ฟังสามเณรถามจึงตอบว่า :-

ผู้ใดขี่ช้างเผือกชาติกุญชรมี ๔ เท้าไปข้าง

หน้า คนนั้นเป็นบุตรหัวปีของข้าพเจ้าทั้งสอง เมื่อ

เป็นมนุษย์เขาได้ถวายทานแก่สงฆ์ จึงได้รับความ

สุขบันเทิงใจ ผู้ใดขี่รถเทียมด้วยแม่ม้าอัสดร ๔

ตัว แล่นเรียบไปท่ามกลาง ผู้นั้นเป็นบุตรคนกลาง

ของข้าพเจ้าทั้งสอง เมื่อเขาเป็นมนุษย์เป็นคนไม่

ตระหนี่ เป็นทานบดีรุ่งโรจน์อยู่ นารีที่มีปัญญา

ดวงตากลมงาม ดุจตาเนื้อ ขึ้นวอนข้างหลัง ผู้นั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 107

เป็นธิดาคนสุดท้ายของข้าพเจ้าทั้งสอง นางมี

ความสุขเบิกบานใจ เพราะส่วนแห่งทานกึ่งส่วน

เมื่อก่อนเขาทั้งสามมีจิตเลื่อมใส ได้ให้ทานแก่

สมณพราหมณ์ทั้งหลาย ส่วนข้าพเจ้าทั้งสองเป็น

คนตระหนี่ บริภาษสมณพราหมณ์ทั้งหลาย เขา

ทั้งสามนี้ถวายทานแล้ว บำรุงบำเรอด้วยกามคุณ

อันเป็นทิพย์ ส่วนข้าพเจ้าทั้งสองซูบซีดอยู่ ดุจ

ไม้อ้อที่เขาตัดทิ้ง ฉะนั้น.

สามเณรถามว่า :-

อะไรเป็นโภชนะของท่าน อะไรเป็นที่

นอนของท่าน และท่านมีบาปธรรมอย่างยิ่ง ยัง

อัตภาพให้เป็นไปอย่างไร เมื่อโภคะเป็นอันมาก

มีอยู่ไม่น้อย ท่านหน่ายสุข ได้รับแต่ทุกข์ในวันนี้.

เปรตทั้งสองตอบว่า :-

ข้าพเจ้าทั้งสองตีซึ่งกันและกัน แล้วกิน

หนองและเลือดของกันและกัน ได้ดื่มหนองและ

เลือดเป็นอันมาก ก็ยังไม่หายอยาก มีความหิว

อยู่เป็นนิจ สัตว์ทั้งหลายไม่ให้ทาน ละไปแล้ว

เกิดในยมโลก ย่อมร่ำไรอยู่ เหมือนข้าพเจ้าทั้ง

สองฉะนั้น สัตว์เหล่าใด ได้ประสบโภคะต่าง ๆ

แล้ว ไม่ใช้สอยเอง ทั้งไม่ทำบุญ สัตว์เหล่านั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 108

จักต้องหิวกระหายในปรโลก ภายหลังถูกความ

หิวแผดเผาไหม้อยู่สิ้นกาลนาน ครั้นทำกรรม

ทั้งหลายมีผลเผ็ดร้อน มีทุกข์เป็นกำไรแล้ว ย่อม

ได้เสวยทุกข์ ก็บัณฑิตทั้งหลายรู้ทรัพย์และข้าว

เปลือกเป็นอย่างหนึ่ง รู้ชีวิตของสัตว์ทั้งหลายใน

มนุษยโลกนี้เป็นอย่างหนึ่ง รู้ทรัพย์และข้าว

เปลือกและชีวิตมนุษย์เป็นอีกอย่างหนึ่ง จากสิ่ง

นอกนี้แล้ว พึงทำที่พึ่งของตน ชนเหล่าใดเป็นผู้

ฉลาดในธรรม มารู้ชัดอย่างนี้ ชนเหล่านั้นย่อม

ไม่ประมาทในทาน เพราะได้ฟังคำของพระ-

อรหันต์ทั้งหลาย.

จบ นาคเปตวัตถุที่ ๑๑

อรรถกถานาคเปตวัตถุที่ ๑๑

เมื่อพระคาสดาประทับอยู่ในพระวิหารชื่อว่า เชตวัน ทรง

พระปรารภพราหมณ์เปรต ๒ ตน จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคำ

เริ่มต้นว่า ปุรโต ว เสเตน ปเลติ หตฺถินา ดังนี้.

ได้ยินว่า ท่านสังกิจจะ ผู้มีอายุได้ ๗ ขวบ บรรลุพระอรหัต

ในขณะจรดมีดโกนที่ปลายผมนั่นแล ดำรงอยู่ในภูมิสามเณร อยู่ใน

ราวป่าพร้อมกับภิกษุประมาณ ๓๐ รูป ห้ามความตายที่มาถึงแก่

ภิกษุเหล่านั้น จากมือของพวกโจร ๕๐๐ คน และฝึกโจรเหล่านั้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 109

แล้ว ให้บรรพชา ได้พาไปยังสำนักของพระศาสดา. พระศาสดา

ทรงแสดงธรรมแก่ภิกษุเหล่านั้น. ในเวลาจบพระธรรมเทศนา

ภิกษุเหล่านั้น ก็ได้บรรลุพระอรหัต. ลำดับนั้น ท่านสังกิจจะ มี

พรรษาครบ ได้อุปสมบทแล้ว พร้อมด้วยภิกษุ ๕๐๐ รูป เหล่านั้น

พากันไปยังกรุงพาราณสี อยู่ในป่าอิสิปตนมฤคทายวัน. พวก

มนุษย์พากันไปหาพระเถระ ได้ฟังธรรมแล้ว มีจิตเลื่อมใส ได้

ถวายอาคันตุกทาน เป็นพวก ๆ ตามลำดับถนน. ในบรรดามนุษย์

เหล่านั้น มีอุบาสกคนหนึ่ง ได้ชักชวนพวกมนุษย์ในนิตยภัตร.

มนุษย์เหล่านั้น ได้เริ่มตั้งนิตยภัตตามกำลัง.

ก็สมัยนั้น ในกรุงพาราณสี มีพราหมณ์มิจฉาทิฏฐิคนหนึ่ง

ได้มีบุตรชาย ๒ คน บุตรหญิง ๑ คน. ในบุตรเหล่านี้ บุตรคนโต

ได้มีอุบาสกเป็นมิตร. อุบาสกนั้น พาบุตรคนโต (ของพราหมณ์)

นั้น ไปพาท่านสังกิจจะ. ท่านสังกิจจะแสดงธรรมแก่เธอ. เธอได้

เป็นผู้มีจิตอ่อน. ลำดับนั้น อุบาสกนั้นกล่าวกะเธอว่า เธอจงให้

นิตยภัตรแก่ภิกษุรูปหนึ่ง. บุตรพราหมณ์กล่าวว่า พวกเราผู้เป็น

พราหมณ์ไม่เคยประพฤตินิตยภัตรทานแก่พระสมณผู้ศากยบุตร

เลย เพราะฉะนั้น เราจักไม่ยอมให้. อุบาสกกล่าวว่า ถึงเราท่าน

ก็จักไม่ให้ภัตรบ้างหรือ บุตรพราหมณ์กล่าวว่า ทำไม ฉันจักไม่ให้.

อุบาสกพูดว่า ถ้าเมื่อเป็นเช่นนั้น สิ่งที่เธอจะให้เรา เธอจงถวาย

แก่ภิกษุรูปหนึ่งเถิด. เขารับคำแล้ว ในวันที่ ๒ ได้ไปยังวิหาร

แต่เช้าตรู่ นิมนต์ภิกษุมารูปหนึ่งให้ฉันแล้ว.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 110

เมื่อเวลาผ่านไปอย่างนี้ น้องชายและน้องสาวของเขา เห็น

การปฏิบัติของภิกษุทั้งหลาย และได้ฟังธรรมแล้ว มีความเลื่อมใส

ยิ่งในพระศาสนา และได้มีความยินดีในบุญกรรม. ชนทั้ง ๓ คน

เหล่านั้น เมื่อให้ทานตามกำลังทรัพย์อย่างนี้ ได้สักการะเคารพ

นับถือบูชา สมณพราหมณ์ทั้งหลาย. ส่วนมารดาและบิดาของ

พวกเรา เป็นผู้ไม่มีศรัทธา ไม่มีความเลื่อมใส ไม่เคารพในสมณ-

พราหมณ์ ไม่เอื้อเฟื้อ ไม่พอใจในการบำเพ็ญบุญ. พวกญาติจึงได้

ขอเด็กหญิงผู้เป็นธิดา แห่งมารดาบิดาเหล่านั้น มาเพื่อประโยชน์

แก่บุตรของลุง. ก็บุตรคนโตนั้น ฟังธรรมในสำนักของท่านสังกิจจะ

แล้วเกิดความสังเวช บรรพชาแล้ว ไปยังเรือนของมารดาตน

เพื่อฉันเป็นนิตย์. มารดาปลอบใจเธอด้วยเด็กรุ่นสาว ผู้เป็นมารดา

ของพี่ชายตน. ด้วยเหตุนั้น เธอเป็นผู้กลุ้มใจจึงเข้าไปหาพระอุปัชฌาย์

เรียนว่า ท่านครับ ผมจักสึก ขอท่านจงอนุญาตให้ผมสึกเถิด.

พระอุปัชฌาย์ เห็นเธอผู้ถึงพร้อมด้วยอุปนิสัย จึงกล่าวว่า พ่อ

สามเณร รอสักเดือนก่อนเถอะ. พามเณรรับคำท่านแล้ว ผ่านไปได้

เดือนหนึ่ง จึงได้แจ้งให้ทราบอย่างนั้นเหมือนกัน. พระอุปัชฌาย์

ก็กล่าวซ้ำอีกว่ากึ่งเดือนเถิด. พอกึ่งเดือนผ่านไป เมื่อสามเณร

กล่าวอย่างนั้น พระเถระก็กล่าวอีกว่า รอสัก ๗ วัน เถอะ. สามเณร

รับคำแล้ว. ครั้นภายใน ๗ วันนั้น เรือนของน้าหญิงสามเณร

หลังพังไป ทรุดโทรม ฝาเรือนชำรุด ถูกลมพัดและฝนสาดเข้า

ก็พังลง. ในคนเหล่านั้น ท่านพราหมณ์ พราหมณี ลูกชาย ๒ คน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 111

ลูกหญิง ๑ คน ถูกเรือนพังทับตายไปหมด. ในคนที่ตายไปเหล่านั้น

พราหมณ์ และนางพราหมณี บังเกิดในกำเนิดเปรต. ลูกชาย ๒ คน

ลูกหญิง ๑ คน บังเกิดในภุมมเทวดา. ในบุตรเหล่านั้น บุตรคนโต

เกิดมีช้างเป็นพาหนะ. บุตรคนเล็กเกิดมีรถเทียมด้วยแม่ม้าอัสดร.

บุตรหญิงมีวอทองคำเป็นเครื่องแห่แหน. พราหมณ์และนาง

พราหมณี ถือเอาฆ้อนเหล็กชนิดใหญ่มาทุบกัน. ที่ที่ถูกทุบแล้ว

มาประมาณเท่าหม้อลูกใหญ่ ผุดขึ้นครู่เดียวเท่านั้น หัวฝีก็แก่เต็มที่

แล้วแตกผุพังไป. พราหมณ์สองผัวเมียนั้น ต่างช่วยกันผ่าฝีของกัน

และกัน ถูกความโกรธครอบงำ ไร้ความกรุณาตะคอกด้วยวาจา

หยาบ พากันดื่มหนองและเลือด, และไม่ได้รับความอิ่ม.

ลำดับนั้น สามเณร ถูกความกลุ้มใจกลุ้มรุมจึงเข้าไปหา

พระอุปัชฌาย์ เรียนว่า ท่านครับ กระผมผ่านวันปฏิญญาณไป

แล้ว ผมจักกลับไปเรือน ขอท่านจงอนุญาตผมเถิด. ลำดับนั้น

พระอุปัชฌาย์กล่าวแก่เธอว่า เมื่อถึงวันแรม ๑๔ ค่ำ เวลาพระ-

อาทิตย์ตกดิน เธอจงมาเถิด. ดังนี้แล้ว ได้เดินไปหน่อยหนึ่งแล้ว

ยืนอยู่ด้านอิสิปตนวิหาร. ก็สมัยนั้น เทพบุตร ๒ องค์นั้น พร้อมด้วย

น้องสาว เดินผ่านไปทางนั้นนั่นแล เพื่อจะอวดอ้างสมาคมยักษ์.

ฝ่ายมารดาบิดาของพวกเขา ต่างก็ถือไม้ฆ้อน พูดวาจาหยาบ

รูปร่างดำ มีเส้นผมยุ่งรุงรังเศร้าหมองยาว เช่นกับต้นตาลที่ถูก

ไฟไหม้ มีหนองและโลหิตไหล มีตัวหดเหี่ยวเห็นเข้าน่าเกลียด

น่ากลัวพิลึก ติดตามพวกบุตรไป.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 112

ลำดับนั้น ท่านสังกิจจะสำแดงฤทธิ์โดยประการที่สามเณร

นั้นจะได้พบเห็นพวกเหล่านั้น ผู้กำลังเดินไปทั้งหมดแล้วกล่าวกะ

สามเณรว่า เห็นไหม ? พ่อสามเณร พวกเหล่านี้กำลังเดินไป.

สามเณรเรียนว่า เห็นขอรับ. ท่านสังกิจจะกล่าวว่า ถ้าเช่นนั้น

เธอจงสอบถามถึงกรรมที่พวกเหล่านี้ กระทำไว้เถิด. สามเณร

สอบถามพวกที่ไปด้วยยานช้างเป็นต้น ตามลำดับ. คนเหล่านั้น

กล่าวว่า ท่านจงสอบถามพวกเปรตที่มาภายหลังเถิด. สามเณร

กล่าวกะเปรตเหล่านั้น ด้วยคาถาทั้งหลายว่า :-

คนหนึ่งขี่ช้างเผือกไปข้างหน้า คนหนึ่ง

ขี่รถเทียมด้วยแม่ม้าอัสดร ไปในท่ามกลาง

นางสาวน้อยขึ้นวอไปข้างหลัง เปลงรัศมีสว่าง

ไสวไปทั่วทั้ง ๑๐ ทิศ ส่วนท่านทั้งหลาย มือถือ

ฆ้อนเดินร้องไห้ มีใบหน้าพุ่มไปด้วยน้ำตา มีตัว

เป็นแผลแตกพัง ท่านเกิดเป็นมนุษย์ ได้ทำกรรม

ชั่วอะไรไว้ ท่านทั้งหลายดื่มกินโลหิตของกัน

และกัน เพราะกรรมอะไร.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ปุรโต ได้แก่ก่อนเขาทั้งหมด.

บทว่า เสเตน แปลว่า ขาว. บทว่า ปเลติ แปลว่า เดินไป.

บทว่า มชฺเฌ ปน ได้แก่ ในระหว่างเทพบุตรผู้ขึ้นช้าง และเทพธิดา

ผู้ขึ้นวอ. มีวาจาประกอบความว่า บทว่า อสฺสตรีรเถน ความว่า

ไปด้วยรถเทียมด้วยแม่ม้าอัสดร. บทว่า นียติ แปลว่า นำไป.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 113

บทว่า โอภาสยนฺติ ทส สพฺพโส ทิสา ความว่า เปล่งรัศมีสว่าง

ไสวไปทั่วทั้ง ๑๐ ทิศ โดยรอบ ด้วยรัศมีแห่งสรีระของตน และด้วย

รัศมีแห่งผ้าและเครื่องอาภรณ์เป็นต้น. บทว่า มุคฺครหตฺถปาณิโน

ได้แก่ ส่วนท่านทั้งหลายมีมือถือไม้ฆ้อน. ฝ่ามือนั่นแหละ แปลกออก

ไปกว่าศัพท์ว่า มือ เพราะได้โวหารว่าฝ่ามือ ในกิจที่จะพึงทำ

พื้นดินให้ละเอียดเป็นต้น. บทว่า ฉินฺนปภินฺนคติตา ได้แก่ มีตัว

เป็นแผลแตกพังในที่นั้น ๆ ด้วยการใช้ไม้ฆ้อนทุบ. บทว่า ปิวาถ

แปลว่า ขอท่านทั้งหลาย จงดื่มกินเถิด.

เปรตเหล่านั้น ถูกสามเณร ถามอย่างนั้น จึงได้กล่าวตอบ

เรื่องนั้นทั้งหมด ด้วย ๔ คาถาว่า :-

ผู้ใดขี่ช้างเผือกชาติกุญชร มี ๔ เท้า ไป

ข้างหน้า คนนั้นเป็นบุตรหัวปีของข้าพเจ้าทั้ง ๒

เมื่อเป็นมนุษย์ เขาได้ถวายทานแก่ภิกษุสงฆ์ จึง

ได้รับความสุข บันเทิงใจ ผู้ใดขี่รถเทียมด้วย

แม่ม้าอัสดร ๔ ม้า แล่นเรียบไปท่ามกลาง ผู้นั้น

เป็นบุตรคนกลาง ของข้าพเจ้าทั้ง ๒ เมื่อเขาเป็น

มนุษย์ เขาเป็นคนไม่ตระหนี่ เป็นทานบดีรุ่งเรือง

อยู่ นารีใดที่มีปัญญา มีดวงตากลมงดงาม รุ่งเรือง

ดุจตาเนื้อ ขึ้นวอมาข้างหลัง นารีนั้นเป็นธิดาคน

สุดท้าย ของข้าพเจ้าทั้ง ๒ นางมีความสุขเบิก

บานใจ เพราะส่วนแห่งทานกึ่งส่วน เมื่อก่อนเขา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 114

ทั้ง ๓ คน มีจิตเลื่อมใส ได้ให้ทานแก่สมณ-

พราหมณ์ทั้งหลาย ส่วนข้าพเจ้าทั้ง ๒ เป็นคน

ตระหนี่ บริภาษสมณพราหมณ์ทั้งหลาย เขาทั้ง

๓ คนนี้ ถวายทานแล้วบำรุงบำเรอ ด้วยกามคุณ

อันเป็นทิพย์ ส่วนข้าพเจ้าทั้ง ๒ ซูบซีดอยู่เหมือน

ไม้อ้อที่เขาตัดทิ้งไว้ ฉะนั้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ปุรโต ว โย คจฺฉติ ความว่า

บรรดาคนที่เดินไปเหล่านี้ ผู้ที่เดินไปข้างหน้า. บาลีว่า โยโส

ปุรโต คจฺฉติ ดังนี้ก็มี, อธิบายว่า ผู้ที่ไปข้างหน้านั้น. บทว่า

กุญฺชเรน ได้แก่ ช้างอันได้นามว่า กุญชร เพระอรรถว่า ยังพื้น

ปฐพี คือแผ่นดินให้เจริญขึ้น หรือเพราะยินดี คือเที่ยวไปในท้อง

ภูเขาที่สะสมด้วยหญ้าและเถาวัลย์เป็นต้น. บทว่า นาเคน ได้แก่

ชื่อว่า นาค เพราะเป็นสัตว์ไม่ควรล่วงละเมิด ไม่ควรดูหมิ่น.

ด้วยช้างเชือกประเสริฐนั้น. บทว่า จตุกฺกเมน ได้แก่ มี ๔ เท้า.

บทว่า เชฏฺโก แปลว่า ผู้เกิดก่อน.

บทว่า จตุพฺภิ ได้แก่ ด้วยแม้ม้าอัสดร ๔ ม้า. บทว่า

สุวคฺคิเตน ได้แก่ ซึ่งมีการแล่นเรียบ คือ แล่นไปอย่างสวยงาม.

บทว่า นิคมนฺทโลจนา ได้แก่ ผู้มีดวงตางามดุจดวงตาเนื้อ. บทว่า

ภาคฑฺฒภาเคน ได้แก่ เพราะส่วนแห่งทานกึ่งส่วน คือ เพราะทาน

กึ่งส่วนจากส่วนแห่งทานที่ตนได้แล้วเป็นเหตุ. บทว่า สุขี แปลว่า

ได้รับความสุข. จริงอยู่ คำว่า สุขี นี้ ท่านกล่าวโดยเป็นลิงควิปลาส.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 115

บทว่า ปริภาสกา แปลว่า ผู้ด่า. บทว่า ปริจารยนฺติ ความ ว่า

ชนเหล่านั้น ย่อมยังอินทรีย์ของตนให้เที่ยวไป ในกามคุณอันเป็นทิพย์

ตามความสุข ทั้งข้างโน้น ข้างนี้, หรือ ยิ่งชนผู้เป็นบริวารให้ทำการ

บำเรอตน ด้วยวิบากเป็นเครื่องไหลออกแห่งบุญญานุภาพของตน.

บทว่า มยญฺจ สุสฺสาม นโฬว ฉินฺโน ความว่า ส่วนข้าพเจ้าทั้ง ๒

ซูบซีดอยู่เหมือนไม้อ้อที่เขาตัดทิ้ง คือ ที่เขาโยนไปกลางแดด ฉะนั้น

ได้แก่ เป็นผู้เหือดแห้ง แห้งผาก ด้วยความหิวกระหายและด้วยการ

ใช้ไม้ทำร้ายกัน.

เปรตเหล่านั้น ครั้นประกาศความชั่วของตนอย่างนี้แล้ว

จึงแจ้งว่า พวกเราเป็นลุงและงาของท่าน. สามเณรได้ฟังดังนั้นแล้ว

เกิดความสลดใจ เมื่อจะถามว่า ทำอย่างไรหนอ โภชนะจึงจะสำเร็จ

แก่พวกคนทำความชั่วเห็นปานนี้ได้ จึงกล่าวคาถานี้ว่า

อะไรเป็นโภชนะของท่าน อะไรเป็นที่

นอนของท่าน และท่านมีบาปธรรมเป็นอย่างยิ่ง

ยังอัตภาพให้เป็นไปอย่างไรได้ และโภคะเป็น

อันมากมีอยู่ไม่น้อย ท่านเบื่อหน่ายความสุข ได้

ประสบทุกข์ในวันนี้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กึ ตุมฺหาก โภชน ความว่า

สิ่งเช่นไร เป็นโภชนะของท่าน. บทว่า กึ สยาน ความว่า สิ่งเช่นไร

เป็นที่นอนของท่าน. อาจารย์บางพวกกล่าวว่า กึ สยานา ดังนี้ก็มี,

อธิบายว่า สิ่งเช่นไร เป็นที่นอนของท่าน คือ ท่านนอนในที่นอน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 116

เช่นไร บทว่า กถญฺจ ยาเปถ ความว่า ท่านยังอัตภาพให้เป็นไป

ด้วยประการไร. บาลีว่า กถ โว ยาเปถ ดังนี้ก็มี, อธิบายว่า

ท่านยังอัตตภาพให้เป็นไปด้วยอาการอย่างไร. บทว่า สุปาปธมฺมิโน

ได้แก่ ผู้มีบาปธรรม ด้วยดี คืออย่างยิ่ง. บทว่า ปหูตโภเคสุ

ความว่า เมื่อโภคะอันหาที่สุดมิได้ คืออย่างยิ่ง มีอยู่. บทว่า

อนปฺปเกสุ แปลว่า ไม่น้อย คือมาก. บทว่า สุข วิราธาย ได้แก่

เบื่อหน่าย คือไม่ยินดีความสุข เพราะไม่ทำบุญอันเป็นเหตุให้เกิด

ความสุข. อาจารย์บางพวกกล่าวว่า สุขสฺส วิราเธน ก็มี. บทว่า

ทุกฺขชฺช ปตฺตา ความว่า วันนี้คือบัดนี้ ท่านได้รับความทุกข์อัน

นับเนื่องในกำเนิดเปรตนี้.

เปรตทั้งหลาย ถูกสามเณรถามอย่างนั้นแล้ว เมื่อจะแก้

ข้อความที่สามเณรถาม จึงได้ภาษิตคาถา ๕ คาถาว่า :-

ข้าพเจ้าทั้งสอง ตีซึ่งกันและกันแล้ว กิน

หนองและเลือดของกันและกัน ได้ดื่มหนองและ

เลือดเป็นอันมาก ก็ยังไม่หายอยาก มีความหิว

อยู่เป็นนิตย์ สัตว์ทั้งหลายไม่ได้ให้ทาน ละไป

แล้ว เกิดในยมโลก ย่อมร่ำไรอยู่ เหมือนข้าพเจ้า

ทั้ง ๒ ฉะนั้น สัตว์เหล่าใดได้ประสพโภคะต่าง ๆ

แล้วไม่ใช้สอยเอง ไม่ทำบุญ สัตว์เหล่านั้น จัก

ต้องหิวกระหายในปรโลก ภายหลังถูกความหิว

แผดเผาไหม้อยู่สิ้นกาลนาน ครั้นทำกรรมทั้ง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 117

หลายมีผลเผ็ดร้อน เป็นทุกข์ เป็นกำไรแล้ว ย่อม

ได้เสวยทุกข์ บัณฑิตทั้งหลาย รู้ทรัพย์และข้าว

เปลือกเป็นอย่างหนึ่ง รู้ชีวิตของสัตว์ทั้งหลาย ใน

มนุษยโลกนี้ เป็นอย่างหนึ่ง รู้ทรัพย์ ข้าวเปลือก

และชีวิตมนุษย์ เป็นอีกอย่างหนึ่ง จากสิ่งนอกนี้

แล้ว พึงทำที่พึ่งของตน ชนเหล่าใด เป็นผู้ฉลาด

ในธรรม ฟังคำของพระอรหันต์ทั้งหลายแล้ว มา

รู้ชัดอย่างนี้ ชนเหล่านั้น ชื่อว่า ไม่ประมาทใน

ทาน.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า น ธาตา โหม ความว่า ข้าพเจ้า

ยังไม่หายอยาก คือ ยังไม่หายอิ่มหนำ. บทว่า นจฺฉาทิมฺหเส แปลว่า

ยังไม่อิ่มใจ, คือ ไม่ยังความชอบใจให้เกิดขึ้น, อธิบายว่า พวกเรา

ไม่ได้ดื่มหนองและเลือดนั้นตามความชอบใจของตน. บทว่า อิจฺเจว

แก้เป็น เอวเมว แปลว่า ฉันนั้นนั่นแล. บทว่า มจฺจา ปริเทวยนฺติ

ความว่า พวกมนุษย์แม้เหล่าอื่น ผู้ทำบาปไว้ ย่อมรำพัน ย่อม

คร่ำครวญ เหมือนพวกเรา. บทว่า อทายกา ได้แก่ เป็นผู้ไม่ให้

เป็นปกติ คือเป็นผู้ตระหนี่. บทว่า ยมสฺส ายิโน ได้แก่ เป็นผู้

มีปกติตั้งอยู่ ในฐานะแห่งพระยายม อันเข้าใจกันว่า ยมโลก คือ

ในเปตวิสัย. บทว่า เย เต วิทิจฺจ อธิคมฺม โภเค ความว่า ชนเหล่านั้น

เหล่าใด ได้ประสบคือได้รับ โภคะต่าง ๆ อันเป็นความสุขพิเศษ

ในบัดนี้ และในต่อไป. บทว่า น กุญฺชเร นาปิ กโรนฺติ ปุญฺ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 118

ความว่า ย่อมไม่บริโภค แม้ด้วยตนเองเหมือนพวกเรา เมื่อจะให้

แก่ชนเหล่าอื่น ก็ไม่ทำบุญอันสำเร็จด้วยทาน.

บทว่า เต ขุปฺปิปาสุปคตา ปรตฺถ ความว่า สัตว์เหล่านั้น

จะต้องถูกความหิวกระหายครอบงำ ในโลกหน้า คือ ในปรโลก

ได้แก่ในเปตวิสัย. บทว่า จิร ฌายเร ฑยฺหมานา ความว่า ถูกไฟ

คือทุกข์ อันมีความหิวเป็นต้น เป็นเหตุ คือ ถูกไฟคือความเดือดร้อน

อันเป็นไปโดยนัยมีอาทิว่า พวกเราไม่ได้กระทำกุศลไว้เลย ทำแต่

ความชั่ว ดังนี้ แผดเผาไหม้อยู่คือ ทอดถอนอยู่. บทว่า อนุโภนฺติ

ทุกฺข กฎุกปฺผลานิ ความว่า คนเหล่านั้นครั้นทำบาปกรรม อันมีผล

ไม่น่าปรารถนาแล้ว ย่อมเสวยทุกข์ คือทุกข์อันเป็นไปในอบาย

ตลอดกาลนาน.

บทว่า อิตฺตร ความว่า ไม่ตั้งอยู่ตลอดกาลนาน คือ ไม่เที่ยง

มีความแปรปรวนไปเป็นธรรมดา. บทว่า อิตฺตร อิธ ชีวิต ความว่า

แม้ชีวิตของสัตว์ทั้งหลาย ในมนุษยโลกนี้ นิดหน่อย คือมีประมาณ

เล็กน้อย. ด้วยเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า จึงตรัสว่า ผู้ใดเป็นอยู่

ได้นาน ผู้นั้นก็เป็นอยู่เพียง ๑๐๐ ปี หรือเกินไปเพียงเล็กน้อย.

บทว่า อิตฺตร อิตฺตรโต ตฺวา ความว่า ใคร่ครวญด้วยปัญญาว่า

เครื่องอุปกรณ์มีทรัพย์และธัญญาหารเป็นต้น และชีวิตของมนุษย์

ทั้งหลาย มีนิดหน่อยคือ มีชั่วขณะ ได้แก่ไม่นาน. บทว่า ทีป

กยิราถ ปณฺฑิโต ความว่า บุรุษผู้มีปัญญา พึงทำเกาะคือที่พึ่ง

ของตนให้เป็นที่ตั้งอาศัย แห่งหิตสุขในปรโลก. บทว่า เย เต เอว

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 119

ปชานนฺติ ความว่า ชนเหล่านั้น เหล่าใด ย่อมรู้ตามความเป็นจริง

ว่า โภคะและชีวิตของมนุษย์ทั้งหลาย เป็นของนิดหน่อย ชนเหล่านั้น

ย่อมไม่ประมาทในทานตลอดกาลทุกเมื่อ. บทว่า สุตฺวา อรหต

วโจ ความว่า ได้ฟังคำของพระอรหันต์ทั้งหลาย คือของพระ-

อริยเจ้าทั้งหลาย มีพระพุทธเจ้าเป็นต้น, อธิบายว่าเพราะฟัง. คำที่

เหลือ ปรากฏชัดแล้วทีเดียว.

เปรตเหล่านั้น ถูกสามเณรถามแล้วอย่างนี้ จึงบอกความ

นั้นแล้ว ประกาศว่า พวกเราเป็นลุงและป้าของท่าน. สามเณรได้ฟัง

ดังนั้นแล้ว เกิดความสลดใจ บันเทาความกลุ้มใจเสียได้ ซบศีรษะ

ลงที่แทบเท้าทั้ง ๒ ของพระอุปัชฌาย์แล้วกล่าวอย่างนี้ว่า ข้าแต่

ท่านผู้เจริญ ข้อที่ท่านผู้อนุเคราะห์ อาศัยความเอ็นดูพึงกระทำนั้น

เป็นอันท่านกระทำแล้ว แก่กระผม กระผมจะรักษาไว้ โดยไม่ให้

ตกไปสู่ความพินาศเป็นอันมาก, บัดนี้ เราไม่มีความต้องการ

ด้วยการครองเรือน เราจักยินดียิ่งในการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์.

ลำดับนั้น ท่านสังกิจจะ ได้บอกกัมมัฏฐานอันเหมาะสมแก่อัธยาศัย

ของสามเณรนั้น. สามเณรนั้นหมั่นประกอบพระกัมมัฏฐาน ไม่นาน

นักก็บรรลุพระอรหัต. ฝ่ายท่านสังกิจจะ ได้กราบทูลเรื่องนั้น

แด่พระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว. พระศาสดา ทรงกระทำเรื่องนั้น

ให้เป็นอัตถุปัตติเหตุ ทรงแสดงธรรมโดยพิสดาร แก่บริษัทผู้

พรั่งพร้อมแล้ว. พระเทศนานั้น ได้มีประโยชน์แก่มหาชนฉะนี้แล.

จบ อรรถกถานาคเปตวัตถุที่ ๑๑

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 120

๑๒. อุรคเปตวัตถุ

ว่าด้วยมาอย่างไรไปอย่างนั้น

พราหมณ์ได้ฟังดังนั้นแล้ว เมื่อจะบอกเหตุแห่งการไม่เศร้าโศก

จึงกล่าวคาถา ๒ คาถาความว่า

[๙๗] บุตรของเรา ละสรีระอันคร่ำคร่าของตน

ไป เหมือนงูลอกคราบฉะนั้น เมื่อสรีระแห่งบุตร

ของเรา ใช้สอยไม่ได้ ละไปแล้ว มีกาละอัน

กระทำแล้วอย่างนี้ บุตรของเราเมื่อญาติเผาอยู่

ย่อมไม่รู้สึกถึงความร่ำไรของญาติทั้งหลาย

เพราะฉะนั้น เราจึงไม่เศร้าโศกถึงเขา คติอันใด

ของเขามีอยู่ เขาได้ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

นางพราหมณีกล่าวว่า

บุตรของดิฉัน ดิฉันไม่ได้เชิญมา ก็มาแล้ว

จากปรโลก ดิฉันไม่ได้อนุญาตให้ไป ก็ไปแล้ว

จากมนุษยโลกนี้ เขามาอย่างไร เขาก็ไปอย่างนั้น

ทำไมจะต้องไปร่ำไรในการไปจากโลกนี้ของเขา

เล่า บุตรของดิฉันเมื่อพวกญาติเผาอยู่ ย่อมไม่

รู้สึกถึงความร่ำไรของหมู่ญาติ เพราะฉะนั้น ดิฉัน

จึงไม่ร้องไห้ถึงบุตรนั้น คติอันใดของเขามีอยู่

เขาได้ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 121

น้องสาวกล่าวว่า

ถ้าดิฉันร้องไห้ ก็จะเป็นผู้ซูบผอม ผล

อะไรจะพึงมีแก่ดิฉันในการร้องไห้นั้น ความไม่

สบายใจก็จะพึงมีแก่ญาติและมิตรสหายทั้งหลาย

โดยยิ่ง พี่ชายของดิฉันอันญาติเผาอยู่ ย่อมไม่

รู้สึกถึงความร่ำไรของญาติทั้งหลาย เพราะฉะนั้น

ดิฉันจึงไม่ร้องไห้ถึงพี่ชายของดิฉันนั้น คติอันใด

ของเขามีอยู่ เขาได้ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

ส่วนภรรยาของเขากล่าวว่า

ผู้ใดเศร้าโศกถึงคนที่ล่วงลับไปแล้ว ผู้

นั้นก็เปรียบเหมือนทารกร้องไห้ถึงพระจันทร์

อันลอยอยู่ในอากาศฉะนั้น สามีของดิฉันอันญาติ

เผาอยู่ ย่อมไม่รู้สึกถึงความร่ำไรของพวกญาติ

เพราะฉะนั้น ดิฉันจึงไม่ร้องไห้ถึงเขา คติอันใด

ของเขามีอยู่ เขาได้ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

ส่วนนางทาสีกล่าวว่า

ข้าแต่ท่านผู้เป็นเหล่ากอแห่งพรหม หม้อ

น้ำอันแตกแล้ว พึงประสานให้ติดอีกไม่ได้ ฉันใด

ผู้ใดเศร้าโศกถึงผู้ล่วงลับไปแล้ว ผู้นั้นก็เปรียบ

เหมือนฉันนั้น นายของดิฉันอันพวกญาติเผาอยู่

ย่อมไม่รู้สึกถึงความร่ำไรของญาติทั้งหลาย

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 122

เพราะฉะนั้น ดิฉันจึงไม่ร้องไห้ถึงท่าน คติอันใด

ของท่านมีอยู่ ท่านได้ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

จบ อุรคเปตวัตถุที่ ๑๒

อรรถกถาอุรคเปตวัตถุที่ ๑๒

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวัน ทรงปรารภ

อุบาสกคนหนึ่ง จึงตรัสคำเริ่มต้นว่า อุรโคว ตจ ชิณฺณ ดังนี้.

ได้ยินว่า ในกรุงสาวัตถี บุตรของอุบาสกคนหนึ่ง ได้ถึง

แก่กรรมลง. เพราะเหตุที่บุตรตายลง อุบาสกนั้น จึงถึงความ

เศร้าโศกร่ำไร ออกไปข้างนอก ไม่อาจจะทำการงานอะไร ๆ ได้

จึงอยู่แต่ในเรือนเท่านั้น. ครั้นในเวลาใกล้รุ่ง พระศาสดาเสด็จ

ออกจากพระมหากรุณาสมาบัติ ทรงตรวจดูสัตว์โลกด้วยพุทธจักษุ

ทรงเห็นอุบาสกนั้น ในเวลาเช้า ทรงนุ่งแล้ว ทรงถือบาตรและ

จีวร ได้เสด็จไปยังเรือนของอุบาสกนั้นแล้ว ประทับยืนอยู่ที่ประตู.

ฝ่ายอุบาสก ทราบว่าพระศาสดาเสด็จมา จึงรีบลุกขึ้นไปต้อนรับ

แล้ว รับบาตรจากพระหัตถ์ แล้วให้เสด็จเข้าบ้าน ให้คนปูลาด

อาสนะถวาย. พระผู้มีพระภาคเจ้า ประทับนั่งบนอาสนะที่เขา

ปูลาดไว้แล้ว ฝ่ายอุบาสกไหว้พระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว นั่ง ณ ส่วน

ข้างหนึ่ง. พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะอุบาสกนั้นว่า ดูก่อนอุบาสก

ทำไมจึงปรากฏดูเหมือนเศร้าโศกไป. อุบาสกกราบทูลว่า พระเจ้าข้า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 123

ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า บุตรที่รักของข้าพระองค์ตายไป เพราะ

เหตุนั้น ข้าพระองค์จึงเศร้าโศก. ลำดับนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้า

เมื่อจะทรงบันเทาความเศร้าโศกของเขา จึงตรัสอรุคชาดกว่า :-

ได้ยินว่า ในอดีตกาล ในเมืองพาราณสี แคว้นกาสี ได้มี

ตระกูลพราหมณ์ ชื่อว่า ธรรมปาละ. ในตระกูลพราหมณ์นั้น

มีคนเหล่านี้คือ พราหมณ์ พราหมณี บุตร ธิดา ลูกสะใภ้ และทาสี

ทั้งหมดได้มีความยินดีในการเจริญมรณานุสสติ. บรรดาชนเหล่านั้น

คนผู้ที่จะออกไปจากเรือน จะให้โอวาทคนที่เหลือแล้ว ไม่ห่วงใย

ออกไป. ครั้นวันหนึ่ง พราหมณ์กับบุตรออกจากเรือนไปไถนา.

บุตร สุมหญ้าใบไม้สละฟืนแห้ง ๆ อยู่. งูเห่าตัวหนึ่งในที่นั้น

เลื้อยออกจากโพรงไม้ เพราะกลัวถูกเผาไฟจึงกัดบุตรคนนี้ของ

พราหมณ์. เขาสลบไปเพราะกำลังพิษล้มลงตรงนั้นเอง ตายแล้ว เกิด

เป็นท้าวสักกเทวราช. พราหมณ์เห็นบุตรตายแล้ว จึงพูดกะบุรุษ

คนหนึ่ง ผู้เดินไปใกล้ที่ทำงานอย่างนี้ว่า สหายเอ๋ย ท่านจงไปเรือน

ของเรา แล้วบอกนางพราหมณีอย่างนี้ว่า จงอาบน้ำ นุ่งผ้าขาว

ถือเอาภัตรและดอกไม้ของหอมเป็นต้น สำหรับคนผู้เดียวแล้วจง

รีบมา. บุรุษนั้นไปที่เรือนนั้นแล้ว บอกให้ทราบอย่างนั้น. ฝ่ายชน

ในเรือนก็ได้ทำตาม. พราหมณ์ อาบน้ำ บริโภคอาหารแล้วลูบไล้

มีชนบริวารห้อมล้อม ยกร่างของบุตรขึ้นเชิงตะกอน จุดไฟเผา

ไม่เศร้าโศก ไม่เดือดร้อน ได้ยินมนสิการถึงอนิจจสัญญา เหมือน

เผาท่อนไม้.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 124

ลำดับนั้น บุตรของพราหมณ์ บังเกิดเป็นท้าวสักกะ. และ

ท้าวสักกะนั้น ก็ได้เป็นพระโพธิสัตว์ของเราทั้งหลาย. พระองค์

ทรงพิจารณาชาติก่อนของพระองค์ และบุญที่ได้ทำไว้ เมื่อจะ

อนุเคราะห์บิดาและพวกญาติ จึงแปลงเพศเป็นพราหมณ์มาใน

ที่นั้น เห็นพวกญาติไม่เศร้าโศก จึงกล่าวว่า ท่านผู้เจริญเผามฤค

จงให้เนื้อแก่ข้าพเจ้าบ้าง ข้าพเจ้าหิวจริง. พราหมณ์กล่าวว่า

ไม่ใช่มฤค แต่เป็นมนุษย์นะพราหมณ์. ท้าวสักกะกล่าวว่า ผู้นี้

เป็นศัตรูของพวกท่านหรือไง. พราหมณ์กล่าวว่า ไม่ใช่ศัตรู

เขาเป็นบุตรรุ่นหนุ่ม มีคุณมาก เป็นโอรสเกิดในอก. ท้าวสักกะ

กล่าวว่า เมื่อบุตรรุ่นหนุ่มมีคุณเห็นปานนั้นตายไป ทำไมพวกท่าน

จึงไม่เศร้าโศกกันเล่า. พราหมณ์ได้ฟังดังนั้น เมื่อจะบอกเหตุที่

ไม่เศร้าโศก จึงกล่าว ๒ คาถาว่า :-

บุตรของเรา ละสรีระอันคร่ำคร่าของตน

ไป เหมือนงูลอกคราบ เมื่อสรีระใช้สอยไม่ได้

ละไปแล้วทำกาละไปแล้วอย่างนี้ บุตรของเรา

เมื่อญาติเผาอยู่ ย่อมไม่รู้ถึงความร่ำไรของพวก

ญาติได้ เพราะฉะนั้น เราจึงไม่เศร้าโศกถึงเขา.

คติอันใดของเขามีอยู่ เขาก็ได้ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อุรโค ความว่า ชื่อว่า อุรคะ

เพราะไปด้วยอก. คำว่า อุรโค นี้ เป็นชื่อของงู. บทว่า ตจ ชิณฺณ

ได้แก่ หนังคือคราบของตน อันคร่ำคร่าคือเก่า เพราะความ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 125

ทรุดโทรม. บทว่า หิตฺวา คจฺฉติ สนฺตนุ ความว่า งูลอกละทิ้ง

คราบเก่าของตนจากร่าง ในระหว่างต้นไม้ ในระหว่างไม้ฟืน

ในระหว่างโคนต้นไม้ หรือในระหว่างแผ่นหิน เหมือนคนถอดเสื้อ

แล้วไปตามความต้องการ ฉันใด สัตว์ผู้หมุนเวียนไปในสงสาร

ก็ฉันนั้นเหมือนกัน ละร่างของตน คือสรีระของตน อันชื่อว่า

เป็นของคร่ำคร่า เพราะกรรมเก่าหมดสิ้นไป คือ ไปตามกรรม.

อธิบายว่า อุบัติ โดยภพใหม่. พราหมณ์เมื่อจะแสดงถึงร่างกาย

ของบุตรที่กำลังพากันเผาอยู่ จึงกล่าวว่า เอว ดังนี้เป็นต้น. บทว่า

สรีเร นิพฺโภเค ได้แก่ เมื่อร่างกายแม้ของตนเหล่าอื่น ที่ใช้สอยไม่ได้

อย่างนี้ ก็ไม่เกิดประโยชน์ เหมือนร่างกายของบุตรนี้. บทว่า

เปเต ได้แก่ ปราศจาก อายุ ไออุ่น และวิญญาณ. บทว่า กาลกเต สติ

ได้แก่ ตายไปแล้ว. บทว่า ตสฺมา ความว่า เพราะร่างกายที่ถูกเผา

ย่อมไม่รู้สึกถึงการร้องไห้ ทั้งความร่ำไรของพวกญาติ เหมือน

บุตรของเรา ไม่รู้ความทุกข์ที่เกิดแต่การเผา เพราะปราศจาก

วิญญาณ ฉะนั้น เราทำบุตรคนนี้ของเราให้เป็นเหตุ จึงไม่ร้องไห้.

บทว่า คโต โส ตสฺส ยา คติ ความว่า หากว่า สัตว์ที่ตายไปแล้ว

ทั้งหลาย ไม่ขาดศูนย์ไซร้ ถึงกระนั้น ผู้ตายพึงหวังคติใด ด้วย

อำนาจกรรมที่มีโอกาสได้กระทำไว้ เขาก็ไปสู่คตินั้น ถัดจาก

การจุติทีเดียว, อธิบายว่า เขาย่อมไม่หวัง การร้องไห้ หรือความ

ร่ำไร ของพวกญาติคนก่อน ๆ ทั้งการร้องไห้ของพวกญาติคน

ก่อน ๆ ก็ไม่สำเร็จประโยชน์อะไร ๆ เสียโดยมาก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 126

เมื่อพราหมณ์ได้กล่าวถึงเหตุที่ตนไม่เศร้าโศก เมื่อได้

ประกาศถึงความฉลาดในมนสิการโดยปริยายอย่างนี้แล้ว ท้าวสักกะ

ผู้มาในรูปร่างพราหมณ์ จึงตรัสกะนางพราหมณีว่า แม่คุณ

ผู้ตายนั้น เป็นอะไรกับท่าน. พราหมณีกล่าวว่า นาย เขาเป็น

บุตรของฉัน ฉันบริหารครรภ์มาถึง ๑๐ เดือน ให้ดื่มน้ำนม ประคบ

ประหงมมือและเท้า จนเติบโต. ท้าวสักกะตรัสว่า ถ้าเมื่อเป็น

เช่นนี้ เริ่มแรกบิดา ไม่ร้องไห้ เพราะเขาเป็นผู้ชาย, แต่ธรรมดา

ว่ามารดามีหทัยอ่อนโยน เพราะเหตุไร ท่านจึงไม่รู้องไห้เล่า.

นางได้ฟังดังนั้น เมื่อจะบอกเหตุที่ไม่รู้องไห้ จึงกล่าว ๒ คาถาว่า :-

บุตรของดิฉัน ดิฉันไม่ได้เชิญมาก็มาจาก

ปรโลกนั้น ดิฉันไม่ได้อนุญาตให้ไป ก็ไปแล้ว

จากมนุษยโลกนี้ เขามาอย่างใด เขาก็ไปอย่าง

นั้น ทำไมจะต้องไปร่ำไร ในการไปจากโลกนี้ของ

เขาเล่า. เขาถูกพวกญาติเผาอยู่ ย่อมไม่รู้สึก

ถึงความร่ำไร ของพวกญาติ เพราะฉะนั้น ดิฉัน

จึงไม่ร้องไห้ถึงเขา, คติอันใดของเขามีอยู่ เขาก็

ได้ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อนพฺภิโต แปลว่า ไม่ได้เรียกมา

คือ ไม่ได้ร้องเรียกอย่างนี้ว่า เจ้าจงมาเป็นบุตรของเราเถิด. บทว่า

ตโต ได้แก่ จากปรโลกที่เขาเคยอยู่มาก่อน. บทว่า อาคา แปลว่า

มาแล้ว. บทว่า นานุญฺาโต แปลว่า ไม่ได้อนุมัติ คือ พวกเรามิได้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 127

ปล่อยไปอย่างนี้ว่า จงไปปรโลกเถิดพ่อ. บทว่า อิโต โยคว่า

อิธโลกโต แปลว่า จากโลกนี้. บทว่า คโต แปลว่า ไปปราศแล้ว.

บทว่า ยถาคโต ได้แก่ มาแล้วโดยอาการใด, อธิบายว่า พวกเรา

ไม่ได้เรียกก็มา. บทว่า ตถา คโต ได้แก่ ไปแล้ว โดยอาการนั้น

เหมือนกัน. พราหมณีแสดงถึงกรรมที่บุตรนั้นกระทำว่า เขามา

ด้วยกรรมของตนเองอย่างใด เขาก็ไปด้วยกรรมของตนเองอย่างนั้น.

บทว่า ตตฺถ กา ปริเทวนา ความว่า ทำไมจะไปมัวร่ำไร เพราะ

อาศัยความตายในการเวียนว่ายอยู่ในสงสาร ที่ไม่อยู่ในอำนาจ

อย่างนี้เล่า. พราหมณีแสดงว่า ความร่ำไรนั้น ไม่สมควร ผู้มีปัญญา

ไม่พึงกระทำ.

ท้าวสักกะครั้นได้สดับคำของนางพราหมณีอย่างนี้แล้ว

จึงถามน้องสาวของเขาว่า แม่คุณ เขาเป็นอะไรกับเธอหรือ ?

น้องสาวตอบว่า เขาเป็นพี่ชายของฉันจ๊ะนาย. ท้าวสักกะถามว่า

แน่ะแม่ ธรรมดาว่าน้องสาว จะต้องรักพี่ชาย เพราะเหตุไร

เธอจึงไม่รู้องไห้เล่า. ฝ่ายนางเมื่อจะบอกเหตุที่ไม่ร้องไห้ จึงกล่าว

๒ คาถาว่า :-

ถ้าดิฉันร้องไห้ ก็จะฝ่ายผอม ผลอะไรจะ

พึงมีแก่ฉัน ในการร้องให้นั้น ความไม่สบายใจ

ก็จะพึงมีแก่ญาติมิตรและสหายยิ่งขึ้น. พี่ชาย

ของดิฉันถูกเผาอยู่ ยังไม่รู้สึกถึงความร่ำไรของ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 128

พวกญาติเลย เพราะฉะนั้น ดิฉันจึงไม่ร้องไห้ถึง

เขา คติอันใดของเขามีอยู่ เขาก็ไปสู่คติอันนั้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สเจ โรเท กิสา อสฺส ความว่า

ถ้าเราจะพึงร้องไห้ คือ เราก็จะซูบผอม มีร่างกายเหี่ยวแห้ง.

บทว่า ตตฺถ เม กึ ผล สิยา ความว่า จะมีผลชื่อไร จะมีอานิสงส์

ชื่อไร ในการร้องไห้ ซึ่งมีการตายของพี่ชายฉันเป็นเหตุนั้น, อธิบายว่า

พี่ชายของฉันก็จะไม่พึงมา เพราะการร้องไห้นั้น ทั้งเขาก็จะ

ไม่ไปสู่สุคติ เพราะการร้องไห้นั้น. บทว่า าติมิตฺตสุหชฺชาน

ภิยฺโย โน อรตี สิยา ความว่า ความไม่สบายใจ คือความลำบาก

เท่านั้น แม้ที่ยิ่งกว่าความทุกข์ในเพราะการตายของพี่ชาย จะพึง

มีแก่ญาติ มิตร และสหาย ของพวกเรา เพราะความเศร้าโศกของ

ดิฉัน.

ท้าวสักกะ ได้สดับคำของน้องสาวอย่างนั้นแล้ว จึงกล่าว

กะภริยาของเขาว่า เธอเป็นอะไรกะเขา ? นางตอบว่า เขาเป็น

สามีของดิฉันจ๊ะนาย. ท้าวสักกะตรัสว่า นางผู้เจริญ ธรรมดา

สตรีย่อมมีความเสน่หาในสามี และหญิงหม้ายในสามีนั้น ย่อมเป็นคน

ไร้ที่พึ่ง เพราะเหตุไร เธอจึงไม่ร้องไห้. ฝ่ายนาง เมื่อจะบอกเหตุ

ที่ตนไม่ร้องไห้ จึงกล่าว ๒ คาถาว่า :-

ผู้ใดเศร้าโศก ถึงคนที่ล่วงลับไปแล้ว ผู้

นั้นก็เปรียบเหมือนทารก ร้องไห้ถึงพระจันทร์

อันลอยอยู่ในอากาศ ฉะนั้น. สามีดิฉันถูกพวก

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 129

ญาติเผาอยู่ ยังไม่รู้สึกถึงความร่ำไรของพวกญาติ

เพราะฉะนั้น ดิฉันจึงไม่ร้องไห้ถึงเขา คติอันใด

ของเขามีอยู่ เขาก็ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ทารโก ได้แก่ เด็กอ่อน. บทว่า

จนฺท ได้แก่ ดวงจันทร์. บทว่า คจฺฉนฺต ได้แก่ ลอยขึ้นสู่ท้องฟ้า.

บทว่า อนุโรทติ ความว่า ย่อมร้องไห้ว่า จงจับล้อรถให้ฉันเถิด.

บทว่า เอว สมฺปหเมเวต ความว่า ผู้ใดย่อมเศร้าโศกถึงผู้ล่วง

ลับไปแล้ว คือ ตายไปแล้ว, ความเศร้าโศกของผู้นั้น ก็เปรียบเหมือน

อย่างนั้น คือเห็นปานนั้น, อธิบายว่า เหมือนมีความต้องการจะจับ

พระจันทร์ ซึ่งลอยอยู่กลางอากาศ เพราะความอยากได้ในสิ่งที่

ไม่ควรจะได้.

ท้าวสักกะครั้นฟังคำภริยาของเขาอย่างนั้นแล้ว จึงถามทาสี

ว่า เธอเป็นอะไรกะเขา ทาสีตอบว่า เขาเป็นนายของดิฉันจ๊ะ

ท้าวสักกะกล่าวว่า ถ้าเมื่อเป็นอย่างนั้น เธอคงจักถูกเขาโปยตีแล้ว

ใช้ให้ทำการงาน เพราะฉะนั้น เธอเห็นจะไม่ร้องไห้ ด้วยคิดว่า

เราพ้นดีแล้วจากเขา. นางทาสีกล่าวว่า นาย อย่าได้พูดอย่างนั้น

กะดิฉันเลย ทั้งข้อนั้นก็ไม่สมควรแก่ดิฉัน, บุตรของเจ้านายดิฉัน

พร้อมด้วยขันติ เมตตา และความเอ็นดู เป็นอย่างยิ่ง ชอบกล่าว

ความถูกต้อง ได้เป็นเหมือนบุตรที่เติบโตในอก. ท้าวสักกะกล่าวว่า

เมื่อเป็นอย่างนั้น เพราะเหตุไร เธอจึงไม่ร้องไห้. ฝ่ายนางทาสี

เมื่อจะบอกเหตุที่ตนไม่รู้องไห้ จึงกล่าว ๒ คาถาว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 130

ข้าแต่ท่านผู้เป็นเหล่ากอของพรหม หม้อ

น้ำที่แตกแล้ว จะพึงประสานให้ติดอีกไม่ได้

ฉันใด ผู้ใดเศร้าโศกถึงผู้ล่วงลับไปแล้ว ผู้นั้นก็

เปรียบเหมือนฉันนั้น นายของดิฉันถูกพวกญาติ

เผาอยู่ ก็ยังไม่รู้สึกถึงความร่ำไรของพวกญาติ

เพราะฉะนั้น ดิฉันจึงไม่ร้องให้ถึงท่าน คติอันใด

ของท่านมีอยู่ ท่านก็ได้ไปสู่คติอันนั้นแล้ว.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ยถาปิ พฺรหฺเม อุทกุมฺโภ ภินฺโน

อปฺปฏิสนธฺโย ความว่า ก่อนพราหมณ์ หม้อน้ำที่แตกไปด้วย

การทุบด้วยไม้ฆ้อนเป็นต้น จะประสานให้ติดกันอีกไม่ได้ คือจะ

ให้เป็นปกติอย่างเดิมไม่ได้. คำที่เหลือในคาถานี้ มีเนื้อความง่าย

ทั้งนั้น เพราะมีนัยดังกล่าวไว้แล้ว.

ท้าวสักกะ ครั้นได้ฟังถ้อยคำของตนเหล่านั้นแล้ว มีจิต

เสื่อมใส จึงตรัสว่า ท่านทั้งหลาย เจริญมรณัสสติชอบทีเดียว ตั้งแต่

นี้ไป ท่านทั้งหลาย ไม่มีกิจที่จะทำมีการไถนาเป็นต้น ดังนี้แล้ว

จึงทำเรือนของชนเหล่านั้น ให้เต็มด้วยรัตนะ ๗ ประการ โอวาทว่า

ท่านทั้งหลาย อย่าประมาทจงให้ทาน รักษาศีล ทำอุโบสถกรรม

และบอกให้คนเหล่านั้นรู้จักพระองค์แล้ว เสด็จไปสู่ที่ของพระองค์

แล. แม้ชนเหล่านั้น มีพราหมณ์เป็นต้น ทำบุญมีทานเป็นต้น ดำรง

อยู่ชั่วอายุแล้ว บังเกิดในเทวโลก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 131

พระศาสดา ครั้นทรงนำชาดกนี้มาแล้ว ทรงถอนลูกศร

คือความเศร้าโศกของอุบาสกนั้นแล้ว ทรงประกาศสัจจะให้สูง ๆ

ขึ้น. ในเวลาจบสัจจะ อุบาสก ดำรงอยู่ในโสดาปัตติผลแล.

จบ อรรถกถาอุรคเปตวัตถุที่ ๑๒

จบ ปรมัตถทีปนี

อรรถกถาขุททกนิกาย เปตวัตถุ

รวมเรื่องในอุรควรรค คือ

๑. เขตตูปมาเปตวัตถุ ๒. สูกรเปตวัตถุ ๓. ปูติมุขเปติวัตถุ

๔. ปิฏฐธีตลิกเปตวัตถุ ๕. ติโรกุฑฑเปตวัตถุ ๖. ปัญจปุตตขา-

ทิกเปติวัตถุ ๗. สัตตปุตตขาทิกเปติวัตถุ ๘. โคณเปตวัตถุ

๙. มหาเปสการเปติวัตถุ ๑๐. ขัลลาติยเปติวัตถุ ๑๑. นาคเปตวัตถุ

๑๒. อุรคเปตวัตถุ.

จบ อุรควรรคที่ ๑

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 132

อุพพรีวรรคที่ ๒

๑. สังสารโมจกเปติวัตถุ

ว่าด้วยไม่ทำบุญเกิดเป็นนางเปรต

ท่านพระสารีบุตรเถระถามนางเปรตตนหนึ่งว่า

[๙๘] ท่านเป็นผู้เปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด

ซูบผอม สะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น ก่อนนางผู้

ซูบผอมมีแต่ซี่โครง ท่านเป็นใครเล่ามายืนอยู่ใน

ที่นี้.

นางเปรตนั้นตอบว่า

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ดิฉันเป็นเปรต เข้าถึง

ทุคติเกิดในยมโลก ได้ทำกรรมอันชั่วไว้ จึงจาก

มนุษยโลกนี้ไปสู่เปตโลก.

พระเถระถามว่า

ท่านทำกรรมชั่วอะไรด้วยกาย วาจา ใจ

เล่า ท่านจากมนุษยโลกนี้ไปสู่เปตโลก เพราะ

วิบากแห่งกรรมอะไร.

นางเปรตนั้นตอบว่า

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ชนเหล่าใดเป็นบิดาก็ดี

มารดาก็ดี หรือแม้เป็นญาติ ผู้มีจิตเลื่อมใส พึง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 133

ชักชวนดิฉันว่า จงให้ทานแก่สมณพราหมณ์

ทั้งหลาย ชนผู้อนุเคราะห์แก่ดิฉันเช่นนั้น มิได้มี,

ตั้งแต่นี้ไป ดิฉันจึงเป็นเปรตเปลือยกาย ถูกความ

หิวและความกระหายเบียดเบียน เที่ยวไปเช่นนี้

ตลอด ๕๐๐ ปี นี่เป็นผลแห่งบาปกรรมของดิฉัน

ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า ดิฉันมีจิตเลื่อมใสจะขอไหว้

ท่าน ข้าแต่ท่านผู้แกล้วกล้า มีอานุภาพมาก ขอ

ท่านจงอนุเคราะห์แก่ดิฉันเถิด ขอท่านจงให้ทาน

อย่างใดอย่างหนึ่ง แล้วจงอุทิศกุศลมาให้ดิฉัน

บ้าง ขอท่านจงเปลื้องดิฉันจากทุคติด้วยเถิด.

ท่านพระสารีบุตรเถระผู้มีใจอนุเคราะห์ รับคำ

ของนางเปรตนั้นแล้ว จึงถวายข้าวคำหนึ่ง ผ้า

ประมาณเท่าฝ่ามือผืนหนึ่ง และน้ำดื่มขันหนึ่ง

แก่ภิกษุรูปหนึ่งแล้ว อุทิศส่วนบุญไปให้นางเปรต

นั้น พอท่านพระสารีบุตรเถระอุทิศส่วนบุญให้

ข้าว น้ำและเครื่องนุ่งห่ม ก็บังเกิดขึ้นทันที นี้เป็น

ผลแห่งทักษิณา ภายหลังนางเปรตนั้นมีร่างกาย

บริสุทธิ์ นุ่งห่มผ้าอันสะอาด มีค่ามากยิ่งกว่าผ้า

แคว้นกาสี มีวัตถาภรณ์อันวิจิตรงดงาม เข้าไปหา

ท่านพระสารีบุตรเถระ.

พระสารีบุตรเถระถามว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 134

ดูก่อนนางเทพธิดา ท่านมีวรรณะงามยิ่ง

นัก ส่องสว่างไสวไปทั่วทุกทิศสถิตอยู่ ดุจดาว

ประกายพรึก ท่านมีวรรณะเช่นนี้ เพราะกรรม

อะไร อิฐผลย่อมสำเร็จแก่ท่านในวิมานนี้ เพราะ

กรรมอะไร และโภคะทุกสิ่งทุกอย่างอันเป็นที่รัก

แห่งใจ ย่อมเกิดขึ้นแก่ท่านเพราะกรรมอะไร ดู

ก่อนนางเทพธิดาผู้มีอานุภาพมาก เราขอถามท่าน

ท่านเกิดเป็นมนุษย์ได้ทำบุญอะไรไว้ อนึ่ง ท่านมี

อานุภาพอันรุ่งเรือง และมีรัศมีสว่างไสวไปทั่ว

ทุกทิศอย่างนี้ เพราะกรรมอะไร.

นางเทพธิดานั้นตอบว่า

เมื่อก่อนดิฉันเป็นเปรต พระคุณเจ้าเป็นมุนี

มีความกรุณาในโลก ได้เห็นดิฉันซูบผอมเหลือง

ถูกความหิวแผดเผา เปลือยกาย มีหนังแตกเป็น

ริ้วรอย เสวยทุกขเวทนา ได้ถวายข้าวคำหนึ่ง ผ้า

ประมาณเท่าฝ่ามือผืนหนึ่ง น้ำดื่มขันหนึ่ง แก่

ภิกษุ แล้วอุทิศส่วนกุศลไปให้ดิฉัน ขอท่านจงดู

ผลแห่งข้าวคำหนึ่งที่พระเจ้าถวายแล้ว ดิฉัน

เป็นผู้ประกอบด้วยสิ่งที่น่าปรารถนา บริโภค

อาหารมีกับข้าวมีรสหลายอย่าง ตั้งพัน ๆ ปี ขอ

พระคุณเจ้าจงดูผลแห่งการถวายผ้าประมาณเท่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 135

ฝ่ามือ ที่ดิฉันได้รับนี้เถิด ข้าแต่พระคุณเจ้าผู้เจริญ

ผ้าในแว่นแคว้นของพระเจ้านันทราชมีประมาณ

เท่าใด ผ้านุ่งผ้าห่มของดิฉันมีมากกว่านั้นอีก คือ

ผ้าไหม ผ้าขนสัตว์ ผ้าป่าน ผ้าฝ้าย ผ้าแม้เหล่านั้น

ทั้งกว้างทั้งยาว ทั้งมีค่ามาก ห้อยอยู่ในอากาศ

ดิฉันเลือกเอาแต่ผืนที่พอใจนุ่งห่ม ขอพระคุณเจ้า

จงดูผลแห่งการถวายน้ำดื่มขันหนึ่งซึ่งดิฉันได้รับ

อยู่นี้ สระโบกขรณี ๔ เหลี่ยมลึก อันบุญกรรม

สร้างให้ดีแล้ว มีน้ำใส มีท่าราบเรียบ มีน้ำเย็น

มีกลิ่นหอม หาสิ่งเปรียบมิได้ ดารดาษไปด้วย

ดอกปทุมและดอกอุบล เต็มไปด้วยน้ำอันดารดาษ

ไปด้วยเกษรบัว ดิฉันปราศจากภัย ย่อมรื่นรมย์

ชื่นชมบันเทิงใจ ข้าแต่พระคุณจ้าผู้เจริญ ดิฉันมา

เพื่อจะไหว้พระคุณเจ้าผู้เป็นมุนี ผู้มีความกรุณา

ในโลก.

จบ สังสารโมจกเปติวัตถุที่ ๑

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 136

อุพพรีวรรคที่ ๒

อรรถกถาสังสารโมจกเปติวัตถุที่ ๑

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเวฬุวัน ทรงปรารภ

นางเปรตตนหนึ่ง ในบ้านชื่อว่า อิฏฐกวดี แคว้นมคธ จึงตรัสคำเริ่มต้น

ว่า นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ ดังนี้.

ได้ยินว่า ในแคว้นมคธ ได้มีหมู่บ้าน ๒ หมู่ คือ หมู่บ้าน

อิฏฐกวดี และหมู่บ้านทีฆราชิ. ใน ๒ หมู่บ้านนั้น มีพวกคนมิจฉา-

ทิฏฐิ. พวกสังสารโมจกะเป็นอันมากอยู่ประจำ. ก็ในอดีตกาล

ในที่สุด ๕๐๐ ปี มีหญิงคนหนึ่ง บังเกิดในตระกูลสังสารโมจกะ

ตระกูลหนึ่ง ในบ้านอิฏฐกวดีนั้นแหละ ด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ

ฆ่าแมลงชนิดตั๊กแตนเป็นจำนวนมาก แล้วบังเกิดเป็นเปรต.

นางเสวยทุกข์มีความหิวกระหายเป็นต้น ถึง ๕๐๐ ปี เมื่อ

พระผู้มีพระภาคเจ้าของเราทั้งหลายเสด็จอุบัติขึ้นในโลก ทรง

ประกาศพระธรรมจักรอันบวร เสด็จเข้าไปอาศัยเมืองราชคฤห์

ประทับอยู่ในพระเวฬุวันโดยลำดับ นางกับมาเกิดในตระกูล

สังสารโมจกะนั้นแล ตระกูลหนึ่ง ในหมู่บ้านอิฏฐกวดี ในเวลา

ที่นางมีอายุ ๗-๘ ขวบ ได้สามารถเล่นรถกับพวกเด็กหญิงอื่น ๆ

ได้ ท่านพระสารีบุตรเถระ. อาศัยบ้านนั้นนั่นเหละ อยู่ในอรุณวดี-

วิหาร วันหนึ่ง พร้อมด้วยภิกษุ ๑๒ รูป เดินเลยไปตามนางใกล้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 137

ประตูบ้านนั้น. ในขณะนั้น เด็กหญิงชาวบ้านเป็นจำนวนมาก

ออกจากบ้านไปเล่นอยู่ใกล้ประตู มีใจเลื่อมใส จึงรีบมาไหว้

พระเถระและภิกษุเหล่านั้น ด้วยเบญจางคประดิษฐ์ ตามที่เห็น

มารดาบิดาปฏิบัติ. ส่วนหญิงคนนี้นั้น เป็นธิดาแห่งตระกูลที่ไม่มี

ศรัทธา ขาดความประพฤติของคนดี เพราะไม่ได้สั่งสมกุศลไว้

เสียนาน จึงไม่เอื้อเฟื้อ ยืนอยู่เหมือนคนไม่มีโชค. พระเถระเห็น

ความประพฤติในกาลก่อนของนาง การที่นางมาเกิดในตระกูล

สังสารโมจกะในบัดนี้ และการที่นางสมควรแก่การเกิดในนรก

ต่อไป ทราบว่า ถ้าหญิงคนนี้ จักไหว้เราไซร้ จักไม่บังเกิดในนรก

แม้เมื่อเกิดเป็นเปรต จักได้สมบัติเพราะอาศัยเราเหมือนกัน ดังนี้

เป็นผู้มีใจถูกกรุณาตักเตือน จึงกล่าวกะเด็กหญิงเหล่านั้นว่า

พวกเจ้าไหว้ภิกษุทั้งหลาย แต่เด็กหญิงคนนี้ ยืนอยู่เหมือนคนไม่มี

โชค. ลำดับนั้น เด็กหญิงเหล่านั้น จึงพากันจับมือนางฉุดคร่ามา

ให้ไหว้เท้าพระเถระโดยพลการ.

สมัยต่อมา นางเจริญวัย บิดามารดายกให้แก่กุมารคนหนึ่ง

ในตระกูลสังขารโมจกะ ในบ้านทีฆราชิ พอครรภ์แก่เต็มที่ก็ตายไป

บังเกิดเป็นเปรต เปลือยกายรูปร่างน่าเกลียด ถูกความหิวกระหาย

ครอบงำ พบเห็นเข้า น่าเกลียดเป็นอย่างยิ่ง เที่ยวไปในตอน

กลางคืน แสดงตนแก่ท่านพระสารีบุตรเถระแล้ว ยืนอยู่ ณ ส่วน

ข้างหนึ่ง.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 138

พระเถระเห็นนางนั้น จึงถามด้วยคาถาว่า :-

ท่านเปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด ซูบ

ผอม สะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น ดูก่อนนางผู้ซูบผอม

มีแต่ซี่โครง ท่านเป็นใครเล่า มายืนอยู่ในที่นี้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ธมนิสนฺถตา ได้แก่ มีตัวสะพรั่ง

ไปด้วยหมู่แห่งเส้นเอ็น เพราะไม่มีเนื้อและเลือด. บทว่า อุปฺผาสุลิเก

ได้แก่ มีซี่โครงโผล่ขึ้นมา. บทว่า กิสิเก ผู้มีร่างกายผ่ายผอม.

เมื่อตอนแรกพระเถระกล่าวว่า กิสา แล้วกล่าวซ้ำว่า กิสิเก อีก

เพื่อจะแสดงว่า นางเป็นผู้ผอมอย่างยิ่ง เพราะเป็นผู้มีร่างกาย

เหลือเพียงกระดูกหนังและเส้นเอ็น. นางเปรตได้ฟังดังนี้แล้ว

เมื่อจะประกาศตน จึงกล่าวคาถาว่า :-

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ดิฉันเป็นเปรตเข้าถึง

ทุคติ เกิดในยมโลก เพราะทำบาปกรรมไว้ จึง

จากมนุสสโลกนี้ไปสู่เปตโลก.

ถูกพระเถระถามถึงกรรมที่ทำไว้อีกว่า :-

ท่านทำกรรมชั่วอะไร ด้วยกาย วาจา และ

ใจ ไว้เล่า เพราะวิบากของกรรมอะไร ท่านจึง

จากมนุสสโลกนี้ ไปสู่เปตโลกดังนี้.

เมื่อนางจะแสดงว่า ดิฉันไม่เคยให้ทานเลย เป็นคนตระหนี่

จึงเกิดในกำเนิดเปรต เสวยทุกข์มหันต์ถึงอย่างนี้ จึงได้กล่าว

๓ คาถาว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 139

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ชนเหล่าใดเป็นบิดา

ก็ดี มารดาก็ดี หรือว่าเป็นญาติก็ดี มีจิตเลื่อมใส

จึงชักชวนดิฉันว่า จงให้ทานแก่สมณพราหมณ์

คนผู้อนุเคราะห์แก่ดิฉันเช่นนั้น มิได้มี. ตั้งแต่

นี้ไป ดิฉันจึงเป็นเปรตเปลือยกาย มีความหิว

และความกระหายเบียดเบียน เที่ยวไปเช่นนี้ ถึง

๕๐๐ ปี นี้ เป็นผลแห่งบาปกรรมของดิฉัน. ข้าแต่

พระผู้เป็นเจ้า ดิฉันมีจิตเลื่อมใสจะขอไหว้ท่าน

ข้าแต่ท่านผู้แกล้วกล้า มีอานุภาพมาก ขอท่านจง

อนุเคราะห์แก่ดิฉันเถิด ขอท่านจงให้ทานอย่างใด

อย่างหนึ่ง แล้วอุทิศกุศลมาให้ดิฉัน ขอท่านจง

เปลื้องดิฉันจากทุคคติด้วยเถิด.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อนุกมฺปกา ได้แก่ ผู้อนุเคราะห์

ด้วยประโยชน์อันจะเป็นไปในภพหน้า. นางเรียกพระเถระว่า

ท่านผู้เจริญ. มีวาจาประกอบความว่า บทว่า เย ม นิโยเชยฺยุ

ความว่า ชนเหล่าใด จะเป็นมารดาบิดา หรือญาติก็ตาม เป็นผู้

มีจิตเลื่อมใสเช่นนี้ จะพึงชักจูงเราว่า จงให้ทานแก่สมณพราหมณ์

เถิด, ชนผู้อนุเคราะห์เช่นนั้น ไม่ได้มีแก่ดิฉันเลย.

บทว่า อิโต อห วสฺสสตานิ ปญฺจ ย เอวรูปา วิจรามิ นคฺคา

นี้ นางเปรตนั้น หวนระลึกถึงอัตตภาพเปรตของตน โดยชาติที่ ๓

แต่ชาตินี้ จึงกล่าวโดยความประสงค์ว่า แม้ขณะนี้ดิฉัน ก็เที่ยวไป

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 140

ถึง ๕๐๐ ปี อย่างนั้น. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ย แปลว่า เพราะ

เหตุใด. มีวาจาประกอบความว่า ดิฉันเป็นเปรตเปลือยกาย เห็น

ปานนี้ เพราะไม่ได้ทำบุญมีทานเป็นต้นไว้ตั้งแต่นี้ไป ก็จะเที่ยว

ไปถึง ๕๐๐ ปี. บทว่า ตณฺหาย แปลว่า กัดกิน, อธิบายว่า เบียดเบียน.

บทว่า วนฺทามิ ต อยฺย ปสนฺนจิตฺตา ความว่า ข้าแต่พระผู้

เป็นเจ้า ดิฉันเป็นผู้มีจิตเลื่อมใส ขอไหว้ท่าน. นางเปรตแสดงว่า

บัดนี้ ดิฉันอาจจะทำบุญได้ ประมาณเท่านี้แหละ. บทว่า อนุกมฺป ม

ความว่า ขอท่านจงอนุเคราะห์ คือ จงทำความเอ็นดู เฉพาะดิฉัน

บทว่า ทตฺวา จ เม อาทิส ย หิ กิญฺจิ ความว่า ขอท่านจงให้ไทยธรรม

อะไร ๆ ก็ได้ แก่สมณพราหมณ์ แล้วจงอุทิศทักษิณานั้น แก่ดิฉัน

เถิด. นางเปรตกล่าวด้วยประสงค์ว่า เราจักพ้นจากกำเนิดเปรตนี้

ด้วยการให้ทักษิณานั้น. เพราะเหตุนั้นนั่นแหละ นางเปรตจึงกล่าวว่า

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ขอท่านจงปลดเปลื้องดิฉันจากทุคคติเถิด

เมื่อนางเปรตกล่าวอ้อนวอนอย่างนั้น เพื่อจะแสดงประการที่

พระเถระปฏิบัติ พระสังคีติกาจารย์ จึงกล่าวคาถา ๓ คาถาว่า :-

พระสารีบุตรผู้มีใจอนุเคราะห์ จึงรับคำ

ของนางแล้ว ถวายคำข้าว ๑ คำ และผ้าประมาณ

เท่าฝ่ามือผืนหนึ่ง และน้ำดื่ม ๑ ขัน แก่ภิกษุรูป

หนึ่ง แล้วอุทิศทักษิณาไปให้นางเปรตนั้น. พอ

ท่านพระสารีบุตรอุทิศส่วนบุญให้ วิบากคือข้าว

นำและเครื่องนุ่งห่ม ก็เกิดทันที นี้เป็นผลแห่ง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 141

ทักษิณา. ภายหลังนางเปรตนั้น มีร่างกายบริสุทธิ์

นุ่งห่มผ้าอันสะอาด มีค่ามากยิ่งกว่าผ้าแคว้นกาสี

มีวัตถาภรณ์วิจิตรงดงาม เข้าไปทาท่านพระ-

สารีบุตรเถระ.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ภิกฺขูน ได้แก่ ภิกษุรูปหนึ่ง.

จริงอยู่ คำว่า ภิกฺขูน นี้ ท่านกล่าวโดยวจนวิปลาส. อาจารย์บาง

พวกกล่าวว่า อาโลป ภิกฺขุโน ทตฺวา ถวายข้าว ๑ คำ แก่ภิกษุ

รูปหนึ่ง. บทว่า อาโลป ได้แก่คำข้าว, อธิบายว่า โภชนะประมาณ

๑ คำ. บทว่า ปาณิมตฺตญฺจ โจลก ความว่า ท่อนผ้าประมาณ

ฝ่ามือ ๑. บทว่า ถาลกสฺส จ ปานีย ความว่า น้ำประมาณเต็มขัน

ใบ ๑. คำที่เหลือ มีนัยดังกล่าว ในขัลลาฏิยเปติวัตถุแล.

ลำดับนั้น ท่านพระสารีบุตร เห็นนางเปรตนั้น มีอินทรีย์

ผ่องใส มีผิวพรรณผุดผ่อง มีผ้าและอาภรณ์เครื่องประดับอันเป็น

ทิพย์ ส่องสว่างไปรอบด้าน ด้วยรัศมีของตน ผู้เข้าไปหาแล้ว

ยืนอยู่ ประสงค์จะให้นางเปรตนั้น ประกาศผลกรรม โดยประจักษ์

จึงได้กล่าวคาถา ๓ คาถาว่า :-

ดูก่อน นางเทพธิดา ท่านมีวรรณะงาม

ยิ่งนัก ส่องสว่างไสวไปทั่วทุกทิศ สถิตอยู่ดุจ

ดาวประกายพรึก ท่านมีวรรณะเช่นนี้ เพราะ

กรรมอะไร อิฐผลย่อมสำเร็จแก่ท่านในวิมาน

นี้ เพราะกรรมอะไร และโภคะทุกสิ่งทุกอย่าง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 142

อันเป็นที่น่ารัก เกิดขึ้นแก่ท่าน เพราะกรรม

อะไร ? ดูก่อนเทพธิดา ผู้มีอานุภาพมาก เราขอ

ถามท่า ท่านเกิดเป็นมนุษย์ได้ทำบุญอะไรไว้

อนึ่ง ท่านมีอานุภาพอันรุ่งเรือง และมีรัศมีอัน

สว่างไสวไปทั่วทุกทิศอย่างนี้ เพราะกรรมอะไร.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อภิกฺกนฺเตน แปลว่า มีใจเอิบอาบ

ยิ่ง อธิบายว่า มีรูปงาม. บทว่า วณฺเณน ได้แก่ มีผิวพรรณ. บทว่า

โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา ได้แก่ โชติช่วงทั่วทั้ง ๑๐ ทิศ คือ ทำให้

มีแสงสว่างเป็นอันเดียวกัน. เมื่อจะหลีกเลี่ยงคำถามว่า เปรียบ

เหมือนอะไร ท่านพระสารีบุตรจึงกล่าวว่า เหมือนดาวประกายพรึก

อธิบายว่า ท่านส่องทิศทั้งปวงให้สว่างไสวอยู่ เหมือนดาวอันได้

นามว่า โอสธี เพราะเป็นเครื่องทรงรัศมีอันหนาแน่นไว้ หรือ

เพราะเพิ่มให้กำลังแก่โอสถทั้งหลาย ทำให้มีแสงสว่างรอบด้าน

ตั้งอยู่ฉะนั้น.

ก็ กึ ศัพท์ ในบทว่า เกน นี้ ใช้ในคำถาม. ก็บทว่า เกน นี้

เป็นตติยาวิภัตติ ใช้ในอรรถแห่งเหตุ อธิบายว่า เพราะเหตุไร.

บทว่า เต แปลว่า ของท่าน. บทว่า เอตาทิโส แปลว่า เช่นนี้,

ท่านกล่าวอธิบายว่า ตามที่ปรากฏอยู่ในบัดนี้. บทว่า เกน เต

อิชมิชฺฌติ ความว่า ผลแห่งสุจริตที่ท่านได้ในบัดนี้ ย่อมสำเร็จคือ

เผล็ดผล ในที่นี้เพราะบุญพิเศษอะไร. บทว่า อุปฺปชฺชนฺติ แปลว่า

บังเกิด. บทว่า โภคา ความว่า อุปกรณ์พิเศษแห่งทรัพย์ เครื่อง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 143

ปลื้มใจมีผ้าและอาภรณ์เป็นต้น อันได้นามว่าโภคะ เพราะอรรถว่า

จะต้องใช้สอย. ด้วยบทว่า เย เกจิ นี้ ท่านพระสารีบุตรสงเคราะห์

เอาโภคะทุกอย่างโดยไม่เหลือ. เหมือนนิเทศที่รวบรวมเอาทั้งหมด

นี้ว่า สังขารทุกอย่าง ดังนี้เป็นต้น. บทว่า มนโส ปิยา ความที่ใจ

พึงรัก อธิบาย เป็นที่ชอบใจ.

บทว่า ปุจฺฉามิ แปลว่า เราขอถาม อธิบายว่า อยากจะรู้.

บทว่า ต ได้แก่ ตฺว แปลว่า ซึ่งท่าน. บทว่า เทวิ ความว่า ชื่อว่า

เทพธิดา เพราะเป็นผู้เพียบพร้อมด้วยอานุภาพอันเป็นทิพย์.

ด้วยเหตุนั้น ท่านพระสารีบุตรจึงกล่าวว่า ผู้มีอานุภาพมาก. บทว่า

มนุสฺสภูตา ได้แก่ เกิดในหมู่มนุษย์ คือ ได้ความเป็นมนุษย์.

คำว่า มนุสฺสภูตา นี้ ท่านกล่าวเพราะประสงค์ว่า โดยมากสัตว์

ผู้ดำรงอยู่ในอัตภาพมนุษย์จึงทำบุญได้. คาถาเหล่านี้ มีความ

สังเขปเพียงเท่านี้. ส่วนความพิสดารพึงทราบตามนัยที่กล่าวไว้ใน

อรรถกถาวิมานวัตถุ ชื่อปรมัตถทีปนี.

นางเปรตถูกพระเถระถามซ้ำอย่างนี้ เมื่อจะประกาศเหตุที่

ตนได้สมบัตินั้น จึงได้กล่าวคาถาที่เหลือว่า :-

เมื่อก่อนดิฉันเป็นเปรต พระคุณเจ้าเป็น

มุนีผู้มีความกรุณาในโลก ได้เห็นดิฉันซูบผอม

เหลือง ถูกความหิวแผดเผา เปลือยกาย มีหนัง

แตก เป็นริ้วรอย เสวยทุกขเวทนา จึงได้ถวาย

ข้าวคำหนึ่ง ผ้าประมาณเท่าฝ่ามือ ๑ ผืน น้ำดื่ม

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 144

๑ ขัน แต่ภิกษุ แล้วอุทิศส่วนกุศลไปให้ดิฉัน ขอ

ท่านจงดูแลแห่งข้าวคำหนึ่ง ที่พระเจ้าถวาย

แล้ว ดิฉันเป็นผู้ที่ได้รับสิ่งที่น่าปรารถนา บริโภค

อาหารมีกับข้าวมีรสหลายอย่าง ตั้งพัน ๆ ปี ขอ

พระคุณเจ้า จงดูผลแห่งการถวายผ้าประมาณเท่า

ฝ่ามือ ที่ดิฉันได้รับนี้เถิด ข้าแต่พระคุณเจ้าผู้เจริญ

ผ้าในแว่นแคว้นของพระเจ้านันทราช มีประมาณ

เท่าใด ผ้านุ่งผ้าห่มของดิฉันมีมากกว่านั้นอีก คือ

ผ้าไหม ผ้าขนสัตว์ ผ้าป่าน ผ้าฝ้าย ผ้าแม้เหล่านั้น

ทั้งกว้าง ทั้งยาว ทั้งมีค่ามาก ห้อยอยู่ในอากาศ

ดิฉันเลือกเอาแต่ผืนที่พอใจมานุ่งห่ม ขอพระคุณ

เจ้าจงดูผลแห่งการถวายน้ำดื่ม ๑ ขัน ซึ่งดิฉันได้

รับอยู่นี้ สระโบกขรณี ๔ เหลี่ยมลึก อันบุญกรรม

สร้างให้ดีแล้ว มีน้ำใส มีท่าราบเรียบ น้ำเย็น มี

กลิ่นหอมหาสิ่งเปรียบมิได้ ดาระดาษไปด้วยดอก

ปทุมและดอกอุบล เต็มไปด้วยน้ำอันดาระดาษไป

ด้วยเกสรดอกบัว ดิฉันปราศจากภัย รื่นรมย์

ชื่นชม บันเทิงใจอยู่ ข้าแต่พระคุณเจ้าผู้เจริญ

ดิฉันนาเพื่อจะไหว้พระคุณเจ้า ผู้เป็นมุนี มีความ

กรุณาในโลก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 145

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อุปฺปณฺฑุกึ แปลว่า มีตัวเหลือง.

บทว่า ฉาต ได้แก่ ผู้หิวกระหาย คือถูกความหิวครอบงำ. บทว่า

สมฺปติตจฺฉวึ ได้แก่ ผู้มีผิวแห่งร่างกายแตกออกเป็นริ้ว. บทว่า

โลเก นี้ เป็นบทแสดงอารมณ์ของกรุณาที่กล่าวไว้ในบทว่า

การุณิโก นี้. บทว่า ต ม ได้แก่ ซึ่งดิฉันผู้เป็นเช่นนั้น คือ ดิฉัน

ผู้ตั้งอยู่ในฐานะควรกรุณา โดยส่วนเดียว ตามนัยที่กล่าวไว้แล้ว.

บทว่า ทุคฺคต แปลว่าถึงทุคคติ.

บทว่า ภิกฺขูน อาโลป ทตฺวา ดังนี้เป็นต้น เป็นเครื่องแสดง

อาการที่พระเถระทำความกรุณาแก่ตน. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า

ภตฺต ได้แก่ ข้าวสุก, อธิบายว่า โภชนะอันเป็นทิพย์. บทว่า

วสฺสสต ทส ได้แก่ ร้อยปี ๑๐ ครั้ง อธิบายว่า ๑,๐๐๐ ปี. ก็คำนี้

เป็นทุติยาวิภัตติ ใช้ในอรรถแห่งอัจจันตสังโยคะ แปลว่า ตลอด.

มีวาจาประกอบความว่า บทว่า ภุญฺชามิ กามกามินี อเนกรสพฺยญฺชน

ความว่า ดิฉันประกอบด้วยสิ่งที่น่าต้องการ แม้อื่น ๆ จึงบริโภค

อาหารมีกับข้าวมีรสต่าง ๆ.

ด้วยคำว่า โจฬสฺส นี้ นางเปรตแสดงเฉพาะบุญอันสำเร็จ

ด้วยทาน ซึ่งมีผ้านั้นเป็นอารมณ์ โดยมุ่งเอาไทยธรรมเป็นหลัก .

บทว่า วิปาก ปสฺส ยาทิส ได้แก่ ขอท่านจงดูผลกล่าวคือวิบาก

ของการถวายผ้าเป็นทานนั้นเถิด. เพื่อจะหลีกเลี่ยงคำถามว่า ก็

ผลนั้นเป็นเช่นไร นางเปรตจึงกล่าวคำว่า ยาวตา นนฺทราชสฺส

ดังนี้เป็นต้น.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 146

ในคำนั้น ใคร ชื่อว่า นันทราชาองค์นี้ ได้ยินว่า ในอดีตกาล

ในหมู่มนุษย์ผู้มีอายุ ๑๐,๐๐๐ ปี มีกฏุมพีชาวเมืองพาราณสี

คนหนึ่ง เที่ยวเดินเล่นในป่า ได้เห็นพระปัจเจกพุทธเจ้ารูปหนึ่ง

ที่ในป่า. พระปัจเจกพุทธเจ้ารูปนั้น กำลังทำจีวรอยู่ในป่านั้น

เมื่อผ้าอนุวาตไม่พอ ก็เริ่มจะพับเก็บ. กุมพีนั้นเห็นดังนั้นจึง

กล่าวว่า ท่านทำอะไรขอรับ แม้ท่านจะไม่พูดอะไร ๆ เพราะท่าน

เป็นผู้มักน้อย ก็รู้ว่าทำผ้าจีวรไม่พอ จึงวางผ้าห่มของตน ที่ใกล้

เท้าของพระปัจเจกพุทธเจ้าแล้วก็ไป. พระปัจเจกพุทธเจ้า ถือเอา

ผ้าอุตราสงค์นั้นมาใช้เป็นผ้าอนุวาตทำจีวรห่ม. ในเวลาสิ้นชีวิต

กฏุมพีนั้น ตายไปเกิดในภพดาวดึงส์ เสวยทิพยสมบัติอยู่ในภพ

ดาวดึงส์นั้นตลอดชั่วอายุ จุติจากภพดาวดึงส์นั้นไปบังเกิดในตระกูล

อำมาตย์ บ้านหนึ่ง ในที่ประมาณ ๑ โยชน์ จากเมืองพาราณสี.

ในเวลาเขาเจริญวัย ได้มีการป่าวร้องงานนักขัตตฤกษ์

ในบ้านนั้น เขาพูดกะมารดาว่า คุณแม่ จงให้ผ้าสาฎกแก่ฉันบ้าง

ฉันจักเล่นงานนักขัตฤกษ์. มารดาได้นำเอาผ้าที่ซักไว้สะอาด

ดีออกมาให้. เขาพูดว่า ผ้าผืนนี้ เนื้อหยาบจ๊ะแม่. มารดาจึงได้

นำผ้าอื่นมาให้, แม้ผ้าผืนนั้น เขาก็ปฏิเสธเสียอีก. ลำดับนั้น

มารดาจึงกล่าวกะเขาว่า พ่อเอ๋ย พวกเราเกิดในเรือนที่ไม่มีบุญ

จะได้ผ้าที่เนื้อละเอียดกว่านี้. เขากล่าวว่า ฉันจะไปยังที่ที่จะได้

นะแม่. มารดากล่าวว่า ไปเถอะลูก แม่ปรารถนาจะให้เจ้าได้

ราชสมบัติ ในเมืองพาราณสีในวันนี้แหละ. เขารับพรแล้ว ไหว้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 147

มารดา ทำปทักษิณแล้วกล่าวว่า ฉันไปดูแม่. แม่ก็พูดว่า ไปเถอะ

ลูก. ได้ยินว่า มารดานั้นได้มีความคิดอย่างนี้ว่า เขาจักไปไหน

เขาก็จักนั่งอยู่ในเรือนนี้ หรือ เรือนนั้น. ส่วนเขาถูกนิยามแห่งบุญ

ตักเตือนอยู่ จึงออกจากบ้านไปเมืองพาราณสีแล้ว นอนคลุ่มศีรษะ

บนแผ่นศิลาอันเป็นมงคล. ก็วันนั้นเป็นวันที่พระเจ้าพาราณสี

สวรรคตได้ ๗ วัน.

พวกอำมาตย์และปุโรหิต พากันถวายพระเพลิงพระบรมศพ

ด้วย นั่งปรึกษากันที่พระลานหลวงว่า พระราชา มีพระราชธิดา

๑ พระองค์, แต่พระราชโอรสไม่มี, ราชสมบัติที่ไม่มีพระราชา

ครอบครอง ย่อมตั้งอยู่ไม่ได้, พวกเราจักปล่อยบุษยรถ (รถสีขาว)

ไป. มีสีเหมือนดอกโกมุทเทียมรถแล้ว วางเครื่องราชกกุธภัณฑ์

๕ อย่าง มีเศวตฉัตรเป็นประธาน วางไว้ในรถนั่นแหละ แล้วปล่อย

รถไป ให้ประโคมดนตรีตามมาข้างหลัง. รถออกจากประตูด้าน

ทิศตะวันออก ได้มุ่งตรงไปยังพระราชอุทยาน. อำมาตย์บางพวก

กล่าวว่า รถมุ่งหน้าไปทางอุทยาน เพราะความเคยชิน, พวกเรา

จะให้กลับ. ปุโรหิตกล่าวค้านว่า อย่าให้กลับเลย. รถทำปทักษิณ

กุมารแล้ว ทำท่าจะขึ้นก็ได้หยุดเสีย. ปุโรหิต ดึงชายผ้าห่มออก

ตรวจดูฝ่าเท้าทั้ง ๒ ข้าง กล่าวว่า ทวีปนี้ จงยกไว้ กุมารนี้สมควร

เพื่อจะครอบครองเอกราช ในทวีปใหญ่ทั้ง ๔ มีทวีปน้อย ๒,๐๐๐

เป็นบริวาร ดังนี้แล้ว จึงให้ประโคมดนตรีขึ้น ๓ ครั้งว่า จงประโคม

ดนตรี จงประโคมอีก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 148

ลำดับนั้น กุมารเปิดหน้าแลดูแล้วกล่าวว่า พ่อทั้งหลาย

พวกท่านพากันมา ด้วยการงานอะไร. พวกอำมาตย์กล่าวว่า

ข้าแต่สมมุติเทพ ราชสมบัติถึงแก่ท่าน. กุมารถามว่า พระราชา

ของพวกท่านไปไหนเสียเล่า ? พวกอำมาตย์กล่าวว่า ทิวงคต

เสียแล้วนาย. กุมารถามว่า ล่วงไปกี่วันแล้ว ? พวกอำมาตย์

กล่าวว่า วันนี้เป็นวันที่ ๗. กุมารถามว่า พระราชโอสร พระราชธิดา

ไม่มีดอกหรือ ? พวกอำมาตย์กล่าวว่า มีแต่พระราชธิดา พระ-

ราชโอรสไม่มี. กุมารกล่าวว่า ถ้าอย่างนั้น เราจักครอบครอง

ราชสมบัติ. พวกอำมาตย์เหล่านั้น พากันทำมณฑปสำหรับอภิเษก

ในทันทีทันใด แล้วประดับพระราชธิดาด้วยเครื่องอลังการทั้งปวง

แล้ว นำมายังพระราชอุทยาน ทำการอภิเษกกุมาร.

ลำดับนั้น พวกอำมาตย์ น้อมนำผ้ามีค่าแสนหนึ่ง เข้าไป

ถวายพระราชกุมารผู้อภิเษกแล้วนั้น. พระราชาพระองค์ใหม่นั้น

ตรัสถามว่า นี่อะไรกันพ่อ ? พวกอำมาตย์กราบทูลว่า ผ้าสำหรับ

นุ่งพระเจ้าข้า. พระราชารับสั่งว่า ผ้าเนื้อหยาบมิใช่หรือ พ่อ.

พวกอำมาตย์ทูลว่า ข้าแต่สมมุติเทพ ในบรรดากระบวนผ้าที่พวก

มนุษย์ใช้สอยกัน ผ้าที่ละเอียดกว่านี้ไม่มี พระเจ้าข้า. พระราชา

ตรัสถามว่า พระราชาพระองค์เก่าของพวกท่าน ทรงนุ่งผ้าเห็น

ปานนี้หรือ ? พวกอำมาตย์ทูลว่า พระเจ้าข้า ข้าแต่สมมุติเทพ.

พระราชาตรัสว่า พระราชาของพวกท่านเห็นจะไม่มีบุญ พวก

ท่านจงนำเอาพระเต้าทองมา เราจักได้ผ้า. พวกอำมาตย์ จึงนำ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 149

เอาพระเต้าทองมา. พระราชาเสด็จลุกขึ้นล้างพระหัตถ์ ด้วย

พระองค์ บ้วนพระโอษฐ์ แล้วเอาพระหัตถ์กอบน้ำ สาดไปทาง

ทิศตะวันออก. ในคราวนั้น ต้นกัลปพฤกษ์ ๘ ต้น ทำลาย

แผ่นดินหนาผุดขึ้น. ทรงกอบน้ำอีกแล้วสาดไปในทิศใต้ ทิศตะวันตก

ทิศเหนือ ทรงสาดไปทั้ง ๔ ทิศ อย่างนี้ ด้วยประการฉะนี้ ต้น

กัลปพฤกษ์ทิศละ ๘ ต้น ๘ ต้น รวมเป็น ๓๒ ต้น ผุดขึ้น

ทั่วทุกทิศ. บางอาจารย์กล่าวว่า ต้นกัลปพฤกษ์ผุดขึ้น ๖๔ ต้น

โดยแบ่งเป็นทิศละ ๑๖ ต้น. พระราชาทรงนุ่งผ้าทิพย์ผืนหนึ่ง

ห่มผืนหนึ่งแล้วตรัสว่า พวกท่านจงเที่ยวตีกลองป่าวประกาศว่า

ในแว้นแคว้นของพระเจ้านันทราช พวกผู้หญิงที่กรอด้าย ไม่ต้อง

กรอด้าย ดังนี้แล้ว จึงให้ยกเศวตฉัตรขึ้น ทรงตกแต่งประดับ

ประดา เสด็จขึ้นคอช้างตัวประเสริฐ เข้าพระนคร ขึ้นสู่ปราสาท

แล้ว เสวยมหาสมบัติ.

เมื่อเวลาล่วงไปอย่างนี้ วันหนึ่ง พระเทวีเห็นสมบัติของ

พระราชาแล้ว ทรงแสดงอาการแห่งความกรุณาว่า พุทโธ่

ท่านผู้มีตปะ และถูกย้อนถามว่า นี่อะไรกัน พระเทวี จึงทูลว่า

ข้าแต่สมมุติเทพ สมบัติของพระองค์ใหญ่ยิ่ง พระองค์ได้กระทำ

กรรมอันงามไว้ในอดีตกาล, บัดนี้ ไม่ทรงทำกุศลไว้เพื่อประโยชน์

แก่อนาคตกาล. พระราชาตรัสว่า เราจะให้แก่ใคร ไม่มีท่านผู้มีศีล.

พระเทวีกราบทูลว่า ข้าแต่สมมุติเทพ ชมพูทวีป ไม่ว่างเปล่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 150

จากพระอรหันต์ทั้งหลาย ขอพระองค์ทรงจักเตรียมทานไว้เท่านั้น

หม่อมฉันจักได้พระอรหันต์: ในวันรุ่งขึ้น พระราชาสั่งให้ตระเตรียม

ทานอันควรแก่ค่ามากไว้. พระเทวีทรงอธิษฐานว่า ถ้าในทิศนี้

มีพระอรหันต์ไซร้ ขอนิมนต์มารับภิกษาหารของดิฉันทั้งหลาย

ในที่นี้เถิด แล้วทรงนอนราบผินหน้าไปทางทิศเหนือ. เมื่อพระเทวี

นอนลงเท่านั้น บรรดาพระปัจเจกพุทธเจ้า ๕๐๐ องค์ ผู้เป็นพระ-

ราชโอรสของนางปทุมวดี ซึ่งอยู่ในป่าหิมพานต์ พระมหาปทุม-

ปัจเจกพุทธเจ้า ผู้เป็นพี่ชาย เรียกพระปัจเจกพุทธเจ้าผู้น้องชาย

มาว่า ท่านผู้นิรทุกข์ พระเจ้านันทราชนิมนต์พวกท่าน ขอพวกท่าน

จงรับนิมนต์ของพระองค์เถิด. พระปัจเจกพุทธเจ้าเหล่านั้น รับ

นิมนต์แล้ว เหาะไปทันที แล้วลงที่ประตูด้านทิศเหนือ. พวกมนุษย์

กราบทูลแต่พระราชาว่า ข้าแต่สมมุติเทพ พระปัจเจกพุทธเจ้า

๕๐๐ องค์มาแล้ว. พระราชาพร้อมกับพระเทวีเสด็จมาไหว้ รับ

บาตรแล้วนิมนต์ให้พระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลาย ขึ้นยังปราสาท

ถวายทานแด่พระปัจเจกพุทธเจ้าเหล่านั้น บนปราสาท ในเวลาเสร็จ

ภัตตกิจ พระราชาทรงหมอบที่ใกล้เท้าของพระสังฆเถระ พระเทวี

ทรงหมอบที่ใกล้เท้าของพระสังฆนวกะ ให้ทรงกระทำปฏิญญาว่า

พระผู้เป็นเจ้าทั้งหลาย จักไม่ลำบากด้วยปัจจัย ข้าพเจ้าทั้งหลาย

จักไม่เสื่อมจากบุญ ขอท่านทั้งหลายจงให้ปฏิญญาแก่ข้าพเจ้า

ทั้งหลาย เพื่อจะอยู่ในที่นี้ ดังนี้ แล้วให้สร้างสถานที่อยู่ในพระ-

ราชอุทยาน บำรุงพระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลาย ตลอดชั่วอายุ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 151

เมื่อพระปัจเจกพุทธเจ้าเหล่านั้น ปรินิพพานแล้ว ให้เล่นสาธุกีฬา

แล้ว ให้ทำการฌาปนกิจด้วยไม้หอมเป็นต้น แล้วให้เก็บธาตุ

บรรจุเป็นพระเจดีย์ เกิดความสังเวชว่า ความตายยังมีแก่ท่าน

ผู้มีอานุภาพมาก แม้เห็นปานนี้ จะป่วยกล่าวไปใยถึงคนเช่น

พวกเราเล่า จึงทรงตั้งพระราชโอรสองค์ใหญ่ ไว้ในราชสมบัติ

ส่วนพระองค์เองทรงผนวชเป็นดาบส. ฝ่ายพระเทวีคิดว่า เมื่อ

พระราชา ทรงผนวชแล้ว เราจักทำอะไร ดังนี้ จึงทรงผนวช.

แม้ทั้ง ๒ พระองค์ก็อยู่ในพระราชอุทยาน ทำฌานให้บังเกิดแล้ว

ยับยั้งอยู่ด้วยความสุขในฌาน ในเวลาสิ้นอายุ บังเกิดในพรหมโลก.

ได้ยินว่า พระเจ้านันทราชนั้น ได้เป็นพระมหากัสสปเถระ พระ

สาวกผู้ใหญ่ แห่งพระศาสดา ของเราทั้งหลาย. พระอัครมเหสี

ของพระเจ้านันทราชนั้น ได้เป็นผู้ชื่อว่า ภัททากาปิลานี.

ก็พระเจ้านันทราชนี้ทรงนุ่งห่มผ้าทิพย์ ด้วยพระองค์เอง

ถึง ๑๐,๐๐๐ ปี ทรงทำแว่นแคว้นของพระองค์ทั้งหมดทีเดียว

ให้เป็นเหมือนอุตตรกุรุทวีป ได้ให้ผ้าทิพย์แก่พวกมนุษย์ผู้มาถึง

แล้ว ๆ. นางเปรตนั้นหมายเอาความสำเร็จผ้าทิพย์นี้นั้น และความ

สำเร็จแห่งผ้าทั้งปวง จึงกล่าวว่า ยาวตา นนฺทราชสฺส วิชิตสฺมึ

ปฏิจฺฉทา วัตถุเครื่องปกปิดในแว่นแคว้นของพระเจ้านันทราช

มีประมาณเท่าไร. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า วิชิตสฺมึ แปลว่า

ในแว่นแคว้น. บทว่า ปฏิจฺฉทา ได้แก่ ผ้าทั้งหลาย. จริงอยู่ ผ้า

เหล่านั้น เขาเรียกว่า ปฏิจฉทา เพราะเป็นเครื่องปกปิด.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 152

บัดนี้ นางเปรตนั้น เมื่อจะแสดงว่า บัดนี้ ความสำเร็จ

ของเราไพบูลย์กว่าความสำเร็จของพระเจ้านันทราช จึงกล่าวคำ

มีอาทิว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ผ้าและเครื่องปกปิดของเรา มากกว่า

ผ้าของพระเจ้านันทราชนั้น. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ตโต

ความว่า ผ้าและเครื่องปกปิดของเรา ยังมากกว่าผ้าอันเป็นเครื่อง

หวงแหนของพระเจ้านันทราช บทว่า วตฺถานจฺฉาทนานิ ได้แก่

ผ้าสำหรับนุ่งและผ้าสำหรับห่ม. บทว่า โกเสยยกมฺพลียานิ

ได้แก่ ผ้าไหมและผ้ากัมพล. บทว่า โขมกปฺปาสิกานิ ได้แก่

ผ้าเปลือกไม้และผ้าอันสำเร็จด้วยฝ้าย.

บทว่า วิปุลา ได้แก่ กว้างทั้งส่วนยาวและส่วนกว้าง.

บทว่า มหคฺฆา ได้แก่ มากโดยมีค่ามาก คือ ควรแก่ค่ามาก.

บทว่า อากาเสวลมฺพเร ได้แก่ ห้อยไว้บนอากาศนั้นเอง. บทว่า

ย ย หิ มนโส ปิย มีวาจาประกอบความว่า เราถือเอาผ้าที่เรา

พอใจแล้วนุ่งและห่ม.

บทว่า ถาลกสฺส จ ปานีย วิปาก ปสฺส ยาทิส ได้แก่

น้ำดื่มพอเต็มขันที่เขาให้ คือ ที่เขาอนุโมทนา. ก็นางเปรตเมื่อ

จะแสดงว่า ท่านจงดูวิบากของน้ำดื่มนั้น เช่นใด คือมีมากเพียงใด

จึงกล่าวคำมีอาทิว่า คมฺภีรา จตุรสฺสา จ. บรรดาบทเหล่านั้น

บทว่า คมฺภีรา แปลว่า หยั่งไม่ถึง. บทว่า จตุรสฺสา แปลว่า มี

ทรวดทรง ๔ เหลี่ยม. บทว่า โปกฺขรญฺโ ได้แก่ สระโบกขรณี.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 153

บทว่า สุนิมฺมิตา ได้แก่ เนรมิตด้วยดีด้วยอานุภาพแห่งกรรม

นั่นเอง.

บทว่า เสโตทกา แปลว่า น้ำมีสีขาว. คือ เกลื่อนกล่นไปด้วย

ทรายขาว. บทว่า สุปฺปติตฺถา แปลว่า ท่างาม. บทว่า สีตา

ได้แก่ น้ำเย็น. บทว่า อปฺปฏิคนฺธิยา แปลว่า มีกลิ่นหอมระรื่น

เว้นจากกลิ่นปฏิกูล. บทว่า วาริกิญฺชกฺขปูริตา ความว่า เต็มไปด้วย

น้ำอันดารดาษ ด้วยเกษรดอกบัว และบัวสายเป็นต้น.

บทว่า สห ตัดเป็น สา อห แปลว่า เรานั้น. บทว่า รมามิ

แปลว่า ประสบความยินดี. บทว่า กีฬามิ ได้แก่ บำเรออินทรีย์.

บทว่า โมทามิ ได้แก่ เป็นผู้บันเทิงด้วยโภคสมบัติ. บทว่า

อกุโตภยา แปลว่า ไม่เกิดภัยแม้แต่ที่ไหน ๆ คือ เราเป็นผู้มีเสรี

อยู่อย่างเป็นสุข. บทว่า ภนฺเต วนฺทิตุมาคตา ความว่า ท่านผู้เจริญ

ดิฉันมา คือเข้ามาหาท่านผู้เป็นเหตุให้ได้ทิพยสมบัตินี้. ก็ในที่นี้

คำใดที่ข้าพเจ้าไม่ได้จำแนกไว้โดยอรรถ คำนั้น ข้าพเจ้าได้กล่าว

ไว้แล้วในที่นั้น ๆ แล.

เมื่อนางเปรตกล่าวอย่างนั้น ท่านพระสารีบุตรแสดงความนั้น

โดยพิสดาร ในเมื่อพวกคนชาวบ้านทั้ง ๒ คือ บ้านอิฏฐกวดี และ

บ้านทีฆราชี ผู้มายังสำนักตน ให้พวกเขาสลดใจ ให้พ้นจาก

สงสารและกรรมชั่ว ให้ตั้งอยู่ในภาวะเป็นอุบาสก. เรื่องนั้นปรากฏ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 154

แล้วในหมู่ภิกษุ. ภิกษุทั้งหลายกราบทูลเรื่องนั้นแก่พระผู้มีพระ-

ภาคเจ้า. พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงกระทำเรื่องนั้นให้เป็นอัตถุปัตติเหตุ

แล้วทรงแสดงธรรมแก่บริษัทผู้ถึงพร้อมแล้ว เทศนานั้นได้มี

ประโยชน์แก่มหาชนแล.

จบ อรรถกถาสังสารโมจกเปติวัตถุที่ ๑

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 155

๒. สาริปุตตเถรมาตุเปติวัตถุ

ว่าด้วยนางเปรตเคยเป็นมารดาพระสารีบุตร

พระสารีบุตรเถระถามนางเปรตตนหนึ่งว่า

[๙๙] ดูก่อนนางเปรตผู้ผอมมีแต่ซี่โครง ท่าน

เป็นผู้เปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด ซูบผอม

มีตัวสะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น ท่านเป็นใครหรือ

มายืนอยู่ในที่นี้.

นางเปรตนั้นตอบว่า

เมื่อก่อนดิฉันเป็นมารดาของท่าน ในชาติ

อื่น ๆ ดิฉันเข้าถึงเปตวิสัย เพียบพร้อมไปด้วย

ความหิวและความกระหาย เมื่อถูกความหิว

ครอบงำแล้ว ย่อมกินน้ำลาย น้ำตก เสมหะอัน

เขาถ่มทิ้งแล้ว และกินมันเหลวแห่งซากศพที่เขา

เผาอยู่ที่เชิงตะกอน กินโลหิตของหญิงทั้งหลาย

ที่คลอดบุตรและโลหิตแห่งบุรุษทั้งหลายที่ถูก

ตัดมือ เท้า และศีรษะ ที่เป็นแผล กินเนื้อ เอ็น

และข้อมือข้อเท้าเป็นต้นของชายหญิง กินหนอง

และเลือดแห่งปศุสัตว์และมนุษย์ทั้งหลาย ไม่มี

ที่พึ่ง ไม่มีที่อยู่อาศัย นอนบนเตียงของคนตาย

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 156

ซึ่งเขาทิ้งไว้ในป่าช้า ลูกเอ๋ย ขอลูกจงให้ทานแล้ว

ทิศส่วนบุญมาให้แม่บ้าง ไฉนหนอ แม่จึงจะพ้น

จากการกินหนองและเลือด.

ท่านพระสารีบุตรเถระผู้มีจิตอนุเคราะห์

ได้ฟังคำของมารดาแล้ว จึงปรึกษากับท่านพระ-

โมคคัลลานเถระ ท่านพระอนุรุทธะ และท่าน

พระกัปปินะ แล้วให้สร้างกุฎี ๔ หลัง แล้วถวาย

กุฎี ทั้งข้าวและน้ำแก่สงฆ์ผู้มาจากทิศทั้ง ๔ อุทิศ

ส่วนกุศลไปให้มารดา ในทันใดนั้นเอง วิบาก คือ

ข้าว นำและผ้าก็เกิดขึ้น นี้เป็นผลแห่งทักษิณา

ภายหลังนางมีร่างกายบริสุทธิ์สะอาด นุ่งห่ม

ผ้าอันมีค่ายิ่งกว่าผ้าแคว้นกาสี ประดับด้วยวัต-

ถาภรณ์อันวิจิตรเข้าไปหาท่านพระมหาโมคคัล-

ลานเถระ.

ท่านพระมหาโมคคัลลานเถระจึงถามว่า

ดูก่อนนางเทพธิดา ท่านมีวรรณะงามยิ่ง

นัก ส่องสว่างไสวไปทั่วทุกทิศสถิตอยู่ ดุจดาว

ประกายพรึก ท่านมีวรรณะเช่นนี้ เพราะกรรม

อะไร อิฐผลย่อมสำเร็จแก่ท่านในวิมานนี้ เพราะ

กรรมอะไร และโภคะทุกสิ่งทุกอย่างอันเป็นที่

พอใจ ย่อมบังเกิดแก่ท่านเพราะกรรมอะไร ดู

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 157

ก่อนนางเทพธิดาผู้มีอานุภาพมาก อาตมาขอถาม

ท่าน เมื่อท่านเป็นมนุษย์ได้ทำบุญอะไรไว้ อนึ่ง

ท่านมีอานุภาพรุ่งเรื่องและมีรัศมีกายสว่างไสว

ไปทั่วทุกทิศอย่างนี้ เพราะบุญอะไร.

นางเทพธิดานั้นตอบว่า

เมื่อก่อน ดิฉันเป็นมารดาของท่านพระ

สารีบุตรเถระ ในชาติอื่น ๆ เกิดในเปตวิสัย

เพียบพร้อมไปด้วยความหิวและความกระหาย

เมื่อถูกความหิวครอบงำแล้ว จึงกินน้ำลาย น้ำมูก

เสมหะอันเขาถ่มทิ้งไว้ และกินมันเหลวแห่งซาก

ศพ ที่เขาเผาอยู่บนเชิงตะกอน กินโลหิตของหญิง

ที่คลอดบุตร และโลหิตแห่งบุรุษทั้งหลายซึ่งถูก

ตัดมือ เท้า และศีรษะ ที่เป็นแผล กินเนื้อ เอ็น

ข้อมือและข้อเท้าของชายหญิง กินหนองและ

เลือดของปศุสัตว์และมนุษย์ ดิฉันไม่มีที่พึ่ง ไม่มี

ที่อยู่อาศัย นอนบนเตียงของคนตาย ที่เขาทิ้งไว้

ในป่าช้า ดิฉันเป็นผู้ไม่มีภัยแต่ที่ไหน ๆ บันเทิง

อยู่ เพราะทานของท่านพระสารีบุตร ข้าแต่ท่าน

ผู้เจริญ ดิฉันมาตรงนี้ เพื่อจะไหว้ท่านพระสารี-

บุตรผู้เป็นนักปราชญ์ มีความกรุณาในโลก.

จบ สาริปุตตเถรมาตุเปติวัตถุที่ ๒

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 158

อรรถกถาสาริปุตตเถรมาตุเปติวัตถุที่ ๒

พระศาสดาเมื่อเสด็จประทับอยู่ที่พระเวฬุวันมหาวิหาร

ทรงปรารภนางเปรตผู้มารดาของท่านพระสารีบุตรเถระ โดยชาติ

ที่ ๕ แต่ปัจจุบันชาตินี้ จึงตรัสคาถานี้มีคำเริ่มต้นว่า นคฺคา

ทุพฺพณฺณรูปาสิ ดังนี้.

วันหนึ่ง ท่านพระสารีบุตร ท่านพระมหาโมคคัลลานะ

ท่านพระอนุรุทธะ และท่านพระกัปปินะ ได้อยู่ในราวป่าแห่งหนึ่ง

ไม่ไกลแต่กรุงราชคฤห์. ก็สมัยนั้นแล ในกรุงพาราณสี มีพราหมณ์

คนหนึ่ง เป็นคนมั่งคั่ง มีทรัพย์มาก มีโภคะมาก เป็นดุจบ่อที่ดื่มกิน

ของสมณพราหมณ์ คนกำพร้า คนเดินทาง วณิพก และยาจก ได้ให้

สิ่งของมีข้าว น้ำ ผ้า และที่นอนเป็นต้น และเมื่อจะให้ ย่อมปฏิบัติ

ตามความพอใจทุกอย่าง ตามลำดับของการให้มีน้ำล้างเท้า และ

ผ้าเช็ดเท้าเป็นต้น ตามเวลาและตามความเหมาะสมแก่คนผู้มาถึง

แล้ว ๆ. ในเวลาก่อนอาหารได้อังคาสภิกษุทั้งหลายด้วยข้าวและ

น้ำเป็นต้น โดยเคารพ. เธอเมื่อจะไปถิ่นอื่นจึงกล่าวกะภรรยาว่า.

นางผู้เจริญ เธออย่าได้ทำทานวิธีนี้ตามที่บัญญัติให้เสื่อมเสีย

จงหมั่นดำรงไว้โดยเคารพ. ภรรยารับคำแล้ว พอสามีหลีกไป

เท่านั้น ก็ตัดขาดวิธีที่บัญญัติไว้เพื่อภิกษุทั้งหลาย เป็นอันดับแรก

แต่เมื่อคนเดินทางเข้าไปเพื่ออยู่อาศัย ก็แสดงศาลาที่เก่าที่ทอดทิ้ง

ไว้หลังเรือนด้วยคำว่า พวกท่านจงอยู่ที่ศาลานี้. เมื่อคนเดินทาง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 159

มาในที่นั้นเพื่อต้องการข้าวและน้ำเป็นต้น จึงกล่าวว่า จงกินคูถ

ดื่มมูตร ดื่มโลหิต กินมันสมองของมารดาท่าน แล้วจึงระบุชื่อ

ของสิ่งที่ไม่สะอาด น่าเกลียด แล้วถ่มน้ำลาย

สมัยต่อมา นางทำกาละแล้ว อันอานุภาพกรรมซัดไป บังเกิด

ในกำเนิดเปรต เสวยทุกข์อันเหมาะสมแก่วจีทุจริตของตน หวน

ระลึกถึงความสัมพันธ์กันในชาติก่อน มีความประสงค์จะมายัง

สำนักของท่านพระสารีบุตร จึงถึงประตูวิหาร. เทวดาผู้สิงอยู่

ที่ประตูวิหารของท่านพระสารีบุตรนั้น ห้ามเข้าวิหาร. ได้ยินว่า

นางเปรตนั้นได้เคยเป็นมารดาของพระเถระ ในชาติที่ ๕ แต่ปัจจุบัน

ชาตินี้. เพราะฉะนั้น เธอจึงกล่าวอย่างนี้ว่า ดิฉันเป็นมารดาของ

พระผู้เป็นเจ้าสารีบุตรเถระ ในชาติที่ ๕ แต่ปัจจุบันชาติ ขอท่าน

จงให้ดิฉันเข้าประตู เพื่อเยี่ยมพระเถระ. เทวดาได้ฟังดังนั้นจึง

อนุญาตให้นางเข้าไป นางครั้นเข้าไปแล้วได้ยืนอยู่ ณ ที่สุดที่

จงกรมแสดงตนแก่พระเถระ. พระเถระครั้นได้เห็นนางเปรตนั้น

เป็นผู้มีใจอันความกรุณาตักเตือน จึงถามด้วยถาคาว่า

ท่านเป็นผู้เปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด

ซูบผอม มีตัวสะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น ดูก่อนนาง

ผู้ซูบผอม มีแต่ซี่โครง ท่านเป็นใครหรือ จึงมา

ยืนอยู่ในที่นี้.

นางเปรตนั้นถูกพระเถระถาม เมื่อจะให้คำตอบจึงได้กล่าว

ถาคา ๕ คาถา ความว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 160

เมื่อก่อนดิฉันเป็นมารดาของท่าน ในชาติ

อื่น ๆ ดิฉันเข้าถึงเปตวิสัย เพียบพร้อมไปด้วย

ความหิว และความกระหาย เมื่อถูกความหิว

ครอบงำ ย่อมกินน้ำลาย น้ำมูก เสมหะ ที่เขาถ่ม

ทิ้ง และกินมันเหลวของซากศพ ที่เขาเผาที่เชิง

ตะกอน กินโลหิตของพวกหญิงที่คลอดบุตร และ

โลหิตของพวกบุรุษที่ถูกตัดมือ เท้า และศีรษะ

ที่เป็นแผล กินเนื้อ เอ็น และข้อมือข้อเท้าเป็นต้น

ของชายหญิง กินหนองและเลือดของปศุสัตว์

และมนุษย์ทั้งหลาย ไม่มีที่เร้น ไม่มีที่อยู่อาศัย

นอนบนเตียงของคนตายที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า ลูก

เอ๋ย ขอลูกจงให้ทานแล้วอุทิศส่วนบุญแก่เราบ้าง

ไฉนหนอแม่จึงจะพ้นจากการกินหนองและเลือด.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อห เต สกิยา มาตา ความว่า

เราเองเป็นมารดาของท่านโดยกำเนิด. ด้วยคำว่า ปุพฺเพ อญฺาสุ

ชาตีสุ นี้ พึงเห็นว่า เราไม่ใช่จะเป็นมารดาแม้แต่ในชาตินี้ โดย

ที่แท้ในชาติก่อน คือ ในชาติอื่น ๆ เราก็ได้เป็นมารดาในชาติที่ ๕

แต่ชาติปัจจุบันนี้. บทว่า อุปปนฺนา เปตฺติริสย ความว่า เข้าถึง

เปตโลกโดยปฏิสนธิ. บทว่า ขุปฺปิปาสสมปฺปิตา แปลว่า ถูกความหิว

และความกระหายครอบงำ อธิบายว่า ถูกความหิวและความกระหาย

ครอบงำอยู่ไม่ขาดระยะ.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 161

บทว่า ฉฑฺฑิต ได้แก่ เป็นเดน อธิบายว่า อันเขาคายกลัว.

บทว่า ขิปิต ได้แก่ มลทินที่ออกจากปากพร้อมกับอาหารที่เขาทิ้ง.

บทว่า เขฬ แปลว่า การถ่มน้ำลาย. บทว่า สงฺฆาณิก ได้แก่ มลทิน

ที่ไหลออกจากสมอง แล้วไหลออกทางจมูก. บทว่า สิเลสุม ได้แก่

เสมหะ. บทว่า วสญฺจ ฑยฺหมานาน ได้แก่ น้ำมันเหลวของซากศพ

ที่ถูกเผาบนเชิงตะกอน. บทว่า วิชาตานญฺจ. โลหิต ได้แก่ โลหิต

ของหญิงผู้คลอด มลทินครรภ์ท่านสงเคราะห์ด้วย จ ศัพท์. บทว่า

วณิกาน ได้แก่ แผลที่เกิดขึ้นเอง. บทว่า ย เชื่อมด้วยบทว่า

ย โลหิต. บทว่า ฆานสีสจฺฉินนาน ได้แก่ โลหิตใด ของผู้ถูกตัดจมูก

และถูกตัดศีรษะ. มีวาจาประกอบความว่า เรากินซึ่งโลหิตนั้น.

บทว่า ฆานสีสจฺฉินฺนาน นี้ เป็นหัวข้อแห่งเทศนา ด้วยบทว่า

ฆานสีสจฺฉินฺนาน นี้ พึงเห็นว่า เพราะเหตุที่โลหิต แม้ของคนที่

ถูกตัดมือและเท้าเป็นต้น เราก็กินเหมือนกัน อนึ่งด้วยบทว่า วณิกาน

นี้ พึงเห็นว่า ท่านสงเคราะห์เอาโลหิตของคนที่ถูกตัดมือและเท้า

เป็นต้นแม้เหล่านั้น. บทว่า ขุทาปเรตา ได้แก่ เป็นผู้ถูกความหิว

ครอบงำ. ด้วยบทว่า อิตฺถีปุริสนิสฺสิต นี้ ท่านแสดงว่า เราจะกิน

หนัง เนื้อ เอ็น และหนองเป็นต้น ที่อาศัยร่างกายของสตรีและ

บุรุษ และอย่างอื่นตามที่กล่าวแล้ว.

บทว่า ปสูน ได้แก่ แห่งแพะ โค และกระบือ เป็นต้น. บทว่า

อเลณา แปลว่า ไม่มีที่พึ่ง. บทว่า อนคารา แปลว่าไม่มีที่อยู่.

บทว่า นีลมญฺจปรายนา ได้แก่ นอนบนเตียงที่สกปรก ที่เขาทิ้งไว้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 162

ในป่าช้า. อีกอย่างหนึ่ง พื้นที่ป่าช้าที่มากไปด้วยเถ้าและถ่านเพลิง

ท่านประสงค์เอาว่า นีล, อธิบายว่า นอนทับพื้นที่ป่าช้านั้นนั่นแหละ

เหมือนนอนบนเตียง. บทว่า อนฺวาทิสฺหิ เม ความว่า ท่าน

จงให้ปัตติทานอุทิศ โดยประการที่ส่วนบุญที่ให้แล้วจะสำเร็จ

แก่เราได้. ทว่า อปฺเปว นาม มุจฺเจยฺย ปุพฺพโลหิตโภชนา ความว่า

ไฉนหนอ เราพึงพ้นจากชีวิตเปรต อันมีหนองและเลือดเป็นอาหาร

นั่นเพราะการอุทิศของท่าน.

ท่านพระสารีบุตรเถระ ได้สดับดังนั้นแล้ว ในวันที่สอง

จึงเรียกพระเถระ ๓ รูป มีท่านพระมหาโมคคัลลานเถระเป็นต้นมา

พร้อมด้วยพระเถระเหล่านั้นเที่ยวไปบิณฑบาตในกรุงราชคฤห์

ได้ไปถึงพระราชนิเวศน์ของพระเจ้าพิมพิสาร. พระราชาเห็น

พระเถระแล้ว จึงถามถึงเหตุแห่งการมาว่า ท่านขอรับ ท่านมา

ทำไม ? ท่านพระมหาโมคคัลลานะ จึงได้ทูลเรื่องนั้นแด่พระราชา

พระราชาตรัสว่า โยมรู้แล้ว แล้วจึงละพระเถระ รับสั่งให้เรียก

อำมาตย์ผู้สำเร็จราชการ ทรงพระบัญชาว่า เธอจงสร้างกุฎี ๔

หลังในที่นี้อันสมบูรณ์ด้วยร่มเงาและน้ำ อันวิจิตร ไม่ไกลแต่เมือง

และในภายในพระราชวัง ให้แบ่งเป็น ๓ ส่วน โดยที่มีความพิเศษ

เพียงพอแล้วให้รับกุฎี ๔ หลัง. และพระองค์เองก็ได้เสด็จไปในที่นั้น

ได้ทรงกระทำพระราชกรณียกิจที่ควรทำ. เมื่อกุฎีสำเร็จแล้ว

จึงให้ตระเตรียมพลีกรรมทั้งหมด เข้าไปตั้งข้าวนำและผ้าเป็นต้น

และเครื่องบริขารทุกอย่างที่สมควรแก่ภิกษุสงฆ์ที่มาจากทิศ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 163

ทั้ง ๔ มี พระพุทธเจ้าเป็นประธาน แล้วมอบถวายสิ่งทั้งหมดนั้น

แต่ท่านพระสารีบุตรเถระ. ลำดับนั้น พระเถระ ได้ถวายสิ่งทั้งหมด

นั้น แต่ภิกษุสงฆ์มาจากทิศทิ้ง ๔ มีพระพุทธเจ้าเป็นประธาน

อุทิศแก่นางเปรตนั้น. นางเปรตนั้น ได้อนุโมทนาส่วนบุญนั้นแล้ว

บังเกิดในเทวโลก เป็นผู้พรั่งพร้อมด้วยสิ่งที่น่าปรารถนาทุกอย่าง

ในวันต่อมา ก็ได้เข้าไปหาท่านพระมหาโมคคัลลานเถระ ไหว้แล้ว

ยืนอยู่. พระเถระสอบถามนางเปรตนั้น. นางเปรตนั้น ได้แจ้ง

เหตุที่ตนเข้าถึงความเป็นเปรต และเข้าถึงความเป็นเทวดาอีก.

ด้วยเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า :-

ท่านพระสารีบุตรเถระผู้มีจิตอนุเคราะห์

ได้ฟังคำของมารดาแล้ว จึงปรึกษากับท่านพระ-

มหาโมคคัลลานะเถระ ท่านพระอนุรุทธะและ

ท่านพระกัปปินะ แล้วให้สร้างกุฏิ ๔ หลัง ถวาย

กุฎีทั้งข้าวและน้ำแด่พระสงฆ์มาจากทิศทั้ง ๔

อุทิศส่วนกุศลไปให้แก่มารดา. ในทันใดนั้นเอง

วิบากคือ ข้าว น้ำ และผ้าก็เกิดขึ้น นี้เป็นผลแห่ง

ทักษิณา ภายหลังนางมีร่างกายบริสุทธิ์สะอาด

นุ่งห่มผ้าอันมีค่า ยิ่งกว่าผ้าแคว้นกาสี ประดับ

ด้วยวัตถาภรณ์อันวิจิตร เข้าไปทาท่านพระมหา-

โมคคัลลานะเถระ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 164

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สงฺเฆ จาตุทฺทิเส อทา ความว่า

ได้ถวาย คือมอบถวาย แก่สงฆ์ ผู้มาแต่ทิศทั้ง ๔. คำที่เหลือมีนัย

ดังกล่าวแล้วนั่นแล.

ลำดับนั้น ท่านพระมหาโมคคัลลานะ ถามนางเปรตนั้นว่า

ดูก่อน นางเทพธิดา ท่านมีวรรณะงามยิ่ง

นัก ส่องสว่างไสวไปทุกทิศ สถิตอยู่ ดุจดาว

ประกายพรึก. ท่านมีวรรณะเช่นนี้ เพราะกรรม

อะไร อิฐผลย่อมสำเร็จแก่ท่านในวิมานนี้ เพราะ

กรรมอะไร และโภคะทุกสิ่งทุกอย่าง อันเป็นที่

พอใจ ย่อมบังเกิดแก่ท่าน เพราะกรรมอะไร.

ดูก่อน นางเทพธิดา ผู้มีอานุภาพมาก

อาตมภาพขอถามท่าน เมื่อท่านเป็นมนุษย์ ได้ทำ

บุญอะไรไว้ อนึ่งท่านมีอานุภาพรุ่งเรือง และมี

รัศมีกายสว่างไสวไปทุกทิศอย่างนี้ เพราะบุญ

อะไร.

ลำดับนั้น นางเปรตจึงตอบโดยนัยมีอาทิว่า ดิฉัน เป็น

มารดาของท่านพระสารีบุตร. คำที่เหลือมีนัยดังกล่าวแล้วนั่นแล.

ลำดับนั้น ท่านพระมหาโมคคัลลานะเถระ ได้กราบทูลเรื่องนั้น

แต่พระผู้มีพระภาคเจ้า. พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงกระทำเรื่องนั้น

ให้เป็นอัตถุปปัตติเหติแล้ว ทรงแสดงธรรมแก่บริษัทผู้เข้าถึง

พร้อมแล้ว. เทศนานั้นได้มีประโยชน์แก่มหาชน ฉะนั้นแล.

จบ อรรถกถาสาริปุตตเถรมาตุเปติวัตถุที่ ๒

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 165

๓. มัตตาเปติวัตถุ

ว่าด้วยผู้ดุร้ายตายเป็นนางเปรต

นางติสสาถามหญิงเปรตตนหนึ่งว่า

[๑๐๐] ดูก่อนนางเปรตผู้ซูบผอมมีแต่ซี่โครง ท่าน

เป็นผู้เปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด ซูบผอม มี

ตัวสพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น ท่านเป็นใคร มายืนอยู่

ในที่นี้.

นางเปรตนั้นตอบว่า

เมื่อก่อน ท่านชื่อติสสา ส่วนฉันชื่อมัตตา

เป็นหญิงร่วมสามีกับท่าน ได้ทำกรรมอันลามก

ไว้ จึงจากมนุษยโลกนี้ไปสู่เปตโลก

นางติสสาถามว่า

ท่านได้ทำกรรมชั่วอะไรไว้ด้วยกาย วาจา

ใจ หรือ เพราะวิบากแห่งกรรมอะไร ท่านจึงจาก

มนุษยโลกนี้ไปสู่เปตโลก.

นางเปรตนั้นตอบว่า

ฉันเป็นหญิงดุร้ายและหยาบคาย มักหึง-

หวง มีความตระหนี่ เป็นคนโอ้อวด ได้กล่าววาจา

ชั่วกะท่าน จึงจากโลกนี้ไปสู่เปตโลก

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 166

นางติสสากล่าว

เรื่องทั้งหมดนั้นเป็นความจริง แม้ฉันก็รู้

ว่า ท่านเป็นหญิงดุร้ายอย่างไร แต่อยากจะถาม

ท่านทุกอย่างหนึ่ง ท่านมีสรีระเปื้อนฝุ่นเพราะ

กรรมอะไร.

นางเปรตนั้นตอบว่า

ท่านกับฉันพากันอาบน้ำแล้ว นุ่งห่มผ้า

สะอาด ตบแต่งร่างกายแล้ว แต่ฉันแต่งร่างกาย

เรียบร้อยยิ่งกว่าท่าน เมื่อฉันแลดูท่านคุยอยู่กับ

สามี ลำดับนั้น ความริษยาและความโกรธได้เกิด

แก่ฉันเป็นอันมาก ทันใดนั้นฉันจึงกวาดเอาฝุ่น

โปรยลงรดท่าน ฉันมีสรีระเปื้อนด้วยฝุ่น เพราะ

วิบากแห่งกรรมนั้น.

นางติสสากล่าวว่า

เรื่องทั้งหมดนั้นเป็นความจริง แม้ฉันก็รู้

ว่า ท่านเอาฝุ่นโปรยใดฉัน แต่ฉันอยากจะถาม

ท่านสักอย่างหนึ่ง ท่านเป็นหิดคันไปทั่วตัว

เพราะกรรมอะไร.

นางเปรตนั้นตอบว่า

เราทั้งสองเป็นคนหายา ได้พากันไปป่า

ส่วนท่านหายามาได้ แต่ฉันนำเอาผลหมามุ่ยมา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 167

เมื่อท่านเผลอ ฉันได้โปรยหมามุ่ยลงบนที่นอน

ของท่าน ฉันเป็นหิดคันไปทั้งตัวเพราะวิบากแห่ง

กรรมนั้น.

นางติสสากล่าวว่า

เรื่องทั้งหมดนั้นเป็นความจริง แม้ฉันก็รู

ว่า ท่านโปรยผลหมามุ่ยลงบนที่นอนของฉัน แต่

ฉันอยากจะถามท่านสักอย่างหนึ่ง ท่านเป็นผู้

เปลือยกายเพราะกรรมอะไร.

นางเปรตนั้นตอบว่า

วันหนึ่ง ได้มีการประชุมพวกมิตรสหาย

และญาติทั้งหลาย ส่วนท่านได้รับเชิญ แต่ฉันซึ่ง

สามีกับท่านไม่มีใครเชิญ เมื่อท่านเผลอฉันได้ลัก

ผ้าของท่านซ่อนเสีย ฉันเป็นผู้เปลือยกายเพราะ

วิบากแห่งกรรมนั้น.

นางติสสากล่าวว่า

เรื่องทั้งหมดนั้นเป็นความจริง แม้ฉันก็รู้

ว่า ท่านได้ลักผ้าของฉันไปซ่อน แต่ฉันอยากจะ

ถามท่านสักอย่างหนึ่ง ท่านมีกลิ่นกายเหม็นดัง

คูถ เพราะกรรมอะไร.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 168

นางเปรตนั้นตอบว่า

ฉันได้ลักของหอม ดอกไม้ และเครื่อง

ลูบไล้ อันมีค่ามากของท่านทิ้งลงในหลุมคูถ บาป

นั้นฉันได้ทำไว้แล้ว ฉันมีกลิ่นกายเหม็นดังคูถ

เพราะวิบากแห่งกรรมนั้น.

นางติสสากล่าวว่า

เรื่องทั้งหมดนั้นเป็นความจริง แม้ฉันก็รู้

ว่า บาปนั้นท่านทำไว้แล้ว แต่ฉันอยากจะถาม

ท่านสักอย่างหนึ่ง ท่านเป็นคนยากจนเพราะกรรม

อะไร.

นางเปรตนั้นตอบว่า

ทรัพย์สิ่งใดมีอยู่ในเรือน ทรัพย์นั้นของเรา

ทั้งสองมีเท่า ๆ กัน เมื่อไทยธรรมมีอยู่ แต่ฉัน

ไม่ได้ทำที่พึ่งแก่ตน ฉันเป็นคนยากจนเพราะ

วิบากแห่งกรรมนั้น ครั้งนั้น ท่านได้ว่ากล่าวตัก-

เตือนฉัน ห้ามไม่ให้ทำบาปกรรมว่า ท่านจะไม่ได้

สุคติ เพราะกรรมอันลามก.

นางติสสากล่าวว่า

ท่านไม่เชื่อถือเราและริษยาเรา ขอท่านจง

ดูวิบากแห่งกรรมอันลามกเช่นนี้ เมื่อก่อนนาง

ทาสีและเครื่องอาภรณ์ทั้งหลายได้ดีแล้วในเรือน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 169

ของท่าน แต่เดี๋ยวนี้ นางทาสีเหล่านั้นพากันห้อม

ล้อมคนอื่น โภคะทั้งหลายย่อมไม่มีแก่ท่านแน่

แท้ บัดนี้ กฏุมพีผู้เป็นบิดาของบุตรเรา ยังไปใน

ตลาดอยู่ ท่านอย่าเพิ่งไปจากที่นี้เสียก่อน บางที

เขาจะให้อะไรแก่ท่านบ้าง.

นางเปรตนั้นกล่าวว่า

ฉันเป็นผู้เปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด

ซูบผอม สะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น การเปลือยกาย

และมีรูปร่างน่าเกลียดเป็นต้นนี้ เป็นการยังความ

ละอายของหญิงทั้งหลายให้กำเริบ ขออย่าให้

กฏุมพีได้เห็นฉันเลย.

นางติสสากล่าวว่า

ถ้าอย่างนั้น ฉันจะให้สิ่งไร หรือทำบุญ

อะไรให้แก่ท่าน ท่านจึงจะได้ความสุขสำเร็จ

ความปรารถนาทั้งปวง.

นางเปรตนั้นกล่าวว่า

ขอท่านจงนิมนต์ภิกษุจากสงฆ์ ๔ รูป และ

จากบุคคล ๔ รูป รวมเป็น ๘ รูป ให้ฉันภัตตาหาร

แล้วอุทิศส่วนบุญให้ฉัน เมื่อทำอย่างนั้นฉันจึงจะ

ได้ความสุข สำเร็จความปรารถนาทั้งปวง.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 170

นางติสสารับคำแล้ว นิมนต์ภิกษุ ๘ รูป

ให้ฉันภัตตาหาร ให้ครองไตรจีวรแล้ว อุทิศส่วน

กุศลไปให้นางเปรต ข้าว น้ำและเครื่องนุ่งห่มอัน

เป็นวิบาก ได้บังเกิดขึ้นในทันใดนั้นนั่นเอง นี้เป็น

ผลแห่งทักษิณา ในขณะนั้นนั่นเอง นางเปรตมี

ร่างกายบริสุทธิ์สะอาด นุ่งห่มผ้าอันมีค่ายิ่งกว่า

ผ้าแคว้นกาสี ประดับด้วยผ้าและอาภรณ์อันวิจิตร

เข้าไปหานางติสสาผู้ร่วมสามี.

นางติสสาจึงถามว่า

ดูก่อนเทพธิดา ท่านมีวรรณะงามยิ่งนัก

ส่องสว่างไสวไปทั่วทุกทิศสถิตอยู่ ดุจดาวประ-

กายพรึก ท่านมีวรรณะเช่นนี้ อิฐผลย่อมสำเร็จ

แก่ท่านในวิมานนี้ และโภคะทุกสิ่งทุกอย่าง อัน

เป็นที่พอใจ ย่อมเกิดขึ้นแก่ท่านเพราะกรรมอะไร

ดูก่อนนางเทพธิดาผู้มีอานุภาพมาก ฉันขอถาม

ท่านเมื่อท่านเกิดเป็นมนุษย์ได้ทำบุญอะไรไว้ อนึ่ง

ท่านมีอานุภาพอันรุ่งเรื่อง และมีรัศมีสว่างไสว

ไปทั่วทุกทิศอย่างนี้ เพราะกรรมอะไร.

นางมัตตาเทพธิดาตอบว่า

เมื่อก่อน ท่านชื่อติสสา ฉันชื่อมัตตา เป็น

หญิงร่วมสามีกันกับท่าน ฉันได้ทำกรรมอันลามก

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 171

ไว้ จึงจากโลกนี้ไปสู่เปตโลก ฉันอนุโมทนาทาน

ที่ท่านให้แล้ว จึงไม่มีภัยแต่ที่ไหน คุณพี่ ขอท่าน

พร้อมด้วยญาติทุกคนจงมีอายุยืนนานเถิด คุณพี่

ผู้งดงาม ท่านจงประพฤติธรรมและให้ทานใน

โลกนี้แล้ว จะเข้าถึงฐานะอันไม่เศร้าโศก ปราศ-

จากธุลี ปลอดภัย อันเป็นที่อยู่แห่งท้าววสวัสดี

ท่านกำจัดมลทินคือความตระหนี่พร้อมด้วยราก

แล้ว อันใคร ๆ ไม่ติเตียนได้ จักเข้าถึงโลก

สวรรค์.

จบ มัตตาเปติวัตถุที่ ๓

อรรถกถามัตตาเปติวัตถุที่ ๓

เมื่อพระศาสดา ประทับอยู่ในพระเชตวันมหาวิหาร ทรง

ปรารภนางเปรตชื่อว่า มัตตา จึงตรัสพระคาถานี้ มีคำเริ่มต้นว่า

นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ ดังนี้.

ได้ยินว่า ในกรุงสาวัตถี ได้มีกฎุมพีผู้หนึ่ง เป็นคนมีศรัทธา

มีความเลื่อมใส. แต่ภริยาของเขา ไม่มีศรัทธา ไม่มีความเลื่อมใส

มักโกรธและเป็นหมัน โดยชื่อมีชื่อว่า มัตตา. ลำดับนั้น กฏุมพีนั้น

เพราะกลัววงศ์สกุลจะขาดศูนย์ จึงได้นำหญิงอื่นชื่อว่า ติสสา

มาจากสกุลเสมอกัน. นางเป็นผู้มีศรัทธา มีความเลื่อมใส ทั้งเป็น

ที่รัก เป็นที่ชอบใจของสามี. ไม่นานนัก นางก็ตั้งครรภ์ โดยล่วงไป

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 172

๑๐ เดือน นางจึงคลอดบุตรคนหนึ่ง บุตรคนนั้นมีชื่อว่า ภูตะ.

นางเป็นแม่บ้าน อุปัฏฐากภิกษุ ๔ รูป โดยเคารพ, ส่วนหญิงหมัน

ริษยานาง.

วันหนึ่ง หญิงทั้งสองคนนั้น สระผม ได้ยินผมเปียกอยู่แล้ว.

กฎุมพีมีความเสน่หาผูกพันในนางชื่อว่า ติสสา ด้วยอำนาจคุณ

ความดี มีใจฟูขึ้น ได้ยินเจรจามากมาย กับนางติสสานั้น. นางมัตตา

อดทนต่อเหตุการณ์นั้นไม่ได้ ถูกความริษยาครอบงำ จึงเอาหยาก-

เหยื่อที่กวาดสุมไว้ในเรือนมาโปรยลงบนกระหม่อมของนางติสสา.

สมัยต่อมา นางมัตตา ทำกาละแล้ว บังเกิดในกำเนิดเปรต เสวย

ทุกข์ ๕ ประการ เพราะพลังแห่งกรรมของตน. ก็ทุกข์นั้น จะรู้ได้

ตามพระบาลีนั่นเอง. ภายหลัง ณ วันหนึ่ง นางเปรตนั้น เมื่อการ

ก่อกรรมผ่านไป จึงแสดงตนแก่นางติสสา ผู้กำลังอาบน้ำ อยู่

ด้านหลังเรือน. นางติสสา เห็นนางนั้น จึงสอบถามด้วยคาถาว่า :-

ท่านเป็นผู้เปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด

ซูบผอม มีตัวสะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น ดูก่อนนาง

ผู้ซูบผอม มีแต่ซี่โครง ท่านเป็นใครมายืนอยู่ใน

ที่นี้.

ฝ่ายนางเปรต ได้ให้คำตอบด้วยคาถาว่า :-

เมื่อก่อน ฉันชื่อมัตตา ท่านชื่อติสสา เป็น

หญิงร่วมสามีกับท่าน ได้ทำกรรมชั่วไว้ จึงจาก

มนุษยโลกนี้ไปยังเปตโลก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 173

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อห มตฺตา ตุว ติสฺสา ความว่า

ดิฉันชื่อมัตตา, ท่านชื่อติสสา. บทว่า ปุเร แปลว่า ในอัตภาพ

ก่อน. บทว่า เต ความว่า ดิฉันได้เป็นผู้ร่วมสามีกับท่าน. นางติสสา

จึงถามถึงกรรมที่เขาทำไว้ ด้วยคาถาอีกว่า :-

ท่านได้ทำกรรมชั่วอะไรไว้ด้วยกาย วาจา

ใจ เพราะวิบากของกรรมอะไร ท่านจึงจาก

มนุษยโลกนี้ไปยังเปตโลก.

ฝ่ายนางเปรตจึงบอกกรรมที่ตนทำไว้ ด้วยคาถาอีกว่า :-

ดิฉันเป็นหญิงดุร้าย และหยาบช้า มัก

ริษยา ตระหนี่ โอ้อวด ได้กล่าววาจาชั่วกะท่าน

ไว้ จึงจากมนุษยโลกนี้ ไปยังเปตโลก.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า จณฺฑี แปลว่า ผู้มักโกรธ.

บทว่า ผรุสา แปลว่า ผู้มักกล่าวคำหยาบ. บทว่า อาสึ แปลว่า

ได้เป็นแล้ว. บทว่า ตาห ตัดเป็น ต อห. บทว่า ทุรุตฺต แปลว่า กล่าว

คำชั่ว คือ คำที่ไม่มีประโยชน์. เบื้องหน้าแต่นี้ไป หญิงทั้งสอง

คนนั้น ได้ประกาศคาถาว่าด้วยการกล่าวและการกล่าวโต้ตอบกัน

เท่านั้นว่า :-

ติสสา : เรื่องทั้งหมดนั้น แม้ฉันก็รู้ว่าท่านเป็นคนดุร้ายอย่างไร

แต่อยากจะถามท่านสักอย่างหนึ่งว่า ท่านมีสรีระเปื้อน

ฝุ่น เพราะกรรมอะไร.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 174

นางเปรต : ท่านกับฉันพากันอาบน้ำแล้ว นุ่งห่มผ้าสะอาด ตบแต่ง

ร่างกายแล้ว แต่ฉันแต่งร่างกายเรียบร้อยยิ่งกว่าท่าน

เมื่อฉันแลดูท่านคุยอยู่กับสามี ลำดับนั้น ความริษยา

และความโกรธ ได้เกิดแก่ฉันเป็นอันมาก ทันใดนั้น ฉัน

จึงกวาดเอาฝุ่นโปรยรดท่าน ฉันมีร่างกายเปื้อนฝุ่น

เพราะวิบากแห่งกรรมนั้น.

ติสสา : เรื่องทั้งหมดนั้นเป็นความจริง แม้ฉันก็รู้ว่า ท่านเอาโปรย

โปรยใส่ฉัน แต่ฉันอยากจะถามท่านสักอย่างหนึ่ง ท่าน

เป็นหิดคันไปทั้งตัว เพราะกรรมอะไร

นางเปรต : เราทั้งสอง เป็นคนหายา ได้พากันไปป่า ส่วนท่านหา

ยามาได้ แต่ฉันนำเอาผลหมามุ่ยมา เมื่อท่านเผลอ ฉัน

ได้โปรยหมามุ่ยนั้นลงบนที่นอนของท่าน ฉันเป็นหิด

คันไปทั้งตัว เพราะวิบากแห่งกรรมนั้น.

ติสสา : เรื่องทั้งหมดเป็นความจริง แม้ฉันก็รู้ว่า ท่านโปรย

ผลหมามุ่ยลงบนที่นอนของฉัน แต่ฉันอยากจะถามท่าน

สักอย่างหนึ่ง ท่านเป็นผู้เปลือยกาย เพราะกรรมอะไร

นางเปรต : วันหนึ่งได้มีการประชุมพวกมิตรสหายและญาติ

ส่วนท่านได้รับเชิญ แต่ฉันผู้ร่วมสามีกับท่าน ไม่มี

ใครเชิญ เมื่อท่านเผลอ ฉันได้ลักผ้าของท่านไปซ่อน

เสีย ฉันเป็นผู้เปลือยกาย เพราะวิบากแห่งกรรมนั้น.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 175

ติสสา : เรื่องทั้งหมดนั้น เป็นความจริง แม้ฉันก็รู้ว่า ท่านได้

ลักผ้าของฉันไปซ่อน แต่ฉันอยากจะถามท่านสักอย่าง

หนึ่ง ท่านมีกลิ่นกายเหม็นดังคูถ เพราะกรรมอะไร.

นางเปรต : ฉันได้ลักของหอม ดอกไม้ และเครื่องลูบไล้ อันมีค่า

มากของท่านไป ทิ้งลงในหลุมคูถ บาปนั้นฉันได้ทำไว้

แล้ว ฉันมีกลิ่นกายเหม็นดังคูถ เพราะวิบากกรรมนั้น.

ติสสา : เรื่องทั้งหมดนั้น เป็นความจริง แม้ฉันก็รู้ว่า บาปนั้น

ท่านทำไว้แล้ว แต่ฉันอยากจะถามท่านสักอย่างหนึ่ง

ว่า ท่านเป็นคนยากจน เพราะกรรมอะไร

นางเปรต : ทรัพย์สิ่งใด มีอยู่ในเรือน ทรัพย์นั้น ของเราทั้งสอง

มีอยู่เท่า ๆ กัน เมื่อไทยธรรมมีอยู่ แต่ฉันไม่ได้ทำที่พึ่ง

แก่ตน ฉันเป็นคนยากจน เพราะวิบากแห่งกรรมนั้น

ครั้งนั้น ท่านได้ว่ากล่าวตักเตือนฉัน ห้ามไม่ให้ทำ

กรรมชั่วว่า ท่านจักไม่ได้สุคติเพราะกรรมชั่ว.

ติสสา : ท่านไม่เชื่อถือเรา เพราะริษยาเรา ขอท่านจงดูวิบาก

แห่งกรรมชั่วเช่นนี้ เมื่อก่อนนางทาสี และเครื่อง

อาภรณ์ทั้งหลาย ได้มีแล้วในเรือนของท่าน แต่เดี๋ยวนี้

ทาสีเหล่านั้น พากันห้อมล้อมคนอื่น โภคะทั้งหลาย

ก็ไม่มีแก่ท่านแน่แท้ บัดนี้กฏุมพีผู้เป็นบิดาของบุตร

เรา ยังไปตลาดอยู่ ท่านอย่าเพิ่งไปจากที่นี่เสียก่อน

บางที่เขาจะให้อะไรแก่ท่านบ้าง.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 176

นางเปรต : ฉันเป็นผู้เปลือยกายมีรูปร่างน่าเกลียด ซูบผอม

สะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น การเปลือยกายและมีรูปร่าง

น่าเกลียด เป็นต้นนี้ เป็นการทำความละอาย ของหญิง

ทั้งหลายให้กำเริบ ขออย่าให้ท่านกฏุมพีได้เห็นฉันเลย.

ติสสา : ถ้าอย่างนั้น ฉันจะให้สิ่งไรหรือทำบุญอะไร ให้แก่

ท่าน ท่านจึงจะได้ความสุขสำเร็จความปรารถนา

ทั้งปวงได้.

นางเปรต : ขอท่านจงนิมนต์ภิกษุจากสงฆ์มา ๔ รูป จากบุคคล

๔ รูป รวมเป็น ๘ รูป ให้ฉันภัตตาหาร แล้วอุทิศส่วน

บุญให้ฉัน เมื่อทำอย่างนั้น ฉันจึงจะได้ความสุข สำเร็จ

ความปรารถนาทั้งปวงได้. นางติสสารับคำแล้ว

นิมนต์ภิกษุ ๘ รูป ให้ฉันภัตตาหาร ให้ครองไตรจีวร

แล้ว อุทิศส่วนกุศลไปให้นางเปรต ในทันตาเห็นนั่น

เอง วิบาก คือ ข้าว น้ำ และเครื่องนุ่งห่ม ได้เกิดขึ้น

นี้เป็นผลแห่งทักษิณา ในขณะนั้นเอง นางเปรตมี

ร่างกายบริสุทธิ์สะอาด นุ่งห่มผ้าอันมีค่ายิ่งกว่าผ้า

แคว้นกาสี ประดับด้วยผ้าและอาภรณ์อันวิจิตร เข้า

ไปหานางติสสา ผู้เป็นหญิงร่วมสามี.

ติสสา : ดูก่อนนางเทพธิดา ท่านมีวรรณะงามยิ่งนัก ส่อง

สว่างไสวไปทุกทิศสถิตอยู่ ดุจดาวประกายพรึก ท่าน

มีวรรณะเช่นนี้ เพราะกรรมอะไร อิฐผลสำเร็จ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 177

แก่ท่านในวิมานนี้ เพราะกรรมอะไร และโภคะทุกสิ่ง

ทุกอย่าง เพราะกรรมอะไร ดูก่อน นางเทพธิดา ผู้มี

อานุภาพมาก ฉันขอถามท่าน เมื่อท่านเกิดเป็นมนุษย์

ได้ทำบุญอะไรไว้ อนึ่ง ท่านมีอานุภาพอันรุ่งเรื่อง และ

มีรัศมีอันสว่างไสวไปทุกทิศอย่างนี้ เพราะกรรมอะไร.

เทพธิดา : เมื่อก่อนฉันชื่อมัตตา ท่านชื่อ ติสสา เป็นหญิงร่วม

สามีกับท่าน ได้ทำกรรมชั่วไว้ จึงจากมนุษยโลกนี้

ไปยังเปตโลก.

ฉันอนุโมทนาทานที่ท่านให้แล้ว จึงไม่มีภัยแต่ที่ไหน

คุณพี่ ขอท่านพร้อมด้วยญาติทุกคน จงมีอายุยืนนาน

คุณพี่ ผู้งดงาม

ท่านจงประพฤติธรรมและให้ทานในโลกนี้แล้ว จัก

เข้าถึงฐานะอันไม่เศร้าโศก ปราศจากธุลี อันเป็นที่

อยู่แห่งท้าววสวัตตี ท่านกำจัดมลทินคือความตระหนี่

พร้อมทั้งราก อันใคร ๆ ติเตียนไม่ได้ จะเข้าถึงโลก

สวรรค์.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สพฺพ อหมฺปิ ชานามิ ยถา

ตฺว จณฺฑิกา อหุ ความว่า คำที่ท่านกล่าว เราเป็นผู้ดุร้ายและ

มีวาจาหยาบทั้งหมดนั้น แม้ข้าพเจ้าก็รู้ว่าท่านเป็นผู้ร้าย มักโกรธ

มีวาจาหยาบ มักริษยา ตระหนี่ และโอ้อวด. บทว่า อญฺญฺจ โข

ต ปุจฺฉามิ ความว่า บัดนี้ เราขอถามท่านสักอย่างหนึ่งอีก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 178

บทว่า เกนาสิ ปสุกุนฺถิตา ความว่า ท่านเป็นผู้เปื้อนด้วยหยากเยื่อ

และฝุ่น เป็นผู้มีร่างกายเกลื่อนกล่นโดยประการทั้งปวง เพราะ

กรรมอะไร.

บทว่า สีส นฺหาตา ปลว่า ท่านสระผมแล้ว. บทว่า

อธิมตฺต แปลว่า มีประมาณยิ่งกว่า. บทว่า สมลงฺกตตรา

แปลว่า ประดับด้วยดี คือดียิ่ง. บาลีว่า อธิมตฺตา ดังนี้ก็มี.

อธิบายว่า เป็นผู้เมา คือ เป็นผู้เมาด้วยมานะอย่างยิ่ง คืออาศัย

มานะ. บทว่า ตยา แปลว่า อันนางผู้เจริญ. บทว่า สามิเกน สมนฺตยิ

ความว่า ท่านกล่าวเจรจาปราศัยกับสามี.

บทว่า ขชฺชสิ กจฺฉุยา ความว่า ท่านถูกโรคหิดกัด คือ

เบียดเบียน. บทว่า เภสชฺชหารี แปลว่า ผู้หายา คือ ผู้นำโอสถ

มา. บทว่า อุภโย แปลว่า ทั้งสองคน, อธิบายว่า ท่านกับเรา

บทว่า วนนฺต แปลว่าสู่ป่า. บทว่า ตฺวญฺจ เภสชฺชมาหริ ความว่า

ส่วนท่านหายาที่นำอุปการะมาแก่ตน ตามที่หมอบอกให้. บทว่า

อหญฺจ กปิกจฺฉุโน ความว่า แต่ฉันได้นำเอาผลหมามุ่ย คือผลไม้

ที่มีผัสสะชั่วมาให้. อีกอย่างหนึ่ง ความว่า เครือเถาที่เป็นเอง

ท่านเรียกว่า กปิกจฺฉุ เพราะฉะนั้น ดิฉันจึงนำเอาใบและผลของ

เครือเถาที่เป็นเองมา. บทว่า เสยฺย ตฺยาห สโมกิรึ ความว่า ดิฉัน

เอาผลและใบหมามุ่ยโปรยรอบที่นอนท่าน.

บทว่า สหายาน แปลว่า มิตร. บทว่า สมโย แปลว่า การ

ประชุม. บทว่า าตีน ได้แก่ พวกพ้อง. บทว่า สมิติ แปลว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 179

การประชุม. บทว่า อามนฺติตา ความว่า ท่านอันดิฉันเชิญโดย

การกระทำมงคล. บทว่า สสามินี ความว่า หญิงผู้ร่วมสามี คือ

ผู้ร่วมผัว. มีวาจาประกอบความว่า บทว่า โน จ โขห ความว่า

ส่วนเราเขามิได้เชื้อเชิญเลย. บทว่า ทุสฺส ตฺยาห ตัดเป็น ทุสฺส

เต อห. บทว่า อปานุทึ ได้แก่ ดิฉันได้ลัก คือ ได้ถือเอาโดยอาการ

ขะโมย.

บทว่า ปุจฺจคฺฆ ได้แก่ ใหม่เอี่ยม. หรือมีค่ามาก. บทว่า

อตาเรสึ ได้แก่ ทิ้งไป. บทว่า คูถคนฺธินี ได้แก่ ผู้มีกลิ่นเหมือน

กลิ่นคูถ คือ ฟุ้งไปด้วยกลิ่นอุจจาระ.

บทว่า ย เคเห วิชฺชเต ธน ความว่า เราทั้งสอง คือ ท่านและ

ฉัน มีทรัพย์ที่เกิดขึ้นในเรือนเสมอกัน คือ เท่ากันทีเดียว. บทว่า

สนฺเตสุ แปลว่า มีอยู่. บทว่า ทีป ได้แก่ ที่พึ่ง. ท่านกล่าวหมายเอา

บุญกรรม.

นางเปรตนั้นครั้นบอกเนื้อความที่นางติสสาถามอย่างนี้แล้ว

เมื่อจะประกาศความผิดที่ตนไม่กระทำตามคำของนางติสสานั้น

ในกาลก่อนกระทำอีก จึงกล่าวคำมีอาทิว่า ในเวลานั้นนั่นเอง

ท่านได้กล่าวสอนเรา.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ตเทว แปลว่า ในกาลนั้นนั่นแหละ

คือ ในเวลาที่เราตั้งอยู่ในอัตภาพมนุษย์นั่นเอง. บาลีว่า ตเถว

ดังนี้ก็มี, อธิบายว่า กรรมที่เกิดขึ้นในบัดนี้ ฉันใด กรรมนั้นก็เป็น

อย่างนั้นเหมือนกัน. นางเปรตแสดงอ้างถึงตนว่า ม. บทว่า ตฺว

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 180

ได้แก่ ซึ่งนางติสสา. บทว่า อวจ แปลว่า ได้กล่าวแล้ว. ก็เพื่อ

จะแสดงถึงอาการที่นางติสสากล่าว จึงได้กล่าวคำมีอาทิว่า ปาปกมฺม

กรรมชั่ว. บาลีว่า ปาปกมฺมานิ ดังนี้ก็มี. นางเปรตกล่าวว่า ท่าน

กระทำกรรมชั่วอย่างเดียว แต่ท่านไม่ได้สุคติด้วยดี เพราะกรรมชั่ว

โดยที่แท้ ได้แต่สุคติเท่านั้น เพราะฉะนั้น ท่านได้กล่าว คือโอวาท

เราในกาลก่อน โดยอาการใด กรรมนั้นก็ย่อมมีโดยอาการนั้น

เหมือนกัน.

นางติสสาได้ฟังดังนั้นแล้ว จึงได้กล่าว ๓ คาถา โดยนัยมี

อาทิว่า วามโต ม ตฺว ปจฺเจสิ ท่านไม่เชื่อถือเรา ดังนี้. บรรดา

บทเหล่านั้น บทว่า วามโต น ตฺว ปจฺเจสิ ความว่า ท่านเชื่อเรา

โดยอาการผิดตรงกันข้าม คือ ท่านยืดถือเราแม้ผู้แสวงหาประโยชน์

แก่ท่าน ก็ทำให้เป็นข้าศึก. บทว่า ม อุสูยสิ แปลว่า ท่านริษยาเรา

คือ ทำความริษยาเรา. ด้วยบทว่า ปสฺส ปาปาน กมฺมาน วิปาโก

โหติ ยาทิโส นี้ นางเปรตแสดงว่า ท่านจงดูวิบากของกรรมชั่ว

ที่ร้ายกาจมากนั้น โดยประจักษ์.

บทว่า เต อญฺเ ปริจาเรนฺติ ความว่า ทาสีในเรือนของท่าน

และเครื่องอาภรณ์เหล่านี้ที่ท่านหวงแหนไว้ในกาลก่อน บัดนี้

บำเรอคนอื่น คือ คนอื่นใช้สอย. จริงอยู่ บทว่า อิเม นี้ ท่านกล่าว

โดยเป็นลิงควิปลาส. บทว่า น โภคา โหนฺติ สสฺสตา ความว่า

ธรรมดาว่าโภคะเหล่านี้ ไม่แน่นอน คือไม่ยั่งยืนเป็นของชั่วกาล

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 181

มีอันจะต้องละทิ้งไป อธิบายว่า เพราะฉะนั้น ไม่ควรทำความริษยา

และความตระหนี่เป็นต้น เพื่อประโยชน์แก่โภคะนั้น.

บทว่า อิทานิ ภูตสฺส ปิตา ความว่า บัดนี้ กฏุมพีผู้เป็นบิดา

ของเจ้า ภูตะผู้เป็นบุตรของเรา. บทว่า อาปณา ความว่า เขาจักมา

คือจักกลับจากตลาดมายังเรือน. บทว่า อปฺเปว เต ทเท กิญฺจิ

ความว่า กฏุมพีมาถึงเรือนแล้วคงจะให้ไทยธรรมบางอย่าง อันควร

ที่จะให้แก่ท่านบ้าง. บทว่า มา สุ ตาว อิโต อคา ความว่า นางติสสา

เมื่อจะอนุเคราะห์นางเปรตนั้นจึงกล่าวว่า อันดับแรก ท่านอย่าได้

ไปจากนี้ คือจากที่ดินหลังเรือนนี้.

นางเปรตได้ฟังดังนั้น เมื่อจะประกาศอัธยาศัยของตน จึง

กล่าวคาถามีอาทิว่า ดิฉันเปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด ดังนี้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า โกปีนเมต อิตฺถีน ความว่า ความเป็น

คนเปลือยกายและมีรูปร่างน่าเกลียดเป็นต้นนี้ เป็นของน่าละอาย

คือ ควรจะปกปิดสำหรับหญิงทั้งหลาย เพราะเป็นอวัยวะควรจะต้อง

ปกปิด. บทว่า มา ม ภูตปิตาทฺทส ความว่า นางเปรตละอายพลาง

กล่าวว่า เพราะฉะนั้น กฏุมพีผู้เป็นบิดาของเจ้าภูตะ อย่าได้พบ

ดิฉันเลย.

นางติสสา ครั้นได้ฟังดังนั้น จึงเกิดความสงสารกล่าวคาถาว่า

เอาเถอะ เราจะให้อะไรแก่ท่านสักอย่าง. บรรดาบทเหล่านั้น

ศัพท์ว่า หนฺท เป็นนิปาต ใช้ในอรรถว่า ตักเตือน. บทว่า กึ วา

ตฺยาห ทมฺมิ ความว่า เราจะให้อะไรแก่ท่าน คือ จะให้ผ้าหรือ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 182

อาหาร. บทว่า กึ วา เตธ กโรมห ความว่า เราจะทำอุปการะอะไร

แก่ท่านสักอย่าง ในที่นี้ คือในเวลานี้.

นางเปรตได้ฟังดังนั้นแล้ว จึงกล่าวคาถาว่า จตฺตาโร ภิกฺขู

สงฺฆโต ดังนี้. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า จตฺตาโร ภิกฺขู สงฺฆโต

จตฺตาโร ปน ปุคฺคเล ความว่า ท่านจงให้ภิกษุ ๘ รูป บริโภความ

ความพอใจ อย่างนี้คือ จากภิกษุสงฆ์ คือ จากสงฆ์ ๔ รูป จาก

บุคคล ๔ รูป ดังนี้แล้วอุทิศส่วนบุญนั้นแก่เรา คือ จงให้ปัตติทาน

แก่เราเถิด. บทว่า ตทาห สุขิตา เหสฺส ความว่า ในเวลาที่ท่าน

อุทิศส่วนบุญแก่เรา เราได้รับความสุข คือถึงความสุขแล้ว จัก

เป็นผู้สำเร็จสิ่งที่น่าใคร่ทุกอย่าง.

นางติสสา ครั้นได้ฟังดังนั้น จึงได้แจ้งความนั้น แก่สามี

ของตน ในวันที่ ๒ จึงให้ภิกษุ ๘ รูป ฉันแล้ว อุทิศส่วนบุญแก่

นางเปรต, ทันใดนั้นเอง นางเปรตก็ได้รับทิพยสมบัติ จึงกลับไปหา

นางติสสา. เพื่อจะแสดงความนั้น พระสังคีติกาจารย์ทั้งหลาย

จึงได้ตั้ง ๓ คาถามีอาทิว่า นางรับคำแล้ว.

ฝ่ายนางติสสา ได้สอบถามนางเปรตผู้เข้าไปยืนอยู่แล้ว

ด้วย ๓ คาถา มีอาทิว่า มีวรรณะงามยิ่งนัก. ฝ่ายนางเปรต จึงแจ้ง

เรื่องของตนด้วยคาถาว่า เราชื่อมัตตา แล้วได้ให้อนุโมทนาแก่

นางติสสา ด้วยคาถาเป็นต้นว่า ขอท่านจงมีอายุยืนเถิด ดังนี้แล้ว

ได้ให้โอวาท ด้วยคาถาว่า จงประพฤติธรรมในโลกนี้ ดังนี้เป็นต้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ตว ทินฺเนน ได้แก่ ทานที่ท่านให้แล้ว.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 183

บทว่า อโสก วิรช าน ความว่า ชื่อว่า อโสกะ เพราะไม่มีความ

เศร้าโศก อนึ่ง ฐานะอันเป็นทิพย์ ชื่อว่า วีรชะ เพราะไม่มีธุลี คือ

เหงื่อไคล ทั้งหมดนั้น นางเทพธิดา กล่าวหมายเอาเทวโลก. บทว่า

อาวาส ได้แก่สถานที่. บทว่า วสวตฺติน ได้แก่ เทพทั้งหลาย

ผู้แผ่อำนาจของตน โดยความเป็นอธิบดี อันเป็นทิพย์. บทว่า สมูล

ได้แก่ เป็นไปกับด้วยโลภะและโทสะ. จริงอยู่ โลภะและโทสะ ชื่อว่า

เป็นมูลของความตระหนี่. บทว่า อนินฺทิตา ได้แก่ใคร ๆ ไม่ติเตียน

คือ ควรสรรเสริญ. บทว่า สคฺคมุเปหิ าน ความว่า จงดำรงฐานะ

อันเป็นทิพย์ อันได้นามว่า สัคคะ เพราะเลิศด้วยดี ด้วยอารมณ์

ทั้งหลายมีรูป เป็นต้น, อธิบายว่า มีสุคติเป็นที่ไปในเบื้องหน้า.

คำที่เหลือ มีเนื้อความง่ายทั้งนั้น.

ลำดับนั้น นางติสสา บอกเรื่องราวนั้นแก่กฏุมพี. กฏุมพี

จึงได้เรียนแก่ภิกษุทั้งหลาย. ภิกษุทั้งหลายจึงกราบทูล แด่พระ-

ผู้มีพระภาคเจ้า. พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงกระทำเรื่องนั้นให้เป็น

อัตถุปปัตติเหตุ จึงทรงแสดงธรรมแก่บริษัทผู้ถึงพร้อมแล้ว.

มหาชนได้ฟังธรรมนั้น กลับได้ความสลดใจ จึงกำจัดมลทินมีความ

ตระหนี่เป็นต้น เป็นผู้ยินดีในทานและศีลเป็นต้น มีสุคติเป็นที่ไป

ในเบื้องหน้า ฉะนี้แล.

จบ อรรถกถามัตตาเปติวัตถุที่ ๓

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 184

๔. นันทาเปติวัตถุ

ว่าด้วยผู้ดุร้ายตายเป็นนางเปรต

นันทิเสนอุบาสกถามว่า

[๑๐๑] ท่านมีผิวพรรณดำ มีรูปร่างน่าเกลียด

ตัวขรุขระดูน่ากลัว มีตาเหลือง เขี้ยวงอกออก

เหมือนหมู เราไม่เข้าใจว่าท่านเป็นมนุษย์.

นางเปรตตอบว่า

ข้าแต่ท่านนันทิเสน เมื่อก่อน ฉันชื่อ

นันทา เป็นภรรยาของท่าน ได้ทำกรรมอันลามก

ไว้จึงจากโลกนี้ไปสู่เปตโลก.

นันทิเสนถามว่า

ท่านทำกรรมชั่วอะไรไว้ด้วยกาย วาจา ใจ

เพราะวิบากแห่งกรรมอะไรท่านจึงจากโลกนี้

ไปสู่เปตโลก.

นางเปรตนั้นตอบว่า

เมื่อก่อนฉันเป็นหญิงดุร้าย หยาบคาย ไม่

เคารพท่าน พูดคำชั่วหยาบกะท่าน จึงจากโลกนี้

ไปสู่เปตโลก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 185

นันทิเสนถามว่า

เอาละ เราจะให้ผ่านุ่งแก่ท่าน ขอท่านจง

นุ่งผ้านี้แล้วจงมา เราจักนำท่านไปเรือน ท่าน

ไปเรือแล้วจักได้ผ้า ข้าวและน้ำ ทั้งจักได้ชม

บุตรและลูกสะใภ้ของท่าน.

นางเปรตนั้นตอบว่า

ผ้านั้นถึงท่านจะให้ที่มือของฉัน ด้วยมือ

ของท่าน ก็ย่อมไม่สำเร็จประโยชน์แก่ฉัน ขอ

ท่านจงเลี้ยงดูภิกษุทั้งหลายผู้สมบูรณ์ด้วยศีล

ปราศจากราคะ เป็นพหูสูต ให้อิ่มหนำด้วยข้าว

และน้ำ แล้วอุทิศส่วนกุศลไปให้ฉัน เมื่อท่านทำ

อย่างนั้น ฉันจักมีความสุข สำเร็จความปรารถนา

ทั้งปวง. เมื่อนันทิเสนอุบาสกรับคำแล้ว ได้ให้

ทานเป็นอันมาก คือ ข้าว น้ำ ของเคี้ยว ผ้า เสนา-

สนะ ร่ม ของหอม ดอกไม้ และรองเท้าต่าง ๆ

และเลี้ยงดูภิกษุทั้งหลายผู้สมบูรณ์ด้วยศีล ปราศ-

จากราคะ เป็นพหูสูตให้อิ่มหยกด้วยข้าวและน้ำ

แล้วทิศส่วนกุศลไปให้นางนันทา ข้าว น้ำ และ

เครื่องนุ่งห่มอันเป็นวิบาก ย่อมบังเกิดในทันตา

นั้นนั่นเอง นี้เป็นผลแห่งทักษิณา ในขณะนั้นนั่น

เอง นางเปรตนั้นมีร่างกายบริสุทธิ์สะอาด นุ่งห่ม

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 186

ผ้าอันดีมีค่ายิ่งกว่าผ้าแคว้นกาสี ประดับด้วย

วัตถาภรณ์อันวิจิตร เข้าไปหาสามี.

นันทิเสนอุบาสกจึงถามว่า

ดูก่อนนางเทพธิดา ท่านมีวรรณะงามยิ่ง

นักส่องสว่างไสวไปทั่วทุกทิศสถิตอยู่ ดุจดาว

ประกายพรึก ท่านมีวรรณะงามเช่นนี้ อิฐผลย่อม

สำเร็จแก่ท่านในวิมานนี้ และโภคะทุกสิ่งทุกอย่าง

อันเป็นที่พอใจ ย่อมเกิดแก่ท่านเพราะกรรมอะไร

ดูก่อนนางเทพธิดาผู้มีอานุภาพมาก ฉันขอถาม

ท่าน เมื่อท่านเกิดเป็นมนุษย์ได้ทำบุญอะไร อนึ่ง

ท่านมีอานุภาพรุ่งเรื่อง และมีรัศมีสว่างไสวไปทั่ว

ทุกทิศอย่างนี้ เพราะกรรมอะไร.

นางนันทาเทพธิดาตบว่า

ข้าแต่ท่านนันทิเสน เธอก่อน ฉันชื่อ

นันทาเป็นภรรยาของท่าน ได้ทำกรรมชั่วช้า จึง

จากมนุษยโลกนี้ไปสู่เปตโลก ฉันอนุโมทนาทาน

ที่ท่านให้แล้ว จึงไม่มีภัยแต่ที่ไหน ๆ ดูก่อน

คฤหบดี ขอท่านพร้อมด้วยญาติทั้งปวงจงมีอายุ

ยืนนานเถิด ดูก่อนคฤหบดี ท่านประพฤติธรรม

และให้ทานในโลกนี้แล้ว จะเข้าถึงถิ่นฐานอันไม่

เศร้าโศก ปราศจากธุลี ปลอดภัย อันเป็นที่อยู่ของ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 187

ท้าวสวัตตี ท่านกำจัดมลทิน คือความตระหนี่

พร้อมด้วยรากแล้ว อันใคร ๆ ไม่ติเตียนได้ จัก

เข้าถึงโลกสวรรค์.

จบ นันทาเปติวัตถุที่ ๔

อรรถกถานันทาเปติวัตถุที่ ๔

เมื่อพระศาสดา ประทับอยู่ในพระเชตวันมหาวิหาร ทรง

ปรารภนางเปรตชื่อว่า นันทา จึงตรัสคาถานี้ มีคำเริ่มต้นว่า

กาฬี ทุพฺพณฺณรูปาสิ ดังนี้.

ได้ยินว่า ในหมู่บ้านตำบลหนึ่ง ไม่ไกลแต่กรุงสาวัตถีนัก

ยังมีอุบาสกคนหนึ่ง ชื่อว่า นันทิเสน เป็นผู้มีศรัทธา มีความเลื่อมใส.

ส่วนภริยาของเขา ชื่อว่า นันทา ไม่มีศรัทธา ไม่มีความเลื่อมใส

เป็นคนตระหนี่ ดุร้าย กล่าววาจาหยาบ ไม่เคารพยำเกรงสามี

ด่าบริภาษแม่ผัว ด้วยวาจาว่าเป็นโจร. สมัยต่อมานางนันทานั้น

ทำกาละแล้ว ไปบังเกิดในกำเนิดเปรต แสดงตนในที่ไม่ไกลหมู่บ้าน

นั้นนั่นเอง. นันทิเสนอุบาสกเห็นนางนั้น จึงได้กล่าวคาถาว่า :-

ท่านมีผิวพรรณดำ มีรูปร่างน่าเกลียด ตัว

ขรุขระดูน่ากลัว มีตาเหลือง มีเขี้ยวงอกออก

เหมือนหมู เราไม่เข้าใจว่า ท่านจะเป็นมนุษย์.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กาฬี แปลว่า มีสีดำ. จริงอยู่

วรรณะของนางเปรตนั้น เป็นเสมือนถ่านที่ถูกเผาแล้ว. บทว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 188

ผรุสา ได้แก่ มีตัวขรุขระ. บทว่า ภีรุทสฺสนา แปลว่า น่าสะพึงกลัว

คือ มีอาการน่ากลัว. บาลีว่า ภารุทสฺสนา ดังนี้ก็มี, อธิบายว่า

เห็นเข้าน่ากลัวอย่างหนัก คือ ไม่น่าดู เพราะมีผิวพรรณน่าเกลียด

เป็นต้น. บทว่า ปิงฺคลา แปลว่า ผู้มีนัยน์ตาเหลือง. บทว่า กฬารา

ผู้มีเขี้ยวเหมือนหมู. บทว่า น ต มญฺานิ มานุสึ ความว่า เราไม่

สำคัญท่านว่าเป็นมนุษย์ แต่เราสำคัญท่านว่า เป็นนางเปรต.

นางเปรตได้ฟังดังนั้น เมื่อจะประกาศตนจึงกล่าวคาถาว่า :-

ท่านนันทิเสน เมื่อก่อนดิฉันชื่อนันทา

เป็นภรรยาของท่าน ได้ทำกรรมชั่วไว้ จึงจาก

มนุษยโลกนี้ ไปสู่เปตโลก.

บรรดาบทเหล่านั้น. บทว่า อห นนฺทา นนฺทิเสน ความว่า

พี่นันทิเสนขา ดิฉันชื่อว่า นันทา. บทว่า ภริยา เต ปุเร อหุ ความว่า

ในชาติก่อน ดิฉันได้เป็นภรรยาของพี่. เบื้องหน้าแต่นี้ไป อุบาสก

นั้นจึงถามว่า :-

ท่านทำกรรมชั่วอะไรไว้ ด้วยกาย วาจา

ใจ เพราะวิบากของกรรมอะไร ท่านจึงจาก

มนุษยโลกนี้ไปสู่เปตโลก.

ลำดับนั้นนางเปรต จึงได้ตอบกะนันทิเสนอุบาสกว่า

ดิฉัน เป็นหญิงดุร้าย มีวาจาหยาบคาย ไม่

เคารพพี่ กล่าวคำชั่วหยาบกะพี่ จึงจากมนุษยโลก

นี้ ไปสู่เปตโลก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 189

นันทิเสนอุบาสก จึงถามอีกว่า :-

เอาเถอะ เราจะให้ผ้านุ่งแก่เจ้า เจ้าจงนุ่งผ้า

นี้ ครั้นนุ่งผ้านี้แล้ว จงมา ฉันจะนำเจ้าไปสู่เรือน

เจ้าไปเรือนแล้ว จักได้ผ้า ข้าว และน้ำ ทั้งจักได้

ชมบุตรและลูกสะใภ้ของเธออีกด้วย.

ลำดับนั้น นางเปรตจึงได้กล่าวคาถา ๒ คาถา แก่นันทิเสน

อุบาสกนั้นว่า :-

ผ้านั้น ถึงพี่จะให้ที่มือของฉัน ด้วยมือ

ของพี่เอง ก็ไม่สำเร็จประโยชน์แก่ฉันได้ ขอพี่

จงเลี้ยงดูภิกษุทั้งหลาย ผู้สมบูรณ์ด้วยศีล ผู้

ปราศจากราคะ ผู้เป็นพหูสูต ให้อิ่มหนำด้วยข้าว

และน้ำ แล้วอุทิศส่วนบุญไปให้ดิฉัน เมื่อท่านทำ

อย่างนั้น ดิฉันจักมีความสุข สำเร็จความปรารถนา

ทั้งปวง.

ลำดับนั้น พระสังคีติกาจารย์ กล่าว ๔ คาถานี้ว่า :-

นันทิเสนอุบาสก รับคำแล้ว ได้ให้ทาน

เป็นอันมาก คือข้าว น้ำ ของเคี้ยว ผ้า และ

เสนาสนะ ร่ม ของหอม ดอกไม้ และรองเท้า

หลากชนิด เลี้ยงดูภิกษุทั้งหลาย ผู้สมบูรณ์ด้วย

ศีล ปราศจากราคะเป็นพหูสูต ให้อิ่มหนำด้วยข้าว

และน้ำแล้ว อุทิศส่วนบุญไปให้นางในทันตาเห็น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 190

วิบาก คือข้าว เครื่องนุ่งห่ม และน้ำดื่ม ก็เกิดขึ้น

นี้เป็นผลแห่งทักษิณา ลำดับนั้น นางเปรตมี

ร่างกายบริสุทธิ์สะอาด นุ่งห่มผ้าอย่างดี มีค่ายิ่ง

กว่าผ้าแคว้นกาสี ประดับด้วยวัตถาภรณ์อันวิจิตร

เข้าไปหาสามี.

ต่อแต่นั้น เป็นคาถากล่าวโต้ตอบระหว่างอุบาสกกับนางเปรต

ว่า :-

ดูก่อน เทพธิดา ท่านมีวรรณะงามยิ่งนัก

ส่องสว่างไสวไปทั่วทุกทิศสถิตอยู่ ดุจดาวประกาย

พรึก ท่านมีวรรณะงดงามเช่นนี้ เพราะกรรม

อะไร อิฐผลย่อมสำเร็จแก่ท่านในวิมานนี้ เพราะ

กรรมอะไร และโภคะทุกสิ่งทุกอย่างอันเป็นที่

พอใจ เกิดขึ้นแก่ท่านเพราะกรรมอะไร ดูก่อน

เทพธิดา ผู้มีอานุภาพมาก เราขอถามท่าน เมื่อ

เป็นมนุษย์ ท่านทำบุญอะไรด้วย ท่านมีอานุภาพ

รุ่งเรืองและมีรัศมีสว่างไสวไปทุกทิศอย่างนี้

พี่นันทิเสน เมื่อก่อนดิฉันชื่อนันทา

เป็นภริยาของท่าน ได้ทำกรรมชั่วช้า จึงจาก

มนุษยโลกนี้ไปสู่เปตโลก ดิฉันได้อนุโมทนา

ทานที่ท่านให้แล้ว จึงไม่มีภัยแต่ที่ไหน ๆ ก่อน

คฤหบดี ขอท่านพร้อมด้วยชาติทั้งปวง จงมีอายุ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 191

ยืนนานเถิด ดูก่อนคฤหบดี ท่านประพฤติธรรม

และให้ทานในโลกนี้แล้ว จะเข้าถึงถิ่นฐานอันไม่

เศร้าโศก ปราศจากธุลี ปลอดภัย อันเป็นที่อยู่

ของท้าววสวัตตี กำจัดมลทินคือความตระหนี่

พร้อมทั้งราก ใคร ๆ ไม่ติเตียนได้ จักเข้าถึง

โลกสวรรค์.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ทาน วิปุลมากิริ ความว่า ท่าน

พึงยังมหาทานให้เป็นไป ในเขตแห่งพระทักขิไณยบุคคล เหมือน

หว่านพืชคือไทยธรรม. คำที่เหลือ เหมือนเรื่องที่ถัดกันมานั่นแล.

นางเทพธิดานั้น ครั้นประกาศทิพยสมบัติของตน และเหตุแห่ง

ทิพยสมบัตินั้น แก่นันทิเสนอุบาสกอย่างนี้แล้ว จึงได้ไปยังสถานที่

อยู่ของตนตามเดิม. อุบาสกแจ้วเรื่องนั้นแก่ภิกษุทั้งหลาย. ภิกษุ

ทั้งหลาย จึงกราบทูล แด่พระผู้มีพระภาคเจ้า. พระผู้มีพระภาคเจ้า

ทรงกระทำเรื่องนั้นให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุ ทรงแสดงธรรมแก่

บริษัทผู้ถึงพร้อมแล้ว. เทศนานั้น ได้มีประโยชน์แก่มหาชน

ฉะนี้แล.

จบ อรรถกถานันทาเปติวัตถุที่ ๔

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 192

๕. มัฏฐกุณฑลีเปตวัตถุ

พราหมณ์ถามว่า

[๑๐๒] ท่านตกแต่งร่างกาย ใส่ต่างหูเกลี้ยง ฯลฯ

(เหมือนในมัฏฐกุณฑลีวิมานที่ ๙ สุนิกขิตตวรรค

ที่ ๗ ในวิมานวัตถุ)

จบ มัฏฐกุณฑลีเปตวัตถุที่ ๕

อรรถกถามัฏฐกุณฑลีเปตวัตถุที่ ๕

เมื่อพระศาสดา ประทับอยู่ในพระเชตวันมหาวิหาร ทรง

ปรารภมัฏฐกุณฑลีเทพบุตร จึงตรัสคำเริ่มต้นว่า อลงฺกโต

มฏฺกุณฺฑลี ดังนี้. ข้อที่จะพึงกล่าวในเรื่องมัฏฐกุณฑลีนั้น ท่านได้

กล่าวไว้แล้วในอรรถกถา มัฏฐกุณฑลีวิมานวัตถุ ในอรรถกถา

วิมานวัตถุ ชื่อ ปรมัตถทีปนี เพราะฉะนั้น พึงทราบโดยนัยดังกล่าว

ไว้ในอรรถกถาวิมานวัตถุนั้นนั่นแหละ.

ก็ในที่นี้ เรื่องของมัฏฐกุณฑลีนั้น ท่านยกขึ้นรวบรวมไว้ใน

บาลีวิมานวัตถุ เพราะมัฏฐกุณฑลีเทพบุตรเป็นเทวดาในวิมานก็จริง

ถึงกระนั้น เพราะเหตุที่เทพบุตรนั้น เพื่อจะกำจัดความเศร้าโศกของ

อทินนปุพพกะพราหมณ์ ผู้ไปป่าช้า เดินเวียนรอบป่าช้าร้องไห้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 193

เพราะความเศร้าโศกถึงบุตร จึงแปลงรูปเทวดาของตน เป็นคน

มีร่างกายประพรมด้วยจันทน์เหลือง ประคองแขนทั้ง ๒ คร่ำครวญ

อยู่ แสดงตนโดยอาการที่ถูกทุกข์ครอบงำ เหมือนเปรต. แม้จะ

เป็นเปรตโดยอ้อม ก็ย่อมได้ เพราะปราศจากอัตตภาพมนุษย์ ดังนั้น

พึง เห็นว่า เรื่องของมัฏฐกุณฑลีนั้น ท่านจึงยกขึ้นรวบรวมไว้ใน

บาลีเปตวัตถุ.

จบ อรรถกถามัฏฐกุณฑลีเปตวัตถุที่ ๕

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 194

๖. กัณหเปตวัตถุ

ว่าด้วยความปรารถนากระต่ายจากดวงจันทร์

โรหิไณยอำมาตย์กราบทูลว่า

[๑๐๓] ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหโคตร ขอพระองค์

จงลุกขึ้นเถิด จะมัวบรรทมอยู่ทำไม จะมี

ประโยชน์อะไรแก่พระองค์ด้วยการบรรทม

อยู่เล่า ข้าแต่พระเกสวะ บัดนี้พระภาคาร่วมพระ

อุทรของพระองค์ ซึ่งเป็นดุจพระหทัยและนัยน์-

เนตรเบื้องขวาของพระองค์ มีลมกำเริบคลั่งเพ้อ

ถึงกระต่ายไปเสียแล้ว. พระเจ้าเกสวะ ได้ทรง

ฟังคำของโรหิไณยอำมาตย์แล้ว อันความเศร้า-

โศกถึงพระภาดาครอบงำ ก็รีบเสด็จลุกขึ้นทันที

จับพระหัตถ์ทั้งสองของฆฏบัณฑิตไว้มั่นแล้ว

เมื่อจะทรงปราศรัย จึงตรัสพระคาถา มีความว่า

เหตุไรหนอ เธอจึงทำดุจเป็นคนบ้าเที่ยว

ไปทั่วนครทวารกะนี้ เพ้ออยู่ว่า กระต่าย ๆ เธอ

ปรารถนากระต่ายเช่นไร ฉันจักให้นายช่างทำ

กระต่ายทอง กระต่ายแก้วมณี กระต่ายโลหะ

กระต่ายรูปิยะ กระต่ายสังข์ กระต่ายหิน กระต่าย

แก้วประพาฬ ให้แก่เธอ หรือว่ากระต่ายอื่น ๆ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 195

ที่เที่ยวหากินอยู่ในป่ามีอยู่ ฉันจักให้เขานำ

กระต่ายเหล่านั้นมาให้เธอ เธอปรารถนากระต่าย

เช่นไร.

ฆฏบัณฑิตกราบทูลว่า

ข้าพระองค์ไม่ปรารถนากระต่ายที่อาศัย

แผ่นดิน ข้าพระองค์ปรารถนากระต่ายจากพระ-

จันทร์ ข้าแต่พระเจ้าเกสวะ ขอพระองค์ได้ทรง

พระกรุณา นำกระต่ายนั้นลงนาประทานแก่ข้า-

พระองค์เถิด.

พระเจ้าวาสุเทพตรัสว่า

ดูก่อนพระญาติ เธอจักละชีวิตที่สดชื่น

ไปเสียเป็นแน่ เพราะเธอปรารถนากระต่ายจาก

ดวงจันทร์ ชื่อว่าปรารถนาสิ่งที่ไม่พึงปรารถนา.

ฆฏบัณฑิตกราบทูลว่า

ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหโคตร ถ้าพระองค์

ทรงพร่ำสอนผู้อื่นฉันใด ขอให้พระองค์ทรงทราบ

ฉันนั้นเถิด เพราะเหตุไฉน พระองค์จงทรงพระ-

กรรแสงถึงราชโอรสที่ทิวงคตแล้ว แต่ก่อนมา

แม้จนวันนี้เล่า มนุษย์หรืออมนุษย์ไม่พึงได้ตาม

ปรารถนาว่า บุตรของเราที่เกิดมาแล้วจงอย่าตาย

พระองค์จะทรงได้ราชโอรสที่ทิวงคตแล้ว ซึ่งไม่

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 196

ควรได้แต่ที่ไหน ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหโคตร

พระองค์ทรงกรรแสงถึงราชโอรสที่ทิวงคตแล้ว

ไม่สามารถจะนำคืนมาด้วยมนต์ รากยา โอสถ

หรือทรัพย์ได้ แม้กษัตริย์ทั้งหลายมีแว่นแคว้น

มาก มีทรัพย์มาก มีโภคะมาก มีทรัพย์และข้าว

เปลือกมาก จะไม่ทรงชราและไม่สวรรคต ไม่มี

เลย แม้กษัตริย์ พราหมณ์ แพศย์ ศูทร คน

จัณฑาล คนเทหยากเยื่อ จะไม่แก่และไม่ตาย

เพราะชาติของตน ก็ไม่มีเลย ชนเหล่าใด ร่าย

มนต์อันประกอบด้วยองค์ ๖ อันพราหมณ์คิดแล้ว

ชนเหล่านั้นจะไม่แก่และไม่ตายเพราะวิชาของ

ตน ก็ไม่มีเลย แม้พวกฤาษีเหล่าใดเป็นผู้สงบ

มีตนอันสำรวมแล้ว มีตบะ แม้พวกฤาษีผู้มีตบะ

เหล่านั้น ย่อมละร่างกายไปตามกาล พระอรหันต์

ทั้งหลายมีตนอันอบรมแล้ว ทำกิจเสร็จแล้ว ไม่มี

อาสวะ สิ้นบุญและบาป ย่อมทอดทิ้งร่างกายนี้ไว้.

พระเจ้าวาสุเทพตรัสว่า

เธอดับความกระวนกระวายทั้งปวงของเรา

ผู้เร่าร้อนอยู่ให้หายเหมือนบุคคลเอาน้ำดับไฟ

ที่ราดด้วยน้ำมันฉะนั้น เธอบรรเทาความโศกถึง

บุตรของเราผู้ถูกความโศกครอบงำ ได้ถอนขึ้น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 197

แล้วหนอซึ่งลูกศร คือ ความโศกอันเสียบแทง

แล้วที่หทัยของเรา เราเป็นผู้มีลูกศร คือ ความ

โศกอันถอนขึ้นแล้ว เป็นผู้เย็น สงบแล้ว เราจะ

ไม่เศร้าโศก ไม่ร้องไห้อีก เพราะได้ฟังคำของเธอ

ชนเหล่าใดผู้มีปัญญา ผู้อนุเคราะห์กันและกัน

ชนเหล่านั้นย่อมทำอย่างนี้ ย่อมยังกันและกัน

ให้หายโศก เหมือนเจ้าชายฆฏะยังพระเชษฐาให้

หายโศกฉะนั้น พวกอำมาตย์ผู้เป็นบริจาริกาของ

พระราชาใด เป็นเช่นนี้ ย่อมแนะนำด้วยสุภาษิต

เหมือนเจ้าชายฆฏะแนะนำพระเชษฐาของตน

พระราชานั้นจะมีความโศกมาแต่ไหน.

จบ กัณหเปตวัตถุที่ ๖

อรรถกถากัณหเปตวัตถุที่ ๖

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวันมหาวิหาร ทรง

ปรารภอุบาสกคนหนึ่งลูกตาย จึงตรัสพระคาถานี้ มีคำเริ่มต้น

ว่า อุฏฺเหิ กณฺห กึ เสสิ ดังนี้.

ได้ยินว่า ในกรุงสาวัตถี ยังมีบุตรของอุบาสกคนหนึ่ง

ทำกาละแล้ว. อุบาสกนั้น เพียบพร้อมไปด้วยลูกศรคือ ความ

เศร้าโศก เพราะการตายของลูกนั้น ไม่อาบน้ำ ไม่กินข้าว ไม่

จัดแจงการงาน ไม่ไปยังที่อุปัฏฐากพระพุทธเจ้า บ่นเพ้ออย่างเดียว

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 198

พลางกล่าวว่า พ่อ เป็นลูกที่รัก เจ้า ละทิ้งพ่อไปไหนเสียก่อน.

ในเวลาใกล้รุ่ง พระศาสดาทรงตรวจดูสัตว์โลก ทรงเห็นอุปนิสัย

แห่งโสดาปัตติผล ของอุบาสกนั้น รุ่งขึ้นแวดล้อมไปด้วยภิกษุสงฆ์

เสด็จไปบิณฑบาตยังกรุงสาวัตถี ทรงเสวยพระกระยาหารเสร็จแล้ว

จึงทรงส่งภิกษุทั้งหลายไป ส่วนพระองค์มีพระอานนทเถระเป็น

ปัจฉาสมณะ ได้เสด็จไปยังประตูเรือนของอุบาสกนั้น คนทั้งหลาย

จึงได้แจ้งแก่อุบาสกว่า พระศาสดาเสด็จมาถึงแล้ว. ลำดับนั้น

คนในเรือนของอุบาสกนั้น จึงพากันตบแต่งเสนาสนะที่ประตู

เรือน แล้วนิมนต์พระศาสดาให้ประทับนั่ง ประคองุบาสกพาเข้า

ไปเฝ้าพระศาสดา. พระศาสดาทรงเห็นเธอนั่งอยู่ ณ ส่วนข้างหนึ่ง

จึงตรัสถามว่า อุบาสก ท่านเสียใจอะไรหรือ ? เมื่ออุบาสกกราบทูล

ให้ทรงทราบ จึงตรัสว่า อุบาสก โปราณกบัณฑิตทั้งหลาย ฟัง

ถ้อยคำของบัณฑิตทั้งหลายแล้ว ไม่เศร้าโศกถึงบุตรที่ตายไป

ดังนี้แล้ว อันอุบาสกนั้นทูลอาราธนา จึงทรงนำอดีตนิทานมาว่า :-

ในอดีตกาล ในกรุงทวารวดี มีพระราชาพี่น้องกัน ๑๐ คน

คือ พระเจ้าวาสุเทพ พลเทพ จันทเทพ สุริยเทพ อัคคิเทพ

วรุณเทพ อัชชุนเทพ ปัชชุนเทพ ฆฏบัณฑิตเทพ และอังกุรเทพ.

ในเจ้าเหล่านั้น โอรสผู้เป็นที่รักของวาสุเทพมหาราช ได้ทิวงคตลง.

เพราะเหตุนั้น พระราชา จึงถูกความเศร้าโศกครองงำ ทรงละ

พระราชกรณียกิจทุกอย่าง ยึดแม่แคร่เตียง ทรงบรรทมบ่นเพ้อไป.

ในเวลานั้น ฆฏบัณฑิตเทพ ทรงพระดำริว่า เว้นเราเสียคนอื่น

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 199

ใครเล่า ที่ชื่อว่า สามารถจะหลีกเลี่ยงความเศร้าโศกพี่ชายเรา

ย่อมไม่มี เราจะขจัดความเศร้าโศกของพี่ชายเราด้วยอุบาย.

ท่านฆฏบัณฑิต จึงแปลงเพศเป็นคนบ้า แหงนดูอากาศ เที่ยวไปทั่ว

พระนครพลางกล่าวว่า ท่านจงให้กระต่ายแก่เรา ท่านจงให้กระต่าย

แก่เราเถิด. ชาวพระนครทั้งสิ้น พากันแตกตื่นว่า ฆฏบัณฑิตเป็นบ้า

เสียแล้ว.

เวลานั้น อำมาตย์ชื่อว่า โรหิไณยไปเฝ้าพระเจ้าวาสุเทพ

เมื่อจะสั่งสนทนากับพระเจ้าวาสุเทพ จึงกล่าวคาถานี้ว่า:-

ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหโคตร ขอพระองค์

จงลุกขึ้นเถิด จักมัวบรรทมอยู่ทำไม จะมีประ-

โยชน์อะไรแก่พระองค์ ด้วยการบรรทมอยู่เล่า

ข้าแต่พระเกสวะ บัดนี้ พระภาดาร่วมอุทรของ

พระองค์ผู้เป็นดุจพระทัย และนัยน์เนตรเบื้องขวา

ของพระองค์ มีลมกำเริบคลั่งเพ้อถึงกระต่าย.

บรรดาบทเหล่านั้น อำมาตย์เรียกพระเจ้าวาสุเทพ โดย

พระโคตรว่า กัณหะ. บทว่า โก อตฺโถ สุปเนน เต ได้แก่ ความ

เจริญอะไร จะมีแก่พระองค์ด้วยการบรรทม. บทว่า สโก ภาตา

ได้แก่ พระภาดาร่วมอุทร. บทว่า หทย จกฺขุ จ ทกฺขิณ ความว่า

เสมือนกับดวงหทัย และพระเนตรเบื้องขวา. บทว่า ตสฺส วาตา

พลียนฺติ ความว่า ลมบ้าหมู เกิดแก่พระภาดาร่ำไป มีกำลังแรง

กำเริบ ครอบงำ. บทว่า สส ชปฺปติ ความว่า บ่นเพ้อว่า จงให้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 200

กระต่ายแก่เราเถิด. ด้วยบทว่า เกสวะ ได้ยินว่า ฆฏบัณฑิตนั้น

เขาเรียกว่า เกสวะ เพราะมีผมงาม เพราะเหตุนั้น เขาจึงเรียก

พระองค์โดยพระนาม.

พระศาสดา เมื่อจะทรงแสดงความที่พระเจ้าวาสุเทพ ได้

สดับคำของอำมาตย์นั้นแล้ว เสด็จลุกขึ้นจากที่บรรทม พระองค์

เป็นผู้ตรัสรู้ยิ่ง จึงตรัสคาถานี้ว่า :-

พระเจ้าเกสวะ ได้สดับคำของโรหิไณย-

อำมาตย์นั้นแล้ว ผู้ถูกความเศร้าโศกถึงพระภาดา

ครอบงำ ก็รีบเสด็จลุกขึ้นทันที.

พระราชา เสด็จลุกขึ้นแล้ว รีบลงจากปราสาท แล้วเสด็จไป

หาฆฏบัณฑิต จับมือทั้ง ๒ ของฆฏบัณฑิตไว้มั่น เมื่อจะเจรจากับ

ท่าน จึงกล่าวคาถา ๓ คาถาว่า :-

เหตุไรหนอ เธอจึงทำตัวเหมือนคนบ้า

เที่ยวไปทั่วนครทวารกะนี้ บ่นเพ้อว่า กระต่าย

กระต่าย เธอปรารถนากระต่ายเช่นไร ฉันจะให้

นายช่างทำกระต่ายทองคำ กระต่ายแก้วมณี กระ

ต่ายโลหะ กระต่ายเงิน กระต่ายสังข์ กระต่าย

สิลา กระต่ายแก้วประพาฬ ให้แก่เธอ หรือกระ-

ต่ายอื่นที่เที่ยวหากินอยู่ในป่าก็มีอยู่ ฉันจะให้เขา

นำกระต่ายเหล่านั้นมาให้แก่เธอ เธอปรารถนา

กระต่ายเช่นไรเล่า.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 201

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อุมฺมตฺตรูโปว แปลว่าเป็นเหมือน

คนบ้า. บทว่า เกวล แปลว่า ทั้งสิ้น. บทว่า ทฺวารก ได้แก่เที่ยวไป

ตลอดทวารวดีนคร. บทว่า สโส สโสติ ลปสิ ความว่า บ่นเพ้อว่า

กระต่าย กระต่าย. บทว่า โสวณฺณมย แปลว่า สำเร็จด้วยทองคำ.

บทว่า โลหมย แปลว่า สำเร็จด้วยโลหะทองแดง. บทว่า รูปิยมย

แปลว่า สำเร็จด้วยเงิน. ท่านปรารถนาสิ่งใด ก็จงบอกมาเถอะ.

เมื่อเป็นเช่นนั้นเธอเศร้าโศก เพราะอะไร. พระเจ้าวาสุเทพเชื้อเชิญ

ฆฏบัณฑิตด้วยกระต่ายว่า กระต่ายแม้เหล่าอื่น ที่เที่ยวหากินอยู่

ในป่าก็มีอยู่ในป่า เราจักนำกระต่ายนั้นมาให้แก่เธอ เจ้า ผู้มีหน้า

อันเจริญ เธอปรารถนากระต่ายเช่นไร ก็จงบอกมาเถอะ ดังนี้

ด้วยความประสงค์ว่าฆฏบัณฑิต ต้องการกระต่าย. ฆฏบัณฑิต

ได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวคาถาว่า :-

ข้าพระองค์ ไม่ปรารถนากระต่ายที่อาศัย

อยู่บนแผ่นดิน ข้าพระองค์ปรารถนากระต่ายจาก

ดวงจันทร์ ข้าแต่พระเจ้าเกสวะ ขอพระองค์โปรด

นำกระต่ายนั้นมาประทานแก่ข้าพระองค์เถิด.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า โอหร แปลว่า โปรดให้นำลงมา.

พระราชาครั้นทรงสดับดังนั้นจึงถึงความโทมนัสว่า พระภาดา

ของเราเป็นบ้าเสียแล้ว โดยมิต้องสงสัย จึงตรัสคาถาว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 202

ดูก่อน พระญาติ เธอจักละชีวิตอันสดชื่น

ไปเสียเป็นแน่ เพราะเธอปรารถนากระต่ายจาก

ดวงจันทร์ ชื่อว่า ปรารถนาสิ่งที่ไม่พึงปรารถนา.

พระเจ้าเกสวะตรัสเรียกน้องชายว่า ญาติ ในพระคาถานั้น.

ในพระคาถานี้มีอธิบายดังนี้ว่า :- ญาติกันเป็นที่รักของเราผู้

ปรารถนาสิ่งที่ไม่พึงปรารถนา เห็นจะละชีวิตอันน่ารื่นรมย์ยิ่ง

ของตนเสียเป็นแน่.

ฆฏบัณฑิตได้ฟังพระดำรัสของพระราชาก็ได้ยืนนิ่งเสีย เมื่อ

จะแสดงความนี้ว่า ข้าแต่พี่ชาย พระองค์เมื่อรู้ว่า หม่อมฉันปรารถนา

กระต่ายจากดวงจันทร์ ครั้นไม่ได้กระต่ายนั้น จักสิ้นชีวิต เพราะ

เหตุไร พระองค์ไม่ได้โอรสที่ตายไปแล้วจึงเศร้าโศกถึง จึงกล่าว

คาถาว่า

ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหโคตร ถ้าพระองค์

ทรงพร่ำสอนผู้อื่นอย่างที่ทรงทราบไซร้ เพราะ

เหตุไร แม้ทุกวันนี้พระองค์ก็ยังทรงเศร้าโศก

ถึงบุตรที่ตายแล้ว ในกาลก่อนเล่า.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า เอว เจ กณฺห ชานาสิ ความว่า

ข้าแต่ท้าวกัณหมหาราชผู้พี่ชาย ผิว่า พระองค์ทรงทราบอย่างนี้ว่า

ชื่อว่า วัตถุที่ไม่พึงได้ ก็ไม่พึงปรารถนา. บทว่า ยถญฺ ความว่า

ท่านพอรู้อย่างนี้ อย่าได้กระทำโดยประการที่ท่านพร่ำสอนผู้อื่น.

บทว่า กสฺมา ปุเร มต ปุตฺต ความว่า เมื่อเป็นเช่นนี้ เพราะเหตุไร

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 203

แม้ในวันนี้ ท่านก็ยังเศร้าโศกถึงบุตรที่ตายไป ในที่สุด ๔ เดือน

แต่เดือนนี้.

ฆฏบัณฑิต ยืนอยู่ที่ระหว่างถนนอย่างนั้นแล ทูลว่า อันดับแรก

หม่อมฉันปรารถนาสิ่งที่ปรากฏอยู่อย่างนี้ ส่วนพระองค์เศร้าโศก

เพื่อต้องการสิ่งที่ไม่ปรากฏ เมื่อจะแสดงธรรมแก่พระราชา จึง

กล่าวคาถา ๒ คาถาว่า :-

ก็มนุษย์ หรืออมนุษย์ ไม่พึงได้ตาม

ปรารถนาว่า ขอบุตรของเราที่เกิดมาจงอย่าตาย

เลย พระองค์จะพึงได้โอรสที่ทิวงคตแล้ว ที่ไม่

ควรได้แต่ที่ไหน. ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหะโคตร

พระองค์ทรงกันแสงถึงโอรสที่ทิวงคตแล้ว ซึ่ง

ไม่สามารถจะนำคืนมาด้วยมนต์ รากยา โอสถ

หรือทรัพย์ได้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ย ความว่า ดูก่อนพี่ชาย มนุษย์

หรือว่า เทวดา ไม่พึงได้ คือไม่อาจได้ตามที่พระองค์ปรารถนาว่า

ของบุตรของเรา ผู้เกิดมาอย่างนี้แล้ว อย่าตายไปเลย. อธิบายว่า ก็

ความปรารถนานั้น ท่านจะได้แต่ที่ไหน คือ ท่านอาจจะได้ด้วย

เหตุไร เพราะเหตุที่ขึ้นชื่อว่าสิ่งที่ไม่ควรได้นี้ เป็นสิ่งที่ไม่ควร

จะได้.

บทว่า มนฺตา แปลว่า ด้วยการประกอบมนต์. บทว่า

มูลเภสชฺชา แปลว่า ด้วยรากยา. บทว่า โอสเธหิ ได้แก่ โอสถ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 204

นานาชนิด. บทว่า ธเนน วา ได้แก่ แม้ด้วยทรัพย์นับได้ร้อยโกฏิ.

ท่านกล่าวคำอธิบายไว้ดังนี้ว่า ใคร ๆ ไม่อาจจะนำโอรสผู้ละไป

แล้ว ที่พระองค์ทรงเศร้าโศกถึงนั้นมา ด้วยการประกอบมนต์เป็นต้น

อย่างนั้น.

ฆฏบัณฑิต เมื่อจะแสดงอีกว่า ข้าแต่พี่ชาย ขึ้นชื่อว่า ความ

ตายนี้ ใคร ๆ ไม่อาจจะห้ามได้ ด้วยทรัพย์ ด้วยชาติ ด้วยวิชชา

ด้วยศีล หรือด้วยภาวนาได้ จึงแสดงธรรมแด่พระราชาด้วยคาถา

๕ คาถาว่า :-

กษัตริย์ทั้งหลาย แม้จะมีแว่นแคว้น มี

ทรัพย์มาก มีโภคะมาก มีทรัพย์และธัญญาหาร

มาก จะไม่ทรงชรา จะไม่ทรงสวรรคต ไม่มีเลย.

กษัตริย์ พราหมณ์ แพศย์ ศูทร คน

จัณฑาล และคนเทหยากเยื่อ และคนอื่น ๆ จะ

ไม่แก่ จะไม่ตาย เพราะชาติของตน ก็ไม่มีเลย

ชนเหล่าใด ร่ายมนต์อันประกอบด้วยองค์

๖ อันพราหมณ์คิดไว้แล้ว ชนเหล่านั้นและชน

เหล่าอื่นจะไม่แก่ และไม่ตาย เพราะวิชาของตน

ก็ไม่มีเลย.

แม้พวกฤาษีเหล่าใด เป็นผู้สงบ มีตน

สำรวมแล้ว มีตปะ แม้พวกฤาษี ผู้มีตปะเหล่านั้น

ย่อมละร่างกายไปตามกาล

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 205

พระอรหันต์ทั้งหลาย มีตนอันอบรมแล้ว

ทำกิจเสร็จแล้ว ไม่มีอาสวะ สิ้นบุญและบาป ยัง

ทอดทิ้งร่างกายนี้ไว้.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า มหทฺธนา ได้แก่ ชื่อว่า ผู้มีทรัพย์

มาก เพราะมีทรัพย์ที่ฝังไว้นั่นแหละมาก. บทว่า มหาโภคา ได้แก่

ประกอบด้วยโภคสมบัติมาก เช่นกับโภคสมบัติของเทพ. บทว่า

รฏวนฺโต แปลว่า มีแว่นแคว้นมาก. บทว่า ปหูตธนธญฺาเส

ได้แก่ ผู้มีทรัพย์และธัญญาหาร หาที่สุดมิได้ โดยทรัพย์และธัญญา-

หาร ซึ่งจะต้องใช้จ่ายเป็นประจำ ที่เก็บฝังไว้ เพื่อใช้ได้ถึง ๓ ปี

หรือ ๔ ปี บทว่า เตปิ โน อชรามรา ความว่า กษัตริย์มีพระเจ้า

มันธาตุ และพระเจ้ามหาสุทัสสนะ เป็นต้น ผู้มีสมบัติมากถึงอย่างนั้น

จะเป็นผู้ไม่แก่ ไม่ตาย ไม่มีเลย คือ ตั้งอยู่ใกล้ปากมรณะ โดยแท้

ทีเดียว.

บทว่า เอเต ได้แก่ กษัตริย์ตามที่กล่าวแล้ว เป็นต้น. บทว่า

อญฺเ ได้แก่ ชนเหล่าใดเหล่าหนึ่ง มีอัมพัฏฐะมาณพเป็นต้น

ผู้เป็นอยู่อย่างนั้น. บทว่า ชาติยา ความว่า เป็นผู้ไม่แก่ ไม่ตาย

ไม่มีเลย เพราะชาติของตนเป็นเหตุ.

บทว่า มนฺต ได้แก่เวท. บทว่า ปริวตฺเตนฺติ แปลว่า ย่อม

สาธยาย และย่อมบอก, อีกอย่างหนึ่ง บทว่า ปริวตฺเตนฺติ ได้แก่

ร่ายเวททำการบูชาเพลิง พร้อมพร่ำมนต์ไปด้วย. บทว่า ฉฬงฺค

ได้แก่ออกเสียงอ่านถูกจังหวะ คล่อง และไพเราะ กัปปะ ได้แก่

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 206

รู้จักแบบแผนทำกิจวิธีต่าง ๆ นิรุตติ ได้แก่ รู้จักมูลศัพท์ และ

คำแปลศัพท์ ไวยากรณ์ ได้แก่ รู้จักตำราภาษา โชติศาสตร์ ได้แก่

รู้จักดาวหาฤกษ์ และผูกดวงชะตา ฉันโทวิจิติ ได้แก่ รู้จักคณะฉันท์

และแต่งได้. บทว่า พฺรหฺมจินฺติต ได้แก่ พรหมคิด คือกล่าวเพื่อ

ประโยชน์แก่พวกพราหมณ์. บทว่า วิชฺชาย ได้แก่ ผู้ประกอบด้วย

วิชาเสมือนพรหม, อธิบายว่า แม้ท่านเหล่านั้น จะไม่แก่ ไม่ตาย

ไม่มีเลย.

บทว่า อิสโย ความว่า ชื่อว่าฤาษี เพราะอรรถว่า แสวงหา

พรตที่ประพฤติประจำ และพรตที่ประพฤติตามกาลกำหนดเป็นต้น

และปฏิกูลสัญญา เป็นต้น. บทว่า สนฺตา ได้แก่ สงบกายวาจา

เป็นสภาวะ. บทว่า สญฺตตฺตา ได้แก่ มีจิตสำรวม ด้วยการสำรวม

กิเลส มีราคะเป็นต้น. ชื่อว่า ตปัสสี เพราะมี ตปะ กล่าวคือ ทำกาย

ให้เร่าร้อน. อนึ่ง บทว่า ตปสฺสิโน แปลว่า ผู้สำรวม. ด้วยคำว่า

ตปสฺสิโน นั้น ท่านแสดงว่า เป็นผู้อาศัยตปะอย่างนั้น และเป็น

ผู้ปรารถนา เพื่อจะหลุดพ้นจากสรีระ ก็เป็นผู้สำรวม ย่อมละ

สรีระได้ทีเดียว. อีกอย่างหนึ่ง บทว่า อิสโย ชื่อว่า อิสยะ เพราะ

อรรถว่า แสวงหาอธิสีลสิกขาเป็นต้น, ชื่อว่า ผู้สงบ เพราะเข้าไป

สงบบาปธรรม อันเป็นปฏิปักษ์ต่ออธิสีลสิกขานั้น ก็เพื่อประโยชน์

แก่อธิสีลสิกขานั้น. ชื่อว่า มีตนสำรวมแล้ว เพราะสำรวมจิตไว้

ในอารมณ์อันเดียวกัน ชื่อว่า ตปัสสี เพราะมีความเพียรเครื่อง

เผาบาป โดยประกอบความเพียรชอบ. บัณฑิตพึงประกอบความว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 207

ที่มีความเพียรเป็นเครื่องประกอบ ชื่อว่า ตปัสสี เพราะทำกิเลส

มีราคะเป็นต้น ให้เร่าร้อน. บทว่า ภาวิตฺตตา ได้แก่ ผู้มีจิตอันอบรม

แล้ว ด้วยกัมมัฏฐานภาวนา อันมีสัจจะ ๔ เป็นอารมณ์.

เมื่อฆฏบัณฑิตกล่าวธรรมอย่างนี้ พระราชาได้ทรงสดับ

ดังนั้น เป็นปราศจากลูกศรคือความโศก มีใจเลื่อมใส เมื่อจะ

สรรเสริญฆฏบัณฑิต จึงได้กล่าวคาถาที่เหลือว่า

เธอดับความกระวนกระวายทั้งปวงของ

เราผู้เร่าร้อนให้หายไป เหมือนบุคคลเอาน้ำดับไฟ

ที่ราดด้วยน้ำมัน ฉะนั้น เธอบรรเทาความโศก

ถึงบุตรของเรา ผู้ถูกความโศกครอบงำ ได้ถอน

ขึ้นแล้วหนอ ซึ่งถูกศรคือความโศกอันเสียบแทง

ที่หทัยของเรา เราเป็นผู้มีลูกศรคือความโศก

อันถอนขึ้นแล้ว เป็นผู้เย็นสงบแล้ว เราจะไม่

เศร้าโศก ไม่ร้องไห้อีก เพราะได้ฟังคำของเธอ

ชนเหล่าใดผู้มีปัญญา ผู้อนุเคราะห์กันแลกัน

ชนเหล่านั้น ย่อมทำอย่างนี้ ย่อมยังกันและกัน

ให้หายโศก เหมือนเจ้าชายฆฏบัณฑิตทำพระ-

เชษฐา ให้หายโศก ฉะนั้น

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ฆโฏ เชฏฺ ว ภาตร ความว่า

เหมือนฆฏบัณฑิต ทำพระเชษฐาของตน ผู้ถูกความเศร้าโศก เพราะ

บุตรตายไปครอบงำ ให้พ้นจากความเศร้าโศกเพราะบุตรนั้น ด้วย

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 208

ความที่ตนเป็นผู้ฉลาดในอุบาย และด้วยธรรมกถา ฉันใด แม้ผู้อื่น

ผู้มีปัญญา มีความอนุเคราะห์ก็ฉันนั้น ย่อมกระทำอุปการะแก่ญาติ

ทั้งหลาย.

บทว่า ยสฺส เอตาทิสา โหนติ นี้ เป็นคาถาแห่งพระองค์

ผู้ตรัสรู้ยิ่ง. คำแห่งคาถานั้น มีอธิบายดังต่อไปนี้ ฆฏบัณฑิต ย่อม

ไปตาม คือติดตาม พระเจ้าวาสุเทพ ผู้อันความเศร้าโศก เพราะ

บุตรครอบงำ ด้วยคำอันเป็นสุภาษิต เพื่อกำจัดความเศร้าโศก

ด้วยประการใด คือ ด้วยเหตุใด. อำมาตย์ เป็นบัณฑิต ก็เช่นนั้น

อันผู้ใดผู้หนึ่งจะพึงได้ ความเศร้าโศกของท่านจักมีแต่ที่ไหน

ฉะนี้แล. คาถาที่เหลือ มีอรรถดังกล่าวแล้ว ในหนหลังนั่นแล.

พระศาสดา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว จึง

ตรัสว่า อย่างนั้นอุบาสก โปราณกบัณฑิตทั้งหลาย ฟังถ้อยคำของ

บัณฑิตทั้งหลายแล้ว ขจัดความเศร้าโศกเพราะบุตรเสียได้ ดังนี้แล้ว

จงประกาศสัจจะประชุมชาดก. ในที่สุดสัจจะ อุบาสกดำรงอยู่

ในโสดาปัตติผลแล.

จบ อรรถกถากัณหเปตวัตถุที่ ๖

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 209

๗. ธนปาลเปตวัตถุ

ว่าด้วยเปรตหิว ๕๕ ปี

พวกพ่อค้าถามเปรตตนหนึ่งว่า

[๑๐๔] ท่านเปลือยกาย มีรูปร่างน่าเกลียด

ผอม สะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น เห็นกระดูกซี่โครง

แน่ะเพื่อนยาก ท่านเป็นใครหนอ.

เปรตนั้นตอบว่า

ข้าแต่ท่านผู้เจริญทั้งหลาย ข้าพเจ้าเป็น

เปรต ทุกข์ยาก เกิดอยู่ในยมโลก ได้ทำกรรมอัน

ลามกไว้ จึงจากโลกนี้ไปสู่เปตโลก.

พวกพ่อค้าถามว่า

ท่านทำกรรมชั่วอะไรไว้ด้วยกายวาจาใจ

หรือ เพราะวิบากแห่งอะไร ท่านจึงจากโลกนี้ไป

สู่เปตโลก.

เปรตนั้นตอบว่า

มีพระนครของพระเจ้าทสันนราช ปรากฏ

นานว่า เอรกัจฉะ เมื่อก่อนข้าพเจ้าเป็นเศรษฐีอยู่

ในนครนั้น ประชาชนเรียกข้าพเจ้าว่า ธนปาล-

เศรษฐี ข้าพเจ้ามีเงิน ๘๐ เล่มเกวียน ทองคำ แก้ว-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 210

มุกดา แก้วไพฑูรย์ ก็มีมากมายเหลือที่จะนับ

แม้ข้าพเจ้าจะมีทรัพย์มากมายถึงเพียงนั้น ก็ไม่รัก

ที่จะให้ทาน ปิดประตูบริโภคอาหารด้วยคิดว่า

พวกยาจกอย่าได้เป็นเรา ข้าพเจ้าไม่มีศรัทธา เป็น

คนตระหนี่เหนียวแน่น ได้ด่าว่าพวกยาจก และ

ห้ามปรามมหาชนผู้ให้ทานทำบุญ เป็นต้น ด้วยคำ

ว่า ผลแห่งทานไม่มี ผลแห่งการสำรวมจักมีแต่

ที่ไหน ได้ทำลายสระน้ำ บ่อนำที่เขาขุดไว้ สวน

ดอกไม้ สวนผลไม้ ศาลาน้ำ และสะพานในที่ดิน

ลำบาก ที่เขาปลูกสร้างให้พินาศ ข้าพเจ้านั้นไม่ได้

ทำความดีไว้เลย ทำแต่ความชั่วไว้ จุติจากชาติ

นั้นแล้ว บังเกิดในปิตติวิสัย เพียบพร้อมไปด้วย

ความหิวกระหายตลอด ๕๕ ปี ตั้งแต่ตายแล้ว

ข้าพเจ้ายังไม่ได้กินข้าวและน้ำเลยแม้แต่น้อย การ

สงวนทรัพย์ คือ ไม่ให้แก่ใคร ๆ เป็นความพินาศ

ของสัตว์ทั้งหลาย ความฉิบหายก็คือการสงวน

ทรัพย์ ได้ยินว่าเปรตทั้งหลายรู้ว่า การสงวน

ทรัพย์คือการไม่ให้แก่ใคร ๆ เป็นความพินาศ

เมื่อก่อนข้าพเจ้าสงวนทรัพย์ไว้ เมื่อทรัพย์มีอยู่

เป็นอันมาก ไม่ให้ทาน เมื่อไทยธรรมมีอยู่ ไม่ทำ

ที่พึ่งแก่ตน ข้าพเจ้าได้รับผมแห่งกรรมของตน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 211

จึงเดือดร้อนในภายหลัง พ้นจาก ๔ เดือนไปแล้ว

ข้าพเจ้าจักตาย จักไปตกนรกอันเผ็ดร้อนสาหัส

มี ๔ เหลี่ยม ๔ ประตู จำแนกเป็นห้อง ๆ ล้อม

ด้วยกำแพงเหล็ก ครอบด้วยแผ่นเหล็ก พื้นของ

นรกนั้น ล้วนแล้วด้วยทองแดงลุกเป็นเปลวเพลิง

ประกอบด้วยความร้อน แผ่ไปตลอดร้อยโยชน์

โดยรอบ ตั้งอยู่ทุกเมื่อ ข้าพเจ้าจักต้องเสวยทุกข-

เวทนาในนรกนั้นตลอดกาลนาน ก็การเสวย

ทุกขเวทนาเช่นนี้ เป็นผลแห่งกรรมอันชั่ว เพราะ

ฉะนั้น ข้าพเจ้าจึงเศร้าโศกที่จะไปเกิดในนรกอัน

เร่าร้อนนั้น ข้าแต่ท่านผู้เจริญทั้งหลาย ข้าพเจ้า

ขอเดือนท่านทั้งหลาย ขอความเจริญจงมีแก่ท่าน

ทั้งหลายผู้มาประชุมกันในที่นี้ พวกท่านอย่าได้

ทำบาปกรรมในที่ไหน ๆ คือ ในที่แจ้งหรือที่ลับ

ถ้าพวกท่านจักกระทำ หรือกระทำบาปกรรมนั้น

ไว้ แม้พวกท่านจะเหาะหนีไปอยู่ที่ไหน ก็ย่อม

ไม่พ้นไปจากทุกข์ ขอท่านทั้งหลายจงเลี้ยงมารดา

จงเลี้ยงบิดา ประพฤติอ่อนน้อมต่อผู้ใหญ่ในสกุล

เป็นผู้เกื้อกูลแก่สมณะและพราหมณ์ ท่าน

ทั้งหลายจักไปสวรรค์ด้วยการปฏิบัติอย่างนี้

บุคคลจะอยู่ในอากาศ ในท่ามกลางมหาสมุทร

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 212

หรือเข้าไปสู่ช่องภูเขา จะพึงพ้นจากบาปกรรม

ไม่มี หรือบุคคลอยู่ในส่วนแห่งภาคพื้นใด พึงพ้น

จากบาปกรรม ส่วนแห่งภาคพื้นนั้นไม่มี.

จบ ธนปาลเปตวัตถุที่ ๗

อรรถกถาธนปาลเสฏฐิเปตวัตถุที่ ๗

พระศาสดาเมื่อเสด็จประทับอยู่ในพระเชตวันมหาวิหาร

ทรงปรารภเปรตธนบาล จงตรัสพระคาถานี้มีคำเริ่มต้นว่า นคฺโค

ทุพฺพณฺณรูโปสิ.

ได้ยินว่า เมื่อพระพุทธเจ้ายังไม่เสด็จอุบัติในนครเอรกัจฉะ-

ปัณณรัฐ ยังมีเศรษฐีคนหนึ่ง ชื่อว่า ธนปาลกะ เป็นผู้ไม่มีศรัทธา

ไม่มีความเลื่อมใส เป็นคนตระหนี่ เป็นนัตถิกทิฏฐิบุคคล กิริยา

ของเขาปรากฏตามพระบาลีนั่นแหละ. เขาทำกาละแล้วบังเกิด

เป็นเปรตในกันตารทะเลทราย เขามีร่างกายประมาณเท่าลำต้นตาล

มีผิวหนังปูดขึ้นหยาบ มีผมยุ่งเหยิง น่าสะพึงกลัว มีรูปพรรณ

น่าเกลียด มีรูปขี้เหร่พิลึก เห็นเข้าน่าสะพึงกลัว เขาไม่ได้เมล็ดข้าว

หรือหยาดน้ำตลอด ๕๕ ปี มีคอ ริมฝีปาก และลิ้นแห้งผาก ถูกความ

หิวกระหายครอบงำ เที่ยวงุ่นง่านไปทางโน้นทางนี้.

ครั้นเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าของเราทั้งหลายเสด็จอุบัติขึ้น

ในโลก ทรงประกาศพระธรรมจักรอันบวร ประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี

โดยลำดับ พ่อค้าชาวกรุงสาวัตถีบรรทุกสิ้นค้าเต็ม ๕๐๐ เล่มเกวียน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 213

ไปยังอุตตราปถชนบท ขายสินค้า แล้วเอาเกวียนบรรทุกสินค้า

ที่ได้กลับมา ในเวลาเย็น ถึงแม่น้ำแห้งสายหนึ่ง จึงปลดเกวียน

ไว้ในที่นั้น พักแรมอยู่ราตรีหนึ่ง ลำดับนั้น เปรตนั้นถูกความ

กระหายครอบงำมาเพื่อต้องการน้ำดื่ม ไม่ได้น้ำดื่มแม้สักหยาดเดียว

ในที่นั้น หมดหวัง ขาอ่อนล้มลง เหมือนตาลรากขาดฉะนั้น. พวก

พ่อค้าเห็นดังนั้น จึงพากันถามด้วยคาถานี้ว่า :-

ท่านเปลือกกายมีรูปร่างน่าเกลียด ซูบผอม

สะพรั่งไปด้วยเส้นเอ็น เห็นกระดูกซี่โครง แน่ะ

เพื่อนยาก ท่านเป็นใครกันหนอ.

ลำดับนั้นเปรตตอบว่า :-

ท่านผู้เจริญ ข้าพเจ้าเป็นเปรตทุกข์ยาก

เกิดในยมโลก ทำกรรมชั่วไว้ จึงจากโลกนี้ไปสู่

เปตโลก.

ครั้นอ้างตนดังนี้แล้ว ถูกพ่อค้าถามถึงกรรมที่เขาทำอีกว่า :-

ท่านทำกรรมชั่วอะไรไว้ด้วยกายวาจาและ

ใจ เพราะวิบากของกรรมอะไร จึงจากโลกนี้ไป

ยังเปตโลก.

เมื่อจะแสดงประวัติของตน ทั้งอดีต ปัจจุบัน และอนาคต

เดิมแต่ที่ที่ตนเกิดในกาลก่อน และเมื่อจะให้โอวาทแก่พวกพ่อค้า

ได้กล่าวคาถาเหล่านี้ ความว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 214

มีพระนครของพระเจ้าทสันนราช^๑ ปรากฏ

นามว่า เอรกัจฉะ เมื่อก่อนข้าพเจ้าเป็นเศรษฐี

อยู่ในพระนครนั้น ประชาชนเรียกข้าพเจ้าว่า

ธนปาลเศรษฐี ข้าพเจ้ามีเงิน ๘๐ เล่มเกวียน

ทองคำ แก้วมุกดา แก้วไพฑูรย์ ก็มีมากมาย

เหลือที่จะนับ แม้ข้าพเจ้า จะมีทรัพย์มากมายถึง

เพียงนั้น ก็ไม่รักที่จะให้ทาน ปิดประตูบริโภค

อาหาร ด้วยคิดว่า พวกยาจก อย่าได้เห็นเรา

ข้าพเจ้าไม่มีศรัทธา เป็นคนตระหนี่เหนียวแน่น

ได้ด่าพวกยาจกและห้ามปรามมหาชน ผู้ให้ทาน

ทำบุญเป็นต้น ด้วยคำว่า ผลแห่งทานไม่มี ผล

แห่งการสำรวมจักมีแต่ที่ไหน ได้ทำลายสระน้ำ

บ่อน้ำ ที่ขุดไว้ สวนดอกไม้ สวนผลไม้ ศาลาน้ำ

และสะพานในที่เดินลำบาก ที่เขาปลูกสร้างให้

พินาศไป ข้าพเจ้านั้นไม่ได้ทำคุณงามความดีไว้

เลย ทำแต่กรรมชั่วไว้ จุติจากชาตินั้นแล้ว เกิด

ในเปตวิสัย เพียบพร้อมไปด้วยความหิวกระหาย

ตลอด ๕๕ ปี ตั้งแต่ตายแล้ว ข้าพเจ้ายังไม่ได้กิน

ข้าวและน้ำเลย แม้แต่น้อย การสงวนทรัพย์ คือ

๑. ม. พระเจ้าปัณณราช (ปณฺณาน).

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 215

ไม่ให้แก่ใคร ๆ เป็นความพินาศ ของสัตว์

ทั้งหลาย ความฉิบหายก็คือ ความสงวนทรัพย์

ได้ยินว่า เปรตทั้งหลายรู้ว่า การสงวนทรัพย์ คือ

การไม่ให้แก่ใคร ๆ เป็นควานพินาศ เมื่อก่อน

ข้าพเจ้าสงวนทรัพย์ไว้ เมื่อทรัพย์มีอยู่เป็นอัน

มาก ไม่ให้ทาน เมื่อไทยธรรมมีอยู่ ไม่ทำที่พึ่ง

แก่ตน ข้าพเจ้าได้รับผลแห่งกรรมของตน จึง

เดือดร้อนในภายหลัง พ้นจาก ๔ เดือนไปแล้ว

ข้าพเจ้าจักตาย จักตกนรกอันเผ็ดร้อนสาหัส มี

๔ เหลี่ยม ๔ ประตู จำแนกเป็นห้อง ๆ ล้อมด้วย

กำแพงเหล็ก ครอบด้วยแผ่นเหล็ก พื้นของนรก

นั้น ล้วนแล้วด้วยทองแดง ลุกเป็นเปลวเพลิง

ประกอบด้วยความร้อน แผ่ไปตลอดร้อยโยชน์

โดยรอบ ตั้งอยู่ทุกเมื่อ ข้าพเจ้าจักต้องเสวยทุกข-

เวทนา ในนรกนั้นตลอดกาลนาน การเสวย

ทุกขเวทนาเช่นนี้ เป็นผลของกรรมชั่ว เพราะ

ฉะนั้น ข้าพเจ้าจึงเศร้าโศกที่จะไปเกิดในนรกอัน

เร่าร้อนนั้น ข้าแต่ท่านผู้เจริญทั้งหลาย ข้าพเจ้า

ขอเตือนท่านทั้งหลาย ขอความเจริญจงมีแก่ท่าน

ทั้งหลาย ผู้มาประชุมกันในที่นี้ พวกท่านอย่าได้

ทำกรรมชั่ว ในที่ไหน ๆ ไม่ว่าจะเป็นที่แจ้งหรือ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 216

ที่ลับ ถ้าว่าพวกท่านจักกระทำ หรือกำลังทำกรรม

ชั่วนั้นไว้ แม้พวกท่านจะเหาะหนีไป ในที่ไหน ๆ

ก็ย่อมไม่พ้นไปจากทุกข์ ขอท่านทั้งหลาย จงเลี้ยง

มารดา จงเลี้ยงบิดา ประพฤติอ่อนน้อมต่อผู้ใหญ่

ในตระกูล เป็นผู้เกื้อกูลแก่สมณะ และพราหมณ์

ท่านทั้งหลาย จักไปสวรรค์ด้วยการปฏิบัติอย่างนี้

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ทสนฺนาน ได้แก่ พระราชาของ

รัฐชื่อว่า ทสันนา ผู้มีชื่ออย่างนั้น บทว่า เอรกจฺฉ ได้แก่ เป็นชื่อของ

พระนครนั้น. บทว่า ตตฺถ ได้แก่ ในนครนั้น. บทว่า ปุเร ได้แก่

ในกาลก่อน คือ ในอัตภาพอันเป็นอดีต. บทว่า ธนปาโลติ ม วิทู

ความว่า พวกชนเรียกเราว่า ธนปาลเศรษฐี. เปรตเมื่อจะแสดงว่า

ขึ้นชื่อว่า ทรัพย์เช่นนี้นั้น ย่อมติดตามเป็นประโยชน์แก่เรา ในกาล

นั้นนั่นแล จึงกล่าวคาถาว่า อสีติ ดังนี้เป็นต้น. มีโยชนาว่า

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อสีติ สกฏวาหาน ความว่า ๒๐ ขาริกะ

เป็น ๑ วาหะ ที่ท่านเรียกว่า ๑ เกวียน ข้าพเจ้ามีเงินและกหาปณะ

๘๐ เล่มเกวียน. บทว่า ปหูต เม ชาตรูป เชื่อมความว่า แม้ทองคำ

ก็มีมากมาย คือ มีประมาณหลายหาบ.

บทว่า น เม ทาตุ ปิย อหุ ความว่า ข้าพเจ้า ไม่ได้มีความ

รักที่จะให้ทาน. บทว่า มา ม ยาจนกาทฺทสุ ความว่า ปิดประตูเรือน

บริโภค ด้วยหวังว่า พวกยาจกอย่าได้เห็นเรา. บทว่า กทริโย

ได้แก่ มีความตระหนี่เหนียวแน่น. บทว่า ปริภาสโก ความว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 217

เห็นเขาให้ทาน ก็ขู่ให้กลัว. บทว่า ททนฺตาน กโรนฺตาน เป็น

ฉัฏฐีวิภัตติ ลงในอรรถแห่งทุติยาวิภัตติ, แปลว่า ผู้ให้ทาน ผู้ทำบุญ.

บทว่า พหู ชเน แปลว่า ซึ่งสัตว์เป็นอันมาก. ข้าพเจ้าห้ามคือ

ป้องกัน ชนเป็นอันมาก ผู้เป็นกลุ่มของตนผู้ให้ทาน หรือทำบุญ

จากบุญกรรม.

บทว่า วิปาโก นตฺถิ ทานสฺส เป็นต้น เป็นบทแสดงเหตุการ

ห้ามในการให้ทานเป็นต้น. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า วิปาโก

นตฺถิ ทานสฺส ท่านแสดงว่า ขึ้นชื่อว่า ผลแห่งการทำทานไม่มี

มีแต่บุญ บุญ อย่างเดียว ฉะนั้น ทรัพย์จึงพินาศไปถ่ายเดียว.

บทว่า สยมสฺส แปลว่า การสำรวมศีล. บทว่า กุโต ผล ความว่า

ผลจะได้แต่ที่ไหน, อธิบายว่า การรักษาศีลไม่มีประโยชน์เลย

บทว่า อารามานิ ความว่า สวนดอกไม้และสวนผลไม้. บทว่า

ปปาโย ได้แก่ ศาลาน้ำ. บทว่า ทุคฺเค ได้แก่ สถานที่ที่ไปลำบาก

เพราะมีน้ำและมีโคลน. บทว่า สงฺกมนานิ ได้แก่ สะพาน. บทว่า

ตโต จุโต แปลว่า จุติจากมนุษยโลกนั้น. บทว่า ปญฺจปญฺาส

แปลว่า ๕๕ ปี. บทว่า ยโต กาลงฺกโต อห แก้เป็น ยถา กาลกโต อห

แปลว่า เหมือนข้าพเจ้าตายไปแล้ว คือตั้งแต่ข้าพเจ้าตายไป. บทว่า

นาภิชานามิ ความว่า ข้าเจ้าไม่ได้รู้อะไร ไม่ว่าจะเป็นข้าวหรือน้ำ

ตลอดกาลมีประมาณเท่านี้.

บทว่า โย สยโม โส วินาโส ความว่า การสำรวมก็คือ

การไม่ให้อะไรแก่ใคร ๆ ด้วยอำนาจความโลภเป็นต้นนั้น ชื่อว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 218

เป็นความพินาศของสัตว์เหล่านี้ เพราะเปรตที่เกิดในกำเนิดเปรต

เป็นเหตุแห่งความวอดวายอย่างใหญ่หลวง. ด้วยคำว่า โย วินาโส

โส สยโม นี้ เปรตแสดงว่า ประโยชน์ตามที่กล่าวแล้ว เป็นประโยชน์

อย่างแน่นอน. หิ ศัพท์ในคำว่า เปตา หิ กิร ชานนฺติ นี้ เป็นนิบาต

ใช้ในอวธารณะ, กิร ศัพท์ เป็นนิบาติ ใช้ใน อรุจิสูจนัตถะ.

ได้ยินว่า พวกเปรตเท่านั้น จึงจะรู้ความนี้ว่า การสงวนคือ การ

ไม่บริจาคไทยธรรม เป็นเหตุแห่งความพินาศ เพราะตนถูกความ

หิวกระหาย ครอบงำอยู่โดยเห็นได้ชัด ไม่ใช่พวกมนุษย์. ข้อนี้

ไม่สมควรเลย เพราะแม้พวกมนุษย์ก็ยังถูกความหิวกระหายเป็นต้น

ครอบงำปรากฏอยู่เหมือนพวกเปรต. แต่พวกเปรตรู้เรื่องนั้นดีกว่า

เพราะกรรมที่ตนทำไว้ในอัตภาพก่อนปรากฏชัด. ด้วยเหตุนั้น

เปรตนั้นจึงกล่าวว่า ในชาติก่อน เราสงวนทรัพย์ดังนี้เป็นต้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สยมิสฺส ความว่า แม้ตนเองก็ได้

กระทำการสงวน คือ การย่นและย่อจากบุญกิริยา มีการให้ทาน

เป็นต้น. บทว่า พหุเก ธเน ได้แก่ เมื่อทรัพย์เป็นอันมากมีอยู่.

บทว่า ต แปลว่า เพราะเหตุนั้น. บทว่า โว แปลว่า ท่าน

ทั้งหลาย. บาลีที่เหลือว่า ภทฺท โว พึงนำมาเชื่อมเข้าด้วยคำว่า

กรรมอันเจริญ คือ กรรมดี ได้แก่ กรรมงาม จงมีแก่พวกท่าน.

บทว่า ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา มีอธิบายว่า พวกท่านมีประมาณเท่าใด

คือ มีประมาณเพียงใด มาประชุมกันในที่นี้ ทั้งหมดนั้น จงฟังคำ

ของข้าพเจ้า. บทว่า อาวี ได้แก่ คำประกาศ โดยปรากฏแก่คน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 219

เหล่าอื่น. บทว่า รโห ได้แก่ คำลี้ลับ โดยเป็นคำไม่ปรากฏแก่ชน

เหล่าอื่น. อธิบายว่า ท่านทั้งหลาย อย่าทำ คือ อย่ากระทำ ซึ่ง

กรรมชั่วช้าลามก ได้แก่อกุศลกรรม ในที่แจ้ง ด้วยอำนาจกายปโยค

มีปาณาติปาตเป็นต้น และวจีปโยค มีมุสาวาทเป็นต้น หรือในที่ลับ

ด้วยอำนาจอกุศลกรรมมีอภิชฌาเป็นต้น.

บทว่า สเจ ต ปาปก กมฺม ความว่า ก็ถ้าพวกท่านจัก

การทำกรรมชั่วนั้นในอนาคต หรือกำลังทำอยู่ในปัจจุบัน, ความ

หลุดพ้นจากทุกข์อันเป็นผลของกรรมชั่วนั้น ชื่อว่า ความหลุดพ้น

ด้วยอำนาจ ความเป็นมีอายุน้อย เป็นต้น ในอบาย ๔ มีนรกเป็นต้น

และในหมู่มนุษย์ ย่อมไม่มี. บทว่า อุปฺปจฺจาปิ ปลายต ความว่า

แม้เมื่อพวกท่านจะออกไปก็ตามที ก็พ้นไปไม่ได้เลย. บาลีว่า

อุเปจฺจ ก็มี. อธิบายว่า เมื่อพวกท่าน แม้จงใจคือแกล้ง หนีไปโดย

ประสงค์ว่า กรรมชั่ว จักติดตามพวกท่านผู้หนีไปทางโน้นทางนี้

ความพ้นจากกรรมชั่วนั้น ย่อมไม่มี แต่เมื่อความประชุมแห่งปัจจัย

อื่น มีคติและกาลเป็นต้น ยังมีอยู่ กรรมชั่วนั้น ยังให้ผลได้เหมือนกัน.

ก็ความนี้ พึงแสดงด้วยคาถานี้ว่า :-

บุคคลจะอยู่ในอากาศ ในท่ามกลาง

มหาสมุทร หรือเข้าไปสู่ช่องเขา จะพึงพ้นจาก

กรรมชั่วไม่มี หรือบุคคลอยู่ในส่วนแห่งภาคพื้น

ใด พึงพ้นจากกรรมชั่ว ส่วนแห่งภาคพื้นนั้นก็

ไม่มี.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 220

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า มตฺเตยฺยา แปลว่า เกื้อกูลแก่

มารดา. บทว่า โหถ ความว่า ท่านจงกระทำอุปัฏฐากเป็นต้นแก่

มารดาบิดาเหล่านั้น. บทว่า เปตฺเตยฺยา ก็พึงทราบอย่างนั้น. บทว่า

กุเล เชฏฺาปจายิกา แปลว่า เป็นผู้กระทำการนอบน้อมแก่ผู้ใหญ่

ในตระกูล. บทว่า สามญฺา ได้แก่ เป็นผู้บูชาสมณะ. บทว่า

พฺรหฺมญฺา ก็เหมือนกัน มีอธิบายว่า ผู้บูชาท่านผู้ลอยบาป ด้วย

บทว่า เอว สคฺค คิมสฺสถ นี้ มีอธิบายว่า ท่านทั้งหลาย กระทำบุญ

โดยนัยที่ข้าพเจ้าได้กล่าวแล้ว จักเข้าถึงเทวโลก. ก็ในเรื่องนี้ บทที่

ไม่ได้จำแนกไว้โดยอรรถ พึงทราบโดยนัยที่กล่าวไว้ในขัลลาฏิย-

เปติวัตถุเป็นต้นในหนหลัง.

พวกพานิชเหล่านั้น ได้สดับคำของเปรตทั้งหลาย เกิดความ

สังเวช เมื่อจะอนุเคราะห์เปรตนั้น จึงเอาภาชนะตักน้ำดื่มมา ให้

เขานอนลงแล้ว กรอกเข้าทางปาก. แต่นั้นน้ำที่มหาชน ลาดลง

หลายครั้ง ก็ไม่ไหลลงสู่ลำคอ เพราะพลังแห่งกรรมชั่วของเปรต

นั้น. จักกำจัดความกระหายได้ที่ไหนเล่า. พ่อค้าเหล่านั้นจึงถาม

เปรตว่า ท่านได้ความโปร่งใจอะไรบ้างไหม ? เปรตนั้นตอบว่า

ถ้าน้ำที่ชนมีประมาณเพียงนี้ กรอกเข้าไปตลอดเวลาเพียงเท่านี้

แม้เพียงสักหยดเดียวก็ไม่เข้าไปในลำคอเรา กับไหลเข้าลำคอ

ของคนอื่นไปหมด, ความหลุดพ้นไปจากกำเนิดเปรตนี้ จงอย่ามีเลย.

ลำดับนั้น พ่อค้าเหล่านั้น ได้ฟังดังนั้น จึงเกิดความสังเวชยิ่งนัก

พากันกล่าวว่า ก็อุบายอะไร ๆ เพื่อระงับความกระหายมีบ้างไหม ?

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 221

เปรตตอบว่า เมื่อกรรมชั่วนี้สิ้นไป เมื่อพวกญาติถวายทานแต่

พระตถาคต หรือสาวกของพระตถาคต อุทิศทานให้แก่เรา,

เราก็จักพ้นจากความเป็นเปรตนี้ไปได้. พวกพ่อค้าได้ฟังดังนั้น

จึงพากันไปกรุงสาวัตถี เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า กราบทูลเรื่องนั้น

รับสรณคมน์และศีล ถวายทานแด่ภิกษุสงฆ์ มีพระพุทธเจ้าเป็น

ประธาน ตลอด ๗ วัน แล้วอุทิศส่วนบุญแก่เปรตนั้น. พระผู้มี-

พระภาคเจ้า ทรงทำเรื่องนั้นให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุ แล้วแสดง

ธรรมแก่บริษัททั้ง ๔. และมหาชนละมลทิน คือความตระหนี่ มี

โลภะเป็นต้น ได้เป็นผู้ยินดียิ่งในบุญมีทานเป็นต้น ฉะนี้แล.

จบ อรรถกถาธนปาลเสฏฐิเปตวัตถุที่ ๗

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 222

๘. จูฬเสฏฐีเปตวัตถุ

ว่าด้วยบรรพชิตตระหนี่เป็นเปรตเปลือยผอม

พระเจ้าอชาตศัตรูตรัสถามจูฬเศรษฐีเปรตว่า :-

[๑๐๕] ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ท่านเป็นบรรพชิต

เปลือยกายซูบผอม เพราะเหตุแห่งกรรมอะไร

ท่านจะไปที่ไหนในราตรีเช่นนี้ ขอท่านจงบอก

การที่ท่านจะไปแก่เราเถิด เราสามารถจะให้

ทรัพย์เครื่องปลื้มใจแก่ท่านด้วยความอุตสาหะ

ทั้งปวง.

จูฬเศรษฐีเปรตกราบทูลว่า

เมื่อก่อนพระนครพาราณสีมีกิตติคุณเลื่อง

ลือไปไกล ข้าพระองค์เป็นคฤหบดีผู้มั่งคั่งอยู่ใน

พระนครนั้น แต่เป็นคนตระหนี่เหนียวแน่นไม่

เคยให้สิ่งของแก่ใคร ๆ มีใจข้องอยู่ในอามิส

ได้ถึงวิสัยแห่งพญายมเพราะความเป็นผู้ทุศีล

ข้าพระองค์ลำบากแล้วเพราะความหิวเสียดแทง

เพราะบาปกรรมเหล่านั้น เพราะเหตุนั้น ข้าพระ-

องค์ปรารถนาอามิส จึงได้มาหาหมู่ญาติ มนุษย์

แม้เหล่าอื่นมีปกติไม่ให้ทาน และไม่เชื่อว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 223

แห่งทานมีอยู่ในโลกหน้า มนุษย์แม้เหล่านั้นจัก

เกิดเป็นเปรตเสวยทุกข์ใหญ่ เหมือนข้าพระองค์

ฉะนั้น ธิดาของข้าพระองค์ปนอยู่เนื่อง ๆ ว่า เรา

จักให้ทานอุทิศให้มารดา บิดา ลุง ป้า น้า อา

ปู่ ย่า ตา ยาย พวกพราหมณ์กำลังบริโภคทาน

อันธิดาของข้าพระองค์ตกแต่งแล้ว ข้าพระองค์

จะไปยังเมืองอันธกาวินทนคร เพื่อบริโภคอาหาร

พระราชาจึงตรัสสั่งเขาว่า ถ้าท่านไปได้

เสวยผลทานนั้น พึงรีบลับมาบอกเหตุที่มีจริง

แก่เรา เราฟังคำอันมีเหตุผลควรเชื้อถือได้แล้ว

จักทำการบูชาบ้าง จูฬเศรษฐีเปรตทูลรับพระ-

ดำรัสแล้ว ได้ไปยังอันธกาวินทนครนั้น แต่ไม่ได้

รับผลแห่งทานนั้นเพราะพราหมณ์ทั้งหลายที่

บริโภคภัต เป็นผู้ไม่มีศีล ไม่สมควรแก่ทักษิณา

ภายหลังจูฬเศรษฐีเปรตกลับมาสู่นครราชคฤห์

อีก ได้ไปแสดงกายให้ปรากฏ เฉพาะพระพักตร์

ของพระเจ้าอชาตศัตรูผู้เป็นใหญ่กว่าหมู่ชน

พระราชาทอดพระเนตรเห็นเปรตนั้นกลับมาอีก

จึงตรัสถามว่า เราจะให้ทานอะไร ถ้าเหตุที่จะให้

ท่านอิ่มหนำตลอดกาลมีอยู่ไซร้ ขอท่านจงบอก

เหตุนั้นแก่เรา.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 224

จูฬเศรษฐีเปรตกราบทูลว่า

ข้าแต่พระราชา ขอพระองค์จงทรงอังคาส

พระพุทธเจ้าและพระสงฆ์ ด้วยข้าวและน้ำ และ

จงทรงถวายจีวร แล้วทรงอุทิศกุศลนั้นเพื่อ

ประโยชน์เกื้อกูลแก่ข้าพระองค์ ด้วยการทรง

บำเพ็ญกิจอย่างนี้ ข้าพระองค์จะพึงอิ่มหนำตลอด

กาลนาน. ลำดับนั้น พระราชาเสด็จออกจาก

ปราสาททันที ทรงถวายทานอันประณีตยิ่งแก่

สงฆ์ ด้วยพระหัตถ์ของพระองค์ แล้วทรงกราบ

ทูลเรื่องราวแด่พระตถาคต ทรงอุทิศส่วนกุศล

ให้จูฬเศรษฐีเปรต

จูฬเศรษฐีเปรตนั้นอันพระราชาทรงบูชา

แล้ว เป็นผู้งดงามยิ่งนัก ได้มาปรากฏเฉพาะ

พระพักตร์ของพระราชาผู้เป็นใหญ่กว่าชน แล้ว

กราบทูลว่า ข้าพระองค์เป็นเทวดา มีฤทธิ์อย่าง

ยอดเยี่ยมแล้ว มนุษย์ทั้งหลายผู้มีฤทธิ์เสมอด้วย

ข้าพระองค์ไม่มี ขอพระองค์ทรงทอดพระเนตรดู

อานุภาพอันหาประมาณมิได้ของข้าพระองค์นี้เถิด

ซึ่งเกิดจากผลที่พระองค์ทรงถวายทานอันจะนับ

มิได้แก่สงฆ์ อุทิศส่วนพระราชกุศลให้แก่ข้า-

พระองค์ด้วยทรงอนุเคราะห์ ข้าแต่พระองค์ผู้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 225

เป็นเทพแห่งมนุษย์ ข้าพระองค์เป็นผู้อันพระองค์

ยังพระอริยสงฆ์ให้อิ่มหนำด้วยไทยธรรมมีข้าว

และน้ำ และผ้าผ่อนเป็นต้นเป็นอันมาก จึงได้อิ่ม

หนำแล้วเนือง ๆ บัดนี้ข้าพระองค์มีความสุขแล้ว

ขอทูลลาพระองค์ไป.

จบ จูฬเสฏฐิเปตวัตถุที่ ๘

อรรถกถาจูฬเสฏฐิเปตวัตถุที่ ๘

เมื่อพระศาสดา ประทับอยู่ที่เวฬุวันมหาวิหาร ทรง

ปรารภจูฬเศษฐีเปรต ตรัสพระคาถานี้ มีคำเริ่มต้นว่า นคฺโค กิโส

ปพฺพชิโตสิ ภนฺเต ดังนี้.

ได้ยินว่า ในกรุงพาราณสี มีคฤหบดีผู้หนึ่ง เป็นคนไม่มี

ศรัทธา ไม่มีความเลื่อมใส เป็นคนตระหนี่เหนียวแน่น ไม่เอื้อเฟื้อ

ต่อการบำเพ็ญบุญ ได้นามว่า จูฬเศรษฐี. เขาทำกาละแล้ว บังเกิด

ในหมู่เปรต. ร่างกายของเขาปราศจากเนื้อและเลือด มีเพียงกระดูก

เส้นเอ็นสละหนัง ศีรษะโล้น ปราศจากผ้า. แต่ธิดาของเขา ชื่อว่า

อนุลา อยู่ในเรือนของสามี ในอันธกวินทนคร มีความประสงค์จะ

ให้พราหมณ์บริโภคอาหารอุทิศบิดา จึงจัดแจงเครื่องอุปกรณ์ทาน

มีข้าวสารเป็นต้น. เปรตรู้ดังนั้น ไปในที่นั้นโดยอากาศ โดยความ

หวัง ถึงกรุงราชคฤห์. ก็สมัยนั้น พระเจ้าอชาตศัตรู ถูกพระเจ้า-

เทวทัตต์ส่งไป ให้ปลงพระชนมชีพพระบิดา ไม่เข้าถึงความหลับ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 226

เพราะความเดือดร้อน และความฝันร้ายนั้น จึงขึ้นไปบนปราสาท

จงกรมอยู่ เห็นเปรตนั้น เหาะไปอยู่จึงถามด้วยคาถานี้ว่า :-

ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ท่านเป็นบรรพชิต

เปลือยกาย ซูบผอม เพราะเหตุแห่งกรรมอะไร

ท่านจะไปไหนในราตรีเช่นนี้ ขอท่านจงบอก

กาลที่ท่านจะไปแก่เราเถิด เราสามารถจะให้

ทรัพย์เครื่องปลื้มใจแก่ท่าน ด้วยความอุตสาหะ

ทุกอย่าง

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ปพฺพชิโต ได้แก่ สมณะ. ได้ยินว่า

พระราชากล่าวกะเขาว่า ท่านเป็นบรรพชิตเปลือยกายซูบผอม

เป็นต้น ด้วยความสำคัญว่า ผู้นี้เป็นสมณะเปลือย เพราะเขาเป็น

คนเปลือยกายและเป็นคนศีรษะโล้น. บทว่า กิสฺสเหตุ แปลว่า

มีอะไรเป็นเหตุ. บทว่า สพฺเพน วิตฺต ปฏิปาทเย ตุว ความว่า

เราจะมอบทรัพย์เครื่องปลื้มใจ อันเป็นเครื่องอุปกรณ์แห่งทรัพย์

เครื่องปลื้มใจ พร้อมด้วยโภคะทุกอย่าง หรือด้วยความอุตสาหะ

ทุกอย่าง ตามความเหมาะสมแก่อัธยาศัยของท่าน ไฉนหนอเรา

พึงสามารถเช่นนั้นได้ เพราะฉะนั้น ท่านจงบอกข้อนั้นแก่เรา

คือ จงบอกเหตุแห่งการมาของท่านนั้นแก่เรา.

เปรตถูกพระราชาถามอย่างนี้แล้ว เมื่อจะบอกประวัติ

ของตน จึงได้กล่าวคาถา ๓ ถาคาว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 227

เมื่อก่อนกรุงพาราณสี มีกิตติคุณเลื่องลือ

ไปไกล ข้าพระองค์เป็นคฤหบดี ผู้มั่งคั่งอยู่ใน

กรุงพาราณสีนั้น แต่เป็นคนตระหนี่เหนียวแน่น

ไม่เคยให้สิ่งของแก่ใคร ๆ มีใจข้องอยู่ในอามิส

ได้ถึงวิสัยแห่งพญายม เพราะความเป็นผู้ทุศีล

ข้าพระองค์ลำบากแล้ว เพราะความหิวเสียดแทง

เพราะกรรมชั่วเหล่านั้น เพราะเหตุนั้น ข้าพระ-

องค์ปรารถนาอามิส จึงได้มาหาหมู่ญาติ มนุษย์

แม้เหล่าอื่น มีปกติไม่ให้ทานและไม่เชื่อว่า ผล

แห่งทานมีอยู่ในโลกหน้า มนุษย์แม้เหล่านั้นจัก

เกิดเป็นเปรตเสวยทุกข์ใหญ่ เหมือนข้าพระองค์

ฉะนั้น ธิดาของข้าพระองค์ บ่นอยู่เนือง ๆ ว่า

เราจักให้ทานอุทิศให้มารดา บิดา ลุง ป้า น้า

อา ปู่ ย่า ตา ยาย พวกพราหมณ์กำลังบริโภค

ทาน อันธิดาของข้าพระองค์ตบแต่งแล้ว ข้า-

พระองค์จะไปยังเมือง อันธกวินทนคร เพื่อ

บริโภคอาหาร.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ทูรฆุฏฺ ได้แก่ เลื่องลือ ด้วย

อำนาจกิตติคุณไปไกลทีเดียว, อธิบายว่า ขจรไป คือปรากฏในที่

ทุกสถาน. บทว่า อฑฺฒโก แปลว่า เป็นคนมั่งคั่ง คือมีสมบัติมาก.

บทว่า ทีโน แปลว่า มีจิตตระหนี่ คือมีอัธยาศัยในการไม่ให้. ด้วย

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 228

เหตุนี้ ท่านจึงกล่าวว่า อทาตา ผู้ไม่ให้. บทว่า เคธิตมโน อามิสสฺมึ

ได้แก่ ผู้มีจิตข้องอยู่ คือ ถึงความติดอยู่ ในอามิสคือกาม. บทว่า

ทุสฺสีเลน ยมวิสยมฺหิ ปตฺโต ความว่า ข้าพเจ้าได้ถึงวิสัยแห่งพญายม

คือ เปตโลก ด้วยกรรมคือความเป็นผู้ทุศีลที่ตนได้ทำไว้.

บทว่า โส สูจิกาย กิลมิโต ความว่า ข้าพเจ้านั้น ลำบาก

เพราะความหิว อันได้นามว่า สูจิกา เพราะเป็นเสมือนเข็ม เพราะ

อรรถว่า เสีย แทง เสียดแทงอยู่ไม่ขาดระยะ. อีกอย่างหนึ่ง บาลีว่า

กิลมโถ ดังนี้ก็มี. บทว่า เตหิ ความว่า ด้วยบาปกรรม อันเป็น

เหตุที่กล่าวแล้ว โดยนัยมีอาทิว่า ทีโน ดังนี้. จริงอยู่ เมื่อเปรตนั้น

ระลึกถึงกรรมชั่วนั้น โทมนัสอย่างยิ่ง เกิดขึ้นแล้ว เพราะเหตุนั้น

เปรตจึงกล่าวอย่างนั้น. บทว่า เตเนว ได้แก่ เพราะความทุกข์

อันเกิดแต่ความหิวนั้นนั่นเอง. บทว่า าตีสุ ยามิ ความว่า ข้าพเจ้า

จึงไป คือ ไปถึงที่ใกล้ของหมู่ญาติ. บทว่า อานิสกิญฺจิกฺขเหตุ ได้แก่

เพราะเหตุแห่งข้าพระองค์ปรารถนาอามิส อธิบายว่า ปรารถนา

อามิสบางอย่าง. บทว่า อทานสีลา น จ สทฺทหนฺติ ทานผล โหติ

ปรมฺหิ โลเก ความว่า ข้าพเจ้าเป็นผู้มีปกติไม่ให้ทานฉันใด แม้

คนเหล่าอื่นก็มีปกติไม่ให้ทานฉันนั้นเหมือนกัน และไม่เชื่อว่า ผล

แห่งทาน จะมีในปรโลกอย่างแท้จริง, อธิบายว่า แม้พวกชนเหล่านั้น

เป็นเปรตเสวยทุกข์อย่างใหญ่หลวงเหมือนข้าพเจ้า.

บทว่า ลปเต แปลว่า ย่อมกล่าว. บทว่า อภิกฺขณ แปลว่า

เนือง ๆ คือโดยส่วนมาก. เพื่อจะหลีกเลี่ยงคำถามว่า เปรตกล่าวว่า

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 229

กระไร เปรตจึงกล่าวว่า ข้าพเจ้าจักให้ทานเพื่อมารดาบิดา ปู่ ย่า

ตา ยาย.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ปิตูน ได้แก่ มารดาและบิดา หรือ

อา และลุง. บทว่า ปิตามหาน ได้แก่ ปู่ ย่า ตา ละยาย. บทว่า

อุปกฺขฏ ได้แก่ จัดแจง. บทว่า ปริวิสยนฺติ แปลว่าให้บริโภค.

บทว่า อนฺธกวินฺท ได้แก่ นครอันมีชื่อย่างนั้น. บทว่า ภุตฺตุ ได้แก่

เพื่อบริโภค. เบื้องหน้าแต่นั้น พระสังคีติกาจารย์ได้กล่าวไว้ว่า :-

พระราชาจึงตรัสสั่งเขาว่า ถ้าท่านไปได้

เสวยผลทานนั้น พึงรีบกลับมาบอก เหตุที่มีจริง

แก่เรา เราฟังคำอันมีเหตุผล ควรเชื่อถือได้แล้ว

จักทำการบูชาบ้าง จูฬเศรษฐีเปรตทูลรับพระ-

ดำรัสแล้ว ได้ไปยังอันธกวินทนครนั้น แต่ไม่ได้

รับผลแห่งทานนั้น เพราะพราหมณ์ทั้งหลายที่

บริโภคภัตร เป็นผู้ไม่มีศีล ไม่สมควรแก่ทักษิณา

ภายหลังจูฬเศรษฐีเปรต กลับมายังกรุงราชคฤห์

อีก ได้ไปแสดงกายให้ปรากฏ เฉพาะพระพักตร์

ของพระเจ้าอชาตศัตรูผู้เป็นใหญ่กว่าหมู่ชน

พระราชาทอดพระเนตรเห็นเปรตนั้น กลับมาอีก

จึงตรัสถามว่า เราจะให้ทานอะไร ถ้าเหตุที่จะให้

ท่านอิ่มหนำตลอดกาลนานมีอยู่ไซร้ ขอท่านจง

บอกเหตุนั้นแก่เรา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 230

จูฬเศรษฐีเปรตกราบทูลว่า :-

ข้าแต่พระราชา ขอพระองค์จงทรงอังคาส

พระพุทธเจ้า และพระสงฆ์ด้วยข้าวและน้ำ และ

จงทรงถวายจีวรแล้ว จงอุทิศกุศลนั้น เพื่อ

ประโยชน์เกื้อกูลแก่ข้าพระองค์ ด้วยทรงการ

บำเพ็ญกิจอย่างนี้ ข้าพระองค์จะพึงอิ่มหนำ ตลอด

กาลนาน ลำดับนั้นพระราชา เสด็จออกจาก

ปราสาททันที ทรงถวายทานอันประณีตยิ่งแก่

สงฆ์ ด้วยพระหัตถ์ของพระองค์แล้วทรงกราบ

ทูลเรื่องราว แด่พระตถาคต ทรงอุทิศส่วนกุศล

ให้แก่จูฬเศรษฐีเปรต, จูฬเศรษฐีเปรตนั้น อัน

พระราชาทรงบูชาแล้ว เป็นผู้งดงามยิ่งนัก ได้มา

ปรากฏเฉพาะพระพักตร์ของพระราชา ผู้เป็นใหญ่

กว่าหมู่ชน แล้วกราบทูลว่า ข้าพระองค์เป็น

เทวดา มีฤทธิ์อย่างยอดเยี่ยมแล้ว มนุษย์ทั้งหลาย

ผู้มีฤทธิ์เสมอด้วยข้าพระองค์ไม่มี ขอพระองค์

ทรงทอดพระเนตรดูอานุภาพอันหาประมาณมิได้

ของข้าพระองค์นี้เถิด ซึ่งเกิดจากผลที่พระองค์

ทรงถวายทาน อันจะนับมิได้แก่สงฆ์ อุทิศส่วน

พระราชกุศลให้แก่ข้าพระองค์ ด้วยทรงอนุ-

เคราะห์ ข้าแต่พระองค์ผู้เป็นเทพแห่งมนุษย์

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 231

ข้าพระองค์เป็นผู้อันพระองค์ ยังพระอริยสงฆ์

ให้อิ่มหนำ ด้วยไทยธรรมมีข้าวและน้ำ และ

ผ้าผ่อนเป็นต้น เป็นอันมาก จึงได้อิ่มหนำแล้ว

เนือง ๆ บัดนี้ ข้าพระองค์มีความสุขแล้ว จึง

ขอทูลลาพระองค์ไป.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ตมโวจ ราชา ความว่า พระเจ้า-

อชาตศัตรูได้ตรัสสั่งเปรตนั้น ผู้ยืนกล่าวอยู่อย่างนั้น. บทว่า

อนุภวิยาน ตมฺปิ ความว่า เสวยทานแม้นั้นที่ธิดาของท่านเข้าไป

ตั้งไว้. บทว่า เอยฺยาสิ แปลว่า พึงมา. บทว่า กริสฺส แปลว่า จัก

กระทำ. บทว่า อาจิกฺข เม ต ยทิ อตฺถิ เหตุ ความว่า ถ้าคำอะไร

มีเหตุที่ควรเชื่อได้จงบอกเล่าแก่เรา. บทว่า สทฺธายิต แปลว่า

ควรเชื่อได้. บทว่า เหตุวโจ. ได้แก่ คำที่ควรแก่เหตุ. อธิบายว่า

ท่านจงกล่าวคำที่มีเหตุว่า เมื่อบำเพ็ญทานในที่ชื่อโน้น โดยประการ

โน้น จะสำเร็จแก่เรา.

บทว่า ตถาติ วตฺวา ความว่า จูฬเศรษฐีเปรตทูลรับพระ-

ดำรัสแล้ว. บทว่า ตตฺถ ได้แก่ ในที่เป็นที่อังคาสในอันธกวินทนคร

นั้น. บทว่า ภุญฺชึสุ ภตฺต น จ ทกฺขิณารหา ความว่า พราหมณ์

ผู้ทุศีลบริโภคภัตตาหารแล้ว แต่ว่าพราหมณ์บริโภคนั้น เป็นผู้

ไม่ควรทักษิณา ไม่มีศีล. บทว่า ปุนาปร ความว่า ภายหลัง

จูฬเศรษฐีเปรตกลับมายังกรุงราชคฤห์อีก.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 232

บทว่า กึ ททามิ ความว่า พระราชาตรัสถามเปรตนั้นว่า

เราจักให้ทานเช่นไรแก่ท่าน. บทว่า เยน ตุว ความว่า ท่านให้

อิ่มหนำด้วยเหตุใด. บทว่า จิรตร แปลว่า ตลอดกาลนาน. บทว่า

ปิณิโต. ความว่า ถ้าท่านอิ่มหนำแล้วท่านจงบอกข้อนั้น.

บทว่า ปริวิสิยาน แปลว่า ให้บริโภค. จูฬเศรษฐีเปรต

เรียกพระเจ้าอชาตศัตรูว่า ราชา. บทว่า เม หิตาย ได้แก่ เพื่อ

ประโยชน์เกื้อกูลแก่ข้าพระองค์ คือ เพื่อให้ข้าพระองค์พ้นจาก

ความเป็นเปรต.

บทว่า ตโต แปลว่า เพราะเหตุนั้น คือ เพราะคำนั้น. อีก

อย่างหนึ่ง บทว่า ตโต แปลว่า จากปราสาทนั้น. บทว่า นิปติตฺวา

แปลว่า ออกไปแล้ว. บทว่า ตาวเท ได้แก่ ในกาลนั้นเอง คือ

ในเวลาอรุณขึ้น, อธิบายว่า พระราชาได้ถวายทานเฉพาะในเวลา

ก่อนภัตรที่เปรตกลับมาแสดงตนแก่พระราชา. บทว่า สหตฺถา

แปลว่า ด้วยพระหัตถ์ของพระองค์. บทว่า อตุล แปลว่า ประมาณ

ไม่ได้ คือ ประณีตยิ่ง. บทว่า ทตฺวา สงฺเฆ ได้แก่ ถวายแก่สงฆ์.

บทว่า อาโรเจสิ ปกต ตถาคตสฺส ความว่า พระราชากราบทูล

เรื่องราวนั้นแด่พระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าแต่พระองค์เจริญ ทาน

นี้หม่อมฉันได้บำเพ็ญมุ่งหมายอุทิศเปรตตนหนึ่ง. ก็แลครั้นกราบทูล

แล้ว ทานนั้นก็สำเร็จแก่เปรตนั้น โดยประการนั้น และข้าพระองค์

ถวายอุทิศส่วนบุญแก่เปรตนั้น ด้วยประการฉะนี้.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 233

บทว่า โส ได้แก่ เปรตนั้น. บทว่า ปูชิโต ได้แก่ ผู้อัน

พระราชาทรงบูชาด้วยทักษิณาที่ทรงทิศให้. บทว่า อติวิย

โสภมาโน. แปลว่า เป็นผู้งดงามยิ่งนักด้วยอานุภาพของเทวดา.

บทว่า ปาตุรโหสิ แปลว่า ปรากฏแล้ว คือ แสดงตนเฉพาะพระพักตร์

ของพระราชา. บทว่า ยกฺโขหมสฺมิ ความว่า ข้าพระองค์พ้นจาก

ความเป็นเปรตกลายเป็นเทวดา คือ ถึงความเป็นเทพ. บทว่า

น มยฺหมตฺถิ สมา สทิสา มานุสา ความว่า มนุษย์ทั้งหลายผู้เสมอ

ด้วยอานุภาพสมบัติ หรือเสมือนโภคสมบัติของข้าพเจ้าไม่มี.

บทว่า ปสฺสานุภาว อปริมิต มมยิท ความว่า จูฬเศรษฐีเปรต

กราบทูลแสดงสมบัติของตนแก่พระราชาโดยประจักษ์ว่า ขอ

พระองค์โปรดทอดพระเนตรดูอานุภาพแห่งเทวดาอันหาประมาณ

มิได้นี้ของข้าพระองค์เถิด. บทว่า ตยานุทิฏฺ อตุล ทตฺวา สงฺเฆ

ความว่า ซึ่งพระองค์ถวายทานอันโอฬารหาสิ่งเปรียบปานมิได้

แด่พระอริยสงฆ์ แล้วทรงอุทิศด้วยความอนุเคราะห์ข้าพระองค์.

บทว่า สนฺตปฺปิโต สตต สทา พหูหิ ความว่า ข้าพระองค์เมื่อให้

พระอริยสงฆ์อิ่มหนำด้วยไทยธรรมเป็นอันมากมีข้าว น้ำ และผ้า

เป็นต้น ชื่อว่าให้อิ่มหนำติดต่อกัน คือ ไม่ขาดระยะ แม้ในที่นั้น

ทุกเมื่อ คือทุกเวลา ตลอดชีวิต. บทว่า ยามิ อห สุขิโต มนุสฺสเทว

ความว่า จูฬเศรษฐีเปรตทูลถามพระราชาว่า ข้าแต่มหาราช

เป็นเทพของมนุษย์ เพราะฉะนั้น บัดนี้ ข้าพระองค์มีความสุขแล้ว

ขอกลับไปยังที่ตามที่ปรารถนา.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 234

เมื่อเปรตทูลลากลับไปอย่างนี้ พระเจ้าอชาตศัตรูตรัส

บอกความนั้นแก่ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุทั้งหลายเข้าไปเฝ้าพระผู้มี-

พระภาคเจ้าแล้วกราบทูลความนั้น. พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงกระทำ

เรื่องนั้นให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุ ทรงแสดงธรรมแก่บริษัทผู้ถึงพร้อม

แล้ว มหาชนฟังธรรมนั้นแล้ว ละมลทินคือความตระหนี้ ได้เป็น

ผู้ยินดียิ่งในบุญมีทานเป็นต้นแล.

จบ อรรถกถาจูฬเสฏฐิเปตวัตถุที่ ๘

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 235

๙. อังกุรเปตวัตถุ

ว่าด้วยบุญสำเร็จที่ฝ่ามือ

พราหมณ์พ่อค้าคนหนึ่ง เห็นของทิพย์ออกจากมือรุกขเทวดา

จึงเกิดความโลภขึ้น ได้บอกแก่อังกุรพาณิชว่า :-

[๑๐๖] เราทั้งหลายเที่ยวหาทรัพย์ ไปสู่แคว้น

กันโพชเพื่อประโยชน์สิ่งใด เทพบุตรนี้เป็นผู้ให้

สิ่งที่เราอยากได้นั้น พวกเราจักนำเทพบุตรนี้ไป

หรือจักจับเทพบุตรนี้ ข่มขี่เอาด้วยการวิงวอน

หรืออุ้มใส่ยานรีบนำไปสู่ทวารกะนครโดยเร็ว.

อังกุรพาณิชเมื่อจะห้ามพราหมณ์พ่อค้านั้น จึงได้กล่าว

คาถาความว่า :-

บุคคลอาศัยนั่งนอนที่ร่มเงาของต้นไม้ใด

ไม่ควรหักรานกิ่งของต้นไม้นั้น เพราะการ

ประทุษร้ายมิตร เป็นความเลวทราม.

พราหมณ์พ่อค้ากล่าวว่า :-

บุคคลอาศัยนั่งนอนที่ร่มเงาของต้นไม้ใด

พึงตัดแม้ลำต้นของต้นไม้นั้นได้ ถ้ามีความต้อง

การเช่นนั้น.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 236

อังกุรพาณิชกล่าวว่า :-

บุคคลอาศัยนั่งนอน ที่ร่มเงาของต้นไม้ใด

ไม่พึงทำลายแม้ใบของต้นไม้นั้น เพราะการ

ประทุษร้ายต่อมิตร เป็นความเลวทราม.

พราหมณ์พ่อค้ากล่าวว่า :-

บุคคลอาศัยนั่งนอนที่ร่มเงาของต้นไม้ใด

พึงถอนต้นไม้นั้นพร้อมทั้งรากได้ ถ้าพึงประสงค์

เช่นนี้.

อังกุรพาณิชกล่าวว่า :-

ก็บุรุษพึงพักอยู่ในเรือนของบุคคลใด

ตลอดราตรีหนึ่ง หรือพึงได้ข้าวน้ำในที่ใด ไม่ควร

คิดชั่วต่อบุคคลนั้นแม้ด้วยใจ ความเป็นผู้กตัญญู

สัปบุรุษสรรเสริญ บุคคลพึงพักอาศัยในเรือนของ

บุคคลใดแม้เพียงคืนหนึ่ง พึงได้รับบำรุงด้วยข้าว

และน้ำ ก็ไม่พึงคิดชั่วต่อบุคคลนั้นแม้ด้วยใจ

บุคคลผู้มีมืออันไม่เบียดเบียน ย่อมแผดเผาบุคคล

ผู้ประทุษร้ายมิตร ผู้ใดทำความดีไว้ในก่อน ภาย

หลังเบียดเบียนด้วยความชั่ว ผู้นั้นชื่อว่าเป็นคน

อกตัญญู ย่อมไม่พบเห็นความเจริญทั้งหลาย

ผู้ใดประทุษร้ายต่อนระผู้ไม่ประทุษร้าย

ผู้เป็นบุรุษบริสุทธิ์ไม่มีกิเลสเครื่องยียวน บาป

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 237

ย่อมกลับมาถึงผู้นั้นซึ่งเป็นคนพาลแน่แท้ เหมือน

ธุลีละเอียดที่บุคคลซัดไปทวนลมฉะนั้น.

เมื่อรุกขเทวดาได้ฟังดังนั้นแล้ว เกิดความโกรธต่อพราหมณ์

นั้น จึงกล่าวว่า :-

ไม่เคยมีเทวดาหรือมนุษย์หรืออิสรชนคนใด

จะมาข่มเหงเราได้โดยง่าย เราเป็นเทพเจ้าผู้มี

มหิทธิฤทธิ์อย่างยอดเยี่ยม เป็นผู้ไปได้ไกลสม-

บูรณ์ด้วยรัศมีและกำลัง.

อังกุรพาณิชจึงถามรุกขเทวดานั้นว่า :-

ฝ่ามือของท่านมีสีดังทองคำทั่วไป ทรงไว้

ซึ่งวัตถุที่บุคคลอื่นปรารถนาด้วยนิ้วทั้ง ๕ เป็น

ที่ไหลออกแห่งวัตถุมีรสอร่อย วัตถุมีรสต่าง ๆ

ย่อมไหลออกจากฝ่ามือของท่าน ข้าพเจ้าเข้าใจว่า

ท่านเป็นท้าวสักกะ.

รุกขเทวดาตอบว่า :-

เราไม่ใช่เทพเจ้า ไม่ใช่คนธรรพ์ ไม่ใช่

ท้าวสักกปุรินททะ ดูก่อนอังกุระ ท่านจงทราบ

ว่าเราเป็นเปรต จุติจากโรรุวนครมาอยู่ที่ต้นไทรนี้.

อังกุรพาณิชถามว่า :-

เมื่อก่อน ท่านอยู่ในโรรุวนคร ท่านมีปกติ

อย่างไร มีความประพฤติอย่างไร ผลบุญสำเร็จที่

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 238

ฝ่ามือของท่าน เพราะพรหมจรรย์อะไร.

รุกขเทวดาตอบว่า :-

เมื่อก่อน เราเป็นช่างหูกอยู่ในโรรุวนคร

เป็นคนกำพร้าเลี้ยงชีพโดยความลำบากนัก เรา

ไม่มีอะไรจะให้ทาน เรือนของเราอยู่ใกล้เรือน

ของอสัยหเศรษฐี ซึ่งเป็นคนมีศรัทธา เป็นทานา-

ธิบดี มีบุญอันทำแล้ว เป็นผู้ละอายต่อบาป พวก

ยาจกวณิพกมีนามแลโคตรต่าง ๆ กัน ไปที่บ้าน

ของเรานั้น พากันถามถึงเรือนของอสัยหเศรษฐี

กะเราว่า ขอความเจริญจงมีแก่ท่านทั้งหลาย

พวกเราจะไปทางไหน ทานเขาให้ที่ไหน เราถูก

พวกยาจนวณิพกถามแล้ว ได้ยกมือเบื้องขวาชี้

บอกเรือนของอสัยหเศรษฐีแก่ยาจกวณิพกเหล่า

นั้นว่า ท่านทั้งหลายจงไปทางนี้ ความเจริญจัก

มีแก่ท่านทั้งหลาย ทานเขาให้อยู่ที่นั่น เพราะ

เหตุนั้น ฝ่ามือของเราจึงให้สิ่งที่น่าปรารถนา เป็น

ที่ไหลออกแห่งวัตถุมีรสอร่อย ผลบุญย่อมสำเร็จ

ที่ฝ่ามือของเราเพราะพรหมจรรย์นั้น.

อังกุรพาณิชถามว่า :-

ได้ยินว่า ท่านไม่ได้ให้ทานแก่ใคร ๆ ด้วย

หรือทั้งสองของตน เป็นแต่เพียงอนุโมทนาทาน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 239

ของคนอื่น ยกมือชี้บอกทางให้ เพราะเหตุนั้น

ฝ่ามือของท่านจึงให้สิ่งที่น่าใคร่ เป็นที่ไหลออก

แห่งวัตถุมีรสอร่อย ผลบุญย่อมสำเร็จที่ฝ่ามือ

ของท่านเพราะพรหมจรรย์นั้น ข้าแต่ท่านผู้เจริญ

อสัยหเศรษฐีผู้เลื่อมใสได้ให้ทานด้วยมือทั้งสอง

ของตน ละร่างกายมนุษย์แล้ว ไปทางทิศไหน

หนอ.

รุกขเทวดาตอบว่า :-

เราไม่รู้ทางไปหรือทางมาของอสัยห-

เศรษฐี ผู้เป็นเจ้าของแห่งทาน ผู้มีรัศมีซ่านออก

จากตน แต่เราได้ฟังมาในสำนักของท้าวเวสวัณ

ว่า อสัยหเศรษฐี ถึงความเป็นสหายแห่งท้าว-

สักกะ.

อังกุรพาณิชกล่าวว่า :-

บุคคลควรทำความดีแท้ ควรให้ทานตาม

สมควร ใครได้เห็นฝ่ามืออันให้สิ่งที่น่าใคร่แล้ว

จักไม่ทำบุญเล่า เราไปจากที่นี้ถึงทวารกะนคร

แล้ว จักรีบให้ทานอันจักนำความสุขมาให้เรา

แน่แท้ เราจักให้ข้าว น้ำ ผ้า เสนาสนะ บ่อน้ำ

สระน้ำ และสะพานในที่เดินยากเป็นทาน.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 240

อังกุรพาณิชถามว่า :-

เพราะเหตุไร นิ้วมือของท่านจึงงอหงิก

ปากของท่านจึงเบี้ยว และนัยน์ตาทะเล้นออก

ท่านได้ทำบาปกรรมอะไรไว้.

เปรตนั้นตอบว่า :-

เราอันคฤหบดีตั้งไว้ในการให้ทาน ในโรง

ทานของคฤหบดี ผู้มีอังคีรส ผู้มีศรัทธา เป็น

ฆราวาส ผู้ครอบครองเรือน เห็นยาจกผู้มีความ

ประสงค์ด้วยโภชนะ มาที่โรงทานนั้น ได้หลีก

ไปทำการบุ้ยปากอยู่ ณ ที่ข้างหนึ่ง เพราะกรรม

นั้น นิ้วของเราจึงงอหงิก ปากของเราจึงเบี้ยว

นัยน์ตาทะเล้นออกมา เราได้ทำบาปกรรมนั้นไว้.

อังกุรพาณิชถามว่า :-

แน่ะบุรุษเลวทราม การที่ท่านมีปากเบี้ยว

ตาทั้ง ๒ ทะเล้นเป็นการชอบแล้ว เพราะท่านได้

ทำการบุ้ยปากต่อทานของผู้อื่น ก็ไฉน อสัยห-

เศรษฐีเมื่อจะให้ทาน จึงได้มอบข้าว น้ำ ของเคี้ยว

ผ้า และเสนาสนะ ให้ผู้อื่นจัดแจง ก็เราไปจาก

ที่นี้ถึงทวารกะนครแล้ว จักเริ่มให้ทานที่นำความ

สุขมาให้แก่เราแน่แท้ เราจักให้ข้าว น้ำ ผ้า เสนา-

สนะ บ่อน้ำ สระน้ำ และสะพานทั้งหลายในที่เดิน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 241

ลำบากให้เป็นทาน ก็อังกุรพาณิชกลับจากทะเล

ทรายไปถึงทวารกะนครแล้ว ได้เริ่มให้ทานอัน

นำความสุขมาให้ตน ได้ให้ข้าว น้ำ ผ้า เสนา-

สนะ บ่อน้ำ สระน้ำ ด้วยจิตอันเลื่อมใส.

ช่างกัลบก พ่อครัว ชาวมคธ พากันป่าว

ร้องในเรือนของอังกุรพาณิชนั้น ทั้งในเวลาเย็น

ทั้งในเวลาเช้าทุกเมื่อว่า ใครหิวจงมากินตาม

ชอบใจ ใครกระหายจงมาดื่มตามชอบใจ ใคร

จักนุ่งห่มผ้าจงนุ่งห่ม ใครต้องการพาหนะสำหรับ

เทียมรถ จงเทียมพาหนะในคู่แอกนี้ ใคร ต้องการ

ร่มจงเอาร่มไป ใครต้องการของหอม จงมาเอา

ของหอมไป ใครต้องการดอกไม้จงมาเอาดอกไม้

ไป ใครต้องการรองเท้า จงมาเอารองเท้าไป

มหาชนย่อมรู้เราว่า อังกุระนอนเป็นสุข ดูก่อน

สินธุมาณพ เรานอนเป็นทุกข์ เพราะไม่ได้เห็น

พวกยาจก มหาชนรู้เราว่า อังกุระนอนเป็นสุข

ดูก่อนสินธุมาณพ เรานอนเป็นทุกข์ ในเมื่อ

วณิพกมีน้อย.

สินธุมาณพได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวคาถาความว่า :-

ถ้าท้าวสักกะผู้เป็นใหญ่กว่าชาวดาวดึงส์

และเป็นใหญ่กว่าโลกทั้งปวง พึงให้พรท่าน ท่าน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 242

เมื่อจะเลือก พึงเลือกเอาพรเช่นไร.

อังกุรพาณิชกล่าวว่า :-

ถ้าท้าวสักกะผู้เป็นใหญ่กว่าชาวดาวดึงส์

พึงให้พรแก่เรา เราจะพึงขอพรว่า เมื่อเราลุกขึ้น

แต่เช้า ในเวลาพระอาทิตย์ขึ้น ขอภักษาหารอัน

เป็นทิพย์ และพวกยาจกผู้มีศีลพึงปรากฏ เมื่อ

เราให้อยู่ ไทยธรรมไม่พึงหมดสิ้นไป ครั้นเราให้

ทานนั้นแล้ว ไม่พึงเดือดร้อนในภายหลัง เมื่อ

กำลังให้พึงยังจิตให้เลื่อมใส ข้าพเจ้าพึงเลือก

เอาพรอย่างนี้กะท้าวสักกะ.

โสณกบุรุษกล่าวเตือนอังกุรพาณิชว่า :-

บุคคลไม่พึงให้ทรัพย์เครื่องปลื้มใจทั้ง

หมด แก่บุคคลอื่น ควรให้ทานและควรรักษา

ทรัพย์ไว้ เพราะว่าทรัพย์เท่านั้นประเสริฐกว่า

ทาน สกุลทั้งหลายยอมตั้งอยู่ไม่ได้ เพราะการให้

ทานเกินประมาณไป บัณฑิตย่อมไม่สรรเสริญ

การไม่ให้ทานและการให้เกินควร เพราะเหตุนั้น

แล ทรัพย์เท่านั้นประเสริฐกว่าทาน บุคคลผู้เป็น

ปราชญ์ สมบูรณ์ด้วยธรรม ควรประพฤติโดยพอ

เหมาะ.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 243

อังกุรพาณิชกล่าวว่า :-

ดูก่อนชาวเราทั้งหลาย ดีหนอ เราพึงให้

ทานแล ด้วยว่าสัตบุรุษผู้สงบระงับพึงคบหาเรา

เราพึงยังความประสงค์ของวณิพกทั้งปวงให้เต็ม

เลี้ยงดูให้อิ่มหนำ เปรียบเหมือนฝนยังที่ลุ่ม

ทั้งหลายให้เต็มฉะนั้น สีหน้าของบุคคลใดย่อม

ผ่องใส เพราะเห็นพวกยาจก บุคคลนั้นครั้นให้

ทานแล้วมีใจเบิกบาน ข้อนั้นเป็นความสุขของ

บุคคลผู้อยู่ครองเรือน หน้าของบุคคลใดย่อม

ผ่องใสเพราะเห็นพวกยาจก บุคคลนั้นครั้นให้

ทานแล้ว ย่อมปลาบปลื้มใจ นี้เป็นความถึงพร้อม

แห่งยัญ ก่อนแต่ให้ก็มีใจเบิกบาน เมื่อกำลังให้

ก็ยังจิตให้ผ่องใส ครั้นให้แล้ว ก็มีใจเบิกบาน

นี้เป็นความถึงพร้อมแห่งยัญ.

พระสังคีติกาจารย์กล่าวคาถาทั้งหลายความว่า :-

ในเรือนของอังกุรพาณิชผู้มุ่งบุญ เขาให้

โภชนะแก่หมู่ชนวันละ ๖ หมื่นเล่มเกวียนเป็น

นิตย์ พ่อครัว ๓,๐๐๐ คน ประดับด้วยต่างหูอัน

วิจิตรด้วยมุกดาและแก้วมณี เป็นผู้ขวนขวายใน

การให้ทาน พากันเข้าไปอาศัยอังกุรพาณิชเลี้ยง

ชีวิต มาณพ ๖ หมื่นคน ประดับด้วยต่างหูอัน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 244

วิจิตรด้วย แก้วมุกดา และแก้วมณี ช่วยกันผ่า

ฟืนสำหรับหุงอาหารในมหาทานของอังกุรพาณิช

นั้น พวกนารี ๑๖,๐๐๐ คนประดับด้วยอลังการ

ทั้งปวง ช่วยกันบดเครื่องเทศสำหรับปรุงอาหาร

ในมหาทานของอังกุรพาณิชนั้น นารีอีก ๑๖,๐๐๐

คน ประดับด้วยเครื่องอลังการทั้งปวง ถือทัพพี

เข้ายืนคอยรับใช้ในมหาทานของอังกุรพาณิชนั้น

อังกุรพาณิชนั้น ได้ให้ของเป็นอันมากแก่มหาชน

โดยประการต่าง ๆ ได้ทำความยำเกรงด้วยความ

เคารพและด้วยมือของตนเองบ่อย ๆ ยังมหาทาน

ให้เป็นไปแล้วสิ้นเดือน สิ้นปักษ์ สิ้นฤดูและปี

เป็นอันมาก ตลอดกาลนาน อังกุรพาณิชได้ให้

ทานและทำการบูชาอย่างนี้ ตลอดกาลนาน ละ

ร่างมนุษย์แล้ว ได้ไปบังเกิดในดาวดึงส์ อินทก-

มาณพได้ถวายภิกษาทัพพีหนึ่งแก่พระอนุรุทธ-

เถระ ละร่างมนุษย์แล้ว ได้ไปบังเกิดในดาวดึงส์

เหมือนกัน แต่อินทกเทพบุตรรุ่งเรืองยิ่งกว่า

อังกุรเทพบุตรโดยฐานะ ๑๐ อย่าง คือ รูป เสียง

กลิ่น รส โผฏฐัพพะ อันน่ารื่นรมย์ใจ อายุ

ยศ วรรณะ สุข และความเป็นใหญ่.

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถามว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 245

ก่อนอังกุระ มหาทานท่านได้ให้แล้วสิ้น

กาลนาน ท่านมาในสำนักของเรา ไฉนจึงนั่งอยู่

ไกลนัก.

เมื่อพระพุทธเจ้าผู้เป็นอุดมบุรุษ ประทับ

อยู่ที่บัณฑุกัมพลศิลาอาสน์ ภายใต้ต้นปาริ-

ฉัตตกพฤกษ์ ณ ดาวดึงส์ ครั้งนั้น เทวดาในหมื่น

โลกธาตุ พากันมานั่งประชุมเฝ้าพระสัมพุทธเจ้า

ซึ่งประทับบนยอดเขา เทวดาไร ๆ ไม่รุ่งโรจน์

เกินกว่าพระสัมพุทธเจ้าด้วยรัศมี พระสัมพุทธ-

เจ้าเท่านั้น ย่อมรุ่งโรจน์ล่วงหมู่เทวดาทั้งปวง

ครั้งนั้น อังกุรเทพบุตรนี้นั่งอยู่ไกล ๑๒ โยชน์

จากที่พระพุทธเจ้าประทับ ส่วนอินทกเทพบุตร

นั่งในที่ใกล้พระผู้มีพระภาคเจ้า รุ่งเรื่องกว่าอัง

กุรเทพบุตร พระสัมพุทธเจ้าทอดพระเนตรเห็น

อังกุรเทพบุตรกับอินทกเทพบุตรแล้ว เมื่อจะ

ทรงประกาศทักขิไณยบุคคล จึงได้ตรัสพระ-

พุทธพจน์นี้ความว่า ดูก่อนอังกุรเทพบุตร มหา-

ทานท่านให้แล้วสิ้นกาลนาน ท่านมาสู่สำนักของ

เรา ไฉนจึงนั่งอยู่ไกลนัก อังกุรเทพบุตร อัน

พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้มีพระองค์อันอบรมแล้ว

ทรงตักเตือนแล้ว ได้กราบทูลว่า จะทรงประสงค์

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 246

อะไร ด้วยทานของข้าพระองค์นั้น อันว่างเปล่า

จากทักขิไณยบุคคล อินทกเทพบุตรนี้ให้ทาน

นิดหน่อย รุ่งเรื่องยิ่งกว่าข้าพระองค์ ดุจพระ-

จันทร์ในหมู่ดาวฉะนั้น.

อินทกเทพบุตรทูลว่า

พืชแม้มากที่บุคคลหว่านแล้วในนาดอน

ผลย่อมไม่ไพบูลย์ ทั้งไม่ยังชาวนาให้ปลื้มใจ

ฉันใด ทานมากมายอันบุคคลเข้าไปตั้งไว้ใน

บุคคลผู้ทุศีล ก็ฉันนั้นเหมือนกัน ย่อมไม่มีผล

ไพบูลย์ ทั้งไม่ยังทายกให้ปลาบปลื้ม พืชแม้น้อย

อันบุคคลหว่านแล้วในนาดี เมื่อฝนหลั่งสายน้ำ

โดยสม่ำเสมอ ผลย่อมยังชาวนาให้ปลาบปลื้มใจ

แม้ฉันใด ทานแม้น้อยอันบุคคลบริจาคแล้วใน

ท่านผู้มีศีล มีคุณความดี ผู้คงที่บุญย่อมมีผลมาก

ฉันนั้นเหมือนกัน ทานอันบุคคลให้แล้วในเขตใด

มีผลมาก ควรเลือกให้ในเขตนั้น ทายกเลือกให้

ทานแล้วย่อมไปสู่สวรรค์ ทานที่เลือกให้พระสุคต

ทรงสรรเสริญ ทักขิไณยบุคคลเหล่าใดมีอยู่ใน

โลกนี้ ทานที่ทายกให้แล้วในทักขิไณยบุคคลเหล่า

นั้น ย่อมมีผลมาก เหมือนพืชที่หว่านแล้วในนาดี

ฉะนั้น.

จบ อังกุรเปตวัตถุที่ ๙

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 247

อรรถกถาอังกุรเปตวัตถุที่ ๙

พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี ทรงปรารภ

อังกุรเปรต จึงตรัสพระคาถานี้ มีคำเริ่มต้นว่า ยสฺส อตฺถาย

คจฺฉาม. ก็ในที่นี้ ไม่มีอังกุรเปรตก็จริง แต่เพราะความประพฤติ

ของอังกุรเปรตนั้นเกี่ยวเนื่องด้วยเปรต ฉะนั้น ความประพฤติ

ของอังกุรเปรตนั้น ท่านจึงกล่าวว่าอังกุรเปตวัตถุ.

ในข้อนั้นมีสังเขปกถาดังต่อไปนี้ :- ยังมีกษัตริย์ ๑๑

พระองค์ คือ พระนางอัญชนเทวี และน้องชาย ๑๐ พระองค์ คือ

วาสุเทพ พลเทพ จันทเทพ สุริยเทพ อัคคิเทพ วรุณเทพ อัชชุนะ

ปัชชุนะ ฆฏบัณฑิต และอังกุระ อาศัยครรภ์ของพระนางเทวคัพภา

ผู้พระธิดาของพระเจ้ามหากังสะ ในอสิตัญชนนคร ซึ่งพระเจ้ากังสะ

ปกครองในอุตตราปถชนบท เพราะอาศัยเจ้าอุปสาครผู้โอรส

ของพระเจ้ามหาสาครผู้เป็นใหญ่ในอุตตรมธุรชนบท บรรดา

กษัตริย์เหล่านั้น กษัตริย์ผู้น้องชายมีวาสุเทพเป็นต้น ใช้จักรปลง

พระชนมชีพพระราชาทั้งหมด ๖๓,๐๐๐ นคร ทั่วชมพูทวีป นับ

ตั้งต้นแต่อสิตัญพชนนครจนถึงกรุงทวารวดีเป็นที่สุด แล้วประทับ

อยู่ในทวารวดีนคร แบ่งรัฐออกเป็น ๑๐ ส่วน แต่ไม่ได้นึกถึง

พระนางอัญชนเทวี ผู้เป็นพระเชษฐภคินี แต่เมื่อระลึกขึ้นได้จึง

กล่าวว่า เราจะแบ่งเป็น ๑๑ ส่วน เจ้าอังกุระน้องชายคนสุดท้อง

ของกษัตริย์เหล่านั้นกล่าวว่า ท่านจงแบ่งส่วนของหม่อมฉันให้แก่

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 248

พระเชษฐภคินีเถิด หม่อมฉันจะทำการค้าขายเลียงชีพ ท่านทั้งหลาย

จงสละส่วยในชนบทของตน ๆ ให้แก่หม่อมฉัน กษัตริย์เหล่านั้น

รับพระดำรัสแล้วจึงเอาส่วนของเจ้าอังกุระให้แก่พระเชษฐภคินี

พระราชาทั้ง . พระองค์ประทับอยู่ในกรุงทวารวดี.

ส่วนอังกุรประกอบการค้า บำเพ็ญมหาทานเป็นนิตยกาล

ก็อังกุระนั้นมีทาสผู้หนึ่ง เป็นเจ้าหน้าที่คลังมุ่งหวังประโยชน์

ท่านอังกุระชอบใจ ได้ขอกุลธิดาคนหนึ่งมาให้เขา เมื่อตั้งครรภ์

บุตรเท่านั้น เขาก็ตายไป เมื่อบุตรคนนั้นเกิดแล้ว ท่านอังกุระได้เอา

ค่าจ้างที่ได้ให้แก่บิดาของเขาให้แก่เขา ครั้นเมื่อเด็กนั้นเจริญวัย

จึงเกิดการวินิจฉัยขึ้นในราชสกุลว่า เขาเป็นทาสหรือไม่. พระนาง

อัญชนเทวีได้สดับดังนั้นจึงตรัสเปรียบเทียบโดยแม่โคนม แล้ว

ตรัสว่า แม้บุตรของมารดาผู้เป็นไท ก็ต้องเป็นไทเท่านั้น ดังนี้

แล้วจึงให้พ้นจากความเป็นทาสไป.

แต่เพราะความอาย เด็กจึงไม่อาจอยู่ในที่นั้นได้ จึงได้ไป

ยังโรรุวนคร พาธิดาของช่างหูกคนหนึ่งในนครไป เลี้ยงชีพด้วย

การทอผ้า สมัยนั้น เขาได้เป็นมหาเศรษฐี ชื่อว่า อสัยหะ ใน

โรรุวนคร เขาได้ให้มหาทานแก่สมณพราหมณ์ คนกำพร้า คน

เดินทาง วณิพก และยาจกทั้งหลาย. ช่างหูกนั้นเกิดปีติและโสมนัส

เหยียดแขนขวาออกชี้ให้ดูนิเวศน์ของอสัยหเศรษฐีแก่ชนผู้ไม่รู้จัก

เรือนของเศรษฐีว่า ขอคนทั้งหลายจงไปในที่นั่นแล้วจะได้สิ่งที่

ควรได้. กรรมของเขามาแล้วในพระบาลีนั่นแล.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 249

สมัยต่อมา เขาทำกาละแล้ว. บังเกิดเป็นภุมเทพยาดาที่ต้นไทร

ต้นหนึ่งในมรุภูมิ มือขวาของเขาได้ให้สิ่งที่น่าใคร่ทุกอย่าง ก็ใน

โรรุวนครนั้นนั่นเอง มีบุรุษคนหนึ่ง เป็นคนขวนขวายในทานของ

อสัยหเศรษฐี แต่ไม่มีศรัทธา ไม่มีความเลื่อมใส เป็นมิจฉาทิฏฐิ

ไม่เอื้อเฟื้อต่อการบำเพ็ญบุญ ทำกาละแล้วบังเกิดเป็นเปรต ไม่

ไกลแต่ที่อยู่ของเทพบุตรนั้น. ก็กรรมที่เขาทำมาแล้วในพระบาลี

นั่นแล ฝ่ายอสัยหมหาเศรษฐีทำกาละแล้ว เข้าถึงความเป็นสหาย

ของท้าวสักกเทวราชในภพดาวดึงส์.

ครั้นสมัยต่อมา เจ้าอังกุระบรรทุกสินค้าด้วยเกวียน ๕๐๐

เล่ม และพราหมณ์คนหนึ่งบรรทุกสินค้าด้วยเกวียน ๕๐๐ เล่ม

รวมความว่า ชนทั้ง ๒ คน บรรทุกสินค้าด้วยเกวียน ๑,๐๐๐ เล่ม เดินไป

ตามทางมรุกันดาร พากันหลงทาง เที่ยวอยู่ในที่นั้นนั่นเองหลายวัน

จนหมดหญ้า น้ำ และอาหาร เจ้าอังกุระให้ทูตม้าแสวงหาน้ำดื่ม

ทั้ง ๔ ทิศ. ลำดับนั้น เทพผู้มีมืออันให้สิ่งที่ต้องการองค์นั้น เห็นชน

เหล่านั้นได้รับความวอดวายอันนั้น จึงคิดถึงอุปการะที่เจ้าอังกุระ

ได้กระทำไว้แก่ตนในกาลก่อน จึงคิดว่าเอาเถอะ บัดนี้เราจักพึง

เป็นที่พึ่งของเจ้าอังกุระนี้ ดังนี้แล้วจึงได้ชี้ให้ดูต้นไทรอันเป็นที่อยู่

ของตน. ได้ยินว่า ต้นไทรนั้น สมบูรณ์ด้วยกิ่งและค่าคบ มีใบทึบ

มีร่มเงาสนิท มีย่านหลายพันย่าน ว่าโดยความยาวกว้างและสูง

ประมาณ ๑ โยชน์. เจ้าอังกุระเห็นดังนั้นแล้ว เกิดความหรรษา

ร่าเริง ให้ตั้งข่ายภายในต้นไทรนั้น. เทวดา เหยียบหัตถ์ขวาของ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 250

ตนออก ให้คนทั้งหมดอิ่มหนำด้วยน้ำดื่มเป็นอันดับแรกก่อน ต่อ

แต่นั้น จึงได้ให้สิ่งที่เขาปรารถนาแก่เขา.

เมื่อมหาชนนั้น อิ่มหนำตามความต้องการ ด้วยข้าวและน้ำ

เป็นต้นนานาชนิดอย่างนี้ ภายหลัง เมื่ออันตรายในหนทางสงบลง

พราหมณ์ผู้เป็นพ่อค้านั้น ใส่ใจโดยไม่แยบคาย คิดอย่างนี้ว่า เรา

จากนี้ไปยังแคว้นกัมโพชะแล้ว จักกระทำอะไร เพื่อให้ได้ทรัพย์.

แต่เราจะพาเทพนี้แหละไปด้วยอุบายอย่างใดอย่างหนึ่งขึ้นสู่ยาน

ไปยังนครของเราเอง ครั้นคิดอย่างนี้แล้ว เมื่อจะบอกความนั้น

แก่เจ้าอังกุระ จึงกล่าวคาถา ๒ คาถาว่า :-

เราทั้งหลายเที่ยวหาทรัพย์ไปสู่แคว้น

กัมโพชะ เพื่อประโยชน์ใด เทพบุตรนี้เป็นผู้ให้สิ่ง

ที่เราอยากได้นั้น พวกเราจักนำเทพบุตรนี้ไป.

หรือจักจับเทพบุตรนี้ ข่มขี่เอาด้วยการวิงวอน

หรือ อุ้มใส่ยาน นำไปสู่ทวารกนครโดยเร็ว.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ยส อตฺถาย แปลว่า เพราะเหตุ

แห่งประโยชน์ใด. บทว่า กมฺโพช ได้แก่ แคว้นกัมโพชะ. บทว่า

ธนหารกา ได้แก่ ผู้หาทรัพย์ที่ได้มาด้วยการค้าขายสินค้า. บทว่า

กามทโท ได้แก่ ผู้ให้สิ่งที่ปรารถนาต้องการ. บทว่า ยกฺโข ได้แก่

เทพบุตร. บทว่า นยามเส ได้แก่ จักนำไป. บทว่า สาธุเกน แปลว่า

ด้วยการอ้อนวอน. บทว่า ปสยฺห ได้แก่ ข่มขี่เอาตามอำเภอใจ.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 251

บทว่า ยาน ได้แก่ ยานอันนำมาซึ่งความสุขสบาย. บทว่า ทฺวารก

ได้แก่ทวารวดีนคร. ข้ออธิบาย ในหนหลัง มีดังต่อไปนี้ พวกเรา

ปรารถนาจะจากที่นี้ไปยังแคว้นกัมโพชะ เพื่อประโยชน์ใด ประโยชน์

ที่จะพึงให้สำเร็จด้วยการไปนั้น ย่อมสำเร็จในที่นี้เอง. เพราะ

เทพบุตรนี้ เป็นผู้ให้สมบัติที่น่าใคร่ เพราะฉะนั้น เราจึงขออ้อนวอน

เทพบุตรนี้ แล้วอุ้มเทพบุตรนี้ ขึ้นสู่ยาน ตามอนุมัติของเทพบุตร

นั้น หรือถ้าไม่ไปตามที่ตกลงกันไว้ จะข่มขี่เอาตามพลการแล้ว

จับเทพบุตรนั้นมัดแขนไพล่หลังไว้ในยาน ออกจากที่นี้แล รีบไปยัง

ทวารวดีนคร.

ฝ่ายเจ้าอังกุระ อันพราหมณ์พูดอย่างนี้แล้ว ตั้งอยู่ใน

สัปปุริสธรรม เมื่อจะปฏิเสธคำจึงกล่าวคาถานี้ว่า :-

บุคคลอาศัยนั่งนอนที่ร่มเงาของต้นไม้ใด

ไม่ควรทักรานกิ่งของต้นไม้นั้น เพราะการ

ประทุษร้ายมิตร เป็นความเลวทราม.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า น ภญฺเชยฺย แปลว่า ไม่พึงตัด.

บทว่า มิตฺตทุพฺโภ ได้แก่ การประทุษร้ายมิตร คือ นำความพินาศ

ให้เกิดแก่มิตรเหล่านั้น. บทว่า ปาปโก ได้แก่ คนไม่ดี คือ คนมัก

ประทุษร้ายต่อมิตร. จริงอยู่ ต้นไม้ที่มีร่มเงาเยือกเย็นอันใด ย่อม

บันเทาความกระวนกระวาย ของคนผู้ถูกความร้อนแผดเผา ใคร ๆ

ไม่ควรคิดร้ายต่อต้นไม้นั้น. ก็จะป่วยกล่าวไปใยถึงหมู่สัตว์เล่า.

ท่านแสดงว่า เทพบุตรนี้ เป็นสัตบุรุษ เป็นบุรพการีบุคคล ผู้บันเทา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 252

ทุกข์ ผู้มีอุปการะมากแก่เราทั้งหลาย เราไม่ควรคิดร้ายอะไร ๆ

ต่อเทพบุตรนั้น โดยที่แท้เทพบุตรนั้นเราควรบูชาทีเดียว

พราหมณ์ได้ฟังดังนั้น คิดว่า มูลเหตุของประโยชน์ เป็นเหตุ

กำจัดความคดโกง ดังนี้แล้ว อาศัยทางอันเป็นแบบแผน ตั้งอยู่

ในฝ่ายขัดแย้งต่อเจ้าอังกุระ จึงกล่าวคาถาว่า :-

บุคคลอาศัยนั่งนอน ที่ร่มเงาของต้นไม้ใด

พึงตัดแม้ลำต้นของต้นไม้นั้นได้ ถ้ามีความต้อง

การเช่นนั้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยา ความว่า

ถ้าพึงมีความต้องการด้วยทัพพสัมภาระเช่นนั้น, อธิบายว่า แม้

ลำต้นของต้นไม้นั้นก็ควรตัด จะป่วยกล่าวไปใยถึงกิ่งเป็นต้นเล่า.

เมื่อพราหมณ์กล่าวอย่างนี้แล้ว เจ้าอังกุระเมื่อจะประคอง

เฉพาะสัปปุริสธรรม จึงกล่าวคาถานี้ว่า :-

บุคคลอาศัยนั่งนอน ที่ร่มเงาของต้นไม้ใด

ไม่พึงทำลายแม้ใบของต้นไม้นั้น เพราะการ

ประทุษร้ายต่อมิตร เป็นความเลวทราม.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า น ตสฺส ปตฺต ภินฺเทยฺย ความว่า

ไม่พึงทำแม้เพียงใบใบหนึ่ง ของต้นไม้นั้นให้ตกไป จะป่วยกล่าว

ไปใย ถึงกิ่งเป็นต้นเล่า.

พราหมณ์เมื่อจะประคองวาทะของตนแม้อีก จึงกล่าวคาถา

ว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 253

บุคคลอาศัยนั่งนอนที่ร่นเงาของต้นไม้ใด

พึงถอนต้นไม้นั้นพร้อมทั้งรากได้ ถ้าพึงประสงค์

เช่นนั้น.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สมูลมฺปิ ต อพฺพุเห ความว่า

พึงถอน คือพึงรื้อขึ้นซึ่งต้นไม้นั้นพร้อมทั้งราก คือ พร้อมด้วยราก

ในที่นั้น.

เมื่อพราหมณ์กล่าวอย่างนี้แล้ว เจ้าอังกุระมีความประสงค์

จะทำแบบแผนนั้นให้ไร้ประโยชน์อีก จึงได้กล่าวคาถา ๓ คาถา

เหล่านี้ว่า :-

ก็บุรุษพึงพักอยู่ในเรือนของบุคคลใด

ตลอดราตรีหนึ่ง หรือพึงได้ข้าวน้ำในที่ใด ไม่ควร

มีจิตคิดร้ายต่อบุคคลนั้น. ความเป็นผู้กตัญญู อัน

สัตบุรุษทั้งลาย สรรเสริญแล้ว บุคคลพึงพัก

อาศัย ในเรือนของบุคคลใด แม้เพียงคืนเดียว

พึงได้รับการบำรุงด้วยข้าวและน้ำ ไม่ควรมีจิต

คิดประทุษร้าย ต่อบุคคลนั้น บุคคลมีมือไม่

เบียดเบียน ย่อมแผดเผาบุคคลผู้ประทุษร้ายมิตร

บุคคลใด ทำความดีไว้ในปางก่อน ภายหลัง

เบียดเบียนด้วยความชั่ว ผู้นั้นชื่อว่า เป็นคน

อกตัญญู ย่อมไม่พบเห็นความเจริญทั้งหลาย.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 254

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ยสฺส แปลว่า ต่อบุคคลใด. บทว่า

เอกรตฺติมฺปิ ความว่า พึงอยู่อาศัยในเรือนอย่างเดียว แม้เพียงราตรี

เดียว. บทว่า ยตฺถนฺนปาน ปุริโส ลเภถ ความว่า บุรุษบางคน พึงได้

โภชนะอย่างใดอย่างหนึ่ง ไม่ว่าจะเป็นข้าวหรือน้ำ ในสำนักของ

ผู้ใด. บทว่า น ตสฺส ปาป มนสาปิ จินฺตเย ความว่า บุคคลไม่พึง

มีจิตคิดร้ายต่อสิ่งที่ไม่ดี คือสิ่งที่ไร้ประโยชน์ต่อบุคคลนั้น ได้แก่

เป็นผู้ไม่รักใคร่ จะป่วยกล่าวไปใยถึงกายและวาจาเล่า. หากมี

คำถามว่า ข้อนั้นเป็นเพราะเหตุไร ? ตอบว่า เพราะความเป็นผู้

กตัญญู อันสัตบุรุษทั้งหลาย สรรเสริญแล้ว อธิบายว่า ขึ้นชื่อว่า

ความเป็นผู้กตัญญู อันบุรุษผู้สูงสุด มีพระพุทธเจ้าเป็นต้น สรรเสริญ

แล้ว.

บทว่า อุปฏฺิโต แปลว่า พึงให้เข้าไปนั่งใกล้ คือ พึง

อุปัฏฐากด้วยข้าวและน้ำ เป็นต้นว่า ท่านจงรับสิ่งนี้ ท่านจงบริโภค

สิ่งนี้. บทว่า อทุพฺภปาณี ได้แก่ ผู้มีมือไม่เบียดเบียน คือ ผู้สำรวม

มือ. บทว่า ทหเต มิตฺตทุพิภึ ความว่า ย่อมแผดเผาคือ ย่อมทำ

บุคคลผู้มักประทุษร้ายต่อมิตรนั้นให้พินาศ ว่าโดยอรรถ ชื่อว่า

ย่อมแผดเผา ย่อมแผดเผาบุคคลผู้ไม่ประทุษร้าย ผู้อันคนอื่น

กระทำความผิดในบุคคลผู้สมบูรณ์ด้วยอัธยาศัยที่เป็นประโยชน์

ผู้ไม่ประทุษร้าย คือ นำมาซึ่งความพินาศแก่บุคคลนั้นนั่นแล. โดย

ไม่แปลกกัน. ด้วยเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า จึงตรัสว่า :-

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 255

ผู้ใด ประทุษร้ายต่อนรชนผู้ไม่ประทุษ

ร้าย ผู้เป็นคนบริสุทธิ์ ไม่มีกิเลสเครื่องยียวน

ความชั่วย่อมกลับมาถึงผู้นั้น ซึ่งเป็นคนพาลแน่

แท้ เหมือนธุลีอันละเอียดที่บุคคลซัดไปทวนลม

ฉะนั้น.

บทว่า โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ ความว่า บุคคลใด มีความดี

อันบุคคลดีบางคน กระทำให้ คือ การทำอุปการะให้. บทว่า

ปจฺฉา ปาเปน หึสติ ความว่า ต่อมาภายหลัง เบียดเบียนบุคคลนั้น

ผู้กระทำอุปการะก่อน ด้วยธรรมชั่ว คือ กรรมไม่ดี ได้แก่ ด้วย

กรรมที่ไร้ประโยชน์. บทว่า อลฺลปาณิหโต โปโส ความว่า ผู้มี

ฝ่ามืออันชุ่ม คือ ผู้มีฝ่ามืออันเปียก ได้แก่ มีฝ่ามืออันล้างสะอาดแล้ว

เป็นการทำอุปการะก่อน เพราะกระทำอุปการะ เบียดเบียนคือ

บีบคั้น โดยนัยดังกล่าวแล้วในหนหลัง อีกอย่างหนึ่ง ถูกเบียดเบียน

ด้วยการเบียดเบียนบุคคลผู้กระทำอุปการะก่อนนั้น ชื่อว่า ผู้มีฝ่ามือ

อันเปียกเบียดเบียน ได้แก่ คนอกตัญญู. บทว่า น โส ภทฺรานิ

ปสฺสติ ความว่า บุคคลนั้น คือ บุคคลตามที่กล่าวกลัว ย่อมไม่เห็น

ย่อมไม่ประสบ คือ ย่อมไม่ได้ในโลกนี้ และในบัดนี้.

พราหมณ์นั้น ถูกเจ้าอังกุระผู้ยกย่องสัปปุริสธรรม กล่าว

ข่มขู่อย่างนี้ ได้เป็นผู้นิ่งเงียบ. ฝ่ายเทพบุตร ฟังคำและคำโต้ตอบ

ของตนทั้ง ๒ นั้น แม้จะโกรธต่อพราหมณ์ ก็คิดเสียว่า ช่างเถอะ

ภายหลังเราจักรู้กรรมที่ควรทำแก่พราหมณ์ ผู้ประทุษร้ายนี้

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 256

เมื่อจะแสดงภาวะที่ตนอันใคร ๆ ข่มขู่มิได้ เป็นอันดับแรก จึงกล่าว

คาถาว่า :-

ไม่เคยมีเทวดา หรือมนุษย์ หรืออิสรชน

คนใด จะมาข่มขู่เราได้โดยง่าย เราเป็นเทพเจ้า

ผู้มีอิทธิฤทธิ์อย่างยอดเยี่ยม เป็นผู้ไปได้ไกล

สมบูรณ์ด้วยรัศมีและกำลัง.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า เทเวน วา ได้แก่ จะเป็นเทพ

องค์ใด องค์หนึ่งก็ตามที. แม้ในบทว่า มนุสฺเสน วา นี้ ก็นัยนี้

เหมือนกัน. บทว่า อิสฺสริเยน วา ความว่า อันผู้เป็นใหญ่ในหมู่

เทพก็ดี อันผู้เป็นใหญ่ในหมู่มนุษย์ก็ดี. ในความเป็นใหญ่ ๒ อย่างนั้น

ชื่อว่า ความเป็นใหญ่ในหมู่เทพ ได้แก่เทวฤทธิ์ ของท้าวจาตุมหาราช

ท้าวสักกะ และท้าวสุยามะ เป็นต้น, ชื่อว่า ความเป็นใหญ่ในหมู่

มนุษย์ได้แก่บุญฤทธิ์ของพระเจ้าจักรพรรดิ์เป็นต้น. เพราะฉะนั้น

ท่านจึงสงเคราะห์เอาเทวดาและมนุษย์ผู้มีอานุภาพมากด้วย

อิสริยศักดิ์. จริงอยู่ เทพแม้ผู้มีอานุภาพมาก เมื่อไม่มีมนุษย์

ผู้อันผลแห่งบุญสนับสนุนตน ย่อมไม่อาจเพื่อจะครอบงำความวิบัติ

ในการประกอบความเพียร จะป่วยกล่าวไปใยถึงบุคคลนอกนี้

เล่า. ศัพท์ว่า ห เป็นนิบาต ใช้ในอรรถว่า อดทนไม่ได้. บทว่า

น สุปฺปสยฺโห แปลว่า อันใคร ๆ กำจัดไม่ได้. บทว่า ยกฺโขหมสฺมิ

ปรมิทฺธิปตฺโต ความว่า เพราะผลแห่งบุญของตนเราจึงเข้าถึง

ความเป็นเทพบุตร คือ เราเป็นเทพบุตรแท้ ๆ ไม่ใช่เทพบุตร

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 257

เทียม. โดยที่แท้ เรามีฤทธิ์อย่างยิ่ง คือ ประกอบด้วยฤทธิ์ของ

เทพบุตรอันสูงยิ่ง. บทว่า ทูรงฺคโม ได้แก่ สามารถ เพื่อจะไป

ยังที่ไกลโดยทันทีทันใด. ด้วยคำว่า วณฺณพลูปปนฺโน นี้ เทพบุตร

แสดงเฉพาะภาวะที่ตนไม่ถูกใคร ๆ ข่มขู่ด้วยการประกอบมนต์

เป็นต้น ด้วยบททั้ง ๓ ว่า เข้าถึง คือประกอบด้วยรูปสมบัติและ

ด้วยพลังกาย. จริงอยู่ บุคคลผู้สมบูรณ์ด้วยรูป เป็นผู้อันบุคคล

เหล่าอื่นนับถือมาก. เพราะอาศัยรูปสมบัติ จึงไม่ถูกวัตถุที่เป็น

ข้าศึกต่อกัน ฉุดคร่าไปได้เลย เพราะฉะนั้น ท่านจึงกล่าว วรรณ-

สมบัติว่า เป็นเหตุที่ใคร ๆ ข่มขู่ไม่ได้.

เบื้องหน้าแต่นี้ไป อังกุระพ่อค้า และเทพบุตร ได้ทำถ้อยคำ

และการโต้ตอบกันว่า :-

ฝ่ามือของท่าน มีสีดังทองคำทั่วไป ทรง

ไว้ซึ่งวัตถุที่บุคคลอื่นปรารถนา ด้วยนิ้วทั้ง ๕

เป็นที่ไหลออกแห่งวัตถุมีรสอร่อย วัตถุมีรส

ต่าง ๆ ย่อมไหลออกจากฝ่ามือของท่าน ข้าพเจ้า

เข้าใจว่า ท่านเป็นท้าวสักกะ

รุกขเทวดาตอบว่า :-

เราไม่ใช่เทพเจ้า ไม่ใช่คนบรรพ์ ไม่ใช่

ท้าวสักกะปุรินททะ ดูก่อนเจ้าอังกุระ ท่านจงทราบ

ว่า เราเป็นเปรต จุติจากโรรุวนคร มาอยู่ที่ต้นไทร

นี้.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 258

อังกุระพ่อค้าถามว่า :-

เมื่อก่อน ท่านอยู่ในโรรุวนคร ท่านมีปกติ

อย่างไร มีความประพฤติอย่างไร ผลบุญสำเร็จ

ที่ฝ่ามือของท่าน เพราะพรหมจรรย์อะไร

รุกขเทวดาตอบว่า :-

เมื่อก่อนเราเป็นช่างหูก อยู่ในโรรุวนคร

เป็นคนกำพร้า เลี้ยงชีพโดยความลำบากนัก เรา

ไม่มีอะไรจะให้ทาน เรือนของเราอยู่ใกล้เรือน

ของอสัยหเศรษฐี ซึ่งเป็นคนศรัทธา เป็นทานบดี

มีบุญอันทำแล้ว เป็นผู้ละอายต่อบาป พวกยาจก

วณิพก มีนามและโคตรต่าง ๆ กัน ไปบ้านของ

เรานั้น พากันถามถึงเรือนของอสัยหเศรษฐีกะเรา

ว่า ขอความเจริญจงมีแก่ท่านทั้งหลาย พวกเรา

จะไปทางไหน ทานเขาให้กันที่ไหน เราถูกพวก

ยาจกวณิพกถามแล้ว ได้ยกมือเบื้องขวาชี้บอก

เรือนอสัยหเศรษฐีแก่ยาจกวณิพกเหล่านั้นว่า

ท่านทั้งหลาย จงไปทางนี้ ความเจริญจักมีแก่ท่าน

ทั้งหลาย ทานเขาให้อยู่ที่นั่น เพราะเหตุนั้น ฝ่ามือ

ของเรา จึงให้สิ่งที่น่าปรารถนา เป็นที่ไหลออก

แห่งวัตถุมีรสอร่อย ผลบุญย่อมสำเร็จ ที่ฝ่ามือ

ของเรา เพราะพรหมจรรย์นั่น.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 259

อังกุระพ่อค้าถามว่า :-

ได้ยินว่า ท่านไม่ได้ให้ทานแก่ใคร ๆ ด้วย

มือทั้งสองของตน เป็นแต่เพียงอนุโมทนาทาน

ของคนอื่น ยกมือชี้บอกทางให้ เพราะเหตุนั้น

ฝ่ามือของท่าน จึงให้สิ่งที่น่าใคร่ เป็นที่ไหลออก

แห่งวัตถุมีรสอร่อย ผลบุญย่อมสำเร็จที่ฝ่ามือของ

ท่าน เพราะพรหมจรรย์นั้น ข้าแต่ท่านผู้เจริญ

อสัยหเศรษฐีผู้เลื่อมใสได้ให้ทานด้วยมือทั้งสอง

ของตน ละร่างกายมนุษย์แล้ว ไปทางทิศไหน

หนอ.

รุกขเทวดาตอบว่า :-

เราไม่รู้ทางไปหรือทางมาของอสัยห-

เศรษฐี ผู้เป็นเจ้าของแห่งทาน ผู้มีรัศมีซ่านออก

จากตน แต่เราได้ฟังมาในสำนักของท้าวเวส-

วัณว่า อสัยหเศรษฐี ถึงความเป็นสหายแห่ง

ท้าวสักกะ

อังกุระพ่อค้ากล่าวว่า :-

บุคคลควรทำความดีแท้ ควรให้ทานตาม

สมควร ใครได้เห็นฝ่ามือ อันให้สิ่งที่น่าใคร่แล้ว

จักไม่ทำบุญเล่า เราไปจากที่นี้ ถึงทวารกะนคร

แล้ว จักรีบให้ทานอันจักนำความสุขมาให้แก่เรา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 260

แน่แท้ เราจักให้ข้าว น้ำ ผ้า เสนาสนะ บ่อน้ำ

และสะพานในที่เดินไปได้ยาก เป็นทานดังนี้.

รวมเป็นคาถากล่าวและกล่าวโต้ตอบกัน มีอยู่ ๑๕ คาถา.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ปาณิ เต ได้แก่ ฝ่ามือขวาของท่าน.

บทว่า สพฺพโส วณฺโณ ได้แก่ มีวรรณะดุจทองคำทั้งหมด. บทว่า

ปญฺจธาโร ความว่า ชื่อว่า ปัญจธาระ เพราะมีการทรงไว้ซึ่ง

วัตถุอันบุคคลเหล่าอื่นปรารถนาด้วยนิ้วทั้ง ๕. บทว่า มธุสฺสโว

แปลว่า เป็นที่หลั่งออกซึ่งรสอันอร่อย. ด้วยเหตุนี้ ท่านจึงกล่าวว่า

นานารสา ปคฺฆรนฺติ ความว่า เป็นที่ไหลออกแห่งรสต่าง ๆ ต่าง

ด้วยรสมี รสหวาน รสขม และรสฝาด เป็นต้น. จริงอยู่ ท่านกล่าว

ไว้ว่า รสมีรสหวานเป็นต้น ย่อมไหลออกจากมือ ที่หลั่งซึ่งของเคี้ยว

และของบริโภคต่าง ๆ อันสมบูรณ์ด้วยรส มีรสหวานเป็นต้น อัน

ให้ซึ่งความปรารถนาของเทพบุตร. บทว่า มญฺเห ต ปุรินฺทท

ความว่า ข้าพเจ้า เข้าใจว่า ท่านเป็นท้าวสักกะ, อธิบายว่า ข้าพเจ้า

เข้าใจว่า ท่าน เป็นท้าวสักกะเทวราช ผู้มีอานุภาพมากอย่างนี้

บทว่า นามฺหิ เทโว ความว่า ข้าพเจ้าไม่ใช่เทพเจ้าที่ปรากฏ

มีท้าวเวสวัณ เป็นต้น. บทว่า น คนฺธพฺโพ ความว่า ทั้งไม่ใช่

ข้าพเจ้าเป็นคนธรรพ์. บทว่า นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท ความว่า

ทั้งไม่ใช่ ข้าพเจ้า เป็นท้าวสักกะเทวราชอันใด นามว่า ปุรินททะ

เพราะได้เริ่มตั้งทาน ในอัตตภาพก่อน คือในกาลก่อน. เพื่อจะ

หลีกเลี่ยงคำถามว่า ก็ท่านเป็นอะไร รุกขเทวดา จึงกล่าวคำมี

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 261

อาทิว่า ดูก่อน อังกุระท่านจงทราบว่า เราเป็นเปรต, ดูก่อน

อังกุระ ท่านจงรู้ว่า ข้าพเจ้าตกอยู่ในหมู่เปรต คือ ท่านจงทรงจำ

ข้าพเจ้าว่า เป็นเปรตผู้มีฤทธิ์มากตนหนึ่ง. บทว่า โรรุวมฺนหา อิธาคต

ความว่า ข้าพเจ้า จุติจากโรรุวนครแล้วมาในที่นี้ คือที่ต้นไทรนี้

ในทางทรายกันดารด้วยการอุบัติ คือ บังเกิด ในที่นี้.

บทว่า กึ สีโล กึ สมาจาโร โรรุวสฺมึ ปุเร ตฺว ความว่า

เมื่อก่อนคือ ในอัตตภาพก่อน ท่านอยู่ที่โรรุวนคร เป็นผู้มีปกติ

อย่างไร มีความประพฤติอย่างไร คือ ท่านสมาทานศีลเช่นไร ซึ่ง

มีลักษณะให้กลับจากบาป มีความประพฤติเช่นไร ด้วยการประพฤติ

มีลักษณะบำเพ็ญบุญที่ให้เป็นไปแล้ว อธิบายว่า ท่านเป็นผู้ประพฤติ

เช่นไร ในการบำเพ็ญกุศลมีทานเป็นต้น. บทว่า เกน เต พฺรหฺมจริเยน

ปุญฺ ปาณิมฺหิ อิชฺฌติB> ความว่า ผลบุญในฝ่ามือของท่านนี้ คือ

เห็นปานนี้ ย่อมสำเร็จ คือ ย่อมเผล็ดผลในบัดนี้ เพราะความ

ประพฤติประเสริฐเช่นไร ท่านจงบอกเรื่องนั้น. จริงอยู่ ผลบุญ

ท่านประสงค์เอาว่า บุญในที่นี้ ด้วยการลบบทเบื้องหลัง. จริงอยู่

ต่อแต่นั้นผลบุญนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสว่า บุญ ในประโยค

มีอาทิว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บุญนี้ ย่อมเจริญอย่างนี้ เพราะ

เหตุแห่งการสมาทานกุศลธรรม.

บทว่า ตุนฺนวาโย แปลว่า เราเป็นนายช่างหูก. บทว่า

สุกิจฺฉวุตฺตี ได้แก่ เป็นผู้เลี้ยงชีพโดยความลำบากนัก คือ เป็นผู้

เลี้ยงชีพโดยความลำบากอย่างยิ่ง. บทว่า กปโณ แปลว่า เป็นคน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 262

กำพร้า อธิบายว่า เป็นคนยากไร้. บทว่า น เม วิชฺชติ ทาตเว