<!DOCTYPE html>
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml">
<head>
    <title></title>
    <link href="css/default.css" rel="stylesheet" />
    <style>
        #myBtn {
            display: none;
            position: fixed;
            bottom: 20px;
            right: 30px;
            z-index: 99;
            border: none;
            outline: none;
            background-color: darkcyan;
            color: white;
            cursor: pointer;
            padding: 15px;
            border-radius: 10px;
        }

            #myBtn:hover {
                background-color: #555;
    </style>
    <script>

        window.onscroll = function () { scrollFunction() };

        function scrollFunction() {
            if (document.body.scrollTop > 20 || document.documentElement.scrollTop > 20) {
                document.getElementById("myBtn").style.display = "block";
            } else {
                document.getElementById("myBtn").style.display = "none";
            }
        }

        // When the user clicks on the button, scroll to the top of the document
        function topFunction() {
            document.body.scrollTop = 0;
            document.documentElement.scrollTop = 0;
        }
    </script>
</head>

<body>
    <button onclick="topFunction()" id="myBtn" title="Go to top">Top</button>
    <a href="http://www.buddhadham.net/index.html">ไปหน้าแรก</a>
    <h1></h1>
    <p>
<p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 1</p><p>                         <strong>พระสุตตันตปิฎก</strong></p><p><strong>                มัชฌิมนิกาย  มัชฌิมปัณณาสก์</strong></p><p><strong>                            เล่มที่  ๒  ภาคที่  ๑</strong></p><p><strong>ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น</strong></p><p>                                  <strong>๑  คหปติวรรค</strong></p><p><strong>                                   ๑. กันทรกสูตร</strong></p><p>           <strong>สติปัฏฐาน  ๔  เป็นธรรมสำหรับผู้ยังต้องศึกษา</strong></p><p>           [๑]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ   ฝั่งสระโบกขรณี    ชื่อ</p><p><strong>คัคครา</strong>   เขตนครจัมปา  พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่  ครั้งนั้นบุตรนายหัตถา-</p><p>จารย์ชื่อ<strong>เปสสะ</strong>และปริพาชกชื่อ<strong>กันทรกะ</strong>      เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึง</p><p>ที่ประทับ  ครั้นแล้ว  นายเปสสหัตถาโรหบุตร  ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>แล้วนั่ง ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง    ส่วนกันทรกปริพาชกได้ปราศรัยกับพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้า  ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว    ได้ยืนอยู่  ณ  ที่</p><p>ควรส่วนข้างหนึ่ง  แล้วเหลียวดูภิกษุสงฆ์ผู้นิ่งเงียบอยู่   แล้วได้กราบทูลพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าว่า  น่าอัศจรรย์  ท่านพระโคดม   ไม่เคยมี   ท่านพระโคดม  เพียง</p><p>เท่านี้    ท่านพระโคดมชื่อว่าทรงให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบแล้ว    ท่านพระโคดม</p><p>พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเหล่าใดได้มีแล้วในอดีตกาล   แม้พระผู้มีพระภาค- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 2</p><p>เจ้าเหล่านั้น   ก็ทรงให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบเป็นอย่างยิ่งเพียงเท่านี้  เหมือนท่าน</p><p>พระโคดมทรงให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบในบัดนี้     พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า</p><p>เหล่าใด    จักมีในอนาคตกาล    แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าเหล่านั้น    ก็จักทรงให้</p><p>ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบเป็นอย่างยิ่งเพียงเท่านี้         เหมือนท่านพระโคดมทรงให้</p><p>ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบในบัดนี้.</p><p>           [๒]  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  ดูก่อนกันทรกะ   ข้อนี้เป็นอย่างนั้น</p><p>ดูก่อนกันทรกะ  ข้อนี้เป็นอย่างนั้น  พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเหล่าใด  ได้มี</p><p>แล้วในอดีตกาล  แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าเหล่านั้น  ก็ทรงให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบ</p><p>เป็นอย่างยิ่งเพียงเท่านี้    เหมือนเราให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบในบัดนี้.</p><p>           ดูก่อนกันทรกะ พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเหล่าใด จักมีในอนาคต-</p><p>กาล  แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าเหล่านั้น   ก็จักทรงให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบเป็นอย่าง</p><p>ยิ่งเพียงเท่านี้   เหมือนเราให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบในบัดนี้.</p><p>           ดูก่อนกันทรกะ  ก็ในภิกษุสงฆ์นี้     ภิกษุทั้งหลายผู้อรหันตขีณาสพอยู่</p><p>จบพรหมจรรย์แล้ว  มีกิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว  ปลงภาระเสียแล้ว  มีประโยชน์</p><p>ตนถึงแล้ว   มีสังโยชน์ในภพสิ้นรอบแล้ว   หลุดพ้นแล้ว   เพราะรู้โดยชอบ   มี</p><p>อยู่  ดูก่อนกันทรกะ  อนึ่ง  ในภิกษุสงฆ์นี้ ภิกษุทั้งหลายผู้ยังต้องศึกษา  มีปรกติ</p><p>สงบ มีความประพฤติสงบ  มีปัญญา  เลี้ยงชีพด้วยปัญญามีอยู่  เธอเหล่านั้นมีจิต</p><p>ตั้งมั่นดีแล้ว  ในสติปัฏฐาน ๔.  สติปัฏฐาน  ๔  เป็นไฉน.  ดูก่อนกันทรกะ</p><p>ภิกษุในธรรมวินัยนี้   พิจารณาเห็นภายในกายอยู่   มีความเพียร  มีสติ   มีสัม-</p><p>ปชัญญะ    กำจัดอภิชฌา     ละโทมนัสในโลกเสียได้   พิจารณาเห็นเวทนา  ใน</p><p>เวทนาอยู่   มีความเพียร  มีสติ   มีสัมปชัญญะ   กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลก</p><p>เสียได้   พิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่   มีความเพียร  มีสติ   มีสัมปชัญญะ     กำจัด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 3</p><p>อภิชฌาและโสมนัสในโลกเสียได้   พิจารณาเห็นธรรมในธรรมอยู่  มีความเพียร</p><p>มีสติ   มีสัมปชัญญะ    กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้.</p><p>           [๓]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว  นายเปสสหัตถาโรหบุตร</p><p>ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  น่าอัศจรรย์  พระพุทธเจ้าข้า  ไม่เคยมี  พระ</p><p>พุทธเจ้าข้า  สติปัฏฐาน ๔ นี้   พระองค์ทรงบัญญัติไว้ดีแล้ว   เพื่อความบริสุทธิ์</p><p>ของสัตว์ทั้งหลายเพื่อก้าวล่วงความโศกและความร่ำไร     เพื่อความดับแห่งทุกข์</p><p>และโทมนัส    เพื่อบรรลุญายธรรม   เพื่อทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพาน  <strong>ที่จริง  แม้</strong></p><p><strong>พวกข้าพระพุทธเจ้าเป็นคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว    ก็ยังมีจิตตั้งมั่นดีแล้วใน</strong></p><p><strong>สติปัฏฐาน  ๔  เหล่านี้อยู่ตามกาลที่สมควร</strong>  ขอประทานพระวโรกาส  พวก</p><p>ข้าพระพุทธเจ้าพิจารณาเห็นภายในกายอยู่    มีความเพียร   มีสติ   มีสัมปชัญญะ</p><p>กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้     พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยู่    มี</p><p>ความเพียร     มีสติ    มีสัมปชัญญะ      กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้</p><p>พิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่   มีความเพียร  มีสติ  มีสัมปชัญญะ   กำจัดอภิชฌาและ</p><p>โทมนัสในโลกเสียได้ พิจารณาเห็นธรรมในธรรมอยู่ มีความเพียร มีสติ  มีสัม-</p><p>ปชัญญะ   กำจัดอภิชฌา และโทมนัสในโลกเสียได้ น่าอัศจรรย์   พระพุทธเจ้าข้า</p><p>ไม่เคยมี   พระพุทธเจ้าข้า  เพียงเท่านี้   พระพุทธเจ้าข้า  พระผู้มีพระภาคเจ้าชื่อว่า</p><p>ย่อมทรงทราบประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ของสัตว์ทั้งหลาย ในเมื่อมนุษย์รกชัฏ</p><p>เป็นไปอย่างนี้   ในเมื่อมนุษย์เดนกาก  เป็นไปอยู่อย่างนี้   ในเมื่อมนุษย์โอ้อวด</p><p>เป็นไปอยู่อย่างนี้    ก็สิ่งที่รกชัฏคือมนุษย์    สิ่งที่ตื้นคือสัตว์   พระพุทธเจ้าข้า</p><p>ด้วยว่าข้าพระพุทธเจ้าสามารถจะให้ช้างที่พอฝึกแล้วแล่นไปได้       ช้างนั้น</p><p>จักทำนครจัมปา  ให้เป็นที่ไปมาโดยระหว่าง ๆ  จักทำความโอ้อวด  ความโกง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 4</p><p>ความคด   ความงอนั้นทั้งหมดให้ปรากฏด้วย    ส่วนมนุษย์   คือทาส   คนใช้</p><p>หรือกรรมกรของข้าพระพุทธเจ้า ย่อมพระพฤติด้วยกายเป็นอย่างหนึ่ง ด้วยวาจา</p><p>เป็นอย่างหนึ่ง  และจิตของเขาเป็นอย่างหนึ่ง   น่าอัศจรรย์  พระพุทธเจ้าข้า   ไม่</p><p>เคยมี   พระพุทธเจ้าข้า   เพียงเท่านี้   พระพุทธเจ้าข้า  พระผู้มีพระภาคเจ้าชื่อว่า</p><p>ย่อมทรงทราบประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ของสัตว์ทั้งหลายในเมื่อมนุษย์รกชัฏ</p><p>เป็นไปอยู่อย่างนี้     ในเมื่อมนุษย์เดนกาก     เป็นไปอยู่อย่างนี้     ในเมื่อมนุษย์</p><p>โอ้อวด  เป็นไปอยู่อย่างนี้  ก็สิ่งที่รกชัฏคือมนุษย์   สิ่งที่ตื้นคือสัตว์.</p><p>                                    <strong>บุคคล   ๔  จำพวก</strong></p><p>           [๘]  พ.   ดูก่อนเปสสะ  ข้อนี้เป็นอย่างนั้น    ดูก่อนเปสสะ  ข้อนี้เป็น</p><p>อย่างนั้น   ก็สิ่งที่รกชัฏ   คือมนุษย์  สิ่งที่ตื้น  คือสัตว์  ดูก่อนเปสสะ  บุคคล ๔</p><p>จำพวกนี้มีอยู่   หาได้อยู่ในโลก   ๔  จำพวกนั้นเป็นไฉน.           </p><p>                ๑.  ดูก่อนเปสสะ  บุคคลบางคนในโลกนี้    ทำตนให้เดือดร้อน</p><p>ประกอบการขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน.</p><p>                ๒.   ส่วนบุคคลบางคนในโลกนี้   ทำผู้อื่นให้เดือดร้อนและประ-</p><p>กอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน.                                   </p><p>                ๓.  บุคคลบางคนในโลกนี้    ทำตนให้เดือดร้อน   และประกอบ</p><p>ความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน   ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  และประกอบ</p><p>ความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน.    </p><p>                ๔.  ส่วนบุคคลบางคนในโลกนี้  ไม่ทำตนให้เดือดร้อน ไม่ประ-</p><p>กอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน    ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน    ไม่</p><p>ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 5</p><p>           บุคคลผู้ไม่ทำตนให้เดือดร้อน ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อนนั้น   ไม่มีความ</p><p>หิว   ดับสนิท   เป็นผู้เย็น   เสวยแต่ความสุข   มีตนเป็นดังพรหมอยู่ในปัจจุบัน</p><p>ดูก่อนเปสสะ  บรรดาบุคคล ๔ จำพวกนี้   จำพวกไหนจะยังจิตของท่านให้ยินดี.</p><p>           [๕]  เป.  พระพุทธเจ้าข้า บุคคลผู้ทำตนให้เดือดร้อน ประกอบความ</p><p>ขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อนนี้     ไม่ยังจิตของข้าพระพุทธเจ้าให้ยินดีได้</p><p>แม้บุคคลผู้ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือด</p><p>ร้อน ก็ไม่ยังจิตของข้าพระพุทธเจ้าให้ยินดีได้ แม้บุคคลทำตนให้เดือดร้อน และ</p><p>ประกอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน  ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน   และ</p><p>ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  ก็ไม่ยังจิตของข้าพระพุทธ</p><p>เจ้าให้ยินดีได้  ส่วนบุคคลใดไม่ทำตนให้เดือดร้อน  ไม่ประกอบความขวนขวาย</p><p>ในการทำตนให้เดือดร้อน ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน ไม่ประกอบความขวนขวาย</p><p>ในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน บุคคลนั้นไม่ทำตนให้เดือดร้อน ไม่ทำผู้อื่นให้เดือด</p><p>ร้อน  ไม่มีความหิว  ดับสนิท  เป็นผู้เย็น   เสวยแต่ความสุข  มีตนเป็นดังพรหม</p><p>อยู่ในปัจจุบัน  บุคคลนี้ย่อมยังจิตของข้าพระพุทธเจ้าให้ยินดี.</p><p>           พ.   ดูก่อนเปสสะ   ก็เพราะเหตุไรเล่า   บุคคล ๓   จำพวกนี้   จึงยังจิต</p><p>ของท่านให้ยินดีไม่ได้.</p><p>           [๖]   เป.  พระพุทธเจ้าข้า  บุคคลผู้ทำตนให้เดือดร้อน ประกอบความ</p><p>ขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อนนี้  เขาย่อมทำตนซึ่งรักสุข  เกลียดทุกข์  ให้</p><p>เดือดร้อน เร่าร้อน ด้วยเหตุนี้ บุคคลนี้จึงไม่ยังจิตของข้าพระพุทธเจ้าให้ยินดีได้</p><p>แม้บุคคลผู้ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือด</p><p>ร้อน   เขาก็ย่อมทำผู้อื่นซึ่งรักสุข  เกลียดทุกข์  ให้เดือดร้อน  เร่าร้อน  ด้วยเหตุ</p><p>นี้  บุคคลนี้จึงไม่ยังจิตของข้าพระพุทธเจ้าให้ยินดีได้  แม้บุคคลผู้ทำตนให้เดือด</p><p>ร้อน  และประกอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน   ทำผู้อื่นให้เดือด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 6</p><p>ร้อน  และประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน   เขาก็ย่อมทำตน</p><p>และผู้อื่นซึ่งรักสุขเกลียดทุกข์ให้เดือดร้อน   เร่าร้อน    ด้วยเหตุนี้    บุคคลนี้จึง</p><p>ไม่ยังจิตของข้าพระพุทธเจ้าให้ยินดีได้   ก็แลบุคคลผู้ไม่ทำตนให้เดือดร้อน  ไม่</p><p>ประกอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน   เขาไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน</p><p>ไม่ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน     เขาไม่ทำตนให้เดือด</p><p>ร้อนไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน   ไม่มีความหิว   ดับสนิท   เป็นผู้เย็น   เสวยแต่</p><p>ความสุข  มีตนเป็นดังพรหมอยู่ในปัจจุบันนี้   ด้วยเหตุนี้   บุคคลนี้   ย่อมยังจิต</p><p>ของข้าพระพุทธเจ้าให้ยินดีได้    พระพุทธเจ้าข้า     ข้าพระพุทธเจ้าจะขอลาไป</p><p>ณ บัดนี้   ข้าพระพุทธเจ้ามีกิจมาก   มีธุระที่ต้องทำมาก.</p><p>           พ.   ดูก่อนเปสสะ   บัดนี้    ท่านจงทราบกาลอันควรเถิด.</p><p>           ลำดับนั้น  นายเปสสหัตถาโรหบุตรชื่นชมอนุโมทนาภาษิตพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้า     แล้วลุกจากอาสนะ     ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า     กระทำ</p><p>ประทักษิณ  แล้วหลีกไป.</p><p>           [๗]   ครั้งนั้น   เมื่อนายเปสสหัตถาโรหบุตรหลีกไปไม่นาน   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นายเปสสหัตถา-</p><p>โรหบุตรเป็นบัณฑิต  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นายเปสสหัตถาโรหบุตรมีปัญญามาก</p><p>ถ้านายเปสสหัตถาโรหบุตรพึงนั่งอยู่ครู่หนึ่ง         ชั่วเวลาที่เราจำแนกบุคคล ๔</p><p>จำพวกนี้โดยพิสดารแก่เขา   เขาจักเป็นผู้ประกอบด้วยประโยชน์ใหญ่  อนึ่ง  แม้</p><p>ด้วยการฟังโดยสังเขปเพียงเท่านี้        นายเปสสหัตถาโรหบุตรยังประกอบด้วย</p><p>ประโยชน์ใหญ่    พวกภิกษุกราบทูลว่า   ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า    นี้เป็นกาล</p><p>ข้าแต่พระสุคต      นี้เป็นกาลของการที่พระผู้มีพระภาคเจ้า     จะพึงทรงจำแนก</p><p>บุคคล ๔ จำพวก    นี้โดยพิสดาร    ภิกษุทั้งหลายได้ฟังต่อพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>โดยพิสดารแล้วจักทรงจำไว้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 7</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ถ้าอย่างนั้น    เธอ</p><p>ทั้งหลายจงฟัง   จงใส่ใจให้จงดี   เราจักกล่าว.  ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าแล้ว.                                                                                                           </p><p>           [๘]  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็บุคคลผู้ทำ</p><p>ตนให้เดือดร้อน  ประกอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน เป็นไฉน.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุคคลบางตนในโลกนี้   เป็นคนเปลือย  ทอดทิ้ง</p><p>มารยาท  เลียมือ  เขาเชิญให้มารับภิกษา  ก็ไม่มา    เขาเชิญให้หยุด ก็ไม่หยุด ไม่</p><p>ยินดีรับภิกษาที่เขานำมาให้  ไม่ยินดีรับภิกษาที่เขาทำเฉพาะ   ไม่ยินดีรับภิกษา</p><p>ที่เขานิมนต์  ไม่รับภิกษาปากหม้อ   ไม่รับภิกษาจากปากกระเช้า    ไม่รับภิกษา</p><p>คร่อมธรณีประตู  ไม่รับภิกษาคร่อมท่อนไม้ ไม่รับภิกษาคร่อมสาก ไม่รับภิกษา</p><p>ของคน ๒ คนที่กำลังบริโภคอยู่     ไม่รับภิกษาของหญิงมีครรภ์    ไม่รับภิกษา</p><p>ของหญิงผู้กำลังให้ลูกดูดนม  ไม่รับภิกษาของหญิงผู้คลอเคลียบุรุษ ไม่รับภิกษา</p><p>ที่นัดแนะกันทำไว้  ไม่รับภิกษาในที่ที่เขาเลี้ยงสุนัข  ไม่รับภิกษาในที่มีแมลงวัน</p><p>ไต่ตอมเป็นกลุ่ม  ไม่รับปลา  ไม่รับเนื้อ  ไม่ดื่มสุรา   ไม่ดื่มเมรัย    ไม่ดื่มน้ำ</p><p>หมักดอง  เขารับภิกษาที่เรือนหลังเดียวเยียวยาอัตภาพด้วยข้าวคำเดียวบ้าง   รับ</p><p>ภิกษาที่เรือน ๒ หลัง   เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๒ คำบ้าง    รับภิกขาที่เรือน ๓</p><p>หลัง เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๓   คำบ้าง รับภิกษาที่เรือน ๔ หลัง เยียวยาอัตภาพ</p><p>ด้วยข้าว ๔ คำบ้าง   รับภิกษาที่เรือน ๕  หลัง    เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๕  คำ</p><p>บ้าง   รับภิกษาที่เรือน ๖ หลัง   เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว  ๖  คำบ้าง   รับภิกษาที่ </p><p>เรือน ๗  หลัง    เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๗ คำบ้าง    เยียวยาอัตภาพด้วยภิกษา</p><p>ในถาดน้อยใบเดียวบ้าง ๒ ใบบ้าง ๓ ใบบ้าง ๔ ใบบ้าง  ๕ ใบบ้าง   ๖  ใบบ้าง</p><p>๗ ใบบ้าง  กินอาหารที่เก็บค้างไว้วันหนึ่งบ้าง ๒ วันบ้าง ๓  วันบ้าง ๔  วันบ้าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 8</p><p>๕ วันบ้าง ๖ วันบ้าง ๗ วันบ้าง   เป็นผู้ประกอบความขวนขวายในการบริโภค </p><p>ภัตที่เวียนมากึ่งเดือนบ้าง   แม้เช่นนี้ด้วยประการฉะนี้อยู่  เขาเป็นผู้มีผักดองเป็น</p><p>ภักษาบ้างมีข้าวฟ่างเป็นภักษาบ้าง มีลูกเดือยเป็นภักษาบ้าง มีกากข้าวเป็นภักษา</p><p>บ้าง    มีสาหร่ายเป็นภักษาบ้าง     มีรำเป็นภักษาบ้าง    มีข้าวตังเป็นภักษาบ้าง</p><p>มีข้าวไหม้เป็นภักษาบ้าง   มีหญ้าเป็นภักษาบ้าง   มีโคมัยเป็นภักษาบ้าง   มีเหง้า</p><p>มันและผลไม้ในป่าเป็นอาหาร  บริโภคผลไม้ที่หล่นเองเยียวยาอัตภาพ.</p><p>           เขาทรงผ้าป่านบ้าง   ผ้าแกมกันบ้าง    ผ้าห่อศพบ้าง     ผ้าบังสกุลบ้าง</p><p>ผ้าเปลือกไม้บ้าง    หนังเสือบ้าง    หนังเสือทั้งเล็บบ้าง     ผ้าคากรองบ้าง     ผ้า</p><p>เปลือกปอกรองบ้าง   ผ้าผลไม้กรองบ้าง  ผ้ากัมพลทำด้วยผมคนบ้าง   ผ้ากัมพล</p><p>ทำด้วยขนสัตว์บ้าง  ทำด้วยขนปีกนกเค้าบ้าง เป็นผู้ถอนผมและหนวด  คือประ-</p><p>กอบความขวนขวายในการถอนผมและหนวดบ้าง     เป็นผู้ยืน   คือห้ามอาสนะ</p><p>บ้าง   เป็นผู้กระหย่ง   คือ   ประกอบความเพียรในการกระหย่ง    [คือเดินกระ- </p><p>หย่งเหยียบพื้นไม่เต็มเท้า]   บ้าง    เป็นผู้นอนบนหนาม   คือสำเร็จการนอนบน</p><p>หนามบ้าง   เป็นผู้อาบน้ำวันละ ๓ ครั้ง    ประกอบความขวนขวายในการลงน้ำ </p><p>บ้าง   เป็นผู้ประกอบความขวนขวายในการทำกายให้เดือดร้อนเร่าร้อนหลาย</p><p>อย่างเห็นปานนี้อยู่    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   บุคคลนี้เรากล่าวว่า   เป็นผู้ทำตนให้</p><p>เดือดร้อน   ประกอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน.</p><p>           [๙]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็บุคคลผู้ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน   ประกอบ</p><p>ความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  เป็นไฉน.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุคคลบางคนในโลกนี้   ฆ่าแพะเลี้ยงชีวิต    ฆ่า</p><p>สุกรเลี้ยงชีวิต   ฆ่านกเลี้ยงชีวิต   ฆ่าเนื้อเลี้ยงชีวิต   เป็นคนเหี้ยมโหด   เป็นคน</p><p>ฆ่าปลา เป็นโจร  เป็นคนฆ่าโจร  เป็นคนปกครองเรือนจำ  หรือบุคคลเหล่าอื่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 9</p><p>บางพวกเป็นผู้ทำการงานอันทารุณ   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุคคลนี้    เรากล่าวว่า</p><p>เป็นผู้ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน     ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือด</p><p>ร้อน.    </p><p>           [๑๐]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็บุคคลผู้ทำตนให้เดือดร้อน   และประ-</p><p>กอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน     ทำผู้อื่นให้เดือนร้อน    และ                                                                                                 ะ</p><p>ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  เป็นไฉน.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในโลกนี้  เป็นพระราชามหากษัตริย์</p><p>ผู้ได้มุรธาภิเษกแล้วก็ดี  เป็นพราหมณ์มหาศาลก็ดี  พระราชาหรือพราหมณ์นั้น</p><p>โปรดให้ทำโรงที่บูชายัญขึ้นใหม่ทางด้านบูรพาแห่งนคร    แล้วทรงจำเริญพระ-</p><p>เกศาและพระมัสสุ      ทรงนุ่งหนังเสือทั้งเล็บ      ทรงทาพระกายด้วยเนยใสและ</p><p>น้ำมันงา ทรงเกาพระปฤษฎางค์ด้วยเขามฤค  เข้าไปยังโรงที่บูชายัญใหม่  พร้อม</p><p>ด้วยพระมเหสีและพราหมณ์ปุโรหิต  บรรทมบนพื้นดิน  อันมิได้ลาดด้วยเครื่อง</p><p>ลาด  เขาทาด้วยโคมัยสด     น้ำนมในเท้าที่หนึ่งแห่งโคแม่ลูกอ่อนตัวเดียวมีเท่าใด</p><p>พระราชาทรงเยียวยาอัตภาพด้วยน้ำนมเท่านั้น      น้ำนมในเต้าที่  ๒    มีเท่าใด</p><p>พระมเหสีทรงเยียวยาอัตภาพด้วยน้ำนมเท่านั้น     น้ำนมในเต้าที่  ๓   มีเท่าใด</p><p>พราหมณ์ปุโรหิต  ย่อมเยียวยาอัตภาพด้วยน้ำนมเท่านั้น   น้ำนมในเท้าที่  ๔ มี</p><p>เท่าใด     ก็บูชาไฟด้วยน้ำนมเท่านั้น       ลูกโคเยียวยาอัตภาพด้วยน้ำนมที่เหลือ</p><p>พระราชาหรือพราหมณ์นั้นตรัสอย่างนี้ว่า  เพื่อต้องการบูชายัญ  จงฆ่าโคผู้ประ-</p><p>มาณเท่านี้   ลูกโคผู้ประมาณเท่านี้  ลูกโคเมียประมาณเท่านี้    แพะประมาณเท่านี้</p><p>ม้าประมาณเท่านี้    จงตัดต้นไม้ประมาณเท่านี้    เพื่อต้องการทำเป็นเสายัญ   จง</p><p>เกี่ยวหญ้าประมาณเท่านี้   เพื่อต้องการลาดพื้น    ชนเหล่าที่เป็นทาสก็ดี    เป็น</p><p>คนใช้ก็ดี   เป็นกรรมกรก็ดี   ของพระราชาหรือพราหมณ์นั้น    ชนเหล่านั้นถูก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 10</p><p>อาชญาคุกคาม  ถูกภัยคุกคาม  มีน้ำตานองหน้า  ร้องไห้  ทำการงานตามกำหนด</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุคคลนี้     เรากล่าวว่า   ผู้ทำคนให้เดือดร้อน   ประกอบ</p><p>ความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน    และทำผู้อื่นให้เดือดร้อน     ประ-</p><p>กอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน.</p><p>                                <strong>กถาว่าด้วยพระพุทธคุณ</strong> </p><p>                   </p><p>           [๑๑]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     ก็บุคคลผู้ไม่ทำตนให้เดือดร้อน     ไม่</p><p>ประกอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน       ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน</p><p>ไม่ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน    เขาไม่ทำตนให้เดือด-</p><p>ร้อน  ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  ไม่มีความหิว   ดับสนิท   เป็นผู้เย็น   เสวยแต่</p><p>ความสุข  มีตนเป็นดังพรหมอยู่ในปัจจุบัน  เป็นไฉน.          </p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  พระตถาคตเสด็จอุบัติโนโลกนี้  เป็นพระอรหันต์</p><p>ตรัสรู้เองโดยชอบ   ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ    เสด็จไปดีแล้ว     ทรงรู้แจ้ง</p><p>โลก  เป็นสารถีฝึกบุรุษที่ควรฝึก  ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า  เป็นศาสดาของเทวดาและ</p><p>มนุษย์ทั้งหลาย   เป็นผู้เบิกบานแล้ว  เป็นผู้จำแนกพระธรรม   พระตถาคตพระ-</p><p>องค์นั้น    ทรงทำโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก  มารโลก  พรหมโลก  ได้แจ้งชัด  ด้วย</p><p>ปัญญาอันยิ่งของพระองค์เองแล้ว  ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณะ   พราหมณ์</p><p>เทวดาและมนุษย์ให้รู้ตาม  ทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น งามในท่ามกลาง งาม</p><p>ในที่สุด  ทรงประกาศพรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถ   ทั้งพยัญชนะ  บริสุทธิ์  บริ-</p><p>บูรณ์สิ้นเชิง  คฤหบดี  บุตรคฤหบดี   หรือผู้เกิดเฉพาะในตระกูลใดตระกูลหนึ่ง</p><p>ย่อมฟังธรรมนั้น     ครั้นฟังแล้วได้ศรัทธาในพระตถาคต     เมื่อได้ศรัทธาแล้ว</p><p>ย่อมเห็นตระหนักว่า     ฆราวาสดับแคบเป็นทางมาแห่งธุลี     บรรพชาเป็นทาง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 11</p><p>ปลอดโปร่ง    การที่บุคคลผู้ครองเรือน     จะประพฤติพรหมจรรย์ให้บริบูรณ์</p><p>ให้บริสุทธิ์โดยส่วนเดียวดุจสังข์ขัด    ไม่ใช่ทำได้ง่าย  ถ้ากระไร   เราพึงปลงผม</p><p>และหนวด  นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์  ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต  สมัยต่อมา </p><p>เขาละกองโภคสมบัติน้อยใหญ่      ละเครือญาติน้อยใหญ่     ปลงผมและหนวด</p><p>นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์  ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต.</p><p>                      <strong>ความถึงพร้อมด้วยสิกขาและสาชีพ</strong></p><p>           [๑๒]   เขาบวชอย่างนี้แล้ว   ถึงพร้อมด้วยสิกขาและอาชีพ   เสมอด้วย</p><p>ภิกษุทั้งหลาย.</p><p>                  ๑.  ละการฆ่าสัตว์  เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์  วางทัณฑะ วางศัสตรา</p><p>มีความละอาย  มีความเอ็นดู   มีความกรุณาหวังประโยชน์แก่สัตว์ทั้งปวงอยู่.</p><p>                  ๒.   ละการลักทรัพย์   เว้นขาดจากการลักทรัพย์   รับแต่ของที่เขา</p><p>ให้    ต้องการแต่ของที่เขาให้   ไม่ประพฤติตนเป็นขโมย   เป็นผู้สะอาดอยู่.</p><p>                  ๓.   ละกรรมเป็นข้าศึกแก่พรหมจรรย์        ประพฤติพรหมจรรย์</p><p>ประพฤติห่างไกล   เว้นจากเมถุนอันเป็นกิจของชาวบ้าน.</p><p>                  ๔.   ละการพูดเท็จ      เว้นขาดจากการพูดเท็จ       พูดแต่คำจริง</p><p>ดำรงคำสัตย์มีถ้อยคำเป็นหลักฐาน   ควรเชื่อได้   ไม่พูดลวงโลก.</p><p>                  ๕.   ละคำส่อเสียด  เว้นขาดจากคำส่อเสียด  ฟังจากข้างนี้แล้วไม่ไป</p><p>บอกข้างโน้น   เพื่อให้คนหมู่นี้แตกร้าวกัน   หรือฟังจากข้างโน้นแล้วไม่มาบอก</p><p>ข้างนี้เพื่อให้คนหมู่โน้นแตกร้าวกัน   สมานคนที่แตกร้าวกันแล้วบ้าง    ส่งเสริม</p><p>คนที่พร้อมเพรียงกันแล้วบ้าง  ชอบคนผู้พร้อมเพรียงกัน    ยินดีในคนผู้พร้อม</p><p>เพรียงกัน   เพลิดเพลินในคนผู้พร้อมเพรียงกัน     กล่าวแต่คำที่ทำให้คนพร้อม</p><p>เพรียงกัน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 12</p><p>           ๖.   ละคำหยาบ   เว้นขาดจากคำหยาบ  กล่าวแต่คำที่ไม่มีโทษ  เพราะ</p><p>หู   ชวนให้รัก   จับใจ   เป็นของชาวเมือง   คนส่วนมากรักใคร่   พอใจ. </p><p>           ๗.   ละคำเพ้อเจ้อ   เว้นขาดจากคำเพ้อเจ้อ    พูดถูกกาล    พูดแต่คำที่</p><p>เป็นจริง  พูดอิงอรรถ  พูดอิงธรรม  พูดอิงวินัย  พูดแต่คำที่มีหลักฐาน  มีที่อ้าง</p><p>มีที่กำหนด    ประกอบด้วยประโยชน์โดยกาลอันควร.</p><p>           ๘.   เว้นขาดจากการพรากพืชคามและภูตคาม.</p><p>           ๙.   ฉันหนเดียว   เว้นการฉันในราตรี   งดการฉันในเวลาวิกาล.</p><p>           ๑๐.    เว้นขาดจากการฟ้อนรำ   ขับร้อง   ประโคมดนตรี  และการเล่น</p><p>อันเป็นข้าศึกแก่กุศล.</p><p>           ๑๑.   เว้นขาดจากการทัดทรง    ประดับและตกแต่งร่างกายด้วยดอกไม้</p><p>ของหอม   และเครื่องประเทืองผิว   อันเป็นฐานแห่งการแต่งตัว. </p><p>           ๑๒.  เว้นขาดจากการนั่งนอนบนที่นั่งที่นอนอันสูงใหญ่.</p><p>           ๑๓.   เว้นขาดจากการรับทองและเงิน.</p><p>           ๑๔.   เว้นขาดจากการรับธัญญาหารดิบ.</p><p>           ๑๕.   เว้นขาดจากการรับเนื้อดิบ </p><p>           ๑๖.   เว้นขาดจากการรับสตรีและกุมารี.</p><p>           ๑๗.   เว้นขาดจากการรับทาสีและทาส.</p><p>           ๑๘.   เว้นขาดจากการรับแพะและแกะ.</p><p>           ๑๙.   เว้นขาดจากการรับไก่และสุกร.</p><p>           ๒๐.   เว้นขาดจากการรับช้าง   โค   ม้า   และลา .</p><p>           ๒๑.   เว้นขาดจากการรับไร่นาและที่ดิน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 13</p><p>           ๒๒.   เว้นขาดจากการประกอบทูตกรรมและการรับใช้.</p><p>           ๒๓.   เว้นขาดจากการซื้อการขาย.</p><p>           ๒๔.   เว้นขาดจากการฉ้อโกงด้วยตาชั่ง   การโกงด้วยของปลอม   และ</p><p>การโกงด้วยเครื่องตวงวัด.</p><p>           ๒๕.   เว้นขาดจากการรับสินบน   การล่อลวง   และการตลบตะแลง.</p><p>           ๒๖.   เว้นขาดจากการตัด   การฆ่า   การจองจำ    การตีชิง    การปล้น</p><p>และกรรโชก.</p><p>           เธอเป็นผู้สันโดษด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย    ด้วยบิณฑบาตเป็น</p><p>เครื่องบริหารท้อง   เธอจะไปทางทิศาภาคใด ๆ   ก็ถือไปได้เอง  นกมีปีกจะบิน</p><p>ไปทางทิศาภาคใด ๆ    ก็มีปีกของตัวเป็นภาระบินไปฉันใด    ภิกษุก็ฉันนั้นแล</p><p>เป็นผู้สันโดษด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย    ด้วยบิณฑบาตเป็นเครื่องบริหาร</p><p>ท้อง   เธอจะไปทางทิศาภาคใด ๆ ก็ถือไปได้เอง.</p><p>           ภิกษุนั้นประกอบด้วยศีลขันธ์อันเป็นอริยะนี้  ย่อมได้เสวยสุขอันปราศ-</p><p>จากโทษในภายใน   เธอเห็นรูปด้วยจักษุแล้ว  ไม่ถือนิมิต   ไม่ถืออนุพยัญชนะ</p><p>เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์  ที่เมื่อไม่สำรวมแล้ว   จะเป็นเหตุให้อกุศล</p><p>ธรรมอันลามก คืออภิชฌาและโทมนัสครอบงำนั้น ชื่อว่ารักษาจักขุนทรีย์ ชื่อว่า</p><p>ถึงความสำรวมในจักขุนทรีย์  เธอฟังเสียงด้วยโสตะ. . .   ดมกลิ่นด้วยฆานะ. . .</p><p>ลิ้มรสด้วยชิวหา . . .    ถูกต้องโผฏฐัพพะด้วยกาย . . .    รู้แจ้งธรรมารมณ์ด้วยใจ</p><p>แล้ว ไม่ถือนิมิต ไม่ถืออนุพยัญชนะ เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมมนินทรีย์ ที่เมื่อ</p><p>ไม่สำรวมเเล้ว  จะเป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามก คืออภิชฌาและโทมนัสครอบ</p><p>งำนั้น   ชื่อว่ารักษามนินทรีย์    ชื่อว่าสำรวมในมนินทรีย์    ภิกษุประกอบด้วย</p><p>อินทรีย์สังวรอันเป็นอริยะเช่นนี้     ย่อมได้เสวยสุขอันไม่ระคนด้วยกิเลสภายใน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 14</p><p>           ภิกษุนั้นย่อมทำความรู้สึกตัว    ในการก้าวไป    ในการถอยกลับ   ใน</p><p>การแล    ในการเหลียว    ในการคู้เข้า    ในการเหยียดออก    ในการทรงสังฆาฏิ</p><p>บาตรและจีวร   ในการฉัน   การดื่ม    การเคี้ยว    การลิ้ม    ในการถ่ายอุจจาระ</p><p>ปัสสาวะ ย่อมทำความรู้สึกตัว  ในการเดิน การยืน  การนั่ง การหลับ  การตื่น</p><p>การพูด   การนิ่ง.             </p><p>                                                              </p><p>                                           <strong>การละนิวรณ์</strong></p><p>           [๑๓]   ภิกษุนั้นประกอบด้วยศีลขันธ์  อินทรีย์สังวร สติและสัมปชัญญะ</p><p>อันเป็นอริยะเช่นนี้แล้ว    ย่อมเสพเสนาสนะอันสงัด    คือป่า   โคนไม้    ภูเขา</p><p>ซอกเขา   ถ้ำ   ป่าช้า   ป่าชัฎ   ที่แจง   ลอมฟาง   ในกาลภายหลังภัต   เธอกลับ</p><p>จากบิณฑบาตแล้ว  นั่งคู้บัลลังก์  ตั้งกายตรง  ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า  เธอละความ</p><p>เพ่งเล็งในโลก  มีใจปราศจากความเพ่งเล็งอยู่  ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากความ</p><p>เพ่งเล็ง   ละความประทุษร้ายคือพยาบาท  ไม่คิดพยาบาท  มีความกรุณา  หวัง</p><p>ประโยชน์แก่สัตว์ทั้งปวงอยู่      ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากความประทุษร้ายคือ</p><p>พยาบาทได้    ละถีนมิทธะแล้ว     เป็นผู้ปราศจากถีนมิทธะ     มีความกำหนด</p><p>หมายอยู่ที่แสงสว่าง  มีสติ   มีสัมปชัญญะอยู่    ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากถีน-</p><p>มิทธะ  ละอุทธัจจกุกกุจจะแล้ว  เป็นผู้ไม่ฟุ้งซ่าน มีจิตสงบ ณ ภายในอยู่  ย่อม</p><p>ชำระจิตให้บริสุทธิ์จากอุทธัจจกุกกุจจะได้   ละวิจิกิจฉาแล้ว  เป็นผู้ข้ามวิจิกิจฉา</p><p>ไม่มีความเคลือบแคลงในกุศลธรรมทั้งหลายอยู่      ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จาก</p><p>วิจิกิจฉาได้.</p><p>                                               <strong>ฌาน   ๔</strong></p><p>           [๑๔]   ภิกษุนั้นละนิวรณ์ ๕ เหล่านี้    อันเป็นเครื่องเศร้าหมองแห่งใจ</p><p>อันทำปัญญาให้ทุรพลได้แล้ว   สงัดจากกาม  สงัดจากอกุศลธรรม   บรรลุปฐม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 15</p><p>ฌานมีวิตก    มีวิจาร   มีปิติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่   บรรลุทุติยฌานมีความผ่อง</p><p>ใสแห่งจิตในภายใน   เป็นธรรมเอกผุดขึ้น  ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร    เพราะวิตก</p><p>วิจารสงบไป  มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่  มีอุเบกขา  มีสติสัมปชัญญะและเสวย</p><p>สุขด้วยนามกาย     เพราะปีติสิ้นไป     บรรลุตติยฌาน     ที่พระอริยะทั้งหลาย</p><p>สรรเสริญว่าผู้ได้ฌานนี้   เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติอยู่เป็นสุข  บรรลุจตุตถฌานไม่มี</p><p>ทุกข์ไม่มีสุข    เพราะละสุข     ละทุกข์    และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ  ได้มี</p><p>อุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่.</p><p>                                <strong>บุพเพนิวาสานุสสติญาณ</strong></p><p>           [๑๕]   ภิกษุนั้นเมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส  ปราศ</p><p>จากอุปกิเลส   อ่อน  ควรแก่การงาน  ตั้งมั่น ไม่หวั่นไหวอย่างนี้  ย่อมโน้มน้อม</p><p>จิตไปเพื่อบุพเพนิวาสานุสสติญาณ  เธอย่อมระลึกชาติก่อนได้เป็นอันมาก   คือ</p><p>ระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง  ห้าชาติบ้าง  สิบ</p><p>ชาติบ้าง  ยี่สิบชาติบ้าง  สามสิบชาติบ้าง  สี่สิบชาติบ้าง  ห้าสิบชาติบ้าง  ร้อยชาติ</p><p>บ้าง   พันชาติบ้าง   แสนชาติบ้าง ตลอดสังวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง   ตลอดวิวัฏกัป</p><p>เป็นอันมากบ้าง ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง  ในภพโน้นเรามีชื่ออย่างนั้น</p><p>มีโคตรอย่างนั้น มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่าง</p><p>นั้น ๆ  มีกำหนดอายุเพียงเรานั้น ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว    ได้ไปเกิดในภพโน้น</p><p>แม้ในภพนั้นเราก็มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหาร</p><p>อย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ    มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น    ครั้นจุติ</p><p>จากภพนั้นแล้ว     ได้มาเกิดในภพนี้    เธอย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก</p><p>พร้อมทั้งอาการพร้อมทั้งอุเทศ  ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 16</p><p>                                         <strong>จุตูปปาตญาณ</strong></p><p>           [๑๖]   ภิกษุนั้น    เมื่อจิตเป็นสมาธิ     บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว     ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น  ไม่หวั่นไหวอย่างนี้   ย่อม</p><p>โน้มน้อมจิตไปเพื่อรู้จุติและอุปบัติของสัตว์ทั้งหลาย   เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ</p><p>กำลังอุปบัติ   เลว  ประณีต  มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม ได้ดี  ตกยาก  ด้วย</p><p>ทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วงจักษุของมนุษย์    ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตาม</p><p>กรรมว่า   สัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายทุจริต   วจีทุจริต   มโนทุจริต    ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้า  เป็นมิจฉาทิฏฐิ  ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ  เบื้องหน้า</p><p>แต่ตายเพราะกายแตก   เขาเข้าถึงอบาย   ทุคติ  วินิบาต  นรก   ส่วนสัตว์เหล่านี้</p><p>ประกอบด้วยกายสุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต  ไม่ติเตียนพระอริยเจ้า  เป็นสัม-</p><p>มาทิฏฐิ ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ  เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก</p><p>เขาเข้าถึงสุคติ โลกสวรรค์ ดังนี้  เธอย่อมเห็นหมู่สัตว์กำลังจุติ กำลังอุปบัติ  เลว</p><p>ประณีต  มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม  ได้ดี  ตกยาก    ด้วยทิพยจักษุอัน</p><p>บริสุทธิ์   ล่วงจักษุของมนุษย์   ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม    ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.</p><p>                                         <strong>อาสวักขยญาณ</strong></p><p>           [๑๗]   ภิกษุนั้น   เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์    ผ่องแผ้ว     ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้    ย่อม</p><p>โน้มน้อมจิตไปเพื่ออาสวักขยญาณ   เธอย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า    นี้ทุกข์</p><p>นี้ทุกขสมุทัย  นี้ทุกขนิโรธ  นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา เหล่านี้อาสวะ  นี้อาสว-</p><p>สมุทัย     นี้อาสวนิโรธ    นี้อาสวนิโรธคามินีปฏิปทา   เมื่อเธอรู้เห็นอย่างนี้    จิต </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 17</p><p>ย่อมหลุดพ้น    แม้จากกามาสวะ   แม้จากภวาสวะ   แม้จากอวิชชาสวะ    เมื่อจิต</p><p>หลุดพ้นแล้ว   ก็มีญาณรู้ว่า   หลุดพ้นแล้ว   รู้ชัดว่า   ชาติสิ้นแล้ว   พรหมจรรย์</p><p>อยู่จบแล้ว   กิจที่ควรทำ   ทำเสร็จแล้ว   กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   บุคคลนี้เรากล่าวว่า  ไม่ทำตนให้เดือดร้อน ไม่</p><p>ประกอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน ไม่</p><p>ประกอบความขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  เขาไม่ทำตนให้เดือดร้อน</p><p>ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน   ไม่มีความหิว   ดับสนิท  เป็นผู้เย็น  เสวยแต่ความสุข</p><p>มีตนเป็นดังพรหมอยู่ในปัจจุบัน.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสคำเป็นไวยากรณ์นี้แล้ว ภิกษุเหล่านั้นชื่นชม</p><p>ยินดีภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว    ดังนี้แล.</p><p>                                             <em>จบกันทรกสูตรที่  ๑ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 18</p><p>                               <strong>ปปัญจสูทนี</strong></p><p>            <strong>อรรถกถามัชฌิมนิกาย  มัชฌิมปัณณาสก์</strong></p><p>                           <strong>อรรถกถาคหปติวรรค</strong></p><p>                           <strong>๑.  อรรถกถากันทรกสูตร</strong></p><p>           กันทรกสูตร   มีบทเริ่มต้นว่า   <strong>เอวมฺเม</strong>  <strong>สุต</strong>    ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้น บทว่า  <strong>จมฺปาย</strong>  คือในนครมีชื่ออย่างนั้น.  เพราะนคร  .</p><p>นั้นได้มีต้นจำปาขึ้นหนาแน่นในที่นั้น ๆ มีสวนและสระโบกขรณีเป็นต้น . ฉะนั้น</p><p>จึงได้ชื่อว่า นครจัมปา.  บทว่า  <strong>คฺคคราย</strong>  <strong>โปกฺขรณิยา</strong>  <strong>ตีเร</strong>  ณ  ฝั่งสระโบก-</p><p>ขรณี  ชื่อว่า  <strong>คัคครา</strong>  คือ  ณ ที่ไม่ไกลนครจัมปานั้นมีสระโบกขรณี  ชื่อว่า</p><p><strong>คัคครา</strong> เพราะพระราชมเหสีพระนามว่า  <strong>คัคครา</strong>  ทรงขุดไว้.  ณ ฝั่งสระโบก-</p><p>ขรณีนั้นมีสวนจำปาขนาดใหญ่ประดับด้วยดอกมี ๕  สีมีสีเขียวเป็นต้นโดยรอบ. </p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ  สวนจำปาอันมีกลิ่นดอกไม้หอมนั้น.</p><p>พระอานนทเถระหมายถึงสวนจำปานั้นจึงกล่าวว่า    <strong>คคฺคราย</strong>   <strong>โปกฺขรณิยา</strong></p><p><strong>ตีเร</strong>  ดังนี้.                                                                   </p><p>           บทว่า <strong>มหตา</strong> <strong>ภิกฺขุสงฺเฆน</strong> <strong>สทฺธึ</strong> พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ คือ</p><p>พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่มิได้กำหนดจำนวนไว้.  บทว่า   <strong>เปสฺโส</strong>   เป็นชื่อ</p><p>ของบุตรนายหัตถาจารย์นั้น. บทว่า <strong>หตฺถาโรหปุตฺ</strong> <strong>โต</strong>  คือบุตรของนายหัตถา-</p><p>จารย์  (ควาญช้าง). บทว่า  <strong>กนฺทรโก</strong>  <strong>ปริพฺพาชโก</strong>  คือ  ปริพาชกผู้นุ่งผ้าจึง</p><p>มีชื่ออย่างนี้ว่า  <strong>กันทรกะ</strong>.                         </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 19</p><p>           บทว่า   <strong>อภิวาเทตฺวา</strong>   คือ   เป็นผู้เสมือนเข้าไปในระหว่างพระพุทธ-</p><p>รัศมีหนาทึบประกอบด้วยวรรณะ   ๖   ประการ     แล้วดำลงในน้ำครั่งใสสะอาด</p><p>หรือเสมือนคลี่ผ้าซึ่งมีสีดังสีทองคลุมลงบนศีรษะ     หรือสวมศีรษะด้วยเครื่อง</p><p>ประดับทำด้วยดอกจำปาซึ่งถึงพร้อมด้วยสีและกลิ่น   หรือว่า   เสมือนพระจันทร์</p><p>วันเพ็ญซึ่งโคจรเข้าไปยังเชิงภูเขาสิเนรุ    ฉะนั้น    แล้วถวายบังคมพระบาทของ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า  อันประกอบด้วยพระสิริ   ดังดอกจำปาสีสดกำลังบาน  อัน</p><p>ประดับด้วยจักรลักษณะ.  บทว่า  <strong>เอกมนฺต</strong> <strong>นิสีทิ</strong>  คือ นั่งในโอกาสหนึ่งอัน</p><p>เว้นโทษของการนั่ง  ๖ ประการ.</p><p>           บทว่า <strong>ตุณฺหีภูต</strong>   <strong>ตุณฺหึภูต</strong>  คือเหลียวดูภิกษุสงฆ์นั่งนิ่งเงียบ. เพราะ</p><p>ณ ที่นั้นภิกษุแม้รูปหนึ่งก็มิได้มีความรำคาญด้วยมือและเท้า.     ภิกษุทุกรูปมิได้</p><p>คุยกัน   ด้วยความเคารพแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า     และเพราะตนได้รับการศึกษา</p><p>แล้วเป็นอย่าง ดี     โดยที่สุดไม่ทำแม้เสียงไอ     แม้กายก็ไม่ไหว     แม้ใจก็ไม่</p><p>ฟุ้งซ่าน    ดุจเสาเขื่อนที่ฝั่งไว้อย่างดี    ดุจน้ำในมหาสมุทรสงบเงียบในที่ที่ไม่มี</p><p>ลม   นั่งล้อมพระผู้มีพระภาคเจ้าดุจรัตตวลาหกล้อมยอดภูเขาสิเนรุฉะนั้น.  ปีติ</p><p>และโสมนัสอันยิ่งใหญ่ได้เกิดแก่ปริพาชกเพราะเห็นบริษัทสงบเงียบอย่างนั้น.</p><p>ก็แลปริพาชกไม่อาจสงบปีติโสมนัสอันเกิดแล้วในภายในหทัยให้เงียบอยู่ได้จึง</p><p>เปล่งวาจาอันน่ารัก  กล่าวคำมีอาทิว่า  <strong>อจฺฉริย    โภ</strong>  <strong>โคตม</strong>  น่าอัศจรรย์พระ-</p><p>โคดมผู้เจริญ.  ชื่อว่า อัจฉริยะ น่าอัศจรรย์เพราะย่อมไม่มีเป็นนิจดุจคนตาบอด</p><p>ขึ้นภูเขาได้ฉะนั้น  พึงทราบว่า นี้เป็นตันตินัย (แบบแผน, ประเพณี) ไว้ก่อน.</p><p>           ส่วนอรรถกถานัยพึงทราบดังต่อไปนี้. ชื่อว่า  <strong>อจฺฉริย</strong>  เพราะประกอบ</p><p>แก่นิ้วมือ.  อธิบายว่า  ควรประกอบการดีดนิ้วมือ.  ชื่อว่า  <strong>อพฺภูติ</strong>  เพราะไม่เคย</p><p>มีมาก่อน.  แม้ทั้งสองบทก็อย่างเดียวกัน.   บทว่า  <strong>อพฺภูติ</strong>  นี้เป็นชื่อของการนำ</p><p>มาซึ่งความพิศวง.  ส่วนบทว่า  <strong>อจฺฉริย</strong>  นี้นั้นมี ๒ อย่างคือ  <strong>ครหอัจฉริยะ</strong></p><p>(อัศจรรย์ในการติเตียน) <strong>๑ ปสังสาอัจฉริยะ</strong>   (อัศจรรย์ในการสรรเสริญ) <strong>๑. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 20</p><p>           ในอัจฉริยะทั้งสองนั้น พระพุทธดำรัสว่า  ดูก่อนโมคคัลลานะ    น่าอัศ-</p><p>จรรย์  ดูก่อนโมคคัลลานะ  ไม่เคยมี  โมฆบุรุษนั้นจักมาหา  ก็ต่อเมื่อจับแขนมา</p><p>นี้ชื่อว่า  <strong>ครหอัจฉริยะ</strong>.  พระพุทธดำรัสว่า   ดูก่อนนันทมารดา  น่าอัศจรรย์</p><p>ดูก่อนนันทมารดา ไม่เคยมี แม้จิตตุปบาท ก็ชำระให้บริสุทธิ์ได้ นี้ชื่อว่า <strong>ปสัง-</strong></p><p><strong>สาอัจฉริยะ.</strong>  ในที่นี้ท่านประสงค์เอา<strong>ปสังสาอัจฉริยะ</strong>  นี้แหละ.  เพราะปริ-</p><p>พาชกนี้เมื่อสรรเสริญจึงกล่าวอย่างนี้.  บทว่า <strong>อิท</strong>  ในบทว่า  <strong>ยาวญฺจิท</strong>  นี้  เป็น</p><p>เพียงนิบาต.  บทว่า <strong>ยาว</strong> กำหนดประมาณคือ  ทรงให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบเป็น</p><p>อย่างยิ่ง. ท่านอธิบายว่า ไม่สามารถจะพรรณนาถึงประมาณที่ให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติ </p><p>ชอบ   นี้จึงน่าอัศจรรย์   นี้จึงไม่เคยมี   โดยแท้แล.</p><p>           บทว่า  <strong>เอตปรมเยว</strong>  ชื่อว่า  <strong>เอตปรโม</strong>   เพราะให้ภิกษุสงฆ์นั้น</p><p>ปฏิบัติชอบอย่างนั้น    เป็นอย่างยิ่งของภิกษุแม้นั้น.   ชื่อว่า    ปฏิบัติชอบเป็น</p><p>อย่างยิ่งเพียงเท่านี้ อธิบายว่าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลายเคยให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติ</p><p>ฉันใด ก็ทำให้ภิกษุสงฆ์นี้ปฏิบัติเหมือนกันฉันนั้นไม่ยิ่งไปกว่านี้. ในนัยที่  ๒ พึง</p><p>ประกอบว่า พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจักให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติอย่างนี้ไม่ให้ยิ่งไปกว่านี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า <strong>ปฏิปาทิโต</strong>  ให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติคือให้ประกอบ</p><p>ในข้อปฏิบัติอันไม่เป็นข้าศึกโดยชอบ    เพราะทำอภิสมาจาริกวัตรให้เป็นเบื้อง-</p><p>ต้น.   ถามว่า  เมื่อเป็นเช่นนั้น  เพราะเหตุไร   ปริพาชกนี้จึงอ้างถึงพระพุทธเจ้า</p><p>ทั้งหลายในอดีตและอนาคตเล่า.  ปริพาชกนั้นมีญาณกำหนดรู้กาลทั้ง ๓   หรือ.</p><p>ตอบว่า   ไม่มีแม้ในการถือเอานัย.</p><p>           บทว่า  <strong>นิปกา</strong>  มีปัญญาเฉลียวฉลาด  คือ  ภิกษุทั้งหลายมีปัญญาประ-</p><p>กอบด้วยความเฉลียวฉลาด   มีปัญญา  เลี้ยงชีพด้วยปัญญา   สำเร็จการเลี้ยงชีวิต</p><p>เพราะตั้งอยู่ในปัญญา   เหมือนอย่างภิกษุบางรูป  แม้บวชในศาสนา   เที่ยวไปใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 21</p><p>อโคจร ๖  เพราะเหตุแห่งชีวิต   เที่ยวไปหาหญิงแพศยา   เที่ยวไปหาหญิงหม้าย</p><p>หญิงสาวเทื้อ บัณเฑาะก์ โรงสุราและภิกษุณี คลุกคลีกับพระราชา มหาอำมาตย์</p><p>ของพระราชา   เดียรถีย์   สาวกของเดียรถีย์   คลุกคลีกับคฤหัสถ์อันไม่สมควร</p><p>สำเร็จการเลี้ยงชีวิตด้วยการแสวงหาอันไม่สมควร ๒๑   อย่างคือ   ทำเวชกรรม </p><p>ทำทูตกรรม  ทำการส่งข่าว  ฝ่าฝี  ให้ยาพอกฝี   ให้ยาระบายอย่างแรง  ให้ยาระ-</p><p>บายอย่างอ่อน  หุงน้ำมันสำหรับนัตถุ์  หุงน้ำมันสำหรับดื่ม  ให้ไม้ไผ่  ให้ใบไม้</p><p>ดอกไม้  ผลไม้ น้ำอาบ  ไม้สีฟัน  น้ำบ้วนปาก  ให้ดินผงขัดตัว  พูดให้เขารัก</p><p>พูดที่เล่นทีจริง  ช่วยเลี้ยงดูเด็ก   ช่วยส่งข่าวสาร  ชื่อว่า  ไม่เลี้ยงชีพด้วยปัญญา</p><p>เฉลียวฉลาด   คือสำเร็จการเลี้ยงชีวิตเพราะไม่ตั้งอยู่ด้วยปัญญา.</p><p>           จากนั้นครั้นทำกาลกิริยาแล้วก็จะเป็นสมณยักษ์   เสวยทุกข์ใหญ่โดยนัย</p><p>ดังที่ท่านกล่าวไว้ว่า      แม้สังฆาฏิของภิกษุนั้นก็รุ่มร้อนเร้ารุม       ภิกษุไม่เป็น</p><p>อย่างนี้ไม่ล่วงสิกขาบทแม้เพราะเหตุแห่งชีวิต    ดำรงอยู่ในจตุปาริสุทธิศีล   เล่า</p><p>เรียนพระพุทธพจน์ตามกำลัง   บำเพ็ญอริยปฏิปทาเหล่านี้   คือ  รถวินีตปฏิปทา</p><p>มหาโคสิงคปฏิปทา  มหาสุญญทาปฏิปทา  อนังคณปฏิปทา  ธรรมทายาทปฏิปทา</p><p>นาลกปฏิปทา   ตุวัฏฏกปฏิปทา  จันโทปมปฏิปทา   เป็นกายสักขี   ในอริยวังส- </p><p>ปฏิปทาคือมีความสันโดษด้วยปัจจัย  ๔  และมีความยินดีตามความมีอยู่ของตน</p><p>เป็นผู้อยู่โดดเดี่ยวในการเที่ยวไปเป็นต้น  ดุจช้างพ้นจากข้าศึก  ดุจสีหะสละจาก</p><p>ฝูง  และดุจมหานาวา  ไม่มีเรือติดตามไปข้างหลัง   เริ่มบำเพ็ญวิปัสสนาตั้งความ</p><p>อุตสาหะอยู่ว่า   เราจักบรรลุพระอรหัตในวันนี้ให้จงได้.                     </p><p>           บทว่า  <strong>สุปติฏฺิตจิตฺตา</strong> มีจิตตั้งมั่นดีแล้ว  คือ  เป็นผู้มีจิตตั้งมั่นด้วย</p><p>ดีในสติปัฏฐาน ๔.  สติปัฏฐานกถาที่เหลือกล่าวไว้พิสดารแล้วในหนหลัง  ส่วน</p><p>ในที่นี้ท่านกล่าวถึงสติปัฏฐานเจือกันทั้งโลกิยะและโลกุตตระ.  ด้วยเหตุเพียงเท่า</p><p>นี้   เป็นอันท่านกล่าวถึงเหตุที่ภิกษุสงฆ์เข้าไปสงบแล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 22</p><p>           บทว่า  ยาว <strong>สุปญฺตฺตา</strong>  คือสติปัฏฐาน ๔  พระองค์ทรงตั้งไว้ด้วยดี</p><p>แล้ว คือ ทรงแสดงดีแล้ว.   ด้วยบทว่า  <strong>มยปี        หิ      ภนฺเต</strong>  นี้    เปสสะบุตรควาญ</p><p>ช้างนั้นแสดงถึงความที่ตนเป็นผู้ทำการงาน  และยกภิกษุสงฆ์ขึ้น.  ในข้อนี้มีอธิ-</p><p>บายดังต่อไปนี้.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ที่จริงแม้พวกข้าพระองค์เป็นคฤหัสถ์นุ่ง</p><p>ผ้าขาว ฯ ล ฯ เป็นผู้มีจิตตั้งมั่นดีแล้วอยู่. การไถ พืช แอก คันไถและผาลไถนา</p><p>นี้มิได้มีแก่ภิกษุสงฆ์     เพราะฉะนั้นภิกษุสงฆ์จึงมุ่งต่อสติปัฏฐานตลอดกาล.</p><p>ส่วนพวกข้าพระองค์ได้โอกาสตามกาลสมควรแล้วจึงทำมนสิการนี้.      แม้พวก</p><p>ข้าพระองค์จะเป็นผู้ทำการงาน   ก็ไม่สละกรรมฐานด้วยประการทั้งปวง.</p><p>           บทว่า   <strong>มนุสฺสคหเน</strong>   มนุษย์รกชัฏ   คือ  เพราะถือเอาความรกชัฏ</p><p>ของอัธยาศัยแห่งมนุษย์ทั้งหลาย.   พึงทราบว่าความที่ถือเอาแม้อัธยาศัยของ</p><p>มนุษย์เหล่านั้นด้วยความรกชัฏด้วยกิเลส.  แม้ในอัธยาศัยเดนกากและอัธยาศัย</p><p>โอ้อวดก็มีนัยนี้เหมือนกัน.  ในอัธยาศัยเหล่านั้น   พึงทราบความที่อัธยาศัยชื่อว่า</p><p>เดนกาก   เพราะอรรถว่าไม่บริสุทธิ์.   อัธยาศัยชื่อว่า   โอ้อวด   เพราะอรรถว่า</p><p>หลอกลวง.                                              </p><p>           บทว่า  <strong>สตฺตาน</strong>  <strong>หิตาหิต</strong>  <strong>ชานาติ</strong>   พระผู้มีพระภาคเจ้า  ย่อมทรงรู้</p><p>ประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ของสัตว์ทั้งหลายคือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบ</p><p>ประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ของมนุษย์ทั้งหลายด้วยดี     เหมือนอย่างทรงทราบ</p><p>รกชัฏ  เดนกากและความหลอกลวงของมนุษย์ฉะนั้น.  ในบทว่า  <strong>ยทิท</strong>  <strong>ปสโว</strong></p><p>นี้ท่านประสงค์เอาสัตว์  ๒  เท้าแม้ทั้งหมด.</p><p>           บทว่า <strong>ปโหมิ</strong>  คือสามารถ. บทว่า <strong>ยาวตฺตเกน</strong>  <strong>อนฺตเรน</strong> โดยระหว่าง</p><p>ประมาณเท่าใด  คือโดยขณะเท่าไร.  บทว่า  <strong>จมฺป</strong>   <strong>คตาคต</strong>   <strong>กริสฺสติ</strong>   จัก</p><p>ทำนครจัมปาให้เป็นที่ไปมาคือจักทำการไปและการมาตั้งแต่โรงม้าจนถึง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 23</p><p>ประตูนครเมืองจัมปา.    บทว่า   <strong>สาเยฺยานิ</strong>   คือความเป็นผู้โอ้อวด.  บทว่า</p><p><strong>กูเฏยฺยานิ</strong> คือความเป็นผู้โกง.  บทว่า  <strong>วงฺเกยฺยานิ</strong>  คือความเป็นผู้คด.  บทว่า</p><p><strong>ชิมฺเหยฺยานิ</strong> คือความเป็นผู้งอ. บทว่า  <strong>ปาตุกริสฺสติ</strong>  จักทำให้ปรากฏคือจัก</p><p>ประกาศ  จักแสดง.   เพราะไม่สามารถเพื่อจะแสดงความโอ้อวดเป็นต้นเหล่านั้น</p><p>โดยระหว่างประมาณเท่านี้ได้.</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในความโอ้อวดเป็นต้นดังต่อไปนี้  เมื่อภิกษุสงฆ์จะยืน</p><p>อยู่ในที่ไหน ๆ ทั้ง ๆ เป็นที่ไม่มีภัยเฉพาะหน้าของมนุษย์  คิดว่า  เราจักไปข้าง</p><p>หน้าแล้วยืนลวง     จึงไปยืนทำเป็นไม่เคลื่อนไหวเหมือนเสาที่ฝังไว้ในที่ที่ประ-</p><p>สงค์จะตั้งไว้  ภิกษุนี้ชื่อว่าโอ้อวด.    เมื่อภิกษุประสงค์จะกั้นในที่ไหน ๆ  แล้ว</p><p>ก้มลำตัวขวางไว้ทั้ง ๆ ที่เป็นที่ไม่มีภัยเฉพาะหน้าของมนุษย์ทั้งหลายคิดว่า   เรา</p><p>จักไปข้างหน้าแล้วก้มลวง   จึงก้มตัวลวงในที่นั้น   ภิกษุนี้ชื่อว่าโกง.   เมื่อภิกษุ</p><p>ประสงค์จะหลีกจากทางในที่ไหน ๆ แล้วกลับเดินสวนทางทั้ง ๆ  เป็นที่ไม่มีภัย</p><p>เฉพาะหน้าของมนุษย์ทั้งหลายคิดว่าเราจักไปข้างหน้าแล้วลวงทำอย่างนี้  จึงหลีก</p><p>จากทางในที่นั้นแล้วกลับเดินสวนทาง  ภิกษุนี้ชื่อว่า  คด.  เมื่อภิกษุประสงค์จะ</p><p>ไปตามทางตรงตามเวลา  จากซ้ายตามเวลา  จากขวาตามเวลา  ทั้ง ๆ เป็นที่ไม่มี</p><p>ภัยเฉพาะหน้าของมนุษย์ทั้งหลาย   คิดว่า    เราจักไปข้างหน้าแล้วลวงทำอย่างนี้ </p><p>จึงไปทางตรงตามเวลาจากซ้ายตามเวลาจากขวาตามเวลาในที่นั้น .    อนึ่งที่นี้เขา</p><p>กวาดไว้เตียน    จอแจด้วยมนุษย์   น่ารื่นรมย์ไม่ควรทำกรรมเห็นปานนี้ในที่นี้</p><p>ย่อมไม่มีแก่ภิกษุผู้ประสงค์จะถ่ายอุจจาระหรือปัสสาวะด้วยคิดว่าเราจักไปข้าง</p><p>หน้าแล้วทำในที่ที่ปกปิด  จึงทำในที่นั้น    ภิกษุนี้ชื่อว่า งอ.  ท่านกล่าวไว้ดังนี้ </p><p>หมายถึงกิริยาแม้ ๔  อย่างนี้    ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 24</p><p>           ช้างนั้นจักทำ  ความโอ้อวด  ความโกง  ความคด  ความงอ   เหล่านั้น</p><p>ทั้งหมดให้ปรากฏได้.  สัณฐานเป็นต้นเหล่านั้นแม้ทำอยู่อย่างนี้   ก็ชื่อว่าย่อมทำ</p><p>ความโอ้อวดเป็นต้นเหล่านั้นให้ปรากฏ.                                           </p><p>           ครั้งนายเปสสะบุตรครวญช้างแสดงความที่สัตว์ทั้งหลายเป็นสิ่งที่ตื้น</p><p>บัดนี้เมื่อจะแสดงความที่มนุษย์ทั้งหลายเป็นสิ่งที่รกชัฏจึงกราบทูลบทมีอาทิว่า</p><p><strong>อมฺหาก   ปน   ภนฺเต</strong>.</p><p>           ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>ทาสา</strong>  ได้แก่  ทาสเกิดภายใน   ทาสไถ่มาด้วย</p><p>ทรัพย์  ทาสเป็นเชลยหรือถึงความเป็นทาสรับใช้.  บทว่า  <strong>เปสฺสา</strong>  คือคนรับ</p><p>ใช้. บทว่า  <strong>กมฺมกรา</strong>  คือคนเลี้ยงชีวิตด้วยอาหารและค่าจ้าง.  บทว่า  <strong>อญฺตา</strong></p><p><strong>จ   กาเยน</strong>   ด้วยกายเป็นอย่างหนึ่ง   ท่านแสดงว่า    ทาสเป็นต้นย่อมประพฤติ </p><p>ด้วยกายโดยอาการอย่างหนึ่ง    ด้วยวาจาโดยอาการอย่างหนึ่ง     และจิตของทาส</p><p>เป็นต้นเหล่านั้นย่อมตั้งอยู่โดยอาการอย่างหนึ่ง.      ในทาสเหล่านั้นทาสใดเห็น</p><p>นายเฉพาะหน้าแล้วลุกขึ้นต้อนรับ   รับของจากมือ   ปล่อยสิ่งนี้ถือเอาสิ่งนี้   ทำ</p><p>กิจทั้งหมดแม้ที่เหลือมีปูที่นั่ง   พัด   และล้างเท้าเป็นต้น     แต่พอลับหลัง    แม้</p><p>น้ำมันไหลก็ไม่เหลียวแล     การงานแม้ขาดทุนตั้งร้อยตั้งพันเสียหายไป     ก็ไม่</p><p>ปรารถนาจะกลับมาเหลียวแล ทาสเหล่านี้ชื่อว่าประพฤติด้วยกายอย่างอื่น.  อนึ่ง</p><p>ทาสเหล่าใดต่อหน้าพูดสรรเสริญเป็นต้นว่าเขาเป็นเจ้านายของฉัน    พอลับหลัง</p><p>คำที่พูดไม่ได้ไม่มีเลย  ย่อมพูดคำที่ต้องการพูด   ทาสเหล่านี้ชื่อว่าพระพฤติด้วย</p><p>วาจาอย่างหนึ่ง.</p><p>           บทว่า <strong>จตฺตาโรเม</strong>  <strong>เปสฺส    ปุคฺคลา</strong> ดูก่อนเปสสะ  บุคคล ๔  จำพวก</p><p>เหล่านี้มีอยู่   แม้บุคคลนี้ก็เป็นการสืบต่อเฉพาะตัว.</p><p>           เปสสะนี้กราบทูลว่า     พระพุทธเจ้าข้า    พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรง</p><p>ทราบประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ของสัตว์ทั้งหลาย     ในเมื่อมนุษย์รกชัฏเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 25</p><p>ไปอยู่อย่างนี้ในเมื่อมนุษย์เดนกากเป็นไปอยู่อย่างนี้     ในเมื่อมนุษย์โอ้อวดเป็น</p><p>ไปอยู่อย่างนี้.</p><p>           บุคคล ๓ จำพวกก่อนเป็นผู้ปฏิบัติปฏิปทาไม่เป็นประโยชน์ บุคคลจำ-</p><p>พวกที่  ๔ เป็นผู้ปฏิบัติเป็นประโยชน์ พระผู้มีพระภาคเจ้าเพื่อทรงแสดงว่า เรารู้</p><p>ประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ของสัตว์ทั้งหลายอย่างนี้     จึงทรงปรารภเทศนานี้.</p><p>แม้การประกอบกับถ้อยคำของกันทรกปริพาชกในหนหลังก็ควร.       ด้วยเหตุนี้</p><p>กันทรกปริพาชกจึงกล่าวว่า  ท่านพระโคดมผู้เจริญ  เพียงเท่านี้   ท่านพระโคดม</p><p>ชื่อว่า  ทรงให้ภิกษุสงฆ์ปฏิบัติชอบแล้วดังนี้.</p><p>           ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้า   แม้เมื่อทรงแสดงแก่นายเปสสะนั้นว่า</p><p>เราเว้นบุคคล ๓   จำพวกก่อน    แล้วให้บุคคลจำพวกที่ ๔   เบื้องบนปฏิบัติใน</p><p>ปฏิปทาเป็นประโยชน์นั่นแหละจึงทรงปรารภเทศนานี้.</p><p>           บทว่า  <strong>สนฺโต</strong>  นี้เป็นไวพจน์ของบทว่า  <strong>สวิชฺชมานา</strong>   มีอยู่.  จริง</p><p>อยู่  ความดับสนิทในบทนี้ว่า  <strong>สนฺตา</strong>  <strong>โหนฺติ</strong>  <strong>สมิตา</strong> <strong>วูปสนฺตา</strong>  ท่านกล่าว</p><p>ว่า  <strong>สนฺตา</strong>  สงบแล้ว.  ท่านกล่าวว่า  <strong>นิพฺพุตา</strong>  ดับแล้วในบทนี้ว่า   <strong>สนฺตา</strong></p><p><strong>เอเต</strong>  <strong>วิหารา</strong>  <strong>อริยสฺส</strong>   <strong>วินเย</strong>  <strong>วุจฺจนฺติ</strong>   ท่านกล่าววิหารเหล่านี้สงบในวินัย</p><p>ของพระอริยะ.    ท่านกล่าวว่า  <strong>บัณฑิต</strong>  ในบทนี้ว่า   <strong>สนฺโต</strong>  <strong>หเว</strong>  <strong>สพฺภิ</strong></p><p><strong>ปเวทยนฺติ</strong>     สัตบุรุษทั้งหลายย่อมประกาศด้วยความเป็นสัตบุรุษ.    บัณฑิต</p><p>ทั้งหลายมีอยู่ในโลกนี้.   อธิบายว่า   พอหาได้.</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในบทมีอาทิว่า ทำตนให้เดือดร้อนชื่อว่า <strong>อตฺตนฺตโป</strong></p><p>เพราะทำตนให้เดือนร้อน  ให้ถึงทุกข์.  ประกอบการขวนขวายในการทำตนให้</p><p>เดือดร้อน ชื่อว่า  <strong>อตฺตปริตาปนานุโยค</strong>.  ชื่อว่า  <strong>ปรนฺตโป</strong>  เพราะทำผู้อื่น</p><p>ให้เดือดร้อน  ให้ถึงทุกข์.    ประกอบการขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 26</p><p>ชื่อว่า <strong>ปรปริตาปนานุโยค</strong>.  บทว่า  <strong>ทิฏฺเว</strong>   <strong>ธมฺเม</strong>  คือในอัตภาพนี้แหละ.</p><p>บทว่า <strong>นิจฺฉาโต</strong> ไม่มีความหิว  ตัณหาท่านเรียกว่า  <strong>ฉาต</strong>. ชื่อว่า  <strong>นิจฺฉาโต</strong></p><p>เพราะไม่มีความอยาก.   ชื่อว่า   <strong>นิพฺพุโต</strong>    เพราะดับกิเลสได้ทั้งหมด.   ชื่อว่า</p><p><strong>สีติภูโต</strong>   เพราะเป็นผู้เย็นเพราะไม่มีกิเลสอันทำให้เดือดร้อนในภายใน.  ชื่อว่า</p><p><strong>สุขปฏิสเวที</strong>  เพราะเสวยสุขเกิดแต่ฌานมรรคผลและนิพพาน. บทว่า <strong>พฺรหฺม</strong>-</p><p><strong>ภูเตน</strong> <strong>อตฺตนา</strong>  มีตนเป็นดังพรหมคือมีตนประเสริฐ.                          </p><p>           บทว่า   <strong>จิตฺต</strong>   <strong>อาราเธติ</strong>    ยังจิตให้ยินดี   คือยังจิตให้ถึงพร้อม   ให้</p><p>บริบูรณ์.   อธิบายว่า  ให้เลื่อมใส.  บทว่า   <strong>ทุกฺขปฏิกฺกูล</strong>   เกลียดทุกข์  คือ</p><p>ทุกข์เป็นสิ่งน่าเกลียดตั้งอยู่ในความเป็นข้าศึก.   อธิบายว่า  ไม่ปรารถนาทุกข์. </p><p>           ในบทว่า  <strong>ปณฺฑิโต</strong>  นี้ ไม่ควรกล่าวว่าเป็นบัณฑิตด้วยเหตุ ๔  ประ-</p><p>การ.     แต่ควรกล่าวว่าเป็นบัณฑิตเพราะทำกรรมใน <strong>สติปัฏฐาน</strong>     แม้บทนี้ว่า</p><p><strong>มหาปญฺโ</strong>   ก็ไม่ควรกล่าวด้วยลักษณะของมหาปัญญาด้วยบทมีอาทิว่า</p><p><strong>มหนฺเต</strong>  <strong>อตฺเถ</strong> <strong>ปริคณฺหติ</strong>   ถือเอาประโยชน์ใหญ่.    แต่ควรกล่าวว่าเป็นผู้มี</p><p>ปัญญามากเพราะประกอบด้วยปัญญากำหนดถือเอา <strong>สติปัฏฐาน</strong>.  บทว่า  มหตา</p><p><strong>อตฺเถน</strong>  <strong>สยุตฺโต</strong>  <strong>อภวิสฺส</strong>  เขาจักเป็นผู้ประกอบด้วยประโยชน์ใหญ่   คือพึง</p><p>เป็นผู้ประกอบ  เป็นผู้ถึงด้วยประโยชน์ใหญ่   ความว่า  พึงบรรลุโสดาปัตติผล.</p><p>           ถามว่า     ก็แม้เมื่อตั้งอยู่เฉพาะพระพักตร์พระพุทธเจ้าทั้งหลาย     จะมี</p><p>อันตรายแก่มรรคผลหรือ.   ตอบว่า   มีซิ.   แต่มิได้มีเพราะอาศัยพระพุทธเจ้า</p><p>ทั้งหลาย.  โดยที่แท้ย่อมมีได้เพราะความเสื่อมของกิริยาหรือเพราะปาปมิตร. ใน</p><p>อันตรายทั้งสองนั้น  ชื่อว่าย่อมมีเพราะความเสื่อมของกิริยาดังต่อไปนี้.   หากว่า</p><p>พระธรรมเสนาบดีรู้อัธยาศัยของธนัญชานิยพราหมณ์แล้ว      ได้แสดงธรรม</p><p>พราหมณ์นั้นจักได้เป็นพระโสดาบัน.   อย่างนี้ชื่อว่าย่อมมีเพราะความเสื่อมแห่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 27</p><p>กิริยา.   ชื่อว่าย่อมมีเพราะปาปมิตรมีอธิบายดังนี้.   หากว่าพระเจ้าอชาตศัตรูเชื่อ</p><p>คำของเทวทัตแล้วไม่ทำปิตุฆาต.    พระเจ้าอชาตศัตรูจักได้เป็นโสดาบันในวันที่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสสามัญญผลสูตรนั่นเอง.       แต่เพราะพระเจ้าอชาตศัตรู</p><p>เชื่อคำของเทวทัตนั้นแล้วทำปิตุฆาต     จึงไม่ได้เป็นโสดาบัน.     อย่างนี้ชื่อว่า</p><p>อันตรายย่อมมีเพราะปาปมิตร.   ความเสื่อมแห่งกิริยาเกิดแก่อุบาสกแม้นี้     เมื่อ</p><p>เทศนายังไม่จบพราหมณ์ลุกหลีกไปเสีย.</p><p>           บทว่า   <strong>อปิจ</strong>  <strong>ภิกฺขเว</strong>  <strong>เอตฺตาวตาปิ</strong>  <strong>เปสฺโส</strong>  <strong>หตฺถาโรหปุตฺโต</strong></p><p><strong>มหตา</strong>  <strong>อตฺเถน</strong>  <strong>สยุตฺโต</strong>    อนึ่ง  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    แม้ด้วยการฟังโดย</p><p>สังเขปเพียงเท่านี้   นายเปสสะควาญช้างยังประกอบด้วยประโยชน์ใหญ่.  ถามว่า</p><p>ด้วยประโยชน์ใหญ่เป็นไฉน.  ตอบว่า คือด้วยอานิสงส์ ๒ ประการ. นัยว่าอุบาสก</p><p>เลื่อมใสในพระสงฆ์    และนัยใหม่ยิ่งเกิดแก่อุบาสกนั้นเพื่อกำหนดถือเอาสติปัฏ-</p><p>ฐาน   ด้วยเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า   <strong>มหตา</strong>     <strong>อตฺเถน</strong>  <strong>สยุตฺโต</strong></p><p>เป็นผู้ประกอบด้วยประโยชน์ใหญ่. กันทรกปริพาชกได้ความเลื่อมใสในพระสงฆ์</p><p>เท่านั้น.   บทว่า  <strong>เอตสฺส</strong>  <strong>ภควา</strong>  <strong>กาโล</strong>  ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า  นี้เป็นกาล</p><p>แห่งการแสดงธรรมนั้น  ความว่า  นี้เป็นกาลแห่งการกล่าวธรรมหรือว่าแห่งการ</p><p>จำแนกบุคคล ๔   จำพวก.                         </p><p>           พึงทราบความในบทมีอาทิ  <strong>โอรพฺภิโก</strong>  ฆ่าแพะเลี้ยงชีวิตดังต่อไปนี้</p><p>แพะท่านเรียกว่า   <strong>อุรพฺภะ</strong>   ชื่อว่า   <strong>โอรพฺภิโก</strong>  เพราะฆ่าแพะ.   แม้ในบทมี</p><p>อาทิว่า  <strong>สูกริโก</strong>  ฆ่าสุกรเลี้ยงชีวิตก็มีนัยนี้เหมือนกัน.  บทว่า   <strong>ลุทฺโท</strong>   คือ</p><p>เหี้ยมโหดหยาบคาย.  บทว่า  <strong>มจฺฉฆาฏโก</strong>    คือพรานเบ็ดผู้ผูกปลา.   บทว่า</p><p><strong>พนฺธนาคาริโก</strong>   คือคนปกครองเรือนจำ.  บทว่า <strong>กุรูรกมฺมนฺตา</strong>   คือทำการ</p><p>งานทารุณ.   บทว่า   <strong>มุทฺธาวสิตฺโต</strong>   คือพระราชาได้รับมุรธาภิเษกด้วยการ</p><p>อภิเษกเป็นกษัตริย์.   บทว่า   <strong>ปุรตฺถิเมน</strong>   <strong>นครสฺส</strong>    คือทางทิศบูรพาจาก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 28</p><p>พระนคร.  บทว่า  <strong>สนฺถาคาร</strong>  คือโรงบูชายัญ.  บทว่า <strong>ขราชิน</strong> <strong>นิวาเสตฺวา</strong></p><p>คือทรงนุ่งหนังเสือทั้งเล็บ.  บทว่า  <strong>สปฺปิเตเลน</strong>  ด้วยเนยใสและน้ำมัน . น้ำมัน</p><p>อย่างใดอย่างหนึ่งที่เหลือเว้นเนยใส ท่านเรียกว่า <strong>เตล</strong>  น้ำมัน.  บทว่า <strong>กณฺฑว</strong>- </p><p><strong>มาโน</strong>   ทรงเกาคือทรงเกาด้วยเขาในเวลาที่ต้องเกาเพราะเล็บกุด.    บทว่า</p><p><strong>อนนฺตรหิตาย</strong>   คือมิได้ลาดด้วยเครื่องลาด.   บทว่า  <strong>สรูปวจฺฉาย</strong>   แห่งใดผู้</p><p>มีรูปเช่นเดียวกับแม่โค คือ  ถ้าแม่โคขาว  ลูกโคก็ขาวด้วย  ถ้าแม่โคต่างหรือแดง</p><p>ลูกโคก็เป็นเช่นนั้นด้วย  เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่า  <strong>สรูปวจฺฉา</strong>  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>บทว่า <strong>โส</strong> <strong>เอวมาห</strong> พระราชานั้นตรัสอย่างนี้.  บทว่า  <strong>วจฺฉตรา</strong> ลูกโคมีกำลัง</p><p>ผู้ถึงความมีกำลังเกินความเป็นลูกโคหนุ่ม   แม้ในบทว่า  <strong>วจฺฉตรี</strong> ลูกโคเมียก็มี</p><p>นัยนี้เหมือนกัน.   บทว่า  <strong>ปริสณฺาย</strong>    เพื่อลาดพื้นคือเพื่อต้องการทำเครื่อง</p><p>ล้อม  และเพื่อต้องการลาดบนพื้นบูชายัญ.   บทที่เหลือง่ายทั้งนั้นเพราะกล่าวไว้</p><p>พิสดารแล้วในบทนั้น ๆ ในหนหลัง. </p><p>                                 <em>จบอรรถกถากันทรกสูตรที่  ๑</em></p><p>                                  <strong>๒.  อัฏฐกนาครสูตร</strong></p><p>                                     <strong>ว่าด้วยทสมคฤหบดี</strong></p><p>             [๑๘]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>             สมัยหนึ่ง <strong>ท่านพระอานนท์</strong>อยู่  ณ เวฬุวคาม  เขตนครเวสาลี ก็สมัย</p><p>นั้นคฤหบดีชื่อว่า  <strong>ทสมะ</strong>  เป็นชาวเมือง<strong>อัฏฐกะ</strong> ไปยังเมือง<strong>ปาตลีบุตร</strong>  ด้วย</p><p>กรณียกิจอย่างหนึ่ง   ครั้งนั้น    ทสมคฤหบดีชาวเมืองอัฏฐกะ   เข้าไปหาภิกษุรูป</p><p>หนึ่งที่<strong>กุกกุฏาราม</strong> ไหว้ภิกษุนั้นแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ได้ถามภิกษุนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 29</p><p>ว่า ท่านผู้เจริญ เดี๋ยวนี้ท่านพระอานนท์อยู่ที่ไหน ด้วยว่าข้าพเจ้าใคร่จะพบท่าน</p><p>พระอานนท์.   ภิกษุนั้นตอบว่า   ดูก่อนคฤหบดี   ท่านพระอานนท์อยู่ ณ บ้าน</p><p>เวฬุวคาม  เขตนครเวสาลี  ครั้งนั้นแล ทสมคฤหบดีชาวเมืองอัฏฐกะ  ทำกรณีย-</p><p>กิจนั้นให้สำเร็จที่เมืองปาตลีบุตรแล้ว ไปยังนครเวสาลี ถึงบ้านเวฬุวคาม เข้าไป</p><p>หาท่านพระอานนท์ถึงที่อยู่ ไหว้ท่านพระอานนท์แล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง. </p><p>           [๑๙]   ทสมคฤหบดีชาวเมืองอัฏฐกะนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้ว</p><p>ได้ถามท่านพระอานนท์ว่า  ข้าแต่ท่านพระอานนท์ผู้เจริญ   ธรรมอันหนึ่ง   ที่</p><p>เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท  มีความเพียร  มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น  ย่อม</p><p>หลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น  ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุถึงธรรม</p><p>ที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็นเครื่องประกอบไว้     อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่</p><p>บรรลุ   อันพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์    ตรัสรู้เองโดย</p><p>ชอบพระองค์นั้น   ตรัสไว้มีอยู่แลหรือ.</p><p>           ท่านพระอานนท์ตอบว่า  มีอยู่   คฤหบดี . . .</p><p>           ข้าแต่ท่านพระอานนท์ผู้เจริญ  ก็ธรรมอันหนึ่ง   เป็นไฉน. . .</p><p>                                            <strong>รูปฌาน  ๔</strong></p><p>           [๒๐]  ดูก่อนคฤหบดี   ภิกษุในธรรมวินัยนี้    สงัดจากกาม   สงัดจาก</p><p>อกุศลธรรม   บรรลุปฐมฌาน   มีวิตก   มีวิจาร   มีปีติและสุข    เกิดแต่วิเวกอยู่</p><p>เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้    ย่อมรู้ชัดว่า   แม้ปฐมฌานนี้    อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น</p><p>ก่อสร้างขึ้น ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่งอันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น ก่อสร้างขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง</p><p>มีความดับไปเป็นธรรมดา   ดังนี้    เธอทั้งอยู่ในธรรม   คือ  สมถะและวิปัสสนา</p><p>นั้น   ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย  ถ้าไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 30</p><p>หลาย   เพราะความยินดีเพลิดเพลินในธรรม คือ สมถะและวิปัสสนานั้น เพราะ</p><p>ความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕    เธอย่อมเป็นโอปปาติกะจะปรินิพพาน</p><p>ในที่นั้น    มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา.                      </p><p>           ดูก่อนคฤหบดี    ธรรมอันหนึ่งแม้นี้แล   ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท   มี</p><p>ความเพียร  มีตนส่งไปอยู่    จิตที่ยังไม่หลุดพ้น    ย่อมหลุดพ้น  อาสวะทั้งหลาย</p><p>ที่ยังไม่สิ้นย่อมถึงความสิ้นไป     ย่อมบรรลุถึงธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็น</p><p>เครื่องประกอบไว้  อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า  ที่ยังไม่บรรลุ  อันพระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าผู้รู้  ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เองโดยชอบ   พระองค์นั้น   ตรัสไว้.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   อีกประการหนึ่ง  ภิกษุบรรลุทุติยฌาน  มีความผ่องใส</p><p>แห่งจิตในภายใน   เป็นธรรมเอกผุดขึ้น  ไม่มีวิตก  ไม่มีวิจาร  เพราะวิตกวิจาร</p><p>สงบไป   มิปิติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่    เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้  ย่อมรู้ชัดว่า  แม้</p><p>ทุติยฌานนี้อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น     ก่อสร้างขึ้น    ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง   อันเหตุ</p><p>ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น  ก่อสร้างขึ้น  สิ่งนั้นไม่เที่ยง  มีความดับไปเป็นธรรมดา  ดังนี้ </p><p>เธอตั้งอยู่ในธรรมคือ    สมถะและวิปัสสนานั้น    ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะ</p><p>ทั้งหลาย   ถ้าไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย  เพราะความยินดีเพลิดเพลิน</p><p>ในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น เพราะความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕</p><p>เธอย่อมเป็นโอปปาติกะจะปรินิพพานในที่นั้น  มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็น</p><p>ธรรมดา.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  ธรรมอันหนึ่งแม้นี้แล  ที่เมื่อภิกษุไม่ประมาท  มีความ</p><p>เพียร  มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น   ย่อมหลุดพ้น   อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่</p><p>สิ้น   ย่อมถึงความสิ้นไป    ย่อมบรรลุถึงธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็นเครื่อง</p><p>ประกอบอันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า   ที่ยังไม่บรรลุ   อันพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้รู้    ผู้</p><p>เห็น  เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เองโดยชอบ   พระองค์นั้นตรัสไว้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 31</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   อีกประการหนึ่ง    ภิกษุมีอุเบกขา    มีสติสัมปชัญญะ</p><p>และเสวยสุขด้วยนามกาย   ผู้ได้ฌานนี้   เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติ  อยู่เป็นสุข  เธอ</p><p>พิจารณาอยู่อย่างนี้   ย่อมรู้ชัดว่า   แม้ตติยฌานนี้อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อ</p><p>สร้างขึ้น  ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง  อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น  ก่อสร้างขึ้น  สิ่งนั้นไม่เที่ยง</p><p> มีความดับไปเป็นธรรมดา    ดังนี้    เธอตั้งอยู่ในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น</p><p> ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย   ถ้าไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย</p><p> เพราะความยินดีเพลิดเพลินในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น   เพราะความสิ้น</p><p>ไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕    เธอย่อมเป็นโอปปาติกะจะปรินิพพานในที่นั้น</p><p>มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี ธรรมอันหนึ่งแม้นี้แล  ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท  มีความ</p><p> เพียร   มีตนส่งไปอยู่  จิตที่ยังไม่หลุดพ้น  ย่อมหลุดพ้น  อาสวะทั้งหลายที่ยัง</p><p> ไม่สิ้น  ย่อมถึงความสิ้นไป  ย่อมบรรลุถึงธรรมะที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็นเครื่อง</p><p> ประกอบไว้อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า  ที่ยังไม่บรรลุ    อันพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้รู้</p><p> ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เองโดยชอบ   พระองค์นั้น  ตรัสไว้.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   อีกประการหนึ่ง   ภิกษุบรรลุจตุตถฌาน   ไม่มีทุกข์</p><p> ไม่มีสุข  เพราะละสุขละทุกข์  และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้  มีอุเบกขาเป็น</p><p> เหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่   เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้  ย่อมรู้ชัดว่า  แม้จตุตถฌานนี้    อัน</p><p> เหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้างขึ้น   ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง    อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น</p><p> ก่อสร้างขึ้น  สิ่งนั้นไม่เที่ยง  มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรม</p><p>  คือสมถะและวิปัสสนานั้น   ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้าไม่ถึงความ</p><p>  สิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย     เพราะความยินดีเพลิดเพลินในธรรมคือสมถะและ</p><p> วิปัสสนานั้น     เพราะความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์  ๕     เธอย่อมเป็น</p><p> โอปปาติกะจะปรินิพพานในที่นั้น  มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 32</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี ธรรมอันหนึ่งแม้นี้แล ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท  มีความ</p><p>เพียร   มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น    ย่อมหลุดพ้น   อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่ </p><p>สิ้น      ย่อมถึงความสิ้นไป     ย่อมบรรลุธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็นเครื่อง</p><p>ประกอบไว้   อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า    ที่ยังไม่บรรลุ    อันพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ผู้รู้ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์ตรัสรู้เองโดยชอบ   พระองค์นั้น   ตรัสไว้.</p><p>                                         <strong>อัปปมัญญา   ๔</strong></p><p>           [๒๑]  ดูก่อนคฤหบดี  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุมีใจประกอบด้วยเมตตา</p><p>แผ่ไปสู่ทิศหนึ่งอยู่   ทิศที่  ๒    ที่ ๓  ที่ ๔   ก็เหมือนกัน    เธอมีใจประกอบไปด้วย</p><p>เมตตา   อันไพบูลย์   เป็นมหัคตะ   ไม่มีประมาณ   ไม่มีเวร   ไม่มีความเบียด</p><p>เบียน   แผ่ไปทั้งเบื้องบน    เบื้องล่าง   เบื้องขวาง    ตลอดโลก  ทั่วสัตว์ทุกเหล่า</p><p>โดยความมีตนทั่วไป  ในที่ทุกสถานอยู่ด้วยประการฉะนี้  เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้</p><p>ย่อมรู้ชัดว่าแม้เมตตาเจโตวิมุตตินี้   อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้างขึ้น    ก็</p><p>สิ่งใดสิ่งหนึ่ง   อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้างขึ้น   สิ่งนั้นไม่เที่ยง   มีความ</p><p>ดับไปเป็นธรรมดา   ดังนี้   เธอตั้งอยู่ในเมตตาเจโตวิมุตตินั้น   ย่อมถึงความสิ้น</p><p>ไปแห่งอาสวะทั้งหลาย    ถ้าไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย   เพราะความ </p><p>ยินดีเพลิดเพลินในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น       เพราะความสิ้นไปแห่ง</p><p>โอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕  เธอย่อมเป็นโอปปาติกะ  จะปรินิพพานในที่นั้น  มีอัน</p><p>ไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   แม้ธรรมอันหนึ่งนี้แล   ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท    มี  </p><p>ความเพียร   มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น    ย่อมหลุดพ้น  อาสวะทั้งหลาย</p><p>ที่ยังไม่สิ้น    ย่อมถึงความสิ้นไป     ย่อมบรรลุธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 33</p><p>เครื่องประกอบไว้   อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า  ที่ยังไม่บรรลุ  อันพระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าผู้รู้   ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์    ตรัสรู้เองโดยชอบ    พระองค์นั้น   ตรัสไว้.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุมีใจประกอบด้วยกรุณา  แผ่ไปสู่</p><p>ทิศหนึ่งอยู่     ทิศที่  ๒ ที่ ๓ ที่ ๔  ก็เหมือนกัน    เธอมีใจประกอบด้วยกรุณา</p><p>อันไพบูลย์  เป็นมหัคตะ  ไม่มีประมาณ  ไม่มีเวร  ไม่มีความเบียดเบียน  แผ่ไป</p><p>ทั้งเบื้องบน      เบื้องล่าง   เบื้องขวาง   ตลอดโลก  ทั่วสัตว์ทุกเหล่าโดยความมีตน</p><p>ทั่วไป  ในที่ทุกสถานอยู่  ด้วยประการฉะนี้  เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้   ย่อมรู้ชัดว่า</p><p>แม้กรุณาเจโตวิมุตตินี้   อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้างขึ้น   ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง</p><p>อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น ก่อสร้างขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา</p><p>ดังนี้     เธอตั้งอยู่ในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น      ย่อมถึงความสิ้นไปแห่ง</p><p>อาสวะทั้งหลาย   ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย  เพราะความกำหนัด</p><p>เพลิดเพลินในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น  เพราะความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิย-</p><p>สังโยชน์ ๕  เธอย่อมเป็นโอปปาติกะ   จะปรินิพพานในที่นั้น   มีอันไม่กลับจาก</p><p>โลกนั้นเป็นธรรมดา.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี แม้ธรรมอันหนึ่งนี้แล  ที่เพื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท  มีความ</p><p>เพียร   มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น     ย่อมหลุดพ้น   อาสวะทั้งหลายที่ยัง</p><p>ไม่สิ้นไป    ย่อมถึงความสิ้นไป    ย่อมบรรลุถึงธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็น</p><p>เครื่องประกอบไว้อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า ที่ยังไม่บรรลุ  อันพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้เองโดยชอบ  พระองค์นั้น  ตรัสไว้.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   อีกประการหนึ่ง   ภิกษุมีใจประกอบด้วยมุทิตา  แผ่ไป</p><p>สู่ทิศหนึ่ง  ทิศที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔  ก็เหมือนกัน     เธอมีใจประกอบด้วยมุทิตา  อัน</p><p>ไพบูลย์   เป็นมหัคตะ  ไม่มีประมาณ   ไม่มีเวร  ไม่มีความเบียดเบียน   แผ่ไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 34</p><p>ทั้งเบื้องบน  เบื้องล่าง   เบื้องขวาง   ตลอดโลก  ทั่วสัตว์ทุกเหล่าโดยความมีตน</p><p>ทั่วไป  ในที่ทุกสถานอยู่   ด้วยประการฉะนี้   เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้  ย่อมรู้ชัด</p><p>ว่า   แม้มุทิตาเจโตวิมุตตินี้    อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้างขึ้น    สิ่งนั้นไม่</p><p>เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา  ดังนี้   เธอตั้งอยู่ในธรรมคือสมถะและวิปัสสนา</p><p>นั้น   ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย  ถ้าไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้ง</p><p>หลาย    เพราะความยินดีเพลิดเพลินในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น  เพราะ</p><p>ความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕  เธอย่อมเป็นโอปปาติกะ  จะปรินิพพาน</p><p>ในที่นั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี แม้ธรรมอันหนึ่งนี้แล ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความ</p><p>เพียร  มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น  ย่อมหลุดพ้น     อาสวะทั้งหลายที่ยัง</p><p>ไม่สิ้น   ย่อมถึงความสิ้นไป   ย่อมบรรลุถึงธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเครื่อง</p><p>ประกอบไว้  อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า   ที่ยังไม่บรรลุ  อันพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้รู้</p><p>ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เองโดยชอบ   พระองค์นั้น  ตรัสไว้.        </p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   อีกประการหนึ่ง  ภิกษุมีใจประกอบด้วยอุเบกขา  แผ่</p><p>ไปสู่ทิศหนึ่งอยู่  ทิศที่  ๒ ที่  ๓ ที่  ๔ ก็เหมือนกัน   เธอมีใจประกอบด้วยอุเบกขา</p><p>อันไพบูลย์   เป็นมหัคตะ  ไม่มีประมาณ  ไม่มีเวร  ไม่มีความเบียดเบียน  แผ่</p><p>ไปทั้งเบื้องบน   เบื้องล่าง   เบื้องขวาง   ตลอดโลก    ทั่วสัตว์ทุกเหล่าโดยความ</p><p>มีตนทั่วไป  ในที่ทุกสถานอยู่   ด้วยประการฉะนี้   เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้  ย่อม</p><p>รู้ชัดว่าแม้อุเบกขาเจโตวิมุตตินี้    อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น    ก่อสร้างขึ้น     ก็</p><p>สิ่งใดสิ่งหนึ่งอันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้างขึ้น    สิ่งนั้นไม่เที่ยง    มีความ</p><p>ดับไปเป็นธรรมดาดังนี้    เธอตั้งอยู่ในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น   ย่อมถึง</p><p>ความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย        ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 35</p><p>เพราะความยินดีเพลินเพลินในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น   เพราะความสิ้น</p><p>ไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕  เธอย่อมเป็นโอปปาติกะ   จะปรินิพพานในที่นั้น</p><p>มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา.                                     </p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  แม้ธรรมอันหนึ่งนี้แล  ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท   มีความ</p><p>เพียร  มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น   ย่อมหลุดพ้น    อาสวะทั้งหลายที่ยัง</p><p>ไม่สิ้น   ย่อมถึงความสิ้นไป   ย่อมบรรลุธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็นเครื่อง</p><p>ประกอบไว้   อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า   ที่ยังไม่บรรลุ    อันพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เองโดยชอบ  พระองค์นั้น    ตรัสไว้ </p><p>                                            <strong>อรูปฌาน   ๔</strong></p><p>           [๒๒]   ดูก่อนคฤหบดี   อีกประการหนึ่ง   ภิกษุเข้าถึงอากาสานัญจาย-</p><p>ตนฌานด้วยมนสิการว่า    อากาศหาที่สุดมิได้   เพราะล่วงรูปสัญญา   เพราะดับ</p><p>ปฏิฆสัญญา   เพราะไม่มนสิการนานัตตสัญญา    โดยประการทั้งปวงอยู่     เธอ</p><p>พิจารณาอยู่อย่างนี้   ย่อมรู้ชัดว่า  แม้อากาสานัญจายตนสมาบัตินี้    อันเหตุปัจจัย</p><p>ปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้างขึ้น   ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง   อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้าง</p><p>ขึ้น  สิ่งนั้นไม่เที่ยง   มีความดับไปเป็นธรรมดา   ดังนี้   เธอตั้งอยู่ในธรรมคือ</p><p>สมถะและวิปัสสนานั้น  ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย  ถ้ายังไม่ถึงความ </p><p>สิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย     เพราะความยินดีเพลินเพลินในธรรมคือสมถะและ</p><p>วิปัสสนานั้น   เพราะความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕  เธอย่อมเป็น</p><p>โอปปาติกะ  จะปรินิพพานในที่นั้น   มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   แม้ธรรมอันหนึ่งนี้แล    ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท  มี</p><p>ความเพียรมีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น    ย่อมหลุดพ้น   อาสวะทั้งหลายที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 36</p><p>ยังไม่สิ้นย่อมถึงความสิ้นไป    ย่อมบรรลุถึงธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็น</p><p>เครื่องประกอบไว้อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า  ที่ยังไม่บรรลุ   อันพระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เองโดยชอบ  พระองค์นั้น  ตรัสไว้.</p><p>           ดูก่อนคหฤบดี  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุเข้าถึงวิญญาณัญจายตนฌานด้วย</p><p>มนสิการว่า   วิญญาณหาที่สุดมิได้    เพราะล่วงอากาสานัญจายตนะโดยประการ</p><p>ทั้งปวงอยู่   เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้     ย่อมรู้ชัดว่าแม้วิญญาณัญจายตนสมาบัตินี้ </p><p>อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   ก่อสร้างขึ้น   ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง    อันเหตุปัจจัยปรุงแต่ง</p><p>ขึ้น  ก่อสร้างขึ้น  สิ่งนั้นไม่เที่ยง  มีความดับไปเป็นธรรมดา  ดังนี้  เธอตั้งอยู่</p><p>ในธรรมคือสมถะและวิปัสสนานั้น   ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย   ถ้า</p><p>ไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย    เพราะความยินดีเพลิดเพลินในธรรมคือ</p><p>สมถะและวิปัสสนานั้น    เพราะความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕   เธอย่อม</p><p>เป็นโอปปาติกะ  จะปรินิพพานในที่นั้น  มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   แม้ธรรมอันหนึ่งนี้แล   ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท   มี</p><p>ความเพียร  มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น    ย่อมหลุดพ้น   อาสวะทั้งหลาย</p><p>ที่ยังไม่สิ้น   ย่อมถึงความสิ้นไป   ย่อมบรรลุถึงธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็น</p><p>เครื่องประกอบไว้  อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า    ที่ยังไม่บรรลุ    อันพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้เองโดยชอบ  พระองค์นั้น ตรัสไว้.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุบรรลุอากิญจัญญายตนฌานด้วย</p><p>มนสิการว่า อะไร ๆ ก็ไม่มี เพราะล่วงวิญญาณัญจายตนะได้โดยประการทั้งปวง</p><p>เธอพิจารณาอยู่อย่างนี้  ย่อมรู้ชัดว่า    แม้อากิญจัญญายตนสมาบัตินี้    อันเหตุ</p><p>ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น ก่อสร้างขึ้น  ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันเหตุปัจจัยปรุงแต่งขึ้น ก่อสร้าง</p><p>ขึ้น  สิ่งนั้นไม่เที่ยง  มีความดับไปเป็นธรรมดา  ดังนี้    เธอตั้งอยู่ในธรรมคือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 37</p><p>สมถะและวิปัสสนานั้น      ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย     ถ้ายังไม่ถึง</p><p>ความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย      เพราะความยินดีเพลิดเพลินในธรรมคือ </p><p>สมถะและวิปัสสนานั้น   เพราะความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕  เธอย่อม</p><p>เป็นโอปปาติกะ จะปรินิพพานในที่นั้น    มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   แม้ธรรมอันหนึ่งนี้แล    ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท   มี</p><p>ความเพียร   มีตนส่งไปอยู่   จิตที่ยังไม่หลุดพ้น    ย่อมหลุดพ้น    อาสวะทั้งหลาย</p><p>ที่ยังไม่สิ้น   ย่อมถึงความสิ้นไป   ย่อมบรรลุถึงธรรมที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเป็น</p><p>เครื่องประกอบไว้  อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า  ที่ยังไม่บรรลุ  อันพระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าผู้รู้  ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้เองโดยชอบ   พระองค์นั้น    ตรัสไว้.</p><p>                                        <strong>อุปมา ๒ อย่าง</strong></p><p>           [๒๓]   เมื่อท่านพระอานนท์กล่าวอย่างนี้แล้ว  ทสมคฤหบดี  ชาวเมือง</p><p>อัฏฐกะ   ได้กล่าวกะท่านพระอานนท์ว่า  ข้าแต่ท่านพระอานนท์ผู้เจริญ   บุรุษ</p><p>กำลังแสวงหาขุมทรัพย์ขุมหนึ่ง     ได้พบขุมทรัพย์ถึง ๑๑  ขุมในคราวเดียวกัน</p><p>ฉันใด      ข้าพเจ้าก็ฉันนั้น    กำลังแสวงหาประตูอมประตูหนึ่ง   ได้พบประตู</p><p>อมตะถึง ๑๑ ประตูในคราวเดียวกัน    โดยการฟังเท่านั้น.                          </p><p>           ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   เรือนของบุรุษมีประตู ๑๑ ประตู  เมื่อเรือนนั้นถูก</p><p>ไฟไหม้   บุรุษเจ้าของเรือนอาจทำตนให้สวัสดี    โดยประตูแม้ประตูหนึ่ง ๆ ได้</p><p>ฉันใด  ข้าพเจ้าก็ฉันนั้น    จักอาจทำตนให้สวัสดีได้โดยประตูอมตะ  แม้ประตู</p><p>หนึ่ง ๆ แห่งประตูอมตะ ๑๑ ประตูนี้.</p><p>           ข้าแต่ท่านผู้เจริญ    อันชื่อว่าอัญญเดียรถีย์เหล่านี้     จักแสวงหาทรัพย์</p><p>สำหรับบูชาอาจารย์เพื่ออาจารย์     ก็ไฉน    ข้าพเจ้าจักไม่ทำการบูชาท่านพระ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 38</p><p>อานนท์เล่า  ลำดับนั้น   ทสมคฤหบดีชาวเมืองอัฏฐกะ    ให้ประชุมภิกษุสงฆ์ผู้</p><p>อยู่ในเมืองปาตลีบุตร    และเมืองเวสาลี    พร้อมกันแล้ว    ให้อิ่มหนำเพียงพอ</p><p>ด้วยขาทนียะ  โภชนียะ  อันประณีต  ด้วยมือของตน  ให้ภิกษุครองคู่ผ้ารูปละ</p><p>คู่ ๆ และได้ให้ท่านพระอานนท์ครองไตรจีวร     แล้วให้สร้างวิหารราคา  ๕๐๐</p><p>ถวายท่านพระอานนท์   ดังนี้แล.</p><p>                                       <em>จบอัฏฐกนาครสูตรที่  ๒</em></p><p>                          <strong>๒.  อรรถกถาอัฏฐกนาครสูตร</strong></p><p>           <strong>อัฏฐกนาครสูตร</strong>มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม</strong>   <strong>สุต</strong>   ข้าพเจ้าได้ฟังมา</p><p>แล้วอย่างนี้.                                                                                                  </p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า    <strong>เวฬุวคามเก</strong>  ความว่ายังมีหมู่บ้านชื่อ</p><p>เวฬุวคาม    ไม่ไกล   อยู่ทางทิศใต้แห่งเมืองเวสาลี      ท่านพระอานนท์กระทำ</p><p>เวฬุวคามนั้นให้เป็นโคจรคาม.   บทว่า  <strong>ทสโม</strong>  ความว่า  คฤหบดีแม้นั้น   นับ</p><p>เข้าในฐานะที่  ๑๐   โดยชาติและตระกูล    และโดยการนับตระกูลที่ถึงความเป็น</p><p>ตระกูลมหาศาล    ด้วยเหตุนั้น    คฤหบดีนั้น    จึงชื่อว่า     ทสมะ.    บทว่า</p><p><strong>อฏฺกนาคโร</strong>   แปลว่า   ชาวอัฏฐกนคร.   บทว่า   <strong>กุกฺกุฏาราโม</strong>   แปลว่า</p><p>อารามที่กุกกุฏเศรษฐีสร้าง.</p><p>           ในบาลีนี้ว่า  <strong>เตน  ภควตา   ฯ เป ฯ    อกฺขาโต</strong>   มีความสังเขปดังนี้ </p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้นใด   ทรงบำเพ็ญบารมี ๓๐ ถ้วน   ทรงหักกิเลส</p><p>ทั้งปวง  ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ   อันพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์</p><p>นั้น  ทรงรู้อัธยาศัยและอนุสัยของเหล่าสัตว์นั้นๆ  ทรงเห็นไญยธรรมทั้งปวงนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 39</p><p>ดุจผลมะขามป้อมอันวางไว้บนฝ่ามือ.  อีกอย่างหนึ่ง  ทรงรู้ด้วยปุพเพนิวาสญาณ</p><p>เป็นต้น  ทรงเห็นด้วยทิพยจักษุ.  ก็หรือว่า ทรงรู้ด้วยวิชชา ๓ หรือ อภิญญา ๖</p><p>ทรงเห็นด้วยสมันตจักษุ    อันอะไร ๆ ไม่ขัดขวางในธรรมทั้งปวง.  ทรงรู้ด้วย</p><p>ปัญญาอันสามารถรู้ธรรมทั้งปวง.  ทรงเห็นสัตว์ทั้งหลายที่ล่วงจักษุวิสัยของสัตว์</p><p>ทั้งปวง  หรือที่อยู่นอกฝาเรือนเป็นต้น    ด้วยมังสจักษุอันบริสุทธิ์ยิ่ง.    ทรงรู้</p><p>ด้วยปัญญา    อันให้สำเร็จประโยชน์ส่วนพระองค์    ทรงเห็นด้วยเทศนาปัญญา</p><p>อันมีพระกรุณาเป็นปทัฏฐาน  อันให้สำเร็จประโยชน์แก่ผู้อื่น.  ชื่อว่า<strong>พระอร-</strong></p><p><strong>หันต์ </strong>    เพราะทรงกำจัดข้าศึกเสียได้      และเพราะควรแก้การสักการะมีปัจจัย</p><p>เป็นต้น.  ส่วนชื่อว่า  <strong>สัมมาสัมพุทธะ</strong>   เพราะตรัสรู้สัจจะ ๔ โดยชอบ  และ</p><p>ด้วยพระองค์เอง.  อีกอย่างหนึ่ง  ทรงรู้อันตรายยิกธรรม   ทรงเห็นนิยยานิกธรรม</p><p>เป็นพระอรหันต์   เพราะกำจัดข้าศึกคือกิเลส   เป็นพระสัมมาสัมพุทธะ   เพราะ</p><p>ตรัสรู้ธรรมทั้งปวงด้วยพระองค์เอง   รวมความว่า   พระองค์ถูกสดุดีด้วยเหตุ ๔</p><p>คือ   เวสารัชชธรรม ๔ อย่างนี้แล้ว   จึงตรัสว่า   ธรรมอันเอกมีอยู่หรือหนอ ? </p><p>           บทว่า    <strong>อภิสงฺขต</strong>   แปลว่า     อันปัจจัยกระทำแล้ว       ให้เกิดแล้ว.</p><p>บทว่า   <strong>อภิสญฺเจตยิต</strong>   ความว่า   ก่อให้สำเร็จแล้ว.   คำว่า  <strong>โส  ตตฺถ  ิโต</strong></p><p>ความว่า   คฤหบดีนั้นตั้งอยู่แล้วในธรรมคือสมถะ  และ  วิปัสสนานั้น.     ด้วย</p><p>สองบทว่า   <strong>ธมฺมราเคน    ธมฺมนนฺทิยา</strong>    พระองค์ตรัสฉันทราคะในสมถะ</p><p>และวิปัสสนา.  จริงอยู่ บุคคลเมื่อสามารถครอบงำฉันทราคะโดยประการทั้งปวง</p><p>ในสมถะและวิปัสสนาย่อมเป็นพระอรหันต์ เมื่อไม่สามารถก็จักเป็นพระอนาคามี</p><p>เธอย่อมบังเกิดในชั้นสุทธาวาส   ด้วยเจตนาอันสัมปยุตด้วยจตุตถฌาน    เพราะ</p><p>ยังละฉันทราคะในสมถะและวิปัสสนาไม่ได้.  นี้เป็นกถาสำหรับอาจารย์ทั้งหลาย.</p><p>ก็นักชอบพูดเคาะ   พูดว่า    "พระอนาคามีบังเกิดในสุทธาวาสเพราะอกุศล  ตาม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 40</p><p>พระบาลีว่า   <strong>เตเนว   ธมฺมราเคน</strong>   ผู้นั้นจะพึงถูกกล่าวว่า    จงชักพระสูตรมา</p><p>ผู้นั้นเมื่อไม่เห็นบาลีอื่นก็จะชักบาลีนี่แหละมาเป็นแน่    ดังนั้น   ผู้นั้น พึงถูกต่อ</p><p>ว่าว่า   ก็พระสูตรนี้    มีอรรถที่ควรอธิบาย   มีอรรถที่อธิบายมาแล้วหรือ.  ผู้นั้น</p><p>ก็จักกล่าวว่า  มีอรรถที่ท่านอธิบายไว้แล้วเป็นแน่    ต่อนั้นเขาจะพึงพูดต่อว่า</p><p>เมื่อเป็นเช่นนั้น  ความติดด้วยอำนาจความพอใจ   ในสมถะและวิปัสสนา   ก็จัก</p><p>เป็นกิเลสที่ผู้ต้องการอนาคามีผลพึงกระทำ    เมื่อทำให้เกิดฉันทราคะขึ้น  ก็จัก</p><p>แทงตลอดอนากามิผล.   ท่านอย่าแสดงลอย ๆ ว่า  ข้าพเจ้าได้สูตรมาแล้ว  ผู้แก้</p><p>ปัญหาควรเรียนในสำนักของพระอริยเจ้า       จนรู้แจ้งอรรถรสแล้วจึงแก้ปัญหา.</p><p>ด้วยว่า  ชื่อว่า  การปฏิสนธิในสวรรค์ด้วยอกุศล    หรือว่าในอบายด้วยกุศลไม่มี</p><p>สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า</p><p>           ภิกษุทั้งหลาย   เทพยดาและมนุษย์ทั้งหลาย     ย่อมปรากฏด้วยกรรมที่</p><p>เกิดแต่โลภะ    เกิดแต่โทสะ     และเกิดแต่โมหะหามิได้     ก็หรือว่าสุคติแม้อื่น</p><p>อย่างใดอย่างหนึ่งก็เหมือนกัน   โดยที่แท้   นรก   กำเนิดเดียรัจฉาน   และปิตติ-</p><p>วิสัย   ย่อมปรากฏด้วยกรรมที่เกิดแต่โลภะ  โทสะ  และโมหะ  ก็หรือทุคติอย่างใด</p><p>อย่างหนึ่งก็เหมือนกัน.</p><p>           เข้าผู้นั้นก็จะพึงถูกทำให้เข้าใจอย่างนี้ว่า   หากว่า   ท่านเข้าใจได้ก็จง</p><p>เข้าใจไปเถิด  หากไม่เข้าใจ   ก็จะต้องถูกส่งกลับวัดให้ฉันข้าวต้มแต่เช้าๆ. ท่าน</p><p>กล่าวสมถะและวิปัสสนาไว้ในมหามาลุงกโยวาทสูตรบ้าง      มหาสติปัฏฐานสูตร</p><p>บ้าง   กายคตาสติสูตรบ้าง   เหมือนในพระสูตรนี้.</p><p>           ในบรรดาพระสูตรเหล่านั้น   ในพระสูตรนี้พระองค์ตรัสหมายถึง ธุระ</p><p>คือวิปัสสนาธุระเท่านั้น  สำหรับภิกษุผู้ทั้งดำเนินไปด้วยสามารถแห่งสมถธุระทั้ง</p><p>ดำเนินไปด้วยสามารถแห่งวิปัสสนาธุระ.  ใน <strong>มหามาลุงกโยวาทสูตร</strong>  พระ-</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 41</p><p>องค์ตรัสหมายถึงธุระคือวิปัสสนาธุระ  ส่วนใน  <strong>มหาสติปัฏฐานสูตร</strong>  พระ-</p><p>องค์ตรัสหมายถึงธุระคือวิปัสสนาธุระอันเยี่ยม.  ใน  <strong>กายคตาสติสูตร</strong>   พระ-</p><p>องค์ตรัสหมายถึงธุระคือสมถธุระอันเยี่ยม.                                </p><p>           ธรรมแม้ทั้ง ๑๑ อย่าง     ชื่อว่าเป็นธรรมเอก     เพราะเป็นการถามถึง</p><p>ธรรมอันเอกว่า   <strong>อย  โข  คหปติ  ฯ เป ฯ    เอกธมฺโม     อกฺขาโต</strong>    จึงแสดง</p><p>เป็นปุจฉาอย่างนี้ว่า  แม้นี้ก็จัดเป็นธรรมเอก   จริงอยู่    ในมหาสกุลุทายีสูตร  มี</p><p>ปุจฉาถึง ๑๙ ปุจฉาทั้งหมดก็จัดเป็นธรรมเอกโดยปฏิปทา. ธรรม ๑๑  อย่างใน</p><p>ที่นี้มาว่าเป็นธรรมเอกโดยปุจฉา.    อีกอย่างหนึ่ง    ควรจะกล่าวว่า   แม้ทั้งหมด</p><p>ก็ชื่อว่าธรรมเอกโดยอรรถว่า   ทำให้เกิดอมตธรรม.</p><p>           บทว่า   <strong>นิธิมุข  คเวสนฺโต</strong>   แปลว่า    แสวงหาขุมทรัพย์.    บทว่า</p><p>สกิเทว  แปลว่า  โดยการประกอบครั้งเดียวเท่านั้น.   ถามว่า ก็การได้ขุมทรัพย์</p><p>๑๑ อย่าง   โดยการประกอบครั้งเดียวมีได้อย่างไร ?   ตอบว่า  บุคคลบางคนใน</p><p>โลกนี้    เที่ยวแสวงหาขุมทรัพย์ในป่า   ผู้เสวงหาทรัพย์อีกคนหนึ่ง    พบคนนั้น</p><p>แล้วถามว่า   พ่อมหาจำเริญ  ท่านเที่ยวไปทำไม ?  เขาตอบว่า  ข้าพเจ้าแสวงหา</p><p>ทรัพย์เครื่องเลี้ยงชีวิต.  อีกคนหนึ่งบอกว่า  เพื่อน  ถ้าอย่างนั้น  มาไปพลิกหิน</p><p>ก้อนนั้น  เขาพลิกหินก้อนนั้นแล้ว  พบหม้อทรัพย์ ๑๑ หม้อ  ที่วางซ้อน ๆ กัน</p><p>หรือที่วางเรียงกันไว้. การได้ขุมทรัพย์  ๑๑ ขุม ด้วยการประกอบครั้งเดียว มีได้</p><p>อย่างนี้.  บทว่า  <strong>อาจริยธน  ปริเยสิสฺสนฺติ</strong>  ความว่า  ก็อัญญเดียรถีย์ทั้งหลาย</p><p>เรียนศิลปะในสำนักของอาจารย์ใด     นำทรัพย์ออกจากเรือนมอบให้อาจารย์นั้น</p><p>ก่อน   หลัง   หรือ   ระหว่างเรียนศิลปศาสตร์.   คนที่ไม่มีทรัพย์ในเรือนย่อม</p><p>แสวงหาทรัพย์จากญาติ        หรือจากผู้ที่ชอบพอกัน      เมื่อไม่ได้อย่างนั้นก็ต้อง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 42</p><p>ขอเขาให้    ท่านหมายเอาทรัพย์นั้น    จึงกล่าวคำนี้ .   บทว่า   <strong>กิมงฺคมฺปนาห</strong></p><p>ความว่า   ก่อนอื่น   คนภายนอกศาสนาแสวงหาทรัพย์    เพื่ออาจารย์ผู้ให้เพียง</p><p>ศิลปะในศาสนาแม้ที่มิใช่เป็นนิยยานิกธรรม       ก็ไฉนเราจักไม่กระทำการบูชา</p><p>อาจารย์ผู้แสดงปฏิปทาที่ให้เกิดอมตธรรม ๑๑ อย่าง   ในศาสนาที่เป็นนิยยานิกะ</p><p>ธรรมเล่า.     เขาจึงกล่าวว่า     ข้าพเจ้าจักทำการบูชาทีเดียว.    บทว่า    <strong>ปจฺเจก</strong></p><p><strong>ทุสฺสยุเคน</strong>    <strong>อจฺฉาเทส</strong>   ความว่า  เราได้ถวายคู่ผ้าแก่ภิกษุแต่ละองค์ องค์ละคู่. </p><p>ในที่นี้คำที่เปล่งขึ้น  ก็อย่างนั้น เพราะฉะนั้นท่านจึงกล่าวว่า  <strong>อจฺฉาเทสิ</strong>.   คำว่า</p><p><strong>ปญฺจสต</strong>  <strong>วิหาร</strong>  ความว่า ได้สร้างบรรณศาลาราคา ๕๐๐  คำที่เหลือในทุก ๆ</p><p>บท   ง่ายทั้งนั้นแล.                 </p><p>                                                 </p><p>                            จบอรรถกถาอัฏฐกนาครสูตรที่  ๒ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 43</p><p>                                 <strong>๓.  เสขปฏิปทาสูตร</strong></p><p>                            <strong>เจ้าศากยะสร้างสัณฐาคารใหม่</strong></p><p>           [๒๔]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับ อยู่ ณ <strong>นิโครธาราม</strong>  เขตเมือง</p><p><strong>กบิลพัสดุ์</strong>   <strong>แคว้นสักกะ</strong>   ก็สมัยนั้น   สัณฐาคารใหม่ที่พวกเจ้าศากยะเมือง</p><p>กบิลพัสดุ์ให้สร้างแล้วไม่นาน    อันสมณพราหมณ์หรือมนุษย์ผู้ใดผู้หนึ่งยังมิได้</p><p>เคยอยู่เลย ครั้งนั้น พวกเจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์  เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ถึงที่ประทับ  ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง  ได้</p><p>กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า     พระพุทธเจ้าข้า      ขอประทานพระวโรกาส</p><p>สัณฐาคารใหม่อันพวกเจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์ให้สร้างแล้วไม่นาน    อันสมณ-</p><p>พราหมณ์หรือมนุษย์ผู้ใดผู้หนึ่งยังมิได้เคยอยู่เลย     ขอเชิญพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงบริโภคสัณฐาคารนั้นเป็นปฐมฤกษ์     พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบริโภคเป็น</p><p>ปฐมฤกษ์แล้ว   พวกเจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์จักบริโภคภายหลัง   ข้อนั้น   พึงมี</p><p>เพื่อประโยชน์เกื้อกูล   เพื่อความสุขแก่พวกเจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์สิ้นกาลนาน</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรับด้วยดุษณีภาพ.</p><p>            ลำดับนั้น       พวกเจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์ทราบการรับของพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าแล้ว   ลุกขึ้นจากอาสนะ   ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า    ทำประ-</p><p>ทักษิณแล้วเข้าไปยังสัณฐาคารใหม่     แล้วสั่งให้ปูลาดสัณฐาคารให้มีเครื่องลาด</p><p>ทุกแห่ง   ให้แต่งตั้งอาสนะ   ให้ตั้งหม้อน้ำ   ให้ตามประทีปน้ำมัน    แล้วเข้าไป</p><p>เผ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ     ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วยืนอยู่</p><p>ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง   แล้วได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  พระพุทธเจ้าข้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 44</p><p>ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายปูลาดสัณฐาคารให้มีเครื่องลาดทุกแห่ง     แต่งตั้งอาสนะ</p><p>ตั้งหม้อน้ำ   ตามประทีปน้ำมันแล้ว   บัดนี้ขอพระผู้พระภาคเจ้าจงทรงทราบกาล</p><p>อันควรเถิด.</p><p>           [๒๕]   ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนุ่งแล้ว   ทรงถือบาตรและ</p><p>จีวรพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์เสด็จเข้าไปยังสัณฐาคาร     ทรงชำระพระบาทยุคลแล้ว</p><p>เสด็จเข้าไปสู่สัณฐาคาร  ประทับนั่งพิงเสากลาง ทรงผินพระพักตร์ตรงทิศบูรพา</p><p>แม้ภิกษุสงฆ์ชำระเท้าแล้ว    เข้าไปสู่สัณฐาคาร  แล้วนั่งพิงฝาด้านทิศปัศจิม ผิน</p><p>หน้าเฉพาะทิศบูรพาแวดล้อมพระผู้มีพระภาคเจ้า   แม้พวกเจ้าศากยะเมืองกบิล-</p><p>พัสดุ์ชำระพระบาทแล้ว  เสด็จเข้าไปสู่สัณฐาคาร  ประทับนั่งพิงฝาด้านทิศบูรพา</p><p>ผินพักตร์เฉพาะทิศปัศจิม   แวดล้อมพระผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>           ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงยังพวกเจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์ให้</p><p>เห็นแจ้ง    ให้สมาทาน  ให้อาจหาญ  ให้รื่นเริงด้วยธรรมีกถาตลอดราตรีเป็นอัน</p><p>มากแล้วตรัสเรียกท่านพระอานนท์มาว่า  ดูก่อนอานนท์   ปฏิปทาของเสขบุคคล</p><p>จงแจ่มแจ้งกะเธอ  เพื่อพวกเจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์เถิด  เราเมื่อยหลัง  เราจัก</p><p>เหยียดหลังนั้น     ท่านพระอานนท์ทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว  พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าโปรดให้ปูลาดผ้าสังฆาฏิเป็น ๔   ชั้น      สำเร็จสีหไสยา    ด้วยพระปรัศว์</p><p>เบื้องขวา    ทรงซ้อนพระบาทเหลื่อมพระบาท     มีพระสติสัมปชัญญะ  ทรง</p><p>มนสิการสัญญาในอันที่จะเสด็จลุกขึ้น.</p><p>                                          <strong>ธรรม ๖ อย่าง</strong></p><p>           [๒๖]   ลำดับนั้น    ท่านพระอานนท์เชิญท้าวมหานามศากยะมาว่า    ดู</p><p>ก่อนมหานาม   อริยสาวกในพระธรรมวินัยนี้   เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีล  คุ้มครอง</p><p>ทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย   รู้ประมาณในโภชนะ   ประกอบความเพียรเครื่องตื่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 45</p><p>ประกอบด้วยสัปปุริสธรรม ๗ ประการ     เป็นผู้ได้ฌาน ๔ อันเป็นธรรมอาศัย</p><p>ซึ่งจิตอันยิ่งเป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรม   ตามความปรารถนา   เป็นผู้ได้</p><p>โดยไม่ยากไม่ลำบาก.    </p><p>           [๒๗]   ดูก่อนมหานาม อย่างไร อริยสาวกจึงจะชื่อว่า  เป็นผู้ถึงพร้อม</p><p>ด้วยศีล  อริยสาวกในพระธรรมวินัยนี้   เป็นผู้มีศีล สำรวมระวังในพระปาติโมกข์</p><p>ถึงพร้อมด้วยมรรยาทและโคจร  มีปกติเห็นภัยในโทษเพียงเล็กน้อย  สมาทาน</p><p>ศึกษาอยู่ในสิกขาบททั้งหลาย   ดูก่อนมหานาม   อย่างนี้แล  อริยสาวกชื่อว่าเป็น</p><p>ผู้ถึงพร้อมด้วยศีล.                                      </p><p>           [๒๘]   ดูก่อนมหานาม   อย่างไร  อริยสาวกจึงจะชื่อว่าเป็นผู้คุ้มครอง</p><p>ทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย อริยสาวกในพระธรรมวินัยนี้  เห็นรูปด้วยจักษุแล้วไม่</p><p>ถือนิมิต  ไม่ถืออนุพยัญชนะ  เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์  ที่เมื่อไม่สำ</p><p>รวมแล้ว จะเป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามก คืออภิชฌาและโทมนัสครอบงำนั้น</p><p>ชื่อว่ารักษาจักขุนทรีย์  ชื่อว่าถึงความสำรวมในจักขุนทรีย์  ฟังเสียงด้วยโสตะ</p><p>แล้ว. . . ดมกลิ่นด้วยฆานะแล้ว . . .ลิ้มรสด้วยชิวหาแล้ว . . .  ถูกต้องโผฏฐัพพะ</p><p>ด้วยกายแล้ว . . . รู้แจ้งธรรมารมณ์ด้วยใจแล้ว   ไม่ถือนิมิต  ไม่ถืออนุพยัญชนะ</p><p>เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมมนินทรีย์ ที่ไม่สำรวมแล้ว จะเป็นเหตุให้อกุศลธรรม</p><p>อันลามก   คืออภิชฌาและโทมนัสครอบงำนั้น  ชื่อว่ารักษามนินทรีย์  ชื่อว่าถึง</p><p>ความสำรวมในมนินทรีย์   ดูก่อนมหานาม    อย่างนี้แล    อริยสาวกชื่อว่าเป็นผู้</p><p>คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย.</p><p>           [๒๙]   ดูก่อนมหานาม  อย่างไร อริยสาวกจึงจะชื่อว่าเป็นผู้รู้ประมาณ</p><p>ในโภชนะ   อริยสาวกในพระธรรมวินัยนี้    พิจารณาโดยแยบคายแล้วกลืนกิน</p><p>อาหารไม่ใช่เพื่อจะเล่น     เพื่อจะมัวเมา     เพื่อความผ่องใส    เพื่อความงดงาม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 46</p><p>เพียงเพื่อความดำรงอยู่แห่งกายนี้   เพื่อให้กายนี้เป็นไปได้.   เพื่อบำบัดความอยาก</p><p>อาหาร   เพื่ออนุเคราะห์พรหมจรรย์  ด้วยคิดว่า  จักกำจัดเวทนาเก่าเสียด้วย  จัก</p><p>ไม่ให้เวทนาใหม่เกิดขึ้นด้วย   ความเป็นไปแห่งอิริยาบถ   ความเป็นผู้ไม่มีโทษ</p><p>และความอยู่เป็นผาสุกจักมีแก่เรา    ดูก่อนมหานาม    อย่างนี้แล    อริยสาวกชื่อ</p><p>ว่าเป็นผู้รู้ประมาณในโภชนะ.</p><p>           [๓๐]   ดูก่อนมหานาม   อย่างไร   อริยสาวกจึงจะชื่อว่าเป็นผู้ประกอบ</p><p>ความเพียรเครื่องตื่น   อริยสาวกในพระธรรมวินัยนี้      เวลากลางวันชำระจิตให้</p><p>บริสุทธิ์จากธรรมเครื่องกั้นจิต   ด้วยการเดิน   การนั่ง.  เวลากลางคืน  ในปฐม</p><p>ยาม   ชำระจิตให้บริสุทธิ์จากธรรมเครื่องกั้นจิต   ด้วยการเดิน   การนั่ง.    เวลา</p><p>กลางคืน     ในมัชฌิมยาม     สำเร็จสีหไสยาโดยข้างเบื้องขวา      ซ้อนเท้าเหลื่อม</p><p>เท้า  มีสติสัมปชัญญะ   มนสิการสัญญาในอันที่จะลุกขึ้น.  เวลากลางคืน ในปัจ-</p><p>ฉิมยาม   ลุกขึ้นแล้ว   ชำระจิตให้บริสุทธิ์ จากธรรมเครื่องกั้นจิต    ด้วยการเดิน</p><p>การนั่ง    ดูก่อนมหานาม   อย่างนี้แล   อริยสาวกชื่อว่าเป็นผู้ประกอบความเพียร</p><p>เครื่องตื่น.</p><p>           [๓๑]   ดูก่อนมหานาม  อย่างไร  อริยสาวกจึงชื่อว่าเป็นผู้ประกอบด้วย</p><p><strong>สัปปุริสธรรม ๗ ประการ</strong>  อริยสาวกในพระธรรมวินัยนี้      </p><p>           ๑.    เป็นผู้มีศรัทธา   คือเชื่อความตรัสรู้ของพระตถาคตว่า    แม้เพราะ</p><p>เหตุนี้ ๆ  พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้นเป็นพระอรหันต์    ตรัสรู้เองโดยชอบ</p><p>ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ  เสด็จไปดีแล้ว  ทรงรู้แจ้งโลก  เป็นสารถีฝึกบุรุษ</p><p>ที่ควรฝึก   ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า    เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย    เป็นผู้</p><p>เบิกบานแล้ว    เป็นผู้จำแนกพระธรรม. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 47</p><p>           ๒. เป็นผู้มีหิริ   คือละอายกายทุจริต   วจีทุจริต    มโนทุจริต    ละอาย</p><p>ต่อการถึงพร้อมแห่งอกุศลธรรมอันลามก.</p><p>           ๓.  เป็นผู้มีโอตตัปปะ   คือสะดุ้งกลัวต่อกายทุจริต   วจีทุจริต   มโน-</p><p>ทุจริต   สะดุ้งกลัวต่อการถึงพร้อมแห่งอกุศลธรรมอันลามก.</p><p>           ๔.   เป็นพหูสูต   ทรงธรรมที่ได้สดับแล้ว    สั่งสมธรรมที่ได้สดับแล้ว</p><p>ธรรมเหล่าใดงามในเบื้องต้น   งามในท่ามกลาง   งามในที่สุด   ประกาศพรหม-</p><p>จรรย์พร้อมทั้งอรรถพร้อมทั้งพยัญชนะ   บริสุทธิ์     บริบูรณ์สิ้นเชิง  ธรรม</p><p>ทั้งหลายเห็นปานนั้น   อันท่านได้สดับมามาก    ทรงจำไว้ได้    สั่งสมด้วยวาจา</p><p>ตามเพ่งด้วยใจ   แทงตลอดด้วยดีด้วยความเห็น.   </p><p>           ๕.   เป็นผู้ปรารภความเพียร   เพื่อละอกุศลธรรม    เพื่อถึงพร้อมแห่ง</p><p>อกุศลธรรม   มีความเข้มแข็ง  มีความบากบั่นมั่นคง   ไม่ทอดธุระในอกุศลธรรม</p><p>ทั้งหลาย.</p><p>           ๖.   เป็นผู้มีสติ  คือประกอบด้วยสติและปัญญาเครื่องรักษาตนอย่างยิ่ง</p><p>ระลึกได้   ตามระลึกได้  แม้ซึ่งกิจการที่ทำไว้แล้วนาน  แม้ซึ่งถ้อยคำที่พูดไว้แล้ว</p><p>นาน.</p><p>           ๗.   เป็นผู้มีปัญญา    คือประกอบด้วยปัญญา    อันเห็นความเกิดและ</p><p>ความดับ   อันเป็นอริยะ  ชำแรกกิเลส  ให้ถึงความสิ้นทุกข์โดยชอบ   ดูก่อนมหา</p><p>นาม   อย่างนี้แล   อริยสาวกชื่อว่าเป็นผู้ประกอบด้วยสัปปุริสธรรม ๗ ประการ.</p><p>           [๓๒]   ดูก่อนมหานาม   อย่างไร    อริยสาวกจึงจะชื่อว่าเป็นผู้ได้ฌาน</p><p>ทั้ง ๔  อันเป็นธรรมอาศัยซึ่งจิตอันยิ่ง  เป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรม  ตาม</p><p>ความปรารถนา   เป็นผู้ได้โดยไม่ยาก  ไม่ลำบาก   อริยสาวกในพระธรรมวินัยนี้ </p><p>สงัดจากกาม   สงัดจากอกุศลธรรม    บรรลุปฐมฌาน   มีวิตก   มีวิจาร   มีปีติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 48</p><p>และสุข   เกิดแต่วิเวกอยู่   บรรลุทุติยฌาน    มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน   มี</p><p>อุเบกขา    มีสติสัมปชัญญะ        และเสวยสุขด้วยนามกายเพราะปีติสิ้นไป    บรรลุ</p><p>ตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลายสรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้    เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติ</p><p>อยู่เป็นสุข   บรรลุจตุตถฌาน   ไม่มีทุกข์   ไม่มีสุข   เพราะละสุขละทุกข์   และ</p><p>ดับโสมนัส   โทมนัสก่อน ๆ ได้   มีอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่    ดูก่อน</p><p>มหานาม   อย่างนี้แล   อริยสาวกชื่อว่าเป็นผู้ได้ฌานทั้ง  ๔  อันเป็นธรรมอาศัย</p><p>ซึ่งจิตอันยิ่ง   เป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรมตามความปรารถนา   เป็นผู้ได้</p><p>โดยไม่ยาก   ไม่ลำบาก.                                                                    </p><p>                                            <strong>เสขปฏิปทา</strong></p><p>           [๓๓]   ดูก่อนมหานาม   เพราะอริยสาวกเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีลอย่างนี้ </p><p>คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลายอย่างนี้  รู้จักประมาณในโภชนะอย่างนี้  ประ-</p><p>กอบความเพียรเครื่องดื่มอย่างนี้    ประกอบด้วยสัปปุริสธรรม ๗ อย่างนี้    เป็น</p><p>ผู้ได้ฌานทั้ง  ๔    อันเป็นธรรมอาศัยซึ่งจิตอันยิ่ง    เป็นเครื่องอยู่เป็นสุขใน</p><p>ทิฏฐธรรมตามความปรารถนา  เป็นผู้ได้โดยไม่ยาก  ไม่ลำบาก อย่างนี้   บัณฑิต</p><p>จึงกล่าวอริยสาวกนี้ว่า    เป็นผู้มีเสขปฏิปทา    ถึงพร้อมด้วยคุณธรรมซึ่งเป็นดุจ</p><p>ฟองไก่ที่ไม่เน่า    ควรจะชำแรกกิเลส    ควรจะตรัสรู้    ควรจะบรรลุธรรมอัน</p><p>ปลอดโปร่งจากกิเลสเครื่องประกอบ  ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า.     </p><p>           ดูก่อนมหานาม  เปรียบเหมือนฟองไก่ ๘ ฟอง  ๑๐ ฟอง  หรือ ๑๒ ฟอง</p><p>ฟองไก่เหล่านั้น   แม่ไก่นอนทับ   กก   อบให้ได้ไออุ่นดีแล้ว   ถึงแม่ไก่นั้นจะ</p><p>ไม่เกิดความปรารถนาอย่างนี้ว่า     ขอลูกไก่เหล่านี้พึงทำลายเปลือกไข่ด้วยปลาย</p><p>เล็บเท้า     หรือด้วยจงอยปาก     ออกได้โดยสะดวกเถิด   ดังนี้      ลูกไก่ภายใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 49</p><p>เปลือกไข่นั้น  ก็คงทำลายเปลือกไข่ออกได้โดยสวัสดี   ฉันใด    ดูก่อนมหานาม</p><p>อริยสาวกก็ฉันนั้น   เพราะท่านเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีลอย่างนี้    คุ้มครองทวารใน</p><p>อินทรีย์ทั้งหลายอย่างนี้    รู้จักประมาณในโภชนะอย่างนี้    ประกอบความเพียร</p><p>เครื่องตื่นอย่างนี้   ประกอบด้วยสัปปุริสธรรม ๗ อย่างนี้   เป็นผู้ได้ฌานทั้ง ๔</p><p>อันเป็นธรรมอาศัยซึ่งจิตอันยิ่ง   เป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรม   ตามความ </p><p>ปรารถนา   เป็นผู้เป็นได้โดยไม่ยาก   ไม่ลำบาก   อย่างนี้    บัณฑิตจึงกล่าวอริยสาวก</p><p>นี้ว่า     เป็นผู้มีเสขปฏิปทา     ถึงพร้อมด้วยคุณธรรมซึ่งเป็นดุจฟองไก่ที่ไม่เน่า</p><p>ควรจะชำแรกกิเลส    ควรจะตรัสรู้    ควรจะบรรลุธรรมอันปลอดโปร่งจากกิเลส</p><p>เครื่องประกอบ   ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า.</p><p>           ดูก่อนมหานาม   อริยสาวกนั้นอาศัยจตุตถฌาน    มีอุเบกขาเป็นเหตุให้</p><p>สติบริสุทธิ์   ไม่มีสิ่งอื่นยิ่งกว่านี้อย่างเดียว    ย่ามระลึกชาติก่อนได้เป็นอันมาก</p><p>คือระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง    สี่ชาติบ้าง    ห้าชาติบ้าง</p><p>สิบชาติบ้าง    ยี่สิบชาติบ้าง    สามสิบชาติบ้าง    สี่สิบชาติบ้าง   ห้าสิบชาติบ้าง</p><p>ร้อยชาติบ้าง     พันชาติบ้าง     แสนชาติบ้าง     ตลอดสังวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง</p><p>ตลอดวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง     ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง    ว่าในภพ</p><p>โน้นเรามีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหารอย่างนั้น</p><p>เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น      ครั้นจุติจากภพนั้น</p><p>แล้ว    ได้ไปเกิดในภพโน้น     แม้ในภพนั้น    เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น    มีโคตร</p><p>อย่างนั้น   มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ</p><p>มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น      ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว    ได้มาเกิดในภพนี้    เธอ</p><p>ย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก   พร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วย</p><p>ประการฉะนี้     ข้อนี้เป็นความแตกฉานแห่งฌานข้อที่หนึ่งของอริยสาวกนั้น</p><p>เปรียบเหมือนลูกไก่เจาะเปลือกไข่ออกฉะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 50</p><p>           ดูก่อนมหานาม   อริยสาวกนั้นอาศัยจตุตถฌาน   มีอุเบกขาเป็นเหตุให้</p><p>สติบริสุทธิ์อยู่   ไม่มีสิ่งอื่นยิ่งกว่านี้อย่างเดียว   เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ กำลัง</p><p>อุปบัติ   เลว  ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม ได้ดี   ตกยาก  ด้วย</p><p>ทิพยจักษุอันบริสุทธิ์  ล่วงจักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์   ผู้เป็นไปตาม</p><p>กรรมว่า  สัตว์เหล่านี้   ประกอบด้วยกายทุจริต  วจีทุจริต  มโนทุจริต   ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้า     เป็นมิจฉาทิฏฐิ    ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ   เบื้อง-</p><p>หน้าแต่ตายเพราะกายแตก   เขาย่อมเข้าถึงอบาย   ทุคติ   วินิบาต   นรก    ส่วน</p><p>สัตว์เหล่านี้   ประกอบด้วยกายสุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต   ไม่ติเตียนพระ-</p><p>อริยเจ้า    เป็นสัมมาทิฏฐิ  ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ  เบื้องหน้าแต่</p><p>ตายเพราะกายแตก   เขาย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์   ดังนี้    เธอย่อมเห็นหมู่สัตว์</p><p>กำลังจุติ  กำลังอุปบัติ   เลว  ประณีต   มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม  ได้ดี</p><p>ตกยาก   ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วงจักษุของมนุษย์   ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์</p><p>ผู้เป็นไปตามกรรม   ด้วยประการฉะนี้    ข้อนี้   เป็นความแตกฉานแห่งฌานข้อ</p><p>ที่สองของอริยสาวกนั้น   เปรียบเหมือนลูกไก่เจาะเปลือกไข่ออก   ฉะนั้น. </p><p>           ดูก่อนมหานาม  อริยสาวกนั้นอาศัยจตุตถฌาน   มีอุเบกขาเป็นเหตุให้</p><p>สติบริสุทธิ์  ไม่มีสิ่งอื่นยิ่งกว่านี้อย่างเดียว  ย่อมทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ ปัญญา-</p><p>วิมุตติอันหาอาสวะมิได้     เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป     ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง</p><p>ในปัจจุบันเข้าถึงอยู่  ข้อนี้เป็นความแตกฉานแห่งฌานข้อที่สามของอริยสาวกนั้น</p><p>เปรียบเหมือนลูกไก่เจาะเปลือกไข่ออก   ฉะนั้น.</p><p>                            <strong>ความเป็นผู้มีวิชชาและจรณะ</strong></p><p>           [๓๔]  ดูก่อนมหานาม   แม้ข้อที่อริยสาวกเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีลนี้  ก็</p><p>เป็นจรณะของเธอประการหนึ่ง แม้ข้อที่อริยสาวกเป็นผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์</p><p>ทั้งหลายนี้  ก็เป็นจรณะของเธอประการหนึ่ง  แม้ข้อที่อริยสาวกเป็นผู้รู้ประมาณ</p><p>                                                                                                                        </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 51</p><p>ในโภชนะนี้   ก็เป็นจรณะของเธอประการหนึ่ง  แม้ข้อที่อริยสาวกเป็นผู้ประกอบ</p><p>ความเพียรเครื่องตื่นนี้      ก็เป็นจรณะของเธอประการหนึ่ง     แม้ข้อที่อริยสาวก</p><p>เป็นผู้ประกอบด้วยสัปปุริสธรรม ๗ ประการนี้  ก็เป็นจรณะของเธอประการหนึ่ง</p><p>แม้ข้อที่อริยสาวกเป็นผู้ได้ฌานทั้ง  ๔    อันเป็นธรรมอาศัยซึ่งจิตอันยิ่ง    เป็น</p><p>เครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรมตามความปรารถนา     เป็นผู้ได้โดยไม่ยาก   ไม่</p><p>ลำบากนี้  ก็เป็นจรณะของเธอประการหนึ่ง   แม้ข้อที่อริยสาวกระลึกชาติก่อน ๆ  </p><p>ได้เป็นอันมาก   คือระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง  สองชาติบ้าง  สามชาติบ้าง  สี่ชาติบ้าง</p><p>ห้าชาติบ้าง   สิบชาติบ้าง   ยี่สิบชาติบ้าง   สี่สิบชาติบ้าง    ห้าสิบชาติบ้าง   ร้อย-</p><p>ชาติบ้าง   พันชาติบ้าง   แสนชาติบ้าง    ตลอดสังวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง    ตลอด</p><p>วิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง  ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง    ว่าในภพโน้นเรา</p><p>มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น เสวยสุข</p><p>เสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว   ได้</p><p>ไปเกิดในภพโน้น    แม้ในภพนั้น   เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น  มี</p><p>ผิวพรรณอย่างนั้น    มีอาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ   มีกำหนด</p><p>อายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ได้มาเกิดในภพนี้   เธอย่อมระลึกถึง</p><p>ชาติก่อนได้เป็นอันมาก   พร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วยประการฉะนี้</p><p>นี้ก็เป็นวิชชาของเธอประการหนึ่ง     แม้ข้อที่อริยสาวกเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ</p><p>กำลังอุปบัติ   เลว   ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม  ได้ดี   ตกยาก</p><p>ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์   ล่วงจักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์   ผู้เป็นไป</p><p>ตามกรรมว่า  สัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายทุจริต วจีทุจริต  มโนทุจริต   ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้า   เป็นมิจฉาทิฏฐิ  ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ  เบื้องหน้า</p><p>แต่ตายเพราะกายแตก   เขาย่อมเข้าถึงอบาย   ทุคติ    วินิบาต   นรก   ส่วนสัตว์</p><p>เหล่านี้ประกอบด้วยกายสุจริต    วจีสุจริต    มโนสุจริต   ไม่ติเตียนพระอริยเจ้า</p><p>เป็นสัมมาทิฏฐิ  ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ  เบื้องหน้าแต่ตายเพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 52</p><p>กายแตก    เขาย่อมเข้าถึงสุคติ    โลกสวรรค์   ดังนี้    เธอย่อมเห็นหมู่สัตว์กำลัง</p><p>จุติ    กำลังอุปบัติ    เลว   ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม   ได้ดี</p><p>ตกยาก    ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วงจักษุของมนุษย์   ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์</p><p>ผู้เป็นไปตามกรรม   ด้วยประการฉะนี้   นี้ก็เป็นวิชชาของเธอประการหนึ่ง  แม้</p><p>ข้อที่อริยสาวกทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ     ซึ่งปัญญาวิมุตติ     อันหาอาสวะมิได้</p><p>เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป   ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง    ในปัจจุบัน    เข้าถึงอยู่   นี้</p><p>ก็เป็นวิชชาของเธอประการหนึ่ง.        </p><p>                                          </p><p>                                   <strong>คาถาสนังกุมารพรหม</strong></p><p>           ดูก่อนมหานาม   อริยสาวกนี้    บัณฑิตสรรเสริญว่า    เป็นผู้ถึงพร้อม</p><p>ด้วยวิชชาเเม้เพราะเหตุนี้     เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยจรณะแม้เพราะเหตุนี้   เป็นผู้ถึง</p><p>พร้อมด้วยวิชชาและจรณะแม้เพราะเหตุนี้     แม้สนังกุมารพรหมก็ได้กล่าวคาถา</p><p>ไว้ว่า                                         </p><p>                                      <strong>ในชุมชนที่ยังรังเกียจกันด้วยโคตร</strong></p><p><strong>                       กษัตริย์เป็นผู้ประเสริฐสุด  ในหมู่เทวดาและ</strong></p><p><strong>                       มนุษย์    ท่านผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ</strong></p><p><strong>                       เป็นผู้ประเสริฐสุด.</strong></p><p>           [๓๕]  ดูก่อนมหานาม  คาถานั้น   สนังกุมารพรหมขับดีแล้ว   มิใช่ขับ</p><p>ชั่ว   กล่าวดีแล้ว   มิใช่กล่าวชั่ว    ประกอบด้วยประโยชน์   มิใช่ไม่ประกอบด้วย</p><p>ประโยชน์   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอนุมัติแล้ว   ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เสด็จลุกขึ้นแล้ว     ตรัสกะท่านพระอานนท์ว่า    สาธุ ๆ อานนท์   เธอได้กล่าว</p><p>เสขปฏิปทาแก่พวกเจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์ดีแล.  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 53</p><p>           ท่านพระอานนท์ได้กล่าวภาษิตนี้จบลงแล้ว  พระศาสดาทรงยินดี   พวก</p><p>เจ้าศากยะเมืองกบิลพัสดุ์   ชื่นชมยินดีภาษิตของท่านพระอานนท์   ดังนี้แล.</p><p>                                         <em>จบเสขปฏิทาสูตรที่  ๓</em></p><p>                         <strong>๓.  อรรถกถาเสขปฏิปทาสูตร</strong></p><p>           <strong>เสขปฏิปทาสูตร</strong><sup>๑</sup>    มีบทเริ่มต้นว่า    <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้ฟัง</p><p>มาแล้วอย่างนี้.                                                         </p><p>           บรรดาบทเหล่านั้นคำว่า  <strong>นว   สนฺถาคาร</strong>  คือ  สันถาคารที่สร้างเสร็จ</p><p>มาไม่นาน  อธิบายว่า   ศาลาใหญ่หลังหนึ่ง.  แท้จริงในเวลาจัดกระบวนรับเสด็จ</p><p>เป็นต้น เขาจัดระเบียบกั้นเขตอย่างนี้   คือ พวกเจ้าที่อยู่ในที่นั้น อยู่ข้างหน้าเท่า</p><p>นี้  อยู่ข้างหลังเท่านี้ สองข้างเท่านี้  ขี่ช้างเท่านี้  ขี่ม้าเท่านี้  ยืนบนรถเท่านี้  เพราะ</p><p>ฉะนั้นที่นั้นเขาจึงเรียกว่า   <strong>สันถาคาร</strong>    อนึ่งคนทั้งหลายมาจากที่กระบวนรับ</p><p>เสด็จ   กระทำการฉาบทาด้วยโคมัยสดเป็นต้น   ที่บ้านเรือนทั้งหลาย   ตราบใด</p><p>พวกเจ้าเหล่านั้น   ก็อนุเคราะห์อยู่ในที่นั้น ๒-๓ วันตราบนั้น.    แม้เพราะเหตุ</p><p>นั้น     ที่นั้นจึงชื่อว่า    <strong>สันถาคาร</strong>     อาคารเป็นที่สั่งการด้วยตนเองของเจ้า</p><p>เหล่านั้น  แม้เพราะเหตุนั้น   อาคารนั้นจึงชื่อว่า   <strong>สันถาคาร</strong>   แท้จริงคนเหล่า</p><p>นั้นเป็นคณะเจ้า  เพราะฉะนั้น   กิจที่เกิดขึ้น   จึงเด็ดขาดด้วยอำนาจเจ้าองค์เดียว</p><p>ควรจะได้ฉันทะพอใจของเจ้าทั้งหมด   เพราะฉะนั้น   เจ้าทุกพระองค์จึงประชุม</p><p>สั่งการในที่นั้น    ด้วยเหตุนั้นจึงกล่าวว่า     อาคารเป็นที่สั่งการ      ด้วยตนเอง</p><p>แม้เพราะเหตุนั้น   อาคารนั้นจึงชื่อว่า   <strong>สันถาคาร</strong>   แต่เจ้าเหล่านั้นประชุมกัน</p><p>ในที่นั้น  ย่อมปรึกษากันถึงกิจการฝ่ายฆราวาส   โดยนัยเป็นต้นอย่างนี้ว่า  เวลา</p><p>    ๑.  ในอรรถกถา  เรียกว่า  เสขสูตร  ส่วนบาลี  เรียกว่า  เสขปฏิปทาสูตร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 54</p><p>นี้ควรไถ   เวลานี้ควรหว่าน   เพราะฉะนั้น    เจ้าทั้งหลายกระจายกิจการฆราวาส</p><p>ออกเป็นส่วนย่อย ๆ ในที่นั้น    แม้เพราะเหตุนั้น  ที่นั้นจึงชื่อว่า   <strong>สันถาคาร.</strong></p><p>คำว่า   <strong>สร้างไม่นาน</strong>   คือสร้างเสร็จไม่นาน   ประหนึ่งเทพวิมาน   อันตกแต่ง</p><p>ดีแล้วด้วยงานไม้งานหินและงานจิตรกรรมเป็นต้น.   ในคำว่า   <strong>สมเณน  วา</strong></p><p>เป็นต้น   เพราะเหตุที่ในเวลากำหนดพื้นที่สร้างเรือน   เทวดาทั้งหลายย่อมถือว่า</p><p>เป็นสถานที่อยู่ของตน  ฉะนั้นพวกเจ้าศากยะจึงไม่กล่าวว่า  อันเทวดาหรือ   แต่</p><p>กล่าวว่า  อันสมณะหรือพราหมณ์   หรือมนุษย์ไร ๆ (ไม่เคยเข้ามาอยู่ก่อน). </p><p>           คำว่า   <strong>เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ</strong>   ความว่า   พวกเจ้าศากยะได้ฟัง</p><p>ว่า   สันถาคารเสร็จแล้ว    ก็ใคร่จะไปดูสันถาคารนั้น     จึงไปตรวจดูหมดทั้งแค่</p><p>ซุ้มประตู  ก็คิดว่า  สันถาคารนี้น่ารื่นรมย์อย่างยิ่ง   มีสิริเฉกเช่นเทพวิมาน  ใคร</p><p>เล่าใช้ก่อน        จะพึงเป็นประโยชน์สุขแก่เราไปนาน       จึงปรึกษาตกลงกันว่า</p><p>สันถาคารนี้เหมาะแก่พระศาสดาเท่านั้น   ในเมื่อเราถวายเป็นปฐมแก่พระญาติ  ผู้</p><p>ประเสริฐสุดของเราเหมาะแก่พระศาสดาเท่านั้น      ในเมื่อเราถวายด้วยอำนาจที่</p><p>พระองค์ทรงเป็นทักขิไณยบุคคล  เพราะฉะนั้น  เราจักอาราธนาพระศาสดาให้</p><p>ทรงใช้เป็นปฐมฤกษ์  จักอาราธนาพระภิกษุสงฆ์มา   เมื่อพระภิกษุสงฆ์มา ก็จักเท่า</p><p>กับพระไตรปิฎกพุทธวจนะมาด้วย   เราจักอาราธนาพระศาสดาให้ตรัสธรรมกถา</p><p>สอนเราตลอดราตรีทั้ง  ๓  ยาม          ดังนั้นสันถาคารนี้ก็เป็นอันพระรัตนตรัย</p><p>ใช้สอยแล้ว  เราจักใช้สอยในภายหลัง   อย่างนี้ก็จักเป็นประโยชน์สุขแก่เราตลอด</p><p>กาลนาน   แล้วก็พากันไปเฝ้า.  คำว่า  <strong>เยน  สนฺถาคาร  เตนุปสงฺกมึสุ</strong>   ความ</p><p>ว่า   เขาว่า   วันนั้นสันถาคารจะเป็นที่  ๆ  ตกแต่งจัดแจงไว้เพื่อให้พวกราชสกุล</p><p>ทอดพระเนตรก็จริงอยู่  แต่ก็ไม่ได้จัดให้สมควรแก่พระพุทธองค์  ด้วยธรรมดา</p><p>ว่า  พระพุทธเจ้าทั้งหลายมีอัธยาศัยชอบป่า    ยินดีแต่ป่า    จะประทับอยู่ภายใน</p><p>หมู่บ้านหรือไม่หนอ     เพราะฉะนั้นพวกเจ้าศากยะจึงคิดว่า    จักรู้พระอัธยาศัย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 55</p><p>ของพระผู้มีพระภาคเจ้าก่อนแล้วจึงจะปูลาด    เพราะเหตุนั้น    จึงพากันไปเฝ้า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ.</p><p>           แต่มาบัดนี้   พวกเจ้าศากยะทรงทราบพระอัธยาศัยแล้วทรงประสงค์จะ</p><p>ปูลาดจึงพากันไปยังสันถาคาร.    คำว่า    <strong>สพฺพสนฺถริสนฺถต    สนฺถาคาร</strong></p><p><strong>สนฺถราเปตฺวา</strong>  ความว่า  ให้ลาดสันถัตไว้ทุกแห่ง.  คำว่า <strong>สพฺพปม  ตาว</strong></p><p><strong>โคมยนฺนาม  สพฺพมงฺคเลสุ  วฏฺฏติ</strong>  ความว่า พวกเจ้าศากยะให้เอาโคมัยสด</p><p>โบกทับพื้นที่ ๆ   แม้โบกด้วยปูนขาวไว้แล้ว    รู้ว่าหมดจดแล้ว     ก็ชโลมด้วย</p><p>คันธชาติ ๔ ชนิดโดยไม่ให้รอยพระบาทปรากฏในที่ ๆ  ย่างพระบาท  ลาดเสื่อ</p><p>ลำแพนมีสีต่าง ๆ ไว้ข้างบน  ให้ปูปิดช่องว่างทุกแห่งที่ควรปู   ด้วยเครื่องปูลาด</p><p>ทั้งหลายมีสีสรรต่าง ๆ กัน เช่นเครื่องปูลาดลายช้าง ลายม้า ลายราชสีห์ ลายเสือ</p><p>ลายพระจันทร์   ลายพระอาทิตย์    ลายจิตรกรรมเป็นต้น      ตั้งต้นแต่ผ้าโกเชาว์</p><p>กั้นหลังผืนใหญ่  ไว้ข้างบนเสื่อลำแพนเหล่านั้น   เพราะเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวว่า</p><p><strong>สพฺพสนฺถริสนฺถต  สนฺถาคาร  สนฺถราเปตฺวา</strong>  ดังนี้.  คำว่า  <strong>อาสนานิ</strong></p><p><strong>ปญฺาเปตฺวา</strong>  ความว่า    ปูลาดพุทธอาสน์ที่มีค่ามาก    พิงเสามงคลที่ตรง</p><p>กลางก่อนแล้ว     ลาดปัจถรณ์ซึ่งอ่อนละมุนน่ารื่นรมย์บนพุทธอาสน์นั้น   วาง</p><p>พระเขนยที่น่าพอตา   มีสีแดงสองข้างไว้   ติดเพดานอันวิจิตรด้วยดาวทอง  ดาว</p><p>เงินไว้เบื้องบน    ประดับพวงของหอมพวงดอกไม้และพวงมุกดาเป็นต้น    ทำ</p><p>ข่ายด้วยดอกไม้ในที่ ๑๒ ศอกโดยรอบ     เอาม่านล้อมที่ราว  ๓๐   ศอก   ตั้งตั่ง</p><p>บัลลังก์  ตั่งพิง   และตั่งโล้นไว้ ให้ปูลาดปัจถรณ์สีขาวไว้ข้างบน  สำหรับภิกษุ</p><p>สงฆ์พิงฝาด้านหลัง ปูลาดผ้าโกเชาว์ผืนใหญ่ให้วางพระเขนยที่บรรจุด้วยขนหงส์</p><p>เป็นต้นไว้   สำหรับตนพิงฝาด้านหน้า    ด้วยดำริว่า    พวกเราไม่ลำบากจักฟัง  </p><p>ธรรมได้ตลอดทั้งคืนอย่างนี้.  ท่านหมายเอาข้อนี้จึงกล่าวว่า  <strong>อาสนานิ   ปญฺ-  </strong></p><p><strong>เปตฺวา</strong>  ดังนี้.  คำว่า  <strong>อุทกมณิก</strong>   ได้แก่หม้อน้ำที่มีกระพุ้งใหญ่.    คำว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 56</p><p>ปติฏฺเปตฺวา   ความว่า   พวกเจ้าศากยะคิดว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าและภิกษุ</p><p>สงฆ์  จักล้างพระหัตถ์หรือพระบาทหรือบ้วนพระโอษฐ์ตามพอพระทัยอย่างนี้ </p><p>จึงบรรจุหม้อด้วยน้ำใสสีดังแก้วมณีใส่ดอกไม้ต่าง ๆ และผงอบน้ำเพื่อประโยชน์</p><p>อบน้ำให้หอม    ปิดด้วยใบกล้วยตั้งไว้ในที่นั้น ๆ ท่านหมายเอาข้อนี้จึงกล่าวว่า</p><p><strong>ปติฏฺเปตฺวา.</strong>  คำว่า  <strong>เตลปฺปทีป    อาโรเปตฺวา</strong>   ความว่า   ตามประทีป</p><p>น้ำมันที่ตะเกียงมีด้ามทำด้วยเงินและทองเป็นต้น      และที่ภาชนะอันทำด้วยทอง</p><p>และเงินเป็นต้น    ที่เขาตั้งไว้ในมือของรูปชาวโยนกและรูปกินนรเป็นอาทิ. </p><p>           ก็ในบาลีนี้ว่า  <strong>เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ</strong>  พึงทราบความดังนี้  พวก</p><p>เจ้าศากยะเหล่านั้น   ให้จัดตกแต่งสันถาคารอย่างเดียวหามิได้     ที่แท้ให้ตีกลอง</p><p>ร้องป่าวประกาศว่า    ท่านทั้งหลายจงให้กวาดถนนนครรอบ ๆ   กรุงกบิลพัศดุ์</p><p>โยชน์หนึ่ง  ให้ยกธง   ให้ตั้งหม้อน้ำ    และตันกล้วยที่ประตูเรือน    กระทำทั่ว</p><p>พระนคร   ประหนึ่งดวงดาวเกลื่อนกล่นด้วยประทีปและมาลัยเป็นต้น  ให้ทารก</p><p>ที่ยังดื่มนม   ให้ดื่มนมเสีย   ให้เด็กรุ่นรีบกินข้าวแล้วให้นอนเสีย    อย่าทำเสียง</p><p>ดัง  วันนี้พระศาสดาจักประทับอยู่ภายในหมู่บ้านตลอดคืนหนึ่ง  ด้วยธรรมดา</p><p>พระพุทธเจ้าทั้งหลายคือต้องการเสียงเงียบ       แล้วตนเองก็ถือประทีปมีด้ามเข้าเฝ้า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ.</p><p>           พระบาลีว่า  <strong>อถโข  ภควา  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวร  อาทาย  สทฺธึ</strong></p><p><strong>ภิกฺขุสงฺเฆน  เยน  นว  สนฺถาคาร  เตนูปสงฺกมิ</strong>  พึงทราบความดังนี้.</p><p>นัยว่าเมื่อพวกเจ้าศากยะกราบทูลเวลาอย่างนี้ว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้า   ย่อมทรงทราบเวลาอันควร ณ  บัดนี้    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>จัดผ้าแดง  สีดังดอกทองหลาง   แดงชุ่มด้วยน้ำครั่ง   ประหนึ่งตัดดอกปทุมด้วย</p><p>กรรไกร  ทรงนุ่งอันตรวาสกปกปิดมณฑลทั้งสาม    ทรงคาดรัดประคดมีสิริดัง</p><p>สายฟ้า    ประหนึ่งคาดกำปทุมด้วยสายสร้อยทอง    ทรงห่มบังสุกุลจีวรอันประ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 57</p><p>เสริฐสีแดง   มีวรรณะละม้ายยอดอ่อนแห่งต้นไทร  ที่ทำให้มหาปฐพีที่ประกอบ</p><p>ด้วยขุนเขาสิเนรุและเขายุคนธรแห่งจักรวาล   ให้ไหวแล้วจับไว้   ประหนึ่งคลุม</p><p>ตระพองช้างด้วยผ้ากัมพลแดง       ประหนึ่งโปรยข่ายแก้วประพาฬในที่สูง ๑๐๐</p><p>ศอก  ที่มีด่าดังทอง  ประหนึ่งเปลื้องเสื้อกัมพลแดงที่สุวรรณเจดีย์   ประหนึ่งปิด</p><p>ดวงจันทร์เพ็ญที่กำลังโคจรด้วยฝนแดง     ประหนึ่งรดน้ำครั่งที่สุกดีบนยอด</p><p>กาญจนบรรพต   ประหนึ่งล้อมยอดเขาจิตรกูฏด้วยสายฟ้า  เสด็จออกจากประตู</p><p>พระคันธกุฎี    ดั่งหนึ่งราชสีห์ออกจากถ้ำทอง    และดังดวงจันทร์เพ็ญโผล่ออก</p><p>จากยอดอุทัยบรรพต.  ก็แหละครั้นเสด็จออกแล้ว  ก็ประทับยืนที่หน้าพระคันธ-</p><p>กุฎี.  ครั้งนั้น พระรัศมีที่แผ่ออกจากพระกายของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น  ประหนึ่ง</p><p>กลุ่มสายฟ้าลอดออกจากช่องเมฆ  กระทำให้พฤกษชาติในพระอาราม  ประหนึ่ง</p><p>มีใบดอกผลและค่าคบเรื่อเลื่อมด้วยพรายน้ำทองราดรด  พร้อมกันนั้น  ภิกษุ</p><p>สงฆ์หมู่ใหญ่ก็ถือบาตรและจีวรของตนแวดล้อมพระผู้มีพระภาคเจ้า.   ก็แลภิกษุ</p><p>ทั้งหลายที่ยืนล้อมพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น     ก็เป็นผู้มักน้อยสันโดษ   สงัด   ไม่</p><p>คลุกคลีด้วยหมู่  ปรารภความเพียร  มีวัตรอดทนถือคำสั่งสอน  เตือนกัน  ตำหนิ</p><p>ความชั่ว  ถึงพร้อมด้วยศีลและสมาธิ  ถึงพร้อมด้วยปัญญาวิมุตติและวิมุตติญาณ-</p><p>ทัสสนะ   เห็นปานฉะนี้    พระผู้มีพระภาคเจ้าอันภิกษุเหล่านั้นแวดล้อมแล้ว  ก็</p><p>งามสง่าประดุจก้อนทองที่ล้อมไว้ด้วยผ้ากัมพลแดง  ประดุจนาวาทองที่แล่นไป</p><p>กลางดงปทุมแดง    และประดุจปราสาททองที่ล้อมด้วยเรือนแก้วประพาฬ    แม้</p><p>พระมหาเถระทั้งหลาย มีท่านพระสารีบุตรและท่านพระมหาโมคคัลลานะเป็นต้น</p><p>ก็ห่มบังสกุลจีวรมีสีดังเมฆ   ล้วนเป็นผู้คายราคะ   ทำลายกิเลส    สางชัฏได้แล้ว</p><p>ตัดเครื่องผูกพันแล้ว   ไม่ติดข้องในสกุลหรือหมู่     ยืนแวดล้อมประดุจช้างใหญ่</p><p>ที่มีผิวหนังคลุมด้วยหนังแก้วมณี      พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์เอง      ก็ทรง</p><p>ปราศจากราคะ   อันเหล่าภิกษุที่ปราศจากราคะ   แวดล้อมแล้ว     ทรงปราศจาก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 58</p><p>โทสะ    อันเหล่าภิกษุที่ปราศจากโทสะแวดล้อมแล้ว   ทรงปราศจากโมหะ   อัน</p><p>เหล่าภิกษุที่ปราศจากโมหะแวดล้อมแล้ว   ทรงไม่มีตัณหา   อันเหล่าภิกษุที่ไม่มี</p><p>ตัณหาแวดล้อมแล้ว   ทรงไม่มีกิเลส  อันเหล่าภิกษุที่ไม่มีกิเลสแวดล้อมแล้วเป็น</p><p>ผู้ตรัสรู้เอง  อันเหล่าภิกษุผู้ตรัสรู้เพราะเป็นพหูสูตแวดล้อมแล้ว ประดุจไกรสร-</p><p>ราชสีห์  อันฝูงมฤคแวดล้อมแล้ว   ประดุจดอกกรรณิการ์ที่เกสรล้อมไว้  ประดุจ</p><p>พระยาช้างชื่อฉัททันต์   อันโขลงช้างแปดพันแวดล้อมแล้ว    ประดุจพระยาหงส์</p><p>ชื่อ ธตรฐ อันฝูงหงส์เก้าหมื่นแวดล้อมแล้ว  ประดุจองค์จักรพรรดิ อันเสนางค-</p><p>นิกรแวดล้อมแล้ว  ประดุจท้าวสักกเทวราช  อันทวยเทพแวดล้อมแล้ว   ประดุจ</p><p>ท้าวหาริตมหาพรหม    อันเหล่าพรหมแวดล้อมแล้ว  ประดุจดวงจันทร์เพ็ญ  อัน</p><p>กลุ่มดาวแวดล้อมแล้ว  เสด็จเดินทางไปยังกรุงกบิลพัสดุ์  ด้วยเพศของพระพุทธ</p><p>เจ้าซึ่งไม่มีผู้ใดเสมอ   ด้วยท่วงทีอันสง่า   ของพระพุทธเจ้า   ที่หาประมาณมิได้</p><p>ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ครั้งนั้น  พระรัศมีอันมีพรรณดังทอง  พลุ่งออกจากพระกายเบื้องหน้า</p><p>ของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้นกินพื้นที่ระยะแปดสิบศอก.   พระรัศมีอันมีพรรณดั่ง</p><p>ทองพลุ่งออกจากพระวรกายเบื้องหลัง    เบื้องขวา    เบื้องซ้าย   ก็กินพื้นที่ระยะ</p><p>แปดสิบศอก   พระรัศมีอันมีพรรณดังแววหางนกยูง   พลุ่งออกจากวนพระเกศา</p><p>ทั้งหมดตั้งแต่ปลายพระเกศาเบื้องบน   กินพื้นที่ระยะแปดสิบศอก ณ พื้นอัมพร</p><p>พระรัศมีอันมีพรรณดังแก้วประพาฬพลุ่งออกจากพื้นพระบาท   เบื้องล่าง   กิน</p><p>พื้นที่ระยะแปดสิบศอก ณ แผ่นพื้นปฐพีอันทึบ  พระพุทธรัศมีมีพรรณ ๖ โชติ</p><p>ช่วง   แผ่พวยพุ่งไปตลอดพื้นที่ระยะแปดสิบศอก    โดยรอบ    ประดุจแสงไฟที่</p><p>พุ่งออกจากดวงประทีปด้ามทองขึ้นไปสู่อากาศ   ประดุจสายฟ้าที่พุ่งออกจากเมฆ</p><p>ก้อนใหญ่  ทั้งสี่ทิศ  ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 59</p><p>           พระพุทธรัศมีกระจายแผ่ไปทุกทิศาภาค  ประหนึ่งเกลื่อนกล่นด้วยดอก</p><p>จำปาทอง   ประหนึ่งราดด้วยสายน้ำทองที่ออกจากหม้อทอง     ประหนึ่งล้อมไว้</p><p>ด้วยแผ่นทองที่คลี่แล้ว        ประหนึ่งดารดาษด้วยละอองดอกทองกวาวและดอก</p><p>กรรณิการ์  ที่ลมเวรัมภาก่อให้เกิดขึ้น.                                        </p><p>           พระสรีระแม้ของพระผู้มีพระภาคเจ้าก็รุ่งเรืองด้วยพระวรลักษณ์สาม-</p><p>สิบสอง  ประดับด้วยพระอนุพยัญชนะแปดสิบและพระรัศมีวาหนึ่ง  สง่างามประ</p><p>หนึ่งพื้นนภากาศ  ซึ่งมีดวงดาวสะพรั่ง  ประหนึ่งป่าปทุมที่บานแล้ว   ประหนึ่ง</p><p>ปาริฉัตรสูงร้อยโยชน์ที่มีดอกบานสะพรั่งไปทั้งต้น    ประหนึ่งเอาสิริครอบงำสิริ</p><p>ของพระจันทร์สามสิบสองดวง   พระอาทิตย์สามสิบสองดวง พระเจ้าจักรพรรดิ</p><p>สามสิบสองพระองค์   ราชาแห่งเทวดาสามสิบสององค์    มหาพรหมสามสิบสอง</p><p>องค์    ซึ่งสถิตอยู่ตามลำดับ    เหมือนอย่างทานที่ทรงถวาย    ศีลที่ทรงรักษา</p><p>กัลยาณกรรมที่ทรงกระทำตลอดสี่อสงไขย ยิ่งด้วยแสนกัป ประดับด้วยทศบารมี</p><p>ทศอุปบารมี    ทศปรมัตถบารมี    รวมเป็นบารมีสามสิบถ้วน    ที่ทรงบำเพ็ญ</p><p>มาด้วยดีแล้ว      ก็มาประชุมลงในอัตภาพอันเดียว      ไม่ได้ฐานะที่จะให้วิบาก</p><p>เป็นเหมือนตกอยู่ในที่คับแคบ เป็นเหมือนประหนึ่งเวลายกสิ่งของจากพันลำเรือ</p><p>ลงสู่เรือลำเดียว     ประหนึ่งเวลายกสิ่งของจากพันเล่มเกวียนลงสู่เกวียนเล่มเดียว</p><p>ประหนึ่งเวลาเอาแม่น้ำยี่สิบห้าสาย  รวมกองเป็นสายเดียวกัน  ที่ประตูทางร่วม</p><p>(ชุมทาง)    แห่งโอฆะ    คนทั้งหลายยกประทีปมีด้ามหลายพันดวงไว้เบื้องหน้า</p><p>ของพระผู้มีพระภาคเจ้า   แม้ที่กำลังเปล่งโอภาสด้วยพระพุทธสิรินี้.   เบื้องหลัง</p><p>ทางซ้าย   ข้างขวา   ก็อย่างนั้นเหมือนกัน   ฝนทั้งหลายที่ปล่อยเมฆทั้งสี่ทิศของ</p><p>ดอกมะลิซ้อน  ดอกจำปา  ดอกมะลิป่า  ดอกอุบลแดง  อุบลขาว  กำยานและ</p><p>ยางทราย   และดอกไม้ที่มีสีเขียว   สีเหลืองเป็นต้น   มีกลิ่นหอมและละเอียด   ก็</p><p>กระจายไปเหมือนละอองน้ำ   เสียงกึกก้องของดนตรี    มีองค์ห้า     และกึกก้อง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 60</p><p>แห่งเสียงสดุดี   อันประกอบด้วยคุณของพระพุทธเจ้า   พระธรรมและพระสงฆ์ก็</p><p>ตามไปทุกทิศ  ดวงตาของเหล่าเทวดา มนุษย์นาค สุบรรณ  คนธรรพ์  และยักษ์</p><p>เป็นต้นก็ได้เห็นเหมือนดื่มน้าอมฤต  แต่จะอยู่ในฐานะที่กล่าวพรรณนาการเสด็จ</p><p>พระพุทธดำเนินด้วยโศลกพันบท  ก็ควร  ในข้อนั้นจะกล่าวพอเป็นทางดังนี้.</p><p>                                   <strong>พระผู้นำโลก สมบูรณ์ด้วยพระสรร-</strong></p><p><strong>                       พางค์อย่างนี้   ทรงทำมหาปฐพีให้ไหว   ไม่</strong></p><p><strong>                       ทรงเบียดเบียนสัตว์เสด็จไป พระนราสภ  ผู้</strong></p><p><strong>                       สูงสุดกว่าบรรดาสัตว์สองเท้า    ยกพระบาท</strong></p><p><strong>                       ขวา   ก้าวแรกเสด็จพระพุทธดำเนิน    ก็</strong></p><p><strong>                       สมบูรณ์ด้วยสิริ   สง่างาม   เมื่อพระพุทธเจ้า</strong></p><p><strong>                       ผู้ประเสริฐสุดเสด็จพระพุทธดำเนิน   ฝ่า</strong></p><p><strong>                       พระบาทอันอ่อนนุ่มสัมผัสพื้นดินที่เรียบก็ไม่</strong></p><p><strong>                       เปื้อนด้วยละออง.    เมื่อพระผู้เป็นนายกแห่ง</strong></p><p><strong>                       โลก   เสด็จพระพุทธดำเนินที่ลุ่มก็ดอนขึ้น</strong></p><p><strong>                       ที่ดอนก็ราบเรียบ  แผ่นดิน  แผ่นหิน   ก้อน</strong></p><p><strong>                       กรวด    กระเบื้อง   ตอและหนามทุกอย่าง</strong></p><p><strong>                       ไม่มีจิตใจก็เว้นทางถวาย  เมื่อพระผู้เป็นนายก</strong></p><p><strong>                       แห่งโลกเสด็จพระพุทธดำเนิน     ก็ไม่ต้อง</strong></p><p><strong>                       ยกพระบาทก้าวยาวในที่ไกล      ไม่ต้องยก</strong></p><p><strong>                       พระบาทก้าวสั้นในที่ใกล้  ไม่ทรงอึดอัด</strong></p><p><strong>                       พระทัย เสด็จพุทธดำเนิน  พระมุนีผู้มีจรณะ</strong></p><p><strong>                       สมบูรณ์   ก็ไม่ยกพระชานุทั้งสองและข้อ</strong></p><p><strong>                       พระบาท   เสด็จไปเร็วนัก.  พระผู้มีพระทัย </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 61</p><p>                       <strong>ตั้งมั่น     เมื่อเสด็จพระพุทธดำเนินก็ไม่ต้อง</strong></p><p><strong>                       เสด็จไปช้านัก      พระองค์มิได้ทรงจ้องมอง</strong></p><p><strong>                       เบื้องบน   เบื้องล่าง    เบื้องขวาง   ทิศใหญ่</strong></p><p><strong>                       ทิศน้อย  อย่างนั้น เสด็จไป  ทอดพระเนตร</strong></p><p><strong>                       เพียงชั่วแอก    พระชินเจ้าพระองค์นั้นทรงมี</strong></p><p><strong>                       อาจาระน่าชม    ดังพระยาช้าง  สง่างามใน</strong></p><p><strong>                       อาการเสด็จพระพุทธดำเนิน  พระผู้เป็นเลิศ</strong></p><p><strong>                       แห่งโลก  เสด็จพระพุทธดำเนินงามนัก  ทรง</strong></p><p><strong>                       ยังมนุษยโลกกับทั้งเทวโลกให้ร่าเริงสง่างาม</strong></p><p><strong>                       ดังพระยาอุสุภราช  ดังไกรสรราชสีห์  ที่เที่ยว</strong></p><p><strong>                       ไปทั้งสี่ทิศ    ทรงยังสัตว์เป็นอันมากให้ยินดี </strong></p><p><strong>                       เสด็จถึงบุรีอันประเสริฐสุด  ดังนี้.</strong></p><p>           นัยว่า   เวลานี้เป็นเวลาแห่งพรรณนา.   เรี่ยวแรงเท่านี้   เป็นข้อสำคัญ</p><p>สำหรับพระธรรมกถึกในการพรรณนาพระสรีระหรือพรรณนาพระคุณของพระ-</p><p>พุทธเจ้าในกาลทั้งหลายอย่างนี้. ยังสามารถพรรณนาด้วยคำร้อยแก้ว  หรือคำร้อย</p><p>กรองได้เท่าใด  ก็ควรกล่าวเท่านั้น ไม่ควรพูดว่า  กล่าวยาก.  แท้จริงพระพุทธ-</p><p>เจ้าทั้งหลาย  มีพระคุณหาประมาณมิได้   แม้แต่พระพุทธเจ้าด้วยกันเอง  ก็ยังไม่</p><p>สามารถพรรณนาคุณของพระพุทธเจ้าเหล่านั้น    โดยไม่ให้หลงเหลือได้  จะป่วย</p><p>กล่าวไปไยถึงหมู่สัตว์นอกจากนี้เล่า.    พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเข้าสู่พระบุรีของ</p><p>ศากยราช อันประดับตกแต่งด้วยสิริวิลาสอย่างนี้ อันชนมีจิตเลื่อมใสบูชาด้วยของ</p><p>หอมธูปเครื่องอบและจุรณเป็นต้น   เสด็จเข้าสู่สันถาคาร  เพราะเหตุนั้นท่านจึง</p><p>กล่าวว่า  <strong>อถ  โข  ภควา  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวร  อาทาย  สทฺธึ  ภิกฺขุสงฺเฆน</strong></p><p><strong>เยน  นว  สนฺถาคาร  เตนุปสงฺกมิ</strong>  ดังนี้.  คำว่า  <strong>ภควนฺต  เยว  ปุรกฺขตฺวา</strong></p><p>ความว่า   กระทำพระผู้มีพระภาคเจ้าไว้ข้างหน้า  ณ สันถาคารนั้น   พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าประทับนั่งกลางเหล่าภิกษุและเหล่าอุบาสก ทรงรุ่งโรจน์อย่างยิ่ง เสมือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 62</p><p>รูปปฏิมาที่หล่อด้วยทองคำแท่งสีแดงที่บุคคลสรงสนานด้วยน้ำหอม เช็ดทำสะอาด</p><p>ด้วยผ้าเทริดจนแห้งแล้ว      ฉาบทาด้วยชาดสีแดง      ตั้งไว้บนตั่งที่คลุมด้วยผ้า</p><p>กัมพลแดงฉะนั้น   แนวทางพรรณนาพระคุณของท่านโบราณาจารย์ทั้งหลายใน</p><p>ข้อนี้มีดังนี้.</p><p>                                   <strong>พระผู้เลิศแห่งโลก  มีจรณะ  น่าชม</strong></p><p><strong>                       ดังพระยาช้าง   เสด็จไปสู่โรงมณฑล  (พิธี)</strong></p><p><strong>                       เปล่งพระรัศมี     ประทับนั่งเหนือพุทธอาสน์ </strong></p><p><strong>                       อันประเสริฐ    พระผู้เป็นสารถีฝึกคนที่ควร</strong></p><p><strong>                       ฝึก  เป็นเทพยิ่งกว่าเทพ  มีพระบุณยลักษณ์</strong></p><p><strong>                       ร้อยหนึ่ง ประทับนั่ง ณ ที่นั้น  อยู่ท่ามกลาง</strong></p><p><strong>                       พุทธอาสน์ทรงรุ่งเรือง   เสมือนแท่งทองอัน</strong></p><p><strong>                       บุคคลวางไว้  บนผ้ากัมพลเหลืองฉะนั้น</strong></p><p><strong>                                   พระผู้ปราศจากมลทินสง่างามเหมือน</strong></p><p><strong>                       แท่งทองชมพูนุท  ที่เขาวางไว้บนผ้ากัมพลสี</strong></p><p><strong>                       เหลือง  เหมือนแก้วมณีส่องประกายอยู่ฉะนั้น</strong></p><p><strong>                       ทรงสง่างามเหมือนต้นสาละใหญ่   ออกดอก</strong></p><p><strong>                       สะพรั่ง  อันเป็นเครื่องประดับของขุนเขาเมรุ</strong></p><p><strong>                       ราชฉะนั้น      เปล่งแสงเหมือนปราสาททอง    </strong></p><p><strong>                       เหมือนดอกปทุมโกกนทเหมือนต้นประทีป</strong></p><p><strong>                       ส่องสว่าง      เหมือนดวงอัคคีบนยอดเขา</strong></p><p><strong>                       เหมือนต้นปาริฉัตรของทวยเทพอันดอกบาน</strong></p><p><strong>                       สะพรั่งฉะนั้น.</strong></p><p>           ปกิณณกกถาที่ประกอบด้วยการอนุโมทนาฉลองสันถาคาร พึงทราบว่า</p><p>ชื่อ<strong>ธรรมีกถา</strong>  ในที่นี้ว่า  <strong>กาปิลวตฺถุเก  สกฺเย  พหูเทว  รตฺตึ  ธมฺมิยา</strong></p><p><strong>กถาย.</strong> จริงอย่างนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสปกิณณกกถา ที่นำประโยชน์สุขมา   </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 63</p><p>ให้พวกเจ้าศากยะชาวกรุงกบิลพัสดุ์   ประดุจทรงยังพวกเจ้าศากยะให้ข้ามอากาศ</p><p>คงคา<sup>๑</sup>  ประดุจทรงควักโอชะแห่งปฐพีมาให้     ประดุจทรงจับต้นหว้าใหญ่สั่น</p><p>ประดุจทรงกวาดรวงผึ้งขนาดโยชน์หนึ่ง    ด้วยจักรยนต์    ให้พวกเจ้าศากยะดื่ม</p><p>น้ำผึ้งฉะนั้นว่า  ดูก่อนมหาบพิตร  การถวายที่อยู่เป็นทานใหญ่ ที่อยู่ของพวกท่าน</p><p>เราตถาคตก็ใช้สอยแล้ว  ภิกษุสงฆ์ก็ใช้สอยแล้ว   ที่อยู่ที่เราตถาคตและภิกษุสงฆ์</p><p>ใช้สอยแล้ว  ก็เป็นอันพระธรรมรัตนะ   ก็ใช้สอยแล้วเหมือนกัน    เพราะฉะนั้น</p><p>จึงชื่อว่า      พระรัตนะทั้งสามใช้สอยแล้ว     ก็เมื่อพวกท่านถวายอาวาสทานแล้ว</p><p>ทานทั้งปวง   ก็เป็นอันพวกท่านถวายแล้วเหมือนกัน      ธรรมดาอานิสงส์ของ</p><p>บรรณศาลาที่ตั้งอยู่บนพื้นดินก็ดี     มณฑปที่ตั้งอยู่บนกิ่งไม้ก็ดี     ใคร ๆ ก็ไม่</p><p>สามารถกำหนดได้    ครั้นตรัสธรรมกถาเป็นอันมาก    มีนัยวิจิตรนานาประการ</p><p>แล้ว   ก็ตรัสพระคาถา   (วิหารทานคาถา)   ว่า                                    </p><p>                                   <strong>วิหารย่อมป้องกันหนาวร้อนและ</strong></p><p><strong>                       สัตว์ร้ายทั้งหลาย    งูและยุงและฝนทั้งหลาย</strong></p><p><strong>                       ในฤดูหนาว  แต่นั้นลมและแดดอันร้ายที่เกิด</strong></p><p><strong>                       เอง  ย่อมบรรเทาไป.  การถวายวิหารแก่สงฆ์</strong></p><p><strong>                       เพื่ออยู่เร้น เพื่อสุข เพื่อเพ่งฌาน เพื่อเจริญ</strong></p><p><strong>                       วิปัสสนา     พระพุทธะทั้งหลายสรรเสริญว่า</strong></p><p><strong>                       เป็นทานอันเลิศ  เพราะฉะนั้นแล  คนผู้เป็น</strong></p><p><strong>                       บัณฑิตเมื่อพิจารณาเห็นสุของตน พึงสร้าง</strong></p><p><strong>                       วิหารที่น่ารื่นรมย์ให้ภิกษุพวกพหูสูตอยู่อา-</strong></p><p><strong>                       ศัย.  อนึ่งพึงถวายข้าวน้ำ  ผ้าและเสนาสนะ</strong></p><p><strong>                       แก่ภิกษุเหล่านั้น      มีใจเลื่อมใสในท่านผู้</strong></p><p><strong>                       ปฏิบัติตรง     เขารู้ทั่วถึงธรรมอันใด     ใน</strong></p><p>   ๑.  ดูอธิบายในอรรถกถาโปตลิยสูตร  ต่อจากสูตรนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 64</p><p>                       <strong>ธรรมวินัยนี้แล้ว  เป็นผู้ไม่มีอาลวะ  ปรินิพ-</strong></p><p><strong>                       พาน  ภิกษุพหูสูตเหล่านั้น   ย่อมแสดงธรรม</strong></p><p><strong>                       เครื่องบรรเทาทุกข์ทั้งปวงแก่เขาแล.</strong>                       </p><p>           อานิสงส์ในอาวาสทานแม้นี้  ก็มีด้วยประการฉะนี้. คำว่า <strong>อยมฺปิจานิ-</strong></p><p><strong>สโส</strong> ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอานิสังสกถาในอาวาสทาน  ตลอดราตรี</p><p>เป็นอันมาก   คือเกินสองยามครึ่ง.   ในพระบาลีนั้น   คาถาเหล่านี้เท่านั้น   ท่าน</p><p>ยกขึ้นสู่สังคีติ   (สังคายนา)   ส่วนปกิณณกธรรมเทศนาหาขึ้นสู่สังคีติไม่.  คำว่า</p><p><strong>สนฺทสฺเสมิ</strong>  เป็นต้น     มีเนื้อความที่กล่าวแล้วทั้งนั้น.    คำว่า   <strong>อายสฺมนฺต</strong></p><p><strong>อานนฺท  อามนฺเตสิ</strong>   ความว่า พระผู้มีพระภาคเจ้ามีพระพุทธประสงค์จะให้</p><p>ท่านพระอานนท์กล่าวธรรมกถา จึงรับสั่งให้ทราบ.  ถามว่า ก็เมื่อพระมหาเถระ</p><p>ผู้เป็นพระอสีติมหาสาวก  เช่นท่านพระสารีบุตร  ท่านพระมหาโมคคัลลานะและ</p><p>ท่านพระมหากัสสปะเป็นต้น   ก็มีอยู่  เหตุไรพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงมอบภาระ</p><p>ให้ท่านพระอานนทเถระเล่า  ?  ตอบว่า  เพราะอำนาจอัธยาศัยของบริษัท  เป็น</p><p>ความจริงท่านพระอานนท์มีชื่อเสียงปรากฏ ไปในฝ่ายเจ้าศากยะว่า  เป็นยอดของ</p><p>เหล่าภิกษุผู้เป็นพหูสูต  สามารถจะกล่าวธรรมกถาได้ไพเราะ  ด้วยบทพยัญชนะ</p><p>ที่กลมกล่อม     เหล่าเจ้าศากยะแม้เสด็จไปพระวิหาร      ก็เคยฟังธรรมกถาของ</p><p>ท่าน   ส่วนฝ่ายในแห่งเจ้าศากยะเหล่านั้น   ไม่ได้โอกาสที่จะไปยังพระวิหารได้</p><p>ตามความพอใจ   เจ้าศากยะเหล่านั้นจึงได้ดำริอยู่แต่ในใจว่า   น่าที่พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าจะตรัสธรรมกถาแต่น้อย ๆ แล้วทรงมอบภาระให้ท่านพระอานนท์  พระ</p><p>ญาติผู้ประเสริฐของเรา.  เพราะอำนาจอัธยาศัยของเจ้าศากยะเหล่านั้น    พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าจึงทรงมอบภาระให้ท่านพระอานนท์นั้นแต่องค์เดียว.   คำว่า  <strong>เสโข</strong></p><p><strong>ปฏิปโท</strong>  ได้แก่   เป็นเสขสมณะผู้ปฏิบัติพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น  ตรัสว่า  เสข-</p><p>ปฏิปทาจงแจ่มแจ้ง ปรากฏแก่เธอ  เธอจงแสดงปฏิปทาของเสขสมณะนั้น   ทรง</p><p>กำหนดบุคคลแสดงด้วยปฏิปทา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 65</p><p>           <strong>ถามว่า</strong>   ก็เพราะเหตุไร  พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงกำหนดปฏิปทานี้.</p><p>           <strong>ตอบว่า</strong>   เพราะเหตุหลายอย่าง.</p><p>           ก่อนอื่นเจ้าศากยะเหล่านี้      มุ่งหวังมงคล     ปรารถนาความเจริญแก่</p><p>มงคลศาลา   อนึ่ง   เสขปฏิปทานี้    เป็นมงคลปฏิปทา   เป็นปฏิปทาของผู้เจริญ</p><p>อยู่ในพระศาสนาของเรา     เเม้เพราะเหตุนี้     จึงทรงกำหนดปฏิปทานี้     อนึ่ง</p><p>พระเสขบุคคลเป็นอันมาก     นั่งอยู่ในบริษัทของพระองค์     เมื่อพระองค์ตรัส</p><p>ฐานะที่ทรงแทงตลอดด้วยพระองค์เองแล้ว   พระเสขบุคคลเหล่านั้น  จักกำหนด</p><p>ได้อย่างไม่ลำบากเลย   แม้เพราะเหตุนี้จึงทรงกำหนดปฏิปทานี้    อนึ่งเล่า   ท่าน</p><p>พระอานนท์ก็บรรลุเสขปฏิสัมภิทา     ท่านกล่าวในฐานะอันประจักษ์ที่ท่านแทง</p><p>ตลอดแล้วด้วยตนเอง   ก็ไม่ลำบาก   จักสามารถทำให้ผู้อื่นเข้าใจได้   แม้เพราะ</p><p>เหตุนี้    จึงทรงกำหนดปฏิปทานี้   อนึ่ง   สิกขาแม้ทั้งสามก็รวมอยู่ในเสขปฏิปทา</p><p>แล้ว    ในสิกขาทั้งสามนั้น    เมื่อท่านกล่าวอธิศีลสิกขา    วินัยปิฎกทั้งหมด    ก็</p><p>เป็นอันท่านกล่าวไว้แล้ว   เมื่อกล่าวอธิจิตตสิกขา   สุตตันตปิฎกทั้งหมด   ก็เป็น</p><p>อันท่านกล่าวไว้แล้ว  เมื่อกล่าวอธิปัญญาสิกขา   อภิธรรมปิฎกทั้งหมด   ก็เป็น</p><p>อันท่านกล่าวไว้แล้ว.   อนึ่ง   พระอานนท์เป็นพหูสูตทรงพระไตรปิฎก    ท่าน</p><p>สามารถจะกล่าวสิกขาทั้งสามด้วยปิฎกทั้งสามได้    เมื่อท่านกล่าวอย่างนี้    มงคล</p><p>และความเจริญอย่างเดียว     จักมีแก่เหล่าเจ้าศากยะ    แม้เพราะเหตุนี้     จึงทรง</p><p>กำหนดปฏิปทานี้.</p><p>           <strong>ถามว่า</strong>  ในพระบาลีว่า   หลังของเราไม่ค่อยสบายนี้    เหตุไร   พระ-</p><p>ปฤษฎางค์จึงไม่สบาย.</p><p>            <strong>ตอบว่า</strong>   เพราะเมื่อทรงตั้งความเพียรอยู่  ๖  ปี   ทุกข์ทางพระวรกายก็</p><p>มีมาก  ต่อมาภายหลังครั้งทรงพระชรา  ลมเบื้องพระปฤษฎางค์ก็เกิดแก่พระองค์.</p><p>หรือว่า   ข้อนั้นยังไม่เป็นสาเหตุ   เพราะพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น   ทรงสามารถ</p><p>เพื่อจะข่มเวทนาที่เกิดขึ้น  ประทับนั่งโดยอิริยาบถเดียวได้ถึงสัปดาห์หนึ่งบ้าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 66</p><p>สองสัปดาห์บ้าง     แต่มีพระพุทธประสงค์จงทรงใช้ศาลาสันถาคารด้วยอิริยาบถ</p><p>ทั้งสี่   จึงได้ทรงพุทธดำเนินตั้งแต่ที่ชำระพระหัตถ์และพระบาท   จนประทับนั่ง</p><p>เหนืออาสนะ   แสดงธรรม    เสด็จพระพุทธดำเนินในที่เช่นนี้   ถึงอาสนะแสดง</p><p>ธรรม   ค่อย ๆ ประทับยืนแล้วประทับนั่ง   ประทับนั่งเหนืออาสนะแสดงธรรม</p><p>สองยามครึ่ง    ในที่เช่นนี้    สำเร็จการประทับนั่งในที่เช่นนี้     บัดนี้   เมื่อทรง</p><p>บรรทม   โดยพระปรัศว์เบื้องขวา    ก็สำเร็จการบรรทม    พระผู้มีพระภาคเจ้ามี</p><p>พระพุทธประสงค์จะทรงใช้ด้วยอิริยาบถสี่    ดังกล่าวมาด้วยประการฉะนี้      ไม่</p><p>ควรกล่าวว่า   ก็ธรรมดาสรีระที่มีวิญญาณครองของเรา    ไม่สบายดังนี้   เพราะ</p><p>ฉะนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้า    ทรงถือเอาความไม่สบายแม้เล็กน้อย    ที่เกิดจาก</p><p>ประทับนั่งนาน  จึงตรัสอย่างนี้.</p><p>           คำว่า  <strong>สงฺฆาฏึ   ปญฺเปตฺวา</strong>  ความว่า  นัยว่าพวกเจ้าศากยะเหล่านั้น</p><p>ให้กั้นม่านผ้าไว้ที่ส่วนข้างหนึ่งของสันถาคาร  ให้จัดตั้งเตียงที่สมควร   แล้วลาด</p><p>ด้วยเครื่องลาดที่สมควรแล้วติดเพดานประดับด้วยดาวทอง  พวงมาลัยหอม   ไว้</p><p>ข้างบน  ตามประทีปน้ำมันหอมไว้   ด้วยทรงดำริว่า   ไฉนหนอพระศาสดาจัก</p><p>เสด็จลุกขึ้นจากธรรมาสน์   แล้วพักหน่อยหนึ่ง   จะทรงบรรทม ณ ที่นี้   เมื่อ</p><p>เป็นเช่นนี้   สันถาคารนี้     เป็นอันพระศาสดาทรงใช้แล้วด้วยอิริยาบถ ๔   ก็จัก</p><p>เป็นประโยชน์สุขแก่พวกเรา ตลอดกาลนาน. แม้พระศาสดาก็ทรงทราบอัธยาศัย</p><p>นั้นนั่นแล  จึงทรงปูสังฆาฏิบรรทม ณ ที่นั้น. คำว่า <strong>อุฏฺานสญฺ  มนสิกริ-</strong></p><p><strong>ตฺวา</strong>   ความว่า   ทรงตั้งอุฏฐานสัญญาไว้ในใจว่า   ล่วงเวลาเท่านี้  เราจักลุกขึ้น. </p><p>คำว่า  <strong>มหานาม  สกฺก  อามนฺเตสิ</strong>  ความว่า  นัยว่า   ในเวลานั้นเจ้ามหานาม</p><p>ศากยะเป็นหัวหน้าสูงสุดในบริษัทนั้น   เมื่อท่านพระอานนท์สงเคราะห์เจ้ามหา-</p><p>นามนั้นแล้ว    ก็เป็นอันสงเคราะห์บริษัทส่วนที่เหลือด้วย     เพราะเหตุนั้น</p><p>พระเถระจึงเรียกเฉพาะเจ้ามหานามศากยะนั้นองค์เดียว.   คำว่า  <strong>สีลสมฺปนโน</strong></p><p>แปลว่า   ถึงพร้อมด้วยศีล.   อธิบายว่า    มีศีลสมบูรณ์    มีศีลบริบูรณ์.   คำว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 67</p><p><strong>สทฺธมฺเมหิ</strong>   แปลว่า  ด้วยธรรมอันดี   หรือด้วยธรรมของคนดี   คือสัตบุรุษ.</p><p>ด้วยคำว่า   <strong>กถ  จ   มหานาม</strong>  นี้   พระเถระประสงค์จะตั้งแม่บทแห่งเสขปฏิปทา</p><p>ด้วยฐานะเท่านี้แล้ว     อธิบายให้พิศดารโดยลำดับ     จึงกล่าวอย่างนี้.     คำว่า</p><p><strong>สีลสมฺปนฺโน</strong>  เป็นต้น    ในพระบาลีนั้นบัณฑิตพึงทราบตามนัยที่ตรัสไว้แล้ว</p><p>ในอากังเขยยสูตร เป็นต้นว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พวกเธอจงเป็นผู้มีศีลสมบูรณ์</p><p>อยู่เถิดดังนี้.    ในคำว่า   <strong>กายทุจฺจริเตน</strong>   เป็นต้น     เป็นตติยาวิภัตติ    ลงใน</p><p>อรรถทุติยาวิภัตติ.  อธิบายว่า  ละอาย  เกลียด  กายทุจริตเป็นต้น  ที่ควรละอาย.</p><p>คำว่า   <strong>กายทุจฺจริเตน</strong>    เป็นตติยาวิภัตติ    ลงในอรรถเหตุ    ในนิทเทสแห่ง</p><p>โอตตัปปะ.   อธิบายว่า   เกรงกลัว    แต่กายทุจริตเป็นต้น    อันเป็นตัวเหตุแห่ง</p><p>โอตตัปปะ.    คำว่า   <strong>อารทฺธวิริโย</strong>    คือ     ผู้มีความเพียรอันประคองไว้    มีใจ</p><p>ไม่ย่อหย่อน. คำว่า  <strong>ปหานาย</strong> คือเพื่อประโยชน์แก่การละ. คำว่า <strong>อุปสมฺปทาย</strong></p><p>คือ   เพื่อประโยชน์แก่การกลับได้.   คำว่า  <strong>ถามว่า</strong>  คือผู้ประกอบด้วยเรี่ยวแรง</p><p>คือความเพียร.    คำว่า  <strong>ทฬฺหปรกฺกโม</strong>   คือ   ผู้ก้าวไปข้างหน้าอย่างมั่นคง.</p><p>คำว่า  <strong>อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ   ธมฺเมสุ</strong>   ความว่า  ผู้มีธุระอันไม่ทอดทิ้ง  มี </p><p>ความเพียรอันไม่ย่อหย่อนในกุศลธรรม.   คำว่า   <strong>ปรเมน</strong>   คือ   สูงสุด.   คำว่า</p><p><strong>สติเนปกฺเกน</strong>  คือ  ด้วยสติและความเป็นผู้มีปัญญารักษาตน.   </p><p>           <strong>ถามว่า</strong>  ก็เพราะเหตุไร  ปัญญาจึงมาในบทภาชนีย์ของสติ.</p><p>           <strong>ตอบว่า</strong>   เพื่อแสดงความที่สติมีกำลัง.     แท้จริงสติที่ปราศจากปัญญา</p><p>ย่อมอ่อนกำลัง  สติที่ประกอบด้วยปัญญาย่อมมีกำลัง.</p><p>           คำว่า  <strong>จิรกตปิ</strong>  ความว่า   การบำเพ็ญข้อปฏิบัติคือมหาวัตร  ๘๐  มี</p><p>เจติยังคณวัตรเป็นต้น   อันตนเองหรือคนอื่น   กระทำด้วยกายมานาน.   คำว่า</p><p><strong>จิรภาสิตปิ</strong>     ความว่า    คำที่ตนเองหรือผู้อื่นกล่าวด้วยวาจามานาน    ได้แก่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 68</p><p>กถาที่ว่าด้วยการอุทิศเอง  การให้ผู้อื่นอุทิศ   การประชุมธรรม   การแสดงธรรม</p><p>และเลียบเคียงด้วยความเคารพ   คือ   วจีกรรม    ที่เป็นไปด้วยอำนาจ    ถ้อยคำ</p><p>ที่ควรอนุโมทนาเป็นต้น.   คำว่า  <strong>สริตา  อนุสฺสริตา</strong>   ความว่า  เมื่อกายกรรม</p><p>นั้น   กระทำมานานด้วยกาย    ชื่อว่า   กายเป็นกายวิญญัติ    เมื่อวจีกรรมกล่าว</p><p>มานาน .  ชื่อว่า   วาจา    เป็นวจีวิญญัติ   แม้ทั้งสองอย่างนั้น  เป็นรูปจิตและ</p><p>เจตสิกที่ยังรูปนั้นให้ตั้งขึ้นเป็นรูป     ย่อมระลึกและตามระลึกว่า    รูปธรรมและ</p><p>อรูปธรรมเหล่านี้  เกิดขึ้นอย่างนี้    ดับไปอย่างนี้   ด้วยประการฉะนี้.  อธิบายว่า</p><p>ยังสติสัมโพชฌงค์ให้ตั้งขึ้น    แท้จริงในที่นี้ท่านประสงค์เอาสติที่ยังโพชฌงค์ให้</p><p>ตั้งขึ้น   ด้วยสตินั้น  อริยสาวกนั้น   พึงทราบว่า   ชื่อว่า  <strong>สริตา</strong>  เพราะระลึกได้</p><p>ครั้งเดียว   ชื่อว่า   <strong>อนุสฺสริตา</strong> เพราะระลึกได้บ่อย ๆ.</p><p>           คำว่า   <strong>อุทยตฺถคามินิยา</strong>    ความว่า    อันถึงความเกิดและความเสื่อม</p><p>คือ    สามารถเพื่อจะรู้ชัด    ซึ่งความเกิดและความเสื่อมแห่งขันธ์ทั้งห้า.    คำว่า</p><p><strong>อริยาย</strong>   ความว่า  หมดจด  เพราะตั้งอยู่ไกลจากกิเลสทั้งหลาย  โดยข่มไว้  และ</p><p>โดยตัดได้ขาด.  คำว่า  <strong>ปญฺาย  สมนฺนาคโต</strong>  คือ  เป็นผู้พร้อมด้วยวิปัสสนา</p><p>ปัญญา  และมรรคปัญญา.    ในคำว่า    <strong>นิพฺเพธิกาย</strong>    ความว่า    วิปัสสนา-</p><p>ปัญญา   และมรรคปัญญานั้นแล   ท่านเรียกว่า   <strong>นิพเพธิกา</strong>   เพราะเป็นเครื่อง</p><p>แทงตลอด.    อธิบายว่า   ประกอบด้วยนิพเพธิกปัญญานั้น.    บรรดาวิปัสสนา</p><p>ปัญญาและมรรคปัญญาทั้งสองนั้น  มรรคปัญญาชื่อว่า  <strong>นิพเพธิกา</strong>  เพราะ</p><p>อรรถวิเคราะห์ว่า   เจาะแทง    คือ    ทำลายกองโลภะ    กองโทสะ    กองโมหะ</p><p>ที่ไม่เคยเจาะแทงที่ไม่เคยทำลายเสียได้   โดยตัดได้ขาด    วิปัสสนาปัญญาชื่อว่า</p><p><strong>นิพเพธิกา</strong>     เพราะอรรถวิเคราะห์ว่า      เจาะแทงทำลายกองโลภะเป็นต้นได้</p><p>โดยเจาะแทงทำลายได้ชั่วขณะ   และเพราะเป็นไปเพื่อได้มาซึ่งมรรคปัญญา  อัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 69</p><p>เป็นเครื่องเจาะแทง   เพราะเหตุนั้น     วิปัสสนาปัญญาจะรียกว่า   <strong>นิพเพธิกา</strong></p><p>ก็ควร.  มรรคปัญญาทำทุกข์ในวัฏฏะให้สิ้นไปโดยชอบ  คือ  โดยเหตุ  โดยนัย</p><p>เพราะเหตุนั้น      จึงชื่อว่า     เป็นข้อปฏิบัติให้ถึงความสิ้นไปแห่งทุกข์โดยชอบ</p><p>แม้ในคำว่า   <strong>สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา</strong>    วิปัสสนาทำทุกข์ในวัฏฏะและทุกข์</p><p>เพราะกิเลสให้สิ้นไป   ด้วยอำนาจตทังคปหาน   เพราะเหตุนั้น   จึงชื่อว่า   เป็น</p><p>ข้อปฏิบัติให้ถึงความสิ้นไปแห่งทุกข์   อีกอย่างหนึ่ง   วิปัสสนานั้นก็พึงทราบว่า</p><p>เป็นข้อปฏิบัติให้ถึงความสิ้นไปแห่งทุกข์    แม้เพราะเป็นไปเพื่อได้มาซึ่งมรรค-</p><p>ปัญญา  อันเป็นข้อปฏิบัติให้ถึงความสิ้นไปแห่งทุกข์.                             </p><p>           คำว่า  <strong>อภิเจตสิกาน</strong>  ความว่า  อันอิงอาศัยจิตอันยิ่ง  จิตอันประเสริฐ.</p><p>คำว่า  <strong>ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราน</strong>  ความว่า  อันเป็นเหตุให้ได้มาซึ่งสุขในขณะที่</p><p>เอิบอิ่ม.  คำว่า  <strong>นิกามลาภี</strong>  ความว่า  เข้าสมาบัติในขณะที่ต้องการ ๆ.  คำว่า</p><p><strong>อกิจฺฉลาภี</strong>    คือได้ไม่ยาก. คำว่า  <strong>อกสิรลาภี</strong>  คือได้อย่างไพบูลย์.  พระ-</p><p>อริยสาวกรูปหนึ่ง    สามารถเข้าสมาบัติได้      ในขณะที่ต้องการ.  เพราะเป็นผู้</p><p>คล่องแเคล่ว   แต่อีกรูปหนึ่ง   ไม่ลำบาก   แต่ไม่สามารถข่มธรรมที่เป็นอันตราย</p><p>แห่งสมาธิไว้ได้  เธอก็ออกจากสมาบัติไปทันที เพราะตนไม่ปรารถนาไม่สามารถ</p><p>ดำรงสมาบัติไว้ได้   โดยเวลาตามที่กำหนดไว้   อริยสาวกนี้ชื่อว่า    ได้ยาก   ได้</p><p>ลำบาก   ส่วนอริยสาวกรูปหนึ่ง    สามารถเข้าสมาบัติได้ในขณะที่ต้องการ   ทิ้ง </p><p>ไม่ลำบาก     ในธรรมที่มีสมาธิบริสุทธิ์     ก็ข่มใจไว้ได้     เธอสามารถออกจาก</p><p>สมาบัติโดยเวลาตามที่กำหนดไว้ได้  อริยสาวกนี้ชื่อว่า  ได้โดยไม่ยาก  ทั้งชื่อว่า</p><p>ได้โดยไม่ลำบาก.  ด้วยคำว่า <strong>อย  วุจฺจติ  มหานาม อริยสาวโก  เสโข  ปาฏิ-</strong></p><p><strong>ปโท</strong>  นี้   พระเถระแสดงว่า  ดูก่อนท่านมหานาม  อริยสาวกผู้ปฏิบัติเสขปฏิปทา</p><p>ท่านเรียกว่า     ผู้ประกอบด้วยข้อปฏิบัติ      อันเป็นไปเพื่อห้องแห่งวิปัสสนา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 70</p><p>คำว่า     <strong>อปุจฺจณฺฑตาย</strong>     คือ    เพราะความเป็นกะเปาะไข่ที่ไม่เสีย.     คำว่า</p><p><strong>ภพฺโพ</strong>   <strong>อภินิพฺภิทาย</strong>   คือ    ควรเพื่อกระเทาะออกด้วยอำนาจฌาน.   คำว่า</p><p><strong>สมฺโพธาย</strong>  คือ  เพื่ออริยมรรค.  ด้วยคำว่า <strong>อนุตฺตรสฺส</strong> <strong>โยคกฺเขมสฺส</strong>  นี้ </p><p>พระเถระแสดงว่า     พระอรหัตชื่อว่า     ธรรมอันเกษมจากโยคะอย่างยอดเยี่ยม </p><p>เป็นผู้ควรเพื่อบรรลุธรรมนั้น   ข้ออุปมาที่ท่านนำมาเพื่อแสดงข้อความในพระ-</p><p>สูตรนี้    บัณฑิตพึงทราบ    ตามนัยที่ท่านกล่าวไว้ในเจโตขีลสูตรนั่นแล.   ก็การ</p><p>เทียบเคียงข้ออุปมาอันใด   มาในเจโตขีลสูตรนั้น   อย่างที่ว่า   ความเพียรยิ่งของ</p><p>ภิกษุนี้    คือความที่ภิกษุนี้เป็นผู้ประกอบด้วยองค์ ๑๕ นั้น  ก็เหมือนการกระทำ</p><p>กิริยา ๓ อย่างในกะเปาะไข่ของแม่ไก่นั้น   การเทียบเคียงข้ออุปมานั้น   บัณฑิต</p><p>พึงประกอบความอย่างนี้ว่า   ความที่ภิกษุนี้     พร้อมด้วยธรรม ๑๕    มีความเป็น</p><p>ผู้ถึงพร้อมด้วยศีลเป็นต้น      ก็เหมือนการกระทำกิริยา ๓ อย่าง     ในกะเปาะไข่</p><p>ของแม่ไก่นั้น   แล้วพึงทราบอย่างเดียวกัน   เพราะพระบาลีว่า    ภิกษุในธรรม-</p><p>วินัยนี้  ย่อมเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีลอย่างนี้เป็นต้น  คำที่เหลือก็เช่นเดียวกับ</p><p>คำที่ท่านกล่าวไว้ในที่ทั้งปวงนั่นและ     คำว่า     <strong>อิมเยว</strong>   <strong>อนุตฺตร</strong>   <strong>อุเปกฺขา</strong></p><p><strong>สติปาริสุทฺธึ</strong>  ความว่า  อันเป็นจตุตถฌานอันสูงสุด  ไม่เหมือนกับปฐมฌาน</p><p>เป็นต้น    อันนี้.  คำว่า <strong>ปมา</strong>  <strong>อภินิพฺภิทา</strong>  คือการทำลายด้วยฌาณ  ครั้งแรก</p><p>แม้ในครั้งที่สองเป็นต้น     ก็นัยนี้เหมือนกัน     ก็ลูกไก่เกิดสองครั้ง     คือออก</p><p>จากท้องแม่    ครั้งหนึ่ง     ออกจากกะเปาะไข่ครั้งหนึ่ง,    อริยสาวกเกิดสามครั้ง</p><p>ด้วยวิชชาสาม   คือ   บรรเทาความมืดที่ปกปิดขันธ์ที่เคยอาศัยในปางก่อน  เกิด</p><p>ครั้งที่หนึ่งด้วยปุพเพนิวาสญาณ  บรรเทาความมืดที่ปกปิดจุติปฏิสนธิ  ของสัตว์</p><p>ทั้งหลาย   แล้วเกิดครั้งที่สองด้วยทิพยจักษุญาณ  บรรเทาความมืดที่ปกปิดสัจจะ</p><p>ทั้งสี่   แล้วเกิดครั้งที่สามด้วยอาสวักขยญาณ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 71</p><p>           คำว่า   <strong>อิท  ปิสฺส  โหติ  จรณสฺมึ</strong>    ความว่า    แม้อันนี้ก็ย่อมชื่อว่า</p><p>จรณะของภิกษุผู้มีศีล ชื่อว่า จรณะมีมากมิใช่อย่างเดียว ได้แก้ ธรรม ๑๕  มีศีล </p><p>เป็นต้น .   อธิบายว่า   ในธรรม ๑๕  นั้น     แม้ศีลนี้ก็เป็นจรณะอย่างหนึ่ง   แต่</p><p>โดยใจความเฉพาะบท  ผู้ใดเที่ยว  คือไปสู่ทิศที่ไม่เคยไปด้วยคุณชาตินี้  เหตุ</p><p>นั้นคุณชาตินี้ชื่อว่า   จรณะ   เครื่องเที่ยวไป.   ในที่ทุกแห่ง   ก็มีนัยนี้.   คำว่า</p><p><strong>อิท  ปิสฺส โหติ   วิชฺชาย</strong>   ความว่า   ปุพเพนิวาสญาณนี้   ย่อมชื่อว่า   วิชชา</p><p>ของภิกษุนั้น.   ชื่อว่า  วิชชามีมาก  มิใช่อย่างเดียว ได้แก่  ญาณ ๘  มีวิปัสสนา-</p><p>ญาณเป็นต้น .  อธิบายว่า  ในญาณ ๘ นั้น   ญาณแม้นี้   ก็ชื่อว่า   วิชชาอย่าง</p><p>หนึ่ง   แต่โดยใจความเฉพาะบท   ผู้ใดรู้แจ้งแทงตลอดด้วยคุณชาตนี้    เหตุนั้น</p><p>คุณชาตินี้ชื่อว่า  วิชชา  เครื่องรู้แจ้งแทงตลอด.  คำว่า  <strong>วิชฺชาสมฺปนฺโน  อติปิ</strong></p><p>ความว่า   ถึงพร้อมด้วยวิชชา  ๓   เรียกว่า   ผู้สมบูรณ์ด้วยวิชชาดังนี้บ้าง.   คำว่า</p><p><strong>จรณสมฺปนฺโน  อิติปิ</strong>   ความว่า  ถึงพร้อมด้วยธรรม  ๑๕  เรียกว่า  ผู้สมบูรณ์ </p><p>ด้วยจรณะดังนี้บ้าง.  คำว่า <strong>วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน  อิติปิ</strong>  ความว่า  ส่วนผู้</p><p>ถึงพร้อมด้วยทั้งสองอย่างนั้น   เรียกว่า  ผู้สมบูรณ์ด้วยวิชชาและจรณะดังนี้บ้าง.</p><p>คำว่า  <strong>สนฺนงฺกุมาเรน</strong><sup>๑</sup>   คือ  เด็กโบราณ   ที่ปรากฏชื่อว่า   กุมารมาตั้งแต่กาล</p><p>ไกลโน้น    เล่ากันว่า  ในถิ่นมนุษย์สันนังกุมารนั้น  ทำฌานให้บังเกิดครั้งยังเป็น</p><p>เด็กไว้จุก ๕ จุก  ฌานก็ไม่เสื่อม   ไปบังเกิดในพรหมโลก  อัตภาพของเขาน่ารัก</p><p>น่าพอใจ   เพราะฉะนั้นเขาจึงเที่ยวไปด้วยอัตภาพเช่นนั้น    ด้วยเหตุนั้น   คน</p><p>ทั้งหลายจึงให้สมญานามเขาว่า  สันนังกุมาร.  คำว่า <strong>ชเนตสฺมึ</strong>  คือ  ในหมู่ชน.</p><p>อธิบายว่า  ในหมู่ประซาชน. คำว่า  <strong>เย  โคตฺตปฏิสารโน</strong>  ความว่า ชนเหล่า</p><p>ใดยึดถือโคตร   ในชนหมู่นั้นว่าเราเป็นโคตมะ   เราเป็นกัสสปะ   ในหมู่คนที่</p><p>ยึดถือเรื่องโคตรนั้น    กษัตริย์ก็เป็นผู้ประเสริฐสุดในโลก.    คำว่า    <strong>อนุมตา</strong></p><p>  ๑.  บาลีเป็นสนังกุมาร </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 72</p><p><strong>ภควตา</strong>  ความว่า  คาถานี้เราเทียบเคียงแสดงพร้อมด้วยปัญหาพยากรณ์ของเรา.</p><p>ในอัมพัฏฐสูตร     พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อตรัสว่า     ดูก่อนอัมพัฏฐะ    ถึงเราก็</p><p>กล่าวอย่างนี้ว่า</p><p>                                   <strong>ในหมู่ชนที่ยังยึดถือในเรื่องโคตร</strong></p><p><strong>                       กษัตริย์เป็นผู้ประเสริฐสุด คนที่สมบูรณ์ด้วย</strong></p><p><strong>                       วิชชาและจรณะเป็นผู้ประเสริฐสุดในหมู่</strong></p><p><strong>                       เทวดาและมนุษย์.</strong></p><p>           ก็ทรงอนุมัติ   คือทรงอนุโมทนา.    ตามคาถานี้   คำว่า   <strong>สาธุ   สาธุ</strong></p><p><strong>อานนฺท</strong>     ความว่า ได้ยินว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้า    ไม่หยั่งลงสู่นิทรารมณ์มา</p><p>ตั้งแต่ต้นทรงสดับพระสูตรนี้  ทรงทราบว่า  อานนท์จับยึดเอายอดเสขปฏิปทา</p><p>จึงเสด็จลุกขึ้นประทับนั่งขัดสมาธิ  ได้ประทานสาธุการรับรอง   ดังนั้นพระสูตรนี้</p><p>ด้วยพระวาจาเพียงเท่านี้   จึงเกิดชื่อว่า     เป็นภาษิตของพระชินเจ้า.   คำที่เหลือ</p><p>ในที่ทุกแห่งตื้นทั้งนั้นแล.</p><p>                            <em>จบอรรถกถาเสขปฏิปทาสูตรที่  ๓ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 73</p><p>                                     <strong>๔.  โปตลิยสูตร</strong></p><p>                                   <strong>ว่าด้วยโปตลิยคฤหบดี</strong></p><p>           [๓๖]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จประทับอยู่ใน<strong>อังคุตตราปชนบท</strong></p><p>ในนิคมของชาวอังคุตตราปะ  ชื่อว่า<strong>อาปณะ</strong>  ครั้งนั้นเวลาเช้า  พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าทรงนุ่งแล้ว  ทรงถือบาตรและจีวร   เสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังอาปณนิคม</p><p>ครั้นเสด็จเที่ยวบิณฑบาตในอาปณนิคมแล้วภายหลังภัต  เสด็จกลับจากบิณฑบาต</p><p>แล้ว  เสด็จเข้าไปยังไพรสัณฑ์แห่งหนึ่ง  เพื่อทรงพักกลางวัน  เสด็จถึงไพรสนฑ์</p><p>นั้นแล้ว   ประทับนั่งพักกลางวัน  ณ  โคนไม้ต้นหนึ่ง  แม้<strong>โปตลิยคฤหบดี</strong> มี</p><p>ผ้านุ่งผ้าห่มสมบูรณ์   ถือร่ม    สวมรองเท้า   เดินเที่ยวไปมาเป็นการพักผ่อนอยู่</p><p>เข้าไปยังไพรสณฑ์นั้นแล้ว   ครั้นถึงไพรสณฑ์นั้นแล้ว   เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าถึงที่ประทับ   ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า  ครั้นผ่านการปราศรัย</p><p>พอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว  ได้ยืนอยู่  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>           [๓๗]  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสกะโปตลิยคฤหบดีผู้ยืนอยู่  ณ ที่ควร</p><p>ส่วนข้างหนึ่งว่า  ดูก่อนคฤหบดี  อาสนะมีอยู่   ถ้าท่านประสงค์เชิญนั่งเถิด.  เมื่อ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว    โปตลิยคฤหบดีโกรธ    น้อยใจว่า   พระ-</p><p>สมณโคดมตรัสเรียกเราด้วยคำว่า  คฤหบดี  แล้วได้นิ่งเสีย.  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ได้ตรัสกะโปตลิยคฤหบดีเป็นครั้งที่ ๒  ว่า ดูก่อนคฤหบดี อาสนะมีอยู่  ถ้าท่าน</p><p>ประสงค์เชิญนั่งเถิด.    โปตลิยคฤหบดีโกรธ    น้อยใจว่า   พระสมณโคดมตรัส</p><p>เรียกเราด้วยคำว่า คฤหบดี  ได้นิ่งเสียเป็นครั้งที่ ๒.  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัส</p><p>กะโปตลิยคฤหบดีเป็นครั้งที่ ๓  ว่า     ดูก่อนคฤหบดี    อาสนะมีอยู่     ถ้า</p><p>ท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 74</p><p>ประสงค์   เชิญนั่งเถิด.  เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว  โปตลิยคฤหบดี</p><p>โกรธ   น้อยใจว่า   พระสมณโคดมตรัสเรียกเราด้วยคำว่า   คฤหบดี   แล้วได้</p><p>กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ท่านพระโคดม   พระดำรัสที่พระองค์ตรัสเรียก</p><p>ข้าพเจ้าด้วยคำว่า   คฤหบดีนั้น   ไม่เหมาะ   ไม่สมควรเลย.</p><p>           พ.   ดูก่อนคฤหบดี  ก็อาการของท่าน  เพศของท่าน   เครื่องหมายของ</p><p>ท่านเหล่านั้น  เป็นเหมือนคฤหบดีทั้งนั้น.</p><p>           โป.   จริงเช่นนั้น   ท่านพระโคดม    ก็แต่ว่าการงานทั้งปวง    ข้าพเจ้า</p><p>ห้ามเสียแล้ว   โวหารทั้งปวง   ข้าพเจ้าตัดขาดแล้ว.   </p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ก็การงานทั้งปวง    ท่านห้ามเสียแล้ว     โวหารทั้งปวง</p><p>ท่านตัดขาดแล้วอย่างไรเล่า.</p><p>           ท่านพระโคดม   ขอประทานโอกาส   สิ่งใดของข้าพเจ้าที่มี  เป็นทรัพย์</p><p>ก็ดี   เป็นข้าวเปลือกก็ดี   เป็นเงินก็ดี   เป็นทองก็ดี    สิ่งนั้นทั้งหมด    ข้าพเจ้า</p><p>มอบให้เป็นมรดกแก่บุตรทั้งหลาย    ข้าพเจ้ามิได้สอน    มิได้ว่าเขาในสิ่งนั้น ๆ</p><p>ข้าพเจ้ามีอาหารและเครื่องนุ่งห่มเป็นอย่างยิ่งอยู่  ท่านพระโคดม  การงานทั้งปวง</p><p>ข้าพเจ้าห้ามเสียแล้ว   โวหารทั้งปวง   ข้าพเจ้าตัดขาดแล้ว    ด้วยประการอย่างนี้ </p><p>แล.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  ท่านกล่าวการตัดขาดโวหาร  เป็นอย่างหนึ่ง   ส่วนการ</p><p>ตัดขาดโวหารในวินัยของพระอริยะ   เป็นอีกอย่างหนึ่ง.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ก็การตัดขาดโวหารในวินัยของพระอริยะเป็น</p><p>อย่างไรเล่า  ดีละ   พระองค์ผู้เจริญ   การตัดขาดโวหารในวินัยของพระอริยะ  มี</p><p>อยู่ด้วยประการใด    ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า    จงทรงแสดงธรรมแก่ข้าพเจ้าด้วย</p><p>ประการนั้นเถิด.   </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 75</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ถ้าอย่างนั้น   ท่านจงฟัง   จงใส่ใจให้ดี   เราจักกล่าว.</p><p>โปตลิยคฤหบดีทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว.</p><p>                         <strong>ธรรมเครื่องตัดโวหาร ๘ ประการ</strong></p><p>           [๓๘]  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า  ดูก่อนคฤหบดี  ธรรม  ๘ ประ-</p><p>การนี้ย่อมเป็นไปเพื่อตัดขาดโวหารในวินัยของพระอริยะ.   ๘  ประการเป็นไฉน</p><p>คือ   ปาณาติบาตพึงละได้เพราะอาศัยการไม่ฆ่าสัตว์ อทินนาทาน พึงละได้เพราะ</p><p>อาศัยการถือเอาแต่ของที่เขาให้         มุสาวาทพึงละได้เพราะอาศัยวาจาสัตย์</p><p>ปิสุณาวาจาพึงละได้เพราะอาศัยวาจาไม่ส่อเสียด       ความโลภด้วยสามารถความ</p><p>กำหนัดพึงละได้เพราะอาศัยความไม่โลภด้วยสามารถความกำหนัด  ความโกรธ</p><p>ด้วยสามารถแห่งการนินทาพึงละได้เพราะความไม่โกรธ  ด้วยสามารถแห่งการ</p><p>นินทา      ความคับแค้นด้วยความสามารถแห่งความโกรธพึงละได้เพราะอาศัย</p><p>ความไม่คับแค้นด้วยสามารถความโกรธ  ความดูหมิ่นท่านพึงละได้เพราะอาศัย</p><p>ความไม่ดูหมิ่นท่าน   ดูก่อนคฤหบดี   ธรรม ๘  ประการนี้แล   เรากล่าวโดยย่อ</p><p>ยังมิได้จำแนกโดยพิสดาร   ย่อมเป็นไปเพื่อตัดขาดโวหารในวินัยของพระอริยะ. </p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ก็ธรรม ๘ ประการนี้  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส</p><p>โดยย่อมิได้ทรงจำแนกโดยพิสดาร     ย่อมเป็นไปเพื่อตัดขาดโวหารในวินัยของ</p><p>พระอริยะ  ดีละ  พระองค์ผู้เจริญ    ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอาศัยความกรุณา</p><p>จำแนกธรรม ๘  ประการนี้   โดยพิสดารแก่ข้าพเจ้าเถิด.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ถ้าอย่างนั้น   ท่านจงฟัง   จงใส่ใจให้ดี   เราจักกล่าว.</p><p>โปตลิยคฤหบดีทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 76</p><p>           [๓๙]   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า  ดูก่อนคฤหบดี   ก็คำที่เรากล่าว</p><p>ดังนี้ว่า    ปาณาติบาตพึงละได้เพราะอาศัยการไม่ฆ่าสัตว์    เรากล่าวเพราะอาศัย</p><p>อะไร  ดูก่อนคฤหบดี  อริยสาวกในธรรมวินัยนี้   ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า  เรา</p><p>พึงทำปาณาติบาตเพราะเหตุแห่งสังโยชน์เหล่าใด     เราปฏิบัติเพื่อละ    เพื่อตัด</p><p>สังโยชน์เหล่านั้น     อนึ่งเราพึงทำปาณาติบาต   แม้ตนเองพึงติเตียนตนได้เพราะ</p><p>ปาณาติบาตเป็นปัจจัย  วิญญูชนพิจารณาแล้ว  พึงติเตียนได้  เพราะปาณาติบาต</p><p>เป็นปัจจัย. เมื่อตายไปทุคติเป็นอันหวังได้  เพราะปาณาติบาตเป็นปัจจัย  ปาณา-</p><p>ติบาตนี้นั่นแหละ    เป็นตัวสังโยชน์    เป็นตัวนิวรณ์   อนึ่ง   อาสวะที่เป็นเหตุ</p><p>คับแค้นและกระวนกระวายเหล่าใด   พึงเกิดขึ้นเพราะปาณาติบาตเป็นปัจจัย  เมื่อ</p><p>บุคคลงดเว้นจากปาณาติบาตแล้ว     อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวาย</p><p>เหล่านั้น    ย่อมไม่มี    คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า     ปาณาติบาตพึงละได้เพราะอาศัย</p><p>การไม่ฆ่าสัตว์   เรากล่าวเพราะอาศัยข้อนี้.                    </p><p>           [๔๐]   ก็คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า      อทินนาทานพึงละได้เพราะอาศัยการ</p><p>ถือเอาแต่ของที่เขาให้     เรากล่าวเพราะอาศัยอะไร.   ดูก่อนคฤหบดี   อริยสาวก</p><p>ในธรรมวินัยนี้   ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า  เราพึงถือเอาของที่เขามิได้ให้  เพราะ</p><p>เหตุแห่งสังโยชน์เหล่าใด  เราปฏิบัติเพื่อละ  เพื่อตัดสังโยชน์เหล่านั้น.  อนึ่ง</p><p>เราพึงถือเอาของที่เขามิได้ให้   แม้ตนเองพึงติเตียนตนได้    เพราะอทินนาทาน</p><p>เป็นปัจจัย    วิญญูชนพิจารณาแล้วพึงติเตียนได้   เพราะอทินนาทานเป็นปัจจัย.</p><p>เมื่อตายไป  ทุคติเป็นอันหวังได้  เพราะอทินนาทานเป็นปัจจัย.  อทินนาทานนี้ </p><p>นั่นแหละ    เป็นตัวสังโยชน์    เป็นตัวนิวรณ์   อนึ่ง   อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้น</p><p>และกระวนกระวายเหล่าใด  พึงเกิดขึ้นเพราะอทินนาทานเป็นปัจจัย   เมื่อบุคคล</p><p>งดเว้นจากอทินนาทานแล้ว    อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 77</p><p>นั้น   ย่อมไม่มี   คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า    อทินนาทานพึงละได้     เพราะอาศัยการ</p><p>ถือเอาแต่ของที่เขาให้   เรากล่าวเพราะอาศัยข้อนี้.</p><p>           [๔๑]   ก็คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า     มุสาวาทพึงละได้     เพราะอาศัยวาจา</p><p>สัตย์  เรากล่าวเพราะอาศัยอะไร  ดูก่อนคฤหบดี  อริยสาวกในธรรมวินัยนี้  ย่อม</p><p>พิจารณาเห็นดังนี้ว่า  เราพึงกล่าวมุสาเพราะเหตุแห่งสังโยชน์เหล่าใด.   เราปฏิบัติ </p><p>เพื่อละเพื่อตัดสังโยชน์เหล่านั้น   อนึ่ง   เราพึงกล่าวมุสา     แม้ตนเองพึงติเตียน</p><p>ตนได้เพราะมุสาวาทเป็นปัจจัย  วิญญูชนพิจารณาแล้วพึงติเตียนได้    เพราะ</p><p>มุสาวาทเป็นปัจจัย  เมื่อตายไป   ทุคติเป็นอันหวังได้   เพราะมุสาวาทเป็นปัจจัย </p><p>มุสาวาทนี้นั่นแหละเป็นตัวสังโยชน์     เป็นตัวนิวรณ์..  อนึ่ง     อาสวะที่เป็นเหตุ</p><p>คับแค้นและกระวนกระวายเหล่าใดพึงเกิดขึ้นเพราะมุสาวาทเป็นปัจจัย     เมื่อ</p><p>บุคคลงดเว้นจากมุสาวาทแล้ว       อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวาย </p><p>เหล่านั้น  ย่อมไม่มี  คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า  มุสาวาทพึงละได้  เพราะอาศัยวาจา</p><p>สัตย์  เรากล่าวเพราะอาศัยข้อนี้.</p><p>           [๔๒]   ก็คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า   ปิสุณาวาจาพึงละได้   เพราะอาศัยวาจา</p><p>ไม่ส่อเสียด      เรากล่าวเพราะอาศัยอะไร.    ดูก่อนคฤหบดี    อริยสาวกในธรรม</p><p>วินัยนี้   ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า     เราพึงกล่าววาจาส่อเสียด     เพราะเหตุแห่ง</p><p>สังโยชน์เหล่าใด   เราปฏิบัติเพื่อละ   เพื่อตัดสังโยชน์   เหล่านั้น   อนึ่ง   เราพึง</p><p>กล่าววาจาส่อเสียด       แม้ตนเองพึงติเตียนตนได้เพราะวาจาส่อเสียดเป็นปัจจัย.</p><p>วิญญูชนพิจารณาแล้ว    พึงติเตียนได้เพราะวาจาส่อเสียดเป็นปัจจัย.     เมื่อตาย</p><p>ไป  ทุคติเป็นอันหวังได้  เพราะวาจาส่อเสียดเป็นปัจจัย   ปิสุณาวาจานี้นั่นแหละ</p><p>เป็นตัวสังโยชน์ เป็นตัวนิวรณ์.  อนึ่ง อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระ-</p><p>วายเหล่าใด     พึงเกิดขึ้นเพราะวาจาส่อเสียดเป็นปัจจัย      เมื่อบุคคลงดเว้นจาก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 78</p><p>วาจาส่อเสียดแล้ว   อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่านั้น    ย่อม</p><p>ไม่มี   คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า   ปิสุณาวาจาพึงละได้   เพราะอาศัยวาจาไม่ส่อเสียด</p><p>เรากล่าวเพราะอาศัยข้อนี้.</p><p>           [๔๓]   ก็คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า       ความโลภด้วยสามารถความกำหนัด</p><p>พึงละได้    เพราะอาศัยความไม่โลภด้วยสามารถความกำหนัด     เรากล่าวเพราะ</p><p>อาศัยอะไร.   ดูก่อนคฤหบดี   อริยสาวกในธรรมวินัยนี้     ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้</p><p>ว่า  เราพึงมีความโลภด้วยสามารถความกำหนัด  เพราะเหตุแห่งสังโยชน์เหล่าใด</p><p>เราปฏิบัติเพื่อละ   เพื่อตัดสังโยชน์เหล่านั้น อนึ่ง เราพึงมีความโลภด้วยสามารถ</p><p>ความกำหนัด      แม้ตนเองพึงติเตียนตนได้     เพราะความโลภด้วยสามารถแห่ง</p><p>ความกำหนัดเป็นปัจจัย.   วิญญูชนพิจารณาแล้วพึงติเตียนได้   เพราะความโลภ</p><p>ด้วยสามารถแห่งความกำหนัดเป็นปัจจัย.    เมื่อตายไป    ทุคติเป็นอันหวังได้</p><p>เพราะความโลภด้วยสามารถความกำหนัดเป็นปัจจัย       ความโลภด้วยสามารถ</p><p>ความกำหนัดนี่นั่นแหละ    เป็นตัวสังโยชน์เป็นตัวนิวรณ์.   อนึ่ง  อาสวะที่เป็น</p><p>เหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่าใด   พึงเกิดขึ้นเพราะความโลภด้วยสามารถ</p><p>ความกำหนัดเป็นปัจจัย  เมื่อบุคคลไม่โลภด้วยสามารถความกำหนัด    อาสวะที่</p><p>เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่านั้น    ย่อมไม่มี    คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า</p><p>ความโลภด้วยสามารถความกำหนัด    พึงละได้     เพราะอาศัยความไม่โลภด้วย</p><p>สามารถความกำหนัด   เรากล่าวเพราะอาศัยข้อนี้.</p><p>           [๔๔]   ก็คำที่กล่าวดังนี้ว่า  ความโกรธด้วยความสามารถแห่งการนินทา</p><p>พึงละได้   เพราะอาศัยความไม่โกรธด้วยสามารถแห่งการนินทา    คำนี้เรากล่าว</p><p>เพราะอาศัยอะไร    ดูก่อนคฤหบดี    อริยสาวกในธรรมวินัยนี้     ย่อมพิจารณา</p><p>เห็นดังนี้ว่า   เราพึงโกรธด้วยสามารถแห่งการนินทา   เพราะเหตุแห่งสังโยชน์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 79</p><p>เหล่าใด   เราปฏิบัติ   เพื่อละ   เพื่อตัดสังโยชน์เหล่านั้น   อนึ่ง     เราพึงโกรธด้วย</p><p>สามารถแห่งการนินทาแม้ตนเองพึงติเตียนตนได้  เพราะความโกรธด้วยสามารถ</p><p>แห่งการนินทาเป็นปัจจัย  วิญญูชนพิจารณาแล้วพึงติเตียนได้  เพราะความโกรธ</p><p>ด้วยสามารถแห่งการนินทาเป็นปัจจัย   เมื่อตายไป   ทุคติเป็นอันหวังได้    เพราะ</p><p>ความโกรธด้วยสามารถแห่งการนินทาเป็นปัจจัย     ความโกรธด้วยสามารถแห่ง</p><p>การนินทานี้นั่นเหละ    เป็นตัวสังโยชน์   เป็นตัวนิวรณ์   อนึ่ง    อาสวะที่เป็น</p><p>เหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่าใด พึงเกิดขึ้น  เพราะความโกรธด้วยสามารถ</p><p>แห่งการนินทาเป็นปัจจัย       เมื่อบุคคลไม่โกรธด้วยสามารถแห่งการนินทา</p><p>อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่านั้น   ย่อมไม่มี   คำที่เรากล่าว</p><p>ดังนี้ว่า    ความโกรธด้วยสามารถแห่งการนินทา    พึงละได้    เพราะอาศัยความ</p><p>ไม่โกรธด้วยสามารถแห่งการนินทา   เรากล่าวเพราะอาศัยข้อนี้.</p><p>           [๔๕]   คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า     ความคับแค้นด้วยสามารถความโกรธ</p><p>พึงละได้เพราะอาศัยความไม่คับแค้นด้วยสามารถความโกรธ      เรากล่าวเพราะ</p><p>อาศัยอะไร  ดูก่อนคฤหบดี  อริยสาวกในธรรมวินัยนี้   ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้</p><p>ว่า      เราพึงคับแค้นด้วยสามารถความโกรธ     เพราะเหตุแห่งสังโยชน์เหล่าใด</p><p>เราปฏิบัติเพื่อละ   เพื่อตัดสังโยชน์เหล่านั้น   อนึ่ง    เราพึงคับแค้นด้วยสามารถ</p><p>ความโกรธ    แม้ตนเองพึงติเตียนตนได้    เพราะความคับแค้นด้วยสามารถแห่ง</p><p>ความโกรธเป็นปัจจัย  วิญญูชนพิจารณาแล้ว  พึงติเตียนได้ เพราะความคับแค้น</p><p>ด้วยสามารถแห่งความโกรธเป็นปัจจัย  เมื่อตายไป  ทุคติเป็นอันหวังได้   เพราะ</p><p>ความคับแค้นด้วยสามารถแห่งความโกรธเป็นปัจจัย   ความคับแค้นด้วยสามารถ</p><p>แห่งความโกรธนี้นั่นแหละ   เป็นตัวสังโยชน์    เป็นตัวนิวรณ์   อนึ่ง   อาสวะที่</p><p>เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่าใด    พึงเกิดขึ้น    เพราะความคับแค้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 80</p><p>ด้วยสามารถความโกรธเป็นปัจจัย  เมื่อบุคคลไม่คับแค้นด้วยสามารถความโกรธ</p><p>อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่านั้น    ย่อมไม่มี    คำที่เรากล่าว</p><p>ดังนี้ว่า     ความคับแค้นด้วยสามารถความโกรธพึงละได้    เพราะอาศัยความไม่</p><p>คับแค้นด้วยสามารถความโกรธ   เรากล่าวเพราะอาศัยข้อนี้.</p><p>           [๔๖]   คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า   ความดูหมิ่นท่าน  พึงละได้  เพราะอาศัย</p><p>ความไม่ดูหมิ่นท่าน   เรากล่าวเพราะอาศัยอะไร   ดูก่อนคฤหบดี   อริยสาวกใน</p><p>ธรรมวินัยนี้     ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า    เราพึงดูหมิ่นท่าน     เพราะเหตุแห่ง</p><p>สังโยชน์เหล่าใด   เราปฏิบัติเพื่อละ   เพื่อตัดสังโยชน์เหล่านั้น    อนึ่ง   เราพึงดู</p><p>หมิ่นท่าน แม้ตนเองพึงติเตียนตนได้ เพราะความดูหมิ่นท่านเป็นปัจจัย  วิญญูชน</p><p>พิจารณาแล้วพึงติเตียนตนได้  เพราะความดูหมิ่นท่านเป็นปัจจัย  เมื่อตายไป</p><p>ทุคติเป็นอันหวังได้   เพราะความดูหมิ่นท่านเป็นปัจจัย  ความดูหมิ่นท่านนี้นั่น</p><p>แหละ   เป็นตัวสังโยชน์    เป็นตัวนิวรณ์   อนึ่ง    อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและ</p><p>กระวนกระวายเหล่าใดพึงเกิดขึ้น  เพราะความดูหมิ่นท่านเป็นปัจจัย   เมื่อบุคคล</p><p>ไม่ดูหมิ่นท่าน         อาสวะที่เป็นเหตุคับแค้นและกระวนกระวายเหล่านั้น</p><p>ย่อมไม่มี    คำที่เรากล่าวดังนี้ว่า    ความดูหมิ่นท่าน    พึงละได้เพราะอาศัยความ</p><p>ไม่ดูหมิ่นท่าน   เรากล่าวเพราะอาศัยข้อนี้.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ธรรม ๘ ประการที่เรากล่าวโดยย่อ  ไม่ได้จำแนกโดย</p><p>พิศดาร  ย่อมเป็นไปเพื่อละ  เพื่อตัดขาดโวหารในวินัยของพระอริยะนั้น เหล่า</p><p>นี้แล    ดูก่อนคฤหบดี     แต่เพียงเท่านี้จะได้ชื่อว่าเป็นการตัดขาดโวหารทั้งสิ้น</p><p>ทุกสิ่งทุกอย่าง   โดยประการทั้งปวง   ในวินัยของพระอริยะ   หามิได้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ขอประทานพระวโรกาส    ก็อย่างไรเล่า   จึงจะ</p><p>ได้ชื่อว่าเป็นการตัดขาดโวหารทั้งสิ้น   ทุกสิ่งทุกอย่าง   โดยประการทั้งปวง   ใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 81</p><p>วินัยของพระอริยะ    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ก็การตัดขาดโวหารทั้งสิ้น   ทุกสิ่ง</p><p>ทุกอย่าง   โดยประการทั้งปวง   ในวินัยของพระอริยะ   มีด้วยประการใด    ขอ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงแสดงธรรมแก่ข้าพเจ้า   ด้วยประการนั้นเถิด.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ถ้าอย่างนั้น     ท่านจงพึง  จงใส่ใจให้ดี   เราจักกล่าว.</p><p>โปตลิยคฤหบดีทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว .</p><p>                                        <strong>อุปมา  ๗ อย่าง</strong></p><p>           [๔๗]  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้ว่า   ดูก่อนคฤหบดี</p><p>เปรียบเหมือนสุนัขอันความเพลียเพราะความหิวเบียดเบียนแล้ว     พึงเข้าไปยืน</p><p>อยู่ใกล้เคียงของนายโคฆาต   นายโคฆาตหรือลูกมือของนายโคฆาตผู้ฉลาด   พึง</p><p>โยนร่างกระดูกที่เชือดชำแหละออกจนหมดเนื้อแล้ว     เปื้อนแต่เลือดไปยังสุนัข</p><p>ฉันใด   ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   สุนัขนั้นแทะร่าง</p><p>กระดูกที่เชือดชำแหละออกจนหมดเนื้อ  เปื้อนแต่เลือด  จะพึงบำบัดความเพลีย</p><p>เพราะความหิวได้บ้างหรือ.</p><p>           ไม่ได้เลยพระองค์ผู้เจริญ   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะเป็นร่างกระดูก</p><p>ที่เชือดชำแหละออกจนหมดเนื้อ    เปื้อนแต่เลือด   และสุนัขนั้นพึงมีแต่ส่วนแห่ง</p><p>ความเหน็ดเหนื่อยคับแค้นเท่านั้น.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี    อริยสาวกก็ฉันนั้นแล    ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า</p><p>กามทั้งหลาย   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   เปรียบด้วยร่างกระดูก   มีทุกข์มาก</p><p>มีความคับแค้นมาก   ในกามนี้มีโทษอย่างยิ่ง  ครั้นเห็นโทษแห่งกามนี้ตามความ</p><p>เป็นจริงด้วยปัญญาอันชอบอย่างนี้แล้ว      ย่อมเว้นขาดซึ่งอุเบกขาที่มีความเป็น</p><p>ต่าง ๆ    อาศัยความเป็นต่าง ๆ     แล้วเจริญอุเบกขาที่มีความเป็นอารมณ์เดียว </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 82</p><p>อาศัยความเป็นอารมณ์เดียว         อันเป็นที่ดับความถือมั่นโลกามิสโดยประการ</p><p>ทั้งปวง   หาส่วนเหลือมิได้.                                                          </p><p>           [๔๘]   ดูก่อนคฤหบดี   เปรียบเหมือนแร้งก็ดี   นกตะกรุมก็ดี   เหยี่ยว</p><p>ก็ดี   พาชิ้นเนื้อบินไป   แร้งทั้งหลาย   นกตะกรุมทั้งหลาย   หรือเหยี่ยวทั้งหลาย</p><p>จะพึงโผเข้ารุมจิกแย่งชิ้นเนื้อนั้น   ฉันใด   ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจะสำคัญความ</p><p>ข้อนั้นเป็นไฉน  ถ้าแร้ง   นกตะกรุม   หรือเหยี่ยวตัวนั้น   ไม่ริบปล่อยชิ้นเนื้อ</p><p>นั้นเสีย   มันจะถึงตาย   หรือถึงทุกข์ปางตายเพราะชิ้นเนื้อนั้นเป็นเหตุ.</p><p>           อย่างนั้น  พระองค์ผู้เจริญ.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี    อริยสาวกก็ฉันนั้นแล     ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า</p><p>กามทั้งหลาย   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   เปรียบด้วยชิ้นเนื้อ   มีทุกข์มาก   มี</p><p>ความคับแค้นมาก   ในกามนี้มีโทษอย่างยิ่ง    ครั้นเห็นโทษแห่งกามนี้ตามความ</p><p>เป็นจริงด้วยปัญญาอันชอบอย่างนี้แล้ว       ย่อมเว้นขาดซึ่งอุเบกขาที่มีความเป็น</p><p>ต่าง ๆ     อาศัยความเป็นต่าง ๆ     แล้วเจริญอุเบกขาที่มีความเป็นอารมณ์เดียว</p><p>อาศัยความเป็นอารมณ์เดียว    อันเป็นที่ดับความถือมั่นโลกามิส    โดยประการ</p><p>ทั้งปวง  หาส่วนเหลือมิได้.                                                       </p><p>           [๔๙]  ดูก่อนคฤหบดี   เปรียบเหมือนบุรุษพึงถือคบเพลิงหญ้าอันไฟ</p><p>ติดทั่วแล้ว   เดินทวนลมไป  ฉันใด  ดูก่อนคฤหบดี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้น</p><p>เป็นไฉน   ถ้าบุรุษนั้นไม่รีบปล่อยคบเพลิงหญ้าอันไฟติดทั่วนั้นเสีย   คบเพลิง-</p><p>หญ้าอันไฟติดทั่วนั้น    พึงไหม้มือ    ไหม้แขน    หรืออวัยวะน้อยใหญ่แห่งใด</p><p>แห่งหนึ่งของบุรุษนั้น   บุรุษนั้นจะถึงตายหรือถึงทุกข์ปางตาย   เพราะคบเพลิง</p><p>นั้นเป็นเหตุ.</p><p>           อย่างนั้น  พระองค์ผู้เจริญ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 83</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  อริยสาวกก็ฉันนั้นแล  ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า  กาม</p><p>ทั้งหลาย    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า    เปรียบด้วยคบเพลิงหญ้า     มีทุกข์มาก</p><p>มีความคับแค้นมาก   ในการนี้มีโทษอย่างยิ่ง  ครั้นเห็นโทษแห่งกามนี้ตามความ</p><p>เป็นจริงด้วยปัญญาอันชอบอย่างนี้แล้ว      ย่อมเว้นขาดซึ่งอุเบกขาที่มีความเป็น</p><p>ต่าง ๆ     อาศัยความเป็นต่าง ๆ     แล้วเจริญอุเบกขาที่มีความเป็นอารมณ์เดียว</p><p>อาศัยความเป็นอารมณ์เดียว     อันเป็นที่ดับความถือมั่นโลกามิส  โดยประการ</p><p>ทั้งปวง   หาส่วนเหลือมิได้.</p><p>           [๕๐]  ดูก่อนคฤหบดี   เปรียบเหมือนหลุมถ่านเพลิง   ลึกกว่าชั่วบุรุษ</p><p>หนึ่ง     เต็มด้วยถ่านเพลิงอันปราศจากเปลว    ปราศจากควัน    บุรุษผู้รักชีวิต</p><p>ไม่อยากตาย   รักสุข   เกลียดทุกข์   พึงมา   บุรุษมีกำลังสองคนช่วยกันจับแขน</p><p>บุรุษนั้นข้างละคน  ฉุดเข้าไปยังหลุมถ่านเพลิง   ฉันใด   ดูก่อนคฤหบดี   ท่าน</p><p>จะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน     บุรุษนั้นจะพึงน้อมกายเข้าไปด้วยคิดเห็นว่า</p><p>อย่างนี้ ๆ บ้างหรือ.</p><p>           ไม่เป็นเช่นนั้น   พระองค์ผู้เจริญ   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะบุรุษ</p><p>นั้นรู้ว่า     เราจักตกลงยังหลุมถ่านเพลิงนี้      จักถึงตาย     หรือถึงทุกข์ปางตาย</p><p>เพราะการตกลงยังหลุมถ่านเพลิงเป็นเหตุ.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี    อริยสาวกก็ฉันนั้นแล    ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า</p><p>กามทั้งหลาย    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า    เปรียบเหมือนหลุมถ่านเพลิง    มี</p><p>ทุกข์มาก   มีความคับแค้นมาก   ในกามนี้มีโทษอย่างยิ่ง  ครั้นเห็นโทษแห่งกาม</p><p>นี้ตามความเป็นจริง    ด้วยปัญญาอันชอบอย่างนี้แล้ว    ย่อมเว้นขาดซึ่งอุเบกขา</p><p>ที่มีความเป็นต่าง ๆ     อาศัยความเป็นต่าง ๆ    แล้วเจริญอุเบกขาที่มีความเป็น</p><p>อารมณ์เดียว    อาศัยความเป็นอารมณ์เดียว   อันเป็นที่ดับความถือมั่นโลกามิส</p><p>โดยประการทั้งปวง   หาส่วนเหลือมิได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 84</p><p>           [๕๑]  ดูก่อนคฤหบดี        เปรียบเหมือนบุรุษพึ่งฝันเห็นสวนอันน่า</p><p>รื่นรมย์   ป่าอันน่ารื่นรมย์  ภาคพื้นอันน่ารื่นรมย์   สระโบกขรณีอันน่ารื่นรมย์</p><p>บุรุษนั้นตื่นขึ้นแล้ว  ไม่พึงเห็นอะไร  ฉันใด  ดูก่อนคฤหบดี   อริยสาวกก็ฉัน</p><p>นั้นแล    ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า    กามทั้งหลาย    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า</p><p>เปรียบด้วยความฝัน   มีทุกข์มาก   มีความคับแค้นมาก   ในการนี้มีโทษอย่างยิ่ง</p><p>ครั้นเห็นโทษแห่งกามนี้ตามความเป็นจริง  ด้วยปัญญาอันชอบอย่างนี้แล้ว  ย่อม</p><p>เว้นขาดซึ่งอุเบกขา    ที่มีความเป็นต่าง ๆ    อาศัยความเป็นต่าง ๆ    แล้วเจริญ</p><p>อุเบกขาที่มีความเป็นอารมณ์เดียว   อาศัยความเป็นอารมณ์เดียว    อันเป็นที่ดับ</p><p>ความถือมั่นโลกามิส   โดยประการทั้งปวง   หาส่วนเหลือมิได้. </p><p>           [๕๒]  ดูก่อนคฤหบดี    เปรียบเหมือนบุรุษพึงยืมโภคสมบัติ      คือ</p><p>แก้วมณี   และกุณฑลอย่างดีบรรทุกยานไป   เขาแวดล้อมด้วยทรัพย์สมบัติที่ตน</p><p>ยืมมา   พึงเดินไปภายในตลาด   คนเห็นเขาเข้าแล้ว   พึงกล่าวอย่างนี้ว่า  ดูก่อน</p><p>ท่านผู้เจริญ     บุรุษผู้นี้มีโภคสมบัติหนอ    ได้ยินว่าชนทั้งหลายผู้มีโภคสมบัติ</p><p>ย่อมใช้สอยโภคสมบัติอย่างนี้  ดังนี้  พวกเจ้าของพึงพบบุรุษนั้น ณ ที่ใด ๆ  พึง</p><p>นำเอาของตนคืนไปในที่นั้น ๆ ฉันใด   ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจะสำคัญความข้อ</p><p>นั้นเป็นไฉน  จะสมควรหรือหนอ   เพื่อความที่บุรุษนั้นจะเป็นอย่างอื่นไป.</p><p>           ไม่เป็นเช่นนั้น   พระองค์ผู้เจริญ   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะเจ้าของ</p><p>ย่อมจะนำเอาของตนคืนไปได้.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   อริยสาวกก็ฉันนั้นแล  ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า  กาม-</p><p>ทั้งหลาย   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   เปรียบด้วยของยืม   มีทุกข์มาก   มีความ</p><p>คับแค้นมาก    ในกามนี้มีโทษอย่างยิ่ง    ครั้นเห็นโทษแห่งกามนี้ตามความเป็น</p><p>จริง  ด้วยปัญญาอันชอบอย่างนี้แล้ว  ย่อมเว้นขาดซึ่งอุเบกขาที่มีความเป็นต่าง ๆ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 85</p><p>อาศัยความเป็นต่าง ๆ  แล้วเจริญอุเบกขาที่มีความเป็นอารมณ์เดียว  อาศัยความ</p><p>เป็นอารมณ์เดียว   อันเป็นที่ดับความถือมั่นโลกามิส   โดยประการทั้งปวง   หา</p><p>ส่วนเหลือมิได้.</p><p>           [๕๓]  ดูก่อนคฤหบดี  เปรียบเหมือนราวป่าใหญ่    ในที่ไม่ไกลบ้าน</p><p>หรือนิคม    ต้นไม้ในราวป่านั้น  พึงมีผลรสอร่อย  ทั้งมีผลตก  แต่ไม่มีผลหล่น</p><p>ลง ณ ภาคพื้นสักผลเดียว  บุรุษผู้ต้องการผลไม้  พึงเที่ยวมาเสาะแสวงหาผลไม้</p><p>เขาแวะยังราวป่านั้น    เห็นต้นไม้อันมีผลรสอร่อย   มีผลดกนั้น   เขาพึงคิดอย่าง</p><p>นี้ว่า  ต้นไม้นี้มีผลรสอร่อย  มีผลตก  แต่ไม่มีผลหล่นลง ณ ภาคพื้นสักผลเดียว</p><p>แต่เรารู้เพื่อขึ้นต้นไม้  ไฉนหนอ   เราพึงขึ้นต้นไม้นี้แล้วกินพออิ่ม  และห่อพก</p><p>ไปบ้าง   เขาขึ้นต้นไม้นั้นแล้ว   กินจนอิ่ม   และห่อพกไว้.  ลำดับนั้น  บุรุษคน</p><p>ที่สองต้องการผลไม้ .  ถือขวานอันคมเที่ยวมาเสาะแสวงหาผลไม้   เขาแวะยังราว</p><p>ป่านั้นแล้ว   เห็นต้นไม้มีผลรสอร่อย   มีผลดกนั้น   เขาพึงคิดอย่างนี้ว่า   ต้นไม้</p><p>นี้มีผลรสอร่อย   มีผลดกแต่ไม่มีผลหล่นลง ณ ภาคพื้นสักผลเดียว  และเราก็ไม่</p><p>รู้เพื่อขึ้นต้นไม้   ไฉนหนอเราพึงตัดต้นไม้นี้แต่โคนต้น   แล้วกินพออิ่ม  และ</p><p>ห่อพกไปบ้าง    เขาพึงตัดต้นไม้นั้นแต่โคนต้นฉันใด  ดูก่อนคฤหบดี  ท่านจะ</p><p>สำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  บุรุษคนโน้นซึ่งขึ้นต้นไม้ก่อนนั้น  ถ้าแลเขาไม่รีบ</p><p>ลง     ต้นไม้นั้นจะพึงล้มลง    หักมือหักเท้า    หรือหักอวัยวะน้อยใหญ่แห่งใด</p><p>แห่งหนึ่งของบุรุษนั้น    บุรุษนั้นพึงถึงตายหรือถึงทุกข์ปางตาย   เพราะต้นไม้</p><p>นั้นล้มเป็นเหตุ.</p><p>           เป็นอย่างนั้น  พระองค์ผู้เจริญ.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  อริยสาวกก็ฉันนั้นแล  ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า  กาม- </p><p>ทั้งหลาย   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   เปรียบด้วยผลไม้   มีทุกข์มาก   มีความ</p><p>คับแค้นมาก ในกามนี้มีโทษอย่างยิ่ง  ครั้นเห็นโทษแห่งกามนี้ตามความเป็นจริง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 86</p><p>ด้วยปัญญาอันชอบอย่างนี้แล้ว        ย่อมเว้นขาดซึ่งอุเบกขาที่มีความเป็นต่าง ๆ</p><p>อาศัยความเป็นต่าง ๆ     แล้วเจริญอุเบกขาที่มีความเป็นอารมณ์เดียว      อาศัย</p><p>ความเป็นอารมณ์เดียว   อันเป็นที่ดับความถือมั่นโลกามิส   โดยประการทั้งปวง</p><p>หาส่วนเหลือมิได้.</p><p>                                               <strong>วิชชา   ๓</strong></p><p>           [๕๔]   ดูก่อนคฤหบดี   อริยสาวกนี้นั้นแล    อาศัยอุเบกขาเป็นเหตุให้</p><p>สติบริสุทธิ์  ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่านี้  เธอย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมากคือ</p><p>ระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง  ห้าชาติบ้าง  สิบ</p><p>ชาติบ้าง   ยี่สิบชาติบ้าง  สามสิบชาติบ้าง  สี่สิบชาติบ้าง  ห้าสิบชาติบ้าง  ร้อยชาติ</p><p>บ้าง  พันชาติบ้าง  แสนชาติบ้าง  ตลอดสังวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง  ตลอดวิวัฏกัป</p><p>เป็นอันมากบ้าง  ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้างว่า  ในภพโน้น เรามีชื่ออย่าง</p><p>นั้นโคตรอย่างนั้น   มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์</p><p>อย่างนั้น ๆ   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว    ได้ไปเกิดใน</p><p>ภพโน้น  แม้ในภพนั้น  เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่าง</p><p>นั้นมีอาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น  ๆ  มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น</p><p>ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว   ได้มาเกิดในภพนี้      เธอย่อมระลึกชาติก่อนได้เป็นอัน</p><p>มากพร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  อริยสาวกนี้นั้นแล อาศัยอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์</p><p>ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่านี้แหละ  เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ กำลังอุปบัติ  เลว  ประณีต</p><p>มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม   ได้ดี    ตกยากด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์  ล่วง</p><p>จักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรมว่า  สัตว์เหล่านี้ประกอบ</p><p>ด้วยกายทุจริต  วจีทุจริต  มโนทุจริต  ติเตียนพระอริยเจ้า  เป็นมิจฉาทิฏฐิ   ยึด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 87</p><p>ถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ  เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก  เขาย่อมเข้า</p><p>ถึงอบาย  ทุคติ   วินิบาต  นรก  ส่วนสัตว์เหล่านี้   ประกอบด้วยกายสุจริต วจี-</p><p>สุจริต   มโนสุจริต   ไม่มีติเตียนพระอริยเจ้า  เป็นสัมมาทิฏฐิ   ยึดถือการกระทำ</p><p>ด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ   เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก  เขาย่อมเข้าถึงสุคติโลก</p><p>สวรรค์   ดังนี้   เธอย่อมเห็นหมู่สัตว์กำลังจุติ   กำลังอุปบัติ  เลว  ประณีต    มีผิว</p><p>พรรณดี  มิผิวพรรณทราม  ได้ดี  ตกยาก  ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์  ล่วงจักษุ</p><p>ของมนุษย์   ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์  ผู้เป็นไปตามกรรม  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>            ดูก่อนคฤหบดี   อริยสาวกนี้แล  อาศัยอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์</p><p>ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่านี้แหละ   เธอทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ  ปัญญาวิมุตติ  อันหา</p><p>อาสวะมิได้   เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป   ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง   ในปัจจุบันเข้า</p><p>ถึงอยู่.</p><p>                        <strong>โปตลิยคฤหบดีแสดงตนเป็นอุบาสก</strong></p><p>             [๕๕]   ดูก่อนคฤหบดี  ด้วยอาการเพียงเท่านี้แล  ชื่อว่าเป็นการตัดขาด</p><p>โวหารทั้งสิ้น   ทุกสิ่งทุกอย่าง   โดยประการทั้งปวง   ในวินัยของพระอริยะ    ดู</p><p>ก่อนคฤหบดี   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    ท่านเห็นการตัดขาดโวหาร</p><p>ทั้งสิ้นทุกสิ่งทุกอย่าง    โดยประการทั้งปวง    ในวินัยของพระอริยะเห็นปานนั้น</p><p>ในตนบ้างหรือหนอ.                                                              </p><p>             ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพเจ้าก็กระไร ๆ อยู่     การตัดขาดโวหารทั้ง</p><p>สิ้นทุกสิ่งทุกอย่าง   โดยประการทั้งปวง   ในวินัยของพระอริยะ  อันใด  ข้าพเจ้า</p><p>ยังห่างไกลจากการตัดขาดโวหารทั้งสิ้น     ทุกสิ่งทุกอย่าง     โดยประการทั้งปวง</p><p>ในวินัยของพระอริยะ  อันนั้น  เพราะเมื่อก่อนพวกข้าพเจ้าได้สำคัญพวกอัญญ-</p><p>เดียรถีย์ ปริพาชกผู้ไม่รู้ทั่งถึง  ว่าเป็นผู้รู้ทั่วถึง  ได้คบหาพวกอัญญเดียรถีย์ปริพา- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 88</p><p>ชกผู้ไม่รู้ทั่วถึง   ว่าเป็นผู้อันบุคคลผู้รู้เหตุผลพึงคบหา    ได้เทิดทูนพวกอัญญ-</p><p>เดียรถีย์ปริพาชกผู้ไม่รู้ทั่วถึงไว้ในฐานะของผู้รู้ทั่วถึง ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ แต่</p><p>พวกข้าพเจ้าได้สำคัญภิกษุทั้งหลายผู้รู้ทั่วถึง  ว่าเป็นผู้ไม่รู้ทั่วถึง  ได้คบหาภิกษุ</p><p>ทั้งหลายผู้รู้ทั่วถึง  ว่าเป็นผู้อันบุคคลผู้ไม่รู้เหตุผลพึงคบหา  ได้ทั้งภิกษุทั้งหลาย</p><p>ผู้รู้ทั่วถึงไว้ในฐานะของผู้ไม่รู้ทั่วถึง แต่บัดนี้ พวกข้าพเจ้าจักรู้พวกอัญญเดียรถีย์</p><p>ปริพาชกผู้ไม่รู้ตัวถึง  ว่าเป็นผู้ไม่รู้ทั่วถึง  จักคบหาพวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชก</p><p>ผู้ไม่รู้ทั่วถึง ว่าเป็นผู้อันบุคคลผู้ไม่รู้เหตุผลพึงคบหา   จักตั้งพวกอัญญเดียรถีย์</p><p>ปริพาชกผู้ไม่รู้ทั่วถึงไว้ในฐานะของผู้ไม่รู้ทั่วถึง  พวกข้าพเจ้าจักรู้ภิกษุทั้งหลาย</p><p>ผู้รู้ทั่วถึง   ว่าเป็นผู้รู้ทั่วถึง   จักคบหาภิกษุทั้งหลายผู้รู้ทั่วถึง  ว่าเป็นผู้อันบุคคล</p><p>ผู้รู้เหตุผลพึงคบหา     จักเทิดทูนภิกษุทั้งหลายผู้รู้ทั่วถึงไว้ในฐานะของผู้รู้ทั่วถึง</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ยังความรักสมณะในหมู่สมณะ  ได้</p><p>ยังความเลื่อมใสสมณะในหมู่สมณะ   ได้ยังความเคารพสมณะในหมู่สมณะ  ให้</p><p>เกิดแก่ข้าพเจ้าแล้วหนอ.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก   ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ     ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก    เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ</p><p>เปิดของที่ปิด   บอกทางแก่คนหลงทาง   หรือส่องประทีปในที่มืดด้วยคิดว่า   ผู้</p><p>มีจักษุจักเห็นรูปดังนี้   ฉันใด   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประกาศธรรมโดยอเนก-</p><p>ปริยาย   ฉันนั้นเหมือนกัน  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์นี้ขอถึงพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้า   พระธรรม   และพระภิกษุสงฆ์เป็นสรณะ   ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>จงทรงจำข้าพระองค์ว่าเป็นอุบาสก    ผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต   ตั้งแต่วันนี้เป็นต้น</p><p>ไป   ดังนี้แล.</p><p>                             <em>จบโปตลิยสูตรที่  ๔ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 89</p><p>                            <strong>๔.   อรรถกถาโปตลิยสูตร</strong></p><p>           <strong>โปตลิยสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า   <strong>เอวมฺเม</strong>    <strong>สุต</strong>   ข้าพเจ้าได้ฟังมาแล้ว</p><p>อย่างนี้.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้นบทว่า <strong>องฺคุตฺตราเปสุ</strong>  ความว่า   ชนบทที่ชื่อว่า</p><p>อังคุตตราปะนั้น   ก็คือแคว้นอังคะนั่นเอง     แอ่งน้ำที่อยู่เหนือแม่น้ำมหี    เรียก</p><p>กันว่า   อังคุตตราปะก็มี   เพราะอยู่ไม่ไกลแอ่งน้ำนั้น.</p><p>           <strong>ถามว่า</strong>  แอ่งน้ำนั้นอยู่ทิศเหนือแม่น้ำมหีไหน  ?  </p><p>           <strong>ตอบว่า</strong>   แม่น้ำมหีสายใหญ่  ในข้อนี้จะแถลงให้แจ่มแจ้งดังต่อไปนี้.</p><p>           เล่ากันว่า  ชมพูทวีปนี้    มีเนื้อที่ประมาณ  หมื่นโยชน์  ในหมื่นโยชน์</p><p>นั้น  เนื้อที่ประมาณสี่พันโยชน์คลุมด้วยน้ำ    นับได้ว่าเป็นทะเล   มนุษย์อาศัย</p><p>อยู่ในเนื้อที่ประมาณสามพันโยชน์    ภูเขาหิมพานต์ก็ตั้งอยู่ในเนื้อที่ประมาณ</p><p>สามพันโยชน์   สูงร้อยห้าโยชน์    ประดับด้วยยอด    แปดหมื่นสี่พันยอดงดงาม</p><p>ด้วยแม่น้ำห้าร้อยสาย     ไหลอยู่โดยรอบ     มีสระใหญ่ตั้งอยู่  ๗ สระ  คือ  สระ-</p><p>อโนดาต  สระกรรณมุณฑะ  สระรถการะ  สระฉัททันตะ  สระกุณาละ    สระ</p><p>หงสปปาตะ   สระมันทากินี  สระสีหปปาตะะ  ยาว  กว้างและลึกห้าสิบโยชน์   กลม</p><p>สองร้อยห้าสิบโยชน์   ในสระทั้ง ๗ นั้น   สระอโนดาต    ล้อมด้วยภูเขา ๕ ลูก</p><p>คือ  สุทัศนกูฏ  จิตรกูฎ  กาฬกูฎ  คันธมาทนกูฏ  ไกรลาสกูฏ  ในภูเขา ๕ ลูก</p><p>นั้น สุทัศนกูฏ  เป็นภูเขาทอง   สูงสองร้อยโยชน์   ข้างในโค้ง  สัณฐานเหมือน</p><p>ปากกา   ตั้งปิดสระนั้นนั่นแล.  จิตรกูฏเป็นภูเขารัตนะทั้งหมด  กาพกูฏเป็นภูเขา</p><p>แร่พลวง   คันธมาทนกูฎ   เป็นยอดเขาที่มีพื้นราบเรียบ  หนาแน่นไปด้วยคันธ-</p><p>ชาติทั้งสิบ คือ  ไม้รากหอม  ไม้แก่นหอม  กระพี้หอม ไม้เปลือกหอม ไม้สะเก็ด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 90</p><p>หอม ไม้รสหอม ไม้ใบหอม ไม้ดอกหอม  ผลหอม  ไม้ลำต้นหอม  ดาดาษด้วย</p><p>โอสถนานาประการ วันอุโบสถข้างแรมจะเรืองแสงเหมือนถ่านไฟคุ. ไกรลาสกูฎ</p><p>เป็นภูเขาเงิน   ภูเขาทั้งหมดมีส่วนสูง  และสัณฐานเสมอกับสุทัศนกูฏ  ตั้งปิดสระ</p><p>นั้นนั่นแล   ภูเขาทั้งหมดนั้น   ยังอยู่ได้ด้วยอานุภาพเทวดาและนาค     แม่น้ำทั้ง</p><p>หลาย   ย่อมไหลไปที่ภูเขาเหล่านั้น     น้ำทั้งหมดนั้นก็ไหลไปสู่สระอโนดาตแห่ง</p><p>เดียว.    ดวงจันทร์และดวงอาทิตย์โคจรไปทางใต้บ้าง   ทางเหนือบ้าง.  ส่องแสง</p><p>ไปที่สระนั้นทางหว่างภูเขาไม่โคจรไปตรงๆ  ด้วยเหตุนั้นนั่นแล   สระนั้นจึงเกิด</p><p>ชื่อว่า   อโนดาต    ในสระอโนดาตนั้น   ธรรมชาติจัดไว้อย่างดี   มีแผ่นมโนศิลา</p><p>และหรดาล ปราศจากเต่าปลา  มีน้ำใสแจ๋วดังแก้วผลึก  มีท่าลงสนาน  ซึ่งเป็นที่ </p><p>ที่พระพุทธเจ้า  พระปัจเจกพุทธเจ้า   พระอรหันตขีณาสพ   และเหล่าฤษีผู้มีฤทธิ์</p><p>ลงสรงสนาน   ทั้งเหล่าเทวดา     และยักษ์มาเล่นน้ำกัน   ที่ข้างของสระอโนดาต</p><p>นั้นมีปากทางสี่ทาง   คือ   ปากทางราชสีห์   ปากทางช้าง   ปากทางม้า   ปากทาง</p><p>โคอุสภะ   ซึ่งเป็นทางไหลของแม่น้ำสี่สาย     ฝูงราชสีห์มีมาก    อยู่ริมฝั่งแม่น้ำ</p><p>ทีไหลออกจากปากทางราชสีห์     มีโขลงช้าง   ฝูงม้า   ฝูงโคอยู่มาก   ทางริมฝั่ง</p><p>แม่น้ำที่ไหลออกจากปากทางช้างเป็นต้น   แม่น้ำที่ไหลออกไปทางทิศตะวันออก</p><p>เลี้ยวขวาสระอโนดาตสามเลี้ยว     ไม่ข้องแวะกับแม่น้ำอีกสามสาย   ไหลผ่านถิ่น</p><p>อมนุษย์ทางภูเขาหิมพานต์   ด้านทิศตะวันออก   ลงสู่มหาสมุทร   ส่วนแม่น้ำที่</p><p>ไหลออกทางทิศใต้  เลี้ยวขวาสระอโนดาตนั้นสามเลี้ยว  ไหลตรงไปทิศใต้หกสิบ</p><p>โยชน์     ทางหลังแผ่นหินนั่นแล     เจาะภูเขาทะลุออก      มีกระแสน้ำประมาณ</p><p>สามสิบคาวุตล้อมไว้     ผ่านทางอากาศหกสิบโยชน์     ไปตกลงบนแผ่นหินชื่อ</p><p>ติยัคคฬะ   แผ่นหินก็แตกด้วยความแรงของกระแสน้ำ ณ ที่แผ่นหินชื่อติยัคคฬะ</p><p>นั้น    ก็เกิดสระโบกขรณีชื่อ  ติยัคคฬา    ประมาณห้าสิบโยชน์  กระแสน้ำพังที่</p><p>ฝั่งสระโบกขรณีทะลุหินไปหกสิบโยชน์  ต่อนั้น   ก็พังแผ่นดินทึบไปหกสิบโยชน์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 91</p><p>ทางอุโมงค์  กระแทกติรัจฉานบรรพตชื่อ  วิชฌะ  ไปเป็นกระแสน้ำห้าสาย  เช่น</p><p>เดียวกับนิ้วมือห้านิ้ว  กระแสน้ำนั้นในที่ ๆ  เลี้ยวขวาสระอโนดาต  ไปสามเลี้ยว</p><p>เรียกกันว่า  <strong>อาวัฏฏคงคา</strong>  ในที่ที่ไหลตรงไปหกสิบโยชน์  ทางหลังหิน เรียก</p><p>กันว่า   <strong>กรรณคงคา</strong>  ในที่ ๆ ไหลไปหกสิบโยชน์ทางอากาศ   เรียกกันว่า</p><p><strong>อากาศคงคา</strong>  ที่ตั้งอยู่ในอากาศหกสิบโยชน์ที่หลังหินชื่อติยัคคฬะ  เรียกกันว่า</p><p>ติยัคคฬโบกขรณี    ในที่ ๆ  พังฝั่งสระทะลุหินเข้าไปหกสิบโยชน์    เรียกกันว่า</p><p><strong>พหลคงคา</strong>  ในที่ ๆ ไหลไปหกสิบโยชน์ทางอุโมงค์   เรียกกันว่า   <strong>อุมมังค-</strong></p><p><strong>คงคา</strong>   ส่วนในที่ ๆ กระแทกติรัจฉานบรรพต   ชื่อวิชฌะ   แยกเป็นกระแสน้ำ</p><p>ห้าสายก็กลายเป็นแม่น้ำทั้งห้า  คือ  คงคา   ยุมนา   อจิรวดี   สรภู   มหี. มหานที</p><p>๕ สายเหล่านี้ย่อมเกิดมาแต่หิมวันตบรรพต   ด้วยประการฉะนี้.   ในมหานที ๕</p><p>สายนั้น  มหานทีสายที่  ๕  ชื่อ<strong>มหี</strong>  ท่านหมายเอาว่า  <strong>มหีมหานที</strong>  ในที่นี้</p><p>แอ่งน้ำใดอยู่ทางทิศเหนือมหานทีชื่อ <strong>มหี</strong>  นั้น  ชนบทนั้นพึงทราบว่า  ชื่อ</p><p>อังคุตตราปะ   เพราะอยู่ไม่ไกลแอ่งน้ำนั้น.  ในชนบทชื่อ  อังคุตตราปะนั้น.</p><p>           คำว่า  <strong>อาปณ</strong>  <strong>นาม</strong>  ความว่า  ได้ยินว่า  ในนิคมนั้นมีตลาดที่สำคัญ ๆ</p><p>แยกได้ถึงสองหมื่นตลาด      แม้เพราะเหตุที่นิคมนั้นมีตลาดหนาแน่น      จึงถือ</p><p>ได้ว่าเป็น    อาปณะ    (ตลาด)    ส่วนภูมิภาคที่มีเงาทึบน่ารื่นรมย์      ริมฝั่ง</p><p>แม่น้ำไม่ไกลนิคมนั้น   ชื่อว่า   แนวป่ามหาวัน   พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับ ณ</p><p>แนวป่ามหาวันนั้น   ด้วยเหตุนั้นนั่นแล   พึงทราบว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้า  ทรง</p><p>กำหนดสถานที่อยู่  ณ  แนวป่ามหาวันนั้น  คำว่า  <strong>เยนญฺตโร   วนสณฺโฑ</strong></p><p><strong>เตนุปสงฺกมิ</strong>  ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงส่งภิกษุสงฆ์ไปยังสถานที่อยู่</p><p>เสด็จเข้าไปแต่พระองค์เดียว ท่านหมายถึง โปตลิยคฤหบดี  จึงกล่าวว่า  <strong>โปตลิ-</strong></p><p><strong>โยปิ  โข  คหปติ</strong>  คฤหบดีชื่อมีอย่างนี้ว่า  โปตลิยะ.  บทว่า  <strong>สมฺปนฺนนิวาส- </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 92</p><p><strong>นปารุปโน</strong>  แปลว่า  มีผ้านุ่งผ้าห่ม  บริบูรณ์  อธิบายว่า    นุ่งผ้าชายยาวผืน</p><p>หนึ่ง   ห่มผืนหนึ่ง.   บทว่า  <strong>ฉตฺตูปาหนานิ</strong>  ได้แก่  กั้นร่ม   สวมรองเท้า.</p><p>บทว่า    <strong>อาสนานิ</strong>   ได้แก่   อาสนะ    มีตั่งทำไว้เป็นบัลลังก์และตั่งทำด้วยฟาง</p><p>เป็นต้น.  แท้จริง  โดยที่สุดแม้กิ่งไม้หัก ๆ ก็เรียกว่า  อาสนะ  ได้ทั้งนั้น.  บทว่า</p><p><strong>คหปติวาเทน</strong>  แปลว่า  ด้วยคำนี้ว่า  คฤหบดี.  บทว่า  <strong>สมุทาจรติ</strong>  แปลว่า</p><p>เรียก.    คำว่า   <strong>ภควนฺต</strong>   <strong>เอตทโวจ</strong>   ความว่า    โปตลิยคฤหบดี    ไม่อาจรับ</p><p>คำว่า  คฤหบดี   ครั้งที่สามได้   จึงทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   <strong>ตยิท</strong> <strong>โภ</strong> <strong>โคตม</strong></p><p>ดังนี้เป็นต้น .   ในคำเหล่านั้น   คำว่า   <strong>นจฺฉนน</strong>   แปลว่า   ไม่เหมาะ.    คำว่า</p><p><strong>นปฺปฏิรูป</strong>   แปลว่า  ไม่ควร.  คำว่า  <strong>อาการา</strong>  เป็นต้นทั้งหมด   เป็นไวพจน์</p><p>ของเหตุ.   แท้จริง   การนุ่งผ้าชายยาว   การไว้ผม   ไว้หนวด   ไว้เล็บ    ชื่อว่า</p><p>อาการ  เพราะอรรถวิเคราะห์ว่า   เพศคฤหัสถ์ทั้งหมดนั้นแลกระทำภาวะคฤหัสถ์</p><p>ของโปตลิยคฤหบดีให้ปรากฏ    อาการเหล่านั้น   ท่านเรียกว่า   เพศ   เพราะตั้ง</p><p>อยู่โดยทรวดทรงของคฤหัสถ์   เรียกว่า    นิมิต   เพราะเป็นเครื่องหมายบอกให้</p><p>เข้าใจถึงภาวะของคฤหัสถ์.  ด้วยคำว่า  <strong>ยถาต</strong>  <strong>คหปติสฺส</strong>   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ย่อมทรงแสดงว่า   อาการ   เพศ   และเครื่องหมาย     พึงมีแก่คฤหบดี     ฉันใด</p><p>อาการ  เพศ   และเครื่องหมายเหล่านั้นก็มีแก่ท่านฉันนั้น    ด้วยเหตุนั้น   เราจึง</p><p>เรียกอย่างนี้.   ครั้งนั้น   โปตลิยคฤหบดี   ไม่ยอมรับคำว่า   คฤหบดี    ด้วยเหตุ</p><p>อันใด  เมื่อจะปร ะกาศเหตุอันนั้น  จึงทูลว่า   <strong>ตถา</strong> <strong>หิ</strong> <strong>ปน</strong> <strong>เม</strong>   ดังนี้เป็นต้น.  </p><p>คำว่า  <strong>นิยฺยาต</strong>   แปลว่า  ทรัพย์มรดกที่ได้รับมอบ.  คำว่า   <strong>อโนวาที</strong>  ความ</p><p>ว่า   คนผู้กล่าวสอนโดยนัยเป็นต้นว่า    พ่อเอย    พวกเจ้าจงไถ    จงหว่าน   จง</p><p>ประกอบด้วยการค้าขาย   พวกเจ้าจักเป็นอยู่   หรือเลี้ยงลูกเมียได้อย่างไร   ดังนี้  </p><p>ชื่อว่า    ผู้กล่าวว่า    ข้าพเจ้าไม่กระทำทั้งสองอย่างนั้น   ด้วยเหตุนั้น   โปตลิย- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 93</p><p>คฤหบดีจึงแสดงว่า    ในเรื่องนั้น   ข้าพเจ้าไม่ใช่ผู้กล่าวสอน   ไม่ใช่ผู้ว่ากล่าว.</p><p>ด้วยคำว่า   <strong>ฆาสจฺฉาทนปรโม</strong>  <strong>วิหรามิ</strong>  โปตลิยคฤหบดี    แสดงว่าข้าพเจ้า</p><p>กระทำงานเพียงเพื่ออาหาร และเพียงเพื่อเครื่องนุ่งห่ม  เป็นอย่างยิ่ง   เท่านั้นอยู่</p><p>ไม่ปรารถนานอกเหนือไปจากนี้   คำว่า  <strong>คิทฺธิ</strong> <strong>โลโภ</strong> <strong>ปหาตพฺโพ</strong>  ได้แก่ความ</p><p>โลภ   อันเป็นตัวติดข้อง   ควรละเสีย.   คำว่า  <strong>อนินฺทาโรโส</strong>     ได้แก่การไม่</p><p>นินทาและไม่กระทบกระทั่ง.   คำว่า   <strong>นินฺทาโรโส</strong>  ได้แก่   การนินทาและการ</p><p>กระทบกระทั่ง.   การเรียกชื่อ   การบัญญัติชื่อ   คำพูด    และเจตนาก็ดี   ชื่อว่า</p><p>โวหารในบาลีนี้ว่า    <strong>โวหารสมุจฺเฉทาย</strong>  บรรดาโวหารเหล่านั้น   โวหารนี้ว่า</p><p>ในหมู่มนุษย์ผู้ใดผู้หนึ่ง  อาศัยการเรียกชื่อว่า  ดูก่อนวาเสฏฐะ   ท่านจงรู้อย่างนี้ </p><p>ผู้นั้นเป็นพ่อค้ามิใช่พราหมณ์.  โวหารว่า  การนับชื่อ  การตั้งชื่อ  การบัญญัติชื่อ</p><p>การเรียกชื่อ   นี้ชื่อว่า   บัญญัติโวหาร.   โวหารว่า    ย่อมพูด    ย่อมไม่ปรามาส</p><p>โดยประการนั้น  ๆ นี้ชื่อว่า   วจนโวหาร.   ในโวหารว่า   อริยโวหาร ๘  อนริย-</p><p>โวหาร ๘   นี้ชื่อว่า เจตนาโวหาร.  ในที่นี้ท่านหมายถึงเจตนาโวหารนี้.  อีกอย่าง</p><p>หนึ่ง  จำเดิมตั้งแต่เวลาบวช  เจตนาว่าคฤหัสถ์ไม่มี   เจตนาว่าสมณะมีอยู่  คำว่า</p><p>คฤหัสถ์    ไม่มี  คำว่า  สมณะ   มีอยู่   บัญญัติว่า  คฤหัสถ์  ไม่มี   บัญญัติว่า</p><p>สมณะมีอยู่   การกล่าวเรียกว่า   คฤหัสถ์  ไม่มี   การกล่าวเรียกว่า  สมณะ  มีอยู่</p><p>เพราะฉะนั้น   จึงได้โวหารแม้ทั้งหมด.</p><p>           ในคำว่า  <strong>เยส</strong> <strong>โข</strong> <strong>อห</strong>  <strong>สโยชนาน</strong>  <strong>เหตุ</strong>  <strong>ปาณาติปาตี</strong>  นี้  ปาณา-</p><p>ติบาตเท่านั้น  ชื่อว่า  สังโยชน์  จริงอยู่  ผู้ชื่อว่าทำปาณาติบาต  ก็เพราะเหตุแห่ง</p><p>ปาณาติบาตเท่านั้น  คือ เพราะมีปาณาติบาตเป็นปัจจัย   แต่ที่ตรัสว่า  <strong>เยส</strong>  <strong>โข</strong></p><p><strong>อห</strong> เป็นต้น  ก็เพราะปาณาติบาตมีมาก. คำว่า   <strong>เตสาห</strong>   <strong>สโยชนาน</strong>   แปลว่า</p><p>เราปฏิบัติเพื่อละ   เพื่อตัดขาดเครื่องผูกพัน    คือปาณาติบาตเหล่านั้น.    คำว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 94</p><p><strong>ปหานาย</strong>    <strong>สมุจฺเฉทาย</strong>  <strong>ปฏิปนฺโน</strong>  ความว่า   เราปฏิบัติเพื่อประโยชน์แก่</p><p>การละเพื่อประโยชน์แก่การตัดขาด     ด้วยศีลสังวรทางกาย     กล่าวคือ   ไม่ทำ</p><p>ปาณาติบาตนี้.   คำว่า   <strong>อตฺตาปิ</strong>  <strong>ม</strong> <strong>อุปวเทยฺย</strong>   ความว่า   แม้ตนเอง   ก็พึงติ</p><p>เราอย่างนี้ว่า   เราบวชในศาสนาของผู้ไม่ปลงชีวิตสัตว์แม้แต่มดดำมดแดง  ยัง</p><p>ไม่อาจงดเว้น   แม้เพียงจากปาณาติบาตได้   เราบวชทำไม.  คำว่า   <strong>อนุวิจฺจาปิ</strong></p><p><strong>วิญฺญู</strong>   <strong>ครเหบฺยุ</strong>   ความว่า   วิญญูชน   คือบัณฑิต   แม้เหล่าอื่น    ใคร่ครวญ</p><p>คือพินิจพิจารณาแล้วก็พึงติเตียนอย่างนี้ว่า       เขาบวชในศาสนาเห็นปานนี้แล้ว</p><p>ยังไม่งดเว้นแม้เพียงปาณาติบาต     เขาบวชทำไมกัน.</p><p>           คำว่า  <strong>เอตเทว</strong>  <strong>โข</strong>  <strong>ปน</strong>   <strong>สโยชน</strong>  <strong>เอต</strong>  <strong>นีวรณ</strong>  นี้    แม้จะไม่นับ</p><p>เนื่องเข้าในสังโยชน์  ๑๐ นิวรณ์  ๕  แต่ก็ตรัสด้วยอำนาจเทศนาว่า     เป็นเครื่อง</p><p>ปิดกั้น ๘ อย่าง  เครื่องปิดกั้น   ๘  อย่างนั้น  ตรัสเรียกว่า   สังโยชน์บ้าง  นีวรณ์</p><p>บ้าง   ก็เพราะอรรถว่า     เป็นเครื่องผูกไว้     และเพราะอรรถว่า     ปกปิดไว้ใน</p><p>วัฏฏะอย่างนี้.   คำว่า    <strong>อาสวา</strong>    คือ    อวิชชาสวะ     อย่างเดียวย่อมเกิดเพราะ</p><p>ปาณาติบาตเป็นเหตุ.</p><p>           คำว่า   <strong>วิฆาตปริฬาหา</strong>   แปลว่า   ความคับแค้น    และความเร่าร้อน. </p><p>ในคำนั้น      ทรงถือเอาทุกข์เพราะกิเลส    และทุกข์ที่เป็นวิบาก     ด้วยศัพท์ว่า</p><p><strong>วิฆาต</strong>.   ทรงถือเอาความเร่าร้อนที่เป็นวิบาก  ด้วยศัพท์ว่า  <strong>ปริฬาห</strong>.  บัณฑิต</p><p>พึงทราบความในที่ทุกแห่งโดยอุบายอย่างนี้.  แต่ความแผกกัน   มีดังนี้   พึงประ-</p><p>กอบความในวาระทั้งหมดอย่างนี้ว่า   ปฏิบัติเพื่อประโยชน์แก่การละ   เพื่อประ-</p><p>โยชน์แก่การตัดขาด  ด้วยศีลสังวรทางกายกล่าวคือ  อทินนาทาน (ไม่ลักทรัพย์) </p><p>ด้วยศีลสังวรทางวาจา   กล่าวคือสัจวาจา    (พูดคำจริง)    ด้วยศีลสังวรทางวาจา</p><p>กล่าวาคือปิสุณาวาจา  (ไม่พูดส่อเสียด)  ด้วยศีลสังวรทางใจ  กล่าวคืออคิทธโลภะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 95</p><p>(ไม่หมกมุ่นและละโมบ) ด้วยศีลสังวรทางกายและทางวาจา  กล่าวคือ  อนินทา-</p><p>โรสะ (ไม่นินทาและไม่กระทบกระทั่ง)  ด้วยศีลสังวรทางใจ  กล่าวคือ  ความ</p><p>ไม่โกรธและคับแค้นใจด้วยศีลสังวรด้วยใจ  กล่าวคือ  ความไม่ดูหมิ่น</p><p>           ส่วนในบทเหล่านี้ว่า  <strong>อตฺตาปิ  ม  อุปวเทยฺย  อนุวิจฺจาปิ  วิญฺญู</strong></p><p><strong>ครเหยฺยุ</strong>  พึงประกอบความทุกวาระ  อย่างนี้ว่า  แม้ตนเองก็พึงติเตียนเราอย่าง</p><p>นี้ว่า   เราบวชในพระศาสนาที่สอนไม่ให้ถือเอาสิ่งของที่เจ้าของมิได้ให้  แม้แต่</p><p>เส้นหญ้า  ยังไม่อาจงดเว้นแม่เพียงอทินนาทานได้  เราบวชทำไม.  วิญญูชน</p><p>แม้ใคร่ครวญแล้ว  ก็พึงติเตียนอย่างนี้ว่า  คนที่บวชในศาสนาเห็นปานนี้แล้ว  ยัง</p><p>ไม่อาจงดเว้นแม้เพียงแต่อทินนาทานได้  คนนี้บวชทำไม  แม้ตนเองก็พึงติเตียน</p><p>ตนอย่างนี้ว่า  เราบวชในศาสนาที่สอนไม่ให้กระทำมุสาวาท  แม้ด้วยมุ่งหวังให้</p><p>หัวเราะ  หรือหมายจะเล่น  บวชในศาสนาที่สอนไม่ให้ทำการพูดส่อเสียดโดย</p><p>อาการทั้งปวง  บวชในศาสนาที่สอนไม่ให้กระทำความโลภหรือความติดข้องแม้</p><p>มีประมาณน้อย  บวชในพระศาสนาที่สอนไม่ให้กระการนินทาและกระทบ</p><p>กระทั่งผู้อื่น  ในเมื่อแม้เขาเอาเลื่อยครูดตัว  บวชในพระศาสนาที่สอนไม่ให้กระทำ</p><p>ความโกรธและความคับแค้น  แม้เมื่อตอและหนามตำเอาเป็นต้น  บวชในศาสนา</p><p>ที่สอนไม่ให้ถือตัว  แม้เพียงสำคัญผิด  ก็ยังไม่อาจละแม้ความสำคัญผิดได้  เราบวช</p><p>ทำไม  วิญญูชน  แม่ใคร่ครวญก็พึงติเตียนอย่างนี้ว่า  คนนี้บวชในพระศาสนา</p><p>เห็นปานนี้แล้ว  ยังไม่อาจละ  (มุสาวาท  ปิสุณาวาจา  คิทธิโลภะ  นินทาโรสะ</p><p>โกธะ  และอุปายาส)  ความสำคัญผิดได้  คนนี้บวชทำไม  ดังนี้.</p><p>           ส่วนบทว่า  <strong>อาสวา</strong>  นี้  พึงทราบความเกิดแห่งอาสวะอย่างนี้  คือ</p><p>อาสวะ  ๓  คือ  อาสวะคือกาม  อาสวะคือทิฏฐิ  อาสวะคืออวิชชา  ย่อมเกิด</p><p>เพราะอทินนาทานเป็นเหตุ  เกิดเพราะมุสาวาทเป็นเหตุ  และเพราะปิสุณาวาจา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 96</p><p>เป็นเหตุ    ก็อย่างนั้นเหมือนกัน.    ทิฏฐาสวะ     และอวิชชาสวะ     เกิดเพราะ</p><p>คิทธิโลภะเป็นเหตุ  อวิชชาอย่างเดียวเกิดเพราะนินทาโรสะเป็นเหตุ    เกิดเพราะ</p><p>โกธะและอุปายาสเป็นเหตุ  ก็เหมือนอย่างนั้น.  อาสวะ ๒ คือ     ภวาสวะ    และ</p><p>อวิชชาสวะ     เกิดเพราะอติมานะเป็นเหตุ.    แต่เพื่อไม่ให้ฉงนไม่วาระแม้ทั้ง ๘</p><p>นี้    วินิจฉัยสังเขปมีดังนี้ .   ควรกล่าวว่า     เราไม่อาจงดเว้นในวาระ ๔ นี้ก่อน</p><p>ควรกล่าวว่า   เราไม่อาจละ   ในวาระเบื้องปลาย.   อวิชชาสวะอย่างเดียวเท่านั้น</p><p>มีในปาณาติบาต    นินทาโรสะ     โกธะและอุปายาสะ.      กามาสวะ    ทิฏอาสวะ</p><p>อวิชชาสวะ  มีในอทินนาทาน  มุสาวาท  ปิสุณาวาจา.  ทิฏฐาสวะ  อวิชชาสวะมี</p><p>โนคิทธิโลภะ. ภวาสวะ  อวิชชาสวะ  มีในอติมานะ. อปาณาติบาต  อนทินนาทาน</p><p>เป็นศีลทางกาย.   อมุสาวาท   อปิสุณาวาจา   เป็นศีลทางวาจา.   ที่เหลือ ๓ เว้น</p><p>อนินทาโรสะ    เป็นศีลทางใจ.    แต่บุคคลย่อมขึ้งเคียดขุ่นเคืองกันด้วยกายบ้าง</p><p>ขึ้งเคียดขุ่นเคืองกันด้วยวาจาบ้าง    เพราะฉะนั้น    อนินทาโรสะ    จึงมีฐานะ ๒ </p><p>คือ   เป็นศีลทางกายบ้าง   เป็นศีลทางวาจาบ้าง.</p><p>           <strong>ถามว่า</strong>   ศีลอะไร   ท่านจึงกล่าวไว้ด้วยประมาณเพียงเท่านี้.</p><p>           <strong>ตอบว่า</strong>   ปาฏิโมกขสังวรศีล.     ก็การตัดขาดการตรัสถึงคฤหัสถ์ด้วย</p><p>อำนาจการพิจารณาและการละ     พึงทราบว่า     ตรัสไว้     สำหรับภิกษุผู้อยู่ใน</p><p>ปาฏิโมกขสังวรศีล.                                                               </p><p>           เทศนาโดยพิศดาร  มีดังต่อไปนี้.  บทว่า  <strong>ตเมน  ทกฺโข</strong>  พึงทราบ</p><p>สัมพันธ์กับบทนี้ว่า   <strong>อุปจฺจมฺเกยฺย</strong><sup>๑</sup>   ท่านอธิบายว่า   คนฆ่าโค   หรือลูกมือ</p><p>คนฆ่าโค    พึงโยนกระดูกนั้นไปยังสุนัข   อธิบายว่า    พึงโยนไปใกล้ ๆ สุนัข</p><p>นั้น.   บทว่า   <strong>อฏฺิกงฺล</strong>  ร่างกระดูก  คือกระดูกอก  กระดูกสันหลัง  หรือ</p><p>       ๑.  บาล สูตรว่า  อุปจฺฉูเภยฺย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 97</p><p>กระดูกหัว  แท้จริงร่างกระดูกนั้น   เรียกกันว่าร่างกระดูกเพราะไม่มีเนื้อ.  คำว่า</p><p><strong>สุนิกนฺต  นิกนฺต</strong>   คือ  ร่างกระดูกที่เฉือนขูดเนื้อออกหมดแล้ว.    อธิบายว่า</p><p>เนื้อสดอันใด  มีอยู่ที่กระดูกนั้น   ก็ขูดเนื้อนั้นออกหมด   มีแต่เพียงกระดูกเท่า</p><p>นั้น   ด้วยเหตุนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  ปราศจากเนื้อ  แต่ร่างกระดูก</p><p>นั้น  ยังเปื้อนเลือดอยู่  เพราะเหตุนั้น จึงตรัสว่า <strong>โลหิตมกฺขิต</strong>  ยังเปื้อนเลือด.</p><p>คำว่า    <strong>พหุทุกฺขา  พหุปายาสา</strong>   ความว่า    กามทั้งหลายชื่อว่าทุกข์มาก    ก็</p><p>เพราะมากด้วยทุกข์ทั้งปัจจุบันทั้งภายหน้า.  ชื่อว่า  มีความคับแค้นมาก  ก็เพราะ</p><p>มากด้วยความเศร้าหมองด้วยความคับแค้น.  คำว่า   <strong>ยาย  อุเปกฺขา  นานตฺตา</strong></p><p><strong>นานตฺตสิตา</strong>  ความว่า  อุเบกขาในกามคุณ  ๕  นี้ อันใดเรียกว่ามีสภาวะต่าง ๆ</p><p>กัน   ก็ด้วยอำนาจอารมณ์คือกามคุณ ๕   และเรียกว่า  <strong>นานตฺตสิตา</strong>   ก็เพราะ</p><p>อาศัยอารมณ์เหล่านั้นนั่นแล.   ภิกษุเว้นขาดอุเบกขานั้นเสีย.   คำว่า    <strong>เอกตฺตา</strong></p><p><strong>เอกตฺตสิตา</strong>  ได้แก่   อุเบกขาในจตุตถฌาน.   แท้จริง   อุเบกขาในจตุตถฌาน</p><p>นั้นชื่อว่า   มีสภาวะอันเดียว     เพราะเกิดขึ้นในอารมณ์อันเดียวทั้งวัน.   ชื่อว่า</p><p><strong>เอกตฺตสิตา</strong>  เพราะอาศัยอารมณ์อันเดียวนั้นนั่นแล.  คำว่า  <strong>ยสฺส  สพฺพโส</strong></p><p><strong>โลกามิสูปาทานา  อปริเสสา  นิรุชฺฌนฺติ</strong>  ความว่า อามิส   คือกามคุณ ๕</p><p>กล่าวคือ    โลกามิสอิงอาศัยอุเบกขาอันใด   ย่อมดับไปหมดสิ้นไม่หลงเหลือใน</p><p>อุเบกขาจตุตถฌานอันใด.     ก็คำว่า      <strong>ปญฺจกามคุณามิสา</strong>     ได้แก่ความ</p><p>กำหนัดด้วยอำนาจความพอใจ   ซึ่งมีกามคุณเป็นอารมณ์.   ก็กามคุณ   ๕  นั้น</p><p>นั่นแลท่านเรียกว่า   อุปาทานก็มี   เพราะอรรถว่า   ยึดไว้.  คำว่า   <strong>ตเมวูเปกฺข</strong></p><p><strong>ภาเวติ</strong>   ความว่า ย่อมเจริญในอุเบกขาจตุตถฌาน  อันเป็นปฏิปักษ์ต่ออุปาทาน</p><p>ที่อาศัยโลกามิสนั้นนั่นแล.    คำว่า   <strong>อุยฺเยยฺย</strong><sup>๑</sup>    แปลว่า   พึงโดดขึ้นไป.  คำว่า</p><p>       ๑.  บาลีว่า  อุฑฺฑเยยฺย.</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 98</p><p><strong>อนุปติตฺวา</strong>  แปลว่า   ติดตาม.  คำว่า  <strong>วิตจฺเฉยฺยุ</strong>  คือ   พึงจิกด้วยจะงอยปาก.</p><p>คำว่า <strong>วิภเชยฺยุ</strong> คือ  ยื้อชิ้นเนื้อด้วยเล็บให้ตกไป.  คำว่า  <strong>ยาน</strong>  <strong>โอโรเปยฺย</strong><sup>๑</sup>  คือ</p><p>บรรทุกยานที่เหมาะแก่บุรุษ. คำว่า   <strong>ปวรมณิกุณฺฑล</strong>  คือแก้วมณีมีค่าสูง  และ</p><p>ตุ้มหูมีอย่างต่าง ๆ.   คำว่า   <strong>สานิ</strong>  <strong>หรนฺติ</strong>  คือ   ถือเอาสิ่งของ ๆ ตน.  คำว่า</p><p><strong>สมฺปนฺนผล</strong>  คือ  มีผลอร่อย.  คำว่า  <strong>อุปฺปนฺนผล</strong>  คือ  ติดผล  มีผลดก.</p><p>คำว่า   <strong>อนุตฺตรา</strong>   คือ   สูงสุด   มีปภัสสร   ปราศจากอุปกิเลส    คำว่า   <strong>อารกา</strong></p><p><strong>อห</strong>   <strong>ภนฺเต</strong>   ความว่า  ข้าพเจ้ายังห่างไกลยิ่งนักเหมือนแผ่นดินกับแผ่นฟ้า  และ</p><p>เหมือนทะเลกับฝั่งนี้ฝั่งโน้น .   คำว่า   <strong>อนาชานีเย</strong>   คือ   ผู้ไม่รู้เหตุแห่งการตัด</p><p>ขาดโวหารของคฤหัสถ์.   คำว่า   <strong>อาชานียโภชน</strong>  คือ  โภชนะที่เหล่าผู้รู้เหตุ</p><p>พึงบริโภค. คำว่า  <strong>อนาชานียโภชน</strong> คือ โภชนะที่เหล่าผู้ไม่รู้เหตุพึงบริโภค.</p><p>คำนอกนั้นในที่ทุกแห่งง่ายทั้งนั้นแล.                   </p><p>   </p><p>                               <em>จบอรรถกถาโปตลิยสูตรที่  ๔</em></p><p>๑.  ม.  ยาน   วา  โปริเสย.ย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 99</p><p>                                     <strong>๕.  ชีวกสูตร</strong></p><p>                              <strong>ว่าด้วยหมอชีวกโกมารภัจจ์</strong></p><p>           [๕๖]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง    พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ อัมพวันของทมอชีวก</p><p>โกมารภัจจ์  เขตพระนครราชคฤห์  ครั้งนั้นแล  หมอชีวกโกมารภัจจ์เข้าไปเฝ้า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ     ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ ที่</p><p>ควรส่วนข้างหนึ่ง    ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>ข้าพระพุทธเจ้าได้ฟังคำนี้มาว่า    ชนทั้งหลายย่อมฆ่าสัตว์เจาะจงพระสมณโคดม</p><p>พระสมณโคดมทรงทราบข้อนั้นอยู่  ยังเสวยเนื้อที่เขาทำเฉพาะตน  อาศัยตนทำ</p><p>ดังนี้   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ชนเหล่าใดกล่าวอย่างนี้ว่า ชนทั้งหลายย่อมฆ่า</p><p>สัตว์เจาะจงพระสมณโคดม  พระสมณโคดมทรงทราบข้อนั้นอยู่   ยังเสวยเนื้อที่ </p><p>เขาทำเฉพาะตน  อาศัยตนทำ  ดังนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่า   กล่าวตรงกับที่พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าตรัส  ไม่ชื่อว่ากล่าวตู่พระผู้มีพระภาคเจ้า   ด้วยคำอันไม่เป็นจริง</p><p>ชื่อว่ายืนยันธรรมอันสมควรแก่ธรรม  การกล่าวและกล่าวตามที่ชอบธรรมจะไม่</p><p>ถึงข้อติเตียนละหรือ.</p><p>           เนื้อที่ไม่ควรบริโภค  และควรบริโภค  ๓  อย่าง</p><p>           [๕๗]  พ.  ดูก่อนชีวก   ชนใดกล่าวอย่างนี้ว่า   ชนทั้งหลายย่อมฆ่า</p><p>สัตว์เจาะจงพระสมณโคดม    พระสมณโคดมทรงทราบข้อนั้นอยู่   ก็ยังเสวยเนื้อ</p><p>สัตว์ที่เขาทำเฉพาะตน  อาศัยตนทำ   ดังนี้  ชนเหล่านั้นจะชื่อว่ากล่าวตรงกับที่</p><p>เรากล่าวหามิได้   ชื่อว่ากล่าวตู่ด้วยคำอันไม่เป็นจริง    ดูก่อนชีวก   เรากล่าว </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 100</p><p>เนื้อว่าเป็นของไม่ควรบริโภคด้วยเหตุ  ๓ ประการ    คือ  <strong>เนื้อที่ตนเห็น</strong>  ๑</p><p><strong>เนื้อที่ตนได้ยิน</strong> ๑   <strong>เนื้อที่ตนรังเกียจ</strong> ๑   ดูก่อนชีวก   เรากล่าวเนื้อว่าเป็น</p><p>ของไม่ควรบริโภคด้วยเหตุ ๓ ประการนี้แล.  ดูก่อนชีวก  เรากล่าวเนื้อว่า  เป็น</p><p>ของควรบริโภคด้วยเหตุ ๓ ประการ  คือ   เนื้อที่ตนไม่ได้เห็น  เนื้อที่ตนไม่ได้</p><p>ยิน   เนื้อที่ตนไม่ได้รังเกียจ   ดูก่อนชีวก   เรากล่าวเนื้อว่า  เป็นของควรบริโภค</p><p>ด้วยเหตุ ๓ ประการนี้แล.                                                                   </p><p>   </p><p>                                       <strong>การแผ่เมตตา</strong></p><p>           [๕๘]  ดูก่อนชีวก  ภิกษุในธรรมวินัยนี้    อาศัยบ้านหรือนิคมแห่งใด</p><p>แห่งหนึ่งอยู่  เธอมีใจประกอบด้วยเมตตา แผ่ไปตลอดทิศหนึ่งอยู่  ทิศที่  ๒  ทิศที่</p><p>๓ ทิศที่  ๔    ก็เหมือนกัน  ตามนัยนี้   ทั้งเบื้องบน  เบื้องล่าง  เบื้องขวาง   แผ่ไป</p><p>ตลอดโลก  ทั่วสัตว์ทุกเหล่าโดยความมีตนทั่วไปในที่ทุกสถาน  ด้วยใจประกอบ</p><p>ด้วยเมตตาอันไพบูลย์   ถึงความเป็นใหญ่    หาประมาณมิได้    ไม่มีเวร   ไม่มี</p><p>ความเบียดเบียนอยู่    คฤหบดีหรือบุตรคฤหบดี    เขาไปหาเธอแล้วนิมนต์ด้วย</p><p>ภัต   เพื่อให้ฉันในวันรุ่งขึ้น  ดูก่อนชีวก   เมื่อภิกษุหวังอยู่   ก็รับนิมนต์   พอ</p><p>ล่วงราตรีนั้นไป   เวลาเช้า   ภิกษุนั้นนุ่งแล้ว   ถือบาตรและจีวรเข้าไปยังนิเวศน์ </p><p>ของคฤหบดีหรือบุตรของคฤหบดี   แล้วนั่งลงบนอาสนะที่เขาปูลาดไว้  คฤหบดี</p><p>หรือบุตรของคฤหบดีนั้น     อังคาสเธอด้วยบิณฑบาตอันประณีต   ความดำริว่า</p><p>ดีหนอ    คฤหบดีหรือบุตรคฤหบดีผู้นี้   อังคาสเราอยู่ด้วยบิณฑบาตอันประณีต</p><p>ดังนี้    ย่อมไม่มีแก่เธอ   แม้ความดำริว่า  โอหนอ  คฤหบดีหรือบุตรคฤหบดีผู้นี้</p><p>พึงอังคาสเราด้วยบิณฑบาตอันประณีตเช่นนี้   แม้ต่อไป   ดังนี้    ก็ไม่มีแก่เธอ</p><p>เธอไม่กำหนด  ไม่สยบ  ไม่รีบกลืนบิณฑบาตนั้น    มีปรกติเห็นโทษ  มีปัญญา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 101</p><p>เครื่องถอนตน  บริโภคอยู่   ดูก่อนชีวก   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉนว่า</p><p>ในสมัยนั้น   ภิกษุนั้นย่อมติดเพื่อเบียดเบียนตน    เพื่อเบียดเบียนผู้อื่น    หรือ</p><p>เพื่อเบียดเบียนทั้งสองฝ่าย   บ้างหรือ.  </p><p>           ไม่เป็นเช่นนั้น  พระพุทธเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนชีวก   สมัยนั้น  ภิกษุนั้นชื่อว่าฉันอาหารอันไม่มีโทษมิใช่หรือ.</p><p>           อย่างนั้น   พระพุทธเจ้าข้า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระพุทธเจ้าได้</p><p>สดับมาว่า   พรหมมีปรกติอยู่ด้วยเมตตา   คำนั้นเป็นแต่ข้าพระพุทธเจ้าได้สดับ</p><p>มา   คำนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นองค์พยานปรากฏแล้ว     ด้วยว่า  พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าทรงมีปรกติอยู่ด้วยเมตตา.</p><p>           ดูก่อนชีวก  บุคคลพึงมีความพยาบาท   เพราะราคะ  โทสะ  โมหะใด</p><p>ราคะ   โทสะ   โมหะนั้น   ตถาคตละแล้ว    มีมูลอันขาดแล้ว    เป็นดุจตาลยอด</p><p>ด้วน   ถึงความไม่มี   มีอันไม่เกิดต่อไปเป็นธรรมดา   ดูก่อนชีวก    ถ้าแลท่าน</p><p>กล่าวหมายเอาการละราคะ   โทสะ   โมหะ   เป็นต้นนี้  เราอนุญาตการกล่าวเช่น</p><p>นั้นแก่ท่าน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ           ข้าพระพุทธเจ้ากล่าวหมายเอาการละราคะ</p><p>โทสะและโมหะ   เป็นต้นนี้.</p><p>                          <strong>การแผ่กรุณา   มุทิตา   อุเบกขา</strong></p><p>           [๕๙]  ดูก่อนชีวก  ภิกษุในธรรมวินัยนี้   อาศัยบ้านหรือนิคมแห่งใด</p><p>แห่งหนึ่งอยู่     เธอมีใจประกอบด้วยกรุณา. . .มีใจประกอบด้วยมุทิตา. . . มีใจ</p><p>ประกอบด้วยอุเบกขา  แผ่ไปตลอดทิศหนึ่งอยู่    ทิศที่ ๒  ทิศที่ ๓  ทิศที่ ๔  ก็</p><p>เหมือนกัน   ตามวินัยนี้   ทั้งเบื้องบน   เบื้องล่าง   เบื้องขวาง   แผ่ไปตลอดโลก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 102</p><p>ทั่วสัตว์ทุกเหล่าโดยความมีตนทั่วไปในที่ทุกสถาน   ด้วยใจประกอบด้วยอุเบกขา</p><p>อันไพบูลย์   ถึงความเป็นใหญ่    หาประมาณมิได้  ไม่มีเวร   ไม่มีความเบียด-</p><p>เบียน คฤหบดีหรือบุตรคฤหบดีเข้าไปหาเธอ  แล้วนิมนต์ด้วยภัต  เพื่อให้ฉันใน</p><p>วันรุ่งขึ้น  ดูก่อนชีวก  เมื่อภิกษุหวังอยู่  ย่อมรับนิมนต์.    พอล่วงราตรีนั้นไป</p><p>เวลาเช้า     ภิกษุนั้นนุ่งแล้ว     ถือบาตรและจีวรเข้าไปยังนิเวศน์ของคฤหบดีหรือ</p><p>บุตรคฤหบดี   แล้วนั่งลงบนอาสนะที่เขาปูลาดไว้.</p><p>           คฤหบดีหรือบุตรคฤหบดีนั้น    อังคาสเธอด้วยบิณฑบาตอันประณีต</p><p>ความดำริว่า  ดีหนอ  คฤหบดีหรือบุตรคฤหบดีผู้นี้   อังคาสเราอยู่ด้วยบิณฑบาต</p><p>อันประณีตดังนี้   ย่อมไม่มีแก่เธอ   แม้ความดำริว่า  โอหนอ   คฤหบดีหรือบุตร</p><p>คฤหบดีผู้นี้พึงอังคาสเราด้วยบิณฑบาตอันประณีตนี้  แม้ต่อไป ดังนี้  ก็ไม่มี</p><p>แก่เธอ  เธอไม่กำหนด  ไม่สยบ   ไม่รีบกลืนบิณฑบาตนั้น   มีปรกติเห็นโทษ  มี</p><p>ปัญญาเครื่องถอนตน  บริโภคอยู่  ดูก่อนชีวก  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็น</p><p>ไฉนว่า  ในสมัยนั้นภิกษุย่อมคิดเพื่อเบียดเบียนตน   เพื่อเบียดเบียนผู้อื่น  หรือ</p><p>เพื่อเบียดเบียนทั้งสองฝ่าย   บ้างหรือ.    </p><p>           ไม่เป็นเช่นนั้น  พระพุทธเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนชีวก   สมัยนั้น     ภิกษุนั้นชื่อว่าฉันอาหารอันไม่มีโทษมิใช่หรือ.</p><p>           อย่างนั้น   พระพุทธเจ้าข้า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระพุทธเจ้าได้</p><p>สดับมาว่า   พรหมมีปรกติอยู่ด้วยอุเบกขา   คำนั้นเป็นแต่ข้าพระพุทธเจ้าได้สดับ</p><p>มา   คำนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นองค์พยานปรากฏแล้ว    ด้วยว่า   พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าทรงมีปรกติอยู่ด้วยอุเบกขา.                                             </p><p>           ดูก่อนชีวก   บุคคลพึงมีความเบียดเบียน   มีความไม่ยินดี    มีความกระ</p><p>ทบกระทั่งเพราะราคะ  โทสะ  โมหะใด  ราคะ  โทสะ  โมหะนั้น  ตถาคตละ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 103</p><p>แล้วมีมูลอันขาดแล้ว   เป็นดุจตาลยอดด้วน   ถึงความไม่มี    มีอันไม่เกิดต่อไป</p><p>เป็นธรรมดา  ดูก่อนชีวก   ถ้าแลท่านกล่าวหมายเอาการละราคะ   โทสะ   โมหะ</p><p>เป็นต้นนี้    เราอนุญาตการกล่าวเช่นนั้นแก่ท่าน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระพุทธเจ้ากล่าวหมายเอาการละราคะ โทสะ</p><p>โมหะ  เป็นต้นนี้.</p><p>                  <strong>ฆ่าสัตว์ทำบุญได้บาปด้วยเหตุ  ๕  ประการ</strong></p><p>           [๖๐]   ดูก่อนชีวก   ผู้ใดฆ่าสัตว์เจาะจงตถาคต   หรือสาวกตถาคต    ผู้</p><p>นั้นย่อมประสบบาปมิใช่บุญเป็นอันมาก   ด้วยเหตุ  ๕  ประการ   คือ  ผู้นั้นกล่าว</p><p>อย่างนี้ว่า  ท่านทั้งหลายจงไปนำสัตว์ชื่อโน้นมา  ดังนี้ชื่อว่าย่อมประสบบาปมิใช่</p><p>บุญเป็นอันมาก  ด้วย<strong>เหตุประการที่</strong>  ๑   นี้.  สัตว์นั้นเมื่อถูกเขาผูกคอนำมา ได้</p><p>เสวยทุกข์โทมนัส  ชื่อว่า  ย่อมประสบบาปมิใช่บุญเป็นอันมาก   ด้วย<strong>เหตุประ</strong></p><p><strong>การที่  ๒</strong> นี้. ผู้นั้นพูดอย่างนี้ว่า  ท่านทั้งหลายจงไปฆ่าสัตว์นี้ ชื่อว่าย่อมประสบ</p><p>บาปมิใช่บุญเป็นอันมาก  ด้วย<strong>เหตุประการที่ ๓</strong>  นี้.  สัตว์นั้นเมื่อเขากำลังฆ่า</p><p>ย่อมเสวยทุกข์โทมนัส    ชื่อว่าย่อมประสบบาปมิใช่บุญเป็นอันมาก    ด้วยเหตุ</p><p><strong>ประการที่  ๔</strong> นี้.  ผู้นั้นย่อมยังตถาคตและสาวกตถาคต    ให้ยินดีด้วยเนื้อเป็น</p><p>อกัปปิยะ   ชื่อว่าย่อมประสบบาปมิใช่บุญเป็นอันมาก    ด้วย<strong>เหตุประการที่  ๕</strong> </p><p>นี้. ดูก่อนชีวก   ผู้ใดฆ่าสัตว์เจาะจงตถาคตหรือสาวกตถาคต   ผู้นั้นย่อมประสบ</p><p>บาปมิใช่บุญเป็นอันมากด้วยเหตุ ๕ ประการนี้.</p><p>           [๖๑]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว     หมอชีวกโกมารภัจจ์</p><p>ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   น่าอัศจรรย์    ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ   ไม่เคยมี  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ภิกษุทั้งหลายย่อมฉันอาหารอัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 104</p><p>ไม่มีโทษหนอ   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก    ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ  ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก   เปรียบเหมือนบุคคลหงายของ</p><p>ที่คว่ำ  เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่คนหลงทาง  หรือส่องประทีบในที่มืด  ด้วยคิด</p><p>ว่า  ผู้มีจักษุ  จักเห็นรูปฉันใด  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประกาศธรรมโดยอเนก- </p><p>ปริยายฉันนั้นเหมือนกัน   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์นี้   ขอถึงพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้า   พระธรรม   และภิกษุสงฆ์ว่า   เป็นสรณะ   ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>จงทรงจำข้าพระองค์ว่า   เป็นอุบาสก  ผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต  ตั้งแต่บัดนี้เป็นต้น</p><p>ไป   ดังนี้แล.</p><p>                                           <em>จบชีวกสูตรที่  ๕</em></p><p>                          <strong>๕.  อรรถกถาชีวกสูตร</strong></p><p>           <strong>ชีวกสูตร</strong>    มีบทเริ่มต้นว่า    <strong>เอวมฺเม</strong>   <strong>สุต</strong>   ข้าพเจ้าได้ฟังมาแล้ว</p><p>อย่างนี้.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น   พระบาลีนี้ว่า  <strong>ตสฺส</strong>  <strong>ชีวกสฺส</strong>  <strong>โกมารภจฺจสฺส</strong> </p><p><strong>อมฺพวเน</strong>  ที่ชื่อว่า  <strong>ชีวก</strong>   เพราะยังเป็นอยู่  (มีชีวิตอยู่). ที่ชื่อว่า <strong>โกมารภัจจ์</strong> </p><p>เพราะอันพระราชกุมารชุบเลี้ยงไว้   ดังที่ท่านกล่าวไว้ว่า   พระกุมาร   (หมายถึง</p><p>อภัยราชกุมาร)    ตรัสถามว่า      นั่นอะไร     พนาย      ฝูงกาจึงเกลื่อนกลาด.</p><p>พวกราชบุรุษทูลว่า   ทารก   พระเจ้าค่ะ.    ตรัสถามว่า   ยังเป็นอยู่หรือ   พนาย.</p><p>ทูลตอบว่า   ยังเป็นอยู่พระเจ้าค่ะ.   จึงตรัสสั่งให้นำทารกเข้าวัง   มอบให้แม่นม</p><p>เลี้ยงดู.   คนทั้งหลายจึงตั้งชื่อทารกนั้นว่า    ชีวก   เพราะยังเป็นอยู่และตั้งสร้อย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 105</p><p>ชื่อว่า โกมารภัจจ์ เพราะพระราชกุมารให้ชุบเลี้ยงไว้    ในพระสูตรนี้มีความสัง-</p><p>เขปดังกล่าวมานี้   ส่วนเรื่องโดยพิสดารมาในชีวกวัตถุขันธกวินัย  แม้คำวินิจฉัย</p><p>เรื่องหมอชีวกโกมารภัจจ์นั้นท่านก็กล่าวไว้แล้ว ในอรรถกถาพระวินัย ชื่อ<strong>สมันต-</strong></p><p><strong>ปาสาทิกา</strong>. หรือชีวกโกมารภัจจ์ผู้นี้ ถวายพระโอสถระบายอ่อนๆ ระบายพระ-</p><p>กายที่มากไปด้วยโทษของพระผู้มีพระภาคเจ้า  แล้วตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล   เวลา</p><p>จบอนุโมทนา   ถวายผ้าคู่ที่ได้มาจากแคว้นสีพี.  ดำริว่า  เราต้องไปเฝ้าอุปัฏฐาก</p><p>พระพุทธองค์  วันละ  ๒- ๓ ครั้ง  พระเวฬุวันนี้  ก็อยู่ใกล้เกินไป  สวนมะม่วง</p><p>ของเรายังใกล้กว่า   อย่าเลย  เราจะสร้างวิหารถวายพระผู้มีพระภาคเจ้า  ในสวน</p><p>มะม่วงของเรานี้แหละ  ดังนั้น  จึงให้สร้างที่เร้น  กุฎี   และมณฑปเป็นต้น   สำ-</p><p>หรับพักกลางคืน   และพักกลางวัน   สร้างพระคันธกุฎี  ที่เหมาะแก่ที่พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า   ในสวนอัมพวันนั้น   สร้างกำแพงสีใบไม้แดงสูง ๑๘  ศอก    ล้อมสวน</p><p>อัมพวันไว้     อังคาสเลี้ยงภิกษุสงฆ์     มีพระพุทธเจ้าเป็นประมุขด้วยภัตตาหาร</p><p>พร้อมจีวรแล้วหลั่งทักษิโณทก  มอบถวายวิหาร  ท่านหมายเอาสวนอัมพวันนั้น</p><p>จึงกล่าวว่า  <strong>ชีวกสฺส  โกมารภจฺจสฺส  อมฺพวเน</strong>  ดังนี้.</p><p>           คำว่า   <strong>อารภนฺติ</strong>  แปลว่า  ฆ่า. คำว่า <strong>อุทฺทิสฺส</strong>   <strong>กต</strong>  แปลว่า  กระทำ</p><p>เจาะจง.  คำว่า  <strong>ปฏิจฺจ</strong>  <strong>กมฺม</strong>  แปลว่า  กระทำเจาะจงตน.  อีกอย่างหนึ่ง  คำว่า</p><p><strong>ปฏิจฺจ</strong>   <strong>กมฺม</strong>   นี้เป็นชื่อของนิมิตตกรรม.   กรรมที่อาศัยตนเป็นเหตุกระทำมี</p><p>อยู่ในเนื้อนั้น   เพราะเหตุนั้น ท่านจึงอธิบายว่า กรรมมีอยู่เพราะอาศัยเนื้อ.  ลัทธิ</p><p>(ความเชื่อถือ)   ของคนเหล่านั้นมีอยู่ว่า   ผู้ใดบริโภคเนื้อเช่นนั้น  (อุทิศมังสะ)</p><p>ผู้นั้นก็ต้องเป็นผู้รับผลของกรรมนั้นด้วย    ปาณฆาตกรรม    จึงมีแม้แก่คนนั้น</p><p>เหมือนกับฆ่าเอง.  คำว่า  <strong>ธมฺมสฺส</strong>  <strong>จ</strong>   <strong>อนุธมฺม</strong>   <strong>พฺยากโรนฺติ</strong>   ความว่า</p><p>ย่อมกล่าวเหตุตามเหตุที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในคำนั้น  การบริโภคเนื้อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 106</p><p>โดยส่วน ๓ ชื่อว่า  เหตุ  การพยากรณ์อย่างนั้นของมหาชนชื่อว่า  ตามเหตุ.  แต่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า    ไม่เสวยเนื้อที่เขาทำเจาะจง    (อุทิศมังสะ)    เพราะฉะนั้น</p><p>ข้อนั้นไม่ชื่อว่าเหตุ.   การกระทำอย่างนั้นของพวกเดียรถีย์ก็ไม่ชื่อว่า     ตามเหตุ.</p><p>คำว่า    <strong>สหธมฺมิโก    วาทานุวาโท</strong>   ความว่า    การกล่าวหรือการกล่าวตาม </p><p>ของพวกท่านมีเหตุ   โดยเหตุที่คนอื่น ๆ กล่าวแล้ว    เป็นเหตุที่ผู้รู้ทั้งหลายพึง</p><p>ติเตียนวาทะอะไร ๆ  เล็กน้อย   จะมาถึงหรือหนอ   ท่านอธิบายว่า  เหตุที่จะพึง</p><p>ติเตียนในวาทะของพวกท่านย่อมไม่มีโดยอาการทั้งหมดหรือ.    คำว่า   <strong>อพฺภา-</strong></p><p><strong>จิกฺขนฺติ</strong>   แปลว่า   กล่าวข่ม   (ตู่).   คำว่า    <strong>าเนหิ</strong>   คือ   โดยเหตุทั้งหลาย. </p><p>            บรรดาส่วนทั้ง ๓  มีส่วนที่เห็นแล้วเป็นต้น       เห็นเขาฆ่าเนื้อและปลา</p><p>แล้วเอามา   (ทำอาหาร)   ถวายภิกษุทั้งหลาย  ชื่อว่า  ส่วนที่เห็นแล้ว.   ได้ยิน</p><p>มาว่า  ชื่อว่า   ส่วนที่สงสัยมี ๓  อย่าง   คือส่วนที่สงสัยว่า   ได้เห็นมา    ส่วนที่</p><p>สงสัยว่า  ได้ยินมา   ส่วนที่สงสัยอันนอกไปจากทั้งสองอย่างนั้น.  ในส่วนที่สงสัย</p><p>ทั้ง ๓  นั้น  มีวินิจฉัยรวบรัด   ดังนี้.</p><p>             ภิกษุทั้งหลายในพระศาสนานี้  เห็นคนทั้งหลายถือตาข่าย     และเห</p><p>เป็นต้น  กำลังออกไปจากบ้านหรือกำลังเที่ยวอยู่ในป่า  แต่วันรุ่งขึ้น  เมื่อภิกษุ</p><p>เหล่านั้น   เข้าไปบิณฑบาตยังบ้านนั้น   คนเหล่านั้นก็นำบิณฑบาต  (อาหาร)  ที่มี</p><p>เนื้อปลาถวาย    ภิกษุเหล่านั้น    ก็สงสัยโดยการเห็นนั้นว่า     เนื้อปลาเขาทำมา</p><p>เพื่อประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลายหรือหนอ.    นี้ชื่อว่าสงสัยโดยเห็น    รับอาหารที่</p><p>สงสัยโดยการเห็นนั้น  ไม่ควร.  อาหารใด  ภิกษุไม่ได้สงสัยอย่างนั้น  รับอาหาร</p><p>นั้นก็ควร.    ก็ถ้าคนเหล่านั้นถามว่า    ท่านเจ้าข้า   เหตุไรพระคุณเจ้าจึงไม่รับ</p><p>ฟังคำตอบของพวกภิกษุแล้ว    ก็กล่าวว่า    อาหารนี้     พวกเรา    มิได้ทำเพื่อ</p><p>ประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลายดอก        แต่พวกเราทำเพื่อประโยชน์ของตนเองหรือ</p><p>เพื่อประโยชน์แก่ข้าราชการเป็นต้นต่างหาก     รับอาหารนั้นก็ควร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 107</p><p>           ภิกษุทั้งหลายไม่เห็นอย่างนั้นเลย   แต่ได้ยินมาว่า    เขาว่าคนทั้งหลาย</p><p>ถือตาข่ายและแหเป็นต้น    ออกจากบ้านไป  หรือเที่ยวไปในป่า  รุ่งขึ้น  เมื่อภิกษุ</p><p>เหล่านั้นเข้าไปบิณฑบาตยังบ้านนั้น    คนเหล่านั้น   ก็นำบิณฑบาตที่มีเนื้อปลา</p><p>มาถวายภิกษุเหล่านั้น   ก็สงสัยโดยการได้ยินนั้นว่า   เขาทำเพื่อประโยชน์     แก่</p><p>ภิกษุทั้งหลายหรือหนอ.  นี้ชื่อว่า   สงสัยโดยได้ยินมา.   รับอาหารนั้น   ไม่ควร.</p><p>อาหารใด    มิได้สงสัยอย่างนั้น    รับอาหารนั้นก็ควร.   แต่ถ้าคนเหล่านั้นถามว่า</p><p>ท่านเจ้าข้า  เหตุไร  พระคุณเจ้า  จึงไม่รับ  ฟังคำตอบของภิกษุเหล่านั้นแล้ว</p><p>ก็กล่าวว่า   ท่านเจ้าข้า   อาหารนี้  พวกเรามิได้ทำเพื่อประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลาย</p><p>ดอก      แต่พวกเราทำเพื่อประโยชน์แก่ตนเอง       หรือเพื่อประโยชน์แก่พวก</p><p>ข้าราชการเป็นต้นต่างหาก  รับอาหารนั้นก็ควร.</p><p>           อนึ่ง  ภิกษุไม่เห็น  ไม่ได้ยินมา  เมื่อภิกษุเหล่านั้นเข้าไปบิณฑบาตยัง</p><p>บ้านนั้นคนทั้งหลายรับบาตรเอาไปตกแต่งบิณฑบาตที่มีเนื้อปลา  นำไปถวาย</p><p>ภิกษุเหล่านั้น ก็สงสัยว่า  เขาทำเพื่อประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลายหรือ  นี้ชื่อว่า</p><p>สงสัยนอกไปจากทั้งสองอย่างนั้น.  รับอาหารแม้นั้นก็ไม่ควร  อาหารใดมิได้สงสัย</p><p>อย่างนั้นรับอาหารนั้นก็ควร.   แล้วถ้าคนเหล่านั้น  ถามว่า   ท่านเจ้าข้า   เหตุไร</p><p>พระคุณเจ้าจึงไม่รับ  ฟังคำตอบของพวกภิกษุแล้ว  ก็กล่าวว่า  ท่านเจ้าข้า  อาหาร</p><p>นี้   พวกเรามิได้ทำประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลายดอก  เราทำเพื่อประโยชน์</p><p>แก่ตนเอง  หรือ  เพื่อประโยชน์แก่ข้าราชการเป็นต้นต่างหาก  หรือว่า   พวกเรา</p><p>ได้ปวัตตมังสะ   (เนื้อที่เขามีอยู่แล้ว)   เป็นของกัปปิยะ  (ควร)  ทั้งนั้น    จึงตก</p><p>แต่งเพื่อประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลาย  รับอาหารนั้นก็ควร.  ในอาหารที่เขาทำเพื่อ</p><p>ประโยชน์เป็นเปตกิจ  (อุทิศ)  สำหรับคนที่ตายไปแล้ว     หรือเพื่อประโยชน์แก่</p><p>การมงคลเป็นต้นก็นัยนี้เหมือนกัน.  แท้จริงอาหารใด ๆ  เขามิได้กระทำเพื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 108</p><p>ประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลาย      และภิกษุทั้งหลายก็มิได้เคลือบแคลง     สงสัยใน</p><p>อาหารอันใด รับอาหารนั้นทุกอย่างก็ควร. แต่ถ้าอาหารเขาทำอุทิศภิกษุทั้งหลาย</p><p>ในวัดหนึ่ง   ภิกษุเหล่านั้น  ไม่รู้ว่าเขาทำเพื่อประโยชน์แก่ตน    ภิกษุเหล่าอื่นรู้</p><p>ภิกษุเหล่าใดรู้    อาหารนั้นก็ไม่ควรแก่ภิกษุเหล่านั้น    ควรแก่ภิกษุนอกจากนี้</p><p>ภิกษุเหล่าอื่นไม่รู้   ภิกษุเหล่านั้นเท่านั้นที่รู้    อาหารนั้นก็ไม่ควรแก่ภิกษุเหล่า</p><p>นั้น    ควรแก่ภิกษุเหล่าอื่น   แม้ภิกษุเหล่านั้นรู้ว่า   เขาทำเพื่อประโยชน์แก่พวก</p><p>เรา   แม้ภิกษุเหล่าอื่นก็รู้ว่าเขาทำเพื่อประโยชน์แก่ภิกษุเหล่านั้น     อาหารนั้นก็ </p><p>ไม่ควรแก่ภิกษุทั้งหมด     ภิกษุทั้งหมดไม่รู้   ก็ควรแก่ภิกษุทั้งหมดนั่นแหละ.</p><p>           บรรดาสหธรรมิก ๕  รูป      อาหารที่เขาทำอุทิศแก่ภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง</p><p>ย่อมไม่สมควรแก่สหธรรมิกหมดทุกรูป   ก็ถ้าบางคนฆ่าสัตว์เจาะจงภิกษุรูปหนึ่ง</p><p>แล้วบรรจุบาตรเต็มด้วยเนื้อสัตว์นั้นถวาย  แม้ภิกษุนั้นก็รู้อยู่ว่า  เขาทำเพื่อประ-</p><p>โยชน์แก่ตน   ครั้นรับแล้ว    ก็ถวายแก่ภิกษุรูปอื่น   ภิกษุนั้นก็ฉันด้วยความเชื่อ</p><p>ถือภิกษุนั้น.  ถามว่า   ใครเป็นอาบัติ.   ตอบว่า   ไม่เป็นอาบัติทั้งสองรูป  เพราะ</p><p>ว่า  อาหารใด  เขาทำเจาะจงแก่เธอ     เธอก็ไม่เป็นอาบัติเพราะเธอไม่ฉันอาหาร</p><p>นั้น   อีกรูปหนึ่ง (ฉัน )  ก็ไม่เป็นอาบัติเพราะไม่รู้   ในการรับกัปปิยมังสะ  (เนื้อ</p><p>ที่สมควรแก่สมณะ)   ไม่เป็นอาบัติ.  ภิกษุไม่รู้ว่าเป็นอุทิศมังสะ    มารู้ภายหลังที่</p><p>ฉันแล้ว   ก็ไม่มีกิจ คือ  การแสดงอาบัติ.   ส่วนภิกษุไม่รู้ว่า   เป็นอกัปปิยมังสะ</p><p>มารู้ภายหลังฉันแล้ว   ต้องแสดงอาบัติ    ภิกษุรู้ว่า    เป็นอุทิศมังสะแล้วฉันเป็น</p><p>อาบัติ   แม้ภิกษุไม่รู้ว่าเป็นอกัปปิยมังสะ   แล้วฉัน    ก็เป็นอาบัติทั้งนั้น   เพราะ</p><p>ฉะนั้นภิกษุผู้กลัวอาบัติ    แม้กำหนดรูปเป็นอารมณ์อยู่   ถามแล้ว   ค่อยรับมังสะ</p><p>หรือเธอรับด้วยคิดว่าจักถามแล้วฉัน  ในเวลาฉันถามแล้วค่อยฉัน.  ถามว่าเพราะ</p><p>อะไร.   ตอบว่า   เพราะเป็นของที่ได้ยาก   จริงอยู่   เนื้อหมีก็เหมือนๆ กับเนื้อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 109</p><p>หมู    แม้เนื้อเสือเหลืองเป็นต้น    ก็คล้ายกับเนื้อมฤค    เพราะฉะนั้น      พระ-</p><p>อาจารย์ทั้งหลาย    จึงกล่าวว่า   ถามแล้วค่อยรับจึงควร.   คำว่า<strong>ไม่เห็น</strong>   คือไม่</p><p>เห็นเนื้อที่เขาฆ่าแล้วเอามาเพื่อประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลาย. คำว่า <strong>ไม่ได้ยิน</strong> คือ</p><p>ไม่ได้ยินว่า เขาฆ่าแล้ว เอามาเพื่อประโยชน์แก่ภิกษุทั้งหลาย.  คำว่า  <strong>ไม่สงสัย</strong></p><p>คือไม่สงสัย   ด้วยอำนาจสงสัยว่าเห็นมาเป็นต้น.  คำว่า  <strong>ปริโภคนฺติ  วทามิ</strong></p><p>ความว่า มังสะที่บริสุทธิ์ด้วยเหตุ ๓  ประการนี้   ชื่อว่าบริสุทธิ์ โดยส่วน ๓  จริง</p><p>อยู่  การฉันมังสะที่บริสุทธิ์โดยส่วน ๓ นั้น  ก็เช่นเดียวกับฉันกับข้าวและผักดอง</p><p>ที่เกิดเองในป่า   ภิกษุผู้อยู่ด้วยเมตตา    ฉันมังสะเช่นนั้นย่อมไม่มีโทษ    เพราะ</p><p>ฉะนั้น  เราจึงกล่าวว่า  ก็มังสะนั้นควรฉันได้.</p><p>           บัดนี้   เพื่อจะทรงแสดงความที่ภิกษุผู้อยู่ด้วยเมตตา   ไม่มีโทษในการ</p><p>ฉันมังสะเช่นนั้น  จึงตรัสว่า  <strong>อิธ  ชีวก  ภิกฺขุ</strong>  ดังนี้เป็นต้น.  ในคำนั้น  ถึง</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ทรงกำหนดแล้วตรัสว่า.   <strong>ภิกฺขุ</strong>   ก็จริง    ที่แท้พึงทราบ</p><p>ว่า   ทรงหมายถึง   พระองค์นั่นแลจึงตรัสอย่างนี้    จริงอยู่   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงหมายถึงพระองค์เท่านั้นใน ๓  อาคตสถาน   คือในมหาวัจฉโคตตสูตร  ใน</p><p>จังกีสูตร    และในสูตรนี้.   ในอนังคณสูตร   หนหลังที่ว่า   <strong>ปณีเตน  ปิณฺฑ-</strong></p><p><strong>ปาเตน</strong>  ท่านหมายเอาว่า   บิณฑบาตที่มีค่ามากทุกชนิด    ชื่อว่าบิณฑบาตอัน</p><p>ประณีต   แต่ในสูตรนี้.   หมายเอามังสะที่สุก.  คำว่า   <strong>อคธิโต</strong> คือ  ไม่ตะกราม</p><p>ด้วยความอยาก.  คำว่า  <strong>อมุจฺฉิโต</strong>   คือ   ไม่หมกมุ่นด้วยการหมกมุ่นด้วยความ</p><p>อยาก.  คำว่า  <strong>อนชฺฌาปนฺโน</strong>  คือ  ไม่ถูกความอยากครอบงำ     อธิบายว่า</p><p>ไม่เป็นดังกาที่ต้องการขะม้ำทั้งหมดกลืนลงคอ   ด้วยการจิกทีเดียวเท่านั้น. คำว่า</p><p><strong>อาทีนวทสฺสาวี</strong>  คือ เห็นโทษโดยนัยเป็นต้นว่า  อาหารนี้กักอุ่นอยู่ที่พื้นท้อง</p><p>คืนหนึ่ง   แล้วก็ออกไปทางปากแผล.  (ทวาร)  ทั้ง  ๙.  คำว่า  <strong>นิสฺสรณปญฺโ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 110</p><p><strong>ปริภุญฺชติ</strong>  คือกำหนดด้วยปัญญาว่า    การบริโภคอาหารก็เพื่อประโยชน์อันนี้</p><p>แล้วบริโภค.   คำว่า   <strong>อตฺตพฺยาพาธาย    วา   เจเตติ</strong>   คือ   คิดเพื่อทำทุกข์</p><p>แก่ตน.   คำว่า   <strong>สุต  เม  ต</strong>   คือ    เรื่องนั้นเราได้ยินมา    พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงแสดงว่า  แต่ก่อน  เรื่องนั้น   เราเพียงแต่ได้ยินมาเท่านั้น.   คำว่า <strong>สเจ  โข</strong></p><p><strong>เต  ชีวก  อิท  สนฺธาย  ภาสิต</strong>  ความว่า  ดูก่อนชีวก  ห้าวมหาพรหมละ</p><p>พยาบาทเป็นต้น    ด้วยวิกขัมภนปหาน    ละด้วยอำนาจการข่มไว้  ด้วยเหตุนั้น</p><p>ท้าวมหาพรหมนั้น    จึงชื่อว่า   อยู่ด้วยเมตตา    ถ้าท่านกล่าวหมายถึงข้อนี้ด้วย</p><p>สมุจเฉทปหานละอย่างเด็ดขาดของเรา  เมื่อเป็นเช่นนี้  เราก็อนุมัติคำนี้ของท่าน</p><p>หมอชีวกก็รับ.  ครั้งนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อทรงพรรณนาเทศนาให้ยิ่ง</p><p>ขึ้นไป   แม้ด้วยอำนาจพรหมวิหารที่เหลือแก่หมอชีวกนั้น   จึงตรัสว่า <strong>อิธ  ชีวก</strong></p><p><strong>ภิกฺขุ</strong>  ดังนี้เป็นต้น   คำนอกนั้นมีเนื้อความตื้นทั้งนั้น.</p><p>           อรรถว่า   <strong>โย   โข   ชีวก</strong>    นี้เป็นอนุสนธิที่แยกแสดงต่างหาก   จริง</p><p>อยู่  ในฐานะนี้  พระผู้มีพระภาคเจ้า   ทรงปิดประตู   ทรงแสดงความเอ็นดูสัตว์</p><p>ก็ถ้าคนทั้งหลายถวายบิณฑบาตมีรสอย่างยิ่ง    แก่ภิกษุไร ๆ นั้น     อย่างนี้แล้ว</p><p>กลับได้สวรรค์ถึงแสนกัปไซร้     เขาก็จะพึงทำกรรมอย่างใดอย่างหนึ่ง     แม้ทำ</p><p>ผู้อื่นให้ตายแล้ว  ถวายบิณฑบาตมีรสได้   เพราะเหตุนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เมื่อจะทรงปฏิเสธความข้อนั้น  จึงตรัสว่า  <strong>โย  โข  ชีวก  ตถาคต</strong>  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>ในคำนั้น  คำว่า  <strong>อิมินา  ปเมน  าเนน</strong>    ได้แก่ด้วยเหตุที่หนึ่ง    ซึ่งเป็น</p><p>เพียงคำสั่งเท่านั้น  อันนี้ก่อน.  คำว่า  <strong>คลปฺปเวเกน</strong>   ได้แก่สัตว์ที่ถูกเชือก</p><p>ผูกคอลากมาหรือสัตว์ที่มีคอถูกผูกลากมา.   คำว่า   <strong>อารภิยมาโน</strong>  ได้แก่ถูกเขา</p><p>ทำให้ตาย.  คำว่า  <strong>อกปฺปิเยน   อสฺสาเทติ</strong>   ความว่า    คนที่ให้ภิกษุฉันเนื้อ</p><p>หมีด้วยสำคัญว่า     เนื้อหมู     ฉันเนื้อเสือเหลืองด้วยสำคัญว่าเนื้อมฤค     ก็พูด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 111</p><p>เสียดสีว่า  ท่านยังชื่อว่าสมณะหรือ ท่านฉันอกัปปิยมังสะ.  ส่วนคนเหล่าใดรู้</p><p>ว่า   เนื้อหมีเหมือนเนื้อหมู   เนื้อเสือเหลืองเหมือนเนื้อมฤค    ในยามอาหารหา</p><p>ยาก   หรือใช้เยียวยาความเจ็บไข้ได้ก็พูดว่า   นี้เนื้อหมู    นี้เนื้อมฤค    ให้ภิกษุ</p><p>ฉันด้วยอัธยาศัยเกื้อกูล     พระผู้มีพระภาคเจ้า     มิได้ทรงหมายถึงคนเหล่านั้น</p><p>ตรัสคำนี้  เพราะคนเหล่านั้นย่อมได้บุญเป็นอันมาก   บุคคลผู้นี้กล่าวว่า   พระ-</p><p>เจ้าข้า   ข้าพระบาทนี้ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า  ทั้งพระธรรม   ทั้งพระภิกษุสงฆ์</p><p>ว่าเป็นสรณะ    ชื่อว่าเป็นอริยสาวกผู้ประสบผล     ผู้รู้คำสั่งสอนเป็นผู้เห็นสัจจะ</p><p>แล้ว   ส่วนหมอชีวกหยั่งซึ้งพระธรรมเทศนานี้   เกิดความเลื่อมใส    กระทำการ</p><p>ชมเชย (สดุดี) ธรรมกถา   จึงกล่าวอย่างนี้.   คำนอกนี้ในที่ทุกแห่งตื้นทั้งนั้น.</p><p>                                     <em>จบอรรถกถาชีวกสูตรที่  ๕ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 112</p><p>                                    <strong>๖.  อุปาลิวาทสูตร</strong></p><p>                                    <strong>ว่าด้วยอุปาลิคฤหบดี</strong></p><p>           [๖๒]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ   <strong>ปาวาริกัมพวัน</strong>    ใกล้</p><p>เมือง <strong>นาลันทา</strong>  สมัยนั้น  <strong>นิครนถ์นาฏบุตร</strong>อาศัยอยู่  ณ เมืองนาลันทาพร้อม</p><p>ด้วยบริษัทนิครนถ์เป็นอันมาก  ครั้งนั้นแล    นิครนถ์ชื่อว่า<strong>ทีฆตปัสสี</strong>  เที่ยว</p><p>บิณฑบาตไปในเมืองนาลันทา   เวลาภายหลังภัต   กลับจากบิณฑบาตแล้ว   เข้า</p><p>ไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงปาวาริกัมพวัน    ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว     ได้ยืนอยู่   ณ   ที่ควรส่วนข้าง</p><p>หนึ่ง    พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้     กะทีฆตปัสสีนิครนถ์   ว่า</p><p>ดูก่อนทีฆตปัสสี    อาสนะมีอยู่ถ้าท่านประสงค์ก็จงนั่งเถิด   เมื่อพระผู้มีพระภาค- </p><p>เจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว      ทีฆตปัสสีนิครนถ์ถือเอาอาสนะต่ำแห่งหนึ่งนั่ง ณ ที่ควร</p><p>ส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>                           <strong>กรรม ๓  ของนิครนถ์นาฏบุตร</strong></p><p>           [๖๓]  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้กะทีฆตปัสสีนิครนถ์</p><p>ว่า  ดูก่อนทีฆตปัสสี  ก็นิครนถ์นาฏบุตรบัญญัติกรรม  ในการทำบาปกรรม   ใน</p><p>การเป็นไปแห่งบาปกรรม  ไว้เท่าไร.  ทีฆตปัสสีนิครนถ์ได้ทูลว่า  ท่านพระ-</p><p>โคดม  นิครนถ์นาฏบุตร  จะบัญญัติว่ากรรม ๆ ดังนี้    เป็นอาจิณหามิได้ ท่าน</p><p>พระโคดม  นิครนถ์นาฏบุตรบัญญัติว่า  ทัณฑะ ๆ ดังนี้แล  เป็นอาจิณ.</p><p>           พ.  ดูก่อนทีฆตปัสสี  ก็นิครนถ์นาฎบุตรย่อมบัญญัติทัณฑะ   ในการ</p><p>ทำบาปกรรม    ในการเป็นไปแห่งบาปกรรมไว้เท่าไร.                   </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 113</p><p>           ที.  ท่านพระโคดม     นิครนถ์นาฏบุตรย่อมบัญญัติทัณฑะในการทำ</p><p>บาปกรรม    ในการเป็นไปแห่งบาปกรรมไว้ ๓  ประการ  คือ  กายทัณฑะ ๑</p><p>วจีทัณฑะ ๑  มโนทัณฑะ ๑.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี  ก็กายทัณฑะอย่างหนึ่ง วจีทัณฑะอย่างหนึ่ง  มโนทัณฑะ</p><p>อย่างหนึ่งหรือ.</p><p>           ท่านพระโคดม   กายทัณฑะอย่างหนึ่ง    วจีทัณฑะอย่างหนึ่ง    มโน-</p><p>ทัณฑะอย่างหนึ่ง.                                            </p><p>           ดูก่อนตปัสสี  ก็บรรดาทัณฑะทั้ง ๓ ประการ   ที่จำแนกออกแล้วเป็น</p><p>ส่วนละอย่างต่างกันเหล่านี้     ทัณฑะไหน คือ กายทัณฑะ    วจีทัณฑะ    หรือ</p><p>มโนทัณฑะ   ที่นิครนถ์นาฎบุตรบัญญัติว่ามีโทษมากกว่า   ในการทำบาปกรรม</p><p>ในการเป็นไปแห่งบาปกรรม.</p><p>           ท่านพระโคดม   บรรดาทัณฑะทั้ง ๓  ประการ  ที่จำแนกออกแล้วเป็น</p><p>ส่วนละอย่างต่างกันเหล่านี้   นิครนถ์นาฏบุตรบัญญัติว่ากายทัณฑะมีโทษมากกว่า</p><p>ในการทำบาปกรรม  ในการเป็นไปแห่งบาปกรรม  จะบัญญัติวจีทัณฑะ  มโน-</p><p>ทัณฑะว่ามีโทษมากเหมือนกายทัณฑะหามิได้.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี  ท่านกล่าวว่ากายทัณฑะหรือ.</p><p>           ท่านพระโคดม  ข้าพเจ้ากล่าวว่ากายทัณฑะ.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี  ท่านกล่าวว่ากายทัณฑะหรือ.</p><p>           ท่านพระโคดม  ข้าพเจ้ากล่าวว่ากายทัณฑะ.                    </p><p>           ดูก่อนตปัสสี  ท่านกล่าวว่ากายทัณฑะหรือ.                     </p><p>           ท่านพระโคดม  ข้าพเจ้ากล่าวว่ากายทัณฑะ.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงให้ทีฆตปัสสีนิครนถ์  ยืนยันในเรื่องที่พูดนี้ถึง</p><p>๓ ครั้ง  ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 114</p><p>           [๖๔]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว    ทีฆตปัสสีนิครนถ์ได้</p><p>กราบทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า    ท่านพระโคดม   พระองค์เล่าย่อมบัญญัติ</p><p>ทัณฑะ   ในการเป็นไปแห่งบาปกรรมไว้เท่าไร.              </p><p>           ดูก่อนตปัสสี  ตถาคตจะบัญญัติว่า  ทัณฑะ ๆ  ดังนี้เป็นอาจิณหามิได้</p><p>ดูก่อนตปัสสี  ตถาคตบัญญัติว่า   กรรม ๆ ดังนี้เป็นอาจิณ.</p><p>           ท่านพระโคดม   ก็พระองค์ย่อมบัญญัติกรรม   ในการทำบาปกรรม  ใน</p><p>การเป็นไปแห่งบาปกรรม   ไว้เท่าไร.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี    เราย่อมบัญญัติกรรม    ในการทำบาปกรรม    ในการ</p><p>เป็นไปแห่งบาปกรรมไว้ ๓ ประการ  คือ  กายกรรม ๑  วจีกรรม ๑  มโนกรรม</p><p>๑.   </p><p>           พระโคดม   ก็กายกรรมอย่างหนึ่ง     วจีกรรมอย่างหนึ่ง      มโนกรรม</p><p>อย่างหนึ่งมิใช่หรือ.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี   กายกรรมอย่างหนึ่ง    วจีกรรมอย่างหนึ่ง    มโนกรรม</p><p>อย่างหนึ่ง.</p><p>           ท่านพระโคดม  ก็บรรดากรรมทั้ง ๓ ประการ   ที่จำแนกออกแล้วเป็น</p><p>ส่วนละอย่างต่างกันเหล่านี้     กรรมไหน  คือ  กายกรรม   วจีกรรม   หรือมโน-</p><p>กรรม  ที่พระองค์บัญญัติว่ามีโทษมากกว่า   ในการทำบาปกรรม    ในการเป็น</p><p>ไปแห่งบาปกรรม.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี     บรรดากรรมทั้ง ๓ ประการ    ที่จำแนกออกแล้วเป็น</p><p>ส่วนละอย่างต่างกันเหล่านี้   เราบัญญัติมโนกรรมว่ามีโทษมากกว่า    ในการทำ</p><p>บาปกรรม   ในการเป็นไปแห่งบาปกรรม   เราจะบัญญัติกายกรรม   วจีกรรมว่า</p><p>ว่ามีโทษมากเหมือนมโนกรรมหามิได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 115</p><p>           ท่านพระโคดม   พระองค์ตรัสว่ามโนกรรมหรือ.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี   เรากล่าวว่ามโนกรรม.</p><p>           ท่านพระโคดม  พระองค์ตรัสว่ามโนกรรมหรือ.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี   เรากล่าวว่ามโนกรรม.</p><p>           ท่านพระโคดม  พระองค์ตรัสว่ามโนกรรมหรือ.</p><p>           ดูก่อนตปัสสี   เรากล่าวว่ามโนกรรม.</p><p>           ทีฆตปัสสีนิครนถ์ให้พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงยืนยันในเรื่องที่ตรัสนี้ถึง.</p><p>๓ ครั้ง    ด้วยประการฉะนี้      แล้วลุกจากอาสนะเข้าไปหานิครนถ์นาฎบุตรถึงที่</p><p>อยู่.</p><p>           [๖๕]   ก็สมัยนั้น      นิครนถ์นาฏบุตรนั่งอยู่พร้อมด้วยคฤหัสถ์บริษัท</p><p>เป็นอันมากผู้มีความเขลา มีอุบาลีคฤหบดีเป็นประมุข  ได้เห็นทีฆตปัสสีนิครนถ์</p><p>มาแต่ไกล   จึงได้กล่าวกะทีฆตปัสสีนิครนถ์ว่า   ดูก่อนตปัสสี   ดูเถอะ   ท่านมา</p><p>จากไหน   แต่ยังวันเทียวหนอ.</p><p>           ทีฆตปัสสีตอบว่า   ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   ข้าพเจ้ามาจากสำนักพระสมณ-</p><p>โคดมนี้เอง.</p><p>           นา.   ดูก่อนตปัสสี ก็ท่านได้เจรจาปราศรัยกับพระสมณโคดมเรื่องอะไร</p><p>บ้างหรือ.       </p><p>           ที.    ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   ข้าพเจ้าได้เจรจาปราศรัยกับพระสมณโคดมมา</p><p>บ้าง.                        </p><p>           ดูก่อนตปัสสี   ก็ท่านได้เจรจาปราศรัยกับพระสมณโคดมมาอย่างไร.</p><p>           ลำดับนั้น    ทีฆตปัสสีนิครนถ์บอกเรื่องการเจรจาปราศรัยกับพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าจนหมดสิ้น    แก่นิครนถ์นาฏบุตร    เมื่อทีฆตปัสสีกล่าวอย่างนี้แล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 116</p><p>นิครนถ์นาฏบุตรได้กล่าวกะทีฆตปัสสีนิครนถ์ว่า  ดูก่อนตปัสสี  ดีละ ๆ ข้อที่</p><p>ทีฆตปัสสีนิครนถ์พยากรณ์แก่พระสมณโคดม   ตรงตามที่สาวกผู้ฟัง   ผู้รู้ทั่วถึง</p><p>คำสอนของศาสดาโดยชอบ    มโนทัณฑะอันต่ำทราม    จะงามอะไรเล่า    เมื่อ</p><p>เทียบกับกายทัณฑะอันยิ่งใหญ่อย่างนี้   โดยที่แท้   กายทัณฑะเท่านั้นมีโทษมาก</p><p>กว่าในการทำบาปกรรม  ในการเป็นไปแห่งบาปกรรม  วจีทัณฑะ  มโนทัณฑะ</p><p>หามีโทษมากเหมือนกายทัณฑะไม่.</p><p>           [๖๖]   เมื่อนิครนถ์นาฏบุตรกล่าวอย่างนี้แล้ว    อุบาลีคฤหบดีได้กล่าว</p><p>กะนิครนถ์นาฏบุตรว่า    ท่านผู้เจริญ    ท่านทีฆตปัสสีพยากรณ์ดีแล้ว ๆ ข้อที่</p><p>ท่านทีฆตปัสสีพยากรณ์แก่พระสมณโคดมตรงตามที่สาวกผู้ฟังผู้รู้ทั่วถึงคำสอน</p><p>ของศาสดาโดยชอบ     มโนทัณฑะอันต่ำทรามจะงามอะไรเล่า    เมื่อเทียบกับกาย</p><p>ทัณฑะอันยิ่งใหญ่อย่างนี้   โดยที่แท้  กายทัณฑะเท่านั้นมีโทษมากกว่า  ในการ</p><p>ทำบาปกรรม   ในการเป็นไปแห่งบาปกรรม  วจีทัณฑะ  มโนทัณฑะ  หามีโทษ</p><p>มากเหมือนกายทัณฑะไม่   ท่านผู้เจริญ    เอาเถอะ   ข้าพเจ้าจะไป   จักยกวาทะ</p><p>ในเรื่องที่พูดนี้แก่พระสมณโคดม    ถ้าพระสมณโคดมจักยืนยันแก่ข้าพเจ้าเหมือน</p><p>อย่างที่ยืนกับท่านตปัสสีไซร้  ข้าพเจ้าจักฉุดกระชากลากไปมาซึ่งวาทะด้วยวาทะ</p><p>กะพระสมณโคดม    เหมือนบุรุษมีกำลังพึงจับแกะมีขนยาวที่ขนแล้ว   ฉุดกระ-</p><p>ชากลากไปมา  ฉะนั้น   ข้าพเจ้าจักฉุดกระชากลากไปมา     ซึ่งวาทะด้วยวาทะกะ</p><p>พระสมณโคดมเหมือนบุรุษมีกำลังผู้ทำการงานโรงสุรา     พึงทิ้งกระสอบเครื่อง</p><p>ประกอบสุราใหญ่ไว้ในห้วงน้ำลึกแล้ว     จับที่มุมฉุดกระชากลากไปมา   ฉะนั้น</p><p>ข้าพเจ้าจักขจัด  ขยี้  บด  ซึ่งวาทะด้วยวาทะกะพระสมณโคดม   เหมือนบุรุษที่มี</p><p>กำลัง   เป็นนักเลงสุรา   พึงจับถ้วยสุราที่หูถ้วยแล้ว    พลิกลง   พลิกขึ้น   ไสไป</p><p>ฉะนั้น   ข้าพเจ้าจักเล่นดังเล่นล้างเปลือกป่าน    กะพระสมณโคดมเหมือนช้างแก่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 117</p><p>อายุ  ๖๐  ปี   ลงไปยังสระลึกเล่นล้างเปลือกป่านฉะนั้น    ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   เอา</p><p>เถอะ   ข้าพเจ้าจะไป   จักยกวาทะในเรื่องที่พูดนี้แก่พระสมณโคดม.</p><p>           นา.  ดูก่อนคฤหบดี ท่านจงไป จงยกวาทะในเรื่องที่พูดนี้แก่พระสมณ-</p><p>โคดม  ดูก่อนคฤหบดี  เราก็ได้  ทีฆตปัสสีนิครนถ์ก็ได้   ท่านก็ได้   พึงยกวาทะ</p><p>แก่พระสมณโคดม.</p><p>           [๖๗]   เมื่อนิครนถ์นาฏบุตรกล่าวอย่างนี้แล้ว     ทีฆตปัสสีนิครนถ์ได้</p><p>กล่าวกะนิครนถ์นาฏบุตรว่า     ข้าแต่ท่านผู้เจริญ     ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงยก</p><p>วาทะแก่พระสมณโคดมนั้น      ข้าพเจ้าไม่ชอบใจเลย   ด้วยว่า   พระสมณโคดม</p><p>เป็นคนมีมายา   ย่อมรู้มายาเป็นเครื่องกลับใจสาวกของพวกอัญญเดียรถีย์.</p><p>           นา.   ดูก่อนตปัสสี  ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดม   มิใช่ฐานะ   มิใช่โอกาส     แต่ข้อที่พระสมณโคดมจะพึงเข้าถึง</p><p>ความเป็นสาวกของอุบาลีคฤหบดี    เป็นฐานะที่จะมีได้   ดูก่อนคฤหบดี   ท่าน</p><p>จงไป   จงยกวาทะในเรื่องที่พูดนี้แก่พระสมณโคดม    เราก็ได้   ทีฆตปัสสีก็ได้</p><p>ท่านก็ได้  พึงยกวาทะแก่พระสมณโคดม.</p><p>           ทีฆตปัสสีนิครนถ์ได้กล่าวเตือนนิครนถ์นาฏบุตรเป็นครั้งที่  ๒ ว่าข้าแต่</p><p>ท่านผู้เจริญ  ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงยกวาทะแก่พระสมณโคดมนั้น    ข้าพเจ้า</p><p>ไม่ชอบใจเลย  ด้วยพระสมณโคดมเป็นคนมีมายา  ย่อมรู้มายาเป็นเครื่องกลับใจ</p><p>สาวกของพวกอัญญเดียรถีย์.                                              </p><p>           นา.  ดูก่อนตปัสสี   ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดม   มิใช่ฐานะ   มิใช่โอกาส    แต่ข้อที่พระสมณโคดมจะพึงเข้าถึง</p><p>ความเป็นสาวกของอุบาลีคฤหบดี   เป็นฐานะที่จะมีได้  ดูก่อนคฤหบดี  ท่านจง</p><p>ไป    จงยกวาทะในเรื่องที่พูดนี้แก่พระสมณโคดม    เราก็ได้    ทีฆตปัสสีก็ได้</p><p>ท่านก็ได้  พึงยกวาทะแก่พระสมณโคดม. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 118</p><p>           ทีฆตปัสสีนิครนถ์ได้กล่าวเตือนนิครนถ์นาฏบุตรเป็นครั้งที่ ๓ ว่า ข้าแต่</p><p>ท่านผู้เจริญ  ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงยกวาทะแก่พระสมณโคดมนั้น    ข้าพเจ้า</p><p>ไม่ชอบใจเลย  ด้วยพระสมณโคดมเป็นคนมีมายา  ย่อมรู้มายาเป็นเครื่องกลับใจ</p><p>สาวกของพวกอัญญเดียรถีย์.</p><p>           นา.   ดูก่อนปัสสี   ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดม   มิใช่ฐานะ   มิใช่โอกาส     แต่ข้อที่พระสมณโคดมจะพึงเข้าถึง</p><p>ความเป็นสาวกของอุบาลีคฤหบดี    เป็นฐานะที่จะมีได้   ดูก่อนคฤหบดี   ท่าน</p><p>จงไป   จงยกวาทะในเรื่องที่พูดนี้แก่พระสมณะโคดม    เราก็ได้   ทีฆตปัสสีก็ได้</p><p>ท่านก็ได้  พึงยกวาทะแก่พระสมณโคดม.</p><p>           [๖๘]   อุบาลีคฤหบดีรับคำนิครนถ์นาฏบุตรแล้ว     ลุกจากยาสนะไหว้</p><p>นิครนถ์นาฏบุตร   ทำประทักษิณแล้ว    เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงปาวาริ-</p><p>กัมพวัน ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า  แล้วนั่ง  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ได้ทูล</p><p>ถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ทีฆตปัสสีนิครนถ์ได้มา  ณ</p><p>ที่นี้หรือ.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสตอบว่า  ดูก่อนคฤหบดี  ทีฆตปัสสีนิครนถ์</p><p>ได้มา ณ ที่นี้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      ก็พระองค์ได้เจรจาปราศรัย   เรื่องอะไร ๆ  กับ</p><p>ทีฆตปัสสีนิครนถ์บ้างหรือ.  </p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   เราได้เจรจาปราศรัยกับทีฆตปัสสีนิครนถ์บ้าง</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ก็พระองค์ได้เจรจาปราศรัยกับทีฆตปัสสีนิครนถ์</p><p>อย่างไรบ้าง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 119</p><p>           ลำดับนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสบอกเรื่องการเจรจาปราศรัยกับ</p><p>ทีฆตปัสสีนิครนถ์จนหมดสิ้นแก่อุบาลีคฤหบดี      เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส</p><p>บอกอย่างนี้แล้วอุบาลีคฤหบดีได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ ทีฆตปัสสีพยากรณ์ดีแล้ว  ๆ  ข้อที่ทีฆปัสสีพยากรณ์แก่พระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้านั้น   ตรงตามที่สาวกผู้ฟัง   ผู้รู้ทั่วถึงคำสอนของพระศาสดาโดยชอบ   มโน- </p><p>ทัณฑะอันต่ำทรามนั้นจะงามอะไรเล่าเมื่อเทียบกับกายทัณฑะนี้  อันยิ่งใหญ่อย่าง</p><p>นี้    โดยที่แท้  กายทัณฑะเท่านั้นมีโทษมากกว่า   ในการทำบาปกรรม    ในการ</p><p>เป็นไปแห่งบาปกรรม วจีทัณฑะ  มโนทัณฑะหามีโทษมากเหมือนกายทัณฑะไม่.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ถ้าแลท่านจะพึงมั่นอยู่ในคำสัตย์เจรจากัน   เราทั้งสอง</p><p>พึงเจรจาปราศรัยกันได้ในเรื่องนี้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพเจ้าจักมั่นอยู่ในคำสัตย์เจรจากัน  ขอเราทั้ง</p><p>สองจงเจรจาปราศรัยกันในเรื่องนี้เถิด.</p><p>            <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงย้อนถามปัญหากรรม  ๓</strong></p><p>           [๖๙]  ดูก่อนคฤหบดี ท่านจะสำคัญในความข้อนั้นเป็นไฉน นิครนถ์</p><p>ในโลกนี้เป็นคนอาพาธ  มีทุกข์  เป็นไข้หนัก  ห้ามน้ำเย็น  ดื่มแต่น้ำร้อน  เมื่อ</p><p>เขาไม่ได้น้ำเย็นจะต้องตาย  ดูก่อนคฤหบดี  ก็นิครนถ์นาฎบุตรบัญญัติความเกิด</p><p>ของนิครนถ์ผู้นั้นไหนเล่า.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เทวดาชื่อว่ามโนสัตว์มีอยู่  นิครนถ์นั้นย่อมเกิด</p><p>ในเทวดาจำพวกนั้น  ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ เพราะนิครนถ์</p><p>ผู้นั้นเป็นผู้มีใจเกาะเกี่ยวทำกาละ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 120</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  ท่านจงมนสิการ  ครั้นแล้ว  จงพยากรณ์   คำหลังกับ</p><p>คำก่อนก็ดี   คำก่อนกับคำหลังก็ดี   ของท่านไม่ต่อกันเลย  ดูก่อนคฤหบดี  ก็ท่าน</p><p>กล่าวคำนี้ไว้ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพเจ้าจะมั่นอยู่ในคำสัตย์เจรจาต่อกัน</p><p>ขอเราทั้งสองจงเจรจาปราศรัยกันในเรื่องนี้เถิด.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้ก็จริง    ถึงอย่าง</p><p>นั้นกายทัณฑะเท่านั้นมีโทษมากกว่า ในการทำบาปกรรมในการเป็นไปแห่งบาป</p><p>กรรม  วจีทัณฑะ  มโนทัณฑะ  หามีโทษมากเหมือนกายทัณฑะไม่.</p><p>           [๗๐]  ดูก่อนคฤหบดี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    นิคนรถ์</p><p>ในโลกนี้พึงเป็นผู้สำรวมด้วยการสังวรโดยส่วน ๔ คือห้ามน้ำทั้งปวง   ประกอบ</p><p>ด้วยการห้ามบาปทั้งปวง   กำจัดบาปด้วยการห้ามบาปทั้งปวง    อันการห้ามบาป</p><p>ทั้งปวงถูกต้องแล้วเมื่อเขาก้าวไป   ถอยหลัง    ย่อมถึงการฆ่าสัตว์ตัวเล็ก ๆ  เป็น</p><p>อันมาก  ดูก่อนคฤหบดี   ก็นิครนถ์นาฏบุตรบัญญัติวิบากเช่นไรแก่นิครนถ์ผู้นี้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   นิครนถ์นาฏบุตรมิได้บัญญัติกรรม  อันเป็นไป</p><p>โดยไม่จงใจว่ามีโทษมากเลย.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ก็ถ้าจงใจเล่า.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เป็นกรรมมีโทษมาก.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  ก็นิครนถ์นาฏบุตรบัญญัติเจตนาลงในส่วนไหน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   นิครนถ์นาฏบุตรบัญญัติเจตนาลงในส่วนมโน-</p><p>ทัณฑะ.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจงมนสิการ   ครั้นแล้ว   จงพยากรณ์   คำหลังกับ</p><p>คำก่อนก็ดี  คำก่อนกับคำหลังก็ดี  ของท่านไม่ต่อกันเลย  ดูก่อนคฤหบดี  ก็ท่าน</p><p>กล่าวคำนี้ไว้ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพเจ้าจะมั่นอยู่ในคำสัตย์เจรจากัน  ขอ</p><p>เราทั้งสองจงเจรจาปราศัยกันในเรื่องนี้เถิด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 121</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้ก็จริง ถึงอย่างนั้น</p><p>กายทัณฑะเท่านั้นมีโทษมากกว่า   ในการทำบาปกรรม   ในการเป็นไปแห่งบาป</p><p>กรรม  วจีทัณฑะ  มโนทัณฑะ  หามีโทษมากเหมือนกายทัณฑะไม่.          </p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    บ้านนาลันทานี้ </p><p>เป็นบ้านมั่งคั่ง   เป็นบ้านเจริญ  มีขนมาก  มีมนุษย์เกลื่อนกล่น.</p><p>           อย่างนั้น   พระเจ้าข้า   บ้านนาลันทา   เป็นบ้านมั่งคั่ง   เป็นบ้านเจริญ </p><p>มีชนมาก  มีมนุษย์เกลื่อนกล่น.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจะสำคัญความข้อนี้เป็นไฉน   ในบ้านนาลันทานี้</p><p>พึงมีบุรุษคนหนึ่งเงื้อดาบมา   เขาพึงกล่าวอย่างนี้ว่า   เราจักทำสัตว์เท่าที่มีอยู่ใน</p><p>บ้านนาลันทานี้   ให้เป็นลานเนื้ออันเดียวกัน  ให้เป็นกองเนื้ออันเดียวกัน  โดย</p><p>ขณะหนึ่ง โดยครู่หนึ่ง ดูก่อนคฤหบดี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   บุรุษ</p><p>นั้นจะสามารถทำสัตว์เท่าที่มีอยู่ในบ้านนาลันทานี้  ให้เป็นลานเนื้อเดียวกัน  ให้</p><p>เป็นกองเนื้อเดียวกัน  โดยขณะหนึ่ง  โดยครู่หนึ่งได้หรือ.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  บุรุษ ๑๐ คนก็ดี  ๒๐ คนก็ดี  ๓๐ คนก็ดี  ๔๐ คน</p><p>ก็ดี ๕๐ คนก็ดี  ไม่สามารถจะทำสัตว์เท่าที่มีอยู่ในบ้านนาลันทานี้  ให้เป็นลาน</p><p>เนื้ออันเดียวกัน   ให้เป็นกองเนื้อเดียวกัน   โดยขณะหนึ่ง  โดยครู่หนึ่งได้  พระ</p><p>เจ้าข้า   บุรุษผู้ต่ำทรามคนเดียว   จะงามอะไรเล่า.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน สมณะหรือพราหมณ์</p><p>ผู้มีฤทธิ์   ถึงความเป็นผู้ชำนาญในทางจิต  พึงมาในบ้านนาลันทานี้   สมณะหรือ</p><p>พราหมณ์นั้น    พึงกล่าวอย่างนี้ว่า   เราจักทำบ้านนาลันทานี้ให้เป็นเถ้า  ด้วยใจ</p><p>คิดประทุษร้ายดวงเดียว    ดูก่อนคฤหบดี    ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน</p><p>สมณะหรือพราหมณ์ผู้มีฤทธิ์   ถึงความเป็นผู้ชำนาญในทางจิตนั้น    จะสามารถ</p><p>ทำบ้านนาลันทานี้ให้เป็นเถ้า  ด้วยใจประทุษร้ายดวงหนึ่งได้หรือหนอ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 122</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    บ้านนาลันทา  ๑๐ บ้านก็ดี  ๒๐ บ้านก็ดี  ๓๐</p><p>บ้านก็ดี ๔๐ บ้านก็ดี  ๕๐ บ้านก็ดี   สมณะหรือพราหมณ์ผู้มีฤทธิ์   ถึงความเป็น</p><p>ผู้ชำนาญในทางจิตนั้น    สามารถจะทำให้เป็นเถ้าได้ด้วยใจประทุษร้ายดวงหนึ่ง</p><p>บ้านนาลันทาอันต่ำทรามบ้านเดียวจะงามอะไรเล่า.               </p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  ท่านจงมนสิการ  ครั้นแล้วจงพยากรณ์  คำหลังกับคำ</p><p>ก่อนก็ดี   คำก่อนกับคำหลังก็ดี  ของท่านไม่ต่อกันเลย  ดูก่อนคฤหบดี  ก็ท่าน</p><p>กล่าวคำนี้ไว้ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพเจ้าจะมั่นอยู่ในคำสัตย์เจรจากัน  ขอ</p><p>เราทั้งสองจงเจรจาปราศรัยกันในเรื่องนี้เถิด.               </p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้ก็จริง  ถึงอย่างนั้น</p><p>กายทัณฑะเท่านั้นมีโทษมากกว่า   ในการทำบาปกรรม  ในการเป็นไปแห่งบาป</p><p>กรรม  วจีทัณฑะ  มโนทัณฑะ  หามีโทษมากเหมือนกายทัณฑะไม่.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ป่าทัณฑกี   ป่า</p><p>กาลิงคะ   ป่าเมชฌะ   ปามาตังคะ   เกิดเป็นป่าไป   ท่านได้ฟังมาแล้วหรือ.</p><p>           อย่างนั้น   พระองค์ผู้เจริญ   ป่าทัณฑกี   ป่ากาลิงคะ   ป่าเมชฌะ   ป่า</p><p>มาตังคะ  เกิดเป็นป่าไป ข้าพเจ้าได้ฟังมาแล้ว.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ป่าทัณฑกี ป่า</p><p>กาลิงคะ   ป่าเมชฌะ   ป่ามาตังคะ  เกิดเป็นป่าไป  ท่านได้ฟังมาว่าอย่างไร  เกิด</p><p>เป็นป่าไป   เพราะเหตุไร.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์ได้ฟังมาว่า  ป่าทัณฑกี  ป่ากาลิงคะ</p><p>ป่าเมชฌะ   ป่ามาตังคะ  เกิดเป็นป่าไปนั้น  เพราะใจประทุษร้าย  อันพวกเทวดา</p><p>ทำเพื่อฤาษี.                                                     </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 123</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจงมนสิการ   ครั้นแล้วจงพยากรณ์  คำหลังกับคำ</p><p>ก่อนก็ดี    คำก่อนกับคำหลังก็ดี   ของท่านไม่ต่อกันเลย  ดูก่อนคฤหบดี   ก็ท่าน</p><p>ได้กล่าวคำนี้ไว้ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพเจ้าจะมั่นอยู่ในคำสัตย์เจรากัน</p><p>ขอเราทั้งสองเจรจาปราศรัยกันในเรื่องนี้เถิด.</p><p>                       <strong>อุบาลีคฤหบดีแสดงตนเป็นอุบาสก</strong></p><p>           [๗๑]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ข้าพระพุทธเจ้าชื่นชมยินดีต่อพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าด้วยข้ออุปมาข้อแรก   แต่ข้าพระพุทธเจ้าปรารถนาจะฟังปฏิภาณการ</p><p>พยากรณ์ปัญหาอันวิจิตร  ของพระผู้มีพระภาคเจ้านี้  ฉะนี้    ข้าพระพุทธเจ้าจึง</p><p>ยังแกล้งทำเป็นดุจถือตรงกันข้ามอยู่   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ภาษิตของพระองค์ </p><p>แจ่มแจ้งนัก เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ  เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่คน</p><p>ที่หลงทาง  หรือตามประทีปในที่มืด  ด้วยหวังว่าผู้มีจักษุจักเห็นรูปดังนี้  ฉันใด </p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปริยายฉันนั้นเหมือนกัน  ข้า</p><p>แต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระพุทธเจ้านี้ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า  พระธรรม  และ</p><p>พระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นสรณะ     ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงจำข้าพระพุทธเจ้าว่า</p><p>เป็นอุบาสก  ผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต    ตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไป.</p><p>           [๗๒]   ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจงใคร่ครวญเสียก่อนแล้วจึงทำ       การที่</p><p>มนุษย์ผู้มีชื่อเสียงเช่นท่าน  ใคร่ครวญเสียก่อนแล้วจึงทำเป็นความดี.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  แม้ด้วยเหตุที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะข้าพระ-</p><p>พุทธเจ้าอย่างนี้ว่า  ดูก่อนคฤหบดี    ท่านจงใคร่ครวญเสียก่อนแล้วจึงทำ   การ</p><p>ที่มนุษย์ผู้มีชื่อเสียงเช่นท่านใคร่ครวญเสียก่อนแล้วจึงทำเป็นความดีนี้   ข้าพระ-</p><p>พุทธเจ้ายิ่งชื่นชมยินดีต่อพระผู้มีพระภาคเจ้ามากขึ้น    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 124</p><p>ด้วยว่าพวกอัญญเดียรถีย์ได้ข้าพระพุทธเจ้าเป็นสาวกแล้ว  จะพึงยกธงปฏากเที่ยว</p><p>ไปตลอดบ้านนาลันทาทั้งสิ้นซึ่งเป็นเหตุจะได้รู้กันว่า   อุบาลีคฤหบดี   ถึงความ</p><p>เป็นสาวกของพวกเราดังนี้   แต่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะข้าพระพุทธเจ้าอย่างนี้</p><p>ว่า   ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจงใคร่ครวญเสียก่อนแล้วจึงทำ    ด้วยว่ามนุษย์ผู้มีชื่อ</p><p>เสียเช่นท่าน   ใคร่ครวญเสียก่อนแล้วจึงทำเป็นความดี   ดังนี้   ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ ข้าพระพุทธเจ้านี้ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า พระธรรมและพระภิกษุสงฆ์</p><p>ว่าเป็นสรณะเป็นครั้งที่  ๒      ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงจำข้าพระพุทธเจ้าว่า</p><p>เป็นอุบาสก   ผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต   ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป.</p><p>           [๗๓]   ดูก่อนคฤหบดี   ตระกูลของท่านเป็นดุจบ่อน้ำของนิครนถ์</p><p>มานานแล้ว    ท่านพึงสำคัญบิณฑบาตอันท่านพึงให้แก่นิครนถ์เหล่านั้นผู้เข้าไป</p><p>ถึง.                                                                                             </p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    แม้ด้วยเหตุนี้    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะข้า-</p><p>พระพุทธเจ้าอย่างนี้ว่า  ดูก่อนคฤหบดี   ตระกูลของท่านเป็นดุจบ่อน้ำของพวก</p><p>นิครนถ์มานานแล้ว    ท่านพึงสำคัญบิณฑบาตอันท่านพึงให้แก่นิครนถ์เหล่านั้น</p><p>ผู้เข้าไปถึงนี้   ข้าพระพุทธเจ้ายิ่งชื่นชมยินดีต่อพระผู้มีพระภาคเจ้ามากขึ้น  ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระพุทธเจ้าได้ฟังคำนี้มาว่า   พระสมณโคดมตรัสอย่างนี้ว่า</p><p>ควรให้ทานแก่เราเท่านั้น   ไม่ควรให้ทานแก่คนเหล่าอื่น    ควรให้ทานแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายของเราเท่านั้น     ไม่ควรให้ทานแก่สาวกของผู้อื่น    ทานที่บุคคลให้แก่</p><p>เราเท่านั้นมีผลมาก  ทานที่บุคคลให้แก่สาวกของผู้อื่นไม่มีผลมาก   แต่ความจริง</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้ายังทรงชักชวนข้าพระพุทธเจ้าในการให้ทาน       แม้ในพวก</p><p>นิครนถ์   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ก็แต่ว่าข้าพระพุทธเจ้าจักทราบกาลอันควรใน</p><p>การให้ทานนี้    ข้าพระพุทธเจ้านี้     ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า    พระธรรมและ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 125</p><p>พระสงฆ์ว่าเป็นสรณะ    เป็นครั้งที่   ๓  ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงจำข้าพระ-   </p><p>พุทธเจ้าว่าเป็นอุบาสกผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต   ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป.</p><p>                                 <strong>ทรงแสดงอนุบุพพิกถา</strong></p><p>           [๗๔]   ลำดับนั้นแล     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอนุบุพพิกถาแก่อุบาลี</p><p>คฤหบดี คือ ทรงประกาศทานกถา  ศีลกถา สัคคกถา  โทษแห่งกามอันต่ำทราม </p><p>เศร้าหมอง     อานิสงส์ในเนกขัมมะ      เมื่อใดพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงทราบ</p><p>อุบาลีคฤหบดีว่ามีจิตควรมีจิตอ่อน  มีจิตปราศจากนิวรณ์  มีจิตสูง   มีจิตผ่องใส</p><p>เมื่อนั้น  จึงทรงประกาศพระธรรมเทศนา     ที่พระพุทธเจ้าทั้งหลายทรงยกขึ้น</p><p>แสดงด้วยพระองค์เอง  คือ  ทุกข์   สมุทัย  นิโรธ  มรรค     เปรียบเหมือนผ้าขาว</p><p>สะอาดปราศจากดำ    ควรได้รับน้ำย้อมด้วยดี   ฉันใด   ธรรมจักษุอันปราศจาก</p><p>ธุลี  ปราศจากมลทิน  เกิดขึ้นแก่อุบาลีคฤหบดีที่อาสนะนั้นเองว่า   สิ่งใดสิ่งหนึ่ง</p><p>มีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา  สิ่งนั้นทั้งมวลล้วนมีความดับไปเป็นธรรมดา   ฉัน</p><p>นั้นเหมือนกัน.</p><p>           ลำดับนั้น  อุบาลีคฤหบดีมีธรรมอันเห็นแล้ว     มีธรรมอันบรรลุแล้ว</p><p>มีธรรมอันรู้แจ้งแล้ว    มีธรรมอันหยั่งลงมั่นแล้ว  ข้ามวิจิกิจฉาแล้ว  ปราศจาก</p><p>ความเคลือบแคลง    ถึงความเป็นผู้แกล้วกล้า    ไม่ต้องเชื่อผู้อื่นในคำสอนของ</p><p>พระศาสดา   ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระ-</p><p>พุทธเจ้าขอทูลลาไป ณ บัดนี้   ข้าพระพุทธเจ้ามีกิจมาก  มีธุระที่จะต้องทำมาก.</p><p>           ดูก่อนคฤหบดี   ท่านจงรู้กาลอันสมควร ณ บัดนี้เถิด.</p><p>           [๗๕]  ครั้งนั้นแล    อุบาลีคฤหบดีชื่นชมยินดีภาษิตของพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าแล้ว  ลุกจากอาสนะ  ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า  ทำประทักษิณแล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 126</p><p>เข้าไปยังนิเวศน์ของตน   เรียกนายประตูมาว่า   ดูก่อนนายประตูผู้สหาย   ตั้งแต่</p><p>วันนี้เป็นต้นไปเราปิดประตูแก่พวกนิครนถ์ แก่พวกนางนิครนถ์  และเปิด</p><p>ประตูเพื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเพื่อสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้าคือ  ภิกษุ ภิกษุณี</p><p>อุบายสก   อุบาสิกา  ถ้านิครนถ์คนใดคนหนึ่งมา ท่านพึงว่ากะนิครนถ์คนนั้นอย่าง</p><p>นี้ว่า   จงหยุดท่านผู้เจริญ   อย่าเข้าไปเลย  ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป  อุบาลีคฤหบดี</p><p>เข้าถึงความเป็นสาวกของพระสมณโคดมแล้ว ท่านปิดประตูแก่พวกนิครนถ์  แก่</p><p>พวกนางนิครนถ์  ท่านเปิดประตูเพื่อพระผู้มีพระภาคเจ้า  สาวกของพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า คือ  ภิกษุ  ภิกษุณี  อุบาสก  อุบาสิกา  ท่านผู้เจริญ   ถ้าท่านมีความต้อง</p><p>การด้วยอาหาร  ท่านจงหยุดอยู่ที่นี่แหละ    ชนทั้งหลายจักนำมาเพื่อท่านในที่นี้</p><p>นายประตูรับคำอุบาลีคฤหบดีแล้ว.</p><p>           [๗๖]   ทีฆตปัสสีนิครนถ์ได้ฟังข่าวว่า   อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็น</p><p>สาวกของพระสมณโคดมแล้ว   ลำดับนั้น   จึงเข้าไปหานิครนถ์นาฏบุตรถึงที่อยู่</p><p>ได้กล่าวกะนิครนถ์นาฏบุตรว่า     ข้าแต่ท่านผู้เจริญ     ข้าพเจ้าได้ฟังข่าวนี้มาว่า</p><p>อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็นสาวกของพระสมณโคดมแล้ว.</p><p>           นา.  ดูก่อนตปัสสี   ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดมนั้น  มิใช่ฐานะ  มิใช่โอกาส    แต่ข้อที่พระสมณโคดมจะพึงเข้า</p><p>ถึงความเป็นสาวกของอุบาลีคฤหบดีนั้น   เป็นฐานะที่จะมีได้.</p><p>           ทีฆตปัสสีนิครนถ์ได้กล่าวกะนิครนถ์นาฏบุตรเป็นครั้งที่  ๒  ว่า  ข้าแต่</p><p>ท่านผู้เจริญ   ข้าพเจ้าได้ฟังข่าวนี้มาว่า  อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดมแล้ว.</p><p>           นา.  ดูก่อนตปัสสี    ข้อที่อุบาลีคฤหบดี    จะพึงเข้าถึงความเป็นสาวก</p><p>ของพระสมณโคดมนั้น    มิใช่ฐานะ  มิใช่โอกาส    แต่ข้อที่พระสมณโคดม    จะ</p><p>พึงเข้าถึงความเป็นสาวกของอุบาลีคฤหบดีนั้น   เป็นฐานะที่จะมีได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 127</p><p>           ทีฆตปัสสีนิครนถ์   ได้กล่าวกะนิครถ์นาฏบุตรเป็นครั้งที่  ๓ ว่า  ข้าแต่</p><p>ท่านผู้เจริญ   ข้าพเจ้าได้ฟังข่าวนี้มาว่า   อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดมแล้ว .                                                                               </p><p>           นา.   ดูก่อนตปัสสี   ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดมนั้น   มิใช่ฐานะ   มิใช่โอกาส    แต่ข้อที่พระสมณโคดมจะพึงเข้า</p><p>ถึงความเป็นสาวกของอุบาลีคฤหบดีนั้น   เป็นฐานะที่จะมีได้.</p><p>           ที.   ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   เอาเถอะ   ข้าพเจ้าจะไป   เพียงเพื่อจะทราบว่า</p><p>อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็นสาวกของพระสมณโคดมแล้ว   หรือหาไม่.</p><p>           นา.   ดูก่อนตปัสสี   ท่านจงไป  จงรู้ว่า   อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็น</p><p>สาวกของพระสมณโคดม  หรือหาไม่.</p><p>                              <strong>ห้ามพวกเดียรถีย์เข้าบ้าน</strong></p><p>           [๗๗]   ครั้งนั้น      ทีฆตปัสสีนิครนถ์     จึงเข้าไปยังนิเวศน์ของอุบาลี</p><p>คฤหบดี   นายประตูได้เห็นทีฆตปัสสีนิครนถ์มาแต่ไกลเทียว   ครั้นแล้วจึงกล่าว</p><p>ว่า    จงหยุดเถิดท่านผู้เจริญ    อย่าเข้ามาเลย     ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป     อุบาลี</p><p>คฤหบดีเข้าถึงความเป็นสาวกของพระสมณโคดมแล้ว       ท่านปิดประตูแก่พวก</p><p>นิครนถ์    แก่พวกนางนิครนถ์   เปิดประตูเพื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าและสาวกของ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า  คือ  ภิกษุ  ภิกษุณี  อุบาสก  อุบาสิกา ท่านผู้เจริญ   ถ้าท่าน</p><p>มีความต้องการอาหาร   จงหยุดอยู่ที่นี้แหละ    ชนทั้งหลายจักนำมาเพื่อท่าน ณ</p><p>ที่นี้.</p><p>           ทีฆตปัสสีกล่าวว่า  ผู้มีอายุ เรายังไม่ต้องการอาหารดอก  แล้วกลับ</p><p>จากที่นั้น    เข้าไปหานิครนถ์นาฎบุตรถึงที่อยู่     แล้วได้กล่าวว่า    ข้าแต่ท่านผู้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 128</p><p>เจริญ    ข้อที่อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็นสาวกของพระสมณโคดมนั้น    เป็น</p><p>ความจริงทีเดียว   ข้าพเจ้าไม่ได้คำที่ข้าพเจ้ากล่าวว่า     ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึง</p><p>ยกวาทะแก่พระสมณโคดมนั้น  ข้าพเจ้าไม่ชอบใจเลย   ด้วยว่า   พระสมณโคดม</p><p>เป็นคนมีมายา   ย่อมรู้มายาเป็นเครื่องกลับใจสาวกของพวกอัญญเดียรถีย์   ดังนี้ </p><p>จากท่าน   ข้าแต่ท่านผู้เจริญ  อุบาลีคฤหบดีของท่าน   ถูกพระสมณโคดมกลับใจ</p><p>ด้วยมายาอันเป็นเครื่องกลับใจเสียแล้ว.              </p><p>           นา.   ดูก่อนตปัสสี      ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดมนั้น   มิใช่ฐานะ  มิใช่โอกาส   แต่ข้อที่พระสมณโคดม   จะพึงเข้า</p><p>ถึงความเป็นสาวกของอุบาลีคฤหบดีนั้น   เป็นฐานะที่จะมีได้.               </p><p>           ทีฆตปัสสีนิครนถ์   ได้กล่าวเป็นครั้งที่ ๒ ว่า   ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   ข้อ</p><p>ที่อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็นสาวกของพระสมณะโคดมนั้น  เป็นความจริง</p><p>ทีเดียว   ข้าพเจ้าไม่ได้คำที่ข้าพเจ้ากล่าวว่า   ข้อที่อุบาลีคฤหบดีจะพึงยกวาทะแก่</p><p>พระสมณโคดมนั้น ข้าพเจ้าไม่ชอบใจเลย  ด้วยว่าพระสมณโคดมเป็นคนมีมายา</p><p>ย่อมรู้มายาเป็นเครื่องกลับใจสาวกของพวกอัญญเดียรถีย์    ดังนี้   จากท่าน   ข้า </p><p>แต่ท่านผู้เจริญ  อุบาลีคฤหบดีของท่าน   ถูกพระสมณโคดมกลับใจ  ด้วยมายา</p><p>อันเป็นเครื่องกลับใจเสียแล้ว.</p><p>           นา.   ดูก่อนตปัสสี  ข้อที่อุบาลีคฤหบดี จะพึงเข้าถึงความเป็นสาวกของ</p><p>พระสมณโคดมนั้น   มิใช่ฐานะ   มิใช่โอกาส   แต่ข้อที่พระสมณโคดมจะพึงเข้า</p><p>ถึงความเป็นสาวกของอุบาลีคฤหบดีนั้น   เป็นฐานะที่จะมีได้    แล้วกล่าวต่อไป</p><p>ว่า   เอาเถอะ    ตปัสสี    เราจะไป    เพียงเพื่อจะรู้เองทีเดียวว่า    อุบาลีคฤหบดี</p><p>เข้าถึงความเป็นสาวกของพระสมณโคดมจริงหรือไม่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 129</p><p>           [๗๘]  ลำดับนั้น   นิครนถ์นาฏบุตร    พร้อมด้วยนิครนถ์บริษัทเป็น</p><p>อันมาก  เข้าไปยังนิเวศน์ของอุบาลีคฤหบดี   นายประตูได้เห็นนิครนถ์นาฏบุตร</p><p>มาแต่ไกล   ได้กล่าวว่า   จงหยุดเถิด   ท่านผู้เจริญ   อย่าเข้ามา   ตั้งแต่วันนี้เป็น</p><p>ต้นไป    อุบาลีคฤหบดีเข้าถึงความเป็นสาวกของพระสมณโคดมแล้ว    ท่านปิด</p><p>ประตูแก่พวกนิครนถ์     แก่พวกนางนิครนถ์แล้ว    ท่านเปิดประตูเพื่อพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าและสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  คือ  ภิกษุ  ภิกษุณี  อุบาสก อุบา-</p><p>สิกา   ท่านผู้เจริญ   ถ้าท่านต้องการอาหาร   จงหยุดอยู่ที่นี่แหละ    ชนทั้งหลาย</p><p>จักนำมาเพื่อท่าน ณ ที่นี้.</p><p>           นา.   นายประตูผู้เป็นสหาย  ถ้าอย่างนั้น ท่านจงเข้าไปหาอุบาลีคฤหบดี</p><p>แล้วจงกล่าวอย่างนี้ว่า     นิครนถ์นาฏบุตรพร้อมด้วยนิครนถ์บริษัทเป็นอันมาก</p><p>มายืนอยู่ที่ซุ้มประตูข้างนอก    เขาอยากจะพบท่าน.      นายประตูรับคำนิครนถ์</p><p>นาฏบุตรแล้ว     เข้าไปหาอุบาลีคฤหบดี     แล้วได้เรียนว่า    ข้าแต่ท่านผู้เจริญ</p><p>นิครนถ์นาฏบุตรพร้อมด้วยนิครนถ์บริษัทเป็นอันมาก   มายืนอยู่ที่ซุ้มประตูข้าง</p><p>นอก   เขาอยากจะพบท่าน.                       </p><p>           อุ.  ดูก่อนนายประตูเป็นสหาย  ถ้าอย่างนั้น  ท่านจงปูลาดอาสนะไว้</p><p>ที่ศาลาประตูกลาง   นายประตูรับคำอุบาลีคฤหบดีแล้ว    ปูลาดอาสนะไว้ที่ศาลา</p><p>ประตูกลาง   แล้วเข้าไปหาอุบาลีคฤหบดี  แล้วได้เรียนว่า  ท่านผู้เจริญ   ข้าพเจ้า</p><p>ปูอาสนะไว้ที่ศาลาประตูกลางแล้ว   ท่านย่อมสำคัญกาลอันควร ณ บัดนี้.  ลำดับ</p><p>นั้นอุบาลีคฤหบดี   เข้าไปยังประตูกลาง   แล้วนั่งบนอาสนะอันเลิศ   ประเสริฐ</p><p>อุดม   และประณีต   อันมีอยู่  ณ ที่นั้นเสียเอง   แล้วเรียกนายประตูมาว่า  นาย-</p><p>ประตูผู้เป็นสหาย  ถ้าอย่างนั้น   ท่านจงเข้าไปหานิครนถ์นาฏบุตร   จงกล่าวอย่าง</p><p>นี้ว่า  ท่านผู้เจริญ  อุบาลีคฤหบดีกล่าวอย่างนี้ว่า  เชิญท่านเข้าไปเถิด  ถ้าท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 130</p><p>จำนง.   นายประตูรับคำอุบาลีคฤหบดี   เข้าไปหานิครนถ์นาฏบุตร  แล้วได้กล่าว</p><p>ว่าท่านผู้เจริญ   อุบาลีคฤหบดีกล่าวอย่างนี้ว่า   ท่านผู้เจริญ   เชิญท่านเข้าไปเถิด</p><p>ถ้าท่านจำนง.  ลำดับนั้น  นิครนถ์นาฏบุตรพร้อมด้วยนิครนถ์บริษัทเป็นอันมาก</p><p>เข้าไปยังศาลาประตูกลาง.</p><p>           [๗๙]   ครั้งนั้นแล   ได้ยินว่า   แต่ก่อนอุบาลีคฤหบดีเห็นนาฎบุตรมา</p><p>แต่ไกลเท่าใด   แล้วต้อนรับแต่ที่เท่านั้น  เอาผ้าห่มกวาดอาสนะที่เลิศ  ประเสริฐ</p><p>อุดม  และประณีต  อันมีอยู่  ณ ที่นั้น    แล้วกำหนดให้นั่ง   บัดนี้   ท่านอุบาลี-</p><p>คฤหบดีนั่งบนอาสนะที่เลิศ  ประเสริฐ  อุดม   และประณีต  อันมีอยู่ ณ ที่นั้น</p><p>เสียเอง     แล้วได้กล่าวกะนิครนถ์นาฏบุตรว่า    ท่านผู้เจริญ     อาสนะมีอยู่</p><p>ถ้าท่านหวังเชิญนั่งเถิด.   เมื่ออุบาลีคฤหบดีกล่าวอย่างนี้แล้ว   นิครนถ์นาฏบุตร</p><p>ได้กล่าวว่า   ท่านเป็นบ้าเสียแล้วหรือ   คฤหบดี    ท่านเป็นคนเขลาเสียแล้วหรือ</p><p>คฤหบดี   ท่านกล่าวว่า   ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   ข้าพเจ้าจะไป   จักยกวาทะแก่พระ-</p><p>สมณโคดม  ครั้นไปแล้ว  กลับถูกวาทะดุจไม้ขื่ออันใหญ่สวมมาแล้วหรือ  ดูก่อน</p><p>คฤหบดี  เปรียบเหมือนบุรุษผู้นำอัณฑะไป  ถูกควักอัณฑะออก  กลับมาฉันใด</p><p>ดูก่อนคฤหบดี  อนึ่ง   เปรียบเหมือนบุรุษนำดวงตาไป    ถูกควักดวงตากลับมา</p><p>ฉันใด   ดูก่อนคฤหบดี   ท่านก็ฉันนั้นแล  กล่าวว่า  ข้าแต่ท่านผู้เจริญ  ข้าพเจ้า</p><p>จะไป  จักยกวาทะแก่พระสมณโคดม  ครั้นไปแล้ว    กลับถูกวาทะดุจไม้ขื่ออัน </p><p>ใหญ่สวมมาแล้ว   ท่านถูกพระสมณโคดมกลับใจ   ด้วยมายาเป็นเครื่องกลับใจ</p><p>เสียแล้วหรือ.</p><p>                                  <strong>มายาเรื่องกลับใจ</strong>                </p><p>           [๘๐]  อุ.  ท่านผู้เจริญ  มายาอันเป็นเครื่องกลับใจนี้ดี   ท่านผู้เจริญ</p><p>มายาอันเป็นเครื่องกลับใจนี้งาม ท่านผู้เจริญ ญาติสาโลหิตผู้เป็นที่รักของข้าพเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 131</p><p>จะพึงกลับใจได้ด้วยมายาเครื่องกลับใจนี้    ข้อนั้นจะพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อ</p><p>กูลเพื่อความสุขแก่ญาติสาโลหิตผู้เป็นที่รักของข้าพเจ้า สิ้นกาลนาน ท่านผู้เจริญ</p><p> แม้ถ้ากษัตริย์ทั้งปวงจะพึงกลับใจได้ด้วยมายาเครื่องกลับใจนี้    ข้อนั้นจะพึงเป็น</p><p>ไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูล   เพื่อความสุขแก่กษัตริย์แม้ทั้งปวง   สิ้นกาลนาน  ท่าน</p><p>ผู้เจริญ   แม้ถ้าพราหมณ์ทั้งปวงจะพึงกลับใจได้ด้วยมายาเครื่องกลับใจนี้   ข้อนั้น</p><p>จะพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูล เพื่อความสุขแก่พราหมณ์แม้ทั้งปวง   สิ้นกาล</p><p>นาน ท่านผู้เจริญ  แม้ถ้าแพศย์ทั้งปวงจะพึงกลับใจด้วยมายาเครื่องกลับใจนี้   ข้อ</p><p>นั้นจะพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูล  เพื่อความสุขแก่แพศย์แม้ทั้งปวง  สิ้นกาล</p><p>นาน    ท่านผู้เจริญ    แม้ถ้าศูทรทั้งปวงจะพึงกลับใจได้ด้วยมายาเครื่องกลับใจนี้ </p><p>ข้อนั้นจะพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูล เพื่อความสุขแก่ศูทรแม้ทั้งปวง  สิ้นกาล</p><p>นาน   ท่านผู้เจริญ    แม้ถ้าโลกพร้อมทั้งเทวโลก   มารโลก   พรหมโลก   หมู่สัตว์</p><p>พร้อมทั้งสมณะ  พราหมณ์  เทวดาและมนุษย์   จะพึงกลับใจได้ด้วยมายาเครื่อง</p><p>กลับใจนี้   ข้อนั้นจะพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูล  เพื่อความสุขแก่โลก  พร้อม</p><p>ทั้งเทวโลก มารโลก  พรหมโลก  แก่หมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณะ  พราหมณ์  เทวดา</p><p>และมนุษย์   สิ้นกาลนาน  ท่านผู้เจริญ  ถ้าอย่างนั้น  ข้าพเจ้าจักทำอุปมาแก่ท่าน</p><p>วิญญูชน บางพวกในโลกนี้  ย่อมรู้อรรถแห่งภาษิตได้  แม้ด้วยการเปรียบเทียบ.</p><p>           [๘๑]   ท่านผู้เจริญ   เรื่องเคยมีมาแล้ว   นางมาณวิกาสาว    เป็นภริยา</p><p>ของพราหมณ์แก่ผู้เฒ่าผู้ใหญ่คนหนึ่ง  มีครรภ์ใกล้จะตลอด  ครั้งนั้น นางมาณ-</p><p>วิกานั้นได้กล่าวกะพราหมณ์นั้นว่า   ท่านพราหมณ์    ท่านจงไปซื้อลูกวานรจาก</p><p>ตลาดมาไว้  จักได้เป็นเพื่อนเล่นของลูกเรา  ท่านผู้เจริญ  เมื่อนางมาณวิกากล่าว</p><p>อย่างนี้แล้ว   พราหมณ์นั้นได้กล่าวว่า    นางผู้เจริญ    จงรอจนกว่าเธอจะคลอด</p><p>เสียก่อนเถิด   ถ้าเธอคลอดลูกชาย  ฉันจักซื้อลูกวานรตัวผู้จากตลาดมาให้เธอ  จัก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 132</p><p>ได้เป็นเพื่อนเล่นของลูกชายของเธอ   แต่ถ้าเธอตลอดลูกเป็นหญิง  ฉันจักซื้อลูก</p><p>วานรตัวเมียจากตลาดมาให้เธอ   จักได้เป็นเพื่อนเล่นของลูกหญิงของเธอ.</p><p>           ท่านผู้เจริญ  นางมาณวิกานั้นได้กล่าวเป็นครั้งที่ ๒ ว่า  ท่านพราหมณ์</p><p>ท่านจงไปซื้อลูกวานรจากตลาดมาไว้    จักได้เป็นเพื่อนเล่นของลูกเรา    ท่านผู้</p><p>เจริญ. พราหมณ์ก็ได้กล่าวเป็นครั้งที่ ๒  ว่า นางผู้เจริญ จงรอจนกว่าเธอจะคลอด</p><p>เสียก่อนเถิด ถ้าเธอคลอดลูกเป็นชาย  ฉันจักซื้อลูกวานรตัวผู้จากตลาดมาให้เธอ</p><p>เพื่อจักได้เป็นเพื่อนเล่นของลูกชายของเธอ   แต่ถ้าเธอคลอดลูกเป็นผู้หญิง  ฉัน</p><p>จักซื้อลูกวานรตัวเมียจากตลาดมาให้เธอ เพื่อจักได้เป็นเพื่อนเล่นของลูกหญิงของ</p><p>เธอ ท่านผู้เจริญ.  นางมาณวิกาได้กล่าวเป็นครั้งที่ ๓ ว่า  ท่านพราหมณ์  ท่าน</p><p>จงไปซื้อลูกวานรจากตลาดมาไว้    จักได้เป็นเพื่อนเล่นของลูกเรา   ท่านผู้เจริญ.</p><p>ลำดับนั้น  พราหมณ์ผู้นั้นกำหนัดมาก  มีจิตปฏิพัทธ์ในนางมาณวิกานั้น  จึงซื้อลูก</p><p>วานรมาจากตลาด   แล้วได้กล่าวว่า  นางผู้เจริญ   ฉันซื้อลูกวานรจากตลาดมาให้</p><p>เธอแล้ว  จักเป็นเพื่อนเล่นของลูกเธอ เมื่อพราหมณ์กล่าวอย่างนี้แล้ว นางมาณ-</p><p>วิกานั้นได้กล่าวว่า  ท่านพราหมณ์ ท่านจงไป จงอุ้มลูกวานรตัวนี้เข้าไปหาบุตร</p><p>ช่างย้อมผู้ชำนาญการย้อม   แล้วจงกล่าวอย่างนี้ว่า   แน่ะเพื่อนผู้ชำนาญการย้อม</p><p>ฉันอยากจะให้ท่านย้อมลูกวานรตัวนี้ให้เป็นสีน้ำย้อม  ให้น้าย้อมจับดี  ทุบแล้ว</p><p>ทุบอีกให้เกลี้ยงดีทั้งสองข้าง.  ลำดับนั้น พราหมณ์นั้นกำหนัดมาก มีจิตปฏิพัทธ์</p><p>ในนางมาณวิกานั้น     จึงอุ้มลูกวานรเข้าไปหาบุตรช่างย้อม    ผู้ชำนาญการย้อม</p><p>แล้วได้กล่าวว่า  แน่ะเพื่อนผู้ชำนาญการย้อม  ฉันอยากจะให้ท่านย้อมลูกวานรนี้</p><p>ให้เป็นสีน้ำย้อม   ให้น้ำย้อมจับดี    ทุบแล้วทุบอีกให้เกลี้ยงดีทั้งสองข้าง    เมื่อ</p><p>พราหมณ์กล่าวอย่างนี้   บุตรช่างย้อมผู้ชำนาญการย้อมได้กล่าวว่า   ท่านผู้เจริญ</p><p>ลูกวานรของท่านตัวนี้  ควรแต่จะย้อมเท่านั้น   แต่ไม่ควรจะทุบ  ไม่ควรจะขัดสี</p><p>ฉันใด  ท่านผู้เจริญ  วาทะของนิครนถ์ผู้เขลา  ก็ฉันนั้น    ควรเป็นที่ยินดีของคน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 133</p><p>เขลาเท่านั้น  ไม่ควรเป็นที่ยินดี  ไม่ควรซักไซร้   ไม่ควรพิจารณาของบัณฑิต</p><p>ทั้งหลาย.</p><p>           ท่านผู้เจริญ   ครั้นสมัยต่อมา   พราหมณ์นั้นถือคู่ผ้าใหม่เข้าไปหาบุตร</p><p>ช่างย้อมผู้ชำนาญการย้อม   แล้วได้กล่าวว่า    แน่ะเพื่อนผู้ชำนาญการย้อม   ฉัน</p><p>อยากจะให้ท่านย้อมคู่ผ้าใหม่นี้ให้เป็นสีน้ำย้อม   ให้น้ำย้อมจับดี   ทุบแล้วทุบอีก</p><p>ให้เกลี้ยงดีทั้งสองข้าง    เมื่อพราหมณ์กล่าวอย่างนี้แล้ว    บุตรช่างย้อมผู้ชำนาญ</p><p>การย้อมได้กล่าวว่า   ท่านผู้เจริญ   คู่ผ้าใหม่ของท่านนี้  ควรจะย้อม  ควรจะทุบ</p><p>ควรจะขัดสีฉันใด    ท่านผู้เจริญ     วาทะของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัม-</p><p>พุทธเจ้าพระองค์นั้น  ควรเป็นที่ยินดีของบัณฑิตทั้งหลายฉันนั้น  แต่ไม่ควรซัก</p><p>ไซร้   และไม่ควรพิจารณาของคนเขลาทั้งหลาย.</p><p>           นา.  ดูก่อนคฤหบดี    บริษัทพร้อมทั้งพระราชา    รู้จักท่านอย่างนี้ว่า</p><p>อุบาลีคฤหบดีเป็นสาวกของนิครนถ์นาฏบุตร   ดังนี้    เราทั้งหลายจะทรงจำท่าน</p><p>ว่าเป็นสาวกของใครเล่า.</p><p>                      <strong>อุบาลีคฤหบดีประกาศตนเป็นสาวก</strong></p><p>           [๘๒]   เมื่อนิครนถ์นาฏบุตรกล่าวอย่างนี้แล้ว   อุบาลีคฤหบดี  ลุกจาก</p><p>อาสนะ   ทำผ้าห่มเฉวียงบ่าข้างหนึ่ง  ประนมอัญชลีไปทางที่พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ประทับแล้วได้กล่าวกะนิครนถ์นาฏบุตรว่า  ท่านผู้เจริญ  ถ้าอย่างนั้น  ท่านจง</p><p>ฟังพระคุณของพระผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้เป็นนักปราชญ์ ปราศจาก</p><p>โมหะ   ทรงทำลายกิเลสเครื่องตรึงใจได้ ทรงชำนะมาร  ไม่มีทุกข์   มีจิตเสมอ</p><p>ด้วยดี   มีมารยาทอันเจริญ    มีพระปัญญาดี    ทรงข้ามกิเลสอันปราศจากความ</p><p>เสมอได้  ปราศจากมลทิน.                          </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 134</p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้ไม่มีความสงสัย  มีพระทัย</p><p>ดี ทรงคายโลกามิสได้แล้ว  ทรงบันเทิง  ทรงมีสมณธรรมอันทำสำเร็จแล้ว  ทรง</p><p>เกิดเป็นมนุษย์  มีพระสรีระเป็นที่สุด   เป็นนระไม่มีผู้เปรียบได้  ปราศจากธุลี.</p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้ไม่มีความสงสัย  ทรงเฉียบ</p><p>แหลม  ทรงแนะนำสัตว์ เป็นสารถีอันประเสริฐ  ไม่มีผู้อื่นยิ่งไปกว่า  มีธรรมอัน</p><p>งาม   หมดความเคลือบแคลง    ทรงนำแสงสว่าง    ทรงตัดมานะเสียได้    ทรงมี </p><p>พระวิริยะ.</p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้องอาจ  ไม่มีใครประมาณ</p><p>ได้   พระคุณลึกซึ่ง  บรรลุถึงญาณ  ทรงทำความเกษม  ทรงมีพระญาณ  ทรง</p><p>ตั้งอยู่ในธรรม   ทรงสำรวมพระองค์ดี ทรงล่วงกิเลสเป็นเครื่องข้อง  ผู้พ้นแล้ว. </p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้ประเสริฐ  ทรงมีเสนาสนะ</p><p>อันสงัด   มีสังโยชน์สิ้นแล้ว   ผู้พ้นแล้ว   ทรงมีพระปัญญาเครื่องคิดอ่าน   ทรง</p><p>มีพระญาณเครื่องรู้   ผู้ลดธงคือมานะเสียได้   ปราศจากราคะ   ผู้ฝึกแล้ว    ผู้ไม่</p><p>มีธรรมเครื่องหน่วง.</p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้เป็นพระฤาษีที่  ๗ ผู้ไม่ลวง</p><p>โลก  ทรงไตรวิชชา  เป็นสัตว์ประเสริฐ   ทรงล้างกิเลสแล้ว  ทรงฉลาด  ประสม</p><p>อักษรให้เป็นบทคาถา   ทรงระงับแล้ว  มีพระญาณอันรู้แล้ว  ทรงให้ธรรมทาน</p><p>ก่อนทั้งหมด  ทรงสามารถ.</p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ผู้เป็นพระอริยะ  มีพระองค์</p><p>อบรมแล้ว   ทรงบรรลุคุณที่ควรบรรลุ   ทรงแสดงอรรถให้พิสดาร     ทรงมีสติ</p><p>ทรงเห็นแจ้ง   ไม่ทรงยุบลง  ไม่ทรงฟูขึ้น   ไม่ทรงหวั่นไหว    ทรงบรรลุความ</p><p>เป็นผู้ชำนาญ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 135</p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้เสด็จไปดี  ทรงมีฌาน ไม่</p><p>ทรงปล่อยจิตไปตาม   ทรงบริสุทธิ์   ไม่ทรงสะดุ้ง  ปราศจากความกลัว  สงัดทั่ว</p><p>ทรงบรรลุธรรมอันเลิศ   ทรงข้ามได้เอง   ทรงยังสัตว์อื่นให้ข้ามได้.        </p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า    ผู้สงบแล้ว    มีพระปัญญา</p><p>กว้างใหญ่เสมอด้วยแผ่นดิน   มีพระปัญญาใหญ่หลวง   ปราศจากโลภะ  ทรงดำ- </p><p>เนินปฏิปทาเหมือนพระพุทธเจ้าในปางก่อน   เสด็จไปดีแล้ว  ไม่มีบุคคลเปรียบ</p><p>ไม่มีผู้เสมอเหมือน   ทรงแกล้วกล้า   ผู้ละเอียดสุขุม.</p><p>           ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ผู้ตัดตัณหาได้ขาด  ทรงตื่น</p><p>อยู่ ปราศจากควัน  ผู้อันตัณหาและทิฏฐิ ไม่ฉาบทาได้ ผู้ควรรับการบูชา ทรงได้</p><p>พระนามว่ายักขะ   เป็นอุดมบุคคล  มีพระคุณไม่มีใครชั่งได้  เป็นผู้ใหญ่  ทรง</p><p>ถึงยศอย่างอุดมยอดเยี่ยม.</p><p>           [๘๓]  นา.  ดูก่อนคฤหบดี  ท่านประมวลถ้อยคำสำหรับพรรณนาคุณ</p><p>ของพระสมณโคดมไว้แต่เมื่อไร.</p><p>           อุ.  ดูก่อนท่านผู้เจริญ เปรียบเหมือนช่างดอกไม้ หรือลูกมือช่างดอกไม้</p><p>คนขยัน  พึงร้อยกรองดอกไม้ต่าง ๆ  กองใหญ่   ให้เป็นพวงมาลาอันวิจิตรได้</p><p>ฉันใด   พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้นก็ฉันนั้น   ทรงมีพระคุณควรพรรณนา</p><p>เป็นอเนก ทรงมีพระคุณควรพรรณนาตั้งหลายร้อย  ก็ใครจักไม่ทำการพรรณนา</p><p>พระคุณของพระองค์ผู้ควรพรรณนาพระคุณได้เล่า.</p><p>           ครั้งนั้น   เมื่อนิครนถ์นาฏบุตรทนดูสักการะของพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ไม่ได้  โลหิตอันร้อนได้พลุ่งออกจากปากในที่นั้นเอง  ดังนี้แล.</p><p>                                       <em>จบอุปาลิวาทสูตรที่  ๖ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 136</p><p>                          <strong>๖.  อรรถกถาอุปาลิวาทสูตร</strong><sup>๑</sup></p><p>           <strong>อุปาลิวาทสูตร</strong>  มีบทเริ่มต้นว่า   <strong>เอวมฺเม</strong>  <strong>สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้ฟังมาแล้ว</p><p>อย่างนี้.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า  <strong>นาลนฺทาย</strong>  ความว่า ณ  นครมีชื่ออย่างนี้</p><p>ว่า  นาลันทา    เพราะกระทำนครนั้น    ให้เป็นโคจรคาม    บ้านสำหรับโคจร.</p><p>คำว่า   <strong>ปาวาริกมฺพวเน</strong>   แปลว่า   สวนมะม่วงของทุสสปาวาริกเศรษฐี  ได้ยิน</p><p>ว่า   สวนมะม่วงนั้นเป็นสวนของปาวาริกเศรษฐีนั้น.     เศรษฐีนั้นฟังพระธรรม</p><p>ของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วเลื่อมใส      สร้างวิหารอันประดับด้วยกุฏิ      ที่เร้น</p><p>และมณฑปเป็นต้นในสวนนั้น    แล้วมอบถวายแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า.    วิหาร</p><p>นั้นจึงได้ชื่อว่า ปาวาริกัมพวัน เหมือนวิหาร ชื่อว่า  ชีวกัมพวันฉะนั้น.  อธิบาย</p><p>ว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ   ปาวาริกัมพวันนั้น.</p><p>           เดียรถีย์ที่ได้ชื่ออย่างนี้ว่า    <strong>ฑีฆตปัสสี</strong>    เพราะเป็นผู้บำเพ็ญตบะมา</p><p>นาน.                                  </p><p>           คำว่า  <strong>ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต</strong>  แปลว่า  กลับจากบิณฑบาต.  แท้จริง</p><p>โวหารว่า บิณฑบาต  ไม่มีในลัทธิภายนอกเหมือนในพระพุทธศาสนา.   คำว่า</p><p><strong>ปญฺเปติ</strong>    แปลว่า    แสดงตั้งไว้.    ฑีฆตปสสีเดียรถีย์ถามตามลัทธินิครนถ์</p><p>จึงกล่าวคำนี้ว่า  <strong>ทณฺฑานิ</strong>  <strong>ปญฺเปติ</strong>.  ในคำนี้ว่า  <strong>กายทณฺฑ</strong>  <strong>วจีทณฺฑ</strong></p><p><strong>มโนทณฺฑ</strong>  พวกนิครนถ์บัญญัติ ๒ ทัณฑะเบื้องต้นว่า  เล็กน้อย   ว่าไม่มีจิต</p><p>เขาว่า    เมื่อลมพัด    กิ่งไม้ก็ไหว    น้ำก็กระเพื่อม     เพราะกิ่งไม้และน้ำนั้นไม่</p><p>มีจิตฉันใด    แม้กายทัณฑะก็ไม่มีจิตฉันนั้น.   อนึ่ง   เมื่อลมพัดกิ่งไม้มีใบตาล</p><p>เป็นต้น    จึงมีเสียง   น้ำจึงมีเสียง   เพราะกิ่งไม้และน้ำนั้นไม่มีจิต   ฉันใด    แม้</p><p>  ๑.  อรรถกถาเป็นอุปาลิสูตร </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 137</p><p>วจีทัณฑะก็ไม่มีจิตฉันนั้น    พวกนิครนถ์บัญญัติทัณฑะทั้งสองนี้ว่า    ไม่มีจิต</p><p>ดังกล่าวมาฉะนี้.  บัญญัติว่า  แต่จิตเป็นมโนทัณฑะ.  ครั้งนั้น  พระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้ามีพระพุทธประสงค์จะให้ทีฆตปัสสีนิครนถ์ยืนยันถ้อยคำนั้นไว้    จึงตรัสถาม</p><p>ว่า   <strong>กึ</strong> <strong>ปน</strong> <strong>ตปสฺสี</strong>   เป็นต้น    ในพระบาลีนั้นถ้อยคำนั่นแลชื่อว่า   กถาวัตถุ</p><p>ในคำที่ว่า  <strong>กถาวตฺถุสฺมึ</strong>   อธิบายว่า   ทรงให้เขาตั้งอยู่ในถ้อยคำ.</p><p>           <strong>ถามว่า</strong>   ก็เพราะเหตุไร   พระผู้มีพระภาคเจ้า    จึงทรงกระทำอย่างนี้.</p><p>           <strong>ตอบว่า</strong>  เพราะพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเห็นว่า  ฑีฆตปัสสีนิครนถ์  นี้</p><p>จักเอาถ้อยคำนี้ไปบอกนิครนถ์ใหญ่ผู้เป็นศาสดาของตนและอุบาลีคฤหบดีนั่งอยู่</p><p>ในบริษัทของนิครนถ์นั้น   เขาฟังคำนี้แล้ว   ก็จักมายกวาทะของเราขึ้นได้   เรา</p><p>จักแสดงธรรมแก่เขา   เขาจักถึงสรณะ ๓  ครั้ง   แต่นั้นเราก็จักประกาศสัจจะ ๔</p><p>ด้วยอำนาจการประกาศสัจจะ   เขาก็จักดำรงอยู่ในโสดาปัตติผล.    แท้จริง   เรา</p><p>บำเพ็ญบารมีทั้งหลายก็เพื่อสงเคราะห์บุคคลอื่น ๆ   เท่านั้น   พระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าทรงเห็นประโยชน์ข้อนี้    จึงได้ทรงกระทำอย่างนี้.                        </p><p>           นิครนถ์ ถาม ตาม ลัทธิของ พระพุทธเจ้าพึง กล่าวคำนี้ ว่า    <strong>กมฺมานิ</strong></p><p><strong>ปญฺเปสิ</strong>. ในคำนี้ว่า <strong>กายกมฺม</strong>  <strong>วจีกมฺม</strong>  <strong>มโนกมฺม</strong> ได้แก่ เจตนา ๒๐  คือ</p><p>คือเจตนาฝ่ายกามาวจรกุคล ๘   เจตนาฝ่ายอกุศล ๑๒   ที่ถึงการยึดถือ   การรับ</p><p>การปล่อย   และการเคลื่อนไหวในกายทวาร   ชื่อว่า    <strong>กายกรรม</strong>.   เจตนา ๒๐</p><p>นั้นแล   ที่ไม่ถึงการยึดถือเป็นต้นในกายทวาร   ที่ให้ถึงการเปล่งวาจาเกิดขึ้นใน</p><p>วจีทวาร   ชื่อว่า   <strong>วจีกรรม</strong>.   เจตนาฝ่ายกุศลและอกุศล ๒๙  ที่ไม่ถึงความไหว</p><p>ในทวารทั้งสองที่เกิดขึ้นในมโนทวารชื่อว่า  <strong>มโนกรรม</strong>.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง เมื่อว่าโดยสังเขป กายทุจริต ๓   ชื่อว่า  <strong>กายกรรม</strong>, วจี-</p><p>ทุจริต ๔ ชื่อว่า  <strong>วจีกรรม</strong>,  มโนทุจริต ๓  ชื่อว่า <strong>มโนกรรม</strong>. แต่ในพระสูตรนี้  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 138</p><p><strong>กรรม</strong>   ชื่อว่า <strong>ธุระ.   เจตนา</strong>   แม้ที่จะถึงในพระสูตรลำดับต่อไป    อย่างนี้ว่า</p><p>บุญกรรม ๔ เหล่านี้  เรากระทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเองประกาศแล้ว   ชื่อว่า</p><p><strong>ธุระ</strong>.  เจตนาที่เป็นไปในกรรมอย่างใดอย่างหนึ่งก็ได้   มีประเภทเช่น  กรรมดำ</p><p>มีวิบากดำ   เป็นต้น.    แม้ในนิทเทสวารแห่งกรรมนั้น   ท่านก็กล่าวเจตานานั้น</p><p>ไว้โดยนัยว่า  ย่อมปรุงแต่งกายสังขาร  พร้อมทั้งความเบียดเบียน   ดังนี้เป็นต้น.</p><p>ส่วนเจตนาที่เป็นไปในกายทวาร  ท่านหมายเอาว่ากายกรรมในสูตรนี้.   เจตนาที่</p><p>เป็นไปในวจีทวาร   เป็นวจีกรรม.   เจตนาที่เป็นไปในมโนทวารเป็นมโนกรรม</p><p>เพราะเหตุนั้น    จึงกล่าวว่า  กรรม   ในพระสูตรนี้ชื่อว่า   <strong>ธุระ</strong>,   เจตนาในพระ</p><p>สูตรลำดับต่อไป   ก็ชื่อว่า  <strong>ธุระ</strong>.  แท้จริง  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบัญญัติกรรม</p><p>ว่ากรรม   เหมือนอย่าง   แม้เจตนาในพระสูตรนี้นี่แล    ก็ชื่อว่า    กรรมเหมือน</p><p>กัน.   สมดังพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เรากล่าวเจตนา</p><p>ว่ากรรม    เพราะคนคิดแล้วจึงทำกรรม.</p><p>           <strong>ถามว่า</strong>   ก็เพราะเหตุไร   จึงตรัสเรียก  <strong>เจตนาว่ากรรม</strong>.</p><p>           <strong>ตอบว่า</strong>   เพราะกรรมมีเจตนาเป็นมูล.</p><p>           ก็ในอกุศลและกุศลทั้งสองนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อตรัสกายกรรม</p><p>วจีกรรม  ที่ถึงอกุศลว่าเป็นใหญ่   ดังนี้  ย่อมไม่ลำบาก   ตรัสมโนกรรมฝ่ายกุศล</p><p>ว่า   เป็นใหญ่   ดังนี้   ก็ไม่ลำบาก   จริงอย่างนั้น   บุคคลพยายามด้วยกายอย่าง</p><p>เดียวกระทำกรรม  ๔  (อนันตริยกรรม)  มีมาตุฆาตเป็นต้น  ก็ด้วยกายเท่านั้น</p><p>บุคคลกระทำกรรมคือ  สังฆเภท  (ทำลายสงฆ์ให้แตกกัน)  อันจะยังผลให้บุคคล</p><p>ตั้งอยู่ในนรกถึงกัปหนึ่ง     ก็ด้วยวจีทวาร   ดังนั้น     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส</p><p>กายกรรม  วจีกรรม  ฝ่ายอกุศลว่าเป็นใหญ่   จึงชื่อว่า   ไม่ลำบาก.   ส่วนเจตนา</p><p>ในฌานอย่างเดียวย่อมนำสวรรค์สมบัติมาให้ถึง ๘๔,๐๐๐  กัป   เจตนาในมรรค</p><p>อย่างเดียวเพิกถอนอกุศลทุกอย่างย่อมถือเอาพระอรหัตได้  ดังนั้น  พระผู้มีพระ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 139</p><p>ภาคเจ้าเมื่อตรัสมโนกรรมฝ่ายกุศลว่าใหญ่  จึงชื่อว่าไม่ลำบาก.  แต่ในที่นี้  พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อตรัสมโนกรรมฝ่ายอกุศลว่า มีโทษมากจึงตรัสหมายถึงนิยต-</p><p>มิจฉาทิฏฐิ.   ด้วยเหตุนั้นนั่นแล   พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า</p><p>                                   <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรามองไม่เห็น</strong></p><p><strong>                       ธรรมอย่างหนึ่ง อันอื่นที่มีโทษมาก  เหมือน</strong></p><p><strong>                       อย่างมิจฉาทิฏฐิเลย    กระบวนโทษทั้งหลาย</strong></p><p><strong>                       มิจฉาทิฏฐิมีโทษอย่างยิ่ง.</strong></p><p>           บัดนี้      แม้นิครนถ์     เมื่อจะเดินทางที่พระตถาคตเจ้าทรงดำเนินแล้ว</p><p>ถึงมองไม่เห็นความสำเร็จประโยชน์อะไร    ก็ทูลถามว่า   <strong>กึ  ปนาวุโส  โคตม</strong></p><p>ดังนี้เป็นต้น .  คำว่า  <strong>พาลกิมิยา</strong>  ความว่า  บ้านชื่อว่าพาลกคามของอุบาลีคฤหบดี</p><p>มีอยู่.  คนทั้งหลาย   ยึดถือนิครนถ์ผู้ใดมาแต่บ้านนั้น   นิครนถ์ผู้นั้นถูกบริษัท</p><p>นั้นห้อมล้อมด้วยคิดว่า  พวกเราจักเยี่ยมเยียนนิครนถ์ใหญ่ผู้เป็นศาสดาของพวก</p><p>เราในหมู่นั้นก็ไปที่พาลกคามนั้น ท่านหมายถึงพาลกคามนั้น จึงกล่าวว่า <strong>พาล-</strong></p><p><strong>กิมิยา  ปริสาย.</strong>  อธิบายว่า อันบริษัทผู้อาศัยอยู่ในพาลกคาม.  คำว่า <strong>อุปาลิปฺ-</strong></p><p><strong>ปมุขาย</strong>   แปลว่า  มีอุบาลีคฤหบดีเป็นหัวหน้า.  อีกนัยหนึ่งคำว่า  <strong>พาลกิมิยา</strong></p><p>แปลว่า    ผู้โง่เขลา   อธิบายว่าหนาแน่น.   คำว่า   <strong>อุปาลิปฺปมุขาย</strong>   ความว่า</p><p>ในบริษัทนั้น    อุบาลีคฤหบดีเท่านั้นเป็นคนมีปัญญาอยู่หน่อย    อุบายลีคฤหบดี</p><p>นั้นเป็นประมุข   คือหัวหน้าของคนเหล่านั้น     แม้เพราะเหตุนั้น   ท่านจึงกล่าว</p><p>ว่า  <strong>อุปาลิปฺปมุขาย</strong>.  ศัพท์ว่า  <strong>หนฺท</strong>  เป็นนิบาต    ลงในอรรถว่า   กล่าว</p><p>เชิญ.   ศัพท์ว่า  <strong>ฉโว</strong>   แปลว่า  ทราม.   ศัพท์ว่า   <strong>โอฬาริกสฺส</strong>    แปลว่า</p><p>ใหญ่.  ศัพท์ว่า  <strong>อุปนิธาย</strong>   แปลว่า   ยกขึ้นมา    ท่านอธิบายไว้ว่า   นิครนถ์</p><p>แสดงว่า    กายทัณฑะที่ยกขึ้นมามองเห็นได้อย่างนี้ว่า    กายทัณฑะนี้หนอใหญ่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 140</p><p>กายทัณฑะเป็นใหญ่  มโนทัณฑะต่ำ  จะงามอะไร  จักงามแต่ไหน  ไม่งามเลย</p><p>แม้เพียงแต่ยกขึ้นมาก็ไม่เพียงพอ.                                         </p><p>           คำว่า  <strong>สาธุ  สาธุ  ภนฺเต   ตปสฺสึ</strong>   ความว่า    อุบาลีคฤหบดีเมื่อให้</p><p>สาธุการแก่ตปัสสีนิครนถ์  ก็เรียกศาสดานาฎบุตรว่า  <strong>ภนฺเต</strong>. บทว่า <strong>น โข  เมต</strong></p><p><strong>ภนฺเต  รุจฺจต</strong>  ความว่า  ฑีฆตปัสสีนิครนถ์   คัดค้านว่า    ท่านเจ้าข้า   ข้อนี้</p><p>จะให้อุบาลีคฤหบดีไปโต้วาทะกับพระสมณโคดมนั้น  ไม่ชอบใจข้าพเจ้าเสียเลย.</p><p>ศัพท์ว่า   <strong>มายาวี</strong>   แปลว่า   ผู้ทำกลลวง (นักเล่นกล). ศัพท์ว่า  <strong>อาวฏฺฏนิมาย</strong></p><p>แปลว่า   มายาคือการกลับใจ.   ศัพท์ว่า   <strong>อาวฏฺเฏติ</strong>   แปลว่า  ลวง  ล้อมจับไว้.</p><p>คำว่า  <strong>คจฺฉ  ตฺว   คหปติ</strong>   ความว่า    เหตุไรนิครนถ์ใหญ่จะส่งอุบาลีคฤหบดี</p><p>ไปถึง ๓ ครั้ง   ส่วนฑีฆตปัสสีนิครนถ์ก็คัดค้านทุกครั้ง   ก็เพราะว่า   นิครนถ์</p><p>ใหญ่ถึงจะอาศัยอยู่นครเดียวกับพระผู้มีพระภาคเจ้า     ก็ไม่เคยเห็นพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า.     ด้วยว่า   ผู้ใดย่อมปฏิญาณตนด้วยวาทะว่า    เป็นศาสดา    ผู้นั้นยัง</p><p>ไม่ละปฏิญาณนั้น ก็ไม่สมควรเห็นพระพุทธเจ้า  เพราะฉะนั้น  นิครนถ์นาฎบุตร</p><p>นั้น   ไม่รู้ถึงสมบัติ  คือ การเห็นและภาวะคือกถาที่แสดงนิยยานิกธรรมของพระ- </p><p>ทศพลเจ้า    เพราะไม่เคยได้เห็นพระพุทธเจ้า    จึงยืนยันจะส่งอุบาลีคฤหบดีไป</p><p>ถึง ๓ ครั้ง.    ส่วนฑีฆตปัสสีนิครนถ์   บางครั้งบางคราว    เข้าเฝ้าพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า   ยืนบ้าง  นั่งบ้าง  ถามปัญหาบ้าง   เขารู้ถึงสมบัติคือการเห็นบ้าง  ภาวะ</p><p>คือกถาแสดงนิยยานิกธรรมบ้าง    ของพระตถาคตเจ้า.    ครั้งนั้น   เขาจึงวิตกว่า</p><p>อุบาลีนี้    เป็นคฤหบดีผู้บัณฑิต    ไปสำนักพระสมณโคดมแล้วก็จะพึงเลื่อมใส</p><p>เพราะเห็นบ้าง    เลื่อมใสเพราะพึงกถาแสดงนิยยานิกธรรมบ้าง   ดังนั้น    อุบาลี</p><p>ก็จะไม่พึงกลับมาสำนักของพวกเราอีกเลย.   เพราะฉะนั้น   เขาจึงคัดค้านถึง ๓ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 141</p><p>ครั้ง   เหมือนกัน.   ศัพท์ว่า    <strong>อภิวาเทตฺวา</strong>   แปลว่า  ไหว้.   ความจริง   คน</p><p>ทั้งหลาย   เห็นพระตถาคตเจ้าแล้ว    ทั้งผู้ที่เลื่อมใส  ทั้งผู้ที่ไม่เลื่อมใส  ส่วนมาก</p><p>ไหว้กันทั้งนั้น  ผู้ไม่ไหว้มีเป็นส่วนน้อย   เพราะเหตุอะไร  คนที่เกิดในตระกูล</p><p>อันสูงยิ่ง    แม้ครองเรือนก็ไหว้กันทั้งนั้น.    ส่วนคฤหบดีผู้นี้    ไหว้เพราะเป็น</p><p>คนเลื่อมใส     เขาว่าพอเห็นเข้าเท่านั้น     ก็เลื่อมใสเสียแล้ว.     คำว่า   <strong>อาตมา</strong></p><p><strong>นุขฺวิธ</strong>    แยกสนธิเป็น     <strong>อาคมา</strong>    <strong>นุ</strong>   <strong>โข</strong>   <strong>อิธ</strong>.    คำว่า   <strong>สาธุ</strong>   <strong>สาธุ</strong>  </p><p><strong>ภนฺเต</strong>   <strong>ตปสฺส</strong>    ความว่า    อุบาลีคฤหบดี     เมื่อจะให้สาธุการแก่ฑีฆตปัสสี</p><p>นิครนถ์   ก็เรียกพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า    <strong>ภนฺเต</strong>.    คำว่า     <strong>สจฺเจ</strong>   <strong>ปติฏฺาย</strong></p><p>ความว่า   ตั้งอยู่ในวจีสัตย์ไม่สั่นคลอนเหมือนหลักที่ปักลงในกองแกลบ.   คำว่า</p><p><strong>สิยา</strong>   <strong>โน</strong>   แปลว่า    พึงมีแก่พวกเรา.     ศัพท์ว่า    <strong>อิธ</strong>     แปลว่า    ในโลกนี้.</p><p>ศัพท์ว่า  <strong>อสฺส</strong>   แปลว่า  พึงมี.   คำว่า   <strong>สีโตทก</strong>  <strong>ปฏิกฺขิตฺโต</strong>  ความว่า</p><p>นิครนถ์ห้ามน้ำเย็นด้วยเข้าใจว่า   มีตัวสัตว์.     คำนี้ท่านกล่าวหมายถึงน้ำที่มีตัว</p><p>สัตว์.</p><p>           คำว่า  <strong>มโนสตฺตา</strong> <strong>นาม</strong>  <strong>เทวา</strong>  ความว่า  เทพทั้งหลาย  ผู้ติด  ผู้ข้อง</p><p>ผู้เกี่ยวข้องแล้วในใจ.   คำว่า  <strong>มโนปฏิพนฺโธ</strong>   ความว่า  อุบาลีคฤหบดีแสดงว่า</p><p>บุคคลผู้ติดพันอยู่ในใจย่อมกระทำกาละ (ตาย) เพราะเหตุนั้น  เขาจึงเกิดในเทพ</p><p>เหล่ามโนสัตว์.   แท้จริง   โรคที่เกิดแต่จิตจักมีแก่เขา   เพราะเหตุนั้น    การดื่ม</p><p>น้ำร้อน  หรือนำน้ำร้อนเข้าไป  เพื่อประโยชน์แก่การล้างมือและเท้าเป็นต้นหรือ</p><p>เพื่อประโยชน์แก่การรดอาบตนเองและคนอื่น     จึงไม่ควรแก่เขาโรคจะกำเริบ.</p><p>น้ำเย็นจึงควร ระงับโรคได้. ก็นิครนถ์นี้เสพแต่น้ำร้อนเท่านั้น เมื่อไม่ได้น้ำร้อน</p><p>ก็เสพแต่น้ำข้าวและน้ำผักดองแทน  เขาต้องการดื่ม   และต้องการบริโภคน้ำเย็น</p><p>นั้นแม้ด้วยจิต  เพราะเหตุนั้น  มโนทัณฑะของเขาจึงแตก  เพราะไม่ได้ดื่ม  และ</p><p>บริโภคน้ำเย็นนั้น  เขาไม่อาจจะกล่าวว่า  ข้าพเจ้าจะรักษากายทัณฑะและวจีทัณฑะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 142</p><p>เพราะเหตุนั้น   ข้าพเจ้าต้องการดื่ม   หรือต้องการบริโภคน้ำเย็น   ขอท่านโปรด</p><p>ให้แต่น้ำเย็นเท่านั้นเถิด.  กายทัณฑะและวจีทัณฑะของเขาแม้รักษาไว้อย่างนี้  ก็</p><p>ไม่สามารถจะชักจุติและปฏิสนธิได้.  ส่วนมโนทัณฑะ  แม้แตกไปแล้วก็ยังชักจุติ</p><p>และปฏิสนธิได้อยู่นั่นเอง ดังนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสกะเขาว่า กายทัณฑะ</p><p>และวจีทัณฑะ   ต่ำ ทราม มีกำลังอ่อน  มโนทัณฑะ    กำลังใหญ่  แม้อุบาสกนั้น</p><p>ก็วิตกว่าเขากำหนดด้วยอำนาจ.   คำถามว่า    ก็อัสสาสะและปัสสาสะของอสัญญี-</p><p>สัตว์ย่อมเป็นไปไม่ได้  แม้ทั้ง ๗ วัน   แต่อสัญญีสัตว์เหล่านั้นเขาไม่เรียกว่าตาย</p><p>เพราะเพียงมีแต่ความเป็นไปแห่งสันตติของจิตเท่านั้น     เมื่อใดจิตของอสัญญี-</p><p>สัตว์เหล่านั้นไม่เป็นไป    เมื่อนั้นจึงตาย.     จะถึงความเป็นผู้ที่เขาควรกล่าวว่า</p><p>จงนำสัตว์เหล่านั้นไปเผาเสีย     กายทัณฑะ     ปราศจากการไป     ไม่ขวนขวาย</p><p>วจีทัณฑะก็เหมือนกัน   แต่สัตว์เหล่านั้นยังจุติบ้าง   ปฏิสนธิบ้าง  ก็ด้วยจิตอย่าง</p><p>เดียว แม้เพราะเหตุนี้  มโนทัณฑะจึงใหญ่  มโนทัณฑะเท่านั้นชื่อว่าใหญ่ ก็เพราะ</p><p>จิตแม้แตกไปแล้ว ก็ยังชักจุติและปฏิสนธิได้ ส่วนถ้อยคำของนิครนถ์ใหญ่ศาสดา</p><p>ของเรา เป็นถ้อยคำที่ไม่นำสัตว์ออกจากทุกข์ได้จริง.   แต่อุบาลีคฤหบดีนั้นต้อง</p><p>การจะฟังปัญหาปฏิภาณอันวิจิตร     ของพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงไม่คล้อยตามเสีย</p><p>ก่อน.   คำว่า   <strong>น   โข   เตสนฺธิยติ</strong>   แปลว่า   คำของท่านไม่เชื่อมกัน.  คำว่า</p><p><strong>ปุริเมน  วา  ปจฺฉิม</strong>  ความว่า  คำนี้ว่า  มโนทัณฑะใหญ่ ณ บัดนี้   กับคำ</p><p>ก่อนที่ว่า   กายทัณฑะใหญ่ไม่เชื่อมกัน.   คำว่า  <strong>ปจฺฉิเมน  วา  ปุริม</strong>  ความว่า</p><p>คำก่อนโน้นกับคำหลังไม่เชื่อมกัน.</p><p>           บัดนี้  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำเหตุแม้อย่างอื่นๆ มาแก่อุบาลีคฤหบดี</p><p>นั้น จึงตรัสถามว่า <strong>ต  กึ มญฺสิ</strong>  เป็นต้น . ในคำเหล่านั้นคำว่า  <strong>จตุยามสวร-</strong></p><p><strong>สวุโต</strong>   ความว่า  ผู้สำรวมแล้วด้วยความสำรวม ๔ ส่วน  คือไม่ฆ่าสัตว์เอง  ไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 143</p><p>ใช้ให้เขาฆ่าสัตว์  ไม่ชอบใจต่อผู้ฆ่าสัตว์ส่วนหนึ่ง   ไม่ลักทรัพย์เอง   ไม่ใช้ให้</p><p>เขาลักทรัพย์  ไม่ชอบใจต่อผู้ลักทรัพย์ส่วนหนึ่ง  ไม่พูดเท็จเอง  ไม่ใช้ให้เขาพูด</p><p>เท็จ   ไม่ชอบใจต่อผู้พูดเท็จส่วนหนึ่ง  ไม่หวังกามคุณเอง   ไม่ใช้ให้เขาหวังใน</p><p>กามคุณ  ไม่ชอบใจต่อผู้หวังกามคุณส่วนหนึ่ง.  ในคำเหล่านั้น  คำว่า   <strong>ภาวิต</strong></p><p>เขาหมายความว่า   กามคุณ  ๕ .   คำว่า    <strong>สพฺพวาริวาริโต</strong>  แปลว่า  ห้ามน้ำทิ้ง</p><p>หมด   อธิบายว่าน้ำเย็นทั้งหมดเขาห้าม.   เป็นความจริง    นิครนถ์นั้นสำคัญว่า</p><p>มีตัวสัตว์ในน้ำเย็น     เพราะฉะนั้นเขาจึงไม่ใช้น้ำเย็น.      อีกนัยหนึ่ง      คำว่า</p><p><strong>สพฺพวาริวาริโต</strong>   หมายความว่า  ห้ามบาป  ด้วยการเว้นบาปทั้งหมด.  คำว่า</p><p><strong>สพฺพวารุยุตฺโต</strong>   หมายความว่า    ประกอบด้วยการห้ามบาปทั้งหมด.    คำว่า</p><p><strong>สพฺพวาริธุโต</strong>    หมายความว่า    กำจัดบาปด้วยการเว้นบาปนั้นหมด.    คำว่า</p><p><strong>สพฺพวาริผุโฏ</strong><sup>๑</sup>  หมายความว่า ถูกต้องด้วยการห้ามบาปทั้งหมด.  คำว่า  <strong>ขุทฺทเก</strong></p><p><strong>ปาเณ   สฆาต  อาปาเทติ</strong>   ความว่า  ทำสัตว์เล็ก ๆ  ให้ถึงฆาต.</p><p>           เขาว่า นิครนถ์นั้น บัญญัติสัตว์มีอินทรีย์เดียวว่า  ปาณะ  (สัตว์มีชีวิต)</p><p>บัญญัติสัตว์มี ๒ อินทรีย์ว่า  <strong>ปาณะ</strong>   บัญญัติแม้ใบไม้แห้ง  ใบไม้เก่า ๆ  ก้อน</p><p>กรวด  กระเบื้องแตกว่า   <strong>ปาณะ</strong>   ทั้งนั้น.    ในปาณะเหล่านั้น   เขาสำคัญว่า</p><p>หยาดน้ำน้อย ๆ  ก็ใหญ่   ก้อนหินเล็ก ๆ  ก็ใหญ่.   คำนั้น  ท่านกล่าวหมายถึง</p><p>ข้อนั้น.  คำว่า  <strong>กสฺมึ   ปญฺเปติ</strong>  ความว่า  บัญญัติไว้ที่ส่วนนั้น  คือ  ส่วน</p><p>ไหน.  <strong>มโนทณฺฑสฺมึ</strong> คือ  ในส่วนที่เป็นมโนทัณฑะ.  อุบาสกนี้เมื่อกล่าวว่า</p><p><strong>ภนฺเต</strong>   ก็กำหนดรู้ด้วยตนเองว่า    นิครนถ์ใหญ่ของเราบัญญัติกรรมที่ไม่จงใจ</p><p>ทำว่ามีโทษน้อย   กรรมที่จงใจว่ามีโทษมาก  แล้วบัญญัติเจตนาว่า  มโนฑัณฑะ</p><p>ถ้อยคำของเขา     ไม่นำสัตว์ออกจากทุกข์จริง       ส่วนถ้อยคำของพระผู้มีพระ-</p><p>  ๑.  บาลีว่า  ผุฎฺโ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 144</p><p>ภาคเจ้า     นำสัตว์ออกจากทุกข์ได้จริง.      คำว่า     <strong>อิทฺธา</strong>     แปลว่า    มั่งคั่ง.</p><p>คำว่า  <strong>ผีตา</strong>  แปลว่า  มั่งคั่งเหลือเกิน  เหมือนดอกไม้บานสะพรั่งทั้งต้น.   บทว่า</p><p><strong>อากิณฺณมนุสฺสา</strong>   แปลว่า   เกลื่อนกล่นด้วยผู้คน.   บทว่า   <strong>ปาณา</strong>   ได้แก่</p><p>สัตว์ดิรัจฉานมีช้าง  ม้า  เป็นต้น  และมนุษย์มีหญิง ชายและทารกเป็นต้น.  บทว่า</p><p><strong>เอกมสขล</strong>   ได้แก่  กองเนื้อกองเดียว.   บทว่า   <strong>ปุญฺช</strong>   เป็นไวพจน์ของคำว่า</p><p><strong>เอกมสุขล</strong>  นั่นเอง.  บทว่า  <strong>อิทฺธิมา</strong>  คือ  ผู้ถึงพร้อมด้วยอานุภาพ.  บทว่า</p><p><strong>เจโตวสปฺปตฺโต</strong>    คือผู้ถึงความชำนาญในจิต.    บทว่า   <strong>ภสฺม</strong>   <strong>กริสฺสามิ</strong></p><p>แปลว่า  จักกระทำให้เป็นเถ้า.  บทว่า  <strong>กิญฺหิ</strong>  <strong>โสภติ</strong>  <strong>เอกา</strong> <strong>ฉวา</strong>  <strong>นาลนฺทา</strong></p><p>ความว่า   คฤหบดีนั้น   แม้เมื่อกล่าวคำนี้ก็กำหนดได้ว่า  ด้วยกายประโยค   แม้</p><p>มนุษย์ ๕๐  คน  ก็ไม่อาจทำเมืองนาลันทาเมืองเดียวให้เป็นลานเนื้ออันเดียวกัน</p><p>ได้   ส่วนผู้มีฤทธิ์คนเดียวก็สามารถทำเมืองนาลันทาให้เป็นเถ้าได้ด้วยความประ-</p><p>ทุษร้ายทางใจอย่างเดียวเท่านั้น.   ถ้อยคำของนิครนถ์ใหญ่ของเราไม่นำสัตว์ออก</p><p>จากทุกข์     ถ้อยคำของพระผู้มีพระภาคเจ้าเท่านั้นนำสัตว์ออกจากทุกข์ได้จริง.</p><p>คำว่า    <strong>อรญฺ</strong>   <strong>อรญฺญฺภูต</strong>    ความว่า    มิให้เป็นบ้าน    คือเป็นป่านั่นเอง</p><p>ชื่อว่า  เกิดเป็นป่า.  คำว่า <strong>อิสีน</strong>  <strong>มโนปโทเสน</strong>  ความว่า  ด้วยการประทุษร้าย</p><p>ทางใจของฤาษีทั้งหลายทำให้พินาศแล้ว .   รัฐทั้งหลายเหล่านั้น   อันเทวดาผู้ไม่</p><p>อดกลั้นความประทุษร้ายทางใจนั้นทำให้พินาศแล้ว      ก็ชาวโลกสำคัญว่าผู้มีใจ</p><p>ประทุษร้ายทำให้พินาศแล้ว    เพื่อประโยชน์แก่ฤาษีทั้งหลาย   เพราะฉะนั้น  พึง</p><p>ทราบว่า   เขาตั้งอยู่ ในวาทะของโลกอันนี้   จึงยกวาทะนี้ขึ้นกระทำแล้ว.   ในข้อ</p><p>นั้นพึงทราบว่า   ป่าทัณฑกีเป็นต้น    กลายเป็นป่าดังต่อไปนี้.</p><p>                                         <strong>เรื่องป่าทัณฑกี</strong></p><p>            เมื่อบริษัทของพระสรภังคดาบสโพธิสัตว์แผ่ขยายไพบูลย์แล้ว    ดาบส</p><p>ชื่อ   <strong>กีสวัจฉะ</strong>   ศิษย์ของพระโพธิสัตว์   ประสงค์จะอยู่อย่างสงัด   จึงละหมู่ไป</p><p>อาศัยนครชื่อ  <strong>กุมภปุระ</strong>   ของ<strong>พระเจ้าทัณฑกี</strong>   <strong>แคว้นกาลิงคะ</strong>   ต่อจาก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 145</p><p>ฝั่งแม่น้ำโคธาวารี    เจริญความสงัดอยู่ในพระราชอุทยาน    เสนาบดีของพระ-</p><p>เจ้าทัณฑกีนั้นเป็นอุปัฏฐาก.     ครั้งนั้น    นางคณิกาคนหนึ่ง     ขึ้นรถมีหญิง</p><p>๕๐๐  เป็นบริวาร   ทำนครให้งดงามเที่ยวไป.   มหาชนมองเห็น    ก็ห้อมล้อม</p><p>นางเที่ยวตามไป    จนถนนในพระนครไม่พอ.    พระราชาเผยพระแกลประทับ</p><p>ยืนเห็นนาง     จึงตรัสถามพวกราชบุรุษว่า      หญิงผู้นั้นเป็นใคร.     พวกราช</p><p>บุรุษทูลว่า   ขอเดชะ   หญิงนครโสภิณีของพระองค์     พระพุทธเจ้าข้า.  ท้าว</p><p>เธอเกิดริษยา    ทรงพระดำริว่า    นครที่หญิงผู้นี้ทำให้งาม    จักงามได้อย่างไร</p><p>แล้วตรัสสั่งให้ตัดฐานันดรนั้นเสีย.  ตั้งแต่นั้นมา  นางคณิกานั้นก็ทำการชมเชย</p><p>กับคนนั้น ๆ   เสาะหาฐานันดรเรื่อยไป  วันหนึ่ง   เข้าไปยังพระราชอุทยานพบ</p><p>ดาบสนั่งบนแผ่นหิน    พิงแผ่นหินที่ย้อยลงมา    ใกล้ปลายที่จงกรม    จึงคิดว่า</p><p>ดาบสผู้นี้สกปรกจริงหนอ   นั่งไม่ไหวติง   เขี้ยวงอกออกมาปิดปาก   หนวดเครา</p><p>ปิดอก   รักแร้สองข้างขนรุงรัง   ครั้งนั้น     นางเกิดความเสียใจว่า    เราเที่ยวไป</p><p>ด้วยกิจอย่างหนึ่ง  ก็มาพบกับคนกาลกัณณี   (กาลกิณี)  นี้เข้า  ท่านทั้งหลายนำ</p><p>น้ำมา   เราจักล้างลูกตา   ให้เขาเอาน้ำและไม้สีฟันมาแล้ว   ก็เคี้ยวไม้สีฟัน   ถ่ม</p><p>น้ำลายเป็นก้อน ๆ  ลงไปบนเนื้อตัวของดาบสนั้น   แล้วโยนไม้สีฟันลงบนกลาง</p><p>เซิงผม   บ้วนปากตัวเองแล้ว     เอาน้ำราดบนศีรษะของดาบส  คิดว่า  เราล้าง</p><p>ลูกตาที่เห็นคนกาลกัณณีแล้ว    กลีโทษเราก็ลอยเสียแล้ว    ก็ออกไปจากพระราช</p><p>อุทยาน.   ในวันนั้นเอง    พระราชาทรงขึ้นได้ก็ตรัสถามว่า  พ่อมหาจำเริญ</p><p>หญิงนครโสภิณีอยู่ไหน. พวกราชบุรุษตอบว่า อยู่ในพระนครนี้เอง พระเจ้าข้า.</p><p>ตรัสสั่งว่า   พวกเจ้าจงให้ฐานันดรเป็นปกติแก่นางอย่างเดิม    แล้วทรงสั่งให้คืน</p><p>ฐานันดร.  นางอาศัยกรรมที่ทำดีมาก่อน   จึงได้ฐานันดร   แต่นางเข้าใจไปเสีย</p><p>ว่า  ได้เพราะถ่มน้ำลายลงที่เนื้อตัวของดาบส.   ต่อจากวันนั้นไปเล็กน้อย   พระ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 146</p><p>ราชาทรงถอดฐานันดรของพราหมณ์ปุโรหิต   เขาจึงไปยังสำนักหญิงนครโสภินี</p><p>สอบถามว่า   น้องหญิง   เธอทำอะไรจึงกลับได้ฐานันดร.   นางก็กล่าวว่า   ท่าน</p><p>พราหมณ์  จะอะไรเสียอีกเล่า  ชฎิลขี้โกงคนหนึ่ง   เป็นตัวกาลกัณณีที่ไม่ไหวติง</p><p>อยู่ในพระราชอุทยาน  ท่านจงถ่มน้ำลายลงที่ตัวของดาบสนั้น  ก็จักได้ฐานันดร</p><p>อย่างนี้.   ปุโรหิตนั้น   ก็กล่าวว่า    ข้าจักทำอย่างนั้นนะน้องหญิง    แล้วก็ไปที่ </p><p>พระราชอุทยานนั้น     กระทำอย่างที่นางบอกทุกประการแล้วก็ออกจากพระราช</p><p>อุทยานไป.   ในวันนั้นนั่นเอง  พระราชาทรงนึกขึ้นได้ก็ตรัสถามว่า    พ่อมหา-</p><p>จำเริญ  พราหมณ์อยู่ไหน ได้รับคำทูลตอบว่า  อยู่ในพระนครนี้เอง  พระเจ้าข้า.</p><p>พระราชาทรงมีพระดำรัสว่า    เราไม่ใคร่ครวญเสียก่อนแล้วทำ    พวกเจ้าจงคืน</p><p>ฐานันดรให้เขา   แล้วตรัสสั่งให้คืนฐานันดรแก่พรหมณ์นั้น.    ถึงพราหมณ์นั้น</p><p>ได้ฐานันดร     เพราะกำลังบุญแต่ก่อน     ก็เข้าใจไปเสียว่าได้ฐานันดรเพราะถ่ม</p><p>น้ำลายลงที่ตัวของดาบส.  ต่อจากวันนั้นไปเล็กน้อย   ชนบทชายแดนของพระ-</p><p>ราชาเกิดกบฏ.    พระราชาตรัสว่า    เราจักไปปราบกบฏชายแดน    จึงเสด็จไป</p><p>พร้อมด้วยกองทัพ ๔ เหล่า    พราหมณ์ปุโรหิตจึงไปยืนอยู่เบื้องพระพักตร์ของ</p><p>พระราชา  ถวายพระพรว่า  <strong>ชยตุ</strong>   <strong>มหาราชา</strong>  จงได้ชัยชนะเถิด    พระมหา-</p><p>ราชเจ้า  แล้วทูลถามว่า  พระองค์จะเสด็จไปเพื่อชัยชนะ    หรือพระมหาราชเจ้า.</p><p>ตรัสตอบว่า อย่างนั้นซิ  พราหมณ์.  ทูลว่า  เมื่อเป็นเช่นนั้น   ชฎิลขี้โกงผู้หนึ่ง</p><p>เป็นคนกาลกัณณี   ผู้ไม่ไหวติง    พำนักอยู่ในพระราชอุทยาน    โปรดทรงถ่ม</p><p>เขฬะลงที่ตัวของชฎิลผู้นั้นเถิด  พระเจ้าข้า.   พระราชาทรงรับคำของพราหมณ์</p><p>ปุโรหิตนั้น    สั่งให้กระทำเหมือนอย่างที่หญิงคณิกาและพราหมณ์ปุโรหิตนั้นทำ</p><p>ทุกอย่าง    แล้วตรัสสั่งให้เจ้านายฝ่ายในถ่มเขฬะลงที่ตัวของชลิฎขี้โกงนั้น   ต่อ</p><p>จากนั้น    ทั้งฝ่ายใน   ทั้งเจ้าหน้าที่ผู้คุ้มครองฝ่ายในก็กระทำตามอย่างนั้นเหมือน</p><p>กัน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 147</p><p>           ครั้งนั้น   พระราชาทรงสั่งให้ตั้งกองรักษาการณ์ไว้ใกล้ประตูพระราช-</p><p>อุทยาน   แล้วสั่งว่า    ผู้ตามเสด็จไม่ถ่มน้ำลายลงที่ตัวดาบสให้ทั่วแล้วออกไปไม่</p><p>ได้.  คราวนั้น  นายพันนายกองทั้งหมดก็นำน้ำลาย  ไม้สีฟัน   และน้ำบ้วนปาก</p><p>เอาไปไว้บนตัวดาบสโดยท่านองนั้นนั่นแล.      น้ำลายและไม้สีฟันก็ท่วมทั่วตัว.</p><p>เสนาบดี   (ผู้อุปัฏฐาก)   รู้เรื่องภายหลังเขาหมด  ก็ครุ่นคิดว่า  เขาว่า  คนทั้ง</p><p>หลาย   ทำร้ายพระผู้มีพระภาคเจ้าศาสดาของเรา  ซึ่งเป็นเนื้อนาบุญ  เป็นบันได</p><p>สวรรค์อย่างนี้     หัวใจก็ร้อนระอุ     ต้องหายใจทางปาก     จึงรุดไปยังพระราช</p><p>อุทยาน   เห็นฤษีประสบความย่อยยับอย่างนั้น  ก็นุ่งหยักรั้ง  เอามือทั้งสองกวาด</p><p>ไม้สีฟัน   ยกขึ้นให้นั่งให้นำน้ำมาอาบ   ชะโลมด้วยยาทุกชนิด   และของหอม  ๔</p><p>ชนิด  เช็ดด้วยผ้าละเอียด  ยืนประนมมืออยู่ข้างหน้า   พูดอย่างนี้ว่า  ท่านผู้เจริญ</p><p>พวกมนุษย์ทำไม่สมควร   อะไรจักมีแก่พวกเขา.   ดาบสกล่าวว่า   ท่านเสนาบดี</p><p>เทวดาแบ่งกันเป็น ๓  พวก   พวกหนึ่งกล่าวว่า     จักทำพระราชาพระองค์เดียว</p><p>ให้พินาศ.  พวกหนึ่งกล่าวว่า  จักทำพระราชาพร้อมด้วยบริษัทให้พินาศ,  พวก</p><p>หนึ่งกล่าวว่า   จักทำแว่นแคว้นทั้งหมดของพระราชาให้พินาศ    ก็แลครั้นกล่าว</p><p>ดังนี้แล้ว  ดาบสมิได้แสดงอาการโกรธแม้แต่น้อย เมื่อจะบอกอุบายสันติแห่งโลก</p><p>กล่าวว่า ความผิดมีอยู่. แต่เมื่อรู้แสดงความผ่อนโทษเสีย เหตุการณ์ก็จะเป็นปกติ</p><p>อย่างเดิม.   เสนาบดีได้นัยแล้ว   ก็เข้าไปเฝ้าพระราชา   ถวายบังคมแล้วกราบทูล</p><p>ว่า  ข้าแต่พระมหาราชเจ้า   พระองค์ทรงพระพฤติผิดในท่านดาบสผู้ไม่ผิด  ผู้มี</p><p>ฤทธิ์มาก   ทรงกระทำกรรมอย่างหนัก  ท่านว่า  เทวดาแบ่งเป็น ๓ พวก   กล่าว</p><p>กันอย่างนี้  ทูลเรื่องทั้งหมดแล้วกราบทูลว่า   ท่านว่าเมื่อพระองค์ทรงขอขมาเสีย</p><p>แล้ว   แว่นแคว้นก็จะเป็นปกติ   ขอพระองค์อย่าทรงทำให้แว่นแคว้นพินาศเสีย</p><p>เลย   ขอพระมหาราชเจ้า   โปรดขอขมาท่านดาบสเสียเถิด  พระเจ้าข้า.  เสนาบดี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 148</p><p>กราบทูลถึง ๓ ครั้ง   พระราชาก็ไม่ทรงปรารถนาจะขอขมา   จึงกราบทูลว่า  ข้า</p><p>แต่พระมหาราชเจ้า    ข้าพเจ้าทราบกำลังของดาบส      ดาบสนั้นมิใช่พูดไม่จริง</p><p>ทั้งก็ไม่โกรธด้วย   แต่ท่านพูดอย่างนี้   ก็ด้วยความเอ็นดู   อนุเคราะห์สัตว์   ขอ</p><p>ได้โปรดขอขมาท่านดาบสนั้นเสียเถิด     พระเจ้าข้า.     พระราชาก็ทรงยืนกราน</p><p>ว่า   เราไม่ขอขมา.   เสนาบดีจึงกราบทูลว่า   ถ้าอย่างนั้น   ขอได้โปรดพระราช-</p><p>ทานตำแหน่งเสนาบดีแก่คนอื่นเถิด    ข้าพเจ้าจักไม่อยู่ในพระราชอาณาเขตของ</p><p>พระองค์ต่อไปละ.   พระราชาตรัสว่า   ท่านจะไปก็ตามที   เราจักได้เสนาบดีของ</p><p>เราใหม่.  แต่นั้น    เสนาบดีก็ไปสำนักดาบส   ไหว้แล้วก็กล่าวว่า   ข้าพเจ้าปฏิบัติ </p><p>ตามคำของท่านแล้ว   ท่านเจ้าข้า.   ดาบสกล่าวว่า    ท่านเสนาบดี   คนที่เชื่อฟัง</p><p>จงพาทุกสิ่งทุกอย่าง   ทั้งเครื่องใช้   ทั้งทรัพย์   ทั้งสัตว์ ๒ เท้า  ๔ เท้า  ออกไป</p><p>เสียนอกพระราชอาณาเขตภายใน ๗ วัน     เทวดาพิโรธหนัก     จักเบียดเบียน</p><p>แว่นแคว้นแน่นอน.     เสนาบดีก็กระทำตาม     พระราชาก็ทรงมัวเมาอย่างเดียว</p><p>ทรงปราบข้าศึก   ทำชนบทชายแดนให้สงบแล้ว   ก็เสด็จมาพัก ณ ค่ายฉลองชัย</p><p>ทรงจัดการพระนครนั้น ๆ แล้ว   เสด็จเข้าสู่พระราชนิเวศน์.     ครั้งแรกทีเดียว</p><p>เหล่าเทวดาบันดาลฝนน้ำให้ตกลงมา.     มหาชนก็ดีใจว่า    ตั้งแต่ทำผิดใน</p><p>ชฎิลขี้โกงมา   พระราชาของเราก็เจริญอย่างเดียว    ทรงปราบข้าศึกได้    ในวัน</p><p>เสด็จกลับฝนก็ตกลงมา.   ต่อมา    เหล่าเทวดาก็บันดาลฝนดอกมะลิตกลงมา</p><p>มหาชนก็ดีใจยิ่งขึ้นไปอีก    ต่อมาเหล่าเทวดาก็บันดาลฝนมาสก    ฝนกหาปณะ</p><p>ให้ตกลงมา   เข้าใจว่าคนทั้งหลายจะออกมาเก็บ   จึงบันดาลฝนเครื่องประดับมือ</p><p>ประดับเท้า   ประดับเอว  เป็นต้น   ให้ตกลงมา  มหาชนก็ลงมายังปราสาท  ๗ ชั้น</p><p>ทางข้างหลัง  ต่างประดับอาภรณ์  ดีใจว่า   การถ่มน้ำลายรดชฎิลขี้โกง  สมควร</p><p>แท้หนอ   ตั้งแต่ถ่มน้ำลายลงบนชฎิลขี้โกงนั้น    พระราชาของเราก็เจริญ   ทรง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 149</p><p>ปราบข้าศึกสำเร็จ   วันเสด็จกลับฝนยังตกลงมา   ต่อนั้น   ฝน ๔ อย่าง คือ  ฝน</p><p>ดอกมะลิ   ฝนมาสก   ฝนกหาปณะ    ฝนเครื่องประดับเอว   ก็เกิด    เปล่งวาจา</p><p>ดีใจอย่างนี้แล้ว   ก็อิ่มเอิบในกรรมที่พระราชาทรงทำผิด.  สมัยนั้น  เหล่าเทวดา</p><p>ก็บันดาลอาวุธต่าง ๆ ที่มีคมข้างเดียว  สองข้าง  เป็นต้น   ให้ตกลงมาปานเชือด</p><p>เนื้อมหาชนบนแผ่นเขียง   ต่อจากนั้น    ก็บันดาลถ่านเพลิงมีสีดังดอกทองกวาว</p><p>ปราศจากเถ้าและควัน   บันดาลก้อนหินขนาดเรือนยอด    บันดาลทรายละเอียด</p><p>ที่กอบกำไม่อยู่ให้ตกลงมา     ถมพื้นที่สูงขึ้นถึง ๘๐  ศอก.    ในแว่นแคว้นของ</p><p>พระราชา  มนุษย์ ๓ คน คือ   ท่านกีสวัจฉดาบส  ท่านเสนาบดี  และคนที่ยินดี</p><p>เลี้ยงดูมารดา   เป็นผู้ไม่มีโรค.    ในแหล่งน้ำดื่ม   ก็ไม่มีน้ำดื่ม   ในแหล่งหญ้า</p><p>ก็ไม่มีหญ้า     สำหรับสัตว์ดิรัจฉานที่เหลือ    ผู้ไม่ได้ร่วมในกรรมนั้น.    สัตว์</p><p>ดิรัจฉานเหล่านั้น   ก็ไปยังแหล่งที่มีน้ำดื่ม   มีหญ้า  ไม่ทันถึง  ๗ วัน   ก็พากัน</p><p>ไปนอกราชอาณาจักร.</p><p>           เพราะเหตุนั้น  <strong>สรภังคโพธิสัตว์</strong>  จึงกล่าวว่า</p><p>                                 <strong>กีสญฺหิ  วจฺฉ  อวกฺรีย  ทณฺฑกี</strong></p><p><strong>                       อุจฺฉินฺนมูโล  สชโน  สรฏฺโ</strong></p><p><strong>                       กุกฺกุลนาเม   นิรยมฺหิ  ปจฺจตี</strong></p><p><strong>                       ตสฺส  ผุลฺลิตานิ  ปตนฺติ  กาเย.</strong></p><p><strong>                                 พระเจ้าทัณฑกี  ทรงให้ร้ายกีสวัจฉ-</strong></p><p><strong>                       ดาบส  ทรงขาดคุณธรรมเบื้องต้น  พร้อมทั้ง</strong></p><p><strong>                       มหาชน  พร้อมทั้งแว่นแคว้น   ก็ตกนรกขุม</strong></p><p><strong>                       กุกกุละ  ถ่านไฟคุโชนก็ตกไปที่พระกายของ</strong></p><p><strong>                       ท้าวเธอ</strong>  ดังนี้.</p><p>พึงทราบว่า   <strong>ป่าทัณฑกี</strong>    เป็นป่าไปดังกล่าวมาฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 150</p><p>                                          <strong>เรื่องป่ากลิงคะ</strong><sup>๑</sup></p><p>            ดังได้สดับมา  ครั้งพระเจ้านาฬิกีระทรงราชย์ ณ  แคว้นกลิงคะ  ดาบส</p><p>๕๐๐ รูป ณ ป่าหิมพานต์  ผู้ไม่เคยได้กลิ่นสตรี   ทรงหนังเสือเหลืองชฎาและผ้า</p><p>เปลือกไม้         มีรากไม้ผลไม้ป่าเป็นอาหารอยู่มานาน    ประสงค์จะเสพอาหารมีรส</p><p>เปรี้ยว เค็มก็พากันมายังถิ่นมนุษย์ ถึงนครของพระเจ้านาฬิกีระ แคว้นกลิงคะตาม</p><p>ลำดับ ดาบสเหล่านั้นทรงชฎาหนังเสือเหลืองและผ้าเปลือกไม้แสดงกิริยาอันสงบ</p><p>สมควรแก่เพศนักบวช  เข้าไปขออาหารยังนคร. ครั้งพระพุทธเจ้ายังไม่เกิด คน</p><p>ทั้งหลายเห็นดาบสนักบวชก็เลื่อมใส  จัดแจงที่นั่งและที่ยืน  มีมือถือภาชนะใส่</p><p>อาหาร  นิมนต์ให้นั่งแล้ว   จัดอาหารถวาย.   เหล่าดาบสบริโภคอาหารเสร็จแล้ว</p><p>ก็อนุโมทนาคนทั้งหลายได้ฟังแล้ว  ก็มีจิตเลื่อมใส  ถามว่า  พระผู้เจริญทั้งหลาย</p><p>จะไปไหน.   ดาบสตอบว่า จะไปตามที่ที่มีความผาสุก. คนเหล่านั้นก็พูดเชิงนิมนต์</p><p>ว่า พระคุณเจ้าไม่ควรไปที่อื่น  อยู่เสียที่พระราชอุทยานเถิด   พวกเรากินอาหาร</p><p>เช้าแล้ว  จักมาฟังธรรมกถา.   เหล่าดาบสก็รับ ไปยังพระราชอุทยาน.   ชาวเมือง</p><p>กินอาหารแล้ว  ก็นุ่งผ้าสะอาด  ห่มผ้าสะอาด  หมายจะฟังธรรมกถาเดินกันไป</p><p>เป็นหมู่ ๆ มุ่งหน้าไปยังพระราชอุทยาน.  พระราชาประทับยืนบนปราสาท  ทอด</p><p>พระเนตรเห็นคนเหล่านั้น  กำลังเดินไป  จึงตรัสถามเจ้าหน้าที่ผู้รับใช้ว่า  พนาย</p><p>ทำไม   ชาวเมืองเหล่านั้น   จึงนุ่งห่มผ้าสะอาด   เดินมุ่งหน้าไปยังสวน   ที่สวน</p><p>นั้น    เขามีการชุมนุมหรือฟ้อนรำกันหรือ.    เจ้าหน้าที่กราบทูลว่า    ไม่มีดอก</p><p>พระเจ้าข้า    พวกเขาต้องการจะไปฟังธรรมกถาในสำนักเหล่าดาบส.      ตรัสว่า</p><p>ถ้าอย่างนั้น   เราจะไปด้วย    บอกให้พวกเขาไปกับเรา.    เจ้าหน้าที่ก็ไปบอกแก่</p><p>คนเหล่านั้นว่า   พระราชาก็มีพระราชประสงค์จะเสด็จไป   พวกท่านจงแวดล้อม</p><p>พระราชากันเถิด.   โดยปกติ   พวกชาวเมืองดีใจกันอยู่แล้ว   ครั้นฟังคำนั้น    ก็</p><p>   ๑.  บาลีเป็นกาลิงคะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 151</p><p>ดีใจยิ่งขึ้นไปว่า   พระราชาของเราไม่มีศรัทธา   ไม่เลื่อมใส   ทุศีล   เหล่าดาบส</p><p>มีธรรม  อาศัยดาบสเหล่านั้น   พระราชาจักตั้งอยู่ในธรรมก็ได้.   พระราชาเสด็จ</p><p>ออก    มีชาวเมืองแวดล้อม    เสด็จไปยังพระราชอุทยานทรงปฏิสันถารกับเหล่า</p><p>ดาบส   แล้วประทับนั่ง ณ ที่สมควรส่วนหนึ่ง.  เหล่าดาบสเห็นพระราชาก็มอบ</p><p>หมายให้ดาบสรูปหนึ่งผู้ฉลาด     กล่าวธรรมกถาถวายพระราชา     ด้วยถ้อยคำ</p><p>ละเมียดละไม ดาบสมองดูหมิ่นคน  เมื่อจะกล่าวโทษในเวรทั้ง  ๕ และอานิสงส์ใน</p><p>ศีล ๕ จึงกล่าวโทษในเวรทั้ง ๕  ว่า   ไม่ควรฆ่าสัตว์    ไม่ควรลักทรัพย์    ไม่ </p><p>ควรประพฤติผิดในกาม  ไม่ควรพูดเท็จ ไม่ควรดื่มน้ำเมา   ขึ้นชื่อว่าปาณาติบาต</p><p>ย่อมส่งผลให้เกิดในนรก   ในกำเนิดสัตว์ดิรัจฉาน   ในเปรตวิสัย   อทินนาทาน</p><p>เป็นต้นก็เหมือนกัน  เมื่อหมกไหม้ในนรกแล้ว   มาสู่มนุษยโลก    ปาณาติบาต</p><p>ก็ส่งผลให้เป็นผู้มีอายุสั้น    ด้วยเศษแห่งวิบาก   อทินนาทานก็ส่งผลให้เป็นผู้มี</p><p>โภคทรัพย์น้อย   มิจฉาจารก็ส่งผลให้เป็นผู้มีศัตรูมาก     มุสาวาทก็ส่งผลให้เป็น</p><p>ผู้ถูกกล่าวตู่   (ใส่ความ)   มัชชปานะ   (ดื่มน้ำเมา)   ก็ส่งผลให้เป็นคนบ้า.   แม้</p><p>โดยปกติ   พระราชาก็เป็นผู้ไม่มีความเชื่อ   ไม่เลื่อมใสเป็นผู้ทุศีล   ธรรมดาว่า</p><p>สีลกถา  เป็นทุกถา  (คำเลว)  สำหรับคนทุศีล   จึงเป็นเสมือนหอกทิ่มหู เพราะ</p><p>ฉะนั้น    ท้าวเธอจึงทรงดำริว่า    เรามาหมายจะยกย่องดาบสเหล่านี้     แต่ดาบส</p><p>เหล่านี้กลับพูดกระทบกระเทือนทิ่มแทงเราผู้เดียว   ท่ามกลางบริษัท   ตั้งแต่เรา</p><p>มา    เราจักกระทำให้สาสมแก่ดาบสเหล่านั้น.     เมื่อจบธรรมกถา     ท้าวเธอก็</p><p>นิมนต์ว่า  ท่านอาจารย์ทั้งหลาย  พรุ่งนี้ขอได้โปรดรับอาหารที่บ้านโยม   แล้ว</p><p>เสด็จกลับ.  วันรุ่งขึ้นท้าวเธอให้นำไหขนาดใหญ่ ๆ มาแล้วบรรจุคูถ  (อุจจาระ)</p><p>จนเต็มแล้ว   เอาใบกล้วยมาผูกปากไหเหล่านั้นไว้   ให้เอาไปตั้งไว้ ณ  ที่นั้น ๆ </p><p>ใส่น้ำผึ้ง   น้ำมันยาง   ต้นกากะทิง  และหนามงิ้วหนา ๆ  เป็นต้น  จนเต็มหม้อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 152</p><p>วางไว้หัวบันได     ทั้งให้พวกนักมวยร่างใหญ่ผูกสายรัดเอว    ถือค้อนคอยทีในที่</p><p>นั้นแหละ    ประทับยืนกล่าวว่า    พวกดาบสขี้โกงเบียดเบียนเรายิ่งนัก    ตั้งแต่</p><p>ดาบสเหล่านั้นลงจากปราสาท      พวกเจ้าจงเอาหม้อสาดหนามงิ้วไปที่หัวบันได</p><p>เอาค้อนตีศีรษะ  จับคอเหวี่ยงไปที่บันได.  ที่เชิงบันไดก็ให้ผูกสุนัขดุ ๆ เอาไว้.</p><p>           ฝ่ายเหล่าดาบสก็คิดว่า   พวกเราจักบริโภคอาหารในเรือนหลวง    วัน</p><p>พรุ่งนี้ก็สอนซึ่งกันและกันว่า  ขึ้นชื่อว่าเรือนหลวง  น่าสงสัย  น่ามีภัย  ธรรมดา</p><p>บรรพชิตพึงสำรวมในทวารทั้ง ๖ ไม่ควรถือนิมิตในอารมณ์ที่เห็นแล้ว  ๆ  พึงตั้ง</p><p>เฉพาะความสำรวมในจักษุทวาร  วันรุ่งขึ้น  เหล่าดาบสก็กำหนดรู้เวลาทำอาหาร</p><p>จึงนุ่งผ้าเปลือกไม้   ห่มหนังเสือเหลืองเฉวียงบ่าข้างหนึ่ง  มุ่นชฎา  ถือภาชนะใส่</p><p>อาหาร  ขึ้นสู่พระราชนิเวศน์ตามลำดับ  พระราชาทรงทราบว่า  ดาบสขึ้นมาแล้ว</p><p>ก็ให้นำเอาใบกล้วยออกจากปากไหคูถ   กลิ่นเหม็นก็กระทบโพรงจมูกของดาบส</p><p>ถึงอาการประหนึ่งเยื่อสมองตกล่วงไป.       ดาบสผู้ใหญ่ก็จ้องมองพระราชา</p><p>พระราชาตรัสว่า  มาซิ  ท่านผู้เจริญ  จงฉัน  จงนำไปตามความต้องการ  นั่นเป็น</p><p>ของเหมาะแก่พวกท่าน    เมื่อวานเรามาหมายจะยกย่องพวกท่าน    แต่พวกท่าน</p><p>กลับพูดกระทบเสียดแทงเราผู้เดียว     ท่ามกลางบริษัท     พวกท่านจงฉันของที่ </p><p>เหมาะแก่พวกท่าน  แล้วสั่งให้เอากระบวย   ตักคูถไปถวายดาบสผู้ใหญ่  ดาบสก็</p><p>ได้แต่พูดว่า  ชิชิ   แล้วก็กลับไป.   พระราชาตรัสว่า   พวกท่านต้องไปทางนี้ทาง</p><p>เดียว  แล้วให้สัญญาณแก่คนทั้งหลาย  ให้เอาหม้อ  สาดหนามงิ้วที่บันได.</p><p>พวกนักมวยก็เอาค้อนตีศีรษะ   จับคอเหวี่ยงไปทำบันใด    ดาบสแม้รูปเดียว   ก็</p><p>ไม่อาจยืนได้ที่บันได.    ดาบสทั้งหลายก็กลิ้งลงมาถึงเชิงบันได   เมื่อถึงเชิงบันได</p><p>แล้ว     ฝูงสุนัขดุคิดว่าแผ่นผ้า ๆ ก็รุมกันกัดกิน    บรรดาดาบสเหล่านั้น     แม้</p><p>รูปใดลุกขึ้นหนีไปได้  รูปนั้นก็ต้องตกลงไปในหลุม  ฝูงสุนัขก็ตามไปกัดกิน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 153</p><p>ดาบสนั้นในหลุมนั้นนั่นแหละ  ดังนั้น   ร่างกระดูกของดาบสเหล่านั้น   จึงไม่</p><p>หลงเหลืออยู่เลย.    พระราชา    ทรงปลงชีวิตดาบส  ๕๐๐ รูป    ผู้สมบูรณ์ด้วย</p><p>ตบะลงด้วยเวลาวันเดียวเท่านั้น     ด้วยประการฉะนี้.     ครั้งนั้น     เหล่าเทวดา</p><p>บันดาลฝน ๙ ชนิด   ให้ตกลงมาอีกในแว่นแคว้นของพระราชาพระองค์นั้นโดย</p><p>นัยก่อนนั้นแล    แคว้นของพระราชาพระองค์นั้น    ถูกกลบด้วยกองทรายสูงถึง</p><p>๖๐  โยชน์   เพราะเหตุนั้น   สรภังคโพธิสัตว์   จึงกล่าวว่า</p><p>                                      <strong>โย   สญฺเต  ปพฺพชิโต  อวญฺจยิ</strong><sup>๑</sup></p><p><strong>                         ธมฺม   ภณนฺเต  สมเณ  อทูสเก               </strong></p><p><strong>                         ตนฺนาฬิกีร  สฺนขา  ปรตฺถ</strong></p><p><strong>                         สงฺคมฺม  ขาทนฺติ  วิผนฺทมาน.</strong></p><p><strong>                                      พระเจ้านาฬิกีระพระองค์ใด   ทรง</strong></p><p><strong>                         ลวงเหล่านักบวชผู้สำรวม  ผู้กล่าวธรรม  ผู้</strong></p><p><strong>                         สงบ  ไม่เบียดเบียนใคร  ฝูงสุนัขย่อมรุมกัน</strong></p><p><strong>                         กัดกินพระเจ้านาฬิกีระพระองค์นั้น  ผู้ซึ่ง </strong></p><p><strong>                         กลัวตัวสั่นอยู่ในโลกอื่น.</strong></p><p>พึงทราบว่า  <strong>ป่ากาลิงคะ</strong>   เป็นป่าไปด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                       <strong>เรื่องป่ามาตังคะ</strong></p><p>           ในอดีตกาล ณ  นครพาราณสี   เศรษฐีผู้มีทรัพย์สมบัติ  ๔๐ โกฏิ    มี</p><p>ธิดาคนหนึ่งชื่อ  <strong>ทิฏฐมังคลิกา</strong>  สะสวยน่ารักน่าชม  นางเป็นที่ปรารถนาของ</p><p>คนเป็นอันมาก   เพราะนางเพียบพร้อม   ด้วยรูปสมบัติ    โภคสมบัติ    และกุล</p><p>  ๑.  บาลีสรภังคชาดกว่า  อเหยิ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 154</p><p>สมบัติ      ชายใดส่งคนไปสู่ขอนาง    นางเห็นชายนั้นแล้ว       ก็จะยกเรื่องชาติ</p><p>มิฉะนั้น    ก็เรื่องมือ  เท้า  เป็นต้น    อย่างใดอย่างหนึ่งขึ้นเป็นข้อตำหนิ   กล่าวว่า</p><p>ผู้นั้นเป็นใคร   เกิดไม่ดี   ทรวดทรงไม่ดี    ดังนี้เป็นต้นแล้ว     ก็สั่งให้เชิญเขา</p><p>กลับไปเสีย   แล้วพูดสั่งว่า   ถ้าข้าได้เห็นคนเช่นนี้   พวกเจ้าจงเอาน้ำมา   ข้าจัก</p><p>ล้างตา   แล้วก็ล้างตา.   เพราะเหตุที่นางมีอาการผิดปกติที่เขาเห็น ๆ กัน   สั่งให้</p><p>เชิญชายไปเสีย  ฉะนั้น   จึงเกิดเรียกชื่อนางว่า   ทิฏฐมังคลิกา     ชื่อเดิมหายไป.</p><p>วันหนึ่ง   นางตั้งใจจะลงเล่นน้ำในแม่น้ำคงคา   จึงสั่งให้จัดตกแต่งท่าน้ำ   บรร-</p><p>ทุกของเคี้ยวของกินเป็นอันมากเต็มเล่มเกวียน   เอาของหอมและดอกไม้เป็นต้น</p><p>ไปขึ้นยานปิดมิดชิด   มีหมู่ญาติแวดล้อมออกจากคฤหาสน์ไป.  สมัยนั้น   พระ-</p><p>มหาบุรุษเกิดในกำเนิดคนจัณฑาล       อาศัยอยู่ในเรือนที่มุงหนังนอกพระนคร</p><p>เขาชื่อว่า    มาตังคะ   เขาอายุ ๑๖ ปี    ต้องการจะเข้าไปในพระนคร   ด้วยกิจ</p><p>บางอย่าง   จึงนุ่งผ้าเก่า    สีเขียวผืนหนึ่ง    ผูกข้อมือผืนหนึ่ง    มือข้างหนึ่งถือ</p><p>กระเช้า   ข้างหนึ่งถือกระดิ่ง   ห้ามคนนั้น ๆ  เพื่อให้เขารู้ว่า   นายเจ้าข้า   โปรด</p><p>ระลึกไว้ว่า   ข้าเป็นจัณฑาล     เจียมเนื้อเจียมตัว    นบนอบคนทั้งหลายที่เขา</p><p>พบ   เข้าไปยังพระนครเดินถนนใหญ่.</p><p>           นางทิฏฐมังคลิกา   ได้ยินเสียงกระดิ่ง    ก็มองทางช่องม่าน    เห็นนาย</p><p>มาตังคะเดินมาแต่ไกล  ถามว่านั่นอะไร.  คนของนางตอบว่า  นายมาตังคะจ๊ะ</p><p>นาย.   นางพูดว่า   ข้าทำอะไรไม่ดีไว้หนอ    นี้เป็นผลของกรรมอะไร    ความ</p><p>ย่อยยับจึงปรากฏแก่ข้าหนอ     ข้ากำลังไปด้วยกิจที่เป็นมงคล     กลับได้พบคน</p><p>จัณฑาล รังเกียจจนตัวสั่น  ถ่มน้ำลายแล้วบอกพี่เลี้ยง ให้รีบนำน้ำมา  ข้าจักล้าง</p><p>ลูกตาที่เห็นคนจัณฑาล  บ้วนปากที่เอ่ยชื่อ  แล้วก็ล้างตาและปาก  ให้กลับรถ</p><p>ส่งสิ่งของที่เตรียมไว้ไปยังคฤหาสน์   ตัวเองก็ขึ้นไปสู่ปราสาท.    พวกนักเลงสุรา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 155</p><p>เป็นต้น    และเหล่าคนที่บำรุงนางถามกันว่า   นางทิฏฐมังคลิกาไปไหน    จึงไม่</p><p>มาในเวลานี้   ฟังเรื่องราวแล้วก็เดียดแค้นว่า   อาศัยเจ้าจัณฑาล    พวกเราจึงไม่</p><p>ได้รับรางวัลใหญ่  เช่นสุรา  เนื้อ  ของหอม  ดอกไม้เป็นต้น  จงจับเจ้าจัณฑาล</p><p>กันเถอะ   แล้วเสาะหาจนพบสถานที่โปตะคอกขู่มาตังคะบัณฑิตผู้ไม่ผิดว่า  เฮ้ย</p><p>เจ้ามาตังคะ   เพราะอาศัยเจ้า     พวกข้าจงไม่ได้รางวัลอันนี้ ๆ ว่าแล้ว   ก็จับผม</p><p>กระชากล้มลงที่พื้น    กระแทกด้วยข้อศอก   และก้อนหินเป็นต้น    สำคัญว่าตาย</p><p>จึงพากันจับลากไปทิ้งไว้ที่กองขยะ.</p><p>           ฝ่ายมหาบุรุษรู้สึกตัว   คลำมือเท้าดูคิดว่า  ทุกข์อันนี้    อาศัยใครหนอ</p><p>จึงเกิด ขึ้นได้  ไม่ใช่อาศัยใครอื่น     ต้องอาศัยนางทิฏฐมังคลิกาแน่จึงเกิดขึ้น  เรา</p><p>เป็นลูกผู้ชายจักต้องให้นางซบลงแทบเท้าให้ได้  โกรธตัวสั่นอยู่  ไปยังประตูบ้าน</p><p>ตระกูลของนางทิฏฐมังคลิกา     นอนที่ลานบ้านด้วยตั้งใจว่า    เราได้นางทิฏฐ -</p><p>มังคลิกาจึงจะลุก  เมื่อไม่ได้ก็จะตายเสียที่นี้นี่แหละ.  สมัยนั้น  ชมพูทวีป  มี</p><p>ประเพณีว่า  คนจัณฑาลโกรธนอนตายใกล้ประตูห้องของผู้ใด  คนที่อยู่ในห้อง</p><p>ของผู้นั้นทั้งหมดต้องตกเป็นจัณฑาล  เมื่อเขาตายกลางเรือน  คนที่อยู่</p><p>ในเรือนทั้งหมดต้องเป็นจัณฑาล    เมื่อเขาตายที่ประตูเรือน    คนที่อยู่ในเรือน</p><p>ระหว่างสองข้าง    ต้องเป็นจัณฑาล    เมื่อเขาตายที่ลานบ้าน    คนที่อยู่ในเรือน</p><p>ทั้ง ๑๔ หลัง  ข้างโน้น  ๗ ข้างนี้ ๗ ทั้งหมดต้องตกเป็นจัณฑาล แต่พระโพธิสัตว์</p><p>นอนที่ลานบ้าน  คนทั้งหลายจึงบอกแก่เศรษฐีว่า  นายขอรับ  นายมาตังคะนอน</p><p>ที่ลานบ้านของนาย.  เศรษฐีพูดว่า  ไปซีพนาย   เพราะเหตุอะไรกัน   พวกเจ้า</p><p>จงให้ทรัพย์มันมาสกหนึ่ง  ให้มันลุกไป.   คนเหล่านั้นออกไปบอกว่า  ลุกขึ้นรับ</p><p>มาสกนี้    ลุกขึ้นไปเสีย.    นายมาตังคะบอกว่า  ข้าไม่ได้นอนเพื่อต้องการมาสก</p><p>แต่ข้านอนเพื่อต้องการนางทิฏฐมังคลิกา.  คนทั้งหลายถาม  นางทิฏฐมังคลิกา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 156</p><p>มีโทษอะไรหรือ.   เขาตอบว่า  พวกท่านมองไม่เห็นโทษอะไร ๆ  ของนางดอก</p><p>ข้าไม่มีความผิด  พวกคนของนางทำข้าย่อยยับ  ข้าได้นางจึงจะลุก   เมื่อไม่ได้ก็ไม่</p><p>ลุก.   คนเหล่านั้น   จึงพากันไปบอกเศรษฐี  เศรษฐีรู้โทษของธิดา  จึงส่งคนไป</p><p>พร้อมกับบอกว่า   พวกเจ้าจงไปให้มันกหาปณะหนึ่ง.   นายมาตังคะนั้นก็บอกว่า</p><p>ข้าไม่ปรารถนากหาปณะ   แต่ปรารถนานางคนเดียว.    เศรษฐีและภริยาได้ฟังก็</p><p>ได้แต่สังเวชว่า   ธิดาที่เป็นที่รักของเรามีคนเดียว   ก็มาทำลายประเพณีเสีย   แม้</p><p>เด็กอื่นก็ไม่มี   จึงบอกคนทั้งหลายว่า  ไปซี   พ่อคุณ  เดี๋ยวใคร ๆ จะปลิดชีวิต</p><p>มันเสียหรอก   เมื่อมันตาย   เราทุกคนก็จะฉิบหายกัน   พวกเจ้าจงอารักขามันไว้</p><p>แล้วก็ห้อมล้อมจัดแจงอารักขา   ส่งข้าวต้มข้าวสวยทรัพย์ไปให้  ถึงอย่างนั้นนาย</p><p>มาตังกะนั้นก็ปฏิเสธทุกอย่าง   เวลาก็ล่วงไปวันหนึ่ง   สอง- สาม- สี่-ห้าวัน   คน</p><p>ที่อยู่เรือนแห่งละ ๗  ต่อจากเรือนนั้น ๆ  ก็ลุกขึ้นพูดว่า  พวกเราไม่อาจจะกลาย</p><p>เป็นจัณฑาล   เพราะพวกท่านได้   พวกท่านอย่าทำให้เราฉิบหายกันเลย   จงให้</p><p>ทิฏฐมังคลิกา   แล้วให้นายมาตังคะลุกขึ้น.  เศรษฐีและภริยานั้นก็ส่งทรัพย์ไปให้</p><p>เขาร้อยหนึ่งบ้าง   พันหนึ่งบ้าง    แสนหนึ่งบ้าง    นายมาตังคะนั้นก็ปฏิเสธอย่าง</p><p>เดียว   หกวันก็ล่วงไปอย่างนี้   ถึงวันที่เจ็ด   คนที่อยู่ในเรือนทั้ง  ๑๔    สองข้าง</p><p>ก็ประชุมกันอีกว่า   เราไม่อาจกลายเป็นจัณฑาลทั้งที่พวกท่านก็ไม่ต้องการ   เรา</p><p>จักให้ทิฏฐมังคลิกาแก่นายมาตังคะนั้นละ.  มารดาบิดาของนางเพียบด้วยความ</p><p>โศกศัลย์  ถึงกับแน่นิ่งล้มลงบนที่นอน.</p><p>           คนที่อยู่ในเรือนทั้ง ๑๔ หลัง  สองข้าง  ก็พากันขึ้นปราสาท   เปลื้อง</p><p>เครื่องประดับทุกอย่างของนาง   ประหนึ่งเก็บกิ่งทองกวาวที่ดอกบานแล้ว     เอา</p><p>เล็บทำแสกแล้วผูกผมไว้   ให้นุ่งผ้าเขียวเก่า ๆ    ผูกชิ้นผ้าเขียวเก่า ๆ   ไว้ที่มือ</p><p>ให้ประดับตุ้มหูดีบุกไว้ที่หูสองข้าง   มอบกระเช้าใบตาล  ให้ลงจากปราสาท  จับ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 157</p><p>แขนทั้งสองข้างไว้   ไปมอบให้มหาบุรุษพร้อมกับกล่าวว่า  จงพาสามีของเจ้าไป</p><p>ทิฏฐมังคลิกาเป็นเด็กหญิงสุขุมาลชาติ  ไม่เคยยกของหนักที่ว่าแม้แต่ดอกบัวขาบ</p><p>ก็หนักเสียเหลือเกิน   ก็พูดว่า   ลุกขึ้นซินาย   ไปกันเถอะ.   พระโพธิสัตว์ก็นอน</p><p>เฉยพูดว่าเราไม่ลุก. นางย้อนถามว่า  จะให้พูดว่าอะไรเล่า. นายมาตังคะก็สอนว่า</p><p>เจ้าจงพูดกะเราว่า  ท่านมาตังคะจงลุกขึ้นซิ   เจ้านาย.   นางก็พูดอย่างนั้น.   นาย</p><p>มาตังคะบอกว่า  พวกคนของเจ้าใช่ไหม  ทำให้เราไม่สามารถลุกขึ้น  เจ้าจับแขน</p><p>เราฉุดให้ลุกขึ้นซิ.   นางก็กระทำตาม   พระโพธิสัตว์ทำที่ว่าลุก    แต่ก็กลิ้งล้มลง</p><p>ไปที่พื้น   ร้องลั่นว่า    แม่มหาจำเริญทิฏฐมังคลิกา   ใช้ผู้คนทุบจนยับเยินก่อน</p><p>แล้ว    บัดนี้ตัวเองยังจะทุบอีก.   นางพูดว่า   ข้าจะทำอย่างไรเล่าเจ้านาย.   จงจับ</p><p>สองมือฉุดให้ลุกขึ้น.   นางฉุดให้ลุกขึ้นได้แล้ว  พูดว่าเราไปกันเถอะนาย.  พระ-</p><p>โพธิสัตว์กล่าวว่า   ธรรมดาว่า   สัตว์ดิรัจฉานมีอยู่ในป่า  นี่เราเป็นมนุษย์  ข้าถูก</p><p>คนของเจ้าทุบบอบช้ำ   ไม่สามารถเดินไปด้วยเท้าได้    เจ้าจงเอาหลังแบกข้าไป.  </p><p>นางก็น้อมตัวลงก้มหลังให้  พระโพธิสัตว์ก็ขึ้นหลัง  นางพาไปยังประตูเมืองด้าน</p><p>ตะวันออก   แล้วถามว่า   ที่อยู่ของนายอยู่ที่นี้หรือ.    เขาตอบว่า    ที่ประตูเมือง</p><p>ด้านตะวันออก    พวกลูกจัณฑาลอยู่ไม่ได้ดอก.    เขาไม่บอกที่อยู่ของตน   ให้</p><p>นางแบกไปยังทุกประตู.  ถามว่า  เพราะเหตุไร.  ตอบว่า  เขาคิดว่า  เรา</p><p>จะทำมานะนางที่ขึ้นถึงยอดภพให้ลดลงให้ลดลงให้จงได้.   มหาชนกระทำการแซ่ซ้องกึก-  </p><p>ก้องว่า    นอกจากคนเช่นท่าน     ไม่มีคนอื่นที่จะทำลายมานะของนางได้.   ถึง</p><p>ประตูเมืองด้านตะวันตก   นางถามว่า    ที่อยู่ของนายอยู่ที่นี้หรือนาย.   เขากลับ</p><p>ย้อนถามว่า    นั่นที่ไหน.    นางตอบว่า    ประตูเมืองด้านตะวันตกนาย.    เขา</p><p>บอกว่า    ออกทางประตูเมืองด้านตะวันตกแล้ว    มองเห็นเรือนมุงหนัง    ก็ไป</p><p>เถอะ.    นางเดินไปถึงแล้วก็ถามว่า    เรือนมุงหนังหลังนี้เป็นที่อยู่ของนายหรือ.</p><p>เขาตอบว่า   จ้ะ   แล้วก็ลงจากหลังนางเดินเข้าไปยังเรือนมุงหนัง.  พระโพธิสัตว์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 158</p><p>ผู้เป็นปราชญ์แสวงหาพระสัพพัญญุตญาณอยู่ในเรือนหลังนั้น ๗-๘ วัน     มิได้</p><p>ทำการระคนด้วยชาติ   (สมสู่)   ไม่วันเหล่านั้น.   เขาคิดแล้วคิดอีกว่าถ้าธิดาของ</p><p>สกุลใหญ่อาศัยเราจะไม่ประสบยศ   (เกียรติ, อิสริยะ บริวาร)   ยิ่งใหญ่    เราอยู่</p><p>ในสำนักพระพุทธเจ้าถึง ๒๔ พระองค์ ก็ยังไม่สามารถทำกิจคืออภิเษกพระราชา</p><p>ทั้งหลายในสกลชมพูทวีป   ด้วยน้ำชำระเท้าของนางได้  ต่อแต่นั้นก็ดำริว่า  เรา</p><p>อยู่ท่ามกลางเรือน     (เป็นคฤหัสถ์)    คงไม่สามารถ    แต่บวชแล้วจึงจักสามารถ</p><p>แล้วก็เรียกนางสั่งว่า   เจ้าทิฏฐมังคลิกา    แต่ก่อน    ข้าอยู่คนเดียว    ทำงานบ้าง</p><p>ก็พอเลี้ยงชีวิตอยู่ได้    แต่เดี๋ยวนี้ข้ามีภริยา    ไม่ทำงาน    ไม่อาจจะมีชีวิตอยู่ได้</p><p>เจ้าอย่ากระสันไปเลยจนกว่าข้าจะกลับมา    พระโพธิสัตว์เข้าไปป่า    เก็บเอาผ้า</p><p>เปื้อน ๆ   ที่ป่าช้าเป็นต้น   มาทำผ้านุ่งผ้าห่ม    บวชเป็นสมณะเที่ยวไปคนเดียว</p><p>ได้ความสงัดกาย   บริกรรมกสิณ   ทำสมาบัติ  ๘   และอภิญญา ๕   ให้เกิดแล้ว</p><p>ดำริว่า   บัดนี้   เราอาจเป็นที่พึ่งอาศัยของนางทิฏฐมังคลิกาได้  จึงเดินมุ่งหน้า</p><p>ไปยังกรุงพาราณสี    ห่มจีวรเที่ยวภิกขาจาร   เดินตรงไปยังเรือนของนางทิฏฐ-</p><p>มังคลิกา.</p><p>           นางเห็นพระโพธิสัตว์ยืนอยู่ใกล้ประตู   จำไม่ได้ก็บอกว่า  โปรดไปข้าง</p><p>หน้าเถิดเจ้าข้า  นี้ที่อยู่ของพวกคนจัณฑาล พระโพธิสัตว์ก็ยืนอยู่ในที่นั้นนั่นแหละ</p><p>นางดูแล้วดูอีก ก็จำได้  เอามือทุกอก  ร้องลั่นล้มลงใกล้ ๆ เท้า กล่าวว่า  นาย</p><p>ถ้านายยังมีจิตใจอยู่เช่นนี้   เหตุไรนายจึงทำข้าให้เสื่อมจากยศใหญ่   ทำข้าให้ขาด</p><p>ที่พึ่ง แล้วก็คร่ำครวญไปต่าง ๆ เช็ดตาสองข้างลุกขึ้น รับภาชนะอาหารนิมนต์ให้</p><p>เข้าไปนั่งภายในเรือนถวายอาหาร. พระมหาบุรุษฉันแล้วก็กล่าวว่า  ทิฏฐมังคลิกา</p><p>เจ้าอย่าโศกเศร้า   อย่าคร่ำครวญไปเลย     เราสามารถทำให้กิจคือ     การอภิเษก</p><p>พระราชาทั้งหลายในสกลชมพูทวีป   ด้วยน้ำชำระเท้าของเจ้า   แต่เจ้าต้องทำตาม</p><p>คำของเราอย่างหนึ่ง   เจ้าจงเข้าไปยังพระนคร  ป่าวประกาศไปให้ทั่วพระนครว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 159</p><p>สามีของข้าไม่ใช่จัณฑาล   แต่เป็นท้าวมหาพรหม    เมื่อพระโพธิสัตว์กล่าวอย่าง</p><p>นั้นแล้วนางทิฏฐมังคลิกาก็พูดว่า นาย แม้โดยปกติ  ข้าก็ถึงความย่อยยับ  เพราะ</p><p>โทษแห่งปากจึงไม่อาจจะพูดได้.   พระโพธิสัตว์กล่าวว่า  ก็เมื่อเรายังอยู่ในเรือน</p><p>เจ้าเคยได้ยินคำพูดเหลวไหลหรือ   เราไม่พูดเหลวไหลแม้ในครั้งนั้น     บัดนี้เรา</p><p>บวชแล้ว   จะพูดเหลวไหลได้อย่างไร   เราชื่อว่าเป็นบุรุษ   พูดแต่คำจริง  แล้ว</p><p>กล่าวต่อไปว่า วันนี้เป็นวัน  ๘ ค่ำแห่งปักษ์ เจ้าจงป่าวประกาศว่า ในวันอุโบสถ</p><p>ล่วงไป ๗ วัน  นับแต่วันนี้   ท้าวมหาพรหมสามีของข้า  จักทำลายวงพระจันทร์</p><p>แล้วมายังสำนักของข้า  ครั้นกล่าวแล้วก็หลีกไป.  นางเชื่อ  ร่าเริงยินดี  กล้าหาญ</p><p>เข้าไปยังพระนคร   ในเวลาเช้าเย็นป่าวประกาศอย่างนั้น  คนทั้งหลายก็ปรบมือ</p><p>หัวเราะ  เย้ยหยันว่า  ดูเอาเถิด  นางทิฏฐมังคลิกาของพวกเรา   ทำลูกจัณฑาลให้</p><p>เป็นท้าวมหาพรหม.   แม้วันรุ่งขึ้น   นางก็เข้าไปเช้าเย็น   ป่าวประกาศอย่างนั้น</p><p>นั่นแหละว่า   บัดนี้  ล่วงไป ๑ วัน ๒ วัน ๓ วัน   วัน ๕ วัน ๖ วัน   บัดนี้ </p><p>ท้าวมหาพรหมสามีของข้า  จักทำลายวงพระจันทร์  มายังสำนักของข้า. พราหมณ์</p><p>ทั้งหลายคิดกันว่า     นางทิฏฐมังคลิกานี้กล้าหาญเกินตัวพูดออกไป     บางคราว</p><p>น่าจะมีจะเป็นอย่างนั้นก็ได้  มาเถิดเราจักจัดแจงที่อยู่ของนางทิฏฐมังคลิกา  แล้ว</p><p>ช่วยกันแผ้วถางไปรอบ ๆ   ภายนอกเรือนมุงหนัง  โรยทรายไว้  แม้นางก็เข้าไป</p><p>ยังพระนครแต่เช้าในวันอุโบสถ  ป่าวประกาศว่า ได้ยินว่าวันนี้  สามีของข้าจักมา.</p><p>พราหมณ์ทั้งหลายก็ติดกันว่า  นางทิฏฐมังคลิกาผู้นี้อ้างไม่ไกลเลย  ได้ยินว่าวันนี้ </p><p>ท้าวมหาพรหมจักมา   พวกเราช่วยจัดแจงที่อยู่กันเถอะ   แล้วก็ปัดกวาดเรือนมุง</p><p>หนังให้สะอาด  ทำพื้นที่ให้เขียวชะอุ่ม   แวดล้อมด้วยผ้าใหม่ ๆ  ลาดบัลลังก์ที่</p><p>สมควรขนาดใหญ่    ระบายเพดานผ้าไว้ข้างบน   ห้อยของหอมและพวงดอกไม้</p><p>เมื่อพราหมณ์เหล่านั้นกำลังจัดแจงอยู่   ดวงอาทิตย์ก็ตก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 160</p><p>           พอดวงจันทร์ขึ้นพระมหาบุรุษก็เข้าปาทกฌานและอภิญญา  ออกจาก</p><p>อภิญญาแล้วก็บริกรรม    ด้วยจิตฝ่ายกามาวจร    เนรมิตอัตภาพพรหมประมาณ</p><p>๑๒ โยชน์   ด้วยจิตที่ประกอบด้วยฤทธิ์  เหาะขึ้นสู่เวหาส  เข้าไปภายในจันทร-</p><p>วิมาน    ทำลายวงพระจันทร์    ซึ่งกำลังลอยขึ้นจากชายป่า     ละจันทรวิมาน</p><p>แล้ว     ก็อยู่ข้างหน้า     อธิษฐานว่า     ขอมหาชนจงเห็นเรา     มหาชนเห็นแล้ว</p><p>ก็กล่าวว่า     ผู้เจริญทั้งหลาย     คำของนางทิฏฐมังคลิกาเป็นจริง    ท้าวมหา-</p><p>พรหมเสด็จมา    พวกเราจักบูชาท่าน     แล้วถือเอาของหอมและพวงดอกไม้ยืน</p><p>ล้อมเรือนของนางทิฎฐมังคลิกาไว้.     พระมหาบุรุษเหาะเวียนไปรอบ ๆ    กรุง</p><p>พาราณสี ๗ ครั้งเหนือศีรษะ  รู้ว่ามหาชนเห็นแล้วละอัตภาพประมาณ ๑๒ โยชน์</p><p>เสีย   แล้วเนรมิตอัตภาพเท่าคนธรรมดา   เมื่อมหาชนกำลังดูอยู่    ก็เข้ายังเรือน</p><p>มุงหนัง.  มหาชนเห็นแล้วก็พูดว่า  ท้าวมหาพรหมของพวกเราเสด็จมาแล้ว</p><p>พวกเจ้าจงนำม่านมา  วงนิเวศน์ไว้ด้วยม่านขนาดใหญ่ยืนล้อมไว้   แม้พระมหา-</p><p>บุรุษก็นั่งกลางที่นอนอันมีสิริ นางทิฏฐมังคลิกาก็ยืนอยู่ใกล้ ๆ. ครั้งนั้น  พระ-</p><p>มหาบุรุษก็ถามนางว่า   ดูก่อน   ทิฏฐมังคลิกา   เจ้ามีระดูหรือ.   นางตอบว่า  จ้ะ</p><p>นาย.    พระมหาบุรุษกล่าวว่า    เจ้าจงรับบุตรที่เราให้ไว้    แล้วเอาปลายนิ้วมือ</p><p>แตะบริเวณท้อง.   ด้วยการแตะท้องเท่านั้น      นางก็ตั้งครรภ์.      พระมหาบุรุษ</p><p>กล่าวว่า   ดูก่อนทิฏฐมังคลิกา    ด้วยเหตุเพียงเท่านี้    น้ำชำระเท้าของเจ้า   จัก</p><p>เป็นน้ำอภิเษกพระราชาทั้งหลายในสกลชมพูทวีป เจ้าจงยืนขึ้น ดังนี้แล้วเนรมิต</p><p>อัตภาพพรหม   เมื่อมหาชนกำลังดูอยู่ก็ออกจากเรือนเหาะขึ้นสู่เวหาส   เข้าไปยัง</p><p>วงพระจันทร์นั่นแล.   ตั้งแต่ก่อนที่  นางได้ชื่อว่า  พรหมปชาบดี    ชื่อว่าผู้ที่</p><p>จะได้น้ำสำหรับล้างเท้าไม่มี.  พวกพราหมณ์ปรึกษากันว่าพวกเราจักเชิญพรหม-</p><p>ปชาบดีให้เข้าไปอยู่ภายในพระนคร     หามไปด้วยวอทอง     ไม่ให้คนที่มีชาติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 161</p><p>ไม่บริสุทธิ์  ๗ ชั่วคนหามวอ.  พราหมณ์ผู้มีชาติและมนต์ ๑๖ คน หามไป.  คน</p><p>ที่เหลือบูชาด้วยของหอม   และดอกไม้เป็นต้น    เข้าไปสู่พระนคร    ปรึกษากัน </p><p>ว่า   ผู้เจริญทั้งหลาย    พรหมปชาบดี   ไม่อาจอยู่ในเรือนที่ตนเคยอยู่มาได้แล้ว</p><p>พวกเราจักหาที่ดินสร้างเรือนแก่นาง   นางจงอยู่ที่มณฑป   ที่พวกเรากำลังสร้าง</p><p>อยู่   ดังนี้   แล้วจัดให้นางอยู่ที่มณฑป.   ตั้งแต่นั้นมา  คนทั้งหลายได้แต่ยืนอยู่</p><p>พอเห็นนาง   ผู้ต้องการไหว้ก็ต้องให้กหาปณะหนึ่งจึงจะไหว้ได้,   ผู้ต้องการไหว้</p><p>ในที่รอบ ๆ  พอได้ยินเสียง    ต้องให้ร้อยกหปณะ   จึงไหว้ได้,   ผู้ต้องการไหว้</p><p>ในที่ใกล้     ซึ่งเป็นที่ได้ยินเสียงพูดตามปกติ    ต้องให้ห้าร้อยกหาปณะ    จึง</p><p>ไหว้ได้     ผู้ต้องการวางศีรษะที่เท้าแล้วไหว้      ต้องให้หนึ่งพันกหาปณะ,   ผู้</p><p>ปรารถนาน้ำชำระเท้า      ต้องให้หมื่นกหาปณะ   จึงได้.    นางมาแต่   ภายนอก</p><p>พระนครจนถึงมณฑปภายในพระนคร   ได้ทรัพย์ประมาณร้อยโกฏิ.   สกล</p><p>ชมพูทวีปก็เลื่องลือกัน.     พระราชาทั้งปวงคิดว่า      เราจักทำการอภิเษกด้วย</p><p>น้ำชำระเท้าของพรหมปชาบดี       ทรงส่งทรัพย์ไปแสนกหาปณะจึงได้น้ำมา.</p><p>นางกำลังอยู่ในมณฑปนั้นแล   ก็คลอดบุตรออกมา    กุมารที่อาศัยพระมหาบุรุษ</p><p>ได้มาก็ผ่องใส   ถึงพร้อมด้วยลักษณะ.   สกลชมพูทวีป   ก็โกลาหลเป็นอันเดียว</p><p>กันว่า   บุตรของท้าวมหาพรหมเกิดแล้ว  ทรัพย์ที่ได้มาแต่คนนั้น ๆ ก็ประมาณ</p><p>พันโกฏิ    ด้วยประสงค์ว่าจะเป็นค่า   ขีรมณี   (คือค่าน้ำนม)    ของกุมาร   แม้</p><p>นิเวศน์   (ที่อยู่)   ก็สำเร็จด้วยทรัพย์มีประมาณเพียงเท่านั้น.    คนทั้งหลาย</p><p>ปรึกษากันว่า   พวกเราจักขนานนามของกุมาร   แล้วตกแต่งนิเวศน์ให้กุมารสรง</p><p>สนานด้วยน้ำหอม    ประดับประดาแล้ว   ก็ขนานนามว่า  มัณฑพยะ   เพราะ</p><p>เกิดในมณฑป   กุมารจำเริญมาด้วยความสุข   ก็ถึงวัยเล่าเรียนศิลปะ   ปราชญ์ผู้</p><p>รู้ศิลป์ในสกลชมพูทวีปก็มายังสำนักของกุมาร  ให้กุมารศึกษาศิลป  กุมารเฉลียว </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 162</p><p>ฉลาดมีปัญญา  ก็เล่าเรียนศิลปะที่สดับ ๆ มาแล้วได้เหมือนร้อยแก้วมุกดาฉะนั้น</p><p>ศิลปะที่เล่าเรียน ๆ  ไว้แล้ว   ก็ทรงจำไว้ประหนึ่งน้ำมันที่ใส่ในหม้อทองฉะนั้น</p><p>ตราบจนปริยัติคล่องปาก      เพราะเหตุนั้น      ปริยัติที่ชื่อว่าไม่เล่าเรียนไม่มี.</p><p>พราหมณ์ทั้งหลายก็ห้อมล้อมกุมารนั้น เที่ยวไป แม้กุมารนั้นก็เป็นผู้ที่พราหมณ์</p><p>เลี้ยงดูแล้ว. พราหมณ์แปดหมื่นคน  รับนิตยภัตในเรือน  แม้เรือนข้องกุมารนั้น</p><p>ก็ใหญ่โต  มีซุ้มประตูถึง ๗  ซุ้ม.   ทรัพย์ที่ชาวชมพูทวีปส่งให้ในวันมงคลใน</p><p>เรือนก็ตกประมาณแสนโกฏิ.</p><p>           ฝ่ายพระโพธิสัตว์ก็ระบุว่า กุมารประมาทหรือไม่ประมาทหนอ  ก็ทราบ</p><p>เรื่องราวของกุมารนั้นตลอด   ดำริว่า   กุมารที่เกิดแล้ว   พราหมณ์เลี้ยงไว้  ทาน</p><p>ที่ให้ในเขตใดมีผลมาก   เขายังไม่รู้ถึงเขตนั้น    เราจะไปทรมานเขา     แล้วก็ห่ม</p><p>จีวรถือภาชนะใส่อาหาร   คิดว่าซุ้มประตูทั้งหลายคับแคบนัก    เราไม่อาจเข้าไป</p><p>ทางซุ้มประตูได้   จึงมาทางอากาศ  ลง ณ น่านอากาศ  ในที่ ๆ  พวกพราหมณ์</p><p>๘๐,๐๐๐ คน  บริโภคอาหาร  แม้มัณฑพยกุมารก็ให้คนจับทัพพีทองอังคาสตน</p><p>โดยสั่งว่าพวกเจ้าจงให้กับข้าวตรงนี้ ให้ข้าวตรงนี้ ครั้นเห็นพระโพธิสัตว์ก็โกรธ</p><p>ประหนึ่งงูพิษถูกตีด้วยท่อนไม้   จึงกล่าวคาถานี้ว่า.</p><p>                        <strong>กุโต  นุ  อาคจฺฉสิ  ทุมฺมวาสี</strong></p><p><strong>                        โอคลฺลโก  ปสุปิสาจโกว</strong></p><p><strong>                        สงฺการโจล   ปฏิมุญฺจ  กณฺเ</strong></p><p><strong>                        โก  เร  ตุว  โหสิ  อทกฺขิเณยฺโย.</strong></p><p><strong>                              เจ้านุ่งห่มผ้าเก่า ๆ    เข็ญใจ   รูปร่างดัง</strong></p><p><strong>                        ปิศาจคลุกฝุ่น    คล้องผ้าที่ได้มาในกองขยะ</strong></p><p><strong>                        ไว้ที่คอ  เฮ้ย. . . เจ้าเป็นใคร  เจ้าไม่ใช่ทักขิ</strong></p><p><strong>                        ไณยบุคคลนี่. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 163</p><p>           พระโพธิสัตว์ไม่โกรธ   จึงกล่าวสอนเขาว่า</p><p>                     <strong>อนฺน  ตวยิท  ปกต  ยสสฺสิ</strong></p><p><strong>                     ต  ขชฺชเร   ภุญฺชเร  ปิยฺยเร   จ</strong></p><p><strong>                     ชานาสิ  ม  ตฺว  ปรทตฺตูปชีวึ </strong></p><p><strong>                     อุตฺติฏฺปิณฺฑ  ลภต  สปาโก.</strong></p><p><strong>                           ข้าวที่ท่านจัดไว้สำหรับพวกมียศ    พวก</strong></p><p><strong>                     มียศย่อมเคี้ยวย่อมกินข้าวนั้นและดื่มน้ำนั้น.</strong></p><p><strong>                     ท่านย่อมรู้จักเรา     ผู้ซึ่งเลี้ยงชีวิตด้วยทานที่</strong></p><p><strong>                     คนอื่นให้   คนจัณฑาล   ควรจะได้อาหารที่</strong></p><p><strong>                     คนลุกขึ้นยืนยื่นให้.</strong></p><p>          มัณฑพยกุมารนั้น  เมื่อแสดงว่า  ข้าวนี้ไม่ได้จัดไว้ สำหรับคนเช่นท่าน</p><p>จึงกล่าวว่า</p><p>                     <strong>อนฺน   มมยิท  ปกต  พฺราหฺณาน</strong></p><p><strong>                     อตฺตตฺถิยา  สทฺทหโต  มมยิท</strong></p><p><strong>                     อเปหิ  เอตฺโต  กิมิธกฺิโตสิ</strong></p><p><strong>                     น  มาทิสา  ตุยฺห  ททนฺติ  ชมฺม.</strong></p><p><strong>                           ข้าวนี้เราจัดไว้สำหรับพราหมณ์ทั้งหลาย</strong></p><p><strong>                     ข้าวนี้เราผู้มีศรัทธา   จัดไว้   เพื่อประโยชน์ </strong></p><p><strong>                     ของตนเอง    จงออกไปเสียจากที่นี้  ยังคง</strong></p><p><strong>                     ยืนอยู่ในที่นี่ทำไมเล่า  คนอย่างเราไม่ให้ทาน</strong></p><p><strong>                     แก่เจ้าดอก  คนถ่อย. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 164</p><p>           ครั้งนั้น   พระโพธิสัตว์   เพื่อแสดงว่า   ธรรมดาว่าทานควรให้แก่ผู้ใด</p><p>ผู้หนึ่ง  ทั้งที่มีคุณธรรมทั้งที่ไม่มีคุณธรรม    เหมือนอย่างว่า   พืชที่เขาปลูกลง</p><p>ในที่ลุ่มก็ดี  ที่ดอนก็ดี   อาศัยรสดินและรสน้ำ   ย่อมงอกออกผล  ฉันใด   ทาน</p><p>ที่ชื่อว่า ไร้ผลย่อมไม่มีฉันนั้น  ทานที่ให้แก่ผู้มีคุณธรรม   ย่อมมีผลมากเหมือน</p><p>พืชที่หว่านลงในเนื้อที่นาดีฉะนั้น   จึงกล่าวคาถานี้ว่า</p><p>                      <strong>ถเล  จ   นินฺเน  จ  วปนฺติ  พีช</strong></p><p><strong>                      อนูปเขตฺเต  ผลมาสมานา</strong></p><p><strong>                      เอตาย  สทฺธาย  ททาหิ  ทาน</strong></p><p><strong>                      อปฺเปว  อาราธเย  ทกฺขิเณยฺเย.</strong></p><p><strong>                            คนทั้งหลายผู้หวังผล    ย่อมหว่านพืช</strong></p><p><strong>                      ลงในเนื้อที่นาดอน    นาลุ่ม   และนาไม่ลุ่ม</strong></p><p><strong>                      ไม่ดอนฉันใด     ท่านจงให้ทานด้วยศรัทธา</strong></p><p><strong>                      นั้น    ฉันนั้น    ทำไฉน    จะพึงได้ผู้ที่ควร</strong></p><p><strong>                      รับทาน.</strong></p><p>          ครั้งนั้น  กุมารโกรธจัด    ตะคอกคนรักษาประตูเป็นต้นว่า    ใครให้</p><p>เจ้าคนหัวโล้นนี้เข้ามา   แล้วกล่าวคาถาว่า</p><p>                      <strong>เขตฺตานิ  มยฺห  วิทิตานิ  โลเก</strong></p><p><strong>                      เยสฺวาห  พีชานิ  ปติฏฺเปมิ</strong></p><p><strong>                      เย  พฺราหฺมณา  ชาติมนฺตูปปนฺนา</strong></p><p><strong>                      ตานีธ  เขตฺตานิ  สุเปสลานิ. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 165</p><p>                             <strong>เนื้อนาที่จะปลูกพืชในโลก     เรารู้แล้ว</strong></p><p><strong>                       พราหมณ์เหล่าใดสมบูรณ์ด้วยชาติและมนต์</strong></p><p><strong>                       พราหมณ์เหล่านั้นคือเนื้อนาในที่นี้  มีศีล</strong></p><p><strong>                       เป็นที่รักทั้งนั้น</strong>    ดังนี้.</p><p>แล้วสั่งว่า พวกเจ้าจงโบยเจ้าคนถ่อยผู้นี้ด้วยไม้ ลากเขาที่คอให้ออกไปข้างนอกให้</p><p>พ้นซุ้มประตู  ทั้ง ๗ ซุ้ม. ครั้งนั้น พระมหาบุรุษจึงกล่าวกะมัณฑพยกุมารนั้นว่า</p><p>                       <strong>คิรึ  นเขน  ขนสิ           อโย   ทนฺเตภิ  ขาทสิ   </strong></p><p><strong>                       ชาตเวท  ปทหสิ            โย  อิสึ  ปริภาสสิ.  </strong></p><p><strong>                             เจ้าผู้ใดบริภาษฤษี        เจ้าผู้นั้นก็เหมือน</strong></p><p><strong>                       ขุดขุนเขาด้วยเล็บ  เคี้ยวเหล็กด้วยฟัน  กลืน</strong></p><p><strong>                       ไฟลงไปในลำคอฉะนั้น.</strong></p><p>            ครั้นกล่าวดังนั้นแล้ว   ดำริว่า   ถ้ากุมารนี้จะพึงให้เราจับที่มือที่เท้า   ก็</p><p>จะทำทุกข์ให้เกิดขึ้น     จะพึงประสบสิ่งที่มิใช่บุญเป็นอันมาก    แล้วก็เหาะขึ้นสู่</p><p>เวหาส   เพราะความเอ็นดูสัตว์  ไปลงที่ระหว่างถนน.                              </p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบรรลุพระสัพพัญญุตญาณ  เมื่อจะทรงประกาศ</p><p>ความข้อนั้นจึงตรัสคาถานี้ว่า</p><p>                       <strong>อิท  วตฺวา    มาตงฺโค          อิสึ  สจฺจปรกฺกโม</strong></p><p><strong>                       อนฺตลิกฺขสฺมึ  ปกฺกามิ          พฺราหฺมณาน  อุทิกฺขต.</strong></p><p><strong>                             มาตังคฤษี  ผู้มีสัจจะเป็นเบื้องหน้า  ครั้น</strong></p><p><strong>                       กล่าวคำนี้แล้ว ก็หลีกไปในอากาศ  ต่อหน้า</strong></p><p><strong>                       พราหมณ์ผู้มองดูอยู่  ดังนี้. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 166</p><p>           ทันใดนั้นนั่นเอง     ท้าวเทวราชผู้เป็นหัวหน้าแห่งเหล่าเทวดาผู้รักษา</p><p>พระนคร  ก็บิดคอมัณฑพยกุมาร.   หน้าของเขาก็หันไปอยู่ข้างหลัง   ตาก็กลับ</p><p>น้ำลายไหลยืดทางปากตัวก็แข็ง     ดังถูกหลาวเสียบฉะนั้น    เหล่ายักษ์ที่เป็นข้า</p><p>จำนวน ๘๐,๐๐๐  คน    ก็กระทำแก่พราหมณ์  ๘๐,๐๐๐  คนอย่างนั้นเหมือนกัน</p><p>คนทั้งหลาย   ก็รีบไปบอกแก่พรหมปชาบดี   นางรีบรุดมาเห็นอาการอันแปลก</p><p>นั้นแล้ว   ก็กล่าวอย่างนี้ว่า</p><p>                              <strong>อาเวิต  ปิฏฺิโต  อุตฺตมงฺค์</strong></p><p><strong>                              พาห  ปสาเรติ  อกมฺมเนยฺย</strong></p><p><strong>                              เสตานิ  อกฺขีนิ  ยถา  มตสฺส</strong></p><p><strong>                              โก  เม  อิม  ปุตฺตมกาสิ  เอว.</strong></p><p><strong>                              หัวถูกบิดไปอยู่ข้างหลัง  เหยียดแขน</strong></p><p><strong>                        ไปทำอะไรก็ไม่ได้  ลูกตาก็ขาวเหมือนคน</strong></p><p><strong>                        ตาย  ใครทำแก่บุตรนี้ของเราอย่างนี้.</strong></p><p>           คนทั้งหลายก็บอกแก่นางว่า</p><p>                              <strong>อิธาคมา   สมโณ   ทุมฺมวาสี</strong></p><p><strong>                              โอคลฺลโก   ปสุปิสาจโกว</strong></p><p><strong>                              สงฺการโจล  ปริมุญฺจ  กณฺเ</strong></p><p><strong>                              โส  เต  อิม  ปุตฺตมกาสิ  เอว.</strong></p><p><strong>                              สมณะนุ่งผ้าเก่าเข็ญใจ  รูปร่างดังปีศาจ  </strong></p><p><strong>                        คลุกฝุ่น     คล้องผ้าที่เก็บมาแต่กองขยะไว้ที่</strong></p><p><strong>                        คอ  มาที่นี้  สมณะนั้น  ทำแก่บุตรของท่าน</strong></p><p><strong>                        อย่างนี้.</strong>               </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 167</p><p>           นางได้ฟังแล้วก็รู้ชัดว่า   เจ้านายผู้ให้ยศแก่เรารู้ว่า   บุตรประมาท  คง</p><p>จักมาเพื่ออนุเคราะห์ต่อบุตรนั้น   จึงถามคนบำรุงเลี้ยงว่า</p><p>                              <strong>กตม  ทิส  อคมา  ภูริปญฺโ</strong></p><p><strong>                              อกฺขาถ  เม  มาณวา  เอตมตฺถ</strong></p><p><strong>                              คนฺตฺวาน  ต  ปฏิกเรมุ  อจฺจย</strong></p><p><strong>                              อปฺเปว   น  ปุตฺต  ลเภมุ   ชีวีต.</strong></p><p><strong>                                    ผู้มีปัญญาดังแผ่นดิน  ไปทางทิศ</strong></p><p><strong>                          ไหน  มาณพทั้งหลาย  พวกเจ้าจงบอกความ</strong></p><p><strong>                          นี้แก่เรา  เราจะไปขอขมาโทษท่าน  ทำไฉน</strong></p><p><strong>                          บุตรของเราจะพึงได้ชีวิต.</strong></p><p>           คนเหล่านั้น  ก็บอกว่า</p><p>                              <strong>เวหาสย  อคมา  ภูริปญฺโ</strong></p><p><strong>                              ปถทฺธุโน  ปณฺณรเสว  จนฺโท</strong></p><p><strong>                              อถาปิ  โส  ปุริม  ทิส  อคญฺฉิ</strong></p><p><strong>                              สจฺจปฺปฏิญฺโ  อิสิ  สาธุรูโป.</strong></p><p><strong>                              ท่านผู้มีปัญญาดังแผ่นดิน  เหาะไป</strong></p><p><strong>                          ในเวหาส   ไปได้ตลอด   เหมือนดวงจันทร์   </strong></p><p><strong>                          วันเพ็ญ    ทั้งท่านก็ไปทางทิศตะวันออก</strong></p><p><strong>                          ท่านเป็นฤษี  ปฏิญญาในสัจจะ  เป็นคนดี.</strong></p><p>           แม้พระมหาบุรุษก็อธิษฐานว่า   ตั้งแต่สถานที่ลงระหว่างถนน  รอยเท้า</p><p>ของเราอย่าหายไปด้วยอำนาจของช้างม้าเป็นต้นเลย       ทิฏฐมังคลิกาคนเดียว</p><p>จงเห็นเรา  คนอื่นอย่าเห็น   แล้วออกเที่ยวขออาหาร   รับข้าวสุกคลุกพอประทัง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 168</p><p>ชีวิต  นั่งบริโภคที่ศาลาพักคนเดินทาง   วางอาหารที่เหลือบริโภคหน่อยหนึ่งไว้</p><p>ในภาชนะใส่อาหารนั้นแล.    แม้นางทิฏฐมังคลิกา    ลงจากปราสาทเดินไปตาม</p><p>ระหว่างถนน   พบรอยเท้าก็รู้ว่า   นี้รอยเท้าของเจ้านาย   ที่ให้ยศเรา    ก็เดินไป</p><p>ตามรอยเท้า   (พบแล้ว)   ไหว้แล้วกล่าวว่า   ท่านเจ้าขา    ขอท่านโปรดยกโทษ</p><p>ผิด   ที่ทาสของเจ้านายทำไว้ให้ข้าด้วยเถิด    ก็ท่านชื่อว่า    ไม่อยู่ในอำนาจของ</p><p>ความโกรธ   โปรดให้ชีวิตแก่บุตรของข้าด้วยเถิด   แล้วก็กล่าวเป็นคาถาว่า</p><p>                              <strong>อาเวิต   ปิฏฺิโต  อุตฺตมงฺค </strong></p><p><strong>                              พาห  ปสาเรติ  อกมฺมเนยฺย</strong></p><p><strong>                              เสตานิ   อกฺขีนิ  ยถา  มตสฺส</strong></p><p><strong>                              โก  เม  อิม  ปุตฺตมกาสิ  เอว.</strong></p><p><strong>                              หัวก็ถูกบิดไปอยู่ข้างหลัง    เหยียดแขน</strong></p><p><strong>                         ไปทำอะไรก็ไม่ได้      ลูกตาทั้งสองก็ขาว</strong></p><p><strong>                         เหมือนคนตาย   ใครทำแก่บุตรนี้ของข้า</strong></p><p><strong>                         อย่างนี้.</strong></p><p>             พระมหาบุรุษกล่าวว่า     เราไม่ทำอย่างนั้นดอก     แต่เมื่อเหล่าภูตยักษ์</p><p>และเทวดาผู้เคารพในนักบวช    เห็นผู้เบียดเบียนนักบวช    จักทำก็ได้กระมัง.</p><p>นางกล่าวว่า    ท่านเจ้าขา     ท่านคงไม่มีใจคิดประทุษร้ายสิ้นเชิง     คงเป็นพวก</p><p>เทวดาทำแน่  พวกเทวดาขอขมาง่ายไหม  ข้าจะปฏิบัติอย่างไรเล่า  ท่านเจ้าขา.</p><p>พระมหาบุรุษกล่าวว่า     ถ้าอย่างนั้นเราจะบอกยาแก่เจ้า     อาหารที่เหลือเรากิน</p><p>ยังมีอยู่ในภาชนะใส่อาหารของเรา       เจ้าจงเทน้ำหน่อยหนึ่งลงในภาชนะนั้น</p><p>แล้วถือเอาหน่อยหนึ่งใส่ปากบุตรของเจ้า ส่วนที่เหลือเอาลงคนในภาชนะน้ำแล้ว</p><p>เอาใส่ปากพวกพราหมณ์แปดหมื่นคน.  นางก็รับคำว่า  จะทำตาม  ถืออาหารไหว้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 169</p><p>พระมหาบุรุษแล้ว    ก็ไปทำตามที่สั่ง    พออาหารถูกใส่ลงในปาก    ท้าวเทวราช</p><p>ผู้เป็นหัวหน้ารู้ว่า   เมื่อเจ้านายทำยาเสียเอง   พวกเราก็ไม่อาจทำอะไรได้   แล้ว </p><p>ก็ปล่อยกุมาร   กุมารนั้นกลืนอาหารแล้ว    ก็มีอาการเป็นปกติเสมือนไม่เคยทุกข์</p><p>อะไร ๆ เลย.   ครั้งนั้น   มารดาก็กล่าวกะกุมารนั้นว่า   พ่อเอ๋ย    เจ้าจงดูอาการ</p><p>อันแปลกของพวกพราหมณ์ประจำตระกูลของเจ้า  ที่ปราศจากหิริโอตตัปปะนี่สิ</p><p>เป็นสมณะไม่น่าจะเป็นอย่างนี้เลย   เจ้าให้พวกสมณะฉันเสียสิ  พ่อ.  ต่อนั้นนาง</p><p>ก็ให้คนอาหารส่วนที่เหลือลงในภาชนะน้ำให้ใส่ลงในปากพราหมณ์ทั้งหลาย </p><p>เหล่ายักษ์ก็ปล่อยทันที     แล้วหนีไป     พวกพราหมณ์กลืนอาหารแล้ว   ก็ลุกขึ้น</p><p>ถามว่า     เอาอะไรใส่ปากพวกเรา.      นางตอบว่า     อาหารเดนของมาตังคฤษี.</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น   ไม่แสดงความเสมอภาคว่า    พวกเราถูกบังคับให้กินอาหาร </p><p>เดนของคนจัณฑาล  ไม่เป็นพราหมณ์แล้ว  บัดนี้  พราหมณ์เหล่านี้  ไม่ใช่</p><p>พราหมณ์บริสุทธิ์  แต่นั้น  จึงพากันหนีออกจากที่นั้น  ไปยังแคว้นเมชฌะ</p><p>รำพึงว่า  พวกเราชื่อว่า  พราหมณ์ผู้ต้องหวาดสะดุ้ง  (หลังหวะ)  ในนครของ</p><p>พระเจ้าเมชฌะ.  ดังนี้แล้ว  ก็บริโภคอยู่แต่ในกรุงราชคฤห์.</p><p>           สมัยนั้น    พระโพธิสัตว์    เที่ยวกระทำการข่มคนชั่ว    ทรมานคนถือ</p><p>มานะอยู่.    ครั้งนั้นดาบสรูปหนึ่งชื่อ   ชาติมันตะ  เข้าใจตนเองว่า   ไม่มีใคร</p><p>เสมอเรา    ไม่ยอมแม้แต่จะเข้าใจคนอื่น ๆ    พระโพธิสัตว์พบดาบสนั้น   อาศัย</p><p>อยู่ริมฝั่งแม่น้ำคงคา     ก็เดินไปในที่นั้น      ด้วยหมายจะข่มมานะของดาบสนั้น .</p><p>ชาติมันตดาบสจึงถามว่า    พ่อมหาจำเริญ    เป็นชาติอะไร.   พระโพธิสัตว์ตอบ</p><p>ว่า   ข้าเป็นชาติจัณฑาล  ท่านอาจารย์.  ดาบสก็ตะเพิดว่า  ไป  ไป  เจ้าจัณฑาล</p><p>จงอยู่เสียทางใต้แม่น้ำคงคา     อย่าทำน้ำทางเหนือแม่น้ำคงคาให้เป็นเดนเลย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 170</p><p>พระโพธิสัตว์ก็ตอบรับว่า   ดีละ ท่านอาจารย์   ข้าจักอยู่ในที่ท่านบอก    แล้วก็</p><p>ไปอยู่ทางใต้แม่น้ำคงคา    อธิษฐานว่า    น้ำของแม่น้ำคงคาจงไหลทวนกระแส.</p><p>เช้าตรู่     ชาติมันตดาบสก็ลงไปยังแม่น้ำคงคา    บ้วนปากล้างหน้า   ชำระชฎา</p><p>(ผมที่มวยไว้)  พระโพธิสัตว์นั้นเคี้ยวไม้สีฟัน  ถ่มเขฬะเป็นก้อน ๆ  ลงในแม่น้ำ</p><p>ไม้สีฟันและเขฬะที่ถ่มก็ลอยไปที่ดาบสนั้น  พระโพธิสัตว์อธิษฐานว่า    ไม้สีฟัน</p><p>และเขฬะนั้น  อย่าติดในที่อื่น  ให้ติดอยู่ที่ชฎาของดาบสนั้นผู้เดียว  ทั้งเขฬะ</p><p>ทั้งไม้สีฟันก็ติดอยู่ที่ชฎาของดาบสนั้นเท่านั้น.  ดาบสก็เดือดร้อนรำคาญใจว่า</p><p>การกระทำนี่    ต้องเป็นของเจ้าจัณฑาลแน่    จึงเดินไปถามว่า    พ่อมหาจำเริญ</p><p>จัณฑาล   น้ำของแม่น้ำคงคานี้  เจ้าทำให้มันไหลทวนกระแสหรือ.  ขอรับ</p><p>ท่านอาจารย์. ถ้าอย่างนั้น  เจ้าอย่าอยู่ทางใต้แม่คงคาเลย  จงอยู่เสียทางเหนือ </p><p>แม่น้ำคงคาเถอะ.   พระโพธิสัตว์ก็รับคำว่า  ขอรับ  ท่านอาจารย์  ข้าจักอยู่ในที่ตาม</p><p>ที่ท่านบอก    แล้วก็อยู่  ณ   ที่นั้น   คลายฤทธิ์เสีย   น้ำก็ไหลตามปกติ   ดาบสก็</p><p>ประสบความย่อยยับนั้นอีก  จึงไปถามพระโพธิสัตว์ว่า   พ่อมหาจำเริญจัณฑาล</p><p>น้ำของแม่คงคานี้    เจ้าทำให้มันไหลทวนกระแส    บางครั้งก็ทำให้มันไหลตาม</p><p>กระแสหรือ.  ขอรับ  ท่านอาจารย์.  ดาบสจึงสาปว่า  เจ้าไม่ให้นักบวชผู้อยู่เป็น  </p><p>ปกติสุข   อยู่โดยสะดวกเลย    ศีรษะของเจ้าจักแตกออก ๗ เสี่ยง      ในวันที่ครบ</p><p>๗ นับแต่วันนี้ไป.  ดีละ  ท่านอาจารย์   ส่วนข้าก็ไม่ให้ดวงอาทิตย์ขึ้น.  ครั้งนั้น</p><p>มหาสัตว์คิดว่า   คำสาปแช่ง  จักตกลงเบื้องบนของดาบสนั้นเท่านั้น   เราจำต้อง</p><p>รักษาดาบสนั้นไว้.   วันรุ่งขึ้น  ก็ไม่ให้ดวงอาทิตย์ขึ้นด้วยฤทธิ์   เพราะเอ็นดูสัตว์</p><p>ธรรมดาอิทธิวิสัยของผู้มีฤทธิ์เป็นอจินไตย   (ไม่ควรคิด)    ตั้งแต่นั้นมา   ก็ไม่</p><p>ปรากฏว่า   ดวงอาทิตย์ขึ้น   ก็กำหนดกลางคืนกลางวันกันไม่ได้  ไม่มีผู้ประกอบ</p><p>การงาน   เช่น    ทำนา   ค้าขายเป็นต้น   คนทั้งหลายก็ประสบอันตราย  ด้วยไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 171</p><p>รู้ว่า   นี้ยักษ์บันดาล  หรือภูตผี   เทวดา  นาค  ครุฑ  บันดาล  คิดกันว่า จะ</p><p>ควรทำอย่างไรกันหนอ   ปรึกษากันว่า   ธรรมดาว่า   ราชสกุลมีปัญญามาก   จะ</p><p>ไม่อาจคิดถึงประโยชน์ของโลกหรือ    มาพวกเราไปราชสกุลกันเถิด    แล้วก็พา</p><p>กันไปยังราชสกุลร้องทุกข์.</p><p>           พระราชา    สดับแล้วแม้จะทรงกลัว    ก็ทำเป็นไม่กลัว    ตรัสว่า   อย่า</p><p>กลัวกันไปเลย   พ่อเอ๋ย   ดาบสชื่อชาติมันตะอยู่ริมฝั่งแม่คงคา   คงจักรู้เหตุอัน</p><p>นั้น   เราจักไปถามท่านให้หายสงสัย   พอ ๒ - ๓ วัน   ก็เสด็จพร้อมด้วยพวกคน</p><p>ผู้บำเพ็ญประโยชน์เข้าไปหาดาบส   ได้รับปฏิสันถารแล้ว    ก็ตรัสถามเรื่องนั้น. </p><p>ดาบสก็ทูลว่า  ถวายพระพร  มหาบพิตร  มีจัณฑาลอยู่คนหนึ่ง   เขาทำน้ำของ</p><p>แม่น้ำคงคานี้บางครั้งก็ให้ไหลตามกระแส     บางครั้งก็ให้ไหลทวนกระแส    คำ</p><p>อะไร ๆ   ที่อาตมากล่าวเพื่อประโยชน์นั้น  ก็มีอยู่  ขอได้โปรดตรัสถามจัณฑาล </p><p>คนนั้น     เขาคงจะรู้.    พระราชาเสด็จไปยังสำนักของมาตังคฤษี    ตรัสถามว่า</p><p>ท่านผู้เจริญ     ท่านไม่ให้ดวงอาทิตย์ขึ้นหรือ.     ถวายพระพร    มหาบพิตร.</p><p>เพราะเหตุไรเล่า   เจ้าข้า.     เพราะชาติมันตดาบสสาปแช่งอาตมาภาพผู้ไม่ผิด</p><p>อาตมาภาพจักให้ดวงอาทิตย์ขึ้น  ก็ต่อเมื่อชาติมันตดาบสนั้น  มาไหว้อาตมาภาพ</p><p>ขอขมาแล้ว   ถวายพระพร.  พระราชาก็เสด็จไปตรัสชวนว่า  มาเถิดท่านอาจารย์</p><p>ขอขมาดาบสเสีย.    ทูลว่า   มหาบพิตร    อาตมาไม่ไหว้จัณฑาลดอก.    ตรัสว่า</p><p>อย่าทำอย่างนี้ซิ  ท่านอาจารย์  โปรดเห็นแก่หน้าชาวแคว้นเถิด.  ชาติมันตดาบส</p><p>นั้น  ก็ปฏิเสธอย่างนั้นอีก.  พระราชาก็เสด็จเข้าไปหาพระโพธิสัตว์ตรัสว่า  ท่าน</p><p>อาจารย์  ท่านชาติมันตดาบสไม่ปรารถนาขอขมานี่.  พระโพธิสัตว์ทูลว่า   เมื่อ</p><p>ชาติมันตดาบสไม่ขอขมา   อาตมาภาพก็ไม่ปล่อยดวงอาทิตย์.   พระราชาทรง</p><p>ดำริว่า    ชาติมันตดาบสผู้นี้ไม่ยอมขอขมามาตังคฤษีนี้     เมื่อชาติมันตดาบสไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 172</p><p>ขอขมาก็ไม่ยอมปล่อยดวงอาทิตย์ ประโยชน์อะไรแก่พวกเรา ด้วยดาบสนั้น  เรา</p><p>จักเห็นแก่ชาวโลก    แล้วตรัสสั่งคนทั้งหลายว่า    ท่านผู้เจริญ    พวกท่านจงไป</p><p>จับมือเท้าชาติมันตดาบสนั้น   มายังสำนักของดาบส   (มาตังคฤษี)   ให้นำชาติ-</p><p>มันตดาบสนั้นมาแล้ว  ให้หมอบแทบเท้าของมาตังคฤษี ตรัสว่า โปรดเอ็นดูชาว</p><p>แว่นแคว้นขอขมามาตังคฤษีนั้นเสีย.    พระโพธิสัตว์ทูลว่า    อาตมาภาพงดโทษ</p><p>กะผู้ขอขมา    ก็แต่ว่าคำสาปของชาติมันตดาบสนั้น  ก็จักตกบนศีรษะของชาติ-</p><p>มันตดาบสนั้นนั่นเอง    เมื่ออาตมาปล่อยดวงอาทิตย์แล้ว     แสงของดวงอาทิตย์</p><p>จักตกบนศีรษะของชาติมันตดาบสนั้น     เมื่อเป็นเช่นนั้น    ศีรษะของดาบสนั้น</p><p>จักแตกออก  ๗  เสี่ยง ขอดาบสนั้นอย่าประสบความย่อยยับนั้นเสีย  มาเถิดท่าน</p><p>จักลงน้ำประมาณเพียงคอ   จงวางก้อนดินเหนียวขนาดใหญ่ไว้บนศีรษะ   เราจัก</p><p>ปล่อยดวงอาทิตย์ แสงของดวงอาทิตย์ตกต้องที่ก้อนดินเหนียว จักทำลายก้อนดิน</p><p>เหนียวนั้นแตกเป็น ๗ เสี่ยง.   เมื่อดาบสนั้นทิ้งก้อนดินเหนียวเสีย   แล้วดำน้ำไป</p><p>โผล่ขึ้นทางท่าอื่น ท่านทั้งหลายจงบอกดาบสนั้นดังนี้  ดาบสนั้นจักมีความสวัสดี</p><p>ปลอดภัย.   คนทั้งหลายก็รับคำว่า  จักทำอย่างนั้น  แล้วก็ทำตามสั่งทุกประการ.</p><p>ความสวัสดีก็มีแก่ดาบสนั้นนั่นเอง  เหมือนอย่างนั้น.  ตั้งแต่นั้นมา  ชาติมันต-</p><p>ดาบสนั้นก็ได้คิดว่า  ขึ้นชื่อว่าชาติไม่เป็นเหตุ  คุณภายใจของเหล่านักบวชต่าง</p><p>หากเป็นเหตุ   ก็ละมานะความถือชาติและโคตร  ไม่มัวเมาอีกเลย.  ดังนั้น  เมื่อ </p><p>ชาติมันตดาบสถูกทรมานแล้ว  มหาชนก็ได้รู้ถึงเรื่องราวของพระโพธิสัตว์  เกิด</p><p>โกลาหลเอิกเกริกเป็นการใหญ่     พระราชาตรัสวอนขอให้พระโพธิสัตว์ไปยัง</p><p>พระนครของพระองค์.   พระโพธิสัตว์ก็ถวายปฏิญญารับคำขอ    ดำริว่า    จัก</p><p>ทรมานพราหมณ์แปดหมื่นคนนั้น  และจักเปลื้องปฏิญญา  แล้วไปยังพระนคร</p><p>ของพระเจ้าเมชฌะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 173</p><p>           พราหมณ์ทั้งหลาย   เห็นพระโพธิสัตว์เท่านั้น    ก็ปรึกษากันว่า   ท่าน</p><p>ผู้เจริญ     นี้มหาโจรผู้นั้นแหละมาแล้ว    บัดนี้จักทำพวกเราให้ปรากฏ (เปิดโปง)</p><p>ว่า   พวกเราทั้งหมดนี้กินเดนไม่เป็นพราหมณ์แล้ว   เมื่อเป็นเช่นนี้    พวกเราก็</p><p>จักอยู่แม้ในที่นี้ไม่ได้   จักฆ่ามันก่อนละ   แล้วพากันไปเฝ้าพระราชาทูลว่า   ขอ</p><p>ถวายพระพร  ขอมหาบพิตรโปรดอย่าทรงสำคัญนักบวชจัณฑาลผู้นี้ว่าเป็นคนดี</p><p>เลย    นักบวชจัณฑาลผู้นี้รู้มนต์หนัก    จับแผ่นดินทำให้เป็นอากาศก็ได้    จับ</p><p>อากาศทำให้เป็นแผ่นดินก็ได้  จับที่ไกลทำให้ใกล้ก็ได้  จับที่ใกล้ทำให้ไกลก็ได้</p><p>กลับแม่คงคาทำให้ไหลขึ้นก็ได้  เมื่อปรารถนาอาจพลิกแผ่นดินก็ได้  ทำอันตราย</p><p>พระชนม์ชีพก็ได้    หรือว่าขึ้นชื่อว่า    จิตของคนอื่นไม่อาจยึดไว้ได้ทุกเวลา</p><p>นักบวชจัณฑาลผู้นี้    เมื่อได้ที่พึ่งในนครนี้     ก็จะพึงทำแม้ราชสมบัติของมหา-</p><p>บพิตรให้พินาศก็ได้    ทำอันตรายพระชนมชีพก็ได้    ตัดขาดพระราชวงศ์ก็ได้</p><p>ขอมหาบพิตรโปรดเชื่อคำของพวกอาตมาเถิด     จะฆ่าเขาเสียได้ในวันนี้ก็ควร</p><p>ขอถวายพระพร.   ขึ้นชื่อว่าพระราชาทั้งหลาย   ย่อมมีปรปักษ์  ดังนั้น  ท้าวเธอ</p><p>จึงตกลงพระทัย   ด้วยอำนาจถ้อยคำของพราหมณ์เหล่านั้น.   ฝ่ายพระโพธิสัตว์</p><p>เที่ยวขออาหารไปในพระนคร   เดินไปยังพระราชอุทยาน  ปราศจากความสงสัย</p><p>เพราะเป็นผู้ไม่มีความผิด    นั่งบนแผ่นศิลาอันเป็นมงคล.    สติระลึกไม่ได้เลย</p><p>ในเวลาเพียงครู่เดียว   เพราะญาณที่สามารถระลึกได้  ๘๐  กัป  คือ  อดีต  ๔๐ กัป</p><p>อนาคต  ๔๐ กัป  ระลึกไม่ได้.  พระราชาไม่ให้คนอื่นล่วงรู้เสด็จไปด้วยพระองค์</p><p>เอง   ทรงเอาพระแสงดาบฟันพระมหาบุรุษ   ซึ่งนั่งเผลอตัว   เพราะระลึกไม่ได้</p><p>ขาด  ๒ ท่อน.  ฝนคือพืชโลหะที่  ๘  ฝนคือโคลนตมที่  ๙  ก็ตกลงในแว่นแคว้น</p><p>ของพระราชาพระองค์นั้น     ฝน ๙ ชนิดตกลงในแว่นแคว้นของพระราชาแม้</p><p>พระองค์นี้ด้วยประการฉะนี้.    พระราชาพระองค์นั้นพร้อมทั้งบริษัท  ก็บังเกิด</p><p>ในมหานรก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 174</p><p>           ด้วยเหตุนั้น   <strong>สังกิจจบัณฑิต</strong>  จึงกล่าวว่า</p><p>                     <strong>อุปหจฺจ  มน  เมชฺโฌ     มาตงฺคสฺมึ  ยสฺสสิเน</strong></p><p><strong>                     สปาริสชฺโช  อุจฺฉินฺโน  เมชฺฌารญฺ  ตทา  อหุ.</strong></p><p><strong>                           พระเจ้าเมชฌะพร้อมทั้งบริษัททรงขาด</strong></p><p><strong>                     คุณธรรม  ทรงกระทบพระทัย      ในเพราะ</strong></p><p><strong>                     มาตังคะฤษีผู้มีเกียรติยศ   ป่าชื่อว่าเมชณะ</strong></p><p><strong>                     จึงได้มีมาแต่ครั้งนั้น.</strong></p><p>           พึงทราบว่าป่าเมชฌะกลายเป็นป่าไปด้วยประการฉะนี้.    แต่ป่าเมชฌะ</p><p>นั้น   ท่านเรียกว่า   <strong>ป่ามาตังคะ</strong>   เพราะอำนาจของฤษีชื่อมาตังคะ.</p><p>           บทว่า <strong>ปญฺทาปฏิภาณานิ</strong>  คือปัญหาพยากรณ์. บทว่า <strong>ปจฺจนีกาตพฺพ</strong></p><p>ความว่า สำคัญว่า ควรทำให้เป็นข้าศึก คือเป็นเสมือนว่าถือว่าเป็นฝ่ายตรงข้าม.</p><p>บทว่า  <strong>อนุวิจฺจการ</strong>  ท่านอธิบายว่า  จงกระทำให้เป็นข้อที่พึงพิจารณา    คือ</p><p>ใคร่ครวญแล้วจึงทำ.   คำว่า  <strong>สาธุ</strong>  <strong>โหติ</strong>  แปลว่า  เป็นการดี.  พระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าทรงแสดงว่า  ก็เมื่อคนเช่นท่านพบเรา  ถึงเราว่าเป็นสรณะ  ครั้นพบนิครนถ์</p><p>แล้วก็ถึงนิครนถ์เป็นสรณะ  คำครหาก็ย่อมจะเกิดขึ้นได้ว่า  อุบาลีผู้นี้ถึงทุกคนที่</p><p>ตนพบเห็นนั่นแลเป็นสรณะหรือ   เพราะฉะนั้น   การใคร่ครวญเสียก่อนแล้วทำ</p><p>จึงเป็นการดีสำหรับคนเช่นท่าน.   คำว่า   <strong>ปฏาก</strong>   <strong>ปริหเรยฺยุ</strong>   ความว่า  เขาว่า</p><p>พวกนิครนถ์เหล่านั้น  ได้สาวกเห็นปานนั้นแล้ว   ก็ยกธง  (โอ้อวด)  เที่ยวป่าว</p><p>ประกาศว่า   พระราชา   อำมาตย์ของพระราชา   หรือ   เศรษฐีชื่อโน้น  ๆ   เป็น</p><p>สาวก   ถึงเราเป็นสรณะ.</p><p>           <strong>ถามว่า</strong>   เพราะเหตุไร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 175</p><p>           <strong>ตอบว่า</strong>   เพราะว่า   ความที่พวกเราเป็นใหญ่  จักปรากฏชัดแจ้ง  ด้วย</p><p>วิธีการอย่างนี้   และเพราะว่า  ถ้าเขาจะพึงเกิดวิปปฏิสารเดือดร้อนสำคัญว่า  เรา</p><p>ถึงสรณะด้วยเหตุอะไร   หรือเขาก็จะบรรเทาความเดือดร้อนรำคาญแม้อันนั้นว่า</p><p>คนเหล่านั้นทั้งหมดส่วนมาก   รู้ถึงความที่ตนมีการถึงสรณะแล้ว    มาบัดนี้   ไม่</p><p>กลับเป็นทุกข์  ในการที่จะถอนคนกลับไป.   เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>จึงตรัสว่า  <strong>ปฏาก</strong>  <strong>ปริหเรยยฺยุ</strong>  ดังนี้.</p><p>           คำว่า   <strong>โอปานภูต</strong>   แปลว่า   ทั้งอยู่เหนือบ่อน้ำที่จัดไว้.   คำว่า   <strong>กุล</strong></p><p>คือ นิเวศน์ของท่าน. คำว่า  <strong>ทาตพฺพ</strong>  <strong>มญฺเยฺยาสิ</strong>  ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงโอวาทว่า    เห็นคน ๑๐ คนบ้าง  ๒๐  คนบ้าง  ๖๐ คนบ้าง  ผู้มาแล้ว  อย่างพูด</p><p>ว่าไม่มี    ให้เถิด    อย่าตัดไทยธรรมสำหรับนิครนถ์เหล่านี้    ด้วยเพียงเหตุที่ถึง</p><p>เราเป็นสรณะ ณ บัดนี้  แท้จริง  ควรให้แก่พวกเขาที่มาถึงแล้ว  โดยแท้.   คำว่า</p><p><strong>สุตเมต</strong>   <strong>ภนฺเต</strong>   ความว่า    อุบาลีคฤหบดีทูลถามว่า   ทรงได้ยินมาจากไหน</p><p>พระเจ้าข้า.  ตรัสตอบว่า  จากสำนักของนิครนถ์ทั้งหลาย  เขาว่านิครนถ์เหล่า</p><p>นั้น    ประกาศในเรือนของสกุลทั้งหลายอย่างนี้ว่า   พวกเรากล่าวว่า   ควรให้แก่</p><p>คนใดคนหนึ่งที่มาถึงแล้ว   ส่วนพระสมณโคดมกล่าวว่า   ควรให้ทานแก่เราเท่า</p><p>นั้น ฯ ล ฯ   ทานที่ให้แก่สาวกพวกอื่นไม่มีผลมากเลย   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>หมายเอาคำนั้น   จึงตรัสว่า   <strong>อย</strong>  <strong>คหปติ</strong>  <strong>สุตเมต</strong>  ดังนี้.</p><p>           คำว่า   <strong>อนุปุพฺพกถ</strong>  คือกถาที่กล่าวตามลำดับอย่างนี้คือ ศีลลำดับจาก</p><p>ทาน สวรรค์ลำดับจากศีลโทษของกามทั้งหลายลำดับจากสวรรค์.ในอนุบุพพิกถา</p><p>นั้น  คำว่า  <strong>ทานกถ</strong>  คือ  กถาที่ประกอบด้วยคุณ  คือ  ทาน  เป็นต้นอย่างนี้ว่า</p><p>ธรรมดาว่า ชื่อว่าทานนี้  เป็นเหตุแห่งสุขทั้งหลาย,  เป็นมูลรากของสมบัติทั้งหลาย</p><p>เป็นที่ตั้งแห่งโภคสมบัติทั้งหลาย,  เป็นที่ป้องกัน  ที่เร้น  ที่ไป  ที่ไปเบื้องหน้าของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 176</p><p>คนที่เดินทางไม่เรียบ    ที่พึ่งพา   ที่ตั้ง   ที่หน่วงเหนี่ยว  ที่ป้องกัน  ที่เร้น  ที่ไป</p><p>ที่ไปเบื้องหน้า   เช่นกับทาน  ไม่มีในโลกนี้และโลกอื่น.    ด้วยว่า     ทานนี้เป็น</p><p>เช่นกับสิงหาสน์   (ที่นั่งรูปสิงห์)    ทำด้วยรัตนะ  เพราะอรรถว่า  เป็นที่พึ่งพา.</p><p>เป็นเช่นกับแผ่นดินผืนใหญ่  เพราะอรรถว่าเป็นที่ตั้ง. เป็นเช่นเดียวกับเชือกโยง</p><p>เพราะอรรถว่า  เป็นที่หน่วงเหนี่ยว.  แท้จริง  ทานนี้  เป็นประดุจนาวา  เพราะ</p><p>อรรถว่า  ข้ามทุกข์ได้.  เป็นประดุจผู้องอาจในสงคราม  เพราะอรรถว่า  โล่งใจ </p><p>เป็นประดุจพระนครที่ปรับปรุงดีแล้ว   เพราะอรรถว่า  ป้องกันภัยได้.  เป็นประ</p><p>ดุจปทุม   เพราะอรรถว่า   อันมลทินคือความตะหนี่เป็นต้นไม่ซึมเข้าไป.   เป็น</p><p>ประดุจอัคคี   เพราะอรรถว่า  เผามลทินเหล่านั้น.  เป็นประดุจงูพิษ  เพราะอรรถ</p><p>ว่า   ต้องนั่งไกล ๆ.   เป็นประดุจราชสีห์   เพราะอรรถว่า   ไม่หวาดกลัว.   เป็น</p><p>ประดุจช้าง   เพราะอรรถว่ามีกำลัง.   เป็นประดุจพญาโคเผือก    เพราะอรรถว่า</p><p>สมมติกันว่าเป็นมิ่งมงคลยิ่ง.    เป็นประดุจพญาม้าที่ชื่อวลาหก    เพราะอรรถว่า.</p><p>ให้ไปถึงแผ่นดินอันเกษม   (ปลอดภัย).   ธรรมดาว่า   ทานนั้นเป็นทางที่เราดำ</p><p>เนินแล้ว เป็นวงศ์ของเราเท่านั้น เป็นมหายัญของเวลามพราหมณ์  เป็นมหายัญ</p><p>ของมหาโควินทศาสดา  เป็นมหายัญของพระเจ้ามหาสุทัศนจอมจักรพรรดิ  เป็น</p><p>มหายัญของพระเวสสันดร   เป็นมหายัญเป็นอเนก  ที่เราผู้บำเพ็ญบารมี ๑๐ ทัศ</p><p>บำเพ็ญมาพรั่งพร้อมแล้ว     เป็นทานที่เรา    สมัยที่เป็นกระต่าย    ยอมทอดตัว</p><p>ลงในกองเพลิงที่ลุกโชน   ยึดจิตใจของพวกยาจกที่มาถึงแล้วได้   แท้จริง   ทาน</p><p>ย่อมให้สัคคสมบัติในโลก ให้มารสมบัติ   ให้พรหมสมบัติ   ให้จักรพรรดิสมบัติ</p><p>ให้สาวกบารมีญาณ   ปัจเจกโพธิญาณ  อภิสัมโพธิญาณ  ก็บุคคลเมื่อให้ทาน  ย่อม</p><p>อาจสมาทานศีลได้   เพราะเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสศีลกถาไว้ในลำดับ</p><p>จากทานนั้น.  คำว่า  <strong>สีลกถ</strong>  คือ  กถาที่ประกอบด้วยคุณคือศีล  เป็นต้น  อย่าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 177</p><p>นี้ว่า  ธรรมดาว่าศีลนี้    เป็นที่พึ่งพา  ที่ตั้ง  ที่หน่วงเหนี่ยว   ที่ป้องกัน  ที่เร้น</p><p>ที่ไป  ที่ไปเบื้องหน้า  ธรรมดาว่า   ศีลนี้เป็นวงศ์ของเรา   เราบำเพ็ญศีลบริบูรณ์</p><p>ในอัตภาพทั้งหลายไม่มีที่สุด  คือ   ครั้งเป็นพญานาคชื่อ  <strong>สังขปาละ</strong>  ครั้งเป็น</p><p>พญานาคชื่อ  <strong>ภูริทัตตะ</strong>   ครั้งเป็นพญานาคชื่อ  <strong>จัมเปยยะ</strong>  ครั้งเป็นพญานาค</p><p>ชื่อ  <strong>สีลวะ</strong>   ครั้งเป็นพญาช้างผู้เลี้ยงมารดา   ครั้งเป็นพญาช้างชื่อ   ฉัททันตะ</p><p>แท้จริงที่พึ่งอาศัยแห่งสมบัติทั้งหลายในโลกนี้และโลกอื่น   เช่นกับศีล   ที่ตั้ง  ที่</p><p>หน่วงเหนี่ยว  ที่ป้องกัน  ที่เร้น  ที่ไป  ที่ไปเบื้องหน้าเช่นกับศีลไม่มี   เครื่อง</p><p>ประดับเช่นกับเครื่องประดับคือศีลไม่มี   ดอกไม้เช่นกับดอกไม้คือศีลไม่มี กลิ่น</p><p>เช่นกับกลิ่นคือศีลไม่มี    โลกแม้ทั้งเทวโลกมองดูผู้ประดับด้วยเครื่องประดับคือ</p><p>ศีล  ผู้มีดอกไม้คือศีลเป็นเครื่องประดับ  ผู้อันกลิ่นคือศีลซึมซาบแล้ว   ย่อมไม่</p><p>รู้สึกอิ่ม   เพื่อจะทรงแสดงว่า    ก็บุคคลอาศัยศีลนี้     ย่อมได้สวรรค์นี้ดังนี้    จึง</p><p>ตรัสสัคคกถาลำดับจากศีลนั้น.  คำว่า <strong>สคฺคกถ</strong>  ได้แก่ กถาที่ประกอบด้วยคุณ</p><p>คือสวรรค์เป็นต้น     อย่างนี้ว่า   ธรรมดาว่า   สวรรค์นี้   น่าปรารถนา   น่าใคร่</p><p>น่าพอใจ    ในสวรรค์นั้น    มีการเล่นเป็นนิตย์     ได้สมบัติทั้งหลายเป็นนิตย์</p><p>เทวดาชั้นจาตุมหาราชเสวยทิพยสุขทิพยสมบัติ  ๙ โกฏิปี   ชั้นดาวดึงส์ ๓ โกฏิปี</p><p>และ๖ โกฏิปี.  พระโอษฐ์ของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย  ผู้กำลังตรัสถึงสวรรค์สมบัติ</p><p>ก็ไม่มีเพียงพอ     สมจริงดังคำที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้เป็นต้นว่า    ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย     เราจะพึงกล่าวสัคคกถาด้วยปริยายเป็นอเนก   ดังนี้.  พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้า   เมื่อทรงประเล้าประโลมด้วยสัคคกถาอย่างนี้แล้ว   เป็นประดุจทรง</p><p>ประดับช้างแล้ว    ตัดงวงของช้างนั้นเสียอีก   ทรงแสดงว่าสวรรค์แม้นี้    ไม่เที่ยง</p><p>ไม่ยั่งยืน   ไม่ควรทำความกำหนัดด้วยอำนาจความพอใจในสวรรค์นั้น จึงตรัส</p><p>โทษ    ความเลวทราม    ความเศร้าหมอง    ของกามทั้งหลายโดยนัยเป็นต้นว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 178</p><p>กามทั้งหลาย  มีรสอร่อยน้อย   มีทุกข์มาก   มีความคับแค้นมาก    โทษในกาม</p><p>เหล่านั้นมียิ่งขึ้น.     ในคำเหล่านั้น    คำว่า   <strong>อาทีนโว</strong>   แปลว่า   โทษ.    คำว่า</p><p><strong>โอกาโร</strong>   แปลว่า   ต่ำ  ทราม.   คำว่า   <strong>สงฺกิเลโส</strong>   คือ   ความเศร้าหมองใน</p><p>สังสารวัฏของสัตว์ทั้งหลาย  เพราะกามเหล่านั้น  เหมือนที่ตรัสว่า   ผู้เจริญ  สัตว์</p><p>ทั้งหลายย่อมเศร้าหมองหนอ.    พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นทรงขู่ด้วยโทษของกาม</p><p>อย่างนี้แล้ว    จึงทรงประกาศอานิสงส์ในเนกขัมมะ   การหลีกออกจากกาม.  คำว่า</p><p><strong>กลฺลจิตฺต</strong>  คือจิตไม่เสีย.  คำว่า  <strong>สามุกฺกสิกา</strong>  คือ  ที่ทรงยกขึ้นเอง     คือที่</p><p>ทรงยกขึ้น   ถือเอาด้วยพระองค์เอง   อธิบายว่า   ที่ทรงเห็นด้วยพระสยัมภูญาณ</p><p>ไม่ทั่วไปแก่ผู้อื่น.   ถามว่า   นั่นคืออะไร.    ตอบว่า   คืออริยสัจเทศนา.  ด้วย</p><p>เหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  ทุกข์  สมุทัย  นิโรธ  มรรค.  คำว่า  <strong>วิรช</strong>   <strong>วีตมล</strong></p><p>ความว่า  ที่ชื่อว่า   ปราศจากธุลี   เพราะไม่มีธุลีคือราคะเป็นต้น   ที่ชื่อว่าปราศ-</p><p>จากมลทิน  เพราะปราศจากมลทินคือราคะเป็นต้น .  คำว่า <strong>ธมฺมจกฺขุ</strong>  นี้เป็นชื่อ</p><p>ของมรรค ๓  ในพรหมายุสูตร  ข้างหน้าและอาสวักขยญาณในจุลลราหุโลวาท</p><p>สูตร.  ส่วนในที่นี้    ทรงประสงค์เอาโสดาปัตติมรรค.   เพื่อทรงแสดงอาการเกิด</p><p>ขึ้นของธรรมจักษุนั้น    จึงตรัสว่า   สิ่งใดสิ่งหนึ่ง    มีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา</p><p>สิ่งนั้นทั้งหมดก็มีความดับไปเป็นธรรมดา.   ก็ธรรมจักษุนั้น  ทำนิโรธ ให้เป็น</p><p>อารมณ์แล้ว       แทงตลอดสังขตธรรมทั้งปวง      ด้วยอำนาจกิจนั่นแลเกิดขึ้น.</p><p>อริยสัจธรรมอันผู้นั้นเห็นแล้ว   เหตุนั้นผู้นั้นชื่อว่า   มีธรรมอันเห็นแล้ว.     แม้</p><p>ในบทที่เหลือก็นัยนี้เหมือนกัน.   ความสงสัยอันผู้นั้นข้ามเสียแล้ว  เหตุนั้น   ผู้</p><p>นั้นชื่อว่า    มีความสงสัยอันข้ามเสียแล้ว.   คำกล่าวว่า   อย่างไร  ของผู้นั้น  ไป</p><p>ปราศแล้ว เหตุนั้น   ผู้นั้น  ชื่อว่ามีคำกล่าวว่าอย่างไรไปปราศแล้ว.  ผู้นั้นถึงแล้ว</p><p>ซึ่งความแกล้วกล้า   เหตุนั้นผู้นั้นชื่อว่าถึงความแกล้วกล้า.    ผู้นั้นไม่มีผู้อื่นเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 179</p><p>ปัจจัยในคำสอนของพระศาสดา    คือ   ไม่เป็นไปในคำสอนของพระศาสดานั้น</p><p>ด้วยการเชื่อผู้อื่น    เหตุนั้น    ผู้นั้นชื่อว่า     ผู้ไม่มีผู้อื่นเป็นปัจจัย.     อุบาลี</p><p>คฤหบดีรับเอาด้วยจิต     เพลิดเพลินแล้ว   สรรเสริญด้วยวาจา   บันเทิงใจแล้ว.</p><p>คำว่า   <strong>อาวรามิ</strong>   แปลว่า   กั้น   ปิด.   คำว่า   <strong>อนาวฏ</strong>  ได้แก่   ไม่ห้าม   คือ</p><p>เปิดประตูแล้ว.</p><p>           คำว่า  <strong>อสฺโสสิ</strong>  <strong>โข</strong>  <strong>ฑีฆตปสฺสี</strong>  ความว่า  ได้ยินว่า  ฑีฆตปัสสี</p><p>นิครนถ์นั้น      ตั้งแต่อุบาลีคฤหบดีนั้นไปแล้ว     ก็เที่ยวเงี่ยหูฟังว่า    คฤหบดีผู้</p><p>บัณฑิต    กับพระสมณโคดมผู้ถึงพร้อมด้วยทัศนะมีถ้อยคำนำสัตว์ออกจากทุกข์</p><p>จักเลื่อมใส   แม้เพราะเหตุอุบาลีบัณฑิตนั้น   จักเลื่อมใสเพราะธรรมกถา   ครั้น</p><p>เลื่อมใสได้แล้ว    จักถึงสรณะเพราะเหตุนั้น   หรือ   ไม่ถึงสมณะเพราะเหตุนั้น</p><p>ก่อนหนอ.   เพราะฉะนั้น  ฑีฆตปัสสีนิครนถ์ได้ฟังเป็นครั้งแรกทีเดียว.   คำว่า</p><p><strong>เตนหิ</strong>  <strong>สมฺม</strong>  ความว่า  ฑีฆตปัสสีนิครนถ์    ถูกความเศร้าใจอย่างแรงครอบงำ</p><p>แม้ได้ยินคำว่า   จงหยุดอยู่ในที่นั้นนั่นแล   แต่กำหนดใจความไม่ได้   จึงเจรจา</p><p>กับคนเฝ้าประตูอยู่นั่นแหละ   คำว่า    <strong>มชฺฌิมาย</strong>   <strong>ทฺวารสาลาย</strong>  ความว่า</p><p>เรือนหลังใดมี  ๗ ซุ้มประตู  ซุ้มประตูที่  ๔  ของเรือนหลังนั้น  นับแต่ซุ้มประตู</p><p>ในทั้งหมด   ชื่อว่า   ศาลาใกล้ประตูกลาง    เรือนหลังใดมี  ๕  ซุ้มประตู     ซุ้ม</p><p>ประตูที่ ๓      ของเรือนหลังนั้น   ชื่อว่าศาลาใกล้ประตูกลาง   เรือนหลังใดมี ๓ ซุ้ม</p><p>ประตู  ซุ้มประตูที่  ๒ ของเรือนหลังนั้น  ชื่อว่า  ศาลาใกล้ประตูกลาง  ส่วนเรือน</p><p>ที่มีซุ้มประตูเดียว   ซุ้มที่อาศัยเสามงคลทรงกลาง   ชื่อว่า   ศาลาใกล้ประตูกลาง</p><p>แต่เรือนของอุบาลีคฤหบดีนั้น   มีซุ้มประตู ๗ ซุ้ม.    ท่านกล่าวว่า ๕  ซุ้มก็มี.</p><p>คำทั้งหมด       มีคำว่า    <strong>อคฺค</strong>    เป็นต้น    เป็นไวพจน์ของกันและกัน.</p><p>ในคำว่า  <strong>ย</strong>   <strong>สุท</strong>  นี้  คำว่า  ย  หมายถึงนาฏบุตรใด.   คำว่า  <strong>สุท</strong>   เป็นเพียง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 180</p><p>นิบาต.  คำว่า <strong>ปริคฺคเหตฺวา</strong>  ความว่า  เอาผ้าห่มผืนนั้นนั่นแหละคลุมท้องไว้.</p><p>คำว่า  <strong>นิสีทาเปติ</strong>  ความว่า เชิญให้นั่งว่า  ค่อย ๆ  อาจารย์  ค่อย ๆ  อาจารย์. </p><p>ประหนึ่งวางหม้อน้ำมันขนาดใหญ่    ฉะนั้น      คำว่า    <strong>ทตฺโตสิ</strong>    ความว่า</p><p>ท่านเกิดโง่ไปแล้วหรือ.     คำว่า   <strong>ปฏิมุกฺโก</strong>       ความว่า    ใส่ที่ศีรษะไว้</p><p>(สวม).  คำว่า  <strong>อณฺฑหารโก</strong>  เป็นต้น   แม้เป็นคำหยาบ   ฑีฆปัสสีนิครนถ์</p><p>ก็กำหนดไม่ได้ว่า  พูดคำนี้หยาบ ก็พูดออกไป  เพราะเกิดความเศร้าใจอย่างแรง</p><p>เพราะเหตุอุบาลีกลายเป็นอื่น.   คำว่า  <strong>ภทฺทิกา  ภนฺเต  อาวฏฺฏนี</strong>    ความว่า</p><p>นิครนถ์พูดหมายถึงมายานั่นแล     อุบาลีบรรลุโสดาปัตติมรรค  แทงตลอดด้วย</p><p>ตนเอง.   คำว่า  <strong>เตนหิ</strong>  นี้เป็นเพียงศัพท์นิบาต  ความว่า  ท่านผู้เจริญ  ข้าพเจ้า</p><p>จักทำคำเปรียบเทียบแก่ท่าน.   อีกอย่างหนึ่ง   เป็นคำบอกเหตุ.  ท่านอธิบายว่า</p><p>คำสั่งสอนของพวกท่าน  มิใช่ธรรมนำสัตว์ออกจากทุกข์   ด้วยเหตุอันใดข้าพเจ้า</p><p>จักทำคำเปรียบเทียบแก่ท่าน   ด้วยเหตุนั้น.  คำว่า  <strong>อุปวิชญฺา</strong>   แปลว่า ใกล้</p><p>เวลาคลอด.   คำว่า   <strong>มกฺกฏจฺฉาปก</strong>   แปลว่า   ลูกลิง.   คำว่า   <strong>วิกิณิตฺวา</strong></p><p><strong>อาเนหิ</strong>   ความว่า   จงให้มูลค่านำมา   (ซื้อมา).  แท้จริง   ในท้องตลาด พ่อค้า</p><p>แม่ค้า   ย่อมขายของเล่นสำหรับลิง  ทั้งที่มีวิญญาณ  ทั้งที่ไม่มีวิญญาณ   ภริยา</p><p>สาวของพราหมณ์แก่นั้น  พูดหมายถึงของเล่นนั้น .   คำว่า   <strong>รชิต</strong>  ความว่า  เรา</p><p>ต้องการของนี้ที่เขาเอาสีย้อม  ย้อมไล้ด้วยสีเหลืองหนาๆ ให้. คำว่า <strong>อาโกฏฺฏิต-</strong></p><p><strong>ปุจจาโกฏฺฏิต</strong> ความว่า  ที่เขาทุบกลับไปกลับมาบ่อย ๆ. คำว่า <strong>อุภโต  ภาค-</strong></p><p><strong>วิมฏฺฐ</strong>   ความว่า   ที่มีผิวอันเขาขัดเกลี้ยงเกลาดีทั้งสองข้างแล้วด้วยไม้ไผ่,  มณี</p><p>และหิน.  คำว่า <strong>รงฺคกฺขโม</strong>  <strong>หิ</strong>  <strong>โข</strong>  ความว่า ของเล่นทั้งที่มีวิญญาณ ทั้งที่ไม่มี</p><p>วิญญาณ  ย่อมดูดสีย้อม เพราะฉะนั้นจึงกล่าวอย่างนี้. คำว่า <strong>โน อาโกฏฺฏนกฺขโม</strong></p><p>ความว่า   เมื่อของเล่นมีวิญญาณ   เขาเอาวางลงที่แผ่นกระดานสำหรับทุบ   ทุบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 181</p><p>ที่ท้องก่อน   ท้องก็แตก   ขี้ก็ไหลออก   ทุบที่หัว    หัวก็แตก    มันสมองก็ไหล</p><p>ออก  ของเล่นที่ไม่มีวิญญาณ    ก็แตกเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อย    เพราะฉะนั้น   จึง</p><p>กล่าวอย่างนี้.  คำว่า  <strong>วิมชฺชนกฺขโม</strong>   ความว่า  ของเล่นที่มีวิญญาณ   ที่เขา</p><p>ขัดด้วยมณีและหิน     ก็ไร้ขนไร้ผิว    ของเล่นที่ไม่มีวิญญาณ    ก็แตกละเอียด</p><p>จึงกล่าวอย่างนี้.   คำว่า   <strong>รงฺคกฺขโม</strong>  <strong>หิ</strong>  <strong>โข</strong>  <strong>พาลาน</strong>   ความว่า    ผู้ควรแก่</p><p>การย้อม   ย่อมให้เกิดเพียงราคะ    เป็นที่รักของเหล่าคนเขลา     มีความรู้ทราม</p><p>ส่วนวาทะของนิครนถ์ก็ดี   กถามรรคอื่น ๆ   ที่ไร้ประโยชน์เช่นเรื่องภารตยุทธ</p><p>และรามายนะเป็นต้นก็ดี  ไม่เป็นที่รักของเหล่าบัณฑิตเลย.   คำว่า <strong>โน อนุโย-</strong></p><p><strong>คกฺขโม  โน  วิมชฺชนกฺขโม</strong>  ความว่า  ไม่ทนการประกอบตาม  หรือการ</p><p>พิจารณาย่อมว่างเปล่า   เหมือนฝัดแกลบหาข้าวสาร    และเหมือนหาแก่นไม้ใน</p><p>ต้นกล้วย.   คำว่า   <strong>รงฺคกฺขโม  เจว  ปณฺฑิตาน</strong>  ความว่า  แท้จริง  กถาที่</p><p>ว่าด้วยอริยสัจ ๔ ย่อมเป็นที่รักของเหล่าบัณฑิต  ฟังอยู่ถึงร้อยปี  ก็ไม่รู้สึกอิ่ม.</p><p>เพราะฉะนั้น   จึงกล่าวอย่างนี้.  ก็พุทธวจนะ   ย่อมลึกซึ้งอย่างเดียวเหมือนมหา-</p><p>สมุทร   โดยประการที่หยั่งลงได้   เพราะเหตุนั้นอุบาลีคฤหบดีจึงกล่าวว่า</p><p><strong>อนุโยคกฺขโม  จ  วิมชฺชนฺขโม  จ.</strong>  คำว่า  <strong>สุณาหิ</strong>  ความว่า  อุบาลีคฤหบดี</p><p>เริ่มกล่าวพระคุณของพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า     ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระศาสดา</p><p>พระองค์ใด  โปรดจงฟังพระคุณทั้งหลาย  ของพระศาสดาพระองค์นั้น.</p><p>           บัณฑิตเรียกว่า  <strong>ธีระ</strong>  ในบทว่า   <strong>ธีรสฺส.</strong>   พึงทราบความสัมพันธ์ใน</p><p>บททั้งปวงอย่างนี้ว่า ปัญญา  ความรอบรู้ ฯลฯ ความเห็นชอบอันใด  ข้าพเจ้า</p><p>เป็นสาวกของพระพุทธเจ้าผู้ทรงประกอบด้วยปัญญาอันนั้น    ผู้ทรงเป็นบัณฑิต</p><p>ฉลาดในธาตุอายตนะ  ปฏิจจสมุปบาท  ฐานะและอฐานะ  พระพุทธเจ้าพระองค์</p><p>นั้น  ทรงเป็นพระศาสดาของข้าพเจ้า.    คำว่า  <strong>ปภินฺนขีลสฺส</strong>  แปลว่า  ผู้มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 182</p><p>กิเลสดุจตะปูตรึงใจอันทำลายได้แล้ว .   สภาวะเหล่าใด   ชนะแล้ว   ชนะอยู่   จัก</p><p>ชนะซึ่งปุถุชนทั้งปวง  เหตุนั้น  สภาวะเหล่านั้น  ชื่อว่าผู้ชนะ.  ถามว่า  สภาวะ</p><p>เหล่านั้นคืออะไร   ตอบว่า   คือ  มัจจุมาร   กิเลสมาร   และเทวปุตตมาร    มาร</p><p>ผู้ชนะเหล่านั้น  อันพระพุทธเจ้าพระองค์นั้นทรงชนะแล้ว  เพราะเหตุนั้น พระ-</p><p>พุทธเจ้าพระองค์นั้น  จึงชื่อว่า  ผู้มีมารอันทรงชนะแล้ว  คือพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ผู้มีมารผู้ชนะอันทรงชนะแล้วพระองค์นั้น.  คำว่า   <strong>อนีฆสฺส</strong>   แปลว่า  ผู้ไม่มี</p><p>ทุกข์   ทั้งทุกข์ที่เกิดจากกิเลส  ทั้งทุกข์ที่เป็นวิบาก.  คำว่า  <strong>สุสมจิตฺตสฺส</strong>  คือ</p><p>ผู้มีจิตสม่ำเสมอด้วยดีในพระเทวทัต   ช้างชื่อ    ธนปาลกะ   พระองคุลิมาล   และ</p><p>พระราหุลเถระเป็นต้น.   คำว่า   <strong>พุทฺธสีลสฺส</strong>  แปลว่า  ผู้มีอาจาระ   ความ</p><p>ประพฤติอันเจริญแล้ว.  คำว่า  <strong>สาธุปญฺสฺส</strong>  แปลว่า  ผู้มีปัญญาดี.  คำว่า</p><p><strong>วิสมนฺตรสฺส</strong>  แปลว่า  ผู้ข้ามที่อันไม่สม่ำเสมอมีราคะเป็นต้น  ยืนหยัดอยู่</p><p>แล้ว.      คำว่า   <strong>วิมลสฺส</strong>   แปลว่า   ผู้มีมลทิน    มีราคะเป็นต้น    ไปปราศจาก</p><p>แล้ว.   คำว่า   <strong>ตุสิตสฺส</strong>     แปลว่า   ผู้มีจิตยินดีแล้ว.  คำว่า  <strong>วนฺตโลกามิสสฺส</strong></p><p>คือผู้มีกามคุณอันคายเสียแล้ว.  คำว่า   <strong>มุทิตสฺส</strong>  คือ  ผู้พลอยยินดีแล้ว  ด้วย</p><p>อำนาจวิหารธรรม คือ มุทิตา.  อีกอย่างหนึ่ง   คำนี้    อุบาลีคฤหบดี    กล่าวซ้ำ</p><p>นั่นเอง.      เป็นความจริง     อุบาลีคฤหบดีกล่าวพระคุณแม้อย่างเดียวอยู่บ่อย ๆ</p><p>โดยความเสื่อมใสนั่นแล.   คำว่า   <strong>กตสมณสฺส</strong>    แปลว่า    ผู้มีคุณเครื่องเป็น</p><p>สมณะอันทรงกระทำแล้ว    อธิบายว่า    ทรงบรรลุที่สุดของสมณธรรม.    คำว่า</p><p><strong>มนฺชสฺส</strong>   แปลว่า   ผู้เป็นสัตว์ผู้หนึ่ง   ด้วยอำนาจโวหารโลก.    อุบาลีคฤหบดี</p><p>กล่าวซ้ำอีกว่า   ผู้เป็นนระ   (คน)   เมื่อเขากล่าวโดยประการอื่น   พระคุณ  ๑๐</p><p>ประการ   กล่าวด้วยคาถาหนึ่ง ๆ   ย่อมไม่พอ.   คำว่า  <strong>เวนยิกสฺส</strong>   แปลว่า   ผู้</p><p>นำของสัตว์ทั้งหลาย.  คำว่า  <strong>รุจิรธมฺมสฺส</strong>  แปลว่า ผู้มีธรรมสะอาด.  คำว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 183</p><p><strong>ปภาสกสฺส</strong>   แปลว่า   ผู้กระทำแสงสว่าง.   คำว่า   <strong>วีรสฺส</strong>   คือ  ถึงพร้อมด้วย</p><p>ความเพียร.   คำว่า  <strong>นิสภสฺส</strong>   คือบรรดาโค   ชั้นอุสภะ   ชั้นวสภะเป็นโคชั้น</p><p>นิสภะ   ด้วยอรรถว่า  ไม่มีผู้เทียบได้ในที่ทั้งปวง.   คำว่า   <strong>คมฺภีรสฺส</strong>  แปลว่า</p><p>ทรงมีพระคุณลึกซึ้งหรือผู้ทรงลึกซึ้งด้วยพระคุณทั้งหลาย. คำว่า <strong>โมนปตฺตสฺส</strong></p><p>คือผู้บรรลุญาณ.   <strong>ญาณ</strong>  ความรู้  ชื่อว่า  เวท  ในคำว่า <strong>เวทสฺล</strong>.  ผู้ทรงเพียบ</p><p>พร้อมด้วยความรู้ที่เรียกว่าเวทนั้น.  คำว่า  <strong>ธมฺมฏฺสฺส</strong>  แปลว่า  ผู้ตั้งอยู่ในธรรม.</p><p>คำว่า  <strong>สวุตตฺสฺส</strong>  ผู้มีตนสำรวมแล้ว  คือ ผู้มีตนอันปิดแล้ว.  คำว่า  <strong>นาคสฺส</strong></p><p>แปลว่า   ผู้ประเสริฐ   ด้วยเหตุ ๔ ประการ.    คำว่า    <strong>ปนฺตเสนสฺส</strong>    แปลว่า</p><p>ผู้มีที่นอนและที่นั่งอันสงัด.   คำว่า   ปฏิมนฺตกสฺส   แปลว่   ผู้เพียบพร้อมด้วย</p><p>ปัญญา   ตอบโต้พระเวท.   ความรู้เรียกว่า   <strong>โมนะ</strong>   ในคำว่า   <strong>โมนสฺส</strong>  ทรง</p><p>เพียบพร้อมด้วยความรู้นั้น  หรือผู้มีกิเลสอันขจัดได้แล้ว.   คำว่า <strong>ทนฺตสฺส</strong>  คือ</p><p>ผู้หมดพยศ.  คำว่า  <strong>อิสิสตฺตมสฺส</strong>  คือ  ทรงเป็นฤษีองค์ที่ ๗  นับต่อจากฤษี</p><p>๖ พระองค์  มีวิปัสสีฤษีเป็นต้น.  คำว่า  <strong>พฺรหฺมสตฺตสฺส</strong>  แปลว่า  ผู้เป็นสัตว์</p><p>ประเสริฐ. คำว่า  <strong>นหาตกสฺส</strong> แปลว่า ผู้มีกิเลสอันล้างแล้ว. คำว่า <strong>ปทกรณสฺส</strong><sup>๑</sup></p><p>คือผู้ฉลาดในการรวบรวมอักษรทั้งหลายแล้วเอามาทำบทคาถา     (ร้อยกรอง).</p><p>คำว่า  <strong>วิทิตเวทสฺส</strong>  แปลว่า  ผู้มีญาณอันรู้แจ้ง.  คำว่า <strong>ปุรินฺททสฺส</strong>  แปลว่า</p><p>ผู้ประทานธรรมทานก่อนผู้อื่นทั้งหมด.  คำว่า  <strong>สกฺกสฺส</strong>   แปลว่า   ผู้สามารถ.</p><p>คำว่า <strong>ปตฺติปตฺตสฺส</strong>  แปลว่า  ผู้บรรลุคุณที่ควรบรรลุ. คำว่า <strong>เวยฺยากรณสฺส</strong></p><p>แปลว่า  ผู้แสดงเนื้อความได้กว้างขวาง.   ความจริง   บทว่า  <strong>พฺยากตนฺนาเมต</strong></p><p>ไม่มี.  ความของบททั้งปวงพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้แล้ว .   คำว่า   <strong>วิปสฺสิสฺส</strong></p><p>แปลว่า ผู้ทรงเห็นแจ้ง.  คำว่า <strong>อนกิณตสฺส</strong> แปลว่า มิใช่ผู้สาธยายมนต์. คำว่า</p><p>   ๑.  บาลี  อุปาลิวาทสูตร  เป็น  ปทกสฺส. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 184</p><p><strong>โน</strong>  <strong>อปณตสฺส</strong>  หมายถึงผู้ไม่ยืนตาม   ไม่เดินตาม   คือมีจิตไม่ไปตามกิเลส</p><p>ทั้งหลาย.   คำว่า   <strong>อสตฺตสฺส</strong>   คือไม่ข้อง.    แผ่นดินเรียกว่า    <strong>ภูริ</strong>    ในคำว่า</p><p><strong>ภูริปญฺสฺส</strong>  อธิบายว่า ผู้เพียบพร้อมด้วยปัญญาอันไพบูลย์ ใหญ่  กว้าง เสมอ</p><p>แผ่นดินนั้น. คำว่า <strong>มหาปญฺสฺส</strong>  คือเพียบพร้อมด้วยปัญญาอันใหญ่. คำว่า</p><p><strong>อนูปลิตฺตสฺส</strong>  คือผู้อันเครื่องฉาบทา  คือ  ตัณหาและทิฏฐิ  ไม่ฉาบทาแล้ว.</p><p>คำว่า  <strong>อาหุเนยฺยสฺส</strong>  คือผู้ควรรับของบูชา.   พระผู้มีพระภาคเจ้า    ทรงพระ</p><p>นามว่า   ยักขะ   ในคำว่า   <strong>ยกฺขสฺส</strong>   ก็เพราะอรรถว่า   ทรงแสดงอานุภาพได้</p><p>หรือเพราะอรรถว่า   อันใคร  ๆ   มองไม่เห็น  (ไม่ปรากฏพระองค์). เพราะเหตุ</p><p>นั้นอุบาลีคฤหบดีจึงกล่าวว่า  <strong>ยกฺขสฺส</strong>.  คำว่า  <strong>มหโต</strong>  แปลว่า  ใหญ่  คำว่า</p><p><strong>ตสฺส</strong>   <strong>สาวโกมฺหมสฺมิ</strong>      ความว่า    ข้าพเจ้าเป็นสาวกของพระศาสดา    ผู้มี</p><p>พระคุณมีประการดังนั้น พระองค์นั้น    ปฏิสัมภิทา  ปัญญาแตกฉานของอุบาสก</p><p>มาถึงด้วยโสดาปัตติมรรคนั่นแล.</p><p>           ดังนั้น   อุบาลีคฤหบดี  ดำรงอยู่ในวิสัยแห่งปัญญาแตกฉานแล้ว  เมื่อ</p><p>จะกล่าวพระคุณของพระทศพลในการละกิเลสร้อยบท  จึงวิสัชนาความของปัญหา</p><p>ที่ว่า  ท่านคฤหบดี  พวกเรา  (พวกนิครนถ์นาฎบุตร)  จะทรงจำตัวท่านว่าเป็น</p><p>สาวกของใคร.   คำว่า <strong>กทา</strong>  <strong>สญฺญุฬฺหา</strong> แปลว่า  รวบรวมไว้เมื่อไร   ได้ยินว่า</p><p>นิครนถ์นาฏบุตรนั้น  คิดอย่างนี้ว่า  อุบาลีคฤหบดีนี้ไปสำนักพระสมณโคดมมา</p><p>เดี๋ยวนี้นี่เอง เขารวบรวมคุณเหล่านั้นไว้ตั้งแต่เมื่อไรกัน  เพราะฉะนั้น  นิครนถ์</p><p>นาฏบุตรจึงกล่าวอย่างนี้.   คำว่า   <strong>วิจิตฺตมาล</strong>   <strong>คนฺเถยฺย</strong>   ความว่า   นายช่าง</p><p>ทำดอกไม้  หรือลูกมือนายช่างทำดอกไม้  พึงร้อยระเบียบดอกไม้อันวิจิตร  ต่าง</p><p>โดยเป็นระเบียบดอกไม้    มีขั้วเดียวกันเป็นต้น     ด้วยความเป็นคนขยันเองบ้าง</p><p>ด้วยความที่ดอกไม้ทั้งหลายมีสีต่าง  ๆ กันบ้าง. ในคำว่า  <strong>เอวเมว</strong>  <strong>โย</strong>  <strong>ภนฺเต </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 185</p><p>นี้     พึงเห็นการรวบรวมการพรรณนาพระคุณมีประการต่าง ๆ    ของพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าเท่าขุนเขาสิเนรุ    เหมือนกองดอกไม้กองใหญ่    ในบรรดาดอกไม้</p><p>ทั้งหลายนานาชนิด.     อุบาลีคฤหบดีเปรียบเหมือนนายช่างทำดอกไม้ผู้ฉลาด</p><p>การร้อยกรองพระคุณอันวิจิตรของพระตถาคตเจ้าของคฤหบดี      เปรียบเหมือน</p><p>การร้อยกรองระเบียบดอกไม้อันวิจิตรของนายช่างทำดอกไม้.</p><p>           คำว่า <strong>อุณฺห โลหิต  มุขโต อุคฺคญฺฉิ</strong>  ความว่า  นิครนถ์นาฏบุตร</p><p>นั้น   ทนดูสักการะของพระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ได้  ก็คิดมากกว่า  ตั้งแต่พรุ่งนี้   เรา</p><p>ก็พาคณะ  ๕๐-๖๐  คน  เข้าไปบ้านเขา  บริโภคอาหารไม่ได้  หม้อข้าวของเรา</p><p>แตกเสียแล้ว.   ครั้งนั้น   นิครนถ์นาฏบุตรนั้น  ก็เกิดความโศกอย่างแรง  เพราะ</p><p>การแปรเปลี่ยนของผู้ทำนุบำรุง.    ความจริงสัตว์เหล่านี้  คิดเพื่อตนอย่างเดียว.</p><p>เมื่อความโศกนั้น เกิดแก่นิครนถ์นาฏบุตรนั้นแล้ว  ความร้อนภายในก็มี  โลหิต</p><p>ก็ละลาย.  โลหิตนั้นถูกกองลมใหญ่พัดดันขึ้นก็พลุ่งออกจากปาก  ประมาณบาตร</p><p>หนึ่ง  เหมือนน้ำย้อมที่ใส่ลงในหม้อ.  ก็สัตว์จำนวนน้อย  สำรอกโลหิตที่คั่งออก</p><p>แล้ว   ยังอาจมีชีวิตอยู่ได้.  นิครนถ์คุกเข่า (เข่าอ่อน)  ล้มลงในที่นั้นนั่นเอง.</p><p>พนักงานคานหาม  ก็นำนิครนถ์นาฏบุตรนั้นออกนอกพระนครพาไปด้วยคันหาม</p><p>๕ คน   พลันมาถึงนครปาวา.    ต่อมาไม่นานนัก    นิครนถ์นาฏบุตรก็ทำกาละ</p><p>(ตาย)  ณ  นครปาวา.    พระธรรมเทศนาในพระสูตรนี้     ก็สำเร็จลงด้วยอำนาจ</p><p>บุคคลผู้เป็นอุคฆฏิตัญญูแล</p><p>                                  <em>จบอรรถกถาอุปาลิวาทสูตรที่  ๖ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 186</p><p>                             <strong>๗.  กุกกุโรวาทสูตร</strong></p><p>                   <strong>ว่าด้วยปุณณโกลิยบุตรและเสนิยอเจละ</strong></p><p>           [๘๔]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพุระภาคเจ้าเสด็จประทับอยู่ในโกลิยชนบท  ทรงทำ</p><p>นิคมของชาวโกลิยะ  ชื่อว่า<strong>หลิททวสนะ</strong>ให้เป็นโคจรคาม   ครั้งนั้น<strong>ปุณณโก-</strong></p><p><strong>ลิยบุตร</strong>ผู้ประพฤติวัตรดังโค   และ<strong>เสนิยอเจละ</strong>  ผู้ประพฤติวัตรดังสุนัข  เข้า</p><p>ไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ แล้ว<strong>ปุณณโกลิยบุตร</strong>ผู้ประพฤติวัตรดัง</p><p>โค   ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง   ฝ่ายเสนิย-</p><p>อเจละผู้พระพฤติวัตรดังสุนัข   ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า  ครั้นผ่านการ</p><p>ปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว    ก็คุ้ยเขี่ยดุจสุนัขแล้วนั่ง  ณ   ที่ควรส่วนข้าง</p><p>หนึ่ง    ปุณณโกลิยบุตรผู้ประพฤติวัตรดังโค  ได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    เสนิยอเจละนี้  ประพฤติวัตรดังสุนัข   ทำกรรมยากที่ผู้อื่น</p><p>จะทำได้    บริโภคโภชนะที่วางไว้  ณ  พื้นดิน  เขาสมาทานกุกกุรวัตรนั้นอย่าง</p><p>บริบูรณ์  สิ้นกาลนาน   คติของเขาจะเป็นอย่างไร  ภพหน้าของเขาจะเป็นอย่างไร.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสห้ามว่า   อย่าเลย   ปุณณะ   จงงดข้อนี้เสียเถิด</p><p>อย่าถามเราถึงข้อนี้เลย.  ปุณณโกลิยบุตรผู้ประพฤติวัตรดังโค  ได้ทูลถามพระผู้-</p><p>มีพระภาคเจ้าเป็นครั้งที่ ๒  ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เสนิยอเจละ    ประพฤติ</p><p>วัตรดังสุนัข    ทำกรรมยากที่ผู้อื่นจะทำได้    บริโภคโภชนะที่วางไว้ ณ  พื้นดิน</p><p>เขาสมาทานกุกกุรวัตรนั้นอย่างบริบูรณ์สิ้นกาลนานคติของเขาจะเป็นอย่างไร</p><p>ภพหน้าของเขาจะเป็นอย่างไร.  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสห้ามว่า  อย่าเลย ปุณณะ</p><p>จงงดข้อนี้เสียเถิด  อย่าถามเราถึงข้อนี้เลย.  ปุณณโกลิยบุตร  ผู้ประพฤติวัตร </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 187</p><p>ดังโค     ได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นครั้งที่ ๓     ว่าข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>เสนิยอเจละ  พระพฤติวัตรดังสุนัข  ทำกรรมยากที่ผู้อื่นจะทำได้  บริโภคโภชนะ</p><p>ที่วางไว้ ณ พื้นดิน เขาสมาทานกุกกุรวัตรนั้นอย่างบริบูรณ์สิ้นกาลนาน คติของ</p><p>เขาจักเป็นอย่างไร   ภพหน้าของเขาจักเป็นอย่างไร.</p><p>           [๘๕]   พ.   ดูก่อนปุณณะ    เราไม่ได้จากท่านเป็นแน่ซึ่งคำนี้ว่า   อย่า</p><p>เลยปุณณะ     จงงดข้อนั้นเสียเถิด     อย่าถามเราถึงข้อนั้นเลย   ดังนี้     แต่เราจัก</p><p>พยากรณ์แก่ท่าน    ดูก่อนปุณณะ    บุคคลบางคนในโลกนี้บำเพ็ญกุกกุรวัตร</p><p>บำเพ็ญปกติของสุนัข  บำเพ็ญกิริยาอาการของสุนัขให้บริบูรณ์  ไม่ขาดสาย  ครั้น</p><p>แล้วเมื่อตายไป  เขาย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของสุนัข  อนึ่ง  ถ้าเขามีความ</p><p>เห็นอย่างนี้ว่า   เราจักเป็นเทวดาหรือเทพองค์ในองค์หนึ่ง  ด้วยศีล   วัตร   ตบะ</p><p>หรือพรหมจรรย์นี้    ความเห็นของเขานั้นเป็นความเห็นผิด   ดูก่อนปุณณะ   เรา</p><p>กล่าวคติของผู้เห็นผิดว่ามี  ๒ อย่าง   คือ   นรกหรือกำเนิดสัตว์ดิรัจฉานอย่างใด</p><p>อย่างหนึ่ง  ดูก่อนปุณณะ  กุกกุรวัตรเมื่อถึงพร้อม  ย่อมนำเข้าถึงความเป็น</p><p>สหายของสุนัข  เมื่อวิบัติย่อมนำเข้าถึงนรก ด้วยประการฉะนี้.  เมื่อพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว  เสนิยอเจละผู้ประพฤติวัตรดังสุนัข  ร้องให้น้ำตา</p><p>ไหล.</p><p>                             <strong>คติของผู้ประพฤติวัตรดังโค</strong></p><p>           [๘๖]  ลำดับนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสกะปุณณโกลิยบุตรผู้</p><p>ประพฤติวัตรดังโคว่า  ดูก่อนปุณณะ  เราไม่ได้คำนี้จากท่านว่า  อย่าเลยปุณณะ</p><p>จงงดข้อนั้นเสียเถิด     อย่าถามเราถึงข้อนั้นเลย   ดังนี้.  เสนิยอเจละทูลว่า  ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพเจ้ามิได้ร้องไห้ถึงการพยากรณ์นั้น  ที่พระผู้มีพระภาคเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 188</p><p>ตรัสกะข้าพเจ้า    แม้ข้าพเจ้าได้สมาทานกุกกุรวัตรนี้อย่างบริบูรณ์มาช้านานแล้ว</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ปุณณโกลิยบุตร   ประพฤติวัตรดังโค   เขาสมาทานโค-</p><p>วัตรนั้นอย่างบริบูรณ์มาช้านาน   คติของเขาจะเป็นอย่างไร   ภพหน้าของเขาจะ</p><p>เป็นอย่างไร.                                     </p><p>           พ.  อย่าเลย   เสนิยะ   จงงดข้อนั้นเสียเถิด   อย่าถามเราถึงข้อนั้นเลย.</p><p>           เสนิยอเจละทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นครั้งที่  ๒. . . เป็นครั้งที่  ๓</p><p>ว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ปุณณโกลิยบุตรนี้  ประพฤติวัตรดังโค  เขาสมาทาน </p><p>โควัตรนั้นอย่างบริบูรณ์มาช้านาน  คติของเขาจะเป็นอย่างไร  ภพหน้าของเขา</p><p>จะเป็นอย่างไร.</p><p>           พ.    ดูก่อนเสนิยะ   เราไม่ได้จากท่านเป็นแน่ซึ่งคำนี้ว่า  อย่าเลยเสนิยะ</p><p>จงงดข้อนั้นเสียเถิด    อย่าถามเราถึงข้อนั้นเลย  ดังนี้   แต่เราจักพยากรณ์แก่ท่าน</p><p>ดูก่อนเสนิยะ    บุคคลบางคนในโลกนี้    บำเพ็ญโควัตร    บำเพ็ญปกติของโค</p><p>บำเพ็ญกิริยาอาการของโคอย่างบริบูรณ์ ไม่ขาดสาย ครั้นแล้วเมื่อตายไปย่อมเข้า</p><p>ถึงความเป็นสหายของโค   อนึ่ง   ถ้าเขามีความเห็นอย่างนี้ว่า   เราจักเป็นเทวดา</p><p>หรือเทพองค์โคองค์หนึ่ง   ด้วยศีล   วัตร  ตบะ    หรือพรหมจรรย์นี้     ความ</p><p>เห็นของเขานั้นเป็นความเห็นผิด    ดูก่อนเสนิยะ   เรากล่าวคติของผู้เห็นผิดว่ามี</p><p>๒ อย่าง   คือ    นรกหรือกำเนิดสัตว์ดิรัจฉานอย่างใดอย่างหนึ่ง    ดูก่อนเสนิยะ</p><p>โควัตรเมื่อถึงพร้อม   ย่อมนำเข้าถึงความเป็นสหายของโค   เมื่อวิบัติย่อมนำเข้า</p><p>ถึงนรก    ด้วยประการฉะนี้.   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว     ปุณณ-</p><p>โกลิยบุตร  ผู้ประพฤติวัตรดังโค   ร้องไห้น้ำตาไหล.                               </p><p>           [๘๗]  ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสกะเสนิยอเจละ ผู้ประพฤติ</p><p>วัตรดังสุนัขว่า   ดูก่อนเสนิยะ   เราไม่ได้คำนี้จากท่านว่า   อย่าเลยเสนิยะ   จงงด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 189</p><p>ข้อนั้นเสียเถิด   อย่าถามเราถึงข้อนั้นเลย   ดังนี้    ปุณณโกลิยบุตรทูลว่า   ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพเจ้าได้ร้องไห้ถึงการพยากรณ์นั้น    ที่พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ตรัสกะข้าพเจ้า     แม้ข้าพเจ้าสมาทานโควัตรนี้อย่างบริบูรณ์มาช้านาน     ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ      ข้าพเจ้าเลื่อมใสในพระผู้มีพระภาคเจ้าอย่างนี้ว่า     พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าทรงสามารถแสดงธรรมโดยประการที่ให้ข้าพเจ้าพึงละโควัตรนี้ได้</p><p>และเสนิยอเจละผู้ประพฤติวัตรดังสุนัข  พึงละกุกกุรวัตรนั้นได้.</p><p>           ดูก่อนปุณณะ  ถ้ากระนั้น  ท่านจงฟัง   จงมนสิการให้ดี   เราจักกล่าว</p><p>ปุณณโกลิยบุตร  ผู้พระพฤติวัตรดังโค   ทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว.</p><p>                                  <strong>กรรมดำกรรมขาว  ๔</strong></p><p>           [๘๘]  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้ว่า    ดูก่อนปุณณะ</p><p>กรรม  ๔ ประการนี้     เราทำให้แจ้งชัดด้วยปัญญาอันยิ่งเอง   แล้วสอนผู้อื่นให้รู้</p><p>ตาม ๔ ประการนั้นเป็นไฉน   ดูก่อนปุณณะ   กรรมดำมีวิบากดำมีอยู่   กรรม</p><p>ขาวมีวิบากขาวมีอยู่    กรรมทั้งดำทั้งขาว    มีวิบากทั้งดำทั้งขาวมีอยู่    กรรมไม่</p><p>ดำไม่ขาว   มีวิบากไม่ดำไม่ขาว   เป็นไปเพื่อความสิ้นกรรมมีอยู่.</p><p>           ดูก่อนปุณณะ   <strong>ก็กรรมดำมีวิบากดำ   เป็นไฉน</strong>   ดูก่อนปุณณะ</p><p>บุคคลบางคนในโลกนี้    ประมวลกายสังขาร  อันมีความทุกข์  ประมวลวจีสังขาร</p><p>อันมีความทุกข์   ประมวลมโนสังขาร   อันมีความทุกข์   ครั้นแล้ว   เขาย่อมเข้า</p><p>ถึงโลกอันมีความทุกข์     ย่อมถูกต้องเขาผู้เข้าถึงโลกอันมีทุกข์     เขาอันผัสสะ</p><p>ประกอบด้วยทุกข์ถูกต้อง   ย่อมเสวยเวทนาอันประกอบด้วยทุกข์   อันเป็นทุกข์</p><p>โดยส่วนเดียว   ดุจสัตว์นรก   ฉะนั้น   ดูก่อนปุณณะ    เพราะกรรมที่มีดังนี้แล</p><p>ความอุปบัติของสัตว์จึงมี  สัตว์ทำกรรมใดไว้  ย่อมเข้าถึงเพราะกรรมนั้น  ผัสสะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 190</p><p>ย่อมถูกต้องเขาผู้เข้าถึงแล้ว    ดูก่อนปุณณะ    แม้เพราะอย่างนี้    เราจึงกล่าวว่า</p><p>สัตว์มีกรรมเป็นทายาท   ข้อนี้    เรากล่าวว่า   กรรมดำมีวิบากดำ.</p><p>           ดูก่อนปุณณะ  <strong>ก็กรรมขาว  มีวิบากขาว เป็นไฉน</strong>  ดูก่อนปุณณะ</p><p>บุคคลบางคนในโลกนี้    ประมวลกายสังขาร   อันไม่มีความทุกข์  ประมวลวจี-</p><p>สังขาร   อันไม่มีความทุกข์   ประมวลมโนสังขาร  อันไม่มีความทุกข์  ครั้นแล้ว</p><p>เขาย่อมเข้าถึงโลกอันไม่มีความทุกข์   ผัสสะอันไม่มีความทุกข์   ย่อมถูกต้องเขา</p><p>ผู้เข้าถึงโลกอันไม่มีความทุกข์     เขาอันผัสสะไม่มีความทุกข์ถูกต้องแล้ว     ย่อม</p><p>เสวยเวทนาอันไม่มีความทุกข์  เป็นสุขโดยส่วนเดียว  ดุจเทพชั้นสุภกิณหาฉะนั้น</p><p>ดูก่อนปุณณะ  เพราะกรรมที่มีดังนี้แล  ความอุปบัติของสัตว์จึงมี  สัตว์ทำกรรม</p><p>ใดไว้    ย่อมเข้าถึงเพราะกรรมนั้น    ผัสสะย่อมถูกต้องเขาผู้เข้าถึงแล้ว     ดูก่อน</p><p>ปุณณะ   แม้เพราะอย่างนี้   เราจึงกล่าวว่า   สัตว์มีกรรมเป็นทายาท   ข้อนี้  เรา</p><p>กล่าวว่า   กรรมขาวมีวิบากขาว.                                                           </p><p>           ดูก่อนปุณณะ  <strong>ก็กรรมทั้งดำทั้งขาว  มีวิบากทั้งดำทั้งขาว</strong>  เป็น</p><p>ไฉน  ดูก่อนปุณณะ  บุคคลบางคนในโลกนี้   ประมวลกายสังขาร  อันมีความ</p><p>ทุกข์บ้าง  ไม่มีความทุกข์บ้าง   ประมวลวจีสังขาร   อันมีความทุกข์บ้าง   ไม่มี</p><p>ความทุกข์บ้าง   ประมวลมโนสังขาร   อันมีความทุกข์บ้าง   ไม่มีความทุกข์บ้าง</p><p>ครั้นแล้ว     เขาย่อมเข้าถึงโลกอันมีความทุกข์บ้าง    ไม่มีความทุกข์บ้าง    ผัสสะ</p><p>อันมีความทุกข์บ้าง    ไม่มีความทุกข์บ้าง    ย่อมถูกต้องเขาผู้เข้าถึงโลก    อันมี</p><p>ความทุกข์บ้าง   ไม่มีความทุกข์บ้าง   เขาอันผัสสะที่มีความทุกข์บ้าง  ไม่มีความ</p><p>ทุกข์บ้างถูกต้องแล้ว   ย่อมเสวยเวทนาอันมีความทุกข์บ้าง    ไม่มีความทุกข์บ้าง</p><p>มีทั้งสุขและทุกข์ระคนกัน    ดุจพวกมนุษย์    เทพบางเหล่าและสัตว์วินิบาตบาง</p><p>เหล่าฉะนั้น  ดูก่อนปุณณะ   เพราะกรรมที่มีดังนี้แล   ความอุปบัติของสัตว์จึงมี</p><p>สัตว์ทำกรรมใดไว้     ย่อมเข้าถึงเพราะกรรมนั้น       ผัสสะย่อมถูกต้องเขาผู้เข้าถึง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 191</p><p>แล้ว    ดูก่อนปุณณะ   แม้เพราะอย่างนี้    เราจึงกล่าวว่า   สัตว์มีกรรมเป็นทายาท</p><p>ข้อนี้เรากล่าวว่า   กรรมทั้งดำทั้งขาว   มีวิบากทั้งดำทั้งขาว.</p><p>           ดูก่อนปุณณะ  <strong>ก็กรรมไม่ดำไม่ขาว  มีวิบากไม่ดำไม่ขาว  ย่อม</strong></p><p><strong>เป็นไปเพื่อความสิ้นกรรมนั้นเป็นไฉน</strong>   ดูก่อนปุณณะ   บรรดากรรม ๓</p><p>ประการนั้น    เจตนาเพื่อละกรรมดำ    มีวิบากดำ    เจตนาเพื่อละกรรมขาว    มี</p><p>วิบากขาว   เจตนาเพื่อละกรรมทั้งดำทั้งขาว    มีวิบากทั้งดำทั้งขาวนั้นเสีย   ข้อนี้ </p><p>เรากล่าวว่า    กรรมไม่ดำไม่ขาว    มีวิบากไม่ดำไม่ขาว     ย่อมเป็นไปเพื่อความ</p><p>สิ้นกรรม   ดูก่อนปุณณะ   กรรม ๔ ประการนี้แล    เราทำให้แจ้งชัดด้วยปัญญา</p><p>อันยิ่งเองแล้ว   สอนผู้อื่นให้รู้ตาม.</p><p>                      <strong>ปุณณโกลิยบุตรแสดงคนเป็นอุบาสก</strong></p><p>           [๘๙]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว     ปุณณโกลิยบุตรผู้</p><p>พระพฤติวัตรดังโค   ได้กราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ภาษิตของพระองค์</p><p>แจ่มแจ้งนัก   เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ   เปิดของที่ปิด   บอกทางแก่</p><p>คนหลงทาง    หรือตามประทีปในที่มืด    ด้วยหวังว่าผู้มีจักษุจักเห็นรูป    ดังนี้ </p><p>ฉันใด   พระโคดมผู้เจริญ  ทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยายฉันนั้นเหมือนกัน</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ข้าพระองค์ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า     พระธรรมและ</p><p>พระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นสรณะ    ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงจำข้าพระองค์ว่าเป็น</p><p>อุบาสก   ผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต   ทั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป.</p><p>                         <strong>เสนิยอเจละขอบรรพชาอุปสมบท</strong></p><p>           เสนิยอเจละ    ผู้ประพฤติวัตรดังสุนัขได้กราบทูลว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ   ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ภาษิตของพระ-  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 192</p><p>องค์แจ่มแจ้งนัก     เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ    เปิดของที่ปิด    บอก</p><p>ทางแก่คนหลงทาง   หรือตามประทีปในที่มืด    ด้วยหวังว่า    ผู้มีจักษุจักเห็นรูป</p><p>ดังนี้    ฉันใด    พระโคดมผู้เจริญ    ทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยายฉันนั้น</p><p>เหมือนกัน     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า  พระ- </p><p>ธรรมและพระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นสรณะ   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์พึงได้</p><p>บรรพชาอุปสมบทในสำนักของพระผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>           พ.   ดูก่อนเสนิยะ  ผู้ใดเคยเป็นอัญญเดียรถีย์  หวังการบรรพชาอุปสม</p><p>บทในธรรมวินัยนี้  ผู้นั้นต้องอยู่ปริวาส ๔ เดือนก่อน  ต่อล่วง ๔ เดือน  ภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย    มีจิตอันอัญญเดียรถีย์ให้ยินดีแล้ว    จึงจะให้บรรพชาอุปสมบทเพื่อ</p><p>ความเป็นภิกษุ   ก็แต่ว่า   เราทราบความต่างแห่งบุคคลในข้อนี้.</p><p>                                          <strong>ติตถิยปริวาส</strong></p><p>           [๙๐]   เส.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ถ้าผู้เคยเป็นอัญญเดียรถีย์มาก่อน</p><p>หวังการบรรพชาอุปสมบทในพระธรรมวินัยนี้      ต้องอยู่ปริวาส ๔ เดือนก่อน</p><p>ต่อล่วง ๔ เดือน  ภิกษุมีจิตอันอัญญเดียรถีย์ให้ยินดีแล้วจึงให้บรรพชาอุปสมบท</p><p>เพื่อความเป็นภิกษุไซร้   ข้าพระองค์จักอยู่ปริวาสถึง  ๔ ปี  ต่อล่วง ๔ ปี  ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายมีจิตอันข้าพระองค์ให้ยินดีแล้ว       จึงให้ข้าพระองค์บรรพชาอุปสมบท</p><p>เพื่อความเป็นภิกษุเถิด.</p><p>           เสนิยอเจละผู้พระพฤติกุกกุรวัตร    ได้บรรพชาอุปสมบทในสำนักของ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว   เมื่อท่านเสนิยะอุปสมบทแล้วไม่นาน   หลีกออกไปอยู่</p><p>แต่ผู้เดียว   เป็นผู้ไม่ประมาท   มีความเพียร  มีตนส่งไปอยู่  ไม่นานนัก   ทำให้</p><p>แจ้งซึ่งที่สุดพรหมจรรย์   ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า   ที่กุลบุตรทั้งหลายผู้มีความต้อง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 193</p><p>การ     ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบ     ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง    ใน</p><p>ปัจจุบัน  เข้าถึงอยู่  รู้ชัดว่า   ชาติสิ้นแล้ว    พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว   กิจที่ควรทำ</p><p>ทำเสร็จแล้ว     กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี    ท่านพระเสนิยะได้เป็นพระ-</p><p>อรหันต์รูปหนึ่ง  ในจำนวนพระอรหันต์ทั้งหลาย  ดังนี้แล.</p><p>                                      <em>จบกุกกุโรวาทสูตรที่  ๗</em></p><p>                         <strong>๗.  อรรถกถากุกกุโรวาทสูตร</strong> <sup>๑</sup></p><p>           <strong>กุกกุโรวาทสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม</strong>   <strong>สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้ฟังมา</p><p>แล้วอย่างนี้.                                                                                               </p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้น    บทว่า   <strong>โกลิเยสุ</strong>    คือชนบทที่มีชื่ออย่างนี้.</p><p>โกลิยะนั้นเป็นชนบทหนึ่ง   เรียกกันอย่างนี้ก็เพราะว่าเป็นถิ่นที่อยู่ของเหล่าพระ-</p><p>ราชกุมารฝ่ายโกลิยวงศ์ซึ่งดำรงอยู่ ณ นครโกลิยะ  ในชนบทชื่อ <strong>โกลิยะ</strong>  นั้น. </p><p>คำว่า  <strong>หลิทฺทวสน</strong>  ความว่า  คนทั้งหลายนุ่งห่มผ้าสีเหลือง   เล่นนักขัตฤกษ์</p><p>ในคราวสร้างนิคมนั้น  สิ้นสุดการเล่นนักขัตฤกษ์แล้ว  พวกเขาก็ยกชื่อนิคมขนาน</p><p>นามว่า  <strong>หลิททวสนะ</strong>.    อธิบายว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทำหลิททวสนะ</p><p>นิคมนั้นให้เป็นโคจรคาม  ประทับอยู่.  ก็ที่อยู่ในหลิททวสนนิคมนั้น   ยังไม่ได้</p><p>กำหนดกันไว้ก็จริงอยู่    ถึงอย่างนั้นก็พึงทราบว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับ</p><p>อยู่  ณ เสนาสนะอันสมควรแก่พระพุทธะทั้งหลาย.  คำว่า  <strong>โควตฺติโก</strong>  ความว่า</p><p>ผู้สมาทานโควัตร  การพระพฤติอย่างโค   คือตั้งเขาทั้งสองเขาบนศีรษะ  ผูกหาง</p><p>   ๑.  อรรถกถาเรียก กุกกุรวัตติยสตร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 194</p><p>เที่ยวเคี้ยวหญ้ากับเหล่าโค.   คำว่า   <strong>อเจโล</strong>   แปลว่า   เปลือย   ไม่มีผ้า.   คำว่า</p><p><strong>เสนิโย</strong>  เป็นชื่อของเขา.  คำว่า  <strong>กุกฺกุรวตฺติโก</strong>  ความว่า ผู้สมาทานกุกกุรวัตร</p><p>การประพฤติอย่างสุนัข   ทำกิริยาของสุนัขทุกอย่าง.   ปุณณะ   กับ   เสนิยะ   ทั้ง</p><p>สองนั้น. เป็นสหายเล่นฝุ่นด้วยกันมา. คำว่า  <strong>กุกฺกุโรว</strong>   <strong>ปลิกุญิตฺวา</strong>  ความ</p><p>ว่า    ขึ้นชื่อว่าสุนัข    เมื่อนั่งใกล้ ๆ นาย    เอาเท้าทั้งสองข้างตะกุยที่พื้นนั่งเห่า</p><p>เสียงสุนัข  เสนิยะ  คิดว่า  แม้เราจักกระทำดุจกิริยาเเห่งสุนัข   ครั้นกล่าวทักทาย</p><p>ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว     ก็เอาเท้าทั้งสองข้างตะกุยพื้น   สลัดศีรษะ</p><p>ทำเสียงภุภุ  นั่งคู้มือและเท้าเหมือนสุนัข. คำว่า <strong>ฉมาย</strong>  <strong>นิกฺขิตฺวา</strong>  แปลว่า  ที่เขา</p><p>วางไว้ที่พื้นดิน.  คำว่า  <strong>สมตฺต</strong>  <strong>สมาทินฺน</strong>  แปลว่า  ที่ยึดอย่างบริบูรณ์.  คำว่า</p><p><strong>กา</strong>  <strong>คติ</strong>   คือผลสำเร็จเป็นอย่างไร.  คำว่า  <strong>โก</strong>  <strong>อภิสมฺปรายโน</strong>  หมายถึงภาย</p><p>ภาคหน้า   คือบังเกิดในที่ไหน.   คำว่า  <strong>อล</strong>   ความว่า   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>ห้ามถึง ๓ ครั้ง ด้วยทรงพระดำริว่า สิ่งที่ไม่น่ารักจักมีแก่เขา. คำว่า <strong>กุกฺกุรวตฺต</strong></p><p>คือการถือเอาอากัปกิริยาของสุนัข .   คำว่า  <strong>ภาเวติ</strong>  แปลว่า   ทำให้เจริญ.  คำว่า</p><p><strong>ปริปุณฺณ</strong>    คือไม่พร่อง.    คำว่า   <strong>อพฺโพกิณฺณ</strong>   คือไม่ว่างเว้น.    คำว่า</p><p><strong>กุกฺกุรสีล</strong>  คือความพระพฤติของสุนัข.   คำว่า  <strong>กุกฺกุรจิตฺต</strong>  คือ  เกิดความคิด</p><p>อย่างนี้ว่า   ตั้งแต่วันนี้    เราจักกระทำการที่สุนัขทั้งหลายพึงกระทำ.   คำว่า</p><p><strong>กุกฺกุรากปฺป</strong>   ความว่า   อาการเดินของเหล่าสุนัขมีอยู่   อาการที่เห็นสุนัขเหล่า</p><p>อื่นแล้วแยกเขี้ยวเดินไป   อาการนี้ชื่อว่า     อาการของสุนัข.    เขาทำอาการของ</p><p>สุนัขนั้นให้ปรากฏ. ในคำว่า  <strong>อิมินาห</strong>  <strong>สีเลน</strong>  เป็นต้น    ความว่า  ข้าพระองค์</p><p>จักเป็นเทวดาหรือเทวดาองค์หนึ่งด้วยความประพฤติ ด้วยการสมาทานวัตร ด้วย</p><p>การประพฤติตบะที่ทำได้ยากหรือด้วยพรหมจรรย์คือการเว้นเมถุนนี้.คำว่า <strong>เทโว</strong></p><p>คือบรรดาเทวดาทั้งหลาย   มีท้าวสักกะ   ท้าวสุยามะเป็นต้น    เป็นเทวดาองค์ใด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 195</p><p>องค์หนึ่ง.   คำว่า   <strong>เทวญฺตโร</strong>    คือบรรดาเทวดาเหล่านั้นเป็นเทวดาองค์ใด</p><p>องค์หนึ่งในฐานะที่ ๒ ที่  ๓   เป็นต้น.  คำว่า   <strong>มิจฺฉาทิฏิ</strong>  ความว่า   ความ</p><p>เห็นนั้นของเขา   ชื่อว่ามิจฉาทิฏฐิ   เพราะการยึดถือทางที่มิใช่ทางไปสู่เทวโลกว่า</p><p>เป็นทางไปสู่เทวโลก.   คำว่า   <strong>อญฺตร</strong>  <strong>คตึ</strong>  <strong>วทามิ</strong>   ความว่า   ก็คติของเขา</p><p>เป็นอื่นไปจากนรกหรือกำเนิดสัตว์ดิรัจฉานไม่มี   เพราะฉะนั้น     พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าจึงตรัสอย่างนี้.  คำว่า  <strong>สมฺปชฺชมาน</strong>   คือกุกกุรวัตรที่เขาปฏิบัติอยู่   ไม่</p><p>เจือด้วยทิฏฐิ. คำว่า <strong>นาห ภนฺเต  เอต  โรทามิ  ย   ม  ภนฺเต ภควา เอวมาห</strong></p><p>ความว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสคำพยากรณ์อันใดกะ</p><p>ข้าพเจ้าอย่างนี้    ข้าพระองค์มิได้ร้องไห้   มิได้คร่ำครวญ    มิได้ทอดถอนถึงคำ</p><p>พยากรณ์อันนั้น    ของพระผู้มีพระภาคเจ้าดอก.    บัณฑิตพึงทราบความข้อนั้น</p><p>ด้วยอำนาจกรรมของตนเอง    ด้วยประการฉะนี้.    ไม่พึงทราบความด้วยอาการ</p><p>เพียงน้ำตาไหล.   ก็ในข้อนี้   มีการประกอบความดังนี้ว่า</p><p>                 <strong>มต วา อมฺมา  โรทนฺติ         โย วา  ชีว น ทิสฺสติ</strong></p><p><strong>                 ชีวนฺต  อมฺม  ปสฺสนฺตี           กสฺมา  ม  อมฺม  โรทสิ.</strong></p><p><strong>                              แม่จ๋า   คนทั้งหลาย    เขาร้องไห้ถึง</strong></p><p><strong>                      แต่คนที่ตายแล้ว    หรือคนที่ยังเป็นอยู่แต่ไม่</strong></p><p><strong>                      พบกัน  เมื่อแม่เห็นฉันยังเป็นอยู่ เหตุไร  แม่</strong></p><p><strong>                      จึงร้องไห้ถึงฉันเล่า  แม่จ๋า. . .(คำของสานุ</strong></p><p><strong>                      สามเณร)</strong></p><p>           คำว่า  <strong>อปิจ</strong>  <strong>เม</strong>  <strong>อิท</strong>  <strong>ภนฺเต</strong>  ความว่า  นายเสนิยะ  กราบทูลว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    อนึ่งเล่ากุกกุรวัตรนี้      ข้าพเจ้าสมาทานมาเป็นเวลายาว</p><p>นาน    แม้เมื่อปฏิบัติกุกกุรวัตรนั้น  ก็ไม่มีความเจริญ  เมื่อปฏิบัติผิดก็ไม่มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 196</p><p>ความเสื่อม   (จัญไร)   กรรมที่ข้าพเจ้ากระทำมาเป็นเวลาเพียงนี้ก็เกิดเป็นโมฆะ</p><p>(ไม่มีผล)   เพราะฉะนั้น   ข้าพเจ้าเมื่อพิจารณาเห็น   ความวิบัติของตัวเอง  จึง</p><p>ร้องไห้   พระเจ้าข้า.   คำว่า  <strong>โควตฺต</strong>   เป็นต้น     ก็พึงทราบตามนัยที่กล่าวมา</p><p>แล้วในกุกกุรวัตรเป็นอาทินั่นแล.  คำว่า  <strong>คฺวากปฺป</strong>  แยกสนธิเป็น <strong>โคอากปฺป</strong></p><p>แปลว่า  อาการของโค.   คำที่เหลือก็เป็นเช่นเดียวกับคำที่กล่าวมาแล้วในอาการ</p><p>ของสุนัขนั่นแหละ    เห็นเหล่าสุนัขตัวอื่น ๆ  แล้วแยกเขี้ยวเดินไปในกุกกุรวัตร</p><p>นั้น    ฉันใด    ก็พึงทราบอาการที่โคเห็นโคตัวอื่น ๆ    แล้วยกหูทั้งสองเดินไป</p><p>ในโควัตรนี้ก็ฉันนั้น.  คำนอกนั้นก็เหมือนกันนั่นแหละ.</p><p>           คำว่า  <strong>จตฺตารีมานิ</strong>  <strong>ปุณฺณ</strong>    <strong>กมฺมานิ</strong>   ความว่า  เหตุไร   พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าจึงทรงปรารภพระธรรมเทศนานี้.      ก็เพราะเทศนานี้มาด้วยอำนาจ</p><p>การกระทำกรรมบางอย่าง    เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกรรม ๔  หมวดนี้แล้ว</p><p>การกระทำของคนเหล่านี้จักปรากฏ    เพราะฉะนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรง</p><p>ปรารภเทศนานี้.   อนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ทรงทราบว่าคนทั้งสองนี้จักเข้าใจ</p><p>กรรม ๔ หมวด  ที่กำลังทรงแสดงนี้เท่านั้น    ต่อนั้น  คนหนึ่งจักถึงสรณะ  คน</p><p>หนึ่งจักบวชแล้วบรรลุพระอรหัต   ดังนั้น     เทศนานี้เท่านั้นเป็นสัปปายะของ</p><p>พวกเขา  จึงทรงปรารภเทศนานี้.   บรรดาบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>กณฺห</strong>   แปลว่า</p><p>ดำ  ได้แก่กรรมที่เป็นอกุศลกรรมบถ  ๑๐. บทว่า <strong>กณฺหวิปาก</strong>  คือมีวิบากดำ</p><p>เพราะทำให้บังเกิดในอบาย.   บทว่า  <strong>สุกฺก</strong>   แปลว่า   ขาว   ได้แก่กรรมที่เป็น</p><p>กุศลกรรมบถ ๑๐.  บทว่า  <strong>สุกกวิปาก</strong>   คือมีวิบากขาว    เพราะทำให้บังเกิด</p><p>ในสวรรค์. บทว่า  <strong>กณฺหสุกฺก</strong>  คือกรรมที่คละกัน. บทว่า  <strong>กณฺหสุกฺกวิปาก</strong></p><p>คือมีสุขและทุกข์เป็นวิบาก.   แท้จริง  บุคคลทำกรรมคละกันแล้ว  เกิดในกำเนิด</p><p>สัตว์ดิรัจฉาน   ในตำแหน่งช้างมิ่งมงคลเป็นต้น    ด้วยอกุศลกรรม  ก็เสวยสุขใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 197</p><p>ปวัตติกาลด้วยกุศลกรรม.    แม้เขาเกิดในราชตระกูล    ด้วยกุศลกรรม   ก็เสวย</p><p>ทุกข์ในปวัตติกาลด้วยอกุศลกรรม.    กรรมคือเจตนาในมรรค ๔  อันกระทำให้</p><p>สิ้นกรรมทรงประสงค์เอาว่า  กรรมไม่ดำไม่ขาว.   ก็ผิว่า  กรรมนั้นพึงเป็นกรรม</p><p>ดำไซร้    ก็จะพึงให้วิบากดำ    ผิว่าเป็นกรรมขาวไซร้     ก็จะพึงให้วิบากขาว.</p><p>ส่วนเจตนากรรมในมรรค  ๔  ตรัสว่า  ไม่ดำไม่ขาว  ก็เพราะมีวิบากไม่ดำไม่ขาว</p><p>เหตุไม่ให้วิบากทั้งสอง.  ความในอุเทศเท่านี้ก่อน.</p><p>           ส่วนในนิเทศพึงทราบความดังต่อไปนี้.  บทว่า  <strong>สพฺยาปชฺฌ</strong>  แปลว่า</p><p>มีทุกข์.   ในกายสังขารเป็นต้น   อกุศลเจตนา  ๑๒  ที่ถึงความไหว้ด้วยอำนาจการ</p><p>จับถือเป็นต้น    ในกายทวาร   ชื่อว่า   <strong>กายสังขารมีทุกข์</strong>.  อกุศลเจตนา  ๑๒</p><p>นั้นนั่นแล        ที่ทำให้การเปล่งคำเป็นไปได้ด้วยอำนาจการเคลื่อนไหวลูกคาง</p><p>ในวจีทวาร   ชื่อว่า   <strong>วจีสังขาร</strong>.    อกุศลเจตนา   ที่ยังไม่ถึงความไหวทั้งสองที่</p><p>เป็นไปในมโนทวาร  สำหรับคนที่กำลังคิดอยู่ลับ ๆชื่อว่า  <strong>มโนสังขาร</strong>.  ดังนี้ น</p><p>อกุศลเจตนาเท่านั้น    ที่ต่างโดยเป็นกายทุจริตเป็นต้นในทวารแม้ทั้งสาม    พึง</p><p>ทราบว่า  <strong>สังขาร</strong>.</p><p>           แท้จริง  ในพระสูตรนี้  <strong>เจตนา</strong> <strong>ชื่อว่า</strong> <strong>ธุระ</strong>.  ในอุปาลิ  (วาท) สูตร</p><p><strong>เจตนา</strong> <strong>ชื่อว่า</strong> <strong>กรรม</strong>.  บทว่า   <strong>อภิสงฺขริตฺวา</strong>  คือ ชักมา.  อธิบายว่า ประ-</p><p>มวลมา.  บทว่า  <strong>สพฺยาปชฺฌ</strong> <strong>โลก</strong>  คือเข้าถึงโลกที่มีทุกข์.  บทว่า <strong>สพฺยา-</strong></p><p><strong>ปชฺฌา  ผสฺสา   ผุสนฺติ</strong>   คือผัสสะที่มีทุกข์เป็นวิบาก   ย่อมถูกต้อง.    คำว่า</p><p><strong>เอกนฺตทุกฺข</strong>  ได้แก่  ทุกข์หาระหว่างมิได้.  คำว่า <strong>ภูตา</strong>  เป็นปัญจมีวิภัติ  ลง</p><p>ในอรรถว่า   เหตุ.   ความเข้าถึง (อุปบัติ)    ของสัตว์ที่เกิดแล้ว     ย่อมมีเพราะ</p><p>กรรมที่มีแล้ว.  ท่านอธิบายว่า  สัตว์ทั้งหลายย่อมทำกรรมที่มีแล้วอย่างไร  ความ</p><p>เข้าถึงของสัตว์เหล่านั้น    ย่อมมีด้วยอำนาจกรรมที่มีส่วนเสมอกัน    กับกรรมที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 198</p><p>มีแล้วอย่างไร.  ด้วยเหตุนั้นนั่นแล พระผู้มีพระภาคเจ้า จึงตรัสว่า สัตว์ทำกรรม</p><p>อันใดไว้    ย่อมเข้าถึงเพราะกรรมอันนั้น.   บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>เตน</strong></p><p>ความว่า   สัตว์ทั้งหลาย    พระองค์ตรัสว่า    เหมือนเกิดเพราะกรรม    แต่ชื่อว่า</p><p>การอุปบัติ    ย่อมมีเพราะวิบาก    ก็เพราะกรรมเป็นเหตุแห่งวิบาก   ฉะนั้นสัตว์</p><p>ย่อมเกิดเพราะกรรมอันเป็นมูลเหตุนั้น.    บทว่า   <strong>ผสฺสา   ผุสนฺติ</strong>   ความว่า</p><p>สัตว์ทั้งหลายบังเกิดเพราะผลของกรรมอันใด      ผัสสะย่อมถูกต้องผลของกรรม</p><p>อันนั้น.  บทว่า  <strong>กมฺมทายาทา</strong> คือ ทายาทของกรรม,  เรากล่าวกรรมนั่นแหละ</p><p>ว่าเป็นทายาท   คือเป็นมรดกของสัตว์เหล่านี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อพฺยาปชฺฌ</strong>  แปลว่า  ไม่มีทุกข์.  ในวาระนี้    (นิทเทสวาร)</p><p>เจตนาฝ่ายกามาวจรกุศล  ๘  ที่เป็นไปในกายทวาร  ชื่อว่า<strong>กายสังขาร.</strong>  เจตนา</p><p>ฝ่ายกามาวจรกุศล ๘  นั้นนั่นแหละ    ที่เป็นไปในวจีทวาร   ชื่อว่า   <strong>วจีสังขาร.</strong></p><p>เจตนาฝ่ายกามาวจรกุศล  ๘ ที่เป็นไปในมโนทวาร    และเจตนาในฌานเบื้องต่ำ</p><p>๓ ชื่อว่า  <strong>อัพยาปัชฌมโนสังขาร.</strong></p><p>           <strong>ถามว่า</strong>   เจตนาในฌาน    จงยกไว้ก่อน    ทำไมกามาวจรจึงชื่อว่า</p><p>อัพยาปัชฌมโนสังขาร.   </p><p>           <strong>ตอบว่า</strong>   อัพยาปัชฌมโนสังขาร   ย่อมเกิดได้ในขณะเข้ากสิณ    และ</p><p>ขณะเสพกสิณเนือง ๆ   เจตนาฝ่ายกามาวจรต่อกับเจตนาปฐมฌาน     เจตนาใน</p><p>จตุตถฌาน  ต่อกับเจตนาในตติยฌาน.  ดังนั้น  กุศลเจตนาต่างโดยกายสุจริต</p><p>เป็นต้นเท่านั้น    แม้ในทวารทั้งสาม    พึงทราบว่า   สังขาร.    วาระที่สามก็พึง</p><p>ทราบด้วยอำนาจที่คละกันทั้งสองอย่าง.  ในคำว่า  <strong>เสยฺยถาปิ  มนุสฺสา</strong>  เป็นต้น</p><p>พึงทราบว่า  สำหรับพวกมนุษย์ก่อน  ปรากฏว่าบางคราวก็สุข  บางคราวก็ทุกข์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 199</p><p>ส่วนในเหล่าเทวดาทั้งหลาย   เหล่าภุมมเทวดา     ในเหล่าวินิปาติกสัตว์ทั้งหลาย</p><p>เหล่าเวมานิกเปรต   บางครั้งก็สุข   บางครั้งก็ทุกข์.     สุขย่อมเกิดได้แม้ในเหล่า</p><p>สัตว์ดิรัจฉานเช่นช้างเป็นต้น.  บทว่า   <strong>ตตฺร</strong>   แปลว่า    ในกรรมทั้ง ๓  นั้น.</p><p>บทว่า   <strong>ตสฺส   ปหานาย   ยา  เจตนา</strong>   ความว่า   เจตนาในมรรค   ก็เพื่อ</p><p>ประโยชน์แก่การละกรรมนั้น.   แต่ถึงกรรมแล้วชื่อว่า  ธรรมอย่างอื่นที่ขาวกว่า</p><p>เจตนาในมรรคไม่มี.  ฝ่ายอกุศลเจตนา  ๑๐ ถึงกรรม  ๔  หมวดนี้แล้ว  ชื่อว่า  ดำ.</p><p>กุศลเจตนาที่เป็นไปในภูมิ ๓  ชื่อว่า  ขาว.  มรรคเจตนามาแล้วว่า ไม่ดำไม่ขาว.</p><p>นายเสนิยะนั้นคิดว่า  ตัวเราเหมือนจะเปลี่ยนความคิดว่า   เราประกอบตัวไว้ใน</p><p>ฝ่ายธรรมที่ไม่นำสัตว์ออกจากทุกข์มาเป็นเวลานานแล้วหนอ    ทำตนให้ลำบาก</p><p>เปล่า   จักอาบน้ำที่ริมฝั่งแม่น้ำที่แห้ง   เป็นเหมือนคนปักหลักลงในแกลบไม่ทำ</p><p>ประโยชน์อะไร ๆ    ให้สำเร็จเลย   เอาเถิด   เราจะประกอบตัวไว้ในความเพียร</p><p>ดังนี้แล้ว   จึงกล่าวคำนี้ว่า   <strong>ลเภยฺยาห   ภนฺเต.</strong></p><p>            ครั้งนั้น  ติตถิยปริวาส  (การอยู่อบรมสำหรับเดียรถีย์)  อันใด พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงบัญญัติไว้แล้วในขันธกวินัยว่า  ผู้เคยเป็นอัญญเดียรถีย์  ตั้งอยู่ใน</p><p>ภูมิของสามเณรแล้วสมาทานอยู่ปริวาส   โดยนัยว่า   ท่านเจ้าข้า   ข้าพเจ้ามีชื่อนี้</p><p>เคยเป็นอัญญเดียรถีย์  ประสงค์จะอุปสมบทในธรรมวินัยนี้  ท่านเจ้าข้า  ข้าพเจ้า</p><p>นั้นขอปริวาส ๔ เดือนกะสงฆ์   ดังนี้เป็นต้น.   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงหมายเอา</p><p>ติตถิยปริวาสนั้น  จึงตรัสเป็นต้นว่า  <strong>โย  โข  เสนิย  อญฺติตฺถิยปุพฺโพ</strong>  ดังนี้.</p><p>บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า <strong>ปพฺพชฺช</strong>  ตรัสด้วยอำนาจความที่ทรงมีพระวาจาอ่อน</p><p>หวาน.  แม้ที่จริง เสนิยะนั้นไม่อยู่ปริวาสก็ได้บรรพชา.  แต่เขาต้องการอุปสมบท</p><p>บำเพ็ญวัตร ๘ ประการ  มีการเข้าบ้านเป็นต้น   พึงอยู่ปริวาส    เกินกาลกำหนด.</p><p>บทว่า   อารทฺธจิตฺตา   คือมีจิตยินดีแล้วด้วยการบำเพ็ญวัตร ๘ ประการ.   นี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 200</p><p>เป็นความย่อในเรื่องติตถิยปริวาสนั้น.     ส่วนความพิสดารของติตถิยปริวาสนั้น </p><p>พึงทราบตามนัยที่กล่าวไว้แล้ว  ในกถาปัพพัชชาขันธกะ  คัมภีร์อรรถกถาวินัย</p><p>ชื่อสมันตปาสาทิกา.  คำว่า  <strong>อปิจ เมตฺถ</strong>  แยกสนธิว่า <strong>อปิจ  เม  เอตฺถ.</strong>   คำว่า</p><p><strong>ปุคฺคลเวมตฺตตา  วิทิตา</strong>  คือรู้ความที่บุคคลเป็นต่าง ๆ กัน.  พระผู้มีพระภาค- </p><p>เจ้าทรงแสดงว่า   คำนี้ปรากฏแก่เราว่า   บุคคลนี้ควรอยู่ปริวาส  บุคคลนี้ไม่ควร</p><p>อยู่ปริวาส.    ต่อจากนั้น    <strong>เสนิยะ</strong>คิดว่า  โอ   พระพุทธศาสนาน่าอัศจรรย์จริง</p><p>ที่คนขัดสีทุบอย่างนี้แล้ว     ก็ยึดเอาแต่ที่ควร     ที่ไม่ควรก็ทิ้งไป.     ต่อแต่นั้น</p><p>เขาก็เกิดอุตสาหะในการบรรพชาว่าดีกว่า จึงกราบทูลว่า <strong>สเจ โข ภนฺเต</strong> ดังนี้.</p><p>คราวนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบความที่เขามีฉันทะแรงกล้า    ทรงดำริ</p><p>ว่า   เสนิยะไม่ควรอยู่ปริวาส.   จึงตรัสเรียกภิกษุรูปหนึ่งมาว่า   ภิกษุ   เธอไปให้</p><p>เสนิยะอาบนำแล้วให้บรรพชา    แล้วนำตัวมา.   ภิกษุนั้นก็กระทำอย่างนั้น   ให้</p><p>เขาบรรพชาแล้วนำมายังสำนักพระผู้มีพระภาคเจ้า.   พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับ</p><p>นั่งกลางหมู่สงฆ์   ให้เขาอุปสมบทแล้ว.   ด้วยเหตุนั้น     ท่านจึงกล่าวว่า   เสนิย-</p><p>นิครนถ์ผู้ถือกุกกุรวัตร ก็ได้บรรพชาอุปสมบทในสำนักของพระผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>บทว่า  <strong>อจิรูปสมฺปนฺโน</strong>   แปลว่า  อุปสมบทแล้วไม่นาน.  บทว่า <strong>วูปกฏฺโ</strong></p><p>คือปลีกกายและจิต   ออกจากวัตถุกามและกิเลสกาม.   บทว่า  <strong>อปฺปมตฺโต</strong>   คือ</p><p>ผู้ไม่ละสติในกัมมัฏฐาน.   บทว่า   <strong>อาตาปี</strong>   คือผู้มีคุณเครื่องเผากิเลส   ด้วย</p><p>คุณเครื่องเผากิเลสคือความเพียร   ที่นับได้ว่าเป็นไปทางกายและทางจิต.  บทว่า</p><p><strong>ปหิตตฺโต</strong>  คือผู้มีตนอันส่งไป   มีอัตภาพอันสละแล้ว    เพราะเป็นผู้ไม่เยื่อใย</p><p>ในร่างกายและชีวิต.   คำว่า  <strong>ยสฺสตฺถาย</strong>   แยกสนธิว่า  <strong>ยสฺส   อตฺถาย.</strong>   บทว่า</p><p><strong>กุลปุตฺตา</strong>  คือ  บุตรผู้มีมรรยาทและสกุล.  บทว่า  <strong>สมฺมเทว</strong>   คือ  โดยเหตุ</p><p>โดยการณ์.   คำว่า   <strong>ตทนุตฺตร</strong>   แยกสนธิว่า   <strong>ต  อนุตฺตร.</strong>  บทว่า     <strong>พฺรหฺม- </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 201</p><p><strong>จริยปริโยสาน</strong>   คือ   อรหัตผลอันเป็นที่สุดแห่งมรรคพรหมจรรย์.   จริงแล้ว</p><p>กุลบุตรทั้งหลาย    ย่อมบวชเพื่อประโยชน์แก่มรรคพรหมจรรย์นั้น.   สองบทว่า</p><p><strong>ทิฏฺเว</strong>  <strong>ธมฺเม</strong>  คือ  ในอัตภาพนี้นี่แล.   บทว่า  <strong>สย</strong>  <strong>อภิญฺา</strong>  <strong>สจฺฉิกตฺวา</strong></p><p>คือ  กระทำให้ประจักษ์ด้วยปัญญา   ด้วยตัวเอง.   อธิบายว่า   ผู้ไม่มีผู้อื่นเป็น</p><p>ปัจจัย    (ไม่ต้องเชื่อผู้อื่น).   บทว่า   <strong>อุปสมฺปชฺช</strong>  <strong>วิหาสิ</strong>  คือ  บรรลุแล้ว</p><p>ให้ถึงพร้อมแล้วอยู่.    ผู้อยู่อย่างนี้แล   รู้ยิ่งว่า    ชาติสิ้นแล้ว ฯ ล ฯ.   พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้า   ครั้นทรงแสดงปัจจเวกขณภูมิ  (ญาณ)    แก่เสนิยะนั้นอย่างนี้แล้ว</p><p>เพื่อทรงให้เทศนาจบลงด้วยยอดคือพระอรหัต ท่านจึงกล่าวว่า ก็ท่านเสนิยะเป็น</p><p>พระอรหันต์องค์หนึ่งในบรรดาพระอรหันต์ทั้งหลายบรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า</p><p><strong>อญฺตโร</strong> คือ องค์หนึ่ง.  บทว่า  <strong>อรหต</strong>  คือ แห่งพระอรหันต์ทั้งหลาย   ใน</p><p>ข้อนี้มีอธิบายดังนี้ว่า   บรรดาพระอรหันตสาวกทั้งหลายของพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ท่านเสนิยะเป็นพระอรหันต์องค์หนึ่ง.   คำที่เหลือในที่ทุกแห่งตื้นทั้งนั้นแล.</p><p>                                  <em>จบอรรถกถากุกกุโรวาทสูตรที่  ๗ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 202</p><p>                                  <strong>๘.  อภยราชกุมารสูตร</strong></p><p>                                     <strong>ว่าด้วยอภัยราชกุมาร</strong></p><p>           [๙๑]   ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ เวฬุวันกลันทกนิวาปสถาน</p><p>เขตพระนครราชคฤห์    ครั้งนั้น    พระราชกุมารพระนามว่า   <strong>อภัย</strong>    เสด็จเข้า</p><p>ไปหา<strong>นิครนถ์นาฏบุตร</strong>ถึงที่อยู่   ทรงอภิวาทนิครนถ์นาฏบุตรแล้ว  ประทับนั่ง</p><p>ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>           [๙๒]  นิครนถ์นาฏบุตรได้ทูลอภัยราชกุมารว่า ไปเถิด    พระราชกุมาร</p><p>เชิญพระองค์ทรงยกวาทะแก่พระสมณโคดม   เมื่อพระองค์ทรงยกวาทะแก่สมณ-</p><p>โคดมอย่างนี้แล้ว   กิตติศัพท์อันงามของพระองค์จักระบือไปว่า   อภัยราชกุมาร</p><p>ทรงยกวาทะแก่สมณโคดมผู้มีฤทธิ์   มีอานุภาพมากอย่างนี้.</p><p>           อภัยราชกุมารตรัสถามว่า    ท่านผู้เจริญ       ก็ข้าพเจ้าจะยกวาทะแก่พระ-</p><p>สมณโคดม   ผู้มีฤทธิ์มาก  มีอานุภาพมากอย่างนี้  ได้อย่างไร.</p><p>           นิครนถ์นาฏบุตรทูลว่า   ไปเถิด   พระราชกุมาร   เชิญพระองค์เสด็จ</p><p>เข้าไปเฝ้าพระสมณโคดมถึงที่ประทับ     แล้วจงทูลถามพระสมณโคดมอย่างนี้ว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พระตถาคตจะพึงตรัสพระวาจาอันไม่เป็นที่ชอบใจของคน</p><p>อื่นบ้างหรือหนอ   ถ้าพระสมณโคดมถูกถามอย่างนี้แล้ว    จะทรงพยากรณ์อย่าง</p><p>นี้ว่า  ดูก่อนราชกุมาร   ตถาคตพึงกล่าววาจาอันไม่เป็นที่รัก   ไม่เป็นที่ชอบใจ</p><p>ของคนอื่น   ดังนี้ไซร้   พระองค์พึงทูลพระสมณโคดมอย่างนี้ว่า ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ    เมื่อเป็นอย่างนั้น      การกระทำของพระองค์จะต่างอะไรจากปุถุชนเล่า</p><p>เพราะแม้ปุถุชนก็พึงกล่าววาจาอันไม่เป็นที่รัก  ไม่เป็นที่ชอบใจของคนอื่น  ถ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 203</p><p>พระสมณโคดมถูกถามอย่างนี้แล้ว   จะทรงพยากรณ์อย่างนี้ว่า   ดูก่อนราชกุมาร</p><p>ตถาคตไม่พึงกล่าววาจาอันไม่เป็นที่รัก    ไม่เป็นที่ชอบใจของคนอื่น   ดังนี้ไซร้</p><p>พระองค์พึงทูลพระสมณโคดมอย่างนี้ว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เมื่อเป็นอย่าง</p><p>นั้น    อย่างไรพระองค์จึงทรงพยากรณ์พระเทวทัตว่า     เทวทัตจักเกิดในอบาย</p><p>จักเกิดในนรก   ตั้งอยู่สิ้นกัปหนึ่ง  เป็นผู้อันใครๆ เยียวยาไม่ได้  ดังนี้  เพราะ</p><p>พระวาจาของพระองค์นั้น       พระเทวทัตโกรธ     เสียใจ    ดูก่อนพระราชกุมาร</p><p>พระสมณโคดมถูกพระองค์ทูลถามปัญหาสองเงื่อนนี้แล้ว  จะไม่อาจกลืนเข้า  ไม่</p><p>อาจคายออกได้เลย    เปรียบเหมือนกะจับเหล็กที่ติดอยู่ในคอของบุรุษ   บุรุษนั้น</p><p>จะไม่อาจกลืนเข้า   ไม่อาจคายออกได้    ฉันใด    ดูก่อนราชกุมาร   พระสมณ-</p><p>โคดมก็ฉันนั้น  ถูกพระองค์ทูลถามปัญหาสองเงื่อนนี้แล้วจะไม่อาจกลืนเข้า  ไม่</p><p>อาจคายออกได้เลย.</p><p>           อภัยราชกุมารรับคำนิครนถ์นาฏบุตรแล้ว  เสด็จลุกจากอาสนะ  ทรง</p><p>อภิวาทนิครนถ์นาฏบุตร       ทรงทำประทักษิณแล้วเสด็จเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าถึงที่ประทับ      ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วประทับนั่ง  ณ ที่ควร</p><p>ส่วนข้างหนึ่ง      ครั้นแล้ว  ทรงแหงนดูพระอาทิตย์ทรงพระดำริว่า  วันนี้มิใช่</p><p>กาลจะยกวาทะแก่พระผู้มีพระภาคเจ้า    วันพรุ่งนี้เถิด   เราจักยกวาทะแก่พระผู้</p><p>มีพระภาคเจ้าในนิเวศน์ของเราดังนี้แล้ว      จึงกราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ขอพระผู้มีพระภาคเจ้ามีพระองค์เป็นที่ ๔    จงทรงรับ</p><p>ภัตตาหารของหม่อมฉัน      เพื่อเสวยในวันพรุ่งนี้    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรับ</p><p>ด้วยดุษณีภาพ    ลำดับนั้น    อภัยราชกุมารทรงทราบว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงรับแล้ว    เสด็จลุกจากอาสนะ   ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า    ที่ประทัก-</p><p>ษิณแล้ว  เสด็จหลีกไป  ครั้งนั้น  พอล่วงราตรีนั้นไป  เวลาเช้า  พระผู้มี- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 204</p><p>พระภาคเจ้าทรงนุ่งแล้ว   ทรงถือบาตรและจีวร    เสด็จเข้าไปยังนิเวศน์ของอภัย</p><p>ราชกุมารประทับนั่งบนอาสนะที่เขาปูลาดไว้     ลำดับนั้น     อภัยราชกุมารทรง</p><p>อังคาสพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยขาทนียโภชนียะอันประณีต       ให้อิ่มหนำเพียง</p><p>พอด้วยพระหัตถ์ของพระองค์เอง    เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสวยเสร็จ    ทรงชัก</p><p>พระหัตถ์จากบาตรแล้ว     อภัยราชกุมารทรงถืออาสนะต่ำอันหนึ่ง    ประทับนั่ง</p><p>ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.                                                                 </p><p>                                      <strong>วาจาที่ไม่เป็นที่รัก</strong></p><p>           [๙๓]  อภัยราชกุมารประทับนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้ว     ได้ทูล</p><p>ถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พระตถาคตจะพึงตรัสพระวาจา</p><p>อันไม่เป็นที่รัก  ไม่เป็นที่พอใจของคนอื่นบ้างหรือหนอ.                        </p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า     ดูก่อนราชกุมาร     ในปัญหาข้อนี้     จะ</p><p>วิสัชนาโดยส่วนเดียวมิได้.</p><p>           อ.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เพราะปัญหาข้อนี้  พวกนิครนถ์ได้ฉิบหาย</p><p>แล้ว.</p><p>           พ.   ดูก่อนราชกุมาร   เหตุไฉนพระองค์จึงตรัสอย่างนี้เล่า.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เพราะปัญหาข้อนี้   พวกนิครนถ์ได้ฉิบหายแล้ว</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ขอประทานพระวโรกาส     หม่อมฉันเข้าไปหานิครนถ์</p><p>นาฏบุตรถึงที่อยู่   อภิวาทแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง   นิครนถ์นาฏบุตรได้</p><p>บอกว่า ไปเถิด  พระราชกุมาร  เชิญพระองค์เสด็จไปยกวาทะแก่พระสมณโคดม</p><p>เถิด     เมื่อพระองค์ยกวาทะแก่พระสมณโคดมอย่างนี้     กิตติศัพท์อันงามของ </p><p>พระองค์จักระบือไปว่า  อภัยราชกุมารยกวาทะแก่พระสมณโคดม   ผู้มีฤทธิ์มาก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 205</p><p>มีอานุภาพมากอย่างนี้    เมื่อนิครนถ์นาฏบุตรกล่าวอย่างนี้  หม่อมฉันได้ถามว่า</p><p>ท่านผู้เจริญ     ก็ข้าพเจ้าจะยกวาทะแก่พระสมณโคดมผู้มีฤทธิ์มาก     มีอานุภาพ</p><p>มากอย่างนี้ได้อย่างไร.   นิครนถ์นาฎบุตรตอบว่า  ไปเถิด   พระราชกุมาร  เชิญ</p><p>พระองค์เสด็จเข้าไปเฝ้าพระสมณโคดมถึงที่ประทับ       แล้วจงทูลถามอย่างนี้ว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   พระตถาคตจะพึงตรัสพระวาจาอันไม่เป็นที่รัก    ไม่เป็น</p><p>ที่ชอบใจของผู้อื่นบ้างหรือหนอ     ถ้าพระสมณโคดมถูกพระองค์ทูลถามอย่างนี้ </p><p>แล้ว    จะทรงพยากรณ์อย่างนี้ว่า   ดูก่อนราชกุมาร    ตถาคตพึงกล่าววาจาอันไม่</p><p>เป็นที่รัก  ไม่เป็นที่ชอบใจของผู้อื่น  ดังนี้ไซร้  พระองค์พึงทูลพระสมณโคดม</p><p>อย่างนี้ว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    เมื่อเป็นอย่างนั้น    การกระทำของพระองค์</p><p>จะต่างอะไรจากปุถุชนเล่า   เพราะแม้ปุถุชนก็กล่าววาจาอันไม่เป็นที่รัก   ไม่เป็น</p><p>ที่ชอบใจของผู้อื่น     แต่ถ้าพระสมณโคดมถูกพระองค์ทูลถามอย่างนี้แล้ว     จะ</p><p>ทรงพยากรณ์อย่างนี้ว่า  ดูก่อนราชกุมาร   ตถาคตไม่พึงกล่าววาจาอันไม่เป็นที่</p><p>รัก   ไม่เป็นที่ชอบใจของผู้อื่น  ดังนี้ไซร้   พระองค์พึงทูลพระสมณโคดมอย่าง</p><p>นี้ว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อเป็นอย่างนั้น  อย่างไรพระองค์จึงทรงพยากรณ์</p><p>เทวทัตว่า   เทวทัตจักเกิดในอบาย   จักเกิดในนรก   ตั้งอยู่สิ้นกัปหนึ่ง   เป็นผู้</p><p>อันใคร ๆ เยียวยาไม่ได้  ดังนี้    เพราะพระวาจาของพระองค์นั้น  พระเทวทัต</p><p>โกรธ  เสียใจ  ดูก่อนพระราชกุมาร   พระสมณโคดมถูกพระองค์ทูลถามปัญหา</p><p>สองเงื่อนนี้แล้ว    จะไม่อาจกลืนเข้า    ไม่อาจคายออกได้เลย     เปรียบเหมือน</p><p>กะจับเหล็กติดอยู่ในคอของบุรุษ    บุรุษนั้นจะไม่อาจกลืนเข้า    ไม่อาจคายออก</p><p>ได้    ฉันใด    ดูก่อนราชกุมาร     พระสมณโคดมก็ฉันนั้น     ถูกพระองค์ทูล</p><p>ถามปัญหาสองเงื่อนนี้แล้ว    จะไม่อาจกลืนเข้า   ไม่อาจคายออกได้เลย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 206</p><p>                           <strong>วาจาที่ประกอบด้วยประโยชน์</strong></p><p>           [๙๔]   สมัยนั้นแล เด็กอ่อนได้แต่นอน   นั่งอยู่บนตักของอภัยราชกุมาร</p><p>ลำดับนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสกะอภัยราชกุมารว่า  ดูก่อนราชกุมาร  ท่าน</p><p>จะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    ถ้ากุมารนี้อาศัยความเผลอของพระองค์   หรือ</p><p>ของหญิงพี่เลี้ยง   พึงนำไม้หรือก้อนกรวดมาใส่ในปาก  พระองค์จะพึงทำเด็กนั้น</p><p>อย่างไร.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  หม่อมฉันจะพึงนำออกเสีย  ถ้าหม่อมฉันไม่อาจ</p><p>จะนำออกได้แต่ทีแรก  หม่อมฉันก็จะเอามือซ้ายประคองศีรษะแล้วอนิ้วมือขวา</p><p>ควักไม้หรือก้อนกรวดแม้พร้อมด้วยเลือดออกเสีย   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะ</p><p>หม่อมฉันมีความเอ็นดูในกุมาร.</p><p>           ดูก่อนราชกุมาร   ตถาคตก็ฉันนั้นเหมือนกัน   ย่อมรู้วาจาที่ไม่จริง  ไม่</p><p>แท้ไม่ประกอบด้วยประโยชน์   และวาจานั้นไม่เป็นที่รัก  ไม่เป็นที่ชอบใจของผู้</p><p>อื่น  ตถาคตไม่กล่าววาจานั้น อนึ่ง ตถาคตย่อมรู้วาจาที่จริง ที่แท้ แต่ไม่ประกอบ</p><p>ด้วยประโยชน์   และวาจาไม่เป็นที่รัก    ไม่เป็นที่ชอบใจของผู้อื่น    ตถาคตไม่</p><p>กล่าววาจานั้น  อนึ่ง  ตถาคตย่อมรู้วาจาที่จริง  ที่แท้ และประกอบด้วยประโยชน์</p><p>แต่วาจานั้นไม่เป็นที่รัก  ไม่เป็นที่ชอบใจของผู้อื่น  ในข้อนั้น  ตถาคตย่อมรู้กาล</p><p>ที่จะพยากรณ์วาจานั้น  ตถาคตย่อมรู้วาจาที่ไม่จริง    ไม่แท้    ไม่ประกอบด้วย</p><p>ประโยชน์แต่วาจานั้นเป็นที่รัก เป็นที่ชอบใจของผู้อื่น  ตถาคตไม่กล่าววาจานั้น.</p><p>           ตถาคตย่อมรู้วาจาที่จริง   ที่แท้  ไม่ประกอบด้วยประโยชน์    แต่วาจา</p><p>นั้นเป็นที่รัก   เป็นที่ชอบใจของผู้อื่น  ตถาคตไม่กล่าววาจานั้น  อนึ่ง  ตถาคต </p><p>ย่อมรู้วาจาที่จริง  ที่แท้และประกอบด้วยประโยชน์  และวาจานั้นเป็นที่รัก   เป็น</p><p>ที่ชอบใจของผู้อื่น  ในข้อนั้น  ตถาคตย่อมรู้กาลที่จะพยากรณ์วาจานั้น  ข้อนั้น</p><p>เพราะเหตุไร  เพราะตถาคตมีความเอ็นดูในสัตว์ทั้งหลาย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 207</p><p>                                          <strong>พุทธปฏิภาณ</strong></p><p>           [๙๕]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ กษัตริย์ผู้บัณฑิตก็ดี  พราหมณ์ผู้บัณฑิต</p><p>ก็ดี   คฤหบดีผู้บัณฑิตก็ดี  สมณะผู้บัณฑิตก็ดี  ผูกปัญหาแล้วเข้ามาเฝ้าทูลถาม</p><p>พระตถาคต การพยากรณ์ปัญหาของบัณฑิตเหล่านั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงตรึก</p><p>ด้วยพระหฤทัยไว้ก่อนว่า       บัณฑิตทั้งหลายจักเข้ามาเฝ้าเราแล้วทูลถามอย่างนี้</p><p>เราอันบัณฑิตเหล่านั้นทูลถามอย่างนี้แล้ว  จักพยากรณ์อย่างนี้  หรือว่าพยากรณ์</p><p>นั้นมาปรากฏแจ่มแจ้งกะพระตถาคตโดยทันที.</p><p>           ดูก่อนราชกุมาร  ถ้าอย่างนั้น   ในข้อนี้   อาตมภาพจักกลับถามพระองค์</p><p>บ้าง  ข้อนี้ควรแก่พระองค์อย่างใด  พระองค์พึงพยากรณ์ข้อนั้นอย่างนั้น  ดูก่อน</p><p>ราชกุมาร  พระองค์จะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   พระองค์เป็นผู้ฉลาดในส่วน</p><p>น้อยใหญ่ของรถหรือ.</p><p>           อย่างนั้น   พระเจ้าข้า   หม่อมฉันเป็นผู้ฉลาดในส่วนน้อยใหญ่ของรถ.</p><p>           พ.  ดูก่อนราชกุมาร  พระองค์จะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ชนทั้ง</p><p>หลายเข้าไปเฝ้าพระองค์แล้วพึงทูลถามอย่างนี้ว่า  ส่วนน้อยใหญ่ของรถอันนี้  ชื่อ</p><p>อะไรการพยากรณ์ปัญหาของชนเหล่านั้น  พระองค์ตรึกด้วยใจไว้ก่อนว่า ชนทั้ง</p><p>หลายเข้ามาหาเราแล้ว    จักถามอย่างนี้   เราอันชนเหล่านั้นถามอย่างนี้    จักพยา-</p><p>กรณ์อย่างนี้    หรือว่าการพยากรณ์นั้นพึงแจ่มแจ้งกะพระองค์โดยทันที.</p><p>           อ.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เพราะหม่อมฉันเป็นทหารรถ รู้จักดี ฉลาด</p><p>ในส่วนน้อยใหญ่ของรถ      ส่วนน้อยใหญ่ของรถทั้งหมดหม่อมฉันทราบดีแล้ว</p><p>ฉะนั้นการพยากรณ์ปัญหานั้น  แจ่มแจ้งกะหม่อมฉันโดยทันทีทีเดียว.</p><p>           ฉันนั้นเหมือนกันแล ราชกุมาร กษัตริย์ผู้บัณฑิตก็ดีพราหมณ์ผู้บัณฑิต</p><p>ก็ดี คฤหบดีผู้บัณฑิตก็ดี  สมณะผู้บัณฑิตก็ดี  ผูกปัญหาแล้วจักเข้ามาถามตถาคต </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 208</p><p>การพยากรณ์ปัญหานั้น   ย่อมแจ่มแจ้งกะตถาคตโดยทันที    ข้อนั้นเพราะเหตุไร</p><p>เพราะความที่ธรรมธาตุนั้น    ตถาคตแทงตลอดดีแล้ว    การพยากรณ์ปัญหานั้น</p><p>จึงแจ่มแจ้งกะตถาคตโดยทันที.</p><p>                      <strong>อภัยราชกุมารแสดงตนเป็นอุบาสก</strong></p><p>           [๙๖]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว  อภัยราชกุมารได้กราบ</p><p>ทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก   ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก  เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ  เปิด</p><p>ของที่ปิด บอกทางแก่คนหลงทาง  หรือตามประทีปในที่มืดด้วยหวังว่า  ผู้มีจักษุ</p><p>จักเห็นรูป  ดังนี้   ฉันใด  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย</p><p>ฉันนั้นเหมือนกัน   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   หม่อมฉันขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>พระธรรมและพระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นสรณะ       ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงจำ</p><p>หม่อมฉัน ว่าเป็นอุบาสกผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต     ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป  ดังนี้แล.</p><p>                                      <em>จบอภยราชกุมารสูตรที่  ๘</em></p><p>                      <strong>๘.  อรรถกถาอภัยราชกุมารสูตร</strong><sup>๑</sup></p><p>           <strong>อภัยราชกุมารสูตร</strong>  มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม</strong>  <strong>สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้ฟัง</p><p>มาแล้วอย่างนี้.                                                        </p><p>           ในบรรดาคำเหล่านั้น  คำว่า  <strong>อภยะ</strong>   เป็นพระนามของพระราชกุมาร</p><p>พระองค์นั้น.  คำว่า   <strong>ราชกุมาร</strong>   คือเป็นพระราชโอรสของพระเจ้าพิมพิสาร.</p><p>   ๑.    อรรถกถาเรียก  อภยสูตร.    </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 209</p><p>บทว่า   <strong>วาท</strong>   <strong>อาโรเปหิ</strong>  คือ   จงยกโทษในวาทะ.   คำว่า  <strong>เนรยิโก</strong>  แปลว่า</p><p>ผู้บังเกิดในนรก.   คำว่า <strong>กปฺปฏฺโ</strong>  แปลว่า ตั้งอยู่ตลอดกัป.  คำว่า <strong>อเตกิจฺโฉ</strong></p><p>คือแม้พระพุทธเจ้าพันพระองค์ก็ไม่อาจแก้ไขได้.     คำว่า     <strong>โอคฺคิลิตุ</strong>    คือ</p><p>พระตถาคต   เมื่อไม่อาจกล่าวแก้ปัญหาสองเงื่อนได้   ก็ไม่อาจคาย  คือ  นำออก</p><p>ข้างนอกได้.   คำว่า   <strong>อุคฺคิลิตุ</strong>  คือ เมื่อไม่อาจให้นำโทษแห่งคำถาม   (ปัญหา)</p><p>ออกไปเสีย  ก็ไม่อาจกลืน  คือเอาเข้าไปข้างในได้.  คำว่า  <strong>เอว</strong> <strong>ภนฺเต</strong>  ความว่า</p><p>ได้ยินว่า   นิครนถ์คิดว่า    พระสมณโคดมทำลายสาวกของเราแล้วรับเอาไว้เอง</p><p>เอาเถิด    เราจะแต่งปัญหาข้อหนึ่ง  ซึ่งพระสมณโคดมถูกถามแล้วจะต้องนั่งกระ-</p><p>โหย่งไม่สามารถลุกได้.   นิครนถ์นั้น  รับอาหารมาจากวังของอภัยราชกุมารแล้ว</p><p>ฉันโภชนะอันโอชะ แต่งปัญหาไว้เป็นอันมาก  คิดว่า  พระสมณโคดมเห็นโทษ</p><p>อันนี้ในปัญหานี้ในข้อนั้นก็เป็นเสนียด  แล้วละการทั้งปวงเสีย ได้ครุ่นคิดปัญหา</p><p>นี้ในสมองถึง ๔ เดือน.  ครั้งนั้นนิครนถ์คิดว่า  พระสมณโคดม  ไม่อาจให้โทษ</p><p>ในการถามหรือตอบปัญหานี้ได้ ปัญหานี้ชื่อ โอวัฏฏิกสาระ (คือปัญหาวนเวียน)</p><p>ใครหนอจะรับผูกวาทะแก่พระสมณโคดมได้.   ต่อแต่นั้น   ก็ตกลงใจว่า   อภัย-</p><p>ราชกุมารเป็นบัณฑิต   เขาจักสามารถ    เหตุนั้น    เราจะให้อภัยราชกุมารเรียน</p><p>ปัญหานั้นแล้วให้อภัยราชกุมารเรียน. อภัยราชกุมารนั้น  มีอัธยาศัยชอบยกวาทะ</p><p>จึงรับคำนิครนถ์นั้น   ตรัสว่า    อย่างนั้นสิ    ท่านอาจารย์.    ทรงเข้าพระทัยว่า</p><p>ปัญหานี้อาจารย์แต่งใช้เวลา ๔ เดือน   เมื่อรับเอาปัญหานี้ไปให้พระสมณโคดม</p><p>ตอบ   เวลาคงไม่พอ   จึงทรงดำริอย่างนี้ว่า   วันนี้ไม่เหมาะ.</p><p>           คำว่า  <strong>โสทานิ</strong>   แยกสนธิว่า  <strong>เสฺว</strong>  <strong>ทานิ</strong>.  บทว่า   <strong>อตฺตจตุตฺโถ</strong></p><p>ความว่า   เหตุไร   อภัยราชกุมาร   จึงไม่นิมนต์ภิกษุทั้งหลายให้มากรูป.  ได้ยิน</p><p>ว่า   อภัยราชกุมารนั้น   ทรงดำริอย่างนี้ว่า   เมื่อภิกษุมากรูปนั่งกันแล้ว  พระผู้- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 210</p><p>มีพระภาคเจ้า   จะทรงชักพระสูตรอื่น   เหตุอื่น   หรือเรื่องทำนองนั้นอย่างอื่น</p><p>มาแสดงแก่เรา  ซึ่งถวายของนิดหน่อย   กำลังพูดอยู่   เมื่อเป็นดังนี้   ก็จักมีแต่</p><p>การทะเลาะการวุ่นวายเท่านั้น  แม้อย่างนั้น   เราจักนิมนต์แต่พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>พระองค์เดียว   ก็จักเกิดการติเตียนเราว่า   อภัยราชกุมารนี้    ช่างตระหนี่   ทั้งที่</p><p>เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเที่ยวบิณฑบาตพร้อมด้วยภิกษุร้อยรูปบ้าง พันรูป</p><p>บ้างทุก ๆ วัน   ก็ยังนิมนต์แต่พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์เดียว  ก็โทษอย่างนั้น</p><p>จักไม่มี.    จึงนิมนต์พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นองค์ที่ ๔    กับภิกษุอื่นอีก ๓  รูป.</p><p>คำว่า   <strong>น   เขฺวตฺถ   ราชกุมาร  เอกเสน</strong>  ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส</p><p>ว่า    ดูก่อนราชกุมาร     ในเรื่องนี้    จะไม่มีการตอบปัญหา    โดยเงื่อนเดียว.</p><p>อธิบายว่า  ก็ตถาคตจะพึงกล่าวก็ดี ไม่พึงกล่าวก็ดี  ซึ่งวาจาเห็นปานนั้น  ตถาคต</p><p>เห็นประโยชน์โดยปัจจัยแห่งภาษิต   จึงกล่าว   ไม่เห็นประโยชน์ก็ไม่กล่าว.   ดัง</p><p>นั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงย่อยปัญหาที่นิครนถ์แต่งมา ๔ เดือน  ด้วยพระ</p><p>ดำรัสคำเดียวเท่านั้น  ประหนึ่งอสนีบาตฟาดยอดบรรพต  ฉะนั้น.</p><p>           สองบทว่า  <strong>อนสฺสุ  นิคนฺถา</strong>   แปลว่า นิครนถ์ทั้งหลายฉิบหายแล้ว.</p><p>บทว่า  <strong>องฺเก  นิสินฺโน  โหติ</strong>  คือ   นั่งบนพระเพลา.  แท้จริง  นักพูดโดย</p><p>เลศทั้งหลาย     ตั้งวาทะขึ้นมาก็นั่งจับของบางอย่าง     เช่นผลไม้   หรือดอกไม้</p><p>หรือคัมภีร์   เมื่อตนชนะก็ทับถมผู้อื่น.    เมื่อตนแพ้ก็แสดงกิริยาซัดส่าย   (แก้</p><p>ขวย)  ประหนึ่งกินผลไม้  ประหนึ่งดมดอกไม้   ประหนึ่งอ่านคัมภีร์   ฉะนั้น.</p><p>ส่วนอภัยราชกุมารนี้    ทรงดำริว่า    พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเข้าสงครามย่ำยี</p><p>วาทะของผู้อื่น  ถ้าเราชนะก็ดีไป  ถ้าไม่ชนะก็หยิกเด็กให้ร้อง  ต่อนั้น เราก็จัก</p><p>พูดว่า  ดูซิ  ท่านผู้เจริญ  เด็กนี่ร้อง  ลุกขึ้นก่อน  ภายหลังค่อยรู้กัน    เพราะ</p><p>ฉะนั้น  จึงทรงพาเด็กมาประทับนั่ง.  ฝ่ายพระผู้มีพระภาคเจ้า   เป็นนักพูดประ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 211</p><p>เสริฐกว่าอภัยราชกุมารพันเท่าแสนเท่า    ทรงพระพุทธดำริว่า   จักทรงทำเด็กนี้</p><p>แหละให้เป็นข้ออุปมา     ทำลายวาทะของอภัยราชกุมารนั้นเสีย     จึงตรัสว่า</p><p><strong>กึ มญฺสิ ราชกุมาร</strong>  เป็นต้น.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า  <strong>มุเข  อาหเรยฺย</strong>  แปลว่า   ตั้งไว้ในปาก.</p><p>คำว่า  <strong>อาหเรยฺยสฺสาห</strong>  แก้เป็น  <strong>อปเนยฺย  อสฺส  อห.</strong>  บทว่า  อาทิเกเนว</p><p>แปลว่า   ด้วยประโยคแรกเท่านั้น.   บทว่า   <strong>อภูต</strong>   แปลว่า     มีใจความไม่เป็น</p><p>จริง.  บทว่า   <strong>อตจฺฉ</strong>  แปลว่า  ไม่เปล่าประโยชน์.  บทว่า   <strong>อนตฺถสญฺหิต</strong></p><p>แปลว่า  ไม่ประกอบด้วยประโยชน์    ไม่อาศัยความเจริญ.    บทว่า   <strong>อปฺปิยา</strong></p><p><strong>อมนาปา</strong>   แปลว่า  ไม่น่ารัก  ไม่น่าพอใจ.  พึงทราบความในที่ทุกแห่ง  โดย</p><p>นัยนี้นี่แล.   บรรดาวาจาสองฝ่ายนั้น   ในฝ่ายวาจาไม่เป็นที่รัก   วาจาแรกที่เป็น</p><p>ไป  ตู่คนที่ไม่ใช่โจรว่าโจร   ตู่คนที่ไม่ใช่ทาสว่าทาส    ตู่คนที่ไม่ใช่ผู้ประกอบ</p><p>กรรมชั่วว่า   คนประกอบกรรมชั่ว   ตถาคตไม่กล่าวาจานั้น   วาจาที่สองเป็นไป</p><p>ด้วยอำนาจวาจาที่ชี้ผู้เป็นโจรเท่านั้นว่า     ผู้นี้โจร    ดังนี้เป็นต้น    ตถาคตไม่</p><p>กล่าววาจาแม้นั้น   บัดนี้พึงทราบวาจาที่สาม     คือวาจาที่กล่าวด้วยมุ่งประโยชน์</p><p>เป็นเบื้องหน้า     ด้วยมุ่งธรรมเป็นเบื้องหน้า     ด้วยมุ่งสั่งสอนเป็นเบื้องหน้าแก่</p><p>มหาชนอย่างนี้ว่า    เพราะความที่ท่านไม่ได้ทำบุญไว้    ท่านจึงยากจน    มีผิว-</p><p>พรรณทราม    มีอำนาจน้อย    แม้ดำรงอยู่ในโลกนี้แล้วก็ยังไม่ทำบุญอีก    ใน</p><p>อัตภาพที่สอง  ท่านจะพ้นจากอบาย ๔ ได้อย่างไร.  บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า</p><p><strong>กาลญฺญู  ตถาคโต</strong>    ความว่า    ตถาคตเป็นผู้รู้กาล    เพื่อประโยชน์แก่การ</p><p>พยากรณ์วาจานั้น   ในการพยากรณ์ที่สามนั้น   อธิบายว่า    ตถาคตรู้กาลที่ถือ</p><p>เอาของที่ควรถือกาลที่ยอมรับของมหาชนแล้วจึงพยากรณ์  ในฝ่ายวาจาเป็นที่รัก</p><p>วาจาแรกชื่อว่า ถ้อยคำที่ไม่ควรตั้งไว้ ถ้อยคำที่ไม่ควรตั้งไว้นั้นพึงทราบอย่างนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 212</p><p>           ดังได้ยินมา     ชายแก่ชาวบ้านคนหนึ่งมายังพระนคร    ดื่มเหล้าอยู่ใน</p><p>โรงเหล้า      พวกนักเลงเหล้าเป็นอันมากต้องการจะลวงแก     จึงยืนใกล้ที่แกดื่ม</p><p>เหล้า   แล้วก็ดื่มเหล้ากับแก   คิดในใจว่า   จะเอาทั้งผ้านุ่งผ้าห่มของชายแก่คนนี้</p><p>ทั้งสิ่งของในมือให้หมด   จึงทำกติกาสัญญากันว่าเราจะเล่าเรื่องที่ประจักษ์แก่ตน</p><p>คนละเรื่อง  ผู้ใดพูดว่าไม่จริงหรือไม่เชื่อเรื่องที่พูด   เราจะเอาผู้นั้นไปเป็นทาส.</p><p>จึงถามชายแก่คนนั้นว่า  ถูกใจไหมล่ะ   พ่อลุง.   ชายแก่ตอบว่า  ตกลงพ่อหนุ่ม.</p><p>           นักเลงเหล้าคนหนึ่งจึงเล่าว่า   พ่อมหาจำเริญ    เมื่อข้าอยู่ในท้องแม่ข้า</p><p>แม่แพ้ท้องอยากจะกินลูกมะขวิด    แม่หาคนนำลูกมะขวิดมาไม่ได้  จึงสั่งข้าไป</p><p>ข้าขึ้นต้นไม้ไม่ได้ก็จับเท้าตัวเองโยนขึ้นไปบนต้นไม้เหมือนกับโยนค้อน    แล้ว</p><p>ก็ไต่จากกิ่งโน้นมากิ่งนี้เก็บลูกมะขวิด   แต่แล้วก็เกิดลงไม่ได้   ต้องกลับไปบ้าน</p><p>เอาบันไดมาพาดจึงลงได้   แล้วไปหาแม่ให้ลูกมะขวิดแก่แม่  แต่ว่าเจ้าลูกมะขวิด</p><p>เหล่านั้นมันใหญ่โตขนาดตุ่ม  แต่นั้น  แม่ข้าก็นั่งบนที่นั่งอันหนึ่ง  กินลูกมะขวิด</p><p>เข้าไปตั้ง  ๖๐  ลูกถ้วน   ในจำนวนลูกมะขวิดที่ข้านำมาด้วยสะเอวข้างเดียว  ลูก</p><p>มะขวิดที่เหลือ ๆ ก็เป็นของเด็กของคนแก่ในบ้าน   ของตระกูล    เรือนของเรา</p><p>ขนาด ๑๖ ศอก.   ขนสิ่งของเครื่องใช้ที่เหลือออกไป    ลูกมะขวิดก็เต็มไปจนถึง</p><p>หลังคา   ส่วนที่เกินไปจากหลังคา    ก็กองไว้ใกล้ประตูเรือน   มันสูง  ๘๐ ศอก</p><p>เหมือนภูเขาเลากา   ท่านผู้เจริญ   เชื่อเรื่องเช่นนี้ไหม.                 </p><p>           ชายแก่ชาวบ้านนั่งนิ่ง   ถูกพวกนักเลงถาม   เมื่อจบเรื่องก็ตอบว่า   มัน</p><p>เป็นได้อย่างนั้น   พ่อหนุ่ม  แว่นแคว้นออกใหญ่โต  ข้าเชื่อซิ  เพราะแว่นแคว้น</p><p>มันใหญ่.     เมื่อเหล่านักเลงเหล้าที่เหลือเล่าเรื่องที่ปราศจากเหตุคล้าย  ๆ    กัน</p><p>เหมือนที่นักเลงเหล้าคนนั้นเล่าแล้ว  ชายแก่ชาวบ้านก็บอกว่า  ฟังข้าบ้างพ่อหนุ่ม</p><p>ตระกูลของพวกเจ้ายังไม่ใหญ่ดอก   ตระกูลของข้าสิใหญ่จริง ๆ ไร่ของข้าก็ใหญ่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 213</p><p>กว่าไร่ไหน ๆ กลางไร่ฝ้ายที่เนื้อที่หลายร้อยกรีสนั้น  มีต้นฝ้ายต้นหนึ่งสูงถึง  ๘๐</p><p>ศอก  ขนาดใหญ่  มันมีกิ่งอยู่  ๕ กิ่ง  ทั้ง   ๕  กิ่งนั้น  กิ่งอื่น ๆ ไม่ติดลูก   กิ่ง</p><p>ที่อยู่ด้านทิศตะวันออกมีอยู่ลูกเดียว    ลูกโตเท่าตุ่มขนาดใหญ่    ลูกนั้นมี ๖  พู</p><p>ฝักฝ้าย  ๖ ฝัก  ก็ผลิออกในพูทั้ง  ๖  นั้น  ข้าจึงให้เขาแต่งหนวด แล้วอาบน้ำ</p><p>ชะโลมตัวเองแล้วก็ไปไร่   ยืนดูดอกฝ้ายเหล่านั้นผลิแตกออกแล้ว    จึงยื่นมือเข้า</p><p>ไปจับ     เจ้าฝักฝ้ายเหล่านั้นมีเรี่ยวแรงกลายเป็นทาสไป     เจ้าพวกทาสเหล่านั้น</p><p>ก็ผละหนีข้าไปทีละคน  ข้าไม่พบทาสเหล่านั้นจนบัดนี้  วันนี้ข้าพบพวกเจ้าแล้ว.</p><p>ก็ระบุชื่อว่า  เจ้าชื่อ<strong>นันทะ</strong>   เจ้าชื่อ<strong>ปุณณะ</strong>   เจ้าชื่อ<strong>วัฑฒมานะ</strong> เจ้าชื่อ<strong>ฉัตตะ</strong></p><p>เจ้าชื่อ<strong>มังคละ</strong>   เจ้าชื่อ<strong>เหฏฐิยะ</strong>  แล้วก็ลุกขึ้นจับพวกนักเลงเหล้าที่ผมจุกแล้ว</p><p>ยืนขึ้น   นักเลงเหล้านั้นไม่สามารถแม้แต่จะปฏิเสธว่า  พวกข้าไม่ใช่ทาส.</p><p>ครั้งนั้น    ชายแก่ชาวบ้านคนนั้น      ก็คว้าตัวนักเลงเหล่านั้นไปขึ้นโรงศาล  ยก</p><p>ลักษณะทาสขึ้นฟ้อง    ทำเขาให้ตกเป็นทาสใช้สอยไปตลอดชีวิต.     ตถาคตไม่</p><p>กล่าวถ้อยคำเห็นปานฉะนี้.</p><p>           วาจาที่สอง   เป็นเถนวาจา  (วาจาของขโมย)   สำหรับคนอื่นมีประการ</p><p>ต่าง  ๆ เพราะเห็นแก่อามิส   หรือเพราะอำนาจความอยากดื่มเหล้าเป็นต้น    และ</p><p>เป็นดิรัจฉานกถา    ที่เป็นไปโดยนัยว่า    เรื่องโจร    เรื่องพระราชา    เป็นต้น</p><p>ตถาคตไม่กล่าววาจาแม้นั้น.      วาจาที่สามเป็นกถาที่อิงอาศัยอริยสัจ     ซึ่งเหล่า</p><p>บัณฑิตพึงแม้ร้อยปีก็ไม่รู้สึกอิ่ม. ดังนั้น ตถาคตจึงไม่กล่าววาจาจริงทั้งที่ไม่เป็น</p><p>ที่รัก   ทั้งที่เป็นที่รัก   กล่าวแต่วาจาที่สาม.   ไม่ให้เวลาที่ควรจะกล่าววาจาที่สาม</p><p>ล่วงเลยไป.     พึงทราบว่า    ข้ออุปมาด้วยเรื่องเด็กหนุ่มอันมาแล้วแต่หนหลัง.</p><p>ในที่นั้นหมายเอาวาจาที่ไม่น่ารักวาจาที่สาม.  คำว่า <strong>อุทาหุ  านโสเวต</strong> ความ  </p><p>ว่า   อภัยราชกุมารทูลถามว่า     หรือว่าข้อนั้นปรากฏแก่พระตถาคตเจ้าในทันที </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 214</p><p>ทันใด  ด้วยพระญาณที่เกิดขึ้นแล้วฉับพลัน.  คำว่า  <strong>ปญฺาโต</strong>   แปลว่า  เขา</p><p>รู้แล้ว   เขารู้กันทั่วแล้ว   ปรากฏแล้ว.   คำว่า   <strong>ธมฺมธาตุ</strong>   หมายถึงสภาวะแห่ง</p><p>ธรรม  คำนี้เป็นชื่อของพระสัพพัญญุตญาณ.  แท้จริง  พระสัพพัญญุตญาณนั้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าแทงตลอดด้วยดีแล้ว   คือ   อยู่ในพระหัตถ์ของพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าแล้ว   เพราะฉะนั้น   พระองค์ทรงประสงค์ข้อใด ๆ  ข้อนั้น ๆ  ทั้งหมด</p><p>ก็แจ่มแจ้งฉับพลันทันที.   คำที่เหลือในที่ทุกแห่งตื้นทั้งนั้น  ก็พระธรรมเทศนา</p><p>นี้จบลงด้วยอำนาจแห่งเวไนยบุคคลแล</p><p>                              <em>จบอรรถกถาอภยราชกุมารสูตรที่  ๘ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 215</p><p>                                  <strong>๙.  พหุเวทนิยสูตร</strong></p><p>                              <strong>ว่าด้วยช่างไม้ชื่อปัญจกังคะ</strong></p><p>           [๙๗]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ เชตวนาราม  ของอนาถ-</p><p>บิณฑิกเศรษฐี   เขตพระนครสาวัตถี    ครั้งนั้น   นายช่างไม้ชื่อ   <strong>ปัญจกังคะ</strong></p><p>เข้าไปหา<strong>ท่านพระอุทายี</strong>  นมัสการแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>                                    <strong>กถาว่าด้วยเวทนา</strong></p><p>           [๙๘]  นายช่างไม้ชื่อ<strong>ปัญจกังคะ</strong>  นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง    แล้ว</p><p>ได้กล่าวกะ<strong>ท่านพระอุทายี</strong>ว่า  ท่านพระอุทายี  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเวทนา</p><p>ไว้เท่าไร ท่านพระอุทายีตอบว่า ดูก่อนคฤหบดี  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเวทนา</p><p>ไว้ ๓  ประการ   คือสุขเวทนา ๑  ทุกขเวทนา ๑  อทุกขมสุขเวทนา ๑  ดูก่อน</p><p>คฤหบดี   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเวทนาไว้ ๓ ประการนี้แล.</p><p>           ป.   ข้าแต่ท่านพระอุทายี    พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ได้ตรัสเวทนาไว้  ๓</p><p>ประการ  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเวทนาไว้ ๒ ประการ คือ สุขเวทนา ๑ ทุกข-</p><p>เวทนา ๑  เพราะอทุกขมสุขเวทนาพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในสุขอันสงบ  อัน</p><p>ประณีตแล้ว.</p><p>           ท่านพระอุทายีได้กล่าวเป็นครั้งที่ ๒ ว่า ดูก่อนคฤหบดี  พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าไม่ได้ตรัสเวทนาไว้ ๒ ประการ     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเวทนาไว้ ๓</p><p>ประการ  คือสุขเวทนา ๑  ทุกขเวทนา   ๑  อทุกขมสุขเวทนา ๑  ดูก่อนคฤหบดี</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเวทนาไว้ ๓ ประการนี้แล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 216</p><p>           นายช่างไม้ชื่อปัญจกังคะก็ได้กล่าวยืนคำเป็นครั้งที่ ๒ ว่า    ข้าแต่ท่าน</p><p>พระอุทายี   พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ได้ตรัสเวทนาไว้  ๓  ประการ   พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าตรัสเวทนาไว้ ๒   ประการ   คือ   สุขเวทนา ๑   ทุกขเวทนา ๑  เพราะ</p><p>อทฺกขมสุขเวทนา   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในสุขอันสงบ   อันประณีตแล้ว.</p><p>           ท่านพระอุทายีได้กล่าวเป็นครั้งที่ ๓ ว่า  ดูก่อนคฤหบดี  พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าไม่ได้ตรัสเวทนาไว้ ๒  ประการ     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเวทนาไว้ ๓</p><p>ประการ  คือ  สุขเวทนา ๑ ทุกขเวทนา ๑ อทุกขมสุขเวทนา ๑ ดูก่อนคฤหบดี</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสเวทนาไว้  ๓ ประการนี้แล.</p><p>           นางช่างไม้ชื่อปัญจกังคะได้กล่าวเป็นครั้งที่ ๓ ว่า ท่านพระอุทายี  พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าไม่ได้ตรัสเวทนาไว้ ๓ ประการ    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเวทนา</p><p>ไว้  ๒   ประการ คือ  สุขเวทนา ๑ ทุกขเวทนา ๑ เพราะอทุกขมสุขเวทนา พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสไว้ในสุขอันสงบ   อันประณีตแล้ว.</p><p>           ท่านพระอุทายีไม่สามารถจะให้นายช่างไม้ชื่อปัญจกังคะยินยอมได้  นาย</p><p>ช่างไม้ชื่อปัญจกังคะก็ไม่สามารถจะให้ท่านพระอุทายียินยอมได้.</p><p>           [๙๙]  ท่านพระอานนท์ได้สดับถ้อยคำเจรจาของท่านพระอุทายีกับนาย</p><p>ช่างไม้ชื่อปัญจกังคะ   จึงเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ   ถวายบังคม</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง    ได้กราบทูลถ้อยคำเจรจา</p><p>ของท่านพระอุทายีกับนายช่างไม้ชื่อปัญจกังคะทั้งหมดแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เมื่อท่านพระอานนท์กราบทูลอย่างนี้แล้ว  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า   ดูก่อน</p><p>อานนท์   นายช่างไม้ชื่อปัญจกังคะไม่ยอมตามบรรยายอันมีอยู่ของพระอุทายี</p><p>และพระอุทายีก็ไม่ยอนตามบรรยายอันมีอยู่ของนายช่างไม้ชื่อปัญจกังคะ  ดูก่อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 217</p><p>อานนท์     แม้เวทนา ๒   เราได้กล่าวแล้วโดยปริยาย     ถึงเวทนา ๓  เวทนา ๔</p><p>เวทนา ๕ เวทนา ๖  เวทนา ๑๘ เวทนา ๓๖ เวทนา ๑๐๘ เราก็กล่าวแล้วโดยปริยาย</p><p>ดูก่อนอานนท์   ธรรมอันเราแสดงแล้วโดยปริยายอย่างนี้แล   ผู้ใดไม่รู้ตามด้วย</p><p>ดี  ไม่สำคัญตามด้วยดี   ไม่ยินดีตามด้วยดี   ซึ่งคำที่กล่าวดี  พูดดี  ของกันและ</p><p>กัน   ในธรรมที่เราแสดงโดยปริยายอย่างนี้แล้ว     ผู้นั้นจะได้ผลอันนี้   คือ   จัก</p><p>บาดหมาง   ทะเลาะวิวาท  ทิ่มแทงกันและกันด้วยหอกคือปากอยู่  ดูก่อนอานนท์</p><p>ธรรมอันเราแสดงแล้วโดยปริยายอย่างนี้ผู้ใดรู้ตามด้วยดี  สำคัญตามด้วยดี  ยินดี </p><p>ตามด้วยดี   ซึ่งคำที่กล่าวดี   พูดดี   ของกันแลกัน    ในธรรมที่เราแสดงโดยปริ-</p><p>ยายอย่างนี้แล้ว   ผู้นั้นจะได้ผลอันนี้  คือ  จักพร้อมเพรียง   บันเทิง    ไม่วิวาท</p><p>กัน   เป็นเหมือนน้ำนมระคนกับน้ำ  แลดูกันด้วยสายตาเป็นที่อยู่.</p><p>                                              <strong>กามคุณ  ๕</strong></p><p>           [๑๐๐]   ดูก่อนอานนท์   กามคุณ  ๕  นี้เป็นไฉน  คือ  รูปอันจะพึงรู้</p><p>ด้วยจักษุ  อันสัตว์ปรารถนา  ใคร่  พอใจ   เป็นที่รัก  ประกอบด้วยกามเป็นที่ตั้ง</p><p>แห่งความกำหนัด  เสียงอันจะพึงรู้โดยโสตะ. . .กลิ่นอันจะพึงรู้ด้วยฆานะ. . . รส </p><p>อันจะพึงรู้ด้วยชิวหา . . . โผฏฐัพพะอันจะพึงรู้ด้วยกาย   อันสัตว์ปรารถนา  ใคร่</p><p>พอใจ   เป็นที่รัก   ประกอบด้วยกามเป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด   ดูก่อนอานนท์</p><p>นี้แลกามคุณ ๕  สุขโสมนัสอันใดย่อมเกิดขึ้นเพราะอาศัยกามคุณ ๕ นี้    สุขและ</p><p>โสมนัสนี้   เรากล่าวว่ากามสุข.</p><p>                                <strong>สุขในรูปฌานและอรูปฌาน</strong></p><p>           [๑๐๑]   ดูก่อนอานนท์   เราไม่ยอมรับรู้ถ้อยคำของผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า</p><p>สัตว์ทั้งหลายย่อมเสวยสุขโสมนัส    มีกามสุขนี้เป็นอย่างยิ่ง     ข้อนี้เพราะเหตุไร</p><p>เพราะสุขอื่นที่ดียิ่งกว่า   และประณีตกว่าสุขนี้ยังมีอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 218</p><p>           ดูก่อนอานนท์   สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>อานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้  สงัดจากกาม  สงัดจากอกุศลธรรมบรรลุปฐมฌาน</p><p>มีวิตก   มีวิจาร   มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่   นี้แล   อานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่า</p><p>และประณีตกว่าสุขนี้  เราไม่ยอมรับรู้ถ้อยคำของผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า สัตว์ทั้งหลาย</p><p>ย่อมเสวยสุขโสมนัส   มีกามสุขนี้เป็นอย่างยิ่ง  ข้อนั้นเพราะเหตุไร  เพราะสุขอื่น</p><p>ที่ดียิ่งกว่า   และประณีตกว่าสุขนี้ยังมีอยู่.</p><p>           ดูก่อนอานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>อานนท์  ภิกษุในธรรมวินัยนี้  บรรลุทุติยฌาน   มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน</p><p>เป็นธรรมเอกผุดขึ้น  ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร   เพราะวิตกวิจารสงบไป  มีปีติและ</p><p>สุขเกิดแต่สมาธิอยู่   นี้แล   อานนท์   สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้   เรา</p><p>ไม่ยอมรับรู้ถ้อยคำของผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า   สัตว์ทั้งหลายย่อมเสวยสุขโสมนัส   มี</p><p>กามสุขนี้เป็นอย่างยิ่ง   ข้อนั้น เพราะเหตุไร    เพราะสุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีต</p><p>กว่าสุขนี้ยังมีอยู่.</p><p>           ดูก่อนอานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>อานนท์ภิกษุในธรรมวินัยนี้ มีอุเบกขา  มีสติสัมปชัญญะและเสวยสุขด้วยน้ำมันกาย</p><p>เพราะปีติสิ้นไป  บรรลุตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลายสรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้ </p><p>เป็นผู้มีอุเบกขา   มีสติอยู่เป็นสุข   นี้แล   อานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีต</p><p>กว่าสุขนี้ เราไม่ยอมรับรู้ถ้อยคำของผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า สัตว์ทั้งหลายย่อมเสวยสุข</p><p>โสมนัสมีกามสุขนี้เป็นอย่างยิ่ง   ข้อนั้นเพราะเหตุไร  เพราะสุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและ</p><p>ประณีตกว่าสุขนี้  ยังมีอยู่.</p><p>           ดูก่อนอานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน   ดูก่อน</p><p>อานนท์  ภิกษุในธรรมวินัยนี้  บรรลุจตุตถฌาน  ไม่มีทุกข์ไม่มีสุข  เพราะละสุข  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 219</p><p>ละทุกข์และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้    มีอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่</p><p>นี้แลอานนท์   สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้  เราไม่ยอมรับรู้ถ้อยคำของ</p><p>ผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า สัตว์ทั้งหลายย่อมเสวยสุขโสมนัส  มีกามสุขนี้เป็นอย่างยิ่ง ข้อ</p><p>นั้นเพราะเหตุไร   เพราะสุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้ยังมีอยู่.</p><p>           ดูก่อนอานนท์   สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>อานนท์  ภิกษุในธรรมวินัยนี้   บรรลุอากาสานัญจายตนฌานด้วยมนสิการว่า</p><p>อากาศไม่มีที่สุด    เพราะล่วงรูปสัญญาได้โดยประการทั้งปวง    เพราะดับปฏิฆ-</p><p>สัญญาได้  เพราะไม่มนสิการนานัตตสัญญาอยู่  นี้แล  อานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่า</p><p>และประณีตกว่าสุขนี้.</p><p>           ดูก่อนอานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>อานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ บรรลุวิญญาณัญจายตนฌานด้วยมนสิการว่า วิญ-</p><p>ญาณไม่มีที่สุด    เพราะล่วงอากาสานัญจายตนะได้โดยประการทั้งปวงอยู่    นี้แล</p><p>อานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้.</p><p>           ดูก่อนอานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>อานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้  บรรลุอากิญจัญญายตนฌานด้วยมนสิการว่า อะไรๆ</p><p>ก็ไม่มีเพราะล่วงวิญญาณัญจายตนะได้โดยประการทั้งปวงอยู่      นี้แล    อานนท์</p><p>สุขอื่นอันดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้.                                  </p><p>           ดูก่อนอานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>อานนท์  ภิกษุในธรรมวินัยนี้    บรรลุเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน  เพราะล่วง</p><p>อากิญจัญญายตนะได้โดยประการทั้งปวงอยู่   นี้แล   อานนท์   สุขอื่นที่ดียิ่งกว่า</p><p>และประณีตกว่าสุขนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 220</p><p>           [๑๐๒]   ดูก่อนอานนท์     เราไม่ยอมรับรู้ถ้อยคำของผู้กล่าวอย่างนี้ว่า</p><p>สัตว์ทั้งหลายย่อมเสวยสุขโสมนัส   มีกามสุขนี้เป็นอย่างยิ่ง    ข้อนั้นเพราะเหตุไร</p><p>ดูก่อนอานนท์   เพราะสุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้    ยังมีอยู่.</p><p>           ดูก่อนอานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและประณีตกว่าสุขนี้เป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>อานนท์  ภิกษุในธรรมวินัยนี้   บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ  เพราะล่วงเนวสัญญา-</p><p>นาสัญญายตนะได้โดยประการทั้งปวงอยู่  นี้แล  อานนท์  สุขอื่นที่ดียิ่งกว่าและ</p><p>ประณีตกว่าสุขนี้.</p><p>           ดูก่อนอานนท์   ข้อที่อัญญเดียรถีย์ปริพาชกจะพึงกล่าวอย่างนี้ว่า  พระ-</p><p>สมณโคดมตรัสสัญญาเวทยิตนิโรธไว้แล้ว  แต่บัญญัติลงในสุข  ข้อนี้นั้นจะเป็น</p><p>ไฉนเล่า    ข้อนี้นั้นเป็นอย่างไรเล่า    ดังนี้   เป็นฐานะที่จะมีได้   ดูก่อนอานนท์</p><p>อัญญเดียรถีย์ปริพาชกผู้มีวาทะอย่างนี้    ท่านควรจะกล่าวตอบว่า   ดูก่อนอาวุโส</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจะทรงหมายสุขเวทนาอย่างเดียว    แล้วบัญญัติไว้ในสุขหามิ</p><p>ได้  แต่บุคคลได้สุขในที่ใด ๆ  พระตถาคตย่อมบัญญัติที่นั้น ๆ ไว้ในสุข.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว    ท่านพระอานนท์ชื่นชม</p><p>ยินดีพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.</p><p>                                        <em>จบพหุเวทนิยสูตรที่  ๙ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 221</p><p>                         <strong>๙. อรรถกถาพหุเวทนิสูตร</strong></p><p>           <strong>พหุเวทนิยสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า   <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>   ข้าพเจ้าได้ฟังมา</p><p>แล้วอย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้น   คำว่า  <strong>ปัญจกังคะ</strong>   ในคำว่า   <strong>ปญฺจกงฺโค</strong></p><p><strong>ถปติ</strong>     เป็นชื่อของนายช่างไม้นั้น.   เขารู้กันทั่วไปว่า  <strong>ปัญจกังคะ</strong>  ก็เพราะ</p><p>เป็นผู้ประกอบด้วยเครื่องมือ ๕ อย่าง   กล่าวคือ   มีด   ขวาน   สิ่ว  ค้อน  และ</p><p>สายบรรทัด.   คำว่า   นายช่างไม้   คือเป็นหัวหน้าช่างไม้.   คำว่า   <strong>อุทายี</strong>   คือ</p><p>ท่านพระอุทายีเถระผู้เป็นบัณฑิต.  คำว่า <strong>ปริยาย</strong>  แปลว่า  เหตุ.  คำว่า  <strong>เทฺวปา-</strong></p><p><strong>นนฺท</strong>  แยกสนธิว่า  <strong>เทฺวปิ   อานนฺท.</strong>  คำว่า  <strong>ปริยาเยน</strong>  คือ  ด้วยเหตุ.</p><p>           ก็บรรดาเวทนาเหล่านั้น  พึงทราบว่า   เวทนามี ๒ คือ   เวทนาที่เป็น</p><p>ไปทางกาย   และเป็นไปทางใจ.   มี ๓ มีสุขเวทนาเป็นต้น.  ว่าโดยอินทรีย์มี ๕</p><p>มีสุขินทรีย์เป็นต้น.   ว่าโดยทวารมี  ๖   มีจักขุสัมผัสสชาเวทนาเป็นต้น,  ว่าโดย</p><p>อุปวิจารมี ๑๘   เป็นต้นว่า   เห็นรูปด้วยจักษุแล้วก็ควรพิจารณารูป   ที่เป็นที่ตั้ง</p><p>แห่งโสมนัส   ดังนี้.  มี  ๓๖  อย่างนี้คือ  โสมนัสที่อาศัยเรือน  ๖  โสมนัสที่อาศัย </p><p>เนกขัมมะ ๖   โทมนัสที่อาศัยเนกขัมมะ ๖  โทมนัสที่อาศัยเรือน ๖   อุเบกขาที่</p><p>อาศัยเรือน ๖   อุเบกขาที่อาศัยเนกขัมมะ ๖.   พึงทราบว่าเวทนาเหล่านั้น   คือ</p><p>อดีต ๓๖  อนาคต ๓๖  ปัจจุบัน ๓๖   รวมเป็น  ๑๐๘.</p><p>           พระวาจาว่า  <strong>ปญฺจ  โข  อิเม  อานนฺท  กามคุณา</strong>  นี้เป็นอนุสนธิ</p><p>แยกคนละส่วน แท้จริง  พระผู้มีพระภาคเจ้า   มิใช่ทรงบัญญัติเวทนาตั้งต้นเพียง</p><p>๒ เท่านั้น   ยังตรัสเวทนาแม้เพียง  ๑ ไว้โดยปริยายก็มี  เมื่อจะทรงแสดงเวทนานั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 222</p><p>จึงทรงเริ่มเทศนานี้   เพื่อสนับสนุนวาทะของนายช่างไม้ที่ชื่อปัญจกังคะ.   คำว่า</p><p><strong>อภิกฺกนฺตตร</strong>  แปลว่า  ดีกว่า.  คำว่า  <strong>ปณีตตร</strong>  แปลว่า  สมควรกว่า.  ใน</p><p>เวทนาเหล่านั้นนั่นแลตรัสเรียกว่า   อทุกขมสุขเวทนา   ตั้งแต่จตุตถฌาน.  อทุก-</p><p>ขมสุขเวทนาแม้นั้น     ตรัสเรียกว่า    <strong>สุข</strong>   เพราะอรรถว่า    สงบ    และเพราะ</p><p>อรรถว่า   ประณีต.   โสมนัสที่อาศัยเรือน ๖   ตรัสเรียกว่า  <strong>สุข.</strong>  นิโรธ   ชื่อว่า</p><p><strong>สุข</strong>  โดยเป็นสุขที่ไม่มีผู้เสวย.  แท้จริง  สุขที่เกิดด้วยอำนาจกามคุณ ๕ และด้วย</p><p>อำนาจสมาบัติ ๘  ชื่อว่า <strong>สุขที่มีผู้เสวย.</strong>   นิโรธ จึงชื่อว่า  <strong>สุขที่ไม่มีผู้เสวย.</strong></p><p>ดังนั้น  ไม่ว่าสุขที่มีผู้เสวยก็ตาม  สุขที่ไม่มีผู้เสวยก็ตาม  ก็จัดว่าสุขอย่างหนึ่งนั่น</p><p>เอง เพราะอรรถว่าเป็นสุข กล่าวคือภาวะที่ไม่มีทุกข์.   คำว่า  <strong>ยตฺถ  ยตฺถ</strong>  แปล</p><p>ว่า  ในที่ใด ๆ.  คำว่า   <strong>สุข  อุปลพฺภติ</strong>  ความว่า  ย่อมเกิดสุขที่มีผู้เสวยบ้าง</p><p>สุขที่ไม่มีผู้เสวยบ้าง.  คำว่า  <strong>ตถาคตย่อมบัญญัติสุขนั้น  ๆ  ไว้ในสุข</strong>  คือ</p><p>ตถาคตย่อมบัญญัติภาวะที่ไม่มีทุกข์ทั้งหมดนั้นไว้ในสุขอย่างเดียว.  ในพระสูตร</p><p>นี้   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทำนิโรธสมาบัติให้เป็นประธาน    แล้วจบเทศนาลง</p><p>ด้วยยอดธรรม   คือ   พระอรหัต   ด้วยอำนาจเวไนยบุคคล   ดังนี้.</p><p>                              <em>จบอรรถกถาพหุเวทนียสูตรที่  ๙ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 223</p><p>                                <strong>๑๐.  อปัณณกสูตร</strong></p><p>                  <strong>ว่าด้วยพราหมณ์และคฤหบดีชาวบ้านศาลา</strong></p><p>           [๑๐๓]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง    พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จจาริกไปในโกศลชนบท    พร้อม</p><p>ด้วยภิกษุสงฆ์เป็นอันมาก เสด็จถึงพราหมณคามนามว่า<strong>ศาลา</strong> ของชนชาวโกศล</p><p>พราหมณ์และคฤหบดีชาวบ้านศาลาได้สดับข่าวว่า     พระสมณโคดมศากยบุตร</p><p>ผู้เจริญ   เสด็จออกผนวชจากศากยสกุล   เสด็จจาริกมาในโกศลชนบท   พร้อม</p><p>ด้วยภิกษุสงฆ์เป็นอันมาก   เสด็จถึงบ้านศาลาแล้ว   ก็กิตติศัพท์อันงามแห่งพระ-</p><p>โคดมผู้เจริญนั้น  ขจรไปแล้วอย่างนี้ว่า   แม้เพราะเหตุนี้ ๆ  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>พระองค์นั้น    เป็นพระอรหันต์    ตรัสรู้เองโดยชอบ    ถึงพร้อมด้วยวิชชาและ</p><p>จรณะ   เสด็จไปดี   ทรงรู้แจ้งโลก   เป็นสารถีฝึกบุรุษที่ควรฝึก   ไม่มีผู้อื่นยิ่ง</p><p>กว่า     เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย     เป็นผู้เบิกบานแล้ว     เป็นผู้</p><p>จำแนกพระธรรม   พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น   ทรงทำโลกนี้    พร้อมทั้ง</p><p>เทวโลก   มารโลก    พรหมโลก    ให้แจ้งชัดด้วยพระปัญญาอันยิ่งของพระองค์</p><p>เองแล้ว  ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์ ทั้งเทวดาและมนุษย์ให้รู้ตาม</p><p>ทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น     งามในท่ามกลาง    งามในที่สุด    ทรงประกาศ</p><p>พรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถพร้อมทั้งพยัญชนะ   บริสุทธิ์บริบูรณ์สิ้นเชิง    ก็การ</p><p>ได้เห็นพระอรหันต์ทั้งหลาย  เห็นปานนี้   ย่อมเป็นความดี.</p><p>           ครั้งนั้น   พราหมณ์และคฤหบดีข่าวบ้านศาลาพากันเข้าไปเฝ้าพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าถึงที่ประทับ      บางพวกถวายบังคมแล้วนั่ง  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง</p><p>บางพวกได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า  ครั้นผ่านการปราศัยพอให้ระลึกถึง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 224</p><p>กันไปแล้ว นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง  บางพวกประนมอัญชลีไปทางที่พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าประทับ   แล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง    บางพวกประกาศชื่อและ</p><p>โคตรในสำนักพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง    บางพวกนั่ง</p><p>นิ่งอยู่  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>                                            <strong>อปัณณกธรรม</strong></p><p>            [๑๐๔]   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสกะพราหมณ์และคฤหบดีชาวบ้าน</p><p>ศาลาผู้นั่งเรียบร้อยแล้วว่า   ดูก่อนคฤหบดีทั้งหลาย   ศาสดาคนใดคนหนึ่ง   ซึ่ง</p><p>เป็นที่ชอบใจของท่านทั้งหลาย    เป็นที่ให้ท่านทั้งหลายได้ศรัทธาอันมีเหตุ  มี</p><p>อยู่หรือ.</p><p>          พราหมณ์และคฤหบดีกราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ศาสดาคน</p><p>ใดคนหนึ่ง  ซึ่งเป็นที่ชอบใจของข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย  เป็นที่ให้ข้าพระพุทธ-</p><p>เจ้าทั้งหลายได้ศรัทธาอันมีเหตุ   หามีไม่.</p><p>            ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   เมื่อท่านทั้งหลายยังไม่ได้ศาสดา</p><p>ที่ชอบใจ   พึงสมาทานอปัณณกธรรมนี้แล้วประพฤติ   ด้วยว่าอปัณณกธรรมที่</p><p>ท่านทั้งหลายสมาทานให้บริบูรณ์เเล้ว     จักเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูล     เพื่อ</p><p>ความสุขแก่ท่านทั้งหลายสิ้นกาลนาน    ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   ก็</p><p>อปัณณกธรรมนั้นเป็นไฉน.  </p><p>                                    <strong>วาทะที่เป็นข้าศึกกัน</strong></p><p>            [๑๐๕]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวก</p><p>หนึ่ง   มีวาทะอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า    ทานทีให้แล้วไม่มีผล  การบวง-</p><p>สรวงไม่มีผล   การบูชาไม่มีผล   ผลวิบากแห่งกรรมที่สัตว์ทำดีทำชั่วไม่มี   โลก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 225</p><p>นี้ไม่มี  โลกหน้าไม่มี  มารดาไม่มี  บิดาไม่มี  อุปปาติกสัตว์ไม่มี  สมณะพราหมณ์</p><p>ที่ไปโดยชอบ   ปฏิบัติโดยชอบ   ทำโลกนี้และโลกหน้าให้แจ้งชัดด้วยปัญญาอัน</p><p>ยิ่งเอง   แล้วประกาศให้รู้ทั่ว   ไม่มีในโลก.</p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง  มีวาทะ</p><p>เป็นข้าศึกโดยตรงต่อสมณพราหมณ์เหล่านั้น     เขากล่าวอย่างนี้ว่า    ทานที่ให้</p><p>แล้วมีผล    การบวงสรวงมีผล    การบูชามีผล       ผลวิบากแห่งกรรมที่สัตว์ทำชั่ว</p><p>ทำดีมีอยู่  โลกนี้มี   โลกหน้ามี  มารดามี   บิดามี  อุปปาติกสัตว์มี  สมณพราหมณ์</p><p>ที่ไปโดยชอบ   ปฏิบัติโดยชอบ   ทำโลกนี้และโลกหน้าให้แจ้งชัดด้วยปัญญาอัน</p><p>ยิ่งเองแล้ว   ประกาศให้รู้ทั่ว  มีอยู่ในโลก  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย</p><p>ท่านทั้งหลายจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  สมณพราหมณ์เหล่านี้   มีวาทะเป็น</p><p>ข้าศึกโดยตรงต่อกันและกันมิใช่หรือ.                                            </p><p>           อย่างนั้น    พระเจ้าข้า.</p><p>           [๑๐๖]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   บรรดาสมณพราหมณ์</p><p>สองพวกนั้น  สมณพราหมณ์ที่มีวาทะอย่างนี้    มีความเห็นอย่างนี้ว่า   ทานที่ให้</p><p>แล้วไม่มีผล    การบวงสรวงไม่มีผล    การบูชาไม่มีผล    ผลวิบากแห่งกรรมที่ </p><p>สัตว์ทำดีทำชั่วไม่มี     โลกนี้ไม่มี     โลกหน้าไม่มี     มารดาไม่มี     บิดาไม่มี</p><p>อุปปาติกสัตว์ไม่มี    สมณพราหมณ์ที่ไปโดยชอบ   ปฏิบัติโดยชอบ    ทำโลกนี้</p><p>และโลกหน้าให้แจ้งชัดด้วยปัญญาอันยิ่งเองแล้ว    ประกาศให้รู้ทั่ว    ไม่มีในโลก</p><p>ดังนี้  เป็นอันหวังข้อนี้ได้  คือจักเว้นกุศลธรรม  ๓  ประการนี้  คือกายสุจริต</p><p>วจีสุจริต   มโนสุจริต   จักสมาทานอกุศลธรรม ๓ ประการนี้   คือ  กายทุจริต</p><p>วจีทุจริต มโนทุจริต  แล้วประพฤติ  ข้อนั้นเพราะเหตุไร.  เพราะท่านสมณพรา-</p><p>หมณ์เหล่านั้นไม่เห็นโทษ    ความต่ำทราม    ความเศร้าหมองแห่งอกุศลธรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 226</p><p>ไม่เห็นอานิสงส์ในเนกขัมมะ  อันเป็นฝ่ายขาวแห่งกุศลธรรม  ก็โลกหน้ามีอยู่จริง</p><p>ความเห็นของผู้นั้นว่า   โลกหน้าไม่มี    ความเห็นของเขานั้นเป็นมิจฉาทิฏฐิ   ก็</p><p>โลกหน้ามีอยู่จริง     แต่เขาดำริว่า     โลกหน้าไม่มี        ความดำริของเขานั้นเป็น</p><p>มิจฉาสังกัปปะ   ก็โลกหน้ามีอยู่จริง   แต่เขากล่าววาจาว่า    โลกหน้าไม่มี   วาจา</p><p>ของเขานั้นเป็นมิจฉาวาจา   ก็โลกหน้ามีอยู่จริง   เขากล่าวว่า   โลกหน้าไม่มี  ผู้</p><p>นี้ย่อมทำตนเป็นข้าศึกต่อพระอรหันต์ผู้รู้แจ้งโลกหน้า   ก็โลกหน้ามีอยู่จริง  เขา</p><p>ยังผู้อื่นให้เข้าใจว่า   โลกหน้าไม่มี    การให้ผู้อื่นเข้าใจของเขานี้เป็นการให้เข้า</p><p>ใจผิดโดยไม่ชอบธรรม     เขายังยกตนและข่มผู้อื่น     ด้วยการให้ผู้อื่นเข้าใจผิด</p><p>โดยไม่ชอบธรรมนั้นด้วย  เขาละคุณคือเป็นคนมีศีลแล้วก่อนเทียว  ตั้งไว้เฉพาะ</p><p>แต่โทษ   คือความเป็นคนทุศีลไว้     ด้วยประการฉะนี้     อกุศลธรรมอันลามก</p><p>เป็นอเนกเหล่านี้    คือ   มิจฉาทิฏฐิ    มิจฉาสังกัปปะ    มิจฉาวาจา    ความเป็น</p><p>ข้าศึกต่อพระอริยะ    การให้ผู้อื่นเข้าใจผิดโดยไม่ชอบธรรม    การยกตน    การ</p><p>ข่มผู้อื่น   ย่อมมี   เพราะมิจฉาทิฏฐิเป็นปัจจัย   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                               <strong>อปัณณกธรรมที่ถือไว้ชั่ว</strong></p><p>           [๑๐๗]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ในลัทธิของสมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น   บุรุษผู้รู้แจ้งย่อมเห็นตระหนักชัดว่า  ถ้าโลกหน้าไม่มี  เมื่อ</p><p>เป็นอย่างนี้  ท่านบุรุษบุคคลนี้  เมื่อตายไป  จักทำตนให้สวัสดีได้  ถ้าโลกหน้า</p><p>มี    เมื่อเป็นอย่างนี้    ท่านบุรุษบุคคลนี้     เมื่อตายไป    จักเข้าถึงอบาย    ทุคติ</p><p>วินิบาต  นรก   อนึ่ง   โลกหน้าอย่าได้มีจริง   คำของท่านสมณพราหมณ์เหล่า</p><p>นั้นจงเป็นคำจริง    เมื่อเป็นอย่างนั้น    ท่านบุรุษบุคคลนี้    เป็นผู้อันวิญญูชน</p><p>ติเตียนได้ในปัจจุบันว่า  เป็นบุรุษบุคคลทุศีล  เป็นมิจฉาทิฏฐิ  เป็นนัตถิกวาทะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 227</p><p>ถ้าโลกหน้ามีจริง  ความยึดถือของท่านบุรุษบุคคลนี้  ปราชัยในโลกทั้งสอง   คือ</p><p>ในปัจจุบัน  ถูกวิญญูชนติเตียน  เมื่อตายไป  จักเข้าถึงอบาย   ทุคติ   วินิบาต</p><p>นรก    ด้วยประการฉะนี้    อปัณณกธรรมนี้    ที่ผู้นั้นถือไว้ชั่ว     สมาทานชั่ว</p><p>ย่อมแผ่ไปโดยส่วนเดียว   ย่อมละเหตุแห่งกุศลเสีย   ด้วยประการฉะนี้.          </p><p>           [๑๐๘]   ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ในลัทธิของสมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น   สมณพราหมณ์เหล่าใด     มีวาทะอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้</p><p>ว่า  ทานที่บุคคลให้แล้วมีผล ฯลฯ  สมณพราหมณ์ที่ไปโดยชอบ  ปฏิบัติชอบ</p><p>ทำโลกนี้และโลกหน้าให้ชัดแจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง    แล้วประกาศให้รู้ทั่ว    มี</p><p>อยู่ในโลก  สมณพราหมณ์เหล่านั้นเป็นอันหวังข้อมิได้   คือจักเว้นอกุศลธรรม</p><p>ทั้ง ๓ คือ  กายทุจริต   วจีทุจริต     มโนทุจริต   จักสมาทานกุศลธรรมทั้ง ๓ คือ</p><p>กายสุจริต   วจีสุจริต     มโนสุจริต   แล้วประพฤติ   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะ</p><p>ท่านสมณพราหมณ์เหล่านั้นเห็นโทษความต่ำทราม      ความเศร้าหมอง     แห่ง</p><p>อกุศลธรรม   เห็นอานิสงส์ในเนกขัมมะ   อันเป็นฝ่ายขาวแห่งกุศลธรรม  ก็โลก</p><p>หน้ามีอยู่จริง   ความเห็นของผู้นั้นว่า   โลกหน้ามีอยู่   ความเห็นของเขานั้นเป็น</p><p>ความเห็นชอบ   ก็โลกหน้ามีจริง    เขาดำริว่า    โลกหน้ามีจริง    ความดำริของ</p><p>เขานั้นเป็นความดำริชอบ   ก็โลกหน้ามีจริง   เขากล่าวว่า  โลกหน้ามีจริง  วาจา</p><p>ของเขานั้นเป็นวาจาชอบ   ก็โลกหน้ามีจริง  เขากล่าวว่า  โลกหน้ามีจริง   ชื่อว่า</p><p>ไม่ทำตนเป็นข้าศึกต่อพระอรหันต์   ผู้รู้แจ้งโลกหน้า   ก็โลกหน้ามีจริง   เขาให้</p><p>ผู้อื่นเข้าใจว่า   โลกหน้ามีจริง    การให้ผู้อื่นเข้าใจของเขานั้น   เป็นการให้ผู้อื่น</p><p>เข้าใจโดยสัทธรรม    และเขาย่อมไม่ยกตน   ไม่ข่มผู้อื่นด้วยการที่ให้ผู้อื่นเข้าใจ</p><p>โดยสัทธรรมนั้นด้วย   เขาละโทษคือความเป็นคนทุศีล   ตั้งไว้เฉพาะแต่คุณคือ</p><p>ความเป็นคนมีศีลไว้ก่อนเทียว   ด้วยประการฉะนี้   กุศลธรรมเป็นอเนกเหล่านี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 228</p><p>คือสัมมาทิฏฐิ.    สัมมาสังกัปปะ    สัมมาวาจา    ความไม่เป็นข้าศึกต่อพระอริยะ</p><p>การให้ผู้อื่น     เข้าใจโดยสัทธรรม     การไม่ยกตน     การไม่ข่มผู้อื่น    ย่อมมี</p><p>เพราะสัมมาทิฏฐิเป็นปัจจัย   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                             <strong>อปัณณกธรรมที่บุคคลถือไว้ดี</strong></p><p>           [๑๐๙]   ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ในลัทธิของสมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น   บุรุษผู้รู้แจ้ง   ย่อมเห็นตระหนักชัดว่า   ถ้าโลกหน้ามีอยู่จริง</p><p>เมื่อเป็นอย่างนี้    ท่านบุรุษบุคคลนี้    เมื่อตายไป    จักเข้าถึงสุคติ    โลกสวรรค์</p><p>อนึ่ง    โลกหน้าอย่าได้มีจริง   คำของท่านสมณพราหมณ์เหล่านั้นจงเป็นคำจริง</p><p>เมื่อเป็นอย่างนั้น   ท่านบุรุษบุคคลนี้  ก็เป็นผู้อันวิญญูชนสรรเสริญในปัจจุบัน</p><p>ว่า  เป็นบุรุษบุคคลมีศีล   มีสัมมาทิฏฐิ     เป็นอัตถิกวาทะ    ถ้าโลกหน้ามีจริง</p><p>ความยึดถือของท่านบุรุษบุคคลนี้อย่างนี้   เป็นความมีชัยในโลกทั้งสอง   คือใน</p><p>ปัจจุบัน   วิญญูชนสรรเสริญ    เมื่อตายไป   จักเข้าถึงสุคติ   โลกสวรรค์    ด้วย</p><p>ประการฉะนี้   อปัณณกธรรมที่ผู้นั้นถือไว้ดี  สมาทานดีนี้   ย่อมแผ่ไปโดยส่วน</p><p>สอง   ย่อมละเหตุแห่งอกุศลเสีย   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                     <strong>วาทะเป็นข้าศึกกัน</strong></p><p>           [๑๑๐]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวก</p><p>หนึ่ง   มีวาทะอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า   เมื่อบุคคลทำเอง  หรือใช้ให้ผู้อื่น</p><p>ทำ   ตัดเอง    หรือใช้ให้ผู้อื่นตัด    เผาผลาญเองหรือใช้ให้ผู้อื่นเผาผลาญ.   ทำ</p><p>สัตว์ให้เศร้าโศกเองหรือใช้ผู้อื่นให้ทำสัตว์ให้เศร้าโศก     ทำสัตว์ให้ลำบากเอง</p><p>หรือใช้ผู้อื่นทำสัตว์ให้ลำบาก  ทำสัตว์ให้ดิ้นรนเองหรือให้ผู้อื่นทำสัตว์ให้ดิ้นรน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 229</p><p>ฆ่าสัตว์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ฆ่า   ลักทรัพย์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ลัก   ตัดช่อง  ปล้น</p><p>ใหญ่   ทำการปล้นเรือนหลังเดียว   ซุ่มอยู่ในทางเปลี่ยว   คบทาภรรยาของผู้อื่น</p><p>พูดเท็จ   บาปที่บุคคลทำอยู่    ย่อมไม่ชื่อว่าเป็นอันทำ    แม้หากผู้ใดพึงทำสัตว์</p><p>ในแผ่นดินนี้   ให้เป็นลานเนื้อแห่งเดียวกัน ให้เป็นกองเนื้อกองเดียวกัน  ด้วย</p><p>จักรมีคมโดยรอบเช่นคมมีดโกน   บาปซึ่งมีการทำสัตว์ให้เป็นลานเนื้อแห่งเดียว</p><p>กันเป็นเหตุย่อมไม่มี   ไม่มีบาปมาถึง   แม้บุคคลจะไปยังฝั่งขวาแห่งแม่น้ำคงคา</p><p>ฆ่าสัตว์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ฆ่า   ตัดเองหรือใช้ผู้อื่นให้ตัด    เผาผลาญของหรือใช้</p><p>ผู้อื่นให้เผาผลาญ   บาปซึ่งมีการฆ่าสัตว์เป็นต้นเป็นเหตุย่อมไม่มี    ไม่มีบาปมา</p><p>ถึง  ถึงแม้บุคคลพึงไปยังฝั่งซ้ายแห่งแม่น้ำคงคา   ให้ทานเองหรือใช้ให้ผู้อื่นให้</p><p>บูชาเองหรือใช้ผู้อื่นให้บูชา    บุญอันมีการให้ทานเป็นต้นเป็นเหตุ     ย่อมไม่มี</p><p>บุญย่อมไม่มีมาถึง   บุญย่อมไม่มี    บุญย่อมไม่มีมาถึง   เพราะการให้   เพราะ</p><p>การข่มใจ  เพราะความสำรวม  เพราะกล่าวคำสัตย์  ดูก่อนพราหมณ์และ</p><p>คฤหบดีทั้งหลาย  สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   มีวาทะเป็นข้าศึกโดยตรงต่อสมณะ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น     เขากล่าวอย่างนี้ว่า     เมื่อบุคคลทำเองหรือใช้ผู้อื่นให้ทำ</p><p>ตัดเองหรือใช้ผู้อื่นให้ตัด     เผาผลาญเองหรือใช้ผู้อื่นให้เผาผลาญ     ทำสัตว์ให้</p><p>เศร้าโศกเองหรือให้ผู้อื่นให้ทำสัตว์ให้เศร้าโศก      ทำสัตว์ให้ลำบากเองหรือให้</p><p>ผู้อื่นให้ทำสัตว์ให้ลำบาก     ทำสัตว์ให้ดิ้นรนเอง    หรือให้ผู้อื่นให้ทำสัตว์ให้</p><p>ดิ้นรน    ฆ่าสัตว์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ฆ่า    ลักทรัพย์เองหรือใช้ให้ผู้อื่นลักทรัพย์</p><p>ตัดช่องปล้นใหญ่  ทำการปล้นเรือนหลังเดียว ซุ่มอยู่ในทางเปลี่ยว คบหาภรรยา</p><p>ของผู้อื่น  พูดเท็จ  บาปที่บุคคลทำอยู่  ย่อมชื่อว่าเป็นอันทำ   แม้หากผู้ใดพึงทำ</p><p>สัตว์ในแผ่นดินนี้ให้เป็นลานเนื้อแห่งเดียวกัน        ให้เป็นกองเนื้อกองเดียวกัน</p><p>ด้วยจักรมีคมโดยรอบ    เช่นคมมีดโกน     บาปซึ่งมีการทำสัตว์ให้เป็นลานเนื้อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 230</p><p>แห่งเดียวกันเป็นเหตุย่อมมี   บาปย่อมมีมาถึง ถึงแม้บุคคลนั้นจะไปยังฝั่งขวาแห่ง</p><p>แม่น้ำคงคา  ฆ่าสัตว์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ฆ่า  ตัดเองหรือใช้ผู้อื่นให้ตัด   เผาผลาญ</p><p>เองหรือใช้ผู้อื่นให้เผาผลาญ  บาปซึ่งมีการฆ่าสัตว์เป็นต้นเป็นเหตุ  ย่อมมี  บาป</p><p>ย่อมมีมาถึง    ถึงแม้บุคคลพึงไปยังฝั่งซ้ายแห่งแม่น้ำคงคา     ให้ทานเองหรือใช้</p><p>ผู้อื่นให้ให้  บูชาเองหรือใช้ให้ผู้อื่นบูชา   บุญอันมีการให้ทานเป็นต้นเป็นเหตุ</p><p>ย่อมมี  บุญย่อมมีมาถึง  บุญย่อมมี   บุญย่อมมีมาถึง   เพราะการให้ทาน   เพราะ</p><p>การฝึกฝน     เพราะความสำรวม     เพราะกล่าวคำสัตย์     ดูก่อนพราหมณ์และ</p><p>คฤหบดีทั้งหลาย  ท่านทั้งหลายจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  สมณพราหมณ์</p><p>เหล่านี้    มีวาทะเป็นข้าศึกแก่กันและกันโดยตรงมิใช่หรือ.           </p><p>           อย่างนั้น  พระเจ้าข้า.</p><p>                      <strong>ความเห็นที่เป็นข้าศึกต่อพระอริยะ</strong>        </p><p>           [๑๑๑] ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย  ในลัทธิของสมณะ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น   สมณพราหมณ์ผู้มีวาทะอย่างนี้ว่า  เมื่อบุคคลทำเองหรือใช้</p><p>ผู้อื่นให้ทำ   ตัดเองหรือใช้ผู้อื่นให้ตัด    เผาผลาญเองหรือให้ผู้อื่นให้เผาผลาญ</p><p>ทำสัตว์ให้เศร้าโศกเองหรือใช้ผู้อื่นให้ทำสัตว์ให้เศร้าโศก   ทำสัตว์ให้ลำบากเอง</p><p>หรือใช้ผู้อื่นให้ทำสัตว์ให้ลำบาก  ทำสัตว์ให้ดิ้นรนเองหรือใช้ผู้อื่นให้ทำสัตว์ให้</p><p>ดิ้นรน   ฆ่าสัตว์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ฆ่า  ลักทรัพย์เอง    หรือใช้ผู้อื่นให้ลัก   ตัด</p><p>ช่อง  ปล้นใหญ่  ทำการปล้นในเรือนหลังเดียว  ซุ่มอยู่ในทางเปลี่ยว  คบหา</p><p>ภรรยาของผู้อื่น  พูดเท็จ  บาปที่บุคคลทำอยู่   ย่อมไม่ชื่อว่าเป็นอันทำ  ถึงหาก</p><p>ผู้ใดพึงทำสัตว์ในแผ่นดินนี้ให้เป็นลานเนื้อแห่งเดียวกัน     ให้เป็นกองเนื้อกอง</p><p>เดียวกัน    ด้วยจักรมีคมโดยรอบเช่นคมมีดโกน    บาปซึ่งมีการทำสัตว์ให้เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 231</p><p>ลานเนื้อแห่งเดียวกันเป็นเหตุย่อมไม่มี    ไม่มีบาปมาถึง     ถึงแม้บุคคลจะไปยัง</p><p>ฝั่งขวาแห่งแม่น้ำคงคา    ฆ่าสัตว์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ฆ่า     ตัดเองหรือใช้ผู้อื่นให้</p><p>ตัด     เผาผลาญเองหรือใช้ผู้อื่นให้เผาผลาญ     บาปซึ่งมีการฆ่าสัตว์เป็นต้นเป็น</p><p>เหตุ   ย่อมไม่มี      ไม่มีบาปมาถึง      ถึงแม้บุคคลพึงไปยังฝั่งซ้ายแห่งแม่น้ำคงคา</p><p>ให้ทานเองหรือใช้ให้ผู้อื่นให้ บูชาเองหรือใช้ผู้อื่นให้บูชา  บุญอันมีการให้ทาน</p><p>เป็นต้นเป็นเหตุย่อมไม่มี    บุญย่อมไม่มีมาถึง     บุญย่อมไม่มี    บุญไม่มีมาถึง</p><p>เพราะการให้   เพราะการข่มใจ   เพราะความสำรวม   เพราะกล่าวคำสัตย์   ดังนี้</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นเป็นอันหวังข้อนี้ได้คือ   จักเว้นกุศลธรรม ๓  ประการนี้</p><p>คือ   กายสุจริต   วจีสุจริต    มโนสุจริต    จักสมาทานอกุศลธรรม ๓   ประการนี้ </p><p>คือกายทุจริต    วจีทุจริต    มโนทุจริต     แล้วประพฤติ  ข้อนั้นเพราะเหตุไร</p><p>เพราะท่านสมณพราหมณ์เหล่านั้นไม่เห็นโทษ  ความต่ำทราม   ความเศร้าหมอง</p><p>แห่งอกุศลธรรม   ไม่เห็นอานิสงส์ในเนกขัมมะ   อันเป็นธรรมฝ่ายขวาแห่งกุศล</p><p>ธรรม     ก็ความทำมีอยู่   แต่ผู้นั้นมีความเห็นว่า    ความทำไม่มี     ความเห็นของ</p><p>เขานั้นเป็นความเห็นผิด   ก็ความทำมีอยู่   ผู้นั้นดำริว่าความทำไม่มี   ความดำริ</p><p>ของเขานั้น   เป็นความดำริผิด   ก็ความทำมีอยู่   ผู้นั้นกล่าววาจาว่าความทำไม่มี</p><p>วาจาของเขานั้นเป็นมิจฉาวาจา     ก็ความทำมีอยู่       ผู้นั้นกล่าวว่าความทำไม่มี</p><p>ผู้นี้ย่อมทำตนให้เป็นข้าศึกต่อพระอรหันต์    ผู้มีวาทะว่า    กรรมที่บุคคลทำอยู่</p><p>เป็นอันทำ   ก็ความทำมีอยู่   ผู้นั้นให้บุคคลอื่นสำคัญผิดว่าความทำไม่มี   การที่</p><p>ให้ผู้อื่นสำคัญผิดของเขานั้น  เป็นการให้ผู้อื่นสำคัญผิดโดยไม่ชอบธรรม   และ</p><p>เพราะการที่ให้ผู้อื่นสำคัญผิดโดยไม่ชอบธรรมนั้น  เขาย่อมยกตน  ข่มผู้อื่น  เขา</p><p>ละคุณคือความเป็นผู้มีศีล    ตั้งไว้แต่โทษคือความเป็นผู้ทุศีลขึ้นก่อนทีเดียว</p><p>ด้วยประการฉะนี้  ส่วนอกุศลธรรมอันลามกเป็นอเนกเหล่านี้  คือ  ความเห็นผิด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 232</p><p>ความดำริผิด  วาจาผิด   ความเป็นข้าศึกต่อพระอริยะ   กิริยาที่ให้ผู้อื่นสำคัญผิด</p><p>โดยไม่ชอบธรรม   การยกตน   การข่มผู้อื่น  ย่อมมี  เพราะมิจฉาทิฏฐิเป็นปัจจัย</p><p>ด้วยประการฉะนี้.  </p><p>                                <strong>อปัณณกรรมที่ถือไว้ชั่ว</strong></p><p>           [๑๑๒]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ในลัทธิของสรณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น    บุรุษผู้รู้แจ้งย่อมเห็นตระหนักชัดว่า     ถ้าแลความทำไม่มี</p><p>เมื่อเป็นอย่างนี้ท่านบุรุษบุคคลนี้    เมื่อตายไป   จักทำตนให้เป็นผู้มีความสวัสดี</p><p>ได้   ถ้าแลความทำมีอยู่   เมื่อเป็นอย่างนี้   ท่านบุรุษบุคคลนี้   เมื่อตายไป    จัก</p><p>เข้าถึงอบาย   ทุคติ   วินิบาต   นรก   อนึ่ง   ความทำอย่าได้มีจริง    คำของท่าน</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นจงเป็นคำจริง      เมื่อเป็นอย่างนั้น     ท่านบุรุษบุคคลนี้</p><p>ย่อมถูกวิญญูชนติเตียนได้ในปัจจุบันว่า   เป็นบุรุษบุคคลทุศีล   มีความเห็นผิด</p><p>มีวาทะว่ากรรมที่บุคคลทำอยู่ไม่เป็นอันทำ  ถ้าแลความทำมีอยู่จริง   ความยึดถือ</p><p>ของท่านบุรุษบุคคลนี้  อย่างนี้  เป็นความปราชัยในโลกทั้งสอง  คือในปัจจุบัน</p><p>วิญญูชนติเตียน  เมื่อตายไป  จักเข้าถึงอบาย  ทุคติ  วินิบาต  นรก  อปัณณก-</p><p>ธรรมนี้ที่บุคคลถือไว้ชั่ว   สมาทานชั่วอย่างนี้ย่อมแผ่ไปโดยส่วนเดียว     ย่อมละ</p><p>เหตุแห่งกุศลเสีย.    </p><p>                      <strong>ความเห็นที่ไม่เป็นข้าศึกต่อพระอริยะ</strong></p><p>           [๑๑๓]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ในลัทธิของสมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น     สมณพราหมณ์ผู้มีวาทะอย่างนี้       มีความเห็นอย่างนี้ว่า</p><p>เมื่อบุคคลทำเองหรือใช้ผู้อื่นให้ทำ     ตัดเองหรือใช้ผู้อื่นให้ตัด    เผาผลาญเอง</p><p>หรือใช้ผู้อื่นให้เผาผลาญ       ทำสัตว์ให้เศร้าโศกเองหรือใช้ผู้อื่นให้ทำสัตว์ให้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 233</p><p>เศร้าโศก  ทำสัตว์ให้ลำบากเองหรือใช้ผู้อื่นทำสัตว์ให้ลำบาก   ทำสัตว์ให้ดิ้นรน</p><p>เองหรือใช้ผู้อื่นทำสัตว์ให้ดิ้นรน     ฆ่าสัตว์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ฆ่า     ลักทรัพย์</p><p>ตัดช่อง    ปล้นใหญ่      ทำการปล้นในเรือนหลังเดียว     ซุ่มอยู่ในทางเปลี่ยว</p><p>คบหาภรรยาของผู้อื่น   พูดเท็จ   บาปที่บุคคลทำอยู่   ย่อมชื่อว่าเป็นอันทำ   แม้</p><p>หากผู้ใดพึงทำสัตว์ในแผ่นดินนี้  ให้เป็นลานเนื้อแห่งเดียวกัน  ให้เป็นกองเนื้อ</p><p>กองเดียวกัน    ด้วยจักรมีคมโดยรอบเช่นคมมีดโกน   บาปอันมีกรรมทำสัตว์ให้</p><p>เป็นลานเนื้อแห่งเดียวกันเป็นเหตุ  ย่อมมี  บาปย่อมมีมาถึง แม้ถ้าบุคคลจะไปยัง</p><p>ฝั่งขวาแห่งแม่น้ำคงคา    ฆ่าสัตว์เองหรือใช้ผู้อื่นให้ฆ่า    ตัดเองหรือใช้ผู้อื่นให้</p><p>ตัด     เผาผลาญเองหรือใช้ผู้อื่นให้เผาผลาญ    บาปอันมีการฆ่าสัตว์เป็นต้นเป็น</p><p>เหตุ  ย่อมมี  บาปย่อมมีมาถึง  ถ้าแม้บุคคลจะพึงไปยังฝั่งซ้ายแห่งแม่น้ำคงคา ให้</p><p>ทานเองหรือใช้ให้ผู้ยื่นให้   บูชาเองหรือใช้ผู้อื่นให้บูชา    บุญอันมีการให้ทาน</p><p>เป็นต้นเป็นเหตุ  ย่อมมี.  บุญย่อมมีมาถึง  บุญย่อมมี  บุญย่อมมีมาถึง  เพราะ</p><p>การให้  เพราะการข่มใจ  เพราะความสำรวม  เพราะกล่าวคำสัตย์  ดังนี้  สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้นเป็นอันหวังข้อนี้  คือ  จักเว้นอกุศลธรรม  ๓  ประการนี้  คือ</p><p>กายทุจริต  วจีทุจริต  มโนทุจริต  จักสมาทานกุศลธรรม ๓ ประการนี้  คือ  กาย</p><p>สุจริต   วจีทุจริต    มโนทุจริต   แล้วประพฤติ  ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะท่าน</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้น   ย่อมเห็นโทษ   ความต่ำทราม   ความเศร้าหมอง แห่ง</p><p>อกุศลธรรม   ย่อมเห็นอานิสงส์ในเนกขัมมะ   อันเป็นธรรมฝ่ายขาว   แห่งกุศล-</p><p>ธรรม.   ก็ความทำมีอยู่จริง    และเขามีความเห็นว่า    ความทำมีอยู่   ความเห็น</p><p>ของเขานั้นเป็นความเห็นชอบ.   ความทำมีอยู่จริง   ผู้นั้นดำริว่า   ความทำมีอยู่</p><p>ความดำริของเขานั้นเป็นความดำริชอบ.   ก็ความทำมีอยู่จริง  ผู้นั้นกล่าววาจาว่า</p><p>ความทำมีอยู่    วาจาของเขานั้นเป็นวาจาชอบ.  ก็ความทำมีอยู่จริง  ผู้นั้นกล่าว</p><p>ว่า     ความทำมีอยู่  ผู้นี้ย่อมไม่ทำตนให้เป็นข้าศึกต่อพระอรหันต์ผู้มีวาทะว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 234</p><p>กรรมที่บุคคลทำอยู่เป็นอันทำ.   ก็ความทำมีอยู่จริง  ผู้นั้นให้ผู้อื่นสำคัญว่าความ</p><p>ทำมีอยู่     การที่ให้ผู้อื่นสำคัญของเขานั้น    เป็นกิริยาที่ให้สำคัญโดยชอบธรรม</p><p>และเพราะการที่ให้ผู้อื่นสำคัญโดยชอบธรรมนั้น  เขาย่อมไม่ยกตน   ไม่ข่มผู้อื่น</p><p>เขาละโทษาถือความเป็นผู้ทุศีลก่อนทีเดียว       ตั้งไว้แต่คุณคือความเป็นผู้มีศีล</p><p>ด้วยประการฉะนี้.   และกุศลธรรมเป็นอเนกเหล่านี้คือ   ความเห็นชอบ   ความ</p><p>ดำริชอบ   วาจาชอบ   ความไม่เป็นข้าศึกต่อพระอริยะ   การที่ให้ผู้อื่นสำคัญโดย</p><p>ธรรม   การไม่ยกตน   การไม่ข่มผู้อื่น  ย่อมมี  เพราะสัมมาทิฏฐิเป็นปัจจัย  ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.</p><p>                                    <strong>อปัณณกธรรมที่ถือไว้ดี</strong></p><p>           [๑๑๔]   ดูก่อนพราหมณ์ และคฤหบดี ทั้ง หลาย   ในลัทธิ ของ สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น     บุรุษผู้รู้แจ้งย่อมเห็นตระหนักชัดว่า  ถ้าแลความทำมีอยู่</p><p>จริง   ท่านบุรุษบุคคลนี้   เมื่อตายไป   จักเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์    หากความทำ</p><p>อย่าได้มี     คำของท่านสมณพราหมณ์เหล่านั้น    จงเป็นคำจริง    และเมื่อเป็น</p><p>อย่างนั้น    ท่านบุรุษบุคคลนี้     ย่อมเป็นผู้อันวิญญูชนสรรเสริญในปัจจุบันว่า</p><p>เป็นบุรุษบุคคลมีศีล   มีความเห็นชอบ   มีวาทะว่า กรรมที่บุคคลทำอยู่เป็นอัน</p><p>ทำ   ดังนี้.    ถ้าแลความทำมีอยู่จริง    ความยึดถือของท่านบุรุษบุคคลนี้อย่างนี้</p><p>เป็นความชนะในโลกทั้ง ๒   คือ    ในปัจจุบันวิญญูชนสรรเสริญ    เมื่อตายไป</p><p>จักเข้าถึงสุด   โลกสวรรค์.   อปัณณกธรรมที่บุคคลนั้นถือดี   สมาทานดี   อย่าง</p><p>นี้    ย่อมแผ่ไปโดยส่วน ๒  ย่อมละเหตุแห่งอกุศลเสีย.</p><p> </p><p>                                        <strong>วาทะที่เป็นข้าศึกกัน</strong></p><p>           [๑๑๕]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวก</p><p>หนึ่งมีวาทะอย่างนี้    มีความเห็นอย่างนี้ว่า    เหตุไม่มี    ปัจจัยไม่มี   เพื่อความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 235</p><p>เศร้าหมองของสัตว์ทั้งหลาย  สัตว์ทั้งหลายไม่มีเหตุ  ไม่มีปัจจัย   ย่อมเศร้าหมอง</p><p>เอง   เหตุไม่มี   ปัจจัยไม่มี   เพื่อความบริสุทธิ์ของสัตว์ทั้งหลาย    สัตว์ทั้งหลาย</p><p>ไม่มีเหตุ   ไม่มีปัจจัย   ย่อมบริสุทธิ์เอง   กำลังไม่มี   ความเพียรไม่มี   เรี่ยวแรง</p><p>ของบุรุษไม่มี    ความบากบั่นของบุรุษไม่มี  สัตว์ทั้งปวง  ปาณะทั้งปวง  ภูต</p><p>ทั้งปวง   ชีวะทั้งปวง   ไม่มีอำนาจ   ไม่มีกำลัง   ไม่มีความเพียร    เป็นแต่แปร-</p><p>ปรวนไปโดยเคราะห์กรรม   ความเกิด   และตามภาวะ  ย่อมเสวยสุขและทุกข์ใน</p><p>อภิชาติทั้ง ๖<sup>๑</sup> เท่านั้น.  </p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   สมณพราหมณ์อีกพวกหนึ่ง   มี</p><p>วาทะเป็นข้าศึกโดยตรงต่อสมณพราหมณ์เหล่านั้น    เขากล่าวอย่างนี้ว่า    เหตุมี</p><p>ปัจจัยมี    เพื่อความเศร้าหมองของสัตว์ทั้งหลาย    สัตว์ทั้งหลายมีเหตุ    มีปัจจัย</p><p>จึงเศร้าหมอง     เหตุมี       ปัจจัยมี     เพื่อความบริสุทธิ์ของสัตว์ทั้งหลาย     สัตว์</p><p>ทั้งหลายมีเหตุ   มีปัจจัย     จึงบริสุทธิ์    กำลังมีอยู่    ความเพียรมีอยู่     เรี่ยวแรง</p><p>ของบุรุษมีอยู่    ความบากบั่นของบุรุษมีอยู่  สัตว์ทั้งปวง  ปาณะทั้งปวง  ภูต</p><p>ทั้งปวง  ชีวะทั้งปวง  มีอำนาจ  มีกำลัง  มีความเพียร  แปรปรวนไปโดยเคราะห์</p><p>กรรม  ความเกิด   และตามภาวะ  ย่อมเสวยสุขและทุกข์ในอภิชาติทั้ง  ๖  เท่านั้น</p><p>ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย  ท่านทั้งหลายจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านี้มีวาทะเป็นข้าศึกโดยตรงต่อกันและกันมิใช่หรือ.</p><p>           อย่างนั้น  พระเจ้าข้า.</p><p>                       <strong>ความเห็นที่เป็นข้าศึกต่อพระอริยะ</strong></p><p>           [๑๑๖]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ในลัทธิของสมณ-</p><p>พราหมณ์นั้น  สมณพราหมณ์ผู้มีวาทะอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า   เหตุไม่มี</p><p>   ๑. อภิชาติ  ๖  คือ  กัณหาภิชาติ  นีลาภิชาติ  โลหิตาภิชาติ  หลิททาภิชาติ  สุกกาภิชาติ  ปฐม-</p><p>        สุกกภิชาติ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 236</p><p>ปัจจัยไม่มี   เพื่อความเศร้าหมองของสัตว์ทั้งหลาย    สัตว์ทั้งหลายไม่มีเหตุ   ไม่</p><p>มีปัจจัย    ย่อมเศร้าหมองเอง   เหตุไม่มี   ปัจจัยไม่มี   เพื่อความบริสุทธิ์ของสัตว์</p><p>ทั้งหลาย    สัตว์ทั้งหลายไม่มีเหตุ    ไม่มีปัจจัย    ย่อมบริสุทธิ์เอง    กำลังไม่มี</p><p>ความเพียรไม่มี   เรี่ยวแรงของบุรุษไม่มี    ความบากบั่นของบุรุษไม่มี    สัตว์ทั้ง</p><p>ปวง   ปาณะทั้งปวง   ภูตทั้งปวง   ชีวะทั้งปวง   ไม่มีอำนาจ   ไม่มีกำลัง   ไม่มี</p><p>ความเพียร   แปรปรวนไปโดยเคราะห์กรรม    ความเกิด   และตามภาวะ   ย่อม</p><p>เสวยสุข     และทุกข์ในอภิชาติทั้ง ๖ เท่านั้น     สมณพราหมณ์เหล่านั้นเป็นอัน</p><p>หวังข้อนี้     คือ   จักเว้นกุศลธรรม ๓ ประการนี้    คือ     กายสุจริต    วจีสุจริต</p><p>มโนสุจริต   จักสมาทานอกุศลธรรม  ๓ ประการนี้    คือ   กายทุจริต   วจีทุจริต</p><p>มโนทุจริต    แล้วประพฤติ    ข้อนั้นเพราะเหตุไร     เพราะท่านสมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้น   ไม่เห็นโทษ   ความต่ำทราม    ความเศร้าหมองแห่งอกุศลธรรม    ไม่</p><p>เห็นอานิสงส์ในเนกขัมมะอันเป็นธรรมฝ่ายขาวแห่งกุศลธรรม      ก็เหตุมีอยู่จริง</p><p>แต่ผู้นั้นมีความเห็นว่า    เหตุไม่มี     ความเห็นของเขานั้นเป็นความเห็นผิด.   ก็ </p><p>เหตุมีอยู่จริง  ผู้นั้นดำริว่าเหตุไม่มี  ความดำริของเขานั้นเป็นดำริผิด  ก็</p><p>เหตุมีอยู่จริง     ผู้นั้นกล่าววาจาว่า     เหตุไม่มี     วาจาของเขานั้นเป็นวาจาผิด.</p><p>ก็เหตุมีอยู่จริง ผู้นั้นกล่าวว่าเหตุไม่มี  ผู้นี้ย่อมทำตนให้เป็นข้าศึกต่อพระอรหันต์</p><p>ผู้กล่าวเหตุ.   ก็เหตุมีอยู่จริง    ผู้นั้นให้ผู้อื่นสำคัญผิดว่าเหตุไม่มี    การให้ผู้อื่น</p><p>สำคัญของเขานั้น    เป็นกิริยาที่ให้สำคัญโดยไม่ชอบธรรม    และเพราะการที่ให้</p><p>ผู้อื่นสำคัญโดยไม่ชอบธรรมนั้น  เขาย่อมยกตน  ข่มผู้อื่น  เขาละคุณคือความเป็น</p><p>ผู้มีศีลแต่ก่อนทีเดียว  ตั้งไว้แต่โทษ  คือความเป็นผู้ทุศีลขึ้นตั้งไว้  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้    อกุศลธรรมอันลามกเป็นอเนกเหล่านี้    คือ   ความเห็นผิด   ความดำริผิด</p><p>วาจาผิด  ความเป็นข้าศึกต่อพระอริยะ  การที่ให้ผู้อื่นสำคัญโดยไม่ชอบธรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 237</p><p>การยกตน    การข่มผู้อื่น    ย่อมมี    เพราะมิจฉาทิฏฐิเป็นปัจจัย    ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.</p><p>                                 <strong>อปัณณกธรรมที่ถือไว้ชั่ว</strong></p><p>           [๑๑๗]   ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ในลัทธิของสมณ-  </p><p>พราหมณ์นั้น   บุรุษผู้รู้แจ้ง   ย่อมเห็นตระหนักชัดว่า   ถ้าแลว่าเหตุไม่มี   เมื่อ</p><p>เป็นอย่างนี้    ท่านบุรุษบุคคลนี้   เมื่อตายไป   จักทำตนให้มีความสวัสดีได้   ถ้า</p><p>เหตุมีอยู่จริง   เมื่อเป็นอย่างนี้   ท่านบุรุษบุคคลนี้   เมื่อตายไป   จักเข้าถึงอบาย</p><p>ทุคติ   วินิบาต  นรก  อนึ่ง  หากเหตุอย่ามีจริง  คำของท่านสมณพราหมณ์นั้น</p><p>จงเป็นคำจริง   ก็เมื่อเป็นอย่างนั้น   ท่านบุรุษบุคคลนี้   อันวิญญูชนพึงติเตียน</p><p>ได้ในปัจจุบันว่า  เป็นบุรุษบุคคลทุศีล   มีความเห็นผิด   มีวาทะว่าหาเหตุมิได้</p><p>ถ้าแลเหตุมีอยู่จริง     ความยึดถือของท่านบุรุษบุคคลนี้    อย่างนี้  เป็นความ</p><p>ปราชัยในโลกทั้งสอง   คือ   ในปัจจุบันวิญญูชนติเตียน   เมื่อตายไป   จักเข้าถึง</p><p>อบาย  ทุคติ  วินิบาต  นรก  อปัณณกธรรมนี้   ที่บุคคลนั้นถือชั่ว   สมาทาน</p><p>ชั่ว   อย่างนี้   ย่อมแผ่ไปโดยส่วนเดียว   ย่อมละเหตุแห่งกุศลเสีย. </p><p>                       <strong>ความเห็นที่เป็นข้าศึกต่อพระอริยะ</strong></p><p>           [๑๑๘]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย      ในลัทธิของสมณ-</p><p>พราหมณ์นั้น    สมณพราหมณ์ผู้มีวาทะอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า   เหตุมี</p><p>ปัจจัยมี     เพื่อความเศร้าหมองของสัตว์ทั้งหลาย    สัตว์ทั้งหลายมีเหตุ    มีปัจจัย</p><p>ย่อมเศร้าหมองเอง   เหตุมี   ปัจจัยมี   เพื่อความบริสุทธิ์ของสัตว์ทั้งหลาย   สัตว์</p><p>ทั้งหลายมีเหตุ   มีปัจจัย   ย่อมบริสุทธิ์เอง   กำลังมีอยู่    ความเพียรมีอยู่   เรี่ยว- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 238</p><p>แรงของบุรุษมีอยู่     ความบากบั่นของบุรุษมีอยู่     สัตว์ทั้งปวง     ปาณะทั้งปวง</p><p>ภูตทั้งปวง  ชีวะทั้งปวง  มีอำนาจ  มีกำลัง  มีความเพียร แปรปรวนไปโดยเคราะห์</p><p>กรรมความเกิดและตามภาวะ      ย่อมเสวยสุขและทุกข์ในอภิชาติทั้ง  ๖  เท่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นเป็นอันหวังข้อนี้ได้ คือ  จักเว้นอกุศลธรรม ๓ ประการ</p><p>นี้    คือกายทุจริต   วจีทุจริต   มโนทุจริต    จักสมาทานกุศลกรรม ๓ ประการนี้ </p><p>คือกายสุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต    แล้วประพฤติ   ข้อนั้นเพราะเหตุไร  เพราะ</p><p>ท่านสมณพราหมณ์เหล่านั้น   ย่อมเห็นโทษ    ความต่ำทราม    ความเศร้าหมอง</p><p>ของอกุศลธรรม    ย่อมเห็นอานิสงส์ในเนกขัมมะ    อันเป็นธรรมฝ่ายขาว   แห่ง</p><p>กุศลธรรม.   ก็เหตุมีอยู่จริง   ผู้นั้นมีความเห็นว่า   เหตุมี   ความเห็นของเขานั้น</p><p>เป็นความเห็นชอบ.  ก็เหตุมีอยู่จริง  ผู้นั้นดำริว่า  เหตุมี  ความดำริของเขานั้น</p><p>เป็นความดำริชอบ.   ก็เหตุมีอยู่จริง    ผู้นั้นกล่าววาจาว่า    เหตุมี   วาจาของเขา</p><p>นั้นเป็นวาจาชอบ.  ก็เหตุมีอยู่จริง  ผู้นั้นกล่าวว่า  เหตุมี   ผู้นี้ย่อมไม่ทำตนให้</p><p>เป็นข้าศึกต่อพระอรหันต์ผู้มีวาทะว่า   เหตุมี.    ก็เหตุมีอยู่จริง    ผู้นั้นให้ผู้อื่น</p><p>สำคัญว่ามีเหตุ    การที่ให้ผู้อื่นสำคัญของเขานั้น     เป็นการที่ให้สำคัญโดยชอบ</p><p>ธรรม      และเพราะการที่ให้ผู้อื่นสำคัญโดยชอบธรรมนั้น     เขาย่อมไม่ยกตน</p><p>ย่อมไม่ข่มผู้อื่น   เขาละโทษ   คือความเป็นผู้ทุศีลก่อนทีเดียว    ตั้งไว้เฉพาะแต่</p><p>ความเป็นผู้มีศีล   ด้วยประการฉะนี้.  กุศลธรรมเป็นอเนกเหล่านี้   คือ   ความ</p><p>เห็นชอบ  ความดำริชอบ  วาจาชอบ   ความไม่เป็นข้าศึกต่อพระอริยะ  การที่</p><p>ให้ผู้อื่นสำคัญโดยชอบธรรม   การไม่ยกตน    การไม่ข่มผู้อื่น   ย่อมมี    เพราะ</p><p>สัมมาทิฏฐิเป็นปัจจัย   ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 239</p><p>                                  <strong>อปัณณกธรรมที่ถือไว้ดี</strong></p><p>           [๑๑๙]   ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ในลัทธิของสมณ-</p><p>พราหมณ์นั้น     บุรุษผู้เป็นวิญญูชนย่อมเห็นตระหนักชัดว่า    ถ้าเหตุมีอยู่จริง</p><p>เมื่อเป็นอย่างนี้     ท่านบุรุษบุคคลนี้    เมื่อตายไป   จะเข้าถึงสุคติ   โลกสวรรค์</p><p>ก็ถ้าเหตุอย่าได้มีจริง      วาจาของท่านสมณพราหมณ์เหล่านั้นจงเป็นคำสัตย์  ก็</p><p>เมื่อเป็นอย่างนั้น ท่านบุรุษบุคคลนี้  ย่อมเป็นผู้อันวิญญูชนสรรเสริญในปัจจุบัน</p><p>ว่า   เป็นบุรุษบุคคลผู้มีศีล  มีความเห็นชอบ   มีวาทะว่ามีเหตุ    และถ้าเหตุมี</p><p>อยู่จริง   ความยึดถือของท่านบุรุษบุคคลนี้   อย่างนี้เป็นความชนะในโลกทั้งสอง </p><p>คือในปัจจุบัน    ย่อมเป็นผู้อันวิญญูชนสรรเสริญ    เมื่อตายไป    จักเข้าถึงสุคติ</p><p>โลกสวรรค์   อปัณณกธรรมนี้  ที่บุคคลนั้นยึดถือดี  สมาทานดี  อย่างนี้ย่อม</p><p>แผ่ไปโดยส่วน ๒   ย่อมละเหตุแห่งอกุศลเสีย.    </p><p>                                  <strong>วาทะว่าอรูปพรหมไม่มี</strong></p><p>           [๑๒๐]    ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวก </p><p>หนึ่ง    มีวาทะอย่างนี้      มีความเห็นอย่างนี้ว่า    อรูปพรหมย่อมไม่มีด้วยอาการ</p><p>ทั้งปวง.   สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   มีวาทะเป็นข้าศึกโดยตรงต่อสมณพราหมณ์</p><p>พวกนั้น   เขากล่าวอย่างนี้ว่า  อรูปพรหมมีอยู่ด้วยอาการทั้งปวง  ดูก่อนพราหมณ์</p><p>และคฤหบดีทั้งหลาย  ท่านทั้งหลายจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน สมณพราหมณ์</p><p>เหล่านี้มีวาทะเป็นข้าศึกโดยตรงต่อกันและกันมิใช่หรือ.</p><p>           อย่างนั้น   พระเจ้าข้า.  </p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย    ในลัทธิของสมณพราหมณ์นั้น</p><p>บุรุษผู้เป็นวิญญูชนย่อมเห็นตระหนักดังนี้ว่า  ข้อที่ว่าท่านสมณพราหมณ์มีวาทะ</p><p>อย่างนี้    มีความเห็นอย่างนี้ว่า    อรูปพรหมไม่มีด้วยอาการทั้งปวง   ดังนี้     เรา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 240</p><p>ไม่เห็น    แม้ข้อที่ว่า   ท่านสมณพราหมณ์    มีวาทะอย่างนี้    มีความเห็นอย่างนี้</p><p>ว่า   อรูปพรหมมีอยู่ด้วยอาการทั้งปวง   ดังนี้    เราไม่รู้   ส่วนเราเองเล่า    เมื่อ</p><p>ไม่รู้    เมื่อไม่เห็น    จะพึงถือเอาโดยส่วนเดียวแล้วกล่าวว่า    สิ่งนี้เท่านั้นจริง</p><p>สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้   ข้อนั้นพึงเป็นการสมควรแก่เราหามิได้  ถ้าคำของท่านสมณ-</p><p>พราหมณ์ที่มีวาทะอย่างนี้ มีความเห็นอย่างนี้ว่า  อรูปพรหมไม่มีด้วยอาการทั้งปวง</p><p>ดังนี้    เป็นคำจริง   ข้อที่เราจักเกิดขึ้นในเหล่าเทวดาที่มีรูป    สำเร็จด้วยใจ   ซึ่ง</p><p>ไม่เป็นความผิด  นี้เป็นฐานะที่จะมีได้.  ถ้าคำของท่านสมณพราหมณ์ที่มีวาทะ</p><p>อย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า    อรูปพรหมมีอยู่ด้วยอาการทั้งปวง   ดังนี้   เป็น</p><p>คำจริง   ข้อที่เราจักเกิดขึ้นในเหล่าเทวดาที่ไม่มีรูปสำเร็จด้วยสัญญา   ซึ่งไม่เป็น</p><p>ความผิด    นี้เป็นฐานะที่จะมีได้.  อนึ่งการถือท่อนไม้   การถือศัสตรา  การ</p><p>ทะเลาะ   การแก่งแย่ง   การวิวาท   การกล่าวว่ามึง ๆ    การกล่าวส่อเสียด   และ</p><p>มุสาวาท  ซึ่งมีรูปเป็นเหตุ  ย่อมปรากฏ  แต่ข้อนี้ย่อมไม่มีในอรูปพรหมด้วย</p><p>อาการทั้งปวง   ดังนี้    บุรุษผู้เป็นวิญญูนั้น    ครั้นพิจารณาเห็นดังนี้แล้ว   ย่อม</p><p>ปฏิบัติเพื่อหน่าย   เพื่อคลายกำหนัด   เพื่อดับสนิทแห่งรูปอย่างเดียว.</p><p>                            <strong>วาทะว่าความดังแห่งภพไม่มี</strong></p><p>           [๑๒๑]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   มีสมณพราหมณ์พวก</p><p>หนึ่ง   มีวาทะอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า    ความดับสนิทแห่งภพ  ไม่มีด้วย</p><p>อาการทั้งปวง   สมณพราหมณ์อีกพวกหนึ่ง  มีวาทะเป็นข้าศึกโดยตรงต่อสมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น     เขากล่าวอย่างนี้ว่า    ความดับสนิทแห่งภพมีอยู่ด้วยอาการ</p><p>ทั้งปวง.   ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   ท่านทั้งหลายจะสำคัญความข้อ</p><p>นั้นเป็นไฉน  สมณพราหมณ์เหล่านี้    มีวาทะเป็นข้าศึกโดยตรงต่อกันและกัน</p><p>มิใช่หรือ.  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 241</p><p>           อย่างนั้น   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย  ในลัทธิของสมณพราหมณ์เหล่า</p><p>นั้น  บุรุษผู้เป็นวิญญูย่อมเห็นตระหนักดังนี้ว่า  ข้อที่ท่านสมณพราหมณ์มีวาทะ</p><p>อย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า   ความดับสนิทแห่งภพไม่มีด้วยอาการทั้งปวง   ดัง</p><p>นี้   เราไม่เห็นแม้ข้อที่ท่านสมณพรหมณ์มีวาทะอย่างนี้ว่า  ความดับสนิทแห่งภพ</p><p>มีอยู่ด้วยอาการทั้งปวง  ดังนี้   สิ่งนี้เราไม่รู้  ส่วนเราเองเล่า  เมื่อไม่รู้  เมื่อไม่เห็น</p><p>จะพึงถือเอาโดยส่วนเดียว  แล้วกล่าวว่า สิ่งนี้เท่านั้นจริง สิ่งอื่นเปล่าดังนี้ ข้อนั้น</p><p>พึงเป็นการสมควรแก่เราหามิได้    ถ้าคำของท่านสมณพราหมณ์ที่มีวาทะอย่างนี้ </p><p>มีความเห็นอย่างนี้ว่า   ความดับสนิทแห่งภพไม่มีด้วยอาการทั้งปวง   ดังนี้  เป็น</p><p>คำจริง  ข้อที่เราจักเกิดขึ้นในเหล่าเทวดาที่ไม่มีรูป  สำเร็จด้วยสัญญา  ซึ่งไม่เป็น</p><p>ความผิด  นี้เป็นฐานะที่มีได้  อนึ่ง   ถ้าคำของท่านสมณพราหมณ์ที่มีวาทะอย่างนี้</p><p>มีความเห็นอย่างนี้ว่า  ความดับสนิทแห่งภพมีอยู่ด้วยอาการทั้งปวง  ดังนี้  เป็นคำ</p><p>จริง ข้อที่เราจักปรินิพพานในปัจจุบันนี้ เป็นฐานะที่จะมีได้  ความเห็นของท่าน</p><p>สมณพราหมณ์ที่มีวาทะอย่างนี้  มีความเห็นอย่างนี้ว่า  ความดับสนิทแห่งภพไม่</p><p>มีด้วยอาการทั้งปวงนี้   ใกล้ต่อธรรมเป็นไปกับด้วยความกำหนัด  ใกล้ต่อธรรม</p><p>เครื่องประกอบสัตว์ไว้ ใกล้ต่อธรรมเครื่องเพลิดเพลิน ใกล้ต่อธรรมเครื่องสยบ</p><p>ใกล้ต่อธรรมเครื่องถือมั่น  ส่วนความเห็นของท่านสมณพราหมณ์ที่มีวาทะอย่าง</p><p>นี้ว่า  ความดับสนิทแห่งภพมีอยู่ด้วยอาการทั้งปวงนี้  ใกล้ต่อธรรมอันไม่เป็นไป</p><p>กับด้วยราคะ  ใกล้ต่อธรรมอันมิใช่ธรรมประกอบสัตว์ไว้  ใกล้ต่อธรรมอันมิใช่</p><p>เครื่องเพลิดเพลิน    ใกล้ต่อธรรมอันมิใช่เครื่องสยบ    ใกล้ต่อธรรมอันไม่เป็น </p><p>เครื่องยึดมั่น   บุรุษผู้เป็นวิญญูนั้น   ครั้นพิจารณาเห็นดังนี้แล้ว    ย่อมปฏิบัติ</p><p>เพื่อหน่าย   เพื่อคลายกำหนัด  เพื่อความดับสนิทแห่งภพเท่านั้น.               </p><p>ื้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 242</p><p>                                    <strong>บุคคล ๔  จำพวก</strong></p><p>           [๑๒๒]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย  บุคคล  ๔  จำพวกนี้มีอยู่</p><p>หาได้อยู่ในโลก.  ๔ จำพวกเป็นไฉน  คือ</p><p>           ๑.  บุคคลบางคนในโลกนี้   เป็นผู้ทำตนให้เดือดร้อน  ประกอบความ</p><p>ขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน.</p><p>           ๒.  บุคคลบางคนในโลกนี้   เป็นผู้ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  ประกอบการ</p><p>ขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน.</p><p>           ๓.   บุคคลบางคนในโลกนี้  เป็นผู้ทำตนให้เดือดร้อนและประกอบการ</p><p>ขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน      ทำผู้อื่นให้เดือดร้อนและประกอบการ</p><p>ขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน.</p><p>           ๔.  บุคคลบางคนในโลกนี้    ไม่เป็นผู้ทำตนให้เดือดร้อนและไม่ประ</p><p>กอบการขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน      ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อนและไม่</p><p>ประกอบการขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน.</p><p>           บุคคลบางคนในโลกนี้  ไม่ทำตนให้เดือดร้อน ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน</p><p>นั้น   ไม่มีความหิว   ดับสนิท   เป็นผู้เย็น  เสวยแต่ความสุข  มีตนเป็นดังพรหม</p><p>อยู่ในปัจจุบันเทียว.</p><p>           [๑๒๓]  ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   ก็บุคคลเป็นผู้ทำตนให้</p><p>เดือดร้อน  ประกอบความขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อนเป็นไฉน.</p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย    บุคคลบางคนในโลกนี้เป็นคน</p><p>เปลือย ทอดทิ้งมารยาท เลียมือ เขาเชิญให้มารับภิกษาก็ไม่มา เขาเชิญให้หยุดก็</p><p>ไม่หยุด ไม่ยินดีภิกษาที่เขานำมาให้ ไม่ยินดีภิกษาที่เขาทำเฉพาะ ไม่ยินดีภิกษา</p><p>ที่เขานิมนต์  ไม่รับภิกษาปากหม้อ  ไม่รับภิกษาจากปากกระเช้า  ไม่รับภิกษาคร่อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 243</p><p>ธรณีประตู  ไม่รับภิกษาคร่อมท่อนไม้ ไม่รับภิกษาคร่อมสาก ไม่รับภิกษาของ</p><p>คน ๒ คนที่กำลังบริโภคอยู่  ไม่รับภิกษาของหญิงมีครรภ์ ไม่รับภิกษาของหญิง</p><p>ผู้กำลังให้ลูกดูดนม  ไม่รับภิกษาของหญิงผู้คลอเคลียบุรุษ ไม่รับภิกษาที่นัดแนะ</p><p>กันทำไว้  ไม่รับภิกษาในที่ที่เขาเลี้ยงสุนัข    ไม่รับภิกษาในที่มีแมลงวันไต่ตอม</p><p>เป็นกลุ่ม  ไม่รับปลา  ไม่รับเนื้อ  ไม่ดื่มสุรา  ไม่ดื่มเมรัย  ไม่ดื่มน้ำหมักดอง</p><p>เขารับภิกษาที่เรือนหลังเดียว   เยียวยาอัตภาพด้วยข้าวคำเดียวบ้า      รับภิกษาที่</p><p>เรือน  ๒ หลัง      เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๒  คำบ้าง     รับภิกษาที่เรือน ๓ หลัง</p><p>เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๓ คำบ้าง    รับภิกษาที่เรือน ๔ หลัง    เยียวยาอัตภาพ</p><p>ด้วยข้าว ๔ คำบ้าง รับภิกษาที่เรือน ๕ หลัง เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๕ คำบ้าง</p><p>รับภิกษาที่เรือน ๖ หลัง   เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๖ คำบ้าง    รับภิกษาที่เรือน</p><p>๗ หลัง    เยียวยาอัตภาพด้วยข้าว ๗ คำบ้าง    เยียวยาอัตภาพด้วยภิกษาในถาด</p><p>น้อยใบเดียวบ้าง ๒ ใบบ้าง ๓ ใบบ้าง ๔  ใบบ้าง ๕ ใบบ้าง ๖ ใบบ้าง  ๗ ใบบ้าง</p><p>กินอาหารที่เก็บค้างไว้วันหนึ่งบ้าง  ๒ วันบ้าง ๓ วันบ้าง ๔ วันบ้าง  ๕ วันบ้าง</p><p>๖ วันบ้าง  ๗ วันบ้าง   เป็นผู้ประกอบความขวนขวายในการบริโภคภัตที่เวียน</p><p>มาตลอดกึ่งเดือนแม้เช่นนี้ด้วยประการฉะนี้      เขาเป็นผู้มีผักดองเป็นภักษาบ้าง</p><p>มีข้าวฟ่างเป็นภักษาบ้าง   มีลูกเดือยเป็นภักษาบ้าง   มีกากข้าวเป็นภักษาบ้าง   มี</p><p>สาหร่ายเป็นภักษาบ้าง   มีรำเป็นภักษาบ้าง   มีข้าวตังเป็นภักษาบ้าง  มีข้าวไหม้</p><p>เป็นภักษาบ้าง   มีหญ้าเป็นภักษาบ้าง   มีโคมัยเป็นภักษาบ้าง   มีเหง้าและผลไม้</p><p>ในป่าเป็นอาหาร   บริโภคผลไม้หล่น   เยียวยาอัตภาพ.</p><p>           เขาทรงผ้าป่านบ้าง   ผ้าแกมกันบ้าง   ผ้าห่อศพบ้าง  ผ้าบังสกุลบ้าง  ผ้า</p><p>เปลือกไม้บ้าง   หนังเสือบ้าง  หนังเสือทั้งเล็บบ้าง  ผ้าคากรองบ้าง  ผ้าเปลือกปอ</p><p>กรองบ้าง   ผ้าผลไม้กรองบ้าง   ผ้ากัมพลทำด้วยผมคนบ้าง  ผ้ากัมพลทำด้วยขน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 244</p><p>สัตว์บ้าง   ผ้าทำด้วยขนปีกนกเค้าบ้าง    เป็นผู้ถอนผมและหนวด    คือประกอบ</p><p>การขวนขวายในการถอนผมและหนวดบ้าง   เป็นผู้ยืน   คือห้ามอาสนะ   เป็นผู้</p><p>กระโหย่ง  คือประกอบความเพียรในการกระโหย่ง  [คือเดินกระโหย่งเหยียบพื้น</p><p>ไม่เต็มเท้าบ้าง]   เป็นผู้นอนบนหนาม   คือสำเร็จการนอนบนหนามบ้าง  เป็นผู้</p><p>อาบน้ำวันละ ๓  ครั้ง คือประกอบการขวนขวายในการลงน้ำบ้าง เป็นผู้ประกอบ</p><p>การขวนขวายในการทำกายให้เดือดร้อนเร่าร้อนหลายอย่างเห็นปานนี้อยู่  ดูก่อน</p><p>พราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   บุคคลนี้เรากล่าวว่า    เป็นผู้ทำตนให้เดือดร้อน</p><p>ประกอบการขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน.</p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย     ก็บุคคลเป็นผู้ทำผู้อื่นให้เดือด</p><p>ร้อนประกอบการขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อนเป็นไฉน.</p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย  บุคคลบางคนในโลกนี้   ฆ่าแพะ</p><p>เลี้ยงชีวิต   ฆ่าสุกรเลี้ยงชีวิต   ฆ่านกเลี้ยงชีวิต   ฆ่าเนื้อเลี้ยงชีวิต  เป็นคนเหี้ยม</p><p>โหด   เป็นคนฆ่าปลา  เป็นโจร  เป็นคนฆ่าโจร  เป็นคนปกครองเรือนจำ  หรือ</p><p>บุคคลเหล่าอื่นบางพวกเป็นผู้ทำการงานอันทารุณ   ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดี</p><p>ทั้งหลาย บุคคลนี้เรากล่าวว่า เป็นผู้ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน ประกอบการขวนขวาย</p><p>ในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน.                                     </p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย ก็บุคคลเป็นผู้ทำตนให้เดือดร้อน</p><p>และประกอบการขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน      ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน</p><p>และประกอบการขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อนเป็นไฉน.</p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย    บุคคลบางคนในโลกนี้    เป็น</p><p>พระราชามหากษัตริย์     ผู้ได้มุรธาภิเษกแล้วก็ดี     เป็นพราหมณ์มหาศาลก็ดี</p><p>พระราชาหรือพราหมณ์นั้นโปรดให้ทำโรงที่บูชายัญขึ้นใหม่ทางด้านบูรพาแห่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 245</p><p>พระนคร   แล้วทรงจำเริญพระเกศาและมัสสุ    ทรงนุ่งหนังเสือทั้งเล็บ    ทรงทา</p><p>พระกายด้วยเนยใสและน้ำมันงา   ทรงเกาพระปฤษฎางค์ด้วยเขามฤค    เข้าไปยัง</p><p>โรงบูชายัญใหม่   พร้อมด้วยพระมเหสีและพราหมณ์ปุโรหิต    บรรทมบนพื้น</p><p>ดินอันมิได้ลาดด้วยเครื่องลาด   ทาด้วยโคมัยสด    น้ำนมในเท้าที่หนึ่ง    แห่งโค</p><p>แม่ลูกอ่อนตัวเดียวมีเท่าใด   พระราชาทรงเยียวยาอัตภาพด้วยน้ำนมเท่านั้น  น้ำ</p><p>นมในเต้าที่  ๒ มีเท่าใดพระมเหสีทรงเยียวยาอัตภาพด้วยน้ำนมเท่านั้น    น้ำนม</p><p>ในเต้าที่ ๓  มีเท่าใดพราหมณ์ปุโรหิตย่อมเยียวยาอัตภาพด้วยน้ำนมเท่านั้น   น้ำ</p><p>นมในเต้าที่ ๔  มีเท่าใดก็บูชาไฟด้วยน้ำนมเท่านั้น   ลูกโคเยียวยาอัตภาพด้วยน้ำ</p><p>นมที่เหลือ     พระราชาหรือพราหมณ์นั้นตรัสอย่างนี้ว่า     เพื่อต้องการบูชายัญ</p><p>จงฆ่าโคผู้ประมาณเท่านี้      จงฆ่าโคเมียประมาณเท่านี้  ลูกโคผู้ประมาณเท่านี้</p><p>ลูกโคเมียประมาณเท่านี้   แพะประมาณเท่านี้   แกะประมาณเท่านี้   ม้าประมาณ</p><p>เท่านี้    จงตัดต้นไม้ประมาณเท่านี้     เพื่อต้องการทำเป็นเสายัญ     จงเกี่ยว</p><p>หญ้าประมาณเท่านี้   เพื่อต้องการลาดพื้น    ชนเหล่าใดที่เป็นทาสก็ดี    เป็นคน</p><p>ใช้ก็ดี    เป็นกรรมกรก็ดี    ของพระราชาหรือพราหมณ์นั้น    ชนเหล่านั้นถูก</p><p>อาชญาคุกคาม  ถูกภัยคุกคาม  มีน้ำตานองหน้า   ร้องไห้ทำการงานตามกำหนด</p><p>ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย  บุคคลนี้เรากล่าวว่า  เป็นผู้ทำตนให้เดือด-</p><p>ร้อน  และประกอบการขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน  ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน</p><p>และประกอบการขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน.         </p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   ก็บุคคลไม่เป็นผู้ทำตนให้เดือด-</p><p>ร้อนและไม่ประกอบการขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน     ไม่ทำผู้อื่นให้</p><p>เดือดร้อนและไม่ประกอบการขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  เขาไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 246</p><p>ทำตนให้เดือดร้อน  ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  ไม่มีความหิว  ดับสนิท  เป็นผู้</p><p>เย็น   เสวยแต่ความสุข   มีตนเป็นดังพรหมอยู่ในปัจจุบันเทียว   เป็นไฉน.  </p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย    พระตถาคตเสด็จอุบัติในโลกนี้ </p><p>เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้เองโดยชอบ   ถึงพร้อมด้วยวิชชา   และจรณะ    เสด็จ</p><p>ไปดี   ทรงรู้แจ้งโลก   เป็นสารถีฝึกบุรุษที่ควรฝึก    ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า  เป็นศาสดา</p><p>ของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย     เป็นผู้เบิกบานแล้ว     เป็นผู้จำแนกพระธรรม</p><p>พระตถาคตพระองค์นั้นทรงทำโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก    มารโลก    พรหมโลก</p><p>ให้แจ้งชัดด้วยพระปัญญาอันยิ่งของพระองค์แล้ว       ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้ง</p><p>สมณะ   พราหมณ์   เทวดาและมนุษย์ให้รู้ตาม   ทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น</p><p>งามในท่ามกลาง  งามในที่สุด  ทรงประกาศพรหมจรรย์    พร้อมทั้งอรรถ  พร้อม</p><p>ทั้งพยัญชนะ  บริสุทธิ์  บริบูรณ์สิ้นเชิง  คฤหบดี  บุตรคฤหบดีหรือผู้เกิดเฉพาะ</p><p>ในตระกูลใดตระกูลหนึ่ง  ย่อมฟังธรรมนั้น  ครั้งฟังแล้ว  ได้ศรัทธาในพระ-</p><p>ตถาคต  เมื่อได้ศรัทธาแล้ว  ย่อมเห็นตระหนักว่า  ฆราวาสคับแคบ  เป็นทาง</p><p>มาแห่งธุลี   บรรพชาเป็นทางปลอดโปร่ง   การที่บุคคลผู้ครองเรือนจะประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์ให้บริบูรณ์  ให้บริสุทธิ์โดยส่วนเดียวดุจสังข์ขัด  ไม่ใช่ทำได้ง่าย  ถ้า</p><p>กระไร   เราพึงปลงผมและหนวด   นุ่งห่มผ้ากาสาพัสตร์ออกบวชเป็นบรรพชิต</p><p>สมัยต่อมา   เขาละกองโภคสมบัติน้อยใหญ่     ละเครือญาติน้อยใหญ่     ปลงผม</p><p>และหนวด   นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์   ออกบวชเป็นบรรพชิต.</p><p>           เขาบวชอย่างนี้ แล้ว     ถึงพร้อมด้วยสิกขาและอาชีพเสมอด้วยภิกษุทั้ง- </p><p>หลาย</p><p>           ๑.   ละการฆ่าสัตว์   วางทัณฑะ  วางศัสตรา   มีความละอาย    มีความ</p><p>เอ็นดู   มีความกรุณา   หวังประโยชน์แก่สัตว์ทั้งปวงอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 247</p><p>           ๒.   ละการลักทรัพย์    เว้นขาดจากการลักทรัพย์    รับแต่ของที่เขาให้ </p><p>ต้องการแต่ของที่เขาให้   ไม่ประพฤติตนเป็นขโมย   เป็นผู้สะอาดอยู่.</p><p>           ๓.   ละกรรมเป็นข้าศึกแก่พรหมจรรย์   ประพฤติพรหมจรรย์    ประ-</p><p>พฤติห่างไกล   เว้นจากเมถุนอันเป็นกิจของชาวบ้าน.</p><p>           ๔.   ละการพูดเท็จ   เว้นขาดจากการพูดเท็จ   พูดแต่คำจริง    ดำรงคำ</p><p>สัตย์   มีถ้อยคำเป็นหลักฐาน   ควรเชื่อได้  ไม่พูดลวงโลก.</p><p>           ๕.   ละคำส่อเสียด     เว้นขาดจากคำส่อเสียด     ฟังจากข้างนี้แล้วไม่ไป</p><p>บอกข้างโน้น    เพื่อให้คนหมู่นี้แตกร้าวกัน   หรือฟังจากข้างโน้นแล้วไม่มาบอก</p><p>ข้างนี้  เพื่อให้คนหมู่โน้นแตกร้าวกัน  สมานคนที่แตกร้าวกันแล้วบ้าง   ส่งเสริม</p><p>คนที่พร้อมเพรียงกันแล้วบ้าง  ชอบคนผู้พร้อมเพรียงกัน   ยินดีในคนผู้พร้อม-</p><p>เพรียงกัน  เพลิดเพลินในคนผู้พร้อมพร้อมกัน    กล่าวแต่คำที่ทำให้คนพร้อม-</p><p>เพรียงกัน.</p><p>           ๖.   ละคำหยาบ  เว้นขาดจากคำหยาบ   กล่าวแต่คำที่ไม่มีโทษ   เพราะ</p><p>หู   ชวนให้รัก   จับใจ   เป็นของชาวเมือง   คนส่วนมากรักใคร่   พอใจ.</p><p>           ๗.   ละคำเพ้อเจ้อ   เว้นขาดจากคำเพ้อเจ้อ    พูดถูกกาล    พูดแต่คำที่</p><p>เป็นจริง  พูดอิงอรรถ   พูดอิงธรรม   พูดอิงวินัย   พูดแต่คำที่มีหลักฐาน  มีที่</p><p>อ้าง  มีที่กำหนด  ประกอบด้วยประโยชน์โดยกาลอันควร.</p><p>           ๘.   เธอเว้นขาดจากการพรากพืชคามและภูตคาม.</p><p>           ๙.   เธอฉันหนเดียว     เว้นการฉันในราตรี      งดจากการฉันในเวลา</p><p>วิกาล.</p><p>           ๑๐.   เธอเว้นขาดจากการฟ้อนรำ  ขับร้อง  ประโคมดนตรี  และดูการ</p><p>เล่นอันเป็นข้าศึกแก่กุศล.</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 248</p><p>           ๑๑.   เธอเว้นขาดจากการทัดทรง     ประดับและตกแต่งร่างกายด้วย</p><p>ดอกไม้ของหอมและเครื่องประเทืองผิว   อันเป็นฐานแห่งการแต่งตัว.</p><p>           ๑๒.  เธอเว้นขาดจากการนั่งนอนบนที่นั่งที่นอนอันสูงใหญ่.</p><p>           ๑๓.   เธอเว้นขาดจากการรับทองและเงิน.</p><p>           ๑๔.   เธอเว้นขาดจากการรับธัญญาหารดิบ.</p><p>           ๑๕.   เธอเว้นขาดจากการรับเนื้อดิบ.</p><p>           ๑๖.   เธอเว้นขาดจากการรับสตรีและกุมารี.</p><p>           ๑๗.   เธอเว้นขาดจากการรับทาสีและทาส.</p><p>           ๑๘.   เธอเว้นขาดจากการรับแพะและแกะ.</p><p>           ๑๙.  เธอเว้นขาดจากการรับไก่และสุกร.</p><p>           ๒๐.   เธอเว้นขาดจากการรับช้าง   โค   ม้า   และลา.</p><p>           ๒๑.   เธอเว้นขาดจากการรับไร่นาและที่ดิน.</p><p>           ๒๒.   เธอเว้นขาดจากการประกอบทูตกรรมและการับใช้.</p><p>           ๒๓.   เธอเว้นขาดจากการซื้อและการขาย.</p><p>           ๒๔.   เธอเว้นขาดจากการฉ้อโกงด้วยตาชั่ง    การโกงด้วยของปลอม</p><p>และการโกงด้วยเครื่องตวงวัด.</p><p>           ๒๕.   เธอเว้นขาดจากการรับสินบน  การล่อลวง  และการตลบตะแลง.</p><p>           ๒๖.   เธอเว้นขาดจากการตัด   การฆ่า   การจองจำ     การตีชิง     การ</p><p>ปล้นและกรรโชก.</p><p>           เธอเป็นผู้สันโดษด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย    ด้วยบิณฑบาตเป็น</p><p>เครื่องบริหารท้อง    เธอจะไปทิศาภาคใด ๆ  ก็ถือไปได้เอง    นกมีปีกจะบินไป</p><p>ทางทิศาภาคใด ๆ   ก็มีแต่ปีกของตัวเป็นภาระบินไปฉันใด  ภิกษุก็ฉันนั้นแล </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 249</p><p>เป็นผู้สันโดษด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย     ด้วยบิณฑบาตเป็นเครื่องบริหาร</p><p>ท้อง   เธอจะไปทางทิศาภาคใด ๆ ก็ถือไปได้เอง.</p><p>           ภิกษุนั้นประกอบด้วยศีลขันธ์อันเป็นอริยะนี้  ย่อมได้เสวยสุขอันปราศ-</p><p>จากโทษในภายใน   เธอเห็นรูปด้วยจักษุแล้ว   ไม่ถือนิมิต   ไม่ถืออนุพยัญชนะ</p><p>เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์ที่เมื่อไม่สำรวมแล้ว  จะเป็นเหตุให้อกุศล</p><p>ธรรมอันลามก     คืออภิชฌาและโทมนัสครอบงำนั้น    ชื่อว่ารักษาจักขุนทรีย์</p><p>ชื่อว่าถึงความสำรวมในจักขุนทรีย์  เธอฟังเสียงด้วยโสตะ...ดมกลิ่นด้วยฆานะ...</p><p>ลิ้มรสด้วยชิวหา. . .ถูกต้องโผฏฐัพพะด้วยการ. . .รู้แจ้งธรรมารมณ์ด้วยใจแล้ว</p><p>ไม่ถือนิรมิต  ไม่ถืออนุพยัญชนะ    เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมมนินทรีย์ที่เมื่อไม่</p><p>สำรวมแล้ว จะเป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามก  คืออภิชฌาและโทมนัสครอบงำ</p><p>นั้น   ชื่อว่ารักษามนินทรีย์   ชื่อว่าถึงความสำรวมในมนินทรีย์    ภิกษุประกอบ</p><p>ด้วยอินทรีย์สังวรอันเป็นอริยะเช่นนี้       ย่อมได้เสวยสุขอันไม่ระคนด้วยกิเลสใน</p><p>ภายใน.</p><p>           ภิกษุนั้นย่อมทำความรู้สึกตัว  ในการก้าวไป  ในการถอยกลับ  ใน</p><p>การแล   ในการเหลียว   ในการคู้เข้า    ในการเหยียดออก     ในการทรงสังฆาฏิ</p><p>บาตรและจีวร   ในการฉัน   การดื่ม   การเคี้ยว    การลิ้ม     ในการถ่ายอุจจาระ</p><p>ปัสสาวะ   ย่อมทำความรู้สึกตัว   ในการเดิน   การยืน  การนั่ง   การหลับ   การ</p><p>ตื่น  การพูด  การนิ่ง.</p><p>           ภิกษุนั้นประกอบด้วยศีลขันธ์   อินทรีย์สังวร  สติและสัมปชัญญะ  อัน</p><p>เป็นอริยะเช่นนี้แล้ว   ย่อมเสพเสนาสนะอันสงัด    คือ   ป่า    โคนไม้    ภูเขา</p><p>ซอกเขา   ถ้า   ป่าช้า   ป่าชัฏ   ที่แจ้ง   ลอมฟาง   ในกาลภายหลังภัต    เธอกลับ</p><p>จากบิณฑบาตแล้ว    นั่งคู้บัลลังก์  ตั้งกายตรง  ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า  เธอละ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 250</p><p>ความเพ่งเล็งโนโลก     มีใจปราศจากความเพ่งเล็งอยู่      ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์</p><p>จากความเพ่งเล็ง    ละความประทุษร้ายคือพยาบาท    ไม่คิดพยาบาท    มีความ</p><p>กรุณาหวังประโยชน์แก่สัตว์ทั้งปวงอยู่     ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากความประ-</p><p>ทุษร้ายคือพยาบาทได้      ละถีนมิทธะแล้ว    เป็นผู้ปราศจากถีนมิทธะ   มีความ</p><p>กำหนดหมายอยู่ที่แสงสว่าง  มีสติ  มีสัมปชัญญะอยู่  ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จาก</p><p>ถีนมิทธะ   ละอุทัธจจกุกกุจจะแล้ว   เป็นผู้ไม่ฟุ้งซ่าน   มีจิตสงบ ณ ภายในอยู่</p><p>ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากอุธัจจกุกกุจจะ  ละวิจิกิจฉาแล้ว   เป็นผู้ข้ามวิจิกิจฉา</p><p>ไม่มีความเคลือบแคลงในกุศลธรรมทั้งหลายอยู่       ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จาก</p><p>วิจิกิจฉา.</p><p>           ภิกษุนั้นละนิวรณ์ ๕ เหล่านี้  อันเป็นเครื่องเศร้าหมองแห่งใจ   อันทำ</p><p>ปัญญาให้ทุรพลได้แล้ว   สงัดจากกาม    สงัดจากอกุศลธรรม     บรรลุปฐมฌาน</p><p>มีวิตก   มีวิจาร   มิปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่   บรรลุทุติยฌาน    มีความผ่องใส</p><p>แห่งจิตในภายใน    เป็นธรรมเอกผุดขึ้น    ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร     เพราะวิตก</p><p>วิจารสงบไป   มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่    มีอุเบกขา   มีสติสัมปชัญญะ      และ</p><p>เสวยสุขด้วยนามกาย      เพราะปีติสิ้นไป      บรรลุตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลาย</p><p>สรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้   เป็นผู้มีอุเบกขา   มีสติอยู่เป็นสุข  บรรลุจตุตถฌาน</p><p>ไม่มีทุกข์   ไม่มีสุข   เพราะละสุข   ละทุกข์   และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ  ได้</p><p>มีอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่.</p><p>           ภิกษุนั้น   เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์   ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส    ปราศ-</p><p>จากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้     ย่อมโน้ม-</p><p>น้อมจิตไปเพื่อบุพเพนิวาสานุสสติญาณ    เธอย่อมระลึกชาติก่อนได้เป็นอันมาก</p><p>คือ  ระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง  ห้าชาติบ้าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 251</p><p>สิบชาติบ้าง   ยี่สิบชาติบ้าง     สามสิบชาติบ้าง    สี่สิบชาติบ้าง     ห้าสิบชาติบ้าง</p><p>ร้อยชาติบ้าง     พันชาติบ้าง     แสนชาติบ้าง     ตลอดสังวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง</p><p>ตลอดวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง     ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้างว่า    ในภพ</p><p>โน้น   เรามีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น   มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่าง</p><p>นั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น  ครั้นจะติจากภพ</p><p>นั้นแล้ว   ได้ไปเกิดในภพโน้น   แม้ในภพนั้นเราก็มีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่าง</p><p>นั้น    มีผิวพรรณอย่างนั้น    มีอาหารอย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ</p><p>มีกำหนดอายุเพียงนั้น      ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ไม่มาเกิดในภพนี้  เธอย่อม </p><p>ระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก   พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.</p><p>           ภิกษุนั้น   เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว   ไม่มีกิเลส   ปราศจาก</p><p>อุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน     ตั้งมั่น  ไม่หวั่นไหวอย่างนี้  ย่อมโน้มน้อม</p><p>จิตไปเพื่อรู้จุติและอุปบัติของสัตว์ทั้งหลาย  เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ  กำลัง</p><p>อุปบัติ   เลว   ประณีต   ผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม   ได้ดี   ตกยาก   ด้วย</p><p>ทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ล่วงจักษุของมนุษย์ ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม</p><p>ว่า  สัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต  ติเตียนพระอริยเจ้า</p><p>เป็นมิจฉาทิฏฐิ   ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ  เบื้องหน้าแต่ตายเพราะ</p><p>กายแตก    เขาเข้าถึงอบาย    ทุคติ    วินิบาต    นรก    ส่วนสัตว์เหล่านี้ประกอบ</p><p>ด้วยกายสุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต   ไม่ติเตียนพระอริยเจ้า    เป็นสัมมาทิฏฐิ</p><p>ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ     เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก    เขา</p><p>เข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ดังนี้     เธอย่อมเห็นหมู่สัตว์ผู้กำลังจุติ     กำลังอุปบัติ   เลว</p><p>ประณีต  มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม   ได้ดี   ตกยาก    ด้วยทิพยจักษุอัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 252</p><p>บริสุทธิ์ล่วงจักษุของมนุษย์    ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม      ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.</p><p>           ภิกษุนั้น    เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์   ผ่องแผ้ว    ไม่มีกิเลส    ปราศ-</p><p>จากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน    ตั้งมั่น   ไม่หวั่นไหวอย่างนี้    ย่อมโน้ม</p><p>น้อมจิตไปเพื่ออาสวักขยญาณ   ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า   นี้ทุกข์   นี้ทุกข-</p><p>สมุทัย    นี้ทุกขนิโรธ   นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา   นี้อาสวะ   นี้อาสวสมุทัย</p><p>นี้อาสวนิโรธ   นี้อาสวนิโรธคามินีปฏิปทา   เมื่อเธอรู้เห็นอย่างนี้   จิตย่อมหลุด</p><p>พ้น    แม้จากกามาสวะ  แม้จากภวาสวะ  แม้จากอวิชชาสวะ  เมื่อจิตหลุดพ้น</p><p>แล้ว    ก็มีญาณหยั่งรู้ว่า   หลุดพ้นแล้ว   รู้ชัดว่า  ชาติสิ้นแล้ว  พรหมจรรย์อยู่</p><p>จบแล้ว  กิจที่ควรทำ  ทำเสร็จแล้ว  กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้  มิได้มี.</p><p>           ดูก่อนพราหมณ์และคฤหบดีทั้งหลาย   บุคคลนี้เรากล่าวว่า  เป็นผู้ไม่</p><p>ทำตนให้เดือดร้อน  ไม่ประกอบการขวนขวายในการทำตนให้เดือดร้อน  ไม่ทำ</p><p>ผู้อื่นให้เดือดร้อน   ไม่ประกอบการขวนขวายในการทำผู้อื่นให้เดือดร้อน   เขา</p><p>ไม่ทำตนให้เดือดร้อน  ไม่ทำผู้อื่นให้เดือดร้อน  ไม่มีความหิว  ดับสนิท</p><p>เป็นผู้เย็น   เสวยแต่ความสุข    มีตนเป็นดังพรหมอยู่ในปัจจุบันเทียว.</p><p>                <strong>พราหมณ์และคฤหบดีแสดงตนเป็นอุบาสก</strong></p><p>           [๑๒๘]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว    พราหมณ์และคฤห-</p><p>บดีทั้งหลายชาวบ้านศาลาได้กราบทูลว่า    ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ    ภาษิตของ</p><p>พระองค์แจ่มแจ้งนัก   ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ     ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก</p><p>เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ เปิดของที่ปิด บอกทางแก่คนหลงทาง  หรือ </p><p>ตามประทีปในที่มืด   ด้วยหวังว่า   ผู้มีจักษุจักเห็นรูป  ดังนี้  ฉันใด   พระโคดม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 253</p><p>ผู้เจริญทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย   ฉันนั้นเหมือนกัน   ข้าพระพุทธเจ้า</p><p>ทั้งหลายนี้     ขอถึงท่านพระโคดม     พระธรรมและพระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นสรณะ</p><p>ขอท่านพระโคดมจงทรงจำข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายว่า   เป็นอุบาสก   ผู้ถึงสรณะ</p><p>ตลอดชีวิต   ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป   ดังนี้แล.</p><p>                                       <em>จบอปัณณกสูตรที่  ๑๐</em></p><p>                                        <strong>จบคหปติวรรคที่  ๑</strong></p><p>                           <strong>๑๐.  อรรถกถาอปัณณกสูตร</strong></p><p>           <strong>อปัณณกสูตร</strong>  มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้ฟังมาแล้ว</p><p>อย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า   <strong>จาริก</strong>   คือ   จาริกไป   ไม่รีบด่วน.</p><p>เหตุไรท่านจึงกล่าวว่า  <strong>อตฺถิ  ปน  โว  คหปตโย.</strong>  ดังได้สดับมา  บ้านนั้นตั้ง</p><p>อยู่ใกล้ปากดง   เหล่าสมณพราหมณ์ประเภทต่าง ๆ   เดินทางมาตลอดวัน  ย่อม</p><p>เข้าไปหมู่บ้านนั้น   เพื่อพักอาศัยในเวลาเย็นบ้าง    เช้าบ้าง   ชาวบ้านทั้งหลายก็</p><p>ลาดเตียง  ตั่ง  ถวายสมณพราหมณ์เหล่านั้น  ล้างเท้า  ทาเท้า  ถวายน้ำดื่มอัน</p><p>สมควร.  วันรุ่งขึ้น  ก็นิมนต์ถวายทาน.  สมณพราหมณ์เหล่านั้น  ก็มีจิตผ่องใส</p><p>สนทนากับชาวบ้านเหล่านั้น  พูดอย่างนี้ว่า   ดูก่อนคฤหบดีทั้งหลาย  ทรรศนะ</p><p>ไร ๆ ที่ท่านทั้งหลายยึดถือไว้    มีอยู่หรือ ?    ชาวบ้านก็ตอบว่า    ไม่มีหรอก</p><p>ท่านเจ้าข้า.  สมณพราหมณ์ก็พูดว่า ท่านคฤหบดีทั้งหลาย เว้นทรรศนะเสีย  โลก</p><p>ก็ดำเนินไปไม่ได้   พวกท่านชอบใจทรรศนะอย่างหนึ่ง   เห็นสมควรรับไว้   ก็</p><p>ควร.    พวกท่านจงถือทรรศนะอย่างหนึ่งว่า    โลกเที่ยง    ดังนี้ก็พากันหลีกไป. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 254</p><p>วันต่อ ๆ มา      สมณพราหมณ์เหล่าอื่นก็มา   แล้วก็ถามเหมือนอย่างนั้นนั่นแล.</p><p>ชาวบ้านเหล่านั้น    ก็ตอบสมณพราหมณ์นั้นว่า   ขอรับ    เจ้าข้า    แล้วก็บอกว่า</p><p>วันก่อน ๆ เหล่าสมณพราหมณ์เช่นเดียวกับพวกท่าน    มาบอกให้พวกเราถือ</p><p>ทรรศนะว่า   โลกเที่ยง   ดังนี้ก็ไป.   สมณพราหมณ์เหล่านั้นก็ว่า   พวกนั้นมัน</p><p>โง่  จะรู้อะไร   โลกนี้ขาดสูญต่างหาก   พวกท่านจงถือทรรศนะว่า   ขาดสูญ  ให้</p><p>ชาวบ้านแม้เหล่านั้นถือทรรศนะว่า    ขาดสูญ    อย่างนี้     แล้วก็หลีกไป.   โดย </p><p>ทำนองนี้      สมณพราหมณ์ทั้งหลายก็ให้ถือทิฏฐิ  ๖๒ อย่างนี้  คือ  พวกหนึ่งให้</p><p>ถือทิฏฐิว่า   โลกเที่ยงบางอย่าง    พวกหนึ่งให้ถือทิฏฐิว่า   โลกมีที่สุด   โลกไม่มี</p><p>ที่สุด  พวกหนึ่งให้ถือทิฏฐิดิ้นได้  ไม่ตายตัว.  แต่ว่าชาวบ้านเหล่านั้น  ไม่อาจ</p><p>ตั้งอยู่ในทิฏฐิแม้สักอย่างเดียวได้.      พระผู้มีพระภาคเจ้าได้เสด็จไปภายหลัง</p><p>สมณพราหมณ์ทั้งหมด.    ตรัสถาม    เพื่อประโยชน์ของชาวบ้านเหล่านั้น    จึง</p><p>ตรัสว่า   <strong>อตฺถิ  ปน  โข  คหปตโย</strong>    เป็นต้น.    บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า</p><p>อาการวตี  แปลว่า  มีการณ์  มีเหตุ.  บทว่า  <strong>อปณฺณโก</strong>  แปลว่า  ไม่ผิด</p><p>ไม่ถึงทางสองแพร่ง   ยึดถือได้โดยส่วนเดียว.</p><p>           มิจฉาทิฏฐิ  ความเห็นผิดอันมีวัตถุ  ๑๐  มีว่า  <strong>นตฺถิ  ทินฺน</strong>  คือ  ทานที่</p><p>ให้แล้ว  ไม่มีผลดังนี้เป็นต้น   ท่านกล่าวไว้พิศดารแล้วในสาเลยยกสูตร  ในหน</p><p>หลัง  สัมมาทิฏฐิ  ความเห็นชอบที่เป็นข้าศึกต่อความเห็นผิดนั้น  ก็เหมือนกัน.</p><p>บทว่า  <strong>เนกฺขมฺเม  อานิสส</strong>  ความว่า  อานิสงส์อันใด   ในความที่คนเหล่านั้น</p><p>ออกจากอกุศล และฝ่ายธรรมขาว ฝ่ายธรรมบริสุทธิ์อันใด  คนเหล่านั้น  ย่อมไม่</p><p>เห็นอานิสงส์และธรรมฝ่ายขาวอันนั้น.  บทว่า  <strong>อสทฺธมฺมปญฺ</strong><sup>๑</sup><strong> ตฺติ</strong>   แปลว่า</p><p>การบัญญัติธรรมอันไม่จริง.  บทว่า  <strong>อตฺตาน  อุกฺกเสติ</strong>  ความว่า  ยกตนว่า</p><p>เว้นเราเสีย    คนอื่นใครเล่า    ยังจะสามารถนำให้คนอื่น ๆ  ยึดถือทรรศนะของ</p><p>  ๑  บาลีข้อ  ๑๐๖.  ว่า  อสทฺธมฺมสญฺตฺติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 255</p><p>ตนได้.   บทว่า   <strong>ปร  วมฺเภติ</strong>   ความว่า   เขี่ยคนอื่นไว้เบื้องหลังอย่างนี้ว่า  ใน</p><p>ชนทั้งหลายจำนวนถึงเท่านี้   แม้สักคนหนึ่ง   ก็ไม่สามารถทำคนอื่น ๆ ให้ยึดถือ</p><p>ทรรศนะของตนได้.  คำว่า  <strong>ปุพฺเพว  โข  ปน</strong>  ความว่า  เมื่อคนยึดถือความ</p><p>เห็นมาก่อนนั่นแล    ก็เป็นอันละความเป็นผู้มีศีลอันดีเสีย    ปรากฏชัดแต่ความ</p><p>เป็นผู้ทุศีล.    คำว่า   <strong>เอวมสฺสเม</strong><sup>๑</sup>    ความว่า   ธรรม ๗ อย่าง    มีมิจฉาทิฏฐิ</p><p>เป็นต้นเหล่านี้    ย่อมมีแก่เขาอย่างนี้.    แต่ธรรมฝ่ายบาปอกุศลเป็นอเนก    ที่มี</p><p>มิจฉาทิฏฐิเป็นปัจจัยเหล่านั้นนั่นแล    ชื่อว่าเกิดขึ้นด้วยอำนาจการเกิดขึ้นแล้ว ๆ</p><p>เล่า ๆ.</p><p>           บทว่า  <strong>ตตฺร</strong>   แปลว่า  นั้น   คือในลัทธิทั้งหลายของสมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้น.  บทว่า <strong>กลิคฺคาโห</strong> แปลว่า ถือเอาความพ่ายแพ้. บทว่า <strong>ทุสฺสมุตฺโต</strong></p><p><strong>ทุสฺสมาทินฺโน</strong>    แปลว่า    ถือเอาชั่ว     ถือเอาผิด.    บทว่า   <strong>เอกส  ผริตฺวา</strong></p><p><strong>ติฏฺติ</strong>    ความว่า    แผ่ขยายวาทะของตนนั่นแลไปข้างหนึ่ง    ส่วนหนึ่งตั้งอยู่.</p><p>ถ้าเมื่อถืออย่างนี้ว่า   โลกอื่นไม่มี   ก็จะนำมาซึ่งสวัสดิภาพ.   บทว่า   <strong>ริญฺฉติ</strong><sup>๒</sup> </p><p>แปลว่า   ย่อมละ.   <strong>สทฺธมฺมปญฺตฺติ</strong>    ความว่า   บัญญัติธรรมที่เป็นจริง.</p><p><strong>กฏคฺคาโห</strong>  ความว่า   ความมีชัย.   บทว่า  <strong>สุสมตฺโต  สุมาทินฺโน</strong>  แปลว่า</p><p>ถือเอาดี จับต้องดี. บทว่า <strong>อุภย  สผริตฺวา  ติฏฺติ</strong> ความว่า แผ่ขยายวาทะของ</p><p>ตนและวาทะของผู้อื่นไปสองข้าง   สองส่วนตั้งอยู่.  ถ้าเมื่อถืออยู่อย่างนี้ว่า   โลก</p><p>อื่นไม่มี    ก็จะนำมาซึ่งสวัสดิภาพเทียว    พึงทราบความในปัญหาส่วนเดียวและ</p><p>สองส่วน   แม้ของฝ่ายอื่นก็โดยนัยนี้ .   บทว่า   <strong>กโรโต</strong>   คือกระทำด้วยมือของ</p><p>ตน.ะ  บทว่า  <strong>การยโต</strong>  คือใช้ให้คนอื่นกระทำ.  บทว่า  <strong>ฉินฺทโต</strong>  คือตัดมือ</p><p>เป็นต้นของคนอื่น ๆ.   บทว่า  <strong>ปจโต</strong>  คือเบียดเบียนหรือคุกคามเขาด้วยของ</p><p>ร้อน  (ไฟ)   บทว่า  <strong>โสจยโต</strong>  คือกระทำเองก็ดีใช้ให้ผู้อื่นกระทำก็ดี  ซึ่งความ</p><p>    ๑.   บาลีว่า   สจฺจวชฺเชน.   ๒.  บางแห่งเป็น  ริญฺจติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 256</p><p>โศกเศร้าแก่คนอื่นด้วยการลักทรัพย์เป็นต้น .    บทว่า    <strong>กิลมยโต</strong>  คือลำบาก</p><p>เองก็ดี  ทำให้คนอื่นลำบากก็ดี  ด้วยการตัดอาหาร  และกักขังในเรือนจำเป็นต้น.</p><p>บทว่า   <strong>ผนฺทโต</strong>   <strong>ผนฺทาปยโต</strong>   คือดิ้นรนเองก็ดี   ทำผู้อื่นให้ดิ้นรนก็ดี  ใน</p><p>เวลามัดคนอื่นซึ่งกำลังดิ้นรน.   บทว่า   <strong>ปาณมติปาตยโต</strong>   คือ   ฆ่าเองก็ดี</p><p>ใช้ผู้อื่นฆ่าก็ดี   ซึ่งสัตว์มีชีวิต.   พึงทราบความในที่ทุกแห่ง   โดยการทำเองและ</p><p>ใช้ให้คนอื่นทำ  โดยนัยที่กล่าวมานี้.  บทว่า  <strong>สนฺธึ</strong>  คือ  ตัดช่อง  (ย่องเบา).</p><p><strong>นิลโลป</strong>  คือ  ปล้นสดมภ์.  บทว่า <strong>เอภาคาริก</strong>  คือ  ล้อมเรือนหลังเดียว</p><p>เท่านั้น  ปล้น.  บทว่า  <strong>ปริปนฺเถ</strong>  <strong>ติฏฺโต</strong>  คือ  ยืนดักที่หนทางเพื่อชิงทรัพย์</p><p>ของคนเดินทาง.   บทว่า   <strong>กโรโต   น  กริยติ ปาป</strong>    ความว่า   บาปของคนที่</p><p>แม้กระทำด้วยเข้าใจว่า      เราทำบาปอย่างใดอย่างหนึ่ง       ชื่อว่าไม่กระทำบาป</p><p>ไม่มี  ก็สัตว์ทั้งหลายย่อมเข้าใจอย่างนี้ว่า  เรากระทำ.  บทว่า  <strong>ขุรปริยนฺเตน</strong></p><p>คือ   ปลายคม.   บทว่า   <strong>เอก  มสขล</strong>   คือ  กองเนื้อกองหนึ่ง.  บทว่า  <strong>ปุญฺช</strong></p><p>เป็นไวพจน์ของคำว่า   <strong>เอก  มสขล</strong>  นั้นแล.   บทว่า   <strong>ตโตนิทาน</strong>   แปลว่า</p><p>มีเหตุจากการกระทำให้เป็นกองเนื้อกองหนึ่งนั้น.     เหล่าคนทางฝั่งใต้เป็นพวก</p><p>กักขละ  ทารุณ  ท่านหมายเอาคนเหล่านั้น  จึงกล่าวว่า   <strong>หนนฺโต</strong>    เป็นต้น.</p><p>เหล่าคนทางฝั่งเหนือ    มีศรัทธา    เลื่อมใสนับถือพระพุทธเจ้าว่าเป็นของเรา</p><p>พระธรรมว่าเป็นของเรา    พระสงฆ์ว่าเป็นของเรา    ท่านหมายเอาคนเหล่านั้น</p><p>จึงกล่าวว่า  <strong>ททนฺโต</strong>   เป็นต้น.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น    บทว่า  <strong>ยชนฺโต</strong>  คือกระทำการบูชาใหญ่.  บทว่า</p><p><strong>ทเมน</strong>  คือด้วยการฝึกอินทรีย์   คือ  อุโบสถกรรม.  บทว่า  <strong>สยเมน</strong> คือ ด้วย</p><p>การสำรวมในศีล.  บทว่า  <strong>สจฺจวาเจน</strong>  คือด้วยกล่าวคำสัตย์.  <strong>การมา</strong>  อธิบาย</p><p>ว่า   ความเป็นไปชื่อว่า  <strong>อาคม.</strong>   สมณพราหมณ์บางพวกปฏิเสธการทำบาปและ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 257</p><p>บุญทั้งหลาย  แม้โดยประการทั้งปวง.  แม้ในฝ่ายธรรมขาว  (ฝ่ายดี)    ก็พึงทราบ</p><p>ความโดยนัยที่กล่าวแล้ว .   คำที่เหลือในฝ่ายดีนั้น   ก็เหมือนคำที่กล่าวมาแล้ว</p><p>ในวาระก่อน.   ในคำว่า  <strong>นตฺถิ  เหตุ  นตฺถี  ปจฺจโย</strong>  นี้   ปัจจัยเป็นคำไวพจน์</p><p>ของเหตุ.   สมณพราหมณ์บางพวกย่อมปฏิเสธปัจจัยแห่งความเศร้าหมอง  มีกาย</p><p>ทุจริตเป็นต้น    ปัจจัยแห่งความหมดจดมีกายสุจริตเป็นต้น    ที่มีอยู่  แม้ด้วยเหตุ</p><p>และปัจจัยทั้งสอง</p><p>           บทว่า  <strong>นตฺถิ  พล  นตฺถิ  วิริย  นตฺถิ  ปุริสตฺถาโม  นตฺถิ</strong></p><p><strong>ปุริสปรกฺถโม</strong>  ความว่า  กำลังก็ดี  ความเพียรก็ดี  เรี่ยวแรงของบุรุษก็ดี  ความ</p><p>บากบั่นของบุรุษก็ดี  ชื่อว่า  อันบุรุษพึงทำ  เพื่อความเศร้าหมองหรือเพื่อความ</p><p>หมดจดของสัตว์ทั้งหลาย  ไม่มี.  สมณพราหมณ์บางพวกแสดงถึงสัตว์ทั้งหลายมี</p><p>อูฐ โค และแพะเป็นต้นไม่ให้เหลือ ด้วยคำว่า สพฺเพ  สตฺตา. กล่าวโดยอำนาจ</p><p>คำเป็นต้นว่า  สัตว์มีชีวิตอินทรีย์เดียว สัตว์มีชีวิตสองอินทรีย์ ด้วยคำว่า  <strong>สพฺเพ</strong></p><p><strong>ปาณา</strong>  กล่าวหมายถึงสัตว์มีปาณะทั้งสิ้น.  สมณพราหมณ์บางพวก  กล่าวหมาย</p><p>ถึงสัตว์ผู้แสวงหาภพเกิด    ในฟองไข่และในมดลูกด้วยคำว่า     <strong>สพฺเพ    ภูตา.</strong></p><p>กล่าวหมายถึงธัญชาติมีข้าวสาลี    ข้าวเหนียว    ข้าวละมานเป็นต้น    ด้วยคำว่า</p><p><strong>สพฺเพ   ชีวา.</strong>   ด้วยว่า   สมณพราหมณ์เหล่านั้นมีความเข้าใจว่า   ในธัญชาติ</p><p>เหล่านั้น  มีชีวะ   เพราะงอกได้.   คำว่า  <strong>อวสา   อพลา   อวิริยา</strong>  ความว่า</p><p>เหล่านั้นไม่มีอำนาจ  กำลัง  หรือความเพียรเป็นของตน. ในคำว่า <strong>นิยติสงฺค-</strong></p><p><strong>ติภาวปริณตา</strong>  นี้  การประสพเคราะห์กรรม   ชื่อว่า   <strong>นิยติ</strong>   ความไปในที่ </p><p>นั้น ๆ    แห่งอภิชาติทั้ง ๖  ชื่อว่า  <strong>สงฺคติ</strong>   ความชุมนุมกัน.  สภาพนั้นชื่อว่า</p><p>ภาว   สมณพราหมณ์บางพวกแสดงว่าสัตว์ทั้งปวง  แปรปรวนไป  คือ  ถึงความ</p><p>เป็นประการต่าง ๆ ก็เพราะการประสพเคราะห์กรรม  เพราะความชุมนุมกันและ</p><p>เพราะสภาวะด้วยประการฉะนี้  สมณพราหมณ์บางพวก  ย่อมแสดงว่าสภาวะใด</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 258</p><p>พึงอย่างใด   สภาวะนั้นก็ย่อมมีอย่างนั้น.   สภาวะใดไม่มี   สภาวะนั้น    ก็ไม่มี</p><p>ด้วย.  คำว่า  <strong>ฉเสฺววาภิชาตีสุ</strong>  ความว่า  สมณพราหมณ์บางพวกแสดงว่า  สัตว์</p><p>ทั้งปวงตั้งอยู่ในอภิชาติ  ๖  เท่านั้น  จึงเสวยสุขและทุกข์ได้ ภูมิแห่งสุขและทุกข์</p><p>อื่นไม่มี.</p><p>           ในคำว่า  <strong>ฉเสฺววาภิชาตีสุ</strong>  นั้น  ชื่อว่า อภิชาติ ๖ คือ กัณหาภิชาติ</p><p>(อภิชาติดำ)  นีลาภิชาติ  (อภิชาติเขียว)  โลหิตาภิชาติ  (อภิชาติแดง)  หลิททา-</p><p>ภิชาติ   (อภิชาติเหลือง)  สุกกาภิชาติ  (อภิชาติขาว)  ปรมสุกกาภิชาติ  (อภิชาติ</p><p>ขาวอย่างยิ่ง).  บรรดาอภิชาติ ๖ นั้น   คนฆ่านก  คนฆ่าหมู  พราน  คนฆ่าปลา</p><p>โจร   คนฆ่าโจร   ก็หรือว่า   คนที่มีงานหยาบช้าบางพวกแม้เหล่าอื่น   นี้ชื่อว่า</p><p><strong>กัณหาภิชาติ.</strong>  สมณพราหมณ์บางพวกกล่าวว่า  พวกภิกษุชื่อว่า  <strong>นีลาภิชาติ.</strong></p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นมีลัทธิอย่างนี้ว่า เขาว่าภิกษุเหล่านั้นใส่หนามลงในปัจจัย</p><p>๔ กิน ภิกษุจึงชื่อว่า  <strong>ประพฤติกัณฏกวัตร.</strong>  อีกนัยหนึ่ง สมณพราหมณ์ บาง</p><p>พวกกล่าวว่า  บรรพชิตพวกหนึ่งชื่อว่า  ประพฤติกัณฏกวัตรนั่นเทียว.  จริงอยู่</p><p>แม้คำว่า  สมณะ ผู้ประพฤติกัณฏกวัตร  ก็เป็นลัทธิของสมณพราหมณ์เหล่านั้น.</p><p>           สมณพราหมณ์บางพวกกล่าวว่า    พวกนิครนถ์ผู้ชอบเพ้อลัทธิของตน</p><p>ฝ่ายเดียวชื่อว่า   <strong>โลหิตาภิชาต.</strong>   เขาว่า    นิครนถ์เหล่านั้นยังขาวกว่าสองพวก</p><p>ก่อน.    สมณพราหมณ์บางพวกกล่าวว่า     คฤหัสถ์สาวกของชีเปลือย    ชื่อว่า</p><p><strong>หลิททาภิชาต</strong>   ดังนั้น    สาวกของชีเปลือยจึงตั้งคนที่ให้ปัจจัยแก่ตนเป็นใหญ่</p><p>แม้กว่านิครนถ์ทั้งหลาย.  สมณพราหมณ์บางพวกกล่าวว่า  นันทะ  วัจฉะ  สังกิจจะ</p><p>นี้ชื่อว่า <strong>สุกกากชาติ.</strong> เขาว่า คนเหล่านั้น ยังขาวกว่าสี่พวกก่อน. สมณพราหมณ์</p><p>บางพวกกล่าวว่า  ส่วนอาชีวก  ชื่อว่า  <strong>ปรมสุกกาภิชาติ.</strong>  เขาว่า   อาชีวกเหล่า</p><p>นั้น  ขาวกว่าทุกพวก.  สมณพราหมณ์เหล่านั้น  มีลัทธิอย่างนี้ว่า  บรรดาอภิชาติ</p><p>๖ นั้น  สัตว์ทั้งปวง  มีคนฆ่านกเป็นต้นก่อน.  พวกสมณศากยบุตรยังบริสุทธิ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 259</p><p>กว่าคนฆ่านกเป็นต้นนั้น  พวกนิครนถ์ยังบริสุทธิ์กว่า  พวกสมณศากยบุตรนั้น.</p><p>สาวกของอาชีวกยังบริสุทธิ์กว่าพวกนิครนถ์นั้น.  นันทะเป็นต้น   ยังบริสุทธิ์กว่า</p><p>พวกสาวกของอาชีวก   อาชีวกยังบริสุทธิ์กว่านันทะเป็นต้นนั้น.    พึงทราบฝ่าย</p><p>ขาว   โดยนัยตรงกันข้ามกับที่กล่าวมาแล้ว.   คำที่เหล่าแม้ในที่นี้ก็เช่นเดียวกับที่</p><p>กล่าวไว้แล้วในวาระก่อน.</p><p>           ก็บรรดาทิฏฐิทั้ง  ๓  นี้  นัตถิกทิฏฐิ  ห้ามวิบาก  อกิริยทิฏฐิ  ห้ามกรรม</p><p>อเหตุกทิฏฐิ  ห้ามแม้ทั้งสอง  (คือทั้งกรรมและวิบาก) ในกรรมและบากทั้งสอง</p><p>นั้น   วาทะที่แม้ห้ามกรรม   ก็เป็นอันห้ามวิบากด้วย  วาทะที่แม้ห้ามวิบาก  ก็เป็น</p><p>อันห้ามกรรมด้วย  ดังนั้น  โดยอรรถ  วาทะเหล่านั้น   แม้ทั้งหมด   ไม่ว่าจะเป็น</p><p>อเหตุกวาทะ   อกิริยวาทะและนัตถิวาทะ  ย่อมห้ามกรรมและวิบากทั้งสอง.  ก็คน</p><p>เหล่าใดถือลัทธิของสมณพราหมณ์เหล่านั้น    นั่งท่องพิจารณาในที่พักกลางคืน</p><p>และกลางวัน   มิจฉาสติของคนเหล่านั้นย่อมตั้งมั่นในอารมณ์นั้นว่า  ทานที่ให้</p><p>แล้วไม่มีผล   ยัญที่บูชาแล้วไม่มีผล บาปของคนที่ทำแล้วไม่เป็นอันทำ  เหตุไม่มี</p><p>ปัจจัยไม่มี   จิตก็มีอารมณ์อันเดียว  ชวนะทั้งหลายก็แล่นไป.  ในชวนะที่หนึ่ง  ยัง</p><p>พอแก้ไขได้.    ในชวนะที่สองเป็นต้นก็เหมือนกัน.    ในชวนะที่เจ็ด   แม้พระ-</p><p>พุทธเจ้าทั้งหลายก็แก้ไขไม่ได้       เป็นผู้ไม่หวนกลับเช่นเดียวกับอริฏฐะและ</p><p>กัณฏกภิกษุ      ในชวนะเหล่านั้นบางคนก็หยั่งลงทรรศนะเดียวบ้าง     บางคน</p><p>สองทรรศนะบ้าง      บางคนสามทรรศนะบ้าง      เมื่อเขาหยั่งลงทรรศนะหนึ่ง</p><p>สองสามทรรศนะก็เป็นอันหยั่งลงแล้ว  เขาก็เป็นมิจฉาทิฏฐิ  ชนิดดิ่งทีเดียว ห้าม</p><p>ทางสวรรค์   ทางพระนิพพาน   ไม่ควรไปสวรรค์    ในอันดับแห่งอัตภาพนั้น</p><p>จะป่วยกล่าวไปไยถึงพระนิพพาน.   สัตว์นี้เป็นผู้เฝ้าแผ่นดิน   ชื่อว่า   เป็นตอ</p><p>แห่งวัฏฏะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 260</p><p>           ถามว่า   ก็มิจฉาทิฏฐิสัตว์นี้    ดิ่งอยู่ในอัตภาพเดียวเท่านั้น      หรือใน</p><p>อัตภาพอื่นด้วย.    ตอบว่า    ดิ่งอยู่ในอัตภาพเดียวเท่านั้น.    แต่ถ้าเขายังชอบใจ</p><p>ทิฏฐินั้น ๆ  อยู่ในระหว่างภพด้วยอำนาจการเสพบ่อย ๆ  คนเช่นนั้น  โดยมาก</p><p>ก็ออกไปจากภพไม่ได้.</p><p>                         <strong>ตสฺมา  อกลฺยาณชน         อาสีวิสม้โวรค</strong></p><p><strong>                         อารกา  ปริวชฺเชยฺย            ภูติกาโม  วิจกฺขโณ</strong></p><p><strong>                               เพราะฉะนั้น       ผู้มีปัญญาเห็นประจักษ์</strong></p><p><strong>                         ต้องการความเจริญ  พึงงดเว้นคนไม่ดี     ที่</strong></p><p><strong>                         เป็นดังงูพิษ  เสียให้ห่างไกล.</strong></p><p>           บทว่า <strong>นตฺถิ  สพฺพโส  อารุปฺปา</strong>  ความว่า ชื่อว่า  ฝ่ายอรูปพรหมโลก</p><p>ย่อมไม่มีโดยอาการทั้งปวง.   บทว่า   <strong>มโนมยา</strong>  คือ  สำเร็จด้วยจิตอันประกอบ</p><p>ด้วยฌาน.  บทว่า  <strong>สญฺามยา</strong>  คือ  สำเร็จด้วยสัญญาโดยสัญญาในอรูปฌาน. </p><p>บทว่า <strong>รูปานเยว  นิพฺพิทาย  วิราคาย  นิโรธาย  ปฏิปนฺโน  โหติ</strong>  ความว่าผู้</p><p>นี้เป็นผู้ได้ก็มี เป็นผู้ตรึกก็มี.  ผู้ได้รูปาวจรฌาน ชื่อว่า ผู้ได้.  ผู้ได้รูปาวจรฌาน</p><p>นั้น   ไม่มีความสงสัยในรูปาวจรฌาน   ยังมีความสงสัยในโลกฝ่ายอรูปาวจรอยู่.</p><p>ผู้ได้ฌานนั้น   ย่อมปฏิบัติอย่างนั้น   ด้วยเข้าใจว่า  เราฟังผู้กล่าวว่า  อรูปพรหม</p><p>ทั้งหลายมีอยู่ก็มี   ผู้กล่าวว่า   ไม่มีก็มี   แต่เราไม่รู้ว่ามี   หรือ     ไม่มี   เราจักทำ</p><p>จตุตถฌานให้เป็นปทัฏฐานแล้ว ทำอรูปาวจรฌานให้เกิด ถ้าอรูปพรหมทั้งหลาย</p><p>มีอยู่ เราจักบังเกิดในอรูปพรหมนั้น ถ้าไม่มี เราก็จักบังเกิดในโลกฝ่ายรูปาวจร-</p><p>พรหม  ธรรมอันไม่ผิดของเรา  จักเป็นธรรมไม่ผิด  ไม่พลาด  ด้วยการปฏิบัติ</p><p>อย่างนี้.  ส่วนผู้ตรึกผู้ไม่ได้ฌาน  แม้เขาจะไม่มีความสงสัยในรูปฌาน   แต่ก็ยังมี</p><p>ความสงสัยในโลกฝ่ายอรูปพรหม.  ผู้ตรึกนั้น   ย่อมปฏิบัติอย่างนั้น   ด้วยเข้าใจว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 261</p><p>เราฟังผู้กล่าวอรูปพรหมทั้งหลายว่าไม่มีก็มี   ผู้กล่าวว่า   มีก็มี   แต่เราไม่รู้ว่า  มี </p><p>หรือไม่มี   เราจักทำบริกรรมในกสิณ  ยังจตุตถฌานให้เกิดแล้ว   ทำจตุตถฌาน</p><p>นั้นให้เป็นปทัฏฐาน    จักยังอรูปาวจรฌานให้เกิด    ถ้าอรูปพรหมทั้งหลายมีอยู่</p><p>เราก็จักบังเกิดในอรูปพรหมนั้น    ถ้าไม่มี     เราก็จักบังเกิดในโลกฝ่ายรูปาวจร</p><p>พรหม   ธรรมอันไม่ผิด    จักเป็นธรรมไม่ผิด   ไม่พลาดด้วยการปฏิบัติอย่างนี้</p><p>นี่แหละ.  บทว่า  <strong>ภวนิโรโธ</strong>  คือพระนิพพาน.  บทว่า  <strong>สราคาย  สนฺติเก</strong></p><p>คือใกล้ความยินดีในวัฏฏะ    ด้วยอำนาจความกำหนัด.   บทว่า   <strong>สโยคาย</strong>   คือ</p><p>ใกล้ความประกอบตนไว้  ด้วยตัณหาความทะยานอยาก. บทว่า <strong>อภินนฺทนาย</strong></p><p>คือใกล้ความเพลิดเพลินด้วยอำนาจตัณหาและทิฏฐิ.  บทว่า  <strong>ปฏิปนฺโน</strong></p><p><strong>โหติ</strong>   ความว่า   แม้ผู้นี้   เป็นผู้ได้ก็มี   เป็นผู้ตรึกก็มี.  ผู้ได้สมาบัติ  ๘  ชื่อว่า</p><p>ผู้ได้.   ผู้ได้สมาบัติ  ๘  นั้น  ไม่มีความสงสัยในอรูปพรหม  ยังมีความสงสัยใน</p><p>พระนิพพาน.   เขาปฏิบัติอย่างนี้ด้วยเข้าใจว่า  เราฟังเขาพูดว่านิโรธมีก็มี  ไม่มี</p><p>ก็มี  เราไม่รู้เอง   เราจักทำสมาบัติให้เป็นบาทแล้วเจริญวิปัสสนา   ถ้านิโรธจักมี</p><p>ไซร้  เราก็จักบรรลุพระอรหัตปรินิพพาน  ถ้าไม่มี เราก็จักบังเกิดในอรูปพรหม</p><p>ส่วนผู้ตรึกไม่ได้แม้แค่สมาบัติสักอย่างหนึ่ง.       แต่เขาก็ไม่มีความสงสัยในอรูป</p><p>พรหม  ยังมีความสงสัยในภวนิโรธ (พระนิพพาน)  อยู่. เขาปฏิบัติอย่างนี้   ด้วย</p><p>เข้าใจว่า    เราฟังเขาพูดว่า    นิโรธมีก็มี    ไม่มีก็มี    เราไม่รู้เอง   เราจักกระทำ</p><p>บริกรรมในกสิณ   แล้วทำสมาบัติ  ๘  ให้เกิด  เจริญวิปัสสนา  มีสมาบัติเป็น</p><p>ปทัฏฐาน  ถ้านิโรธจักมีไซร้  เราจักบรรลุพระอรหัตปรินิพพาน  ถ้าไม่มี   เรา</p><p>ก็จักบังเกิดในอรูปพรหม.</p><p>           ถามว่า   พระผู้มีพระภาคเจ้า   ตรัสไว้ในพระสูตรนั้น  คำว่า  ทานที่</p><p>ให้แล้วมีผล   ดังนี้เป็นต้นเป็นคำไม่ผิด  ก็แล้วไปเถิด  ส่วนคำว่า  ทานที่ให้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 262</p><p>แล้วไม่มีผล   ดังนี้เป็นต้น  ไม่ผิด   ด้วยอย่างไรเล่า.   ตอบว่า   ด้วยอำนาจความ</p><p>ยึดถือกัน.    จริงอยู่     คำเหล่านั้น   ที่เกิดเชื่อว่า     ไม่ผิด     ก็เพราะเขายึดถือไว้</p><p>อย่างนี้ว่า . ไม่ผิด   ไม่ผิด.   ศัพท์ว่า  <strong>จตฺตาโรเม</strong>   นี้    แยกกันคนละส่วน   แต่</p><p>ข้อความเชื่อมโยงกัน.   บุคคล ๕  จำพวกเหล่านี้คือ   นัตถิกวาทะ   อกิริยวาทะ</p><p>อเหตุกวาทะและ ๒  จำพวกที่มีวาทะอย่างนี้ว่า     อรูปพรหมไม่มี     นิโรธไม่มี</p><p>บุคคล ๓ จำพวกหลังเท่านั้นมีอยู่  บุคคล ๕  จำพวกมีอัตถิกวาทะเป็นต้น  บุคคล</p><p>จำพวกที่ ๔  จำพวกเดียวเท่านั้น.  เพื่อจะทรงแสดงความข้อนั้น     พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าจึงทรงเริ่มเทศนานี้.  โดยอรรถ  คำทั้งหมด  ในวาทะนั้นตื้นทั้งนั้นแล.</p><p>                                 <em>จบอรรถกถาอปัณณกสูตรที่  ๑๐</em></p><p>                                         <strong>จบคหปติวรรคที่  ๑</strong></p><p>                                 <strong>รามพระสูตรที่มีในวรรคนี้  คือ</strong></p><p>                         ๑.   กันทรกสูตร                  ๒.   อัฏฐกนาครสูตร</p><p>                         ๓.  เสขปฏิปทาสูตร            ๔.   โปตลิยสูตร </p><p>                         ๕.   ชีวกสูตร                      ๖.    อุปาลิวาทสูตร</p><p>                         ๗.   กุกกุโรวาทสูตร            ๘.   อภยราชกุมารสูตร</p><p>                         ๙.   พหุเวทนิยสูตร             ๑๐.  อปัณณกสูตร </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 263</p><p>                                      <strong>๒.  ภิกขุวรรค</strong></p><p><strong>                                  ๑.  จูฬราหุโลวาทสูตร</strong></p><p>                                    <strong>ทรงโอวาทพระราหุล</strong></p><p>           [๑๒๕]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ    พระวิหารเวฬุวันกลัน-</p><p>ทกนิวาปสถาน    เขตพระนครราชคฤห์    ก็สมัยนั้นแล    ท่านพระราหุลอยู่ ณ</p><p>ปราสาทชื่อว่า   <strong>อัมพลัฏฐิกา</strong>   ครั้งนั้น    เวลาเย็น    พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จ</p><p>ออกจากที่เร้นอยู่แล้ว   เสด็จเข้าไปยังอัมพลัฏฐิกา    ปราสาทที่ท่านพระราหุลอยู่</p><p>ท่านพระราหุลได้เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จมาแต่ไกล    จึงปูลาดอาสนะและ</p><p>ตั้งน้ำสำหรับล้างพระบาทไว้    พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่งบนอาสนะที่ปูลาด</p><p>ไว้   แล้วทรงล้างพระบาท     ท่านพระราหุลถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว</p><p>นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>           [๑๒๖]  ลำดับนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าเหลือน้ำไว้ในภาชนะน้ำหน่อย</p><p>หนึ่งแล้วตรัสกะท่านพระราหุลว่า   ดูก่อนราหุล   เธอเห็นน้ำเหลือหน่อยหนึ่งอยู่</p><p>ในภาชนะน้ำนี้หรือ.                                                                </p><p>           ท่านพระราหุลกราบทูลว่า   เห็นพระเจ้าข้า.                      </p><p>           ดูก่อนราหุล  สมณธรรมของบุคคลผู้ไม่มีความละอายในการกล่าวมุสา</p><p>ทั้งรู้อยู่ก็มีน้อยเหมือนกันฉะนั้น.</p><p>           ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเทน้าที่เหลือหน่อยหนึ่งนั้นเสีย แล้ว</p><p>ตรัสกะท่านพระราหุลว่า    ดูก่อนราหุล    เธอเห็นน้ำหน่อยหนึ่งที่เราเทเสียแล้ว</p><p>หรือ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 264</p><p>           รา.   เห็น   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.   ดูก่อนราหุล สมณธรรมของบุคคลผู้ไม่มีความละอายในการกล่าว</p><p>มุสาทั้งรู้อยู่   ก็เป็นของที่เขาทิ้งเสียแล้ว เหมือนกันฉะนั้น.</p><p>           ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงคว่ำภาชนะน้ำนั้น  แล้วตรัสกะท่าน</p><p>พระราหุลว่า  ดูก่อนราหุล   เธอเห็นภาชนะน้ำที่คว่ำนี้หรือ.</p><p>           รา.   เห็น   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ .  ดูก่อนราหุล  สมณธรรมของบุคคลผู้ไม่มีความละอายในการกล่าว</p><p>มุสาทั้งรู้อยู่   ก็เป็นของที่เขาคว่ำเสียแล้วเหมือนกันฉะนั้น.</p><p>           ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงหงายภาชนะน้ำนั้นขึ้น  แล้วตรัสกะ</p><p>ท่านพระราหุลว่า  ดูก่อนราหุล  เธอเห็นภาชนะน้ำอันว่างเปล่านี้หรือ.</p><p>           รา.   เห็น   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.   ดูก่อนราหุล   สมณธรรมของบุคคลผู้ไม่มีความละอายในการกล่าว</p><p>มุสาทั้งรู้อยู่  ก็เป็นของว่างเปล่าเหมือนกันฉะนั้น.</p><p>           [๑๒๗]   พ.   ดูก่อนราหุล   เปรียบเหมือนช้างต้นมีงางอนงาม    เป็น</p><p>พาหนะที่เจริญยิ่งนัก     มีกำเนิดดี     เคยเข้าสงคราม     ช้างนั้นเข้าสงครามแล้ว</p><p>ย่อมทำกรรมด้วยเท้าหน้าทั้งสองบ้าง     ด้วยเท้าหลังทั้งสองบ้าง     ด้วยกายเบื้อง</p><p>หน้าบ้าง   ด้วยกายเบื้องหลังบ้าง    ด้วยศีรษะบ้าง    ด้วยหูทั้งสองบ้าง    ด้วยงา</p><p>ทั้งสองบ้าง   ด้วยหางบ้าง   ย่อมรักษาไว้แต่งวงเท่านั้น     เพราะการที่ช้างรักษา</p><p>แต่งวงนั้น        ควาญช้างจึงมีความดำริอย่างนี้ว่า      ช้างต้นนี้แลมีงาอันงอนงาม</p><p>เป็นพาหนะที่เจริญยิ่งนัก    มีกำเนิดดีเคยเข้าสงคราม   เข้าสงครามแล้ว   ย่อมทำ</p><p>กรรมด้วยเท้าหน้าทั้งสองบ้าง   ด้วยเท้าหลังทั้งสองบ้าง    ด้วยกายเบื้องหน้าบ้าง</p><p>ด้วยการเบื้องหน้าบ้าง  ด้วยศีรษะบ้าง  ด้วยหูทั้งสองบ้าง  ด้วยงาทั้งสองบ้าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 265</p><p>ด้วยหางบ้าง    ย่อมรักษาไว้แต่งวงเท่านั้น    ชีวิตชื่อว่าอันช้างต้นยังไม่ยอมสละ</p><p>แล   ดูก่อนราหุล   เมื่อใดแลช้างต้นมีงาอันงอนงามเป็นพาหนะที่เจริญยิ่งนัก  มี</p><p>กำเนิดดี   เคยเข้าสงครามแล้ว   ย่อมทำกรรมด้วยเท้าหน้าทั้งสองบ้าง   ด้วยเท้า</p><p>หลังทั้งสองบ้าง   ด้วยกายเบื้องหน้าบ้าง   ด้วยกายเบื้องหลังบ้าง   ด้วยศีรษะบ้าง</p><p>ด้วยหูทั้งสองบ้าง   ด้วยงาทั้งสองบ้าง   ด้วยหางบ้าง   ด้วยงวงบ้าง   เพราะการที่</p><p>ช้างทำกรรมด้วยงวงนั้น   ควาญช้างจึงมีความดำริอย่างนี้ว่า    ก็ช้างต้นนี้แลมีงา</p><p>อันงอนงาม   เป็นพาหนะที่เจริญยิ่งนัก   มีกำเนิดดีเคยเข้าสงคราม   เข้าสงคราม</p><p>แล้ว    ย่อมทำกรรมด้วยเท้าหน้าทั้งสองบ้าง    ด้วยเท้าหลังทั้งสองบ้าง   ด้วยกาย</p><p>เบื้องหน้าบ้าง   ด้วยกายเบื้องหลังบ้าง   ด้วยศีรษะบ้าง   ด้วยหูทั้งสองบ้าง   ด้วย</p><p>งาทั้งสองบ้าง   ด้วยหางบ้าง     ด้วยงวงบ้าง    ชีวิตชื่อว่าอันช้างต้นยอมสละแล้ว</p><p>บัดนี้ไม่มีอะไรที่ช้างต้นจะพึงทำไม่ได้  ฉันใด   ดูก่อนราหุล   เรากล่าวว่าบุคคล</p><p>ผู้ไม่มีความละอายในการกล่าวมุสาทั้งที่รู้อยู่  ที่จะไม่ทำบาปกรรมแม้น้อยหนึ่ง</p><p>ไม่มี   ฉันนั้นเหมือนกัน   เพราะเหตุนั้นแหละ  ราหุล   เธอพึงศึกษาว่า   เราจัก</p><p>ไม่กล่าวมุสา  แม้เพราะหัวเราะกันเล่น  ดูก่อนราหุล  เธอพึงศึกษาอย่างนี้แล.</p><p>           [๑๒๘]   ดูก่อนราหุล     เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  แว่นมี</p><p>ประโยชน์อย่างไร.</p><p>           มีประโยชน์สำหรับส่องดู   พระเจ้าข้า.</p><p>           ฉันนั้นเหมือนกันแล   ราหุล    บุคคลควรพิจารณาเสียก่อน  แล้วจึงทำ</p><p>กรรมด้วยกาย   ด้วยวาจา   ด้วยใจ.</p><p>                                               <strong>กรรม ๓</strong></p><p>           [๑๒๙]   ดูก่อนราหุล   เธอปรารถนาจะทำกรรมใดด้วยกาย  กายกรรม</p><p>นั้นเธอพึงพิจารณาเสียก่อนว่า  เราปรารถนาจะทำกรรมนี้ใดด้วยกาย  กายกรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 266</p><p>ของเรานี้พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง   เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง   เพื่อเบียด</p><p>เบียนทั้งตนทั้งผู้อื่นบ้าง   กายกรรมนี้เป็นอกุศล   มีทุกข์เป็นกำไร   มีทุกข์เป็น</p><p>วิบากกระมังหนอ   ดูก่อนราหุล    ถ้าเมื่อเธอพิจารณาอยู่    พึงรู้อย่างนี้ว่า    เรา</p><p>ปรารถนาจะทำกรรมใดด้วยกาย   กายกรรมของเรานี้  พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียน</p><p>ตน    เพื่อเบียดเบียนผู้อื่น     เพื่อเบียดเบียนทั้งคนทั้งผู้อื่น     กายกรรมนี้เป็น</p><p>อกุศล   มีทุกข์เป็นกำไร  มีทุกข์เป็นวิบากดังนี้ไซร้   กรรมเห็นปานนี้    เธอไม่</p><p>พึงทำด้วยกายโดยส่วนเดียว      แต่ถ้าเมื่อเธอพิจารณาอยู่พึงรู้อย่างนี้ว่า       เรา</p><p>ปรารถนาจะทำกรรมใดด้วยกาย  กายกรรมของเรานี้ไม่พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียน</p><p>ตน   เพื่อเบียดเบียนผู้อื่น   เพื่อเบียดเบียนทั้งตนทั้งผู้อื่น   กายกรรมนี้เป็นกุศล</p><p>มีสุขเป็นกำไร   มีสุขเป็นวิบากดังนี้ไซร้   กายกรรมเห็นปานนั้น  เธอพึงทำด้วย</p><p>กาย   แม้เมื่อเธอกำลังทำกรรมด้วยกาย   เธอก็พึงพิจารณากายกรรมนั้นแหละว่า</p><p>เรากำลังทำกรรมใดด้วยกาย     กายกรรมของเรานี้ย่อมเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตน</p><p>บ้าง   เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง   และเพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง    กาย- </p><p>กรรมนี้เป็นอกุศล   มีทุกข์เป็นกำไร   มีทุกข์เป็นวิบากกระมังหนอ    ถ้าเมื่อเธอ</p><p>พิจารณาอยู่   พึงรู้อย่างนี้ว่า   เราทำกรรมใดด้วยกาย   กายกรรมของเรานี้  ย่อม</p><p>เป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง    เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง    และเพื่อเบียดเบียน</p><p>ทั้งตนและผู้อื่นบ้าง   กายกรรมนี้เป็นอกุศล   มีทุกข์เป็นกำไร   มีทุกข์เป็นวิบาก</p><p>ดังนี้ไซร้   เธอพึงเลิกกายกรรมเห็นปานนั้นเสีย     แต่ถ้าเธอพิจารณาอยู่   พึงรู้</p><p>อย่างนี้ว่า    เราทำกรรมใดด้วยกาย    กายกรรมของเรานี้     ย่อมไม่เป็นไปเพื่อ</p><p>เบียดเบียนตนบ้าง  เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง  และเพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่น</p><p>บ้าง   กายกรรมนี้เป็นกุศล   มีสุขเป็นกำไร    มีสุขเป็นวิบากดังนี้ไซร้    เธอพึง</p><p>เพิ่มกายกรรมเห็นปานนั้น    ดูก่อนราหุล     แม้เธอทำกรรมด้วยกายแล้ว   เธอก็ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 267</p><p>พึงพิจารณากายกรรมนั้นแหละว่า  เราได้ทำแล้วซึ่งกรรมใดด้วยกาย   กายกรรม</p><p>ของเรานี้ย่อมเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง   เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง   และเพื่อ</p><p>เบียดเบียนทั้งตนเละผู้อื่นบ้าง   กายกรรมนี้เป็นอกุศล   มีทุกข์เป็นกำไร  มีทุกข์</p><p>เป็นวิบากกระมังหนอ     ถ้าเธอพิจารณาอยู่      พึงรู้อย่างนี้ว่า     เราได้ทำแล้วซึ่ง</p><p>กายกรรมใด   กายกรรมของเรานี้ย่อมเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง    เพื่อเบียด</p><p>เบียนผู้อื่นบ้าง   และเพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง    กายกรรมนี้เป็นอกุศล</p><p>มีทุกข์เป็นกำไร    มีทุกข์เป็นวิบากดังนี้ไซร้     กายกรรมเห็นปานนั้น    เธอพึง</p><p>แสดง    เปิดเผย  ทำให้ตื้น  ในพระศาสนาหรือในเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลาย</p><p>ผู้วิญญู   แล้วพึงสำรวมต่อไป    แต่ถ้าเธอพิจารณาอยู่พึงรู้อย่างนี้ว่า     เราได้ทำ</p><p>แล้วซึ่งกรรมใดด้วยกาย   กายกรรมของเรานี้   ย่อมไม่เป็นไปเพื่อเบียดเบียนตน</p><p>บ้าง เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง  และเพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง  กายกรรม</p><p>นี้เป็นกุศล  มีสุขเป็นกำไร  มีสุขเป็นวิบากดังนี้ไซร้  เธอพึงมีปีติและปราโมทย์</p><p>ศึกษาในกุศลธรรมทั้งกลางวันและกลางคืนอยู่ด้วยกายกรรมนั้นแหละ.</p><p>           [๑๓๐]   ดูก่อนราหุล  เธอปรารถนาจะทำกรรมใดด้วยวาจา  เธอพึง</p><p>พิจารณาวจีกรรมนั้นเสียก่อนว่า  เราปรารถนาจะทำกรรมใดด้วยวาจา  วจีกรรม</p><p>ขอเรานี้พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง   เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง    และเพื่อ</p><p>เบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง  วจีกรรมนี้เป็นอกุศล   มีทุกข์เป็นกำไร  มีทุกข์</p><p>เป็นวิบากกระมังหนอ   ถ้าเธอพิจารณาอยู่    พึงรู้อย่างนี้ว่า    เราปรารถนาจะทำ</p><p>กรรมใดด้วยวาจา   วจีกรรมของเรานี้   พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง   เพื่อ</p><p>เบียดเบียนผู้อื่นบ้าง    และเพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง    วจีกรรมนี้เป็น</p><p>อกุศล    มีทุกข์เป็นกำไร    มีทุกข์เป็นวิบากดังนี้ไซร้    วจีกรรมเห็นปานนั้น</p><p>เธอไม่ควรทำโดยส่วนเดียว  แต่ถ้าเธอพิจารณาอยู่  พึงรู้อย่างนี้ว่า  เราปรารถนา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 268</p><p>จะทำกรรมใดด้วยวาจา     วจีกรรมของเรานี้ไม่พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียนคนบ้าง</p><p>เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง     และเพื่อเบียดเบียนทั้งคนและผู้อื่นบ้าง     วจีกรรมนี้</p><p>เป็นกุศล  มีสุขเป็นกำไร   มีสุขเป็นผลดังนี้ไซร้   วจีกรรมเห็นปานนั้น  เธอ</p><p>ควรทำ    ดูก่อนราหุล    แม้เมื่อเธอกำลังทำกรรมด้วยวาจา    เธอก็พึงพิจารณา</p><p>วจีกรรมนั้นแหละว่า   เราทำอยู่ซึ่งกรรมใดด้วยวาจา    วจีกรรมของเรานี้    ย่อม</p><p>เป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง     เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง    และเพื่อเบียดเบียน</p><p>ทั้งตนและผู้อื่นบ้าง   วจีกรรมนี้เป็นอกุศล   มีทุกข์เป็นกำไร    มีทุกข์เป็นวิบาก</p><p>กระมังหนอ   ถ้าเธอพิจารณาอยู่   พึงรู้อย่างนี้ว่า   เราทำอยู่ซึ่งกรรมใดด้วยวาจา</p><p>วจีกรรมของเรานี้   ย่อมเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตน  เพื่อเบียดเบียนผู้อื่น  และ</p><p>เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่น   วจีกรรมนี้เป็นอกุศล  มีทุกข์เป็นกำไร  มีทุกข์</p><p>เป็นวิบากดังนี้ไซร้   เธอพึงเลิกวจีกรรมเห็นปานนั้นเสีย   แต่ถ้าเธอพิจารณาอยู่</p><p>พึงรู้อย่างนี้ว่า   เราทำอยู่ซึ่งกรรมใดด้วยวาจา   วจีกรรมของเรานี้   ย่อมไม่เป็น</p><p>ไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง   เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง   และเพื่อเบียดเบียนทั้งตน</p><p>และผู้อื่นบ้าง  วจีกรรมนี้เป็นกุศล  มีสุขเป็นกำไร  มีสุขเป็นวิบากดังนี้ไซร้</p><p>เธอพึงเพิ่มวจีกรรมเห็นปานนั้น  ดูก่อนราหุล  แม้เธอทำกรรมด้วยวาจาแล้ว</p><p>เธอก็พึงพิจารณาวจีกรรมนั้นแหละว่า   เราได้ทำแล้วซึ่งกรรมใดด้วยวาจา   วจี-</p><p>กรรมของเรานี้    ย่อมเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง    เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง</p><p>เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง   วจีกรรมนี้เป็นอกุศล   มีทุกข์เป็นกำไร   มี</p><p>ทุกข์เป็นวิบากกระมังหนอ   ถ้าเธอพิจารณาอยู่    พึงรู้อย่างนี้ว่า    เราได้ทำแล้ว</p><p>ซึ่งกรรมใดด้วยวาจา  วจีกรรมของเรานี้ย่อมเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง  เพื่อ</p><p>เบียดเบียนผู้อื่นบ้าง   เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง   วจีกรรมนี้เป็นอกุศล</p><p>มีทุกข์เป็นกำไร   มีทุกข์เป็นวิบากดังนี้ไซร้  วจีกรรมเห็นปานนั้น  เธอพึงแสดง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 269</p><p>เปิดเผย  ทำให้ตื้นในพระศาสนา  หรือในเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลายผู้วิญญู</p><p>ครั้นแล้วพึงสำรวมต่อไป   แต่ถ้าเธอพิจารณาอยู่    พึงรู้อย่างนี้ว่า  เราได้ทำแล้ว</p><p>ซึ่งกรรมใดด้วยวาจา   วจีกรรมของเรานี้   ย่อมไม่เป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง  </p><p>เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง    เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง    วจีกรรมนี้เป็น</p><p>กุศล     มีสุขเป็นกำไร     มีสุขเป็นวิบากดังนี้ไซร้     เธอพึงมีปีติและปราโมทย์</p><p>ศึกษาในกุศลธรรมทั้งกลางวันและกลางคืน  อยู่ด้วยวจีกรรมนั้นแหละ.</p><p>           [๑๓๑]   ดูก่อนราหุล       เธอปรารถนาจะทำกรรมใดด้วยใจ  เธอพึง</p><p>พิจารณามโนกรรมนั้นเสียก่อนว่า  เราปรารถนาจะทำกรรมใดด้วยใจ  มโนกรรม</p><p>ของเรานี้      พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง  เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง  เพื่อ</p><p>เบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง  มโนกรรมนี้เป็นอกุศล  มีทุกข์เป็นกำไร  มี</p><p>ทุกข์เป็นวิบากกระมังหนอ  ถ้าเธอพิจารณาอยู่  พึงรู้อย่างนี้ว่า  เราปรารถนา</p><p>จะทำกรรมใดด้วยใจ  มโนกรรมของเรานี้  พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง</p><p>เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง  เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง  มโนกรรมนี้เป็น</p><p>อกุศล    มีทุกข์เป็นกำไร    มีทุกข์เป็นวิบากดังนี้ไซร้    มโนกรรรมเห็นปานนี้ </p><p>เธอไม่ควรทำโดยส่วยเดียว  แต่ถ้าเธอพิจารณาอยู่  พึงรู้อย่างนี้ว่า  เราปรารถนา</p><p>จะทำกรรมใดด้วยใจ   มโนกรรมเองเรานี้  ไม่พึงเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง</p><p>เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง  เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง  มโนกรรมนี้เป็น</p><p>กุศล    มีสุขเป็นกำไร   มีสุขเป็นวิบากดังนี้ไซร้   มโนกรรมเห็นปานนั้น   เธอ</p><p>ควรทำ    ดูก่อนราหุล    แม้เมื่อเธอกำลังทำกรรมใดด้วยใจ    เธอก็พึงพิจารณา</p><p>มโนกรรมนั้นแหละว่า   เราทำอยู่ซึ่งกรรมใดด้วยใจ   มโนกรรมของเรานี้    ย่อม</p><p>เป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง  เพื่อเบียดเบียดผู้อื่นบ้าง  เพื่อเบียดเบียนทั้งตน</p><p>และผู้อื่นบ้าง     มโนกรรมนี้เป็นอกุศล  มีทุกข์เป็นกำไร  มีทุกข์เป็นวิบาก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 270</p><p>กระมังหนอ    ถ้าเธอพิจารณาอยู่    พึงรู้อย่างนี้ว่า  เราทำอยู่ซึ่งกรรมใดด้วยใจ</p><p>มโนกรรมของเรานี้     ย่อมเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง  เพื่อเบียดเบียนผู้อื่น</p><p>บ้าง    เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง    มโนกรรมนี้เป็นอกุศล    มีทุกข์เป็น</p><p>กำไร   มีทุกข์เป็นวิบากดังนี้ไซร้   เธอพึงเลิกมโนกรรมเห็นปานนั้นเสีย   แต่ถ้า</p><p>เธอพิจารณาอยู่     พึงรู้อย่างนี้ว่า    เราทำอยู่ซึ่งกรรมใดด้วยใจ  มโนกรรมของ</p><p>เรานี้      ย่อมไม่เป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง    เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง  เพื่อ</p><p>เบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง  มโนกรรมนี้เป็นกุศล  มีสุขเป็นกำไร  มีสุข</p><p>เป็นวิบากดังนี้ไซร้    เธอพึงเพิ่มมโนกรรมเห็นปานนั้น      ดูก่อนราหุล   แม้เธอ</p><p>ทำกรรมใดด้วยใจแล้ว    เธอก็พึงพิจารณากรรมนั้นแหละว่า  เราได้ทำกรรมใด</p><p>ด้วยใจแล้ว     มโนกรรมของเรานี้     ย่อมเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง  เพื่อ</p><p>เบียดเบียนผู้อื่นบ้าง  เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง  มโนกรรมนี้เป็นอกุศล</p><p>มีทุกข์เป็นกำไร   มีทุกข์เป็นวิบากกระมังหนอ   ถ้าเธอพิจารณาอยู่   พึงรู้อย่างนี้</p><p>ว่า     เราทำได้แล้วซึ่งกรรมใดด้วยใจ     มโนกรรมของเรานี้      ย่อมเป็นไปเพื่อ</p><p>เบียดเบียนตนบ้าง  เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง  เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง</p><p>มโนกรรมนี้เป็นอกุศล    มีทุกข์เป็นกำไร   มีทุกข์เป็นวิบากดังนี้ไซร้  เธอพึง</p><p>กระดาก   ละอาย   เกลียดในมโนกรรมเห็นปานนั้น   ครั้นแล้วพึงสำรวมต่อไป</p><p>แต่ถ้าเธอพิจารณาอยู่    พึงรู้อย่างนี้ว่า    เราได้ทำแล้วซึ่งกรรมใดด้วยใจ   มโน-</p><p>กรรมของเรานี้ย่อมไม่เป็นไปเพื่อเบียดเบียนตนบ้าง     เพื่อเบียดเบียนผู้อื่นบ้าง</p><p>เพื่อเบียดเบียนทั้งตนและผู้อื่นบ้าง   มโนกรรมนี้เป็นกุศล   มีสุขเป็นกำไร   มี</p><p>สุขเป็นวิบากดังนี้ไซร้   เธอพึงมีปีติและปราโมทย์  ศึกษาในกุศลธรรมทั้งหลาย</p><p>ทั้งกลางวันและกลางคืน   อยู่ด้วยมโนกรรมนั้นแหละ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 271</p><p>           [๑๓๒]   ดูก่อนราหุล   สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่งในอดีต-</p><p>กาล   ได้ชำระกายกรรม   วจีกรรม   มโนกรรมแล้ว   สมณะหรือพราหมณ์ทั้ง</p><p>หมดนั้น   พิจารณา ๆ อย่างนี้นั่นเอง  แล้วจึงชำระกายกรรม วจีกรรม มโนกรรม</p><p>แม้สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง    ในอนาคตกาล    จักชำระกายกรรม</p><p>วจีกรรม   มโนกรรม   สมณะหรือพราหมณ์ทั้งหมดนั้น  ก็จักพิจารณา ๆ อย่าง </p><p>นี้นั่นเอง   แล้วจึงชำระกายกรรม  วจีกรรม  มโนกรรม  ถึงสมณะหรือพราหมณ์</p><p>เหล่าใดเหล่าหนึ่งในปัจจุบัน    กำลังชำระกายกรรม    วจีกรรม    มโนกรรมอยู่</p><p>สมณะหรือพราหมณ์ทั้งหมดนั้น    ก็พิจารณา ๆ อย่างนี้นั่นเอง     แล้วจึงชำระ</p><p>กายกรรม     วจีกรรม   มโนกรรม   เพราะเหตุนั้นแหละ   ราหุล  เธอพึงศึกษาว่า</p><p>เราจักพิจารณา ๆ   แล้วจึงชำระกายกรรม   วจีกรรม   มโนกรรม   ดูก่อนราหุล</p><p>เธอพึงศึกษาอย่างนี้แหละ.                                                          </p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระสูตรนี้แล้ว     ท่านพระราหุลมีใจยินดี</p><p>ชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.</p><p>                                       <em>จบจูฬราหุโลวาทสูตรที่  ๑</em></p><p>                                     <strong>อรรถกถาภิกขุวรรค</strong></p><p>                   <strong>๑.  อรรถกถาอัมพลัฏฐิกราหุโลวาทสูตร</strong><sup>๑</sup> </p><p>           <strong>อัมพลัฏิกราหุโลวาทสูตร</strong> มีบทเริ่มต้นว่า <strong>เอวมฺเม  สุต</strong> ข้าพเจ้า</p><p>ได้สดับมาแล้วอย่างนี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้น   บทว่า <strong>อมฺพลฏฺิกาย  วิหรติ</strong> ท่านพระราหุลอยู่  ณ</p><p>ปราสาทชื่อว่า    <strong>อัมพลัฏิกา</strong>    คือ     เมื่อเขาสร้างย่อส่วนของเรือนตั้งไว้ท้าย</p><p>   ๑.  บาลีเป็น   จูฬราหุโลวาทสูตร </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 272</p><p>พระเวฬุวันวิหาร  เพื่อเป็นที่อยู่ของผู้ต้องการความสงัด    พระราหุลเจริญปริเวก</p><p>อยู่ ณ ปราสาทอันมีชื่ออย่างนี้ว่า    <strong>อัมพลัฏฐิกา.</strong>    ชื่อว่า    หนามย่อมแหลม</p><p>ตั้งแต่เกิด.     แม้ท่านพระราหุลนี้ก็เหมือนอย่างนั้น     เจริญปวิเวกอยู่  ณ  ที่นั้น</p><p>ครั้งเป็นสามเณรมีพระชนม์ ๗  พรรษา.    บทว่า    <strong>ปฏิสลฺลานา   วุฏฺิโต</strong></p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จออกจากที่เร้น    คือ    เสด็จออกจากผลสมาบัติ.  บทว่า</p><p><strong>อาสน</strong>  คือ   ณ ที่นี้ก็มีอาสนะที่ปูลาดไว้เป็นปรกติอยู่แล้ว   พระราหุลก็ยังปัด</p><p>อาสนะนั้นตั้งไว้. บทว่า  <strong>อุทกาทาเน</strong>  คือ ภาชนะใส่น้ำ.  ปาฐะว่า <strong>อุทกาธาน</strong></p><p>บ้าง.</p><p>           บทว่า    <strong>อายสฺมนฺต  ราหุล  อามนฺเตสิ</strong>    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส</p><p>เรียกท่านพระราหุล    คือ   ตรัสเรียกเพื่อประทานโอวาท.    จริงอยู่    พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าทรงแสดงพระธรรมเทศนาไว้มากแก่พระราหุลเถระ.   พระองค์ตรัส</p><p>สามเณรปัญหาแก่พระเถระไว้เช่นกัน.   อนึ่ง   พระองค์ตรัสราหุลสังยุต    มหา-</p><p>ราหุโลวาทสูตร  จุลลราหุโลวาทสูตร  รวมทั้งอัมพลัฏฐิกราหุโลวาทสูตรนี้เข้า</p><p>ด้วยกัน.</p><p>           จริงอยู่   ท่านพระราหุลนี้   เมื่อพระชนม์ ๗ พรรษา  ทรงจับชายจีวร</p><p>ทูลขอมรดกกะพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า     ข้าแต่พระสมณะ  ขอได้ทรงประทาน</p><p>มรดกแก่ข้าพระองค์เถิด.   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงมอบให้แก่พระธรรมเสนาบดี</p><p>สารีบุตรเถระบวชให้.</p><p>           ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงดำริว่า   ชื่อว่า  เด็กหนุ่มย่อมพูด</p><p>ถ้อยคำที่ควรและไม่ควร  เราจะให้โอวาทแก่ราหุล  ดังนี้แล้วตรัสเรียกพระราหุล</p><p>เถระ  มีพระพุทธดำรัสว่า   ดูก่อนราหุล   ชื่อว่า   สามเณรไม่ควรกล่าวติรัจฉาน</p><p>กถา.   เธอเมื่อจะกล่าว   ควรกล่าวกถาเห็นปานนี้  คือ  คำถาม ๑๐ ข้อ   การแก้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 273</p><p>๕๕ ข้อ  ปัญหา ๑    อุเทศ ๑    ไวยากรณ์ ๑   ปัญหา ๒ ฯ ล ฯ   ปัญหา ๑๐</p><p>อุเทศ ๑๐    ไวยากรณ์ ๑๐   อันพระพุทธเจ้าทั้งปวงไม่ทรงละแล้ว.     พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าตรัสสามเณรปัญหานี้ว่า  <strong>เอกนฺนาม  กึ</strong>  อะไรชื่อว่า  ๑  <strong>สพฺเพ</strong></p><p><strong>สตฺตา  อาหารฏฺิติกา</strong>  สัตว์ทั้งหลายทั้งปวงตั้งอยู่ได้ด้วยอาหาร ฯลฯ</p><p><strong>ทส นาม  กึ</strong>   อะไรชื่อว่า  ๑๐  <strong>ทสหงฺเคหิ  สมนฺนาคโต  อรหาติ  วุจฺจติ</strong></p><p>ผู้ประกอบด้วยองค์ ๑๐     เรากล่าวว่าเป็นอรหันต์.  พระพุทธองค์ทรงดำริต่อไป</p><p>ว่า   ชื่อว่า   เด็กหนุ่มย่อมกล่าวเท็จด้วยคำน่ารัก   ย่อมกล่าวสิ่งที่ไม่เห็นว่า  เรา</p><p>ได้เห็นแล้ว    กล่าวสิ่งที่เห็นว่า    เราไม่เห็น   เราจะให้โอวาทแก่ราหุลนั้น   แม้</p><p>แลดูด้วยตาก็เพื่อให้เข้าใจได้ง่าย   จึงทรงแสดงอุปมาด้วยภาชนะใส่น้ำ  ๔  ก่อน</p><p>จากนั้นทรงแสดงอุปมาด้วยช้าง  ๒  จากนั้นทรงแสดงอุปมาด้วยแว่น  ๑  แล้ว  </p><p>จึงตรัสพระสูตรนี้.  ทรงแสดงการเว้นตัณหาในปัจจัย  ๔  การละฉันทราคะใน</p><p>กามคุณ ๕    และความที่อุปนิสัยแห่งกัลยาณมิตรเป็นคุณยิ่งใหญ่    แล้วจึงตรัส</p><p>ราหุลสูตร.  เพื่อทรงแสดงว่า   ไม่ควรทำฉันทราคะในภพทั้งหลาย   ในที่ที่มา</p><p>แล้ว ๆจึงตรัสราหุลสังยุต.       เพื่อทรงแสดงว่า       ไม่ควรทำฉันทราคะ</p><p>อันอาศัยเรือน   อาศัยอัตภาพว่า   เรางาม    วรรณะของเราผ่องใส.   แล้วจึงตรัส</p><p>มหาราหุโลวาทสูตร.   ในมหาราหุโลวาทสูตรนั้น   ไม่ควรกล่าวว่า   ราหุลสูตร</p><p>ท่านกล่าวไว้แล้วในกาลนี้.     เพราะราหุลสูตรนั้นท่านกล่าวด้วยโอวาทเนือง ๆ.</p><p>ท่านตรัสราหุลสังยุต     ตั้งแต่พระราหุลมีพระชนม์ได้ ๗  พรรษาจนถึงเป็น</p><p>ภิกษุยังไม่มีพรรษา.  ท่านตรัสมหาราหุโลวาทสูตรในเมื่อพระราหุลเป็นสามเณร</p><p>มีพระชนม์ ๑๘ พรรษา      ท่านตรัสจุลลราหุโลวาทสูตรในเมื่อพระราหุลเป็น</p><p>ภิกษุได้ครึ่งพรรษา.  ท่านตรัสกุมารกปัญหา    และอัมพลัฏฐิกราหุโลวาทสูตรนี้ </p><p>ในเมื่อพระราหุลเป็นสามเณรมีพระชนม์ ๗ พรรษา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 274</p><p>           ในพระสูตรเหล่านั้น    ท่านตรัสราหุโลวาทสูตร    เพื่อโอวาทเนือง ๆ</p><p>ตรัสราหุลสังยุต  เพื่อถือเอาห้องวิปัสสนาของพระเถระ  ตรัสมหาราหุโลวาทสูตร</p><p>เพื่อกำจัดฉันทราคะที่อาศัยเรือน    ตรัสจุลลราหุโลวาทสูตร     เพื่อยึดเอาพระ-</p><p>อรหัต ในเวลาที่ธรรมเจริญด้วยวิมุตติ ๑๕ ของพระเถระแก่กล้าแล้ว . พระราหุล-</p><p>เถระหมายถึงพระสูตรนี้     เมื่อจะสรรเสริญพระคุณของพระตถาคตในท่ามกลาง</p><p>ภิกษุสงฆ์   จึงกล่าวคาถานี้ว่า.</p><p>                         <strong>กิกีว  พีช  รกฺเขยฺย       จมรี   วาลมุตฺตม</strong></p><p><strong>                         นิปโก  สีลสมฺปนฺโน  มม  รกฺขิ  ตถาคโต</strong></p><p><strong>                                  พระตถาคตผู้มีพระปัญญาเฉลียวฉลาด</strong></p><p><strong>                         ทรงสมบูรณ์ด้วยศีล     ทรงรักษาเราเหมือน</strong></p><p><strong>                         นกต้อยตีวิด    พึงรักษาพืชพันธุ์   เหมือน</strong></p><p><strong>                         เนื้อจามรีรักษาขนหางสูงสุดฉะนั้น.</strong></p><p>           ท่านตรัสสามเณรปัญหา  เพื่อละถ้อยคำอันไม่ควรตรัส  ในอัมพลัฏฐิก-</p><p>ราหุโลวาทสูตรนี้   เพื่อมิให้ทำสัมปชานมุสาวาท   (พูดเท็จทั้ง ๆ ที่รู้อยู่).</p><p>           ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>ปสฺสสิ  โน</strong>  แก้เป็น  <strong>ปสฺสนิ นุ</strong>  คือ เธอ</p><p>เห็นหรือหนอ. บทว่า <strong>ปริตฺต</strong> คือหน่อยหนึ่ง. บทว่า  <strong>สามญฺ</strong>  คือ สมณธรรม.</p><p>บทว่า  <strong>นิกฺกุชฺชิตฺวา</strong>  คือคว่ำ.  บทว่า  <strong>อุกฺกุชฺชิตฺวา</strong>  คือหงาย.  บทว่า</p><p><strong>เสยฺยถาปิ  ราหุล  รญฺโ  นาโค</strong>  ดูก่อนราหุล  เหมือนช้างต้นของพระราชา</p><p>ท่านกล่าวอุปมานี้   เพื่อแสดงความเปรียบเทียบของผู้ไม่มีสังวรในการกล่าวเท็จ</p><p>ทั้งรู้อยู่.</p><p>           ในบทเหล่านั้น  บทว่า <strong>อีสาทนฺโต</strong>  มีงาอันงอนงาม  คือ  มีงาเช่นกับ</p><p>งอนไถ.  บทว่า  <strong>อุรุฬฺหวา</strong> เป็นพาหนะที่เจริญยิ่ง คือน่าขี่. บทว่า  <strong>อภิชาโต </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 275</p><p>คือ  มีกำเนิดดี  สมบูรณ์ด้วยชาติ. บทว่า  <strong>สงฺคามาวจโร</strong>  คือ  เคยเข้าสงคราม.</p><p>บทว่า   <strong>กมฺม   กโรติ</strong>   ย่อมทำกรรม   คือ    ประหารข้าศึกที่เข้ามาแล้ว ๆ  ให้</p><p>ล้มลง.   อนึ่ง   พึงทราบความในบทมีอาทิว่า    ด้วยกายเบื้องหน้า   ดังนี้    คือ</p><p>ยังซุ้มแผ่นกระดานและกำแพงโล้นให้ล้มลงด้วยกายเบื้องหน้าก่อน.    ด้วยกาย</p><p>เบื้องหลังก็เหมือนกัน.   กำหนดกรรมด้วยศีรษะแล้วกลับแลดูด้วยคิดว่า   เราจัก</p><p>ย่ำยีประเทศนี้.   ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ก็ทำลายสิ่งตั้งร้อยตั้งพันให้ออกเป็นสองส่วน</p><p>ชื่อว่าทำกรรมด้วยศีรษะ   การประหารลูกศรที่มาแล้ว ๆ ให้ตกไปด้วยหู   ชื่อว่า</p><p>ทำกรรมด้วยหู.   การทิ่มแทงเท้าช้างข้าศึก    ม้าข้าศึก   กองช้าง   กองม้า    และ</p><p>พลเดินเท้าเป็นต้น    ชื่อว่าทำกรรมด้วยงา.    การตัดทำลายด้วยไม้ยาวหรือด้วย</p><p>สากเหล็กที่ผูกไว้ที่หาง   ชื่อว่าทำกรรมด้วยหาง.    บทว่า   <strong>รกฺขเตว   โสณฺฑ</strong></p><p>ย่อมรักษาไว้แต่งวงเท่านั้น   คือ   ใส่งวงไว้ในปากรักษาไว้.  บทว่า   <strong>ตตฺถ</strong>  คือ</p><p>ในการที่ช้างรักษางวงนั้น.  บทว่า   <strong>อปริจฺจตฺต</strong>   คือ  ไม่ยอมสละ  ถึงจะเห็น</p><p>ผู้อื่นชนะและเราแพ้.</p><p>           บทว่า  <strong>โสณฺฑายปิ    กมฺม  กโรติ</strong>   ย่อมทำกรรมแม้ด้วยงวง  คือ</p><p>จับค้อนเหล็ก   หรือสากไม้ตะเคียน   แล้วย่ำยีที่ประมาณ  ๑๘  ศอกได้โดยรอบ</p><p>บทว่า   <strong>ปริจฺจตฺต</strong>    ยอมเสียสละแล้ว    คือ    บัดนี้ไม่กลัวแต่อะไร ๆ   อีกแล้ว</p><p>ในกองทัพช้างเป็นต้น   ย่อมเห็นชัยชนะของเรา.</p><p>           บทว่า  <strong>นาหนฺตสฺส   กิญฺจิ  ปาป</strong>   บุคคลผู้ไม่มีความละอายในการ</p><p>กล่าวเท็จทั้งที่รู้อยู่   ที่จะไม่ทำบาปกรรมแม้น้อยหนึ่งไม่มี  ความว่า   บุคคลนั้น</p><p>จะไม่พึงทำกรรมน้อยหนึ่งในการล่วงอาบัติทุกกฏเป็นต้น   หรือในกรรมมีมาตุ-</p><p>ฆาตเป็นต้นไม่มี  บทว่า  <strong>ตสฺมา  ติห  เต</strong>  ความว่า  เพราะผู้กล่าวเท็จทั้งที่</p><p>รู้อยู่จะไม่ทำบาปไม่มี ฉะนั้นเธอพึงศึกษาว่า เราจักไม่กล่าวเท็จแม้เพราะหัวเราะ</p><p>แม้เพราะใคร่จะเล่น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 276</p><p>           บทว่า   <strong>ปจฺจเวกฺขณตฺโถ</strong>  คือ  มีประโยชน์สำหรับส่องดู.  อธิบายว่า</p><p>มีประโยชน์ส่องดูโทษที่ใบหน้า.  บทว่า  <strong>ปจฺจเวกฺขิตฺวา  ปจฺจเวกฺขิตฺวา</strong>  คือ</p><p>ตรวจดูแล้ว ตรวจดูอีก. บทว่า <strong>สสกฺก น กรณีย</strong> คือ  ไม่พึงทำโดยส่วนเดียว</p><p>เท่านั้น. บทว่า  <strong>ปฏิสหเรยฺยาสิ</strong>    พึงเลิก  คือ   พึงกลับอย่าพึงทำ.  บทว่า</p><p><strong>อนุปทชฺเชยฺยาสิ</strong>  พึงเพิ่ม   คือพึงให้เกิดขึ้น  พึงค้ำจุนไว้  พึงทำบ่อย ๆ.  บทว่า  </p><p><strong>อโหรตฺตานุสิกฺขิตา</strong>   คือศึกษาทั้งกลางคืนทั้งกลางวัน.  บทว่า  <strong>อฏฺฏิยิตพฺพ</strong></p><p>พึงกระดาก  คือ พึงระอา พึงบีบคั้น.  บทว่า <strong>หรายิตพฺพ</strong>  คือพึงละอาย.  บทว่า</p><p><strong>ชิคุจฺฉิตพฺพ</strong>  พึงเกลียด  คือ   พึงให้เกิดความเกลียดดุจเห็นคูถ.  อนึ่ง  เพราะ</p><p>มโนกรรมมิใช่วัตถุแห่งเทศนาอันควรแสดงไว้ในที่นี้     เพราะเหตุนั้นท่านจึงไม่ </p><p>กล่าวไว้.   ก็ในฐานะอย่างไรเล่า จึงควรชำระกายกรรมและวจีกรรม.  ในฐานะ</p><p>อย่างไรจึงควรชำระมโนกรรม.   ควรชำระกายกรรมและวจีกรรม   ในเวลาก่อน</p><p>อาหารครั้งหนึ่งก่อน  เมื่อฉันอาหารแล้วควรนั่งในที่พักกลางวันพิจารณาว่า   ตั้ง</p><p>แต่อรุณขึ้นจนถึงนั่งในที่นี้   กายกรรม    หรือวจีกรรมอันไม่สมควรแก่ผู้อื่นใน</p><p>ระหว่างนี้  มีอยู่แก่เราหรือไม่หนอ.   หากรู้ว่ามี    ควรแสดงข้อที่ควรแสดง  ควร</p><p>ทำให้แจ้งข้อที่ควรทำให้แจ้ง.   หากไม่มี   ควรมีปีติปราโมทย์.  อนึ่ง  ควรชำระ</p><p>มโนกรรม  ในที่แสวงหาบิณฑบาตครั้งหนึ่ง,  ชำระอย่างไร. ควรชำระว่า วันนี้</p><p>ความพอใจก็ดี  ความกำหนัดก็ดี  ความคับแค้นก็ดี   ในรูปเป็นต้นในที่แสวงหา</p><p>บิณฑบาตมีอยู่หรือหนอ.  หากมี  ควรตั้งจิตว่า เราจักไม่ทำอย่างนี้อีก.  หากไม่มี</p><p>ควรมีปีติปราโมทย์.</p><p>           บทว่า <strong>สมณา  วา  พฺราหฺมณา วา</strong> ได้แก่  พระพุทธเจ้า พระปัจเจก-</p><p>พุทธเจ้า   หรือ   พระสาวกของพระตถาคต.   บทว่า  <strong>ตสฺมา   ติห</strong>   ความว่า</p><p>เพราะสมณพราหมณ์ทั้งหลาย   แม้ในอดีตก็ชำระแล้วอย่างนี้   แม้ในอนาคตก็จัก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 277</p><p>ชำระอย่างนี้   แม้ในปัจจุบันก็ย่อมชำระอย่างนี้    ฉะนั้นแม้พวกเธอ    เมื่อศึกษา</p><p>ตามสมณพราหมณ์เหล่านั้น     ก็พึงศึกษาอย่างนี้.    บทที่เหลือในที่ทั้งปวงง่าย</p><p>ทั้งนั้น.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงยังพระธรรมเทศนานี้ให้จบลงด้วยสามารถแห่ง</p><p>บุคคลที่ควรแนะนำ     ดุจเทวดาผู้วิเศษถือเอายอดแห่งกองรัตนะอันตั้งขึ้น</p><p>จนถึงภวัคคพรหม  ด้วยกองแห่งแก้วมณีที่ประกอบกัน.</p><p>                       <em>จบอรรถกถาอัมพลัฏฐิกราหุโลวาทสูตรที่  ๑ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 278</p><p>                                <strong>๒.  มหาราหุโลวาทสูตร</strong></p><p>                                     <strong>ทรงโอวาทพระราหุล</strong></p><p>           [๑๓๓]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง       พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่    ณ    พระวิหารเชตวัน</p><p>อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ครั้งนั้นเวลาเช้า พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าครองอันตรวาสกแล้ว  ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จเข้าไปบิณฑบาต</p><p>ยังนครสาวัตถี  เวลาเช้า   แม้<strong>ท่านพระราหุล</strong>ก็ครองอันตรวาสก  แล้วถือบาตร</p><p>และจีวรตามพระผู้มีพระภาคเจ้าไป ณ เบื้องพระปฤษฎางค์   ครั้งนั้น   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงผินพักตร์ไปรับสั่งกะท่านพระราหุลว่า  ดูก่อนราหุล  รูปอย่างใด</p><p>อย่างหนึ่งเป็นอดีต   เป็นอนาคตและเป็นปัจจุบัน  เป็นภายในก็ดี  เป็นภายนอก</p><p>ก็ดี   หยาบก็ดี   ละเอียดก็ดี   เลวก็ดี   ประณีตก็ดี  อยู่ในที่ไกลก็ดี  อยู่ในที่ใกล้</p><p>ก็ดี  รูปทั้งปวงนี้  เธอพึงเห็น  ด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริงอย่างนี้ว่า  นั่น</p><p>ไม่ใช่ของเรา   เราไม่เป็นนั่น     นั่นไม่ใช่ตัวตนของเรา  ดังนี้.</p><p>           พระราหุลทูลถามว่า   ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า  รูปเท่านั้นหรือ  ข้าแต่</p><p>พระสุคตเจ้า  รูปเท่านั้นหรือ.</p><p>           พ.  ดูก่อนราหุล ทั้งรูป ทั้งเวทนา ทั้งสัญญา  ทั้งสังขาร  ทั้งวิญญาณ.</p><p>           [๑๓๔]  ครั้งนั้น  ท่านพระราหุลคิดว่า  วันนี้    ใครหนออันพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าทรงโอวาท     ด้วยโอวาทในที่เฉพาะพระพักตร์แล้วจักเข้าบ้านเพื่อ</p><p>บิณฑบาตเล่า  ดังนี้แล้ว    กลับจากที่นั้นแล้วนั่งคู้บัลลังก์ตั้งกายตรง    ดำรงสติ</p><p>ไว้เฉพาะหน้า ณ โคนไม้   แห่งหนึ่ง  ท่านพระสารีบุตรได้เห็นท่านพระราหุลผู้</p><p>นั่งคู้บัลลังก์  ตั้งกายตรง  ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า  ณ  โคนต้นไม้แห่งหนึ่ง  แล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 279</p><p>บอกกะท่านพระราหุลว่า   ดูก่อนราหุล   ท่านจงเจริญอานาปานสติเถิด   ด้วยว่า</p><p>อานาปานสติภาวนาที่บุคคลเจริญแล้ว   ทำให้มากแล้ว   ย่อมมีผลมาก  มีอานิสงส์</p><p>มาก.   ครั้งนั้น   เวลาเย็น   ท่านพระราหุลออกจากที่เร้นแล้ว  เข้าไปเฝ้าพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าถึงที่ประทับ   ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ  ที่ควรส่วน</p><p>ข้างหนึ่ง  แล้วได้ทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  อานาปานสติ</p><p>อันบุคคลเจริญแล้วอย่างไร   ทำให้มากแล้วอย่างไร   จึงจะมีผลมาก   มีอานิสงส์</p><p>มาก.        </p><p>                                               <strong>ธาตุ  ๕</strong>                                   </p><p>           [๑๓๕]   ดูก่อนราหุล   รูปอย่างใดอย่างหนึ่ง    เป็นภายใน   อาศัยตน</p><p>เป็นของหยาบ   มีลักษณะแข้นแข็ง   อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึดมั่น    คือ   ผม</p><p>ขน  เล็บ  ฟัน  หนัง  เนื้อ  เอ็น  กระดูก  เยื่อในกระดูก  ไต  หัวใจ  ตับ  พังผืด</p><p>ไต   ม้าม  ปอด  ไส้ใหญ่   ไส้น้อย   อาหารใหม่   อาหารเก่า  หรือสิ่งใดสิ่งหนึ่ง</p><p>อย่างอื่นเป็นภายใน   อาศัยตน   เป็นของหยาบ   มีลักษณะแข้นแข็ง   อันกรรม</p><p>และกิเลสเข้าไปยึดมั่น  อาศัยตน  เป็นของหยาบ  มีลักษณะแข้นแข็ง  อันกรรม</p><p>ก็ดี  เป็นภายนอกก็ดี  อันใด  ปฐวีธาตุนั้น  ก็เป็นปฐวีธาตุเหมือนกัน ปฐวีธาตุ</p><p>นั้นเธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริงอย่างนี้ว่า   นั่นไม่ใช่ของเรา   เรา</p><p>ไม่เป็นนั่น  นั่นไม่ใช่ตนของเรา   ดังนี้   เพราะบุคคลเห็นปฐวีธาตุนั้น    ด้วย</p><p>ปัญญาอันชอบตามเป็นจริงอย่างนี้แล้ว  ย่อมเบื่อหน่ายในปฐวีธาตุ จิตย่อมคลาย</p><p>กำหนัดในปฐวีธาตุ.</p><p>           [๑๓๖]  ดูก่อนราหุล  ก็อาโปธาตุเป็นไฉน   อาโปธาตุเป็นภายในก็มี</p><p>เป็นภายนอกก็มี   ก็อาโปธาตุที่เป็นภายในเป็นไฉน สิ่งใดเป็นภายใน  อาศัยตน</p><p>เป็นอาโป   มีลักษณะเอิบอาบ   อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึดมั่น     คือ   ดี   เสลด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 280</p><p>หนอง   เลือด   เหงื่อ   มันข้น   น้ำตา   เปลวมัน    น้ำลาย   น้ำมูก  ไขข้อ  มูตร</p><p>หรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งอย่างอื่น  เป็นภายใน  อาศัยตน  เป็นอาโป  มีลักษณะเอิบอาบ</p><p>อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึดมั่น   นี้เราเรียกว่าอาโปธาตุเป็นภายใน   ก็อาโปธาตุ</p><p>เป็นภายในก็ดี   เป็นภายนอกก็ดี   อันใด  อาโปธาตุนั้น  เธอพึงเห็นด้วยปัญญา</p><p>อันชอบตามเป็นจริงอย่างนี้ว่า  นั่นไม่ใช่ของเรา  เราไม่เป็นนั่น   นั่นไม่ใช่ตน</p><p>ของเรา   ดังนี้    เพราะบุคคลเห็นอาโปธาตุนั้น   ด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริง</p><p>อย่างนี้แล้ว   ย่อมเบื่อหน่ายในอาโปธาตุ   จิตย่อมคลายกำหนัดในอาโปธาตุ.</p><p>           [๑๓๗]   ดูก่อนราหุล    ก็เตโชธาตุเป็นไฉน    เตโชธาตุเป็นภายในก็มี</p><p>เป็นภายนอกก็มี    ก็เตโชธาตุที่เป็นภายในเป็นไฉน    สิ่งใดเป็นภายใน    อาศัย</p><p>ตน   เป็นเตโช   มีลักษณะร้อน   อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึดมั่น  คือ  ไฟที่ยัง</p><p>กายให้อบอุ่น  ไฟที่ยังกายให้ทรุดโทรม  ไฟที่ยังกายให้กระวนกระวาย  และ</p><p>ไฟที่เผาอาหารที่กิน   ที่ดื่ม   ที่เคี้ยว   ที่ลิ้ม   ให้ย่อยไปโดยชอบ    หรือสิ่งใดสิ่ง</p><p>หนึ่งอย่างอื่น  เป็นภายใน  อาศัยตน  เป็นเตโช  มีลักษณะร้อน  อันกรรม</p><p>และกิเลสเข้าไปยึดมั่น  นี้เราเรียกว่าเตโชธาตุ  เป็นภายใน.  ก็เตโชธาตุเป็น</p><p>ภายในก็ดี    เป็นภายนอกก็ดี    อันใด    เตโชธาตุนั้นเป็นเตโชธาตุเหมือนกัน</p><p>เตโชธาตุนั้น   เธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบ   ตามเป็นจริงอย่างนี้ว่า   นั่นไม่</p><p>ใช่ของเรา   เราไม่เป็นนั่น   นั่นไม่ใช่ตนของเรา  ดังนี้    เพราะบุคคลเห็นเตโช-</p><p>ธาตุนั้น ด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริงอย่างนี้แล้ว  ย่อมเบื่อหน่ายในเตโชธาตุ</p><p>จิตย่อมคลายกำหนัดในเตโชธาตุ.</p><p>           [๑๓๘]   ดูก่อนราหุล     วาโยธาตุเป็นไฉน     วาโยธาตุเป็นภายในก็มี</p><p>เป็นภายนอกก็มี   ก็วาโยธาตุเป็นภายในเป็นไฉน   สิ่งใดเป็นภายใน   อาศัยตน</p><p>เป็นวาโย    มีลักษณะพัดไปมา    อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึดมั่น   คือ   ลมพัด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 281</p><p>ขึ้นเบื้องบน   ลมพัดลงเบื้องต่ำ   ลมในท้อง   ลมในไส้   ลมแล่นไปตามอวัยวะ</p><p>น้อยใหญ่    ลมหายใจ     หรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งอย่างอื่น     เป็นภายใน    อาศัยตน</p><p>เป็นวาโย   พัดไปมา   อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึดมั่น     นี้เราเรียกว่า  วาโยธาตุ</p><p>เป็นภายใน   ก็วาโยธาตุเป็นภายในก็ดี   เป็นภายนอกก็ดี   อันใด   วาโยธาตุนั้น</p><p>เป็นวาโยธาตุเหมือนกัน  วาโยธาตุนั้น    เธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามเป็น</p><p>จริงอย่างนี้ว่า    นั่นไม่ใช่ของเรา    เราไม่เป็นนั่น    นั่นไม่ใช่ตนของเรา  ดังนี้</p><p>เพราะบุคคลเห็นวาโยธาตุนั้น  ด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริงอย่างนี้แล้ว  ย่อม</p><p>เบื่อหน่ายในวาโยธาตุ   จิตย่อมคลายกำหนัดในวาโยธาตุ.</p><p>           [๑๓๙]   ดูก่อนราหุล    ก็อากาศธาตุเป็นไฉน    อากาศธาตุเป็นภายใน</p><p>ก็มี     เป็นภายนอกก็มี     อากาศธาตุที่เป็นภายในเป็นไฉน  สิ่งใดเป็นภายใน</p><p>อาศัยตน    เป็นอากาศ    มีลักษณะว่าง    อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึดมั่น   คือ</p><p>ช่องหู   ช่องจมูก   ช่องปาก   ช่องคอสำหรับกลืนอาหารที่กิน   ที่ดื่ม   ที่เคี้ยว</p><p>ที่ลิ้ม   ช่องท้องสำหรับเก็บอาหารที่กิน  ที่ดื่ม  ที่เคี้ยว  ที่ลิ้ม  และช่องสำหรับ</p><p>ถ่ายอาหารที่กิน   ที่ดื่ม   ที่เคี้ยว   ที่ลิ้ม   ออกเบื้องล่าง    หรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งอย่าง</p><p>อื่น  เป็นภายใน  อาศัยตน   เป็นอากาศ   มีลักษณะว่าง   ไม่ทึบ   มีลักษณะ</p><p>ไม่ทึบ   เป็นช่อง  มีลักษณะเป็นช่อง  อันเนื้อและเลือดไม่ถูกต้อง  เป็นภายใน</p><p>อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึดมั่น     นี้เราเรียกว่าอากาศธาตุ   เป็นภายใน    ก็อากาศ</p><p>ธาตุเป็นภายในก็ดี   เป็นภายนอกก็ดี  อันใด   อากาศธาตุนั้น   เป็นอากาศธาตุ</p><p>เหมือนกัน   อากาศธาตุนั้น   เธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริงอย่างนี้</p><p>ว่า  นั่นไม่ใช่ของเรา  เราไม่เป็นนั่น  นั่นไม่ใช่ตนของเรา ดังนี้  เพราะบุคคล</p><p>เห็นอากาศธาตุนั้น  ด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริงอย่างนี้แล้ว   ย่อมเบื่อหน่าย</p><p>ในอากาศธาตุ   จิตย่อมคลายกำหนัดในอากาศธาตุ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 282</p><p>                                 <strong>ภาวนาเสมอด้วยธาตุ   ๕</strong></p><p>           [๑๔๐]   ดูก่อนราหุล    เธอจงเจริญภาวนา  [อบรมจิต]    เสมอด้วย</p><p>แผ่นดินเถิด    เพราะเมื่อเธอเจริญภาวนาเสมอด้วยแผ่นดินอยู่    ผัสสะอันเป็นที่</p><p>ชอบใจและไม่ชอบใจ     ที่เกิดขึ้นแล้ว     จักไม่ครอบงำจิตได้     ดูก่อนราหุล</p><p>เปรียบเหมือนคนทั้งหลายทั้งของสะอาดบ้าง   ไม่สะอาดบ้าง   คูถบ้าง   มูตรบ้าง</p><p>น้ำลายบ้าง    น้ำหนองบ้าง    เลือดบ้าง    ลงที่แผ่นดิน    แผ่นดินจะอึดอัดหรือ</p><p>ระอา    หรือเกลียดด้วยของนั้นก็หาไม่    ฉันใด    เธอจงเจริญภาวนาเสมอด้วย</p><p>แผ่นดินฉันนั้นแล    เพราะเมื่อเธอเจริญภาวนาเสมอด้วยแผ่นดินอยู่    ผัสสะอัน</p><p>เป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ   ที่เกิดขึ้นแล้ว   จักไม่ครอบงำจิตได้. </p><p>           [๑๔๑]   ดูก่อนราหุล   เธอจงเจริญภาวนาเสมอด้วยน้ำเถิด  เพราะเมื่อ</p><p>เธอเจริญภาวนาเสมอด้วยน้ำอยู่    ผัสสะอันเป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ    ที่เกิด</p><p>ขึ้นแล้ว    จักไม่ครอบงำจิตได้   ดูก่อนราหุล   เปรียบเหมือนคนทั้งหลายล้างของ</p><p>สะอาดบ้าง   ของไม่สะอาดบ้าง   คูถบ้าง   มูตรบ้าง   น้ำลายบ้าง   น้ำหนองบ้าง</p><p>เลือดบ้าง    ลงในน้ำ       น้ำจะอึดอัดหรือระอา    หรือเกลียดด้วยของนั้นก็หาไม่</p><p>ฉันใด   เธอจงเจริญภาวนาเสมอด้วยน้ำ   ฉันนั้นแล  เพราะเมื่อเธอเจริญภาวนา</p><p>เสมอด้วยน้ำอยู่    ผัสสะอันเป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ    ที่เกิดขึ้นแล้ว    จักไม่</p><p>ครอบงำจิตได้.</p><p>           [๑๔๒]   ดูก่อนราหุล     เธอจงเจริญภาวนาเสมอด้วยไฟเถิด  เพราะ</p><p>เมื่อเธอเจริญภาวนาเสมอด้วยไฟอยู่    ผัสสะอันเป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ    ที่ </p><p>เกิดขึ้นแล้ว   จักไม่ครอบงำจิตได้   ดูก่อนราหุล   เปรียบเหมือนไฟย่อมเผาของ</p><p>สะอาดบ้าง   ของไม่สะอาดบ้าง   คูถบ้าง   มูตรบ้าง   นำลายบ้าง    น้ำหนองบ้าง</p><p>เลือดบ้าง  ไฟจะอืดอัดหรือระอา   หรือเกลียดของนั้นก็หาไม่   ฉันใด   เธอจง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 283</p><p>เจริญภาวนาเสมอด้วยไฟ    ฉันนั้นแล    เพราะเมื่อเธอเจริญภาวนาเสมอด้วยไฟ</p><p>อยู่  ผัสสะอันเป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ  ที่เกิดขึ้นแล้ว  จักไม่ครอบงำจิตได้.</p><p>           [๑๔๓]   ดูก่อนราหุล     เธอจงเจริญภาวนาเสมอด้วยลมเถิด     เพราะ</p><p>เมื่อเธอเจริญภาวนาเสมอด้วยลมอยู่    ผัสสะอันเป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ    ที่</p><p>เกิดขึ้นแล้ว   จักไม่ครอบงำจิตของเธอได้   ดูก่อนราหุล   เปรียบเหมือนลมย่อม</p><p>พัดต้องของสะอาดบ้าง    ของไม่สะอาดบ้าง    คูถบ้าง    มูตรบ้าง    น้ำลายบ้าง</p><p>น้ำหนองบ้าง   เลือดบ้าง   ลมจะอึดอัดหรือระอา   หรือเกลียดด้วยของนั้นก็หา</p><p>ไม่   ฉันใด   เธอจงเจริญภาวนาเสมอด้วยลม   ฉันนั้นแล    เพราะเมื่อเธอเจริญ</p><p>ภาวนาเสมอด้วยลมอยู่     ผัสสะอันเป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ     ที่เกิดขึ้นแล้ว</p><p>จักไม่ครอบงำจิตได้. </p><p>           [๑๔๔]   ดูก่อนราหุล  เธอจงเจริญภาวนาเสมอด้วยอากาศเถิด    เพราะ</p><p>เมื่อเธอเจริญภาวนาเสมอด้วยอากาศอยู่      ผัสสะอันเป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ</p><p>ที่เกิดขึ้นแล้ว   จักไม่ครอบงำจิตได้    ดูก่อนราหุล    เปรียบเหมือนอากาศไม่ตั้ง </p><p>อยู่ในที่ไหน ๆ ฉันใด   เธอจงเจริญภาวนาเสมอด้วยอากาศ  ฉันนั้นแล   เพราะ</p><p>เมื่อเธอเจริญภาวนาเสมอด้วยอากาศอยู่  ผัสสะอันเป็นที่ชอบใจและไม่ชอบใจ</p><p>ที่เกิดขึ้นแล้ว   จักไม่ครอบงำจิตได้.</p><p>                            <strong>การเจริญภาวนาธรรม  ๖  อย่าง</strong></p><p>           [๑๔๕]   ดูก่อนราหุล   เธอจงเจริญเมตตาภาวนาเถิด     เพราะเมื่อเธอ</p><p>เจริญเมตตาภาวนาอยู่   จักละพยาบาทได้  เธอจงเจริญกรุณาภาวนาเถิด   เพราะ</p><p>เมื่อเธอเจริญกรุณาภาวนาอยู่     จักละวิหิงสาได้     เธอจงเจริญมุทิตาภาวนาเถิด</p><p>เพราะเมื่อเธอเจริญมุทิตาภาวนาอยู่  จักละอรติได้  เธอจงเจริญอุเบกขาภาวนา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 284</p><p>เถิด      เพราะเมื่อเธอเจริญอุเบกขาภาวนาอยู่      จักละปฏิฆะได้     เธอจงเจริญ</p><p>อสุภภาวนาเถิด   เพราะเมื่อเธอเจริญอสุภภาวนาอยู่  จักละราคะได้  เธอจงเจริญ</p><p>อนิจจสัญญาภาวนาเถิด     เพราะเมื่อเธอเจริญอนิจจสัญญาภาวนาอยู่   จักละ</p><p>อัสมิมานะได้.         </p><p>                                                               </p><p>                                     <strong>อานาปานสติภาวนา</strong></p><p>           [๑๔๖]   ดูก่อนราหุล     เธอจงเจริญอานาปานสติภาวนาเถิด    เพราะ</p><p>อานาปานสติที่บุคคลเจริญแล้ว     ทำให้มากแล้ว    ย่อมมีผล    มีอานิสงส์ใหญ่</p><p>ก็อานาปานสติอันบุคคลเจริญอย่างไร     ทำให้มากอย่างไร    จึงมีผลใหญ่    มี</p><p>อานิสงส์ใหญ่   ดูก่อนราหุล  ภิกษุในธรรมวินัยนี้    อยู่ในป่าก็ดี   อยู่ที่โคนไม้</p><p>ก็ดี   อยู่ในเรือนว่างก็ดี    นั่งคู้บัลลังก์ตั้งกายตรง    ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า   เธอ</p><p>มีสติหายใจออก   มีสติหายใจเข้า    เมื่อหายใจออกยาว    ก็รู้ชัดว่า    หายใจออก</p><p>ยาว   เมื่อหายใจเข้ายาว   ก็รู้ชัดว่า  หายใจเข้ายาว  เมื่อหายใจออกสั้น  ก็รู้ชัด</p><p>ว่า  หายใจออกสั้น  เมื่อหายใจเข้าสั้น  ก็รู้ชัดว่า  หายใจเข้าสั้น  ย่อมสำเหนียกว่า</p><p>จักกำหนดรู้กองลมทั้งปวงหายใจออก     ย่อมสำเหนียกว่า    จักกำหนดรู้กองลม</p><p>ทั้งปวงหายใจเข้า     ย่อมสำเหนียกว่า     จักระงับกายสังขารหายใจออก     ย่อม</p><p>สำเหนียกว่า   จักระงับกายสังขารหายใจเข้า   ย่อมสำเหนียกว่า   จักกำหนดรู้ปิติ</p><p>หายใจออก    ย่อมสำเหนียกว่า    จักกำหนดรู้ปีติหายใจเข้า    ย่อมสำเหนียกว่า</p><p>จักกำหนดรู้สุขหายใจออก   ย่อมสำเหนียกว่า   จักกำหนดรู้สุขหายใจเข้า   ย่อม</p><p>สำเหนียกว่า   จักกำหนดรู้จิตสังขารหายใจออก   ย่อมสำเหนียกว่า   จักกำหนด</p><p>รู้จิตสังขารหายใจเข้า    ย่อมสำเหนียกว่า   จักระงับจิตสังขารหายใจออก    ย่อม</p><p>สำเหนียกว่า    จักระงับจิตสังขารหายใจเข้า    ย่อมสำเหนียกว่า    จักกำหนดรู้จิต </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 285</p><p>หายใจออก     ย่อมสำเหนียกว่า     จักกำหนดรู้จิตหายใจเข้า     ย่อมสำเหนียกว่า</p><p>จักทำจิตให้ร่าเริงหายใจออก     ย่อมสำเหนียกว่า     จักทำจิตให้ร่าเริงหายใจเข้า</p><p>ย่อมสำเหนียกว่า   จักดำรงจิตมั่นหายใจออก   ย่อมสำเหนียกว่า   จักดำรงจิตมั่น</p><p>หายใจเข้า   ย่อมสำเหนียกว่า    จักเปลื้องจิตหายใจออก    ย่อมสำเหนียกว่า   จัก</p><p>เปลื้องจิตหายใจเข้า     ย่อมสำเหนียกว่า    จักพิจารณาโดยความเป็นของไม่เที่ยง</p><p>หายใจออก   ย่อมสำเหนียกว่า   จักพิจารณาโดยความเป็นของไม่เที่ยงหายใจเข้า</p><p>ย่อมสำเหนียกว่า จักพิจารณาธรรมอันปราศจากราคะหายใจออก  ย่อมสำเหนียก</p><p>ว่า      จักพิจารณาธรรมอันปราศจากราคะหายใจเข้า     ย่อมสำเหนียกว่า     จัก</p><p>พิจารณาธรรมเป็นที่ดับสนิทหายใจออก    ย่อมสำเหนียกว่า    จักพิจารณาธรรม</p><p>เป็นที่ดับสนิทหายใจเข้า  ย่อมสำเหนียกว่า  จักพิจารณาธรรมเป็นที่สละคืน</p><p>หายใจออก  ย่อมสำเหนียกว่า  จักพิจารณาธรรมเป็นที่สละคืนหายใจเข้า  ดูก่อน</p><p>ราหุล    อานาปานสติที่บุคคลเจริญแล้วอย่างนี้    ทำให้มากแล้วอย่างนี้    ย่อมมี</p><p>ผลใหญ่   มีอานิสงส์ใหญ่    ดูก่อนราหุล    เมื่ออานาปานสติอันบุคคลเจริญแล้ว</p><p>อย่างนี้   ทำให้มากแล้วอย่างนี้    ลมอัสสาสะ   ปัสสาสะ    อันมีในภายหลัง    อัน</p><p>บุคคลผู้เจริญอานาปานสติทราบชัดแล้ว    ย่อมดับไป   จะเป็นอันบุคคลผู้เจริญ</p><p>อานาปานสติไม่ทราบชัดแล้ว  ดับไปหามิได้ดังนี้.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระสูตรนี้แล้ว  ท่านพระราหุลมีใจยินดี</p><p>ชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.</p><p>                                      <em>จบมหาราหุโลวาทสูตรที่  ๒ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 286</p><p>                               ๒.  อรรถกถามหาราหุโลวาทสูตร</p><p>           มหาราหุโลราทสูตรมีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้สดับ</p><p>มาอย่างนี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า <strong>ปิฏฺิโต  ปิฏฺิโต  อนุพนฺธิ</strong>   พระราหุลได้ตาม</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าไป ณ  เบื้องพระปฤษฎางค์   ความว่า  พระราหุลไม่ละสายตา</p><p>ตามไปเบื้องพระปฤษฎางค์ไม่ขาดระยะด้วยการตามไปทุกอิริยาบถ.      ครั้งนั้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงย่างพระบาทไปข้างหน้าด้วยความงดงาม. พระราหุลเถระ</p><p>เดินตามเสด็จพระทศพลไป ณ ที่นั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จไปท่ามกลางป่าไม้</p><p>สาละมีดอกบานสะพรั่ง  ทรงรุ่งเรืองดุจช้างตัวประเสริฐตกมันออกไปเพื่อหยั่ง</p><p>ลงสู่สมรภูมิ.    พระราหุลภัททะรุ่งเรืองดุจลูกช้างตามไปข้างหลังช้างตัวประเสริฐ.</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงรุ่งเรืองดุจไกรสรสีหราชออกจากาถ้ำแก้วไปแสวงหา</p><p>อาหารในเวลาเย็น.   พระราหุลภัททะรุ่งเรืองดุจละกสีหะออกติดตามสีหมฤคราช.</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าดุจพญาเสือโคร่งมีกำลังที่เขี้ยวออกจากไพรสัณฑ์มณีบรรพต</p><p>อันมีสง่า.  พระราหุลภัททะดุจลูกพญาเสือโคร่งติดตามพญาเสือโคร่ง.   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าดุจพญาครุฑออกจากสระสิมพลี.     พระราหุลภัททะดุจลูกพญาครุฑ</p><p>ตามไปข้างหลังพญาครุฑ.    พระผู้มีพระภาคเจ้าดุจพญาหงส์ทองบินร่อนไปบน</p><p>ท้องฟ้าจากภูเขาจิตตกูฎ.       พระราหุลภัททะดุจลูกหงส์บินร่อนตามพญาหงส์.</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าดุจมหานาวาทองเคลื่อนลงสู่สระใหญ่.    พระราหุลภัททะดุจ</p><p>เรือลำเล็กผูกติดช้างหลังแล่นตามเรือทอง.       พระผู้มีพระภาคเจ้าดุจพระเจ้า</p><p>จักรพรรดิเสด็จไปบนท้องฟ้าด้วยอานุภาพจักรแก้ว.      พระราหุลภัททะดุจ</p><p>ปริณายกแก้วติดตามพระเจ้าจักรพรรดิ.   พระผู้มีพระภาคเจ้าดุจดวงดาวลอยบน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 287</p><p>ท้องฟ้าซึ่งปราศจากฝน.      พระราหุลภัททะดุจดาวประกายพรึกบริสุทธิ์ลอยไป</p><p>ตามดาวอธิบดี.   เเม้พระผู้มีพระภาคเจ้า   แม้พระราหุลภัททะก็ทรงอุบัติในราช-</p><p>วงศ์โอกกากราชสืบเธอพระวงศ์จากพระเจ้ามหาสมมต.   แม้พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>แม้พระราหุลภัททะก็ทรงอุบัติในตระกูลกษัตริย์มีพระชาติบริสุทธิ์    เช่นกับ</p><p>น้ำนมที่ใส่ไว้ในสังข์.  แม้พระผู้มีพระภาคเจ้า  แม้พระราหุลภัททะก็ทรงสละ</p><p>ราชสมบัติออกทรงผนวช.    พระสรีระของพระผู้มีพระภาคเจ้าประดับด้วยมหา-</p><p>ปุริสลักษณะ ๓๒  ประการ     แม้ของพระราหุลภัททะก็เป็นที่น่ารักอย่างยิ่ง   ดุจ</p><p>ซุ้มประตูแก้วอันตั้งขึ้นในเทพนครและดุจดอกไม้สวรรค์บานแผ่ไปในที่ทั้งปวง.</p><p>           ด้วยประการฉะนี้   แม้ทั้งสองพระองค์สมบูรณ์ด้วยอภินีหาร  เป็นราช-</p><p>บรรพชิตเป็นกษัตริย์สุขุมาลชาติ มีพระฉวีดุจทองคำสมบูรณ์ด้วยลักษณะ  เสด็จ</p><p>ดำเนินไปทางเดียวกัน   รุ่งเรืองดุจครอบงำสริ    แห่งสิริของจันทมณฑลทั้งสอง</p><p>สุริยมณฑลทั้งสอง ท้าวสักกะ ท้าวสุยามะ  ท้าวสันตุสิตะ  ปรนิมมิตวสวัตดี  และ</p><p>มหาพรหมเป็นต้นทั้งสองซึ่งไปตามลำดับ.    ในขณะนั้นท่านพระราหุลเสด็จไป</p><p>ณ เบื้องพระปฤษฎางค์ของพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแลดูพระตถาคตตั้งแต่พื้น</p><p>พระบาทจนถึงปลายพระเกสา. ท่านพระราหุลนั้นทอดพระเนตรเห็นความงดงาม</p><p>ของเพศพระพุทธเจ้าของพระผู้มีพระภาคเจ้า    จึงดำริว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงมีพระสรีระวิจิตรด้วยมหาปุริสลักษณะ ๓๒ ประการงดงาม  ได้เป็นดุจเสด็จ</p><p>ไปท่ามกลางผงทองคำอันกระจัดกระจาย      เพราะแวดล้อมด้วยพระรัศมีวาหนึ่ง</p><p>ดุจกนกบรรพตอันแวดล้อมด้วยสายฟ้า  ดุจทองคำมีค่าวิจิตรด้วยรัตนะอันฉุดคร่า</p><p>ด้วยยนต์   แม้ทรงห่มคลุมด้วยผ้าบังสกุลจีวรสีแดง    ก็ทรงงามดุจภูเขาทองอัน</p><p>ปกคลุมด้วยผ้ากัมพลแดง  ดุจทองคำมีค่าประดับด้วยสายแก้วประพาฬ  ดุจเจดีย์</p><p>ทองคำที่เขาบูชาด้วยผงชาด   ดุจเสาทองฉาบด้วยน้ำครั่ง   ดุจดวงจันทร์วันเพ็ญ</p><p>โผล่ขึ้นในขณะนั้นไปในระหว่างฝนสีแดง.   สิริสมบัติของอัตภาพที่ได้เตรียมไว้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 288</p><p>ด้วยอานุภาพแห่งสมติงสบารมี.     จากนั้นพระราหุลเถระก็ตรวจดูตนบ้าง  ทรง</p><p>ดำริว่า     แม้เราก็งาม     หากพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงครองความเป็นพระเจ้า</p><p>จักรพรรดิในมหาทวีปทั้ง  ๔   ได้ทรงประทานตำแหน่งปริณายกแก่เรา  เมื่อเป็น</p><p>เช่นนั้น.  ภาคพื้นชมพูทวีปจักงามยิ่งนัก     จึงเกิดฉันทราคะอันอาศัยเรือน</p><p>เพราะอาศัยอัตภาพ</p><p>           แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จดำเนินไปเบื้องหน้าก็ทรงดำริว่า  บัดนี้</p><p>ราหุลมีร่างกายสมบูรณ์ด้วยผิวเนื้อและโลหิตแล้ว.  เป็นเวลาที่จิตฟุ้งซ่านไปใน</p><p>รูปารมณ์เป็นต้นอันน่ากำหนัด.  ราหุลยังกาลให้ล่วงไปเพราะเป็นผู้มักมากหรือ</p><p>หนอ. ครั้นแล้วพร้อมกับทรงคำนึงได้ทรงเห็นจิตตุปบาทของราหุลนั้น  ดุจเห็น</p><p>ปลาในน้ำใสและดุจเห็นเงาหน้าในพื้นกระจกอันบริสุทธิ์.  ก็ครั้นทรงเห็นแล้ว</p><p>ได้ทรงทำพระอัธยาศัยว่า  ราหุลนี้เป็นโอรสของเรา  เดินตามหลังเรา  มาเกิด</p><p>ฉันทราคะอันอาศัยเรือนเพราะอาศัยอัตภาพว่า  เรางาม  ผิวพรรณของเราผ่อง</p><p>ใส.  ราหุลแล่นไปในที่มิใช่น่าดำเนิน  ไปนอกทาง  เที่ยวไปในโคจร  ไปยังทิศ</p><p>ที่ไม่ควรไปดุจคนเดินทางหลงทิศ.  อนึ่งกิเลสของราหุลนี้เติบโตขึ้นในภายใน</p><p>ย่อมไม่เห็นแม้ประโยชน์ตน  แม้ประโยชน์ผู้อื่น  แม้ประโยชน์ทั้งสองตามความ</p><p>เป็นจริง.  จากนั้นจักถือปฏิสนธิในนรกบ้าง  ในกำเนิดเดียรัจฉานบ้าง  ในปิตติ-</p><p>วิสัยบ้าง  ในครรภ์มารดาอันคับแคบบ้าง  เพราะเหตุนั้นจักตกไปในสังสาร-</p><p>วัฏอันไม่รู้เบื้องต้นที่สุด.  เพราะ</p><p>                                   <strong>ความโลภนี้ยังความพินาศให้เกิด</strong></p><p><strong>                       ความโลภยังจิตให้กำเริบ  ภัยเกิดแต่ภายใน</strong></p><p><strong>                       ชนย่อมไม่รู้สึกถึงภัยนั้น  คนโลภย่อมไม่รู้</strong></p><p><strong>                       อรรถ  คนโลภย่อมไม่เห็นธรรม  ความมืด</strong></p><p><strong>                       ตื้อย่อมมีในกาลที่ความโลภครองงำคน.</strong></p><p>t       แม้พระผู้้มีพระภาคเจ้าเสด็จคำเนิร.Aไปเบ่ ว.ิ งห.น า ก็.ทะงดำริว่า     บัดนี้ </p><p> ร่ าหุลมีร่างาr ายสมบูรณ์ด้วยผิวเนื้อและโลหิตแล้ว.    เบในเวลาที่จิตพ ุ่ง  ่P นไปใน</p><p> รูปา)๒มณ์เป็นต้นอัน น่ากำหนัด.   ราหุลยังกาลให้ล่วงไปเพราะเป็น.ผู้มัก์มาก หรือ</p><p>หนอ.  ครั้นแล้วพร้อมกับท.รงคำนี้ึงไค่ ทรงเห นจิตคุปบาทของราหุลนั้น ดุจเห็น</p><p> ปาเ า นน้ำใสและดุจเห็นเงา Aนา ในห 4นกระจกอันบริสุทธิ์ .     กีครั้นทรงเห็นแล้ว</p><p>  า7้ทรงทำพระอัธยาศัยว่า   ราหุลน้เป็นโอรสขอะเรา   เดินคามา ลังเรา   รJาเกิf </p><p> ฉ ันทราคะอันวค าศัยเรือนเพราะอาศัยL'่วัดคภาพว่า   เรางา I   ผิวพร์รณของเราผ่อง</p><p>ใ.ส. ราหุรษ แล่นไปในทีมิใช่น่าดำเนิน  ไปนอกท' ง  เทียวไปในอโคจร  ไปยังทิศA</p><p>ทีไม่ควรไปางุจคนเกPินทางหลงทิศ.     อนึ่งกิเลสของราหุลน้เทิบโทขึ้นในภายใน</p><p> ย่อมไไj่เห็นแม้ประโยชน์์คน  แม้ประโยชน์น์ผู้อีน   แ J้ประโยชน์์ทั้งสองคามควา j    ่่่</p><p>เป็นจริง.   จากนั้น จักถือปฏิสนธิในนรกบ้าง  โนกำเนิดเดียรัจฉานบ้าง   นบิ่คติ0  .ส</p><p>วิสัยบ้่]ง    ในครรภ์มารดาอันคับแคบบ้าง     เพราะเหตุนั้นจักทกไปในสังสาร   lII.</p><p>วัฏอันไม่รู้เบื้องต้นทีสุค   เพราะ                                                        I .่ ่</p><p>                           ความใลภนั้ยังความพ้นาศให้เถิด             .่่่</p><p>                   ความโ ภยังจ้ตให้กำเร้บ    ภัยเ้ ดแต่ภายใน              I.่่่</p><p>                 นย่อมไม่รู้สืกถึงภัยน้นั     คนโลภย่อมไม่รู้</p><p>                 อรรถ  คนใลกย่อมไม่เห็นธรรม    ความมิด          I</p><p>                 ติอยู่อมมีในกาลทิความใลภครอบงำคน.          ้ I </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 289</p><p>           เราไม่ควรเพิกเฉยราหุลนี้เหมือนอย่างเรือลำใหญ่เต็มไปด้วยรัตนะมาก</p><p>มายบรรจุน้ำไปในระหว่างกระดานแตก  นายเรือไม่ควรเพิกเฉยแม้เพียงครู่เดียว</p><p>ฉะนั้น.  เราจักข่มราหุลนั้นตราบเท่าที่กิเลสนี้ยังไม่ทำให้ศีลรัตนะเป็นต้นใน</p><p>ภายในของราหุลนั้นพินาศไปเสียก่อน.   ในฐานะเห็นปานนี้     เป็นธรรมดาของ</p><p>พระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมทรงเหลียวดูดุจพญาช้าง.  เพราะฉะนั้น     พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าจึงทรงประทับยืนหมุนพระวรกายทั้งสิ้น      ดุจปฏิมาทองหมุนกลับตรัส  </p><p>เรียกพระราหุลภัททะ.     พระอานนทเถระหมายถึงพระราหุลภัททะนั้นจึงกล่าว</p><p>คำมีอาทิว่า <strong>อถ โข  ภควา  อวโลเกตฺวา</strong>    ครั้งนั้นแล   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงผินพระพักตร์  ดังนี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทมีอาทิว่า  <strong>ย  กิญฺจิ  รูป</strong>     รูปอย่างใดอย่างหนึ่ง</p><p>พิสดารแล้วในขันธนิเทศในวิสุทธิมรรคโดยอาการทั้งปวง.  บทมีอาทิว่า</p><p>เนต  มม  นั่นไม่ใช่ของเรา   ท่านกล่าวไว้แล้วในมหาหัตถิปโทปมสูตร.</p><p>           เพราะเหตุไร  พระราหุลจึงทูลถามว่า   <strong>รูปเมว  นุโข   ถควา</strong>   ข้าแต่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า   รูปเท่านั้นหรือพระเจ้าข้า.    นัยว่าพระราหุลนั้นเกิดนัยขึ้น</p><p>เพราะสดับว่า  รูปทั้งปวงนั่นไม่ใช่ของเรา   เราไม่เป็นนั่น   นั่นไม่ใช่ตัวตนของ</p><p>เรา พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า เธอพึงเห็นรูปทั้งปวงอย่างนี้ด้วยวิปัสสนาปัญญา</p><p>ในเวทนาเป็นต้นจะพึงปฏิบัติอย่างไรหนอ.   เพราะฉะนั้นพระราหุลตั้งอยู่ในนัย</p><p>นั้นจึงทูลถาม.  จริงอยู่ท่านพระราหุลนี้เป็นผู้ฉลาดในนัย   เมื่อพระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าตรัสว่าสิ่งนี้ไม่ควรทำ   ย่อมแทงตลอดแม้ตั้งร้อยนัยพันนัยว่า    สิ่งนี้ควรทำ</p><p>สิ่งนี้ไม่ควรทำ.   แม้เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   สิ่งนี้ควรทำก็มีนัยนี้เหมือน</p><p>กัน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 290</p><p>           จริงอยู่    ท่านพระราหุลนี้เป็นผู้ใคร่ต่อการศึกษา   เกลี่ยทรายประมาณ</p><p>บาตรหนึ่งในบริเวณพระคันธกุฎีแต่เช้าตรู่ด้วยคิดว่า     วันนี้เราจะได้รับโอวาท</p><p>ประมาณเท่านี้ ได้การตักเตือนประมาณเท่านี้  จากสำนักของพระสัมมาสัมพุทธ-</p><p>เจ้า จากสำนักของพระอุปัชฌาย์.   แม้พระสัมมาสัมพุทธเจ้า  เมื่อจะทรงตั้งพระ-</p><p> ราหุลไว้ในเอตทัคคะ จึงทรงตั้งให้เป็นผู้เลิศในการศึกษาว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>บรรดาภิกษุสาวกของเราผู้ใคร่ต่อการศึกษา   ราหุลเป็นผู้เลิศของภิกษุเหล่านั้น.</p><p>           แม้ท่านพระราหุลนั้นก็ได้บันลือสีหนาท      ในท่ามกลางภิกษุสงฆ์อย่าง</p><p>นั้นเหมือนกันว่า      </p><p>                            <strong>พระธรรมราชาผู้เป็นพระชนกของเรา</strong></p><p><strong>                       ทรงตั้งเราไว้ในเอตทัคคะเฉพาะหน้าภิกษุ</strong></p><p><strong>                       สงฆ์  เพื่อความรู้ยิ่งสิ่งทั้งปวงนี้.  พระธรรม</strong></p><p><strong>                       ราชาทรงยกย่องเราว่าเป็นผู้เลิศของภิกษุทั้ง</strong></p><p><strong>                       หลายผู้ใคร่การศึกษา และของภิกษุทั้งหลาย</strong></p><p><strong>                       ผู้บวชด้วยศรัทธา.     พระธรรมราชาผู้ประ- </strong></p><p><strong>                       เสริฐ   ผู้เป็นพระสหาย   เป็นพระชนกของ</strong></p><p><strong>                       เรา  และพระสารีบุตรผู้รักษาธรรม ผู้มีความ</strong></p><p><strong>                       อิ่มใจ   เป็นพระอุปัชฌาย์ของเรา    ทั้งหมด</strong></p><p><strong>                       เป็นคำสอนของพระชินเจ้า.</strong></p><p>           ลำดับนั้น  เพราะไม่พึงเห็นแต่รูปอย่างเดียวเท่านั้น   แม้เวทนาเป็นต้น</p><p>ก็พึงเห็นอย่างนั้น     ฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสแก่พระราหุลว่า     <strong>รูปปิ </strong></p><p><strong>ราหุล</strong>  เป็นอาทิ.  บทว่า <strong>โกนุชฺช  ตัดบทว่า  โก  นุ  อชฺช</strong>  วันนี้ใครหนอ</p><p>นัยว่า   พระเถระได้มีปริวิตกว่า   พระสัมมาสัมพุทธเจ้าของเรามิได้ตรัสกถาโดย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 291</p><p>ปริยายว่า   ชื่อว่าสมณะพึงรู้ฉันทราคะอาศัยอัตภาพแล้วไม่พึงตรึกถึงวิตกเห็น</p><p>ปานนี้.   มิได้ทรงส่งทูตไปว่า  ดูก่อนภิกษุ  เธอจงไป  จงบอกราหุลว่า  ท่านอย่า</p><p>ตรึกถึงวิตกเห็นปานนี้อีกเลย     ตั้งเราไว้เฉพาะหน้าแล้วทรงประทานสุคโตวาท</p><p>เฉพาะหน้าดุจจับโจรพร้อมด้วยภัณฑะที่จุก.     ชื่อว่าสุคโตวาทหาได้ยากโดย</p><p>อสงไขยกัป.    ใครหนอเป็นผู้มีชาติแห่งบัณฑิต    วิญญูชนได้รับโอวาทเฉพาะ</p><p>พระพักตร์พระพุทธเจ้าเห็นปานนี้แล้ว   วันนี้จักเข้าไปยังบ้านเพื่อบิณฑบาต.</p><p>           ลำดับนั้น ท่านพระราหุลสละอาหารกิจและกลับจากที่อันผู้อยู่  ณ  ที่นั่ง</p><p>ได้รับโอวาทแล้ว  นั่ง ณ โคนไม้ต้นหนึ่ง.   พระผู้มีพระภาคเจ้าแม้ทรงเห็นท่าน</p><p>พระราหุลกลับ   ก็มิได้ตรัสอย่างนี้ว่า    ดูก่อนราหุล   เป็นเวลาภิกขาจารของเรา</p><p>เธออย่ากลับเลย   เพราะเหตุไร.    นัยว่า   พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้นได้มี</p><p>พระดำริว่า   วันนี้ราหุลพิงบริโภคอมตโภชนะคือกายคตาสติก่อน.</p><p>           บทว่า  <strong>อทฺทสา  โข  อายสฺมา  สารีปุตฺโต</strong>  ท่านพระสารีบุตรได้เห็น</p><p>แล้วแล  คือเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จไปแล้วท่านพระสารีบุตรไปภายหลังได้</p><p>เห็นแล้ว .   ได้ยินว่า  เมื่อท่านพระสารีบุตรอยู่รูปเดียว  ก็มีวัตรอย่างหนึ่ง.   เมื่อ</p><p>อยู่กับพระผู้มีพระภาคเจ้าก็มีวัตรอย่างหนึ่ง.   ในกาลใดพระอัครสาวกทั้งสองอยู่</p><p>ตามลำพัง.  ในกาลนั้นท่านทั้งสองกวาดเสนาสนะแต่เช้าตรู่ชำระร่างกาย  นั่งเข้า</p><p>สมาบัติ  แล้วไปภิกษาจารตามความชอบใจของตน ๆ.   อนึ่ง   พระเถระทั้งสอง</p><p>เมื่ออยู่กับพระผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ทำอย่างนั้น.   ในกาลนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>แวดล้อมด้วยภิกษุสงฆ์   เสด็จไปภิกษาจารก่อน.   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จ</p><p>ไปแล้ว   พระเถระออกจากเสนาสนะของตน   ดำริว่า   ในที่ที่ภิกษุอยู่กันมาก ๆ</p><p>ภิกษุทั้งหมดสามารถจะทำให้เลื่อมใส   หรือไม่สามารถ   จึงไปในที่นั้น ๆ  แล้ว</p><p>กวาดที่ที่ยังมิได้กวาด.   หากว่า   หยากเยื่อยังไม่ได้ทิ้ง   ก็เอาทิ้งเสีย.   เมื่อยังไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 292</p><p>มีหม้อน้ำดื่ม    ในที่ที่ควรตั้งน้ำดื่มไว้ก็ตั้งหม้อน้ำดื่มไว้.    ไปเยี่ยมภิกษุไข้แล้ว</p><p>ถามว่า อาวุโส ผมจะนำอะไรมาถวายท่าน.   ท่านต้องการอะไร.  ไปหาภิกษุหนุ่ม</p><p>ที่ยังไม่ได้พรรษาแล้วสอนว่า   อาวุโสทั้งหลาย   ขอท่านจงยินดียิ่งเถิด.   จงอย่า</p><p>เบื่อหน่ายพระพุทธศาสนาอันมีสาระในการปฏิบัติเลย.   ครั้นทำอย่างนี้แล้วก็ไป</p><p>ภิกษาจารภายหลังภิกษุทั้งหมด.    เหมือนอย่างว่า    พระเจ้าจักรพรรดิ    มีพระ</p><p>ประสงค์จะเสด็จไป ณ ที่ไหน ๆ ทรงแวดล้อมด้วยเสนาเสด็จไปก่อน. ปริณายก</p><p>แก้วจัดกองทัพออกไปภายหลัง   ฉันใด   พระผู้มีพระภาคเจ้า   ผู้เป็นจักรพรรดิ</p><p>แห่งพระสัทธรรมก็ฉันนั้นทรงแวดล้อมด้วยภิกษุสงฆ์เสด็จออกไปก่อน   พระ-</p><p>ธรรมเสนาบดีผู้เป็นปริณายกแก้ว  ของพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น  ทำกิจนี้-</p><p>เสร็จแล้ว จึงออกไปภายหลังภิกษุทั้งหมด.      พระเถระนั้นออกไปอย่างนี้แล้วใน</p><p>วันนั้นได้เห็นพระราหุลภัททะนั่ง ณ  โคนค้นไม้ต้นหนึ่ง.    ด้วยเหตุนั้นท่านจึง</p><p>กล่าวว่า  <strong>ปจฺฉา   คจฺฉนฺโต   อทฺทส</strong>   ท่านพระสารีบุตรไปภายหลังได้เห็น</p><p>แล้ว .                            </p><p>           เมื่อเป็นเช่นนั้น  เพราะเหตุไร ท่านพระสารีบุตรจึงชักชวนในอานาปาน-</p><p>สติเล่า.   เพราะสมควรแก่การนั่ง.   ได้ยินว่า   พระเถระมิได้นึกถึงว่า   พระผู้มี-  </p><p>พระภาคเจ้าตรัสรูปกรรมฐานแก่พระราหุลนั้นแล้ว  คิดว่า  กรรมฐานนี้สมควร-</p><p>แก่การนั่งนี้ของพระราหุลนั้น  โดยอาการที่พระราหุลนี้นั่งติดอยู่กับอาสนะอันไม่</p><p>ไหวติงจึงกล่าวอย่างนี้.                                                   </p><p>           ในบทเหล่านั้น    บทว่า   <strong>อานาปานสตึ</strong>   ท่านพระสารีบุตรแสดงว่า</p><p>ท่านจงกำหนดลมหายใจเข้าลมหายใจออกแล้วยังฌาน  หมวด ๔  หมวด ๕  ให้</p><p>เกิดในอานาปานสตินั้น แล้วเจริญวิปัสสนา  ถือเอาพระอรหัต. บทว่า <strong>มหปฺผลา</strong></p><p><strong>โหติ</strong>   มีผลมาก.  มีผลมากอย่างไร.   ภิกษุในศาสนานี้    ขวนขวายอานาปานสติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 293</p><p>นั่งเหนืออาสนะหนึ่ง   ยังอาสวะทั้งหมดให้สิ้นไปแล้วบรรลุพระอรหัต.   เมื่อไม่</p><p>สามารถอย่างนั้นก็เป็น   <strong>สมสีสี</strong>    (สิ้นชีวิตพร้อมทั้งสิ้นกิเลส)    ในเวลาตาย.</p><p>เมื่อไม่สามารถอย่างนั้น   ก็บังเกิดในเทวโลก   ครั้นฟังธรรมของเทพบุตรผู้เป็น</p><p>ธรรมกถึกแล้วได้บรรลุพระอรหัต. พลาดไปจากนั้นเมื่อยังไม่เกิดพุทธุปบาทกาล</p><p>ย่อมทำให้แจ้งปัจเจกโพธิ.      เมื่อยังไม่ทำให้แจ้งปัจเจกโพธินั้น       ย่อมเป็น</p><p><strong>ขิปปาภิญญา</strong>  (รู้ได้เร็ว)   เฉพาะพระพักตร์พระพุทธเจ้าทั้งหลาย    ดุจพระ-</p><p>พาหิยเถระเป็นต้นฉะนั้น  ย่อมมีผลมากด้วยประการฉะนี้.  บทว่า  <strong>มหานิสสา</strong></p><p>เป็นไวพจน์ของบทว่า   <strong>มหปฺผลา.</strong>   แม้ข้อนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ตรัสไว้ว่า</p><p>                 <strong>อานาปานสฺสติ  ยสฺส     ปริปุณฺณา  สุภาวิตา</strong></p><p><strong>                 อนุปุพฺพปริจีตา             ยถา  พุทฺเธน  เทสิตา</strong></p><p><strong>                 โสม  โลก  ปกาเสติ       อพฺภา  มุตฺโตว  จนฺทิมา.</strong></p><p><strong>                           ผู้ใดเจริญอานาปานสติให้บริบูรณ์  สะ-</strong></p><p><strong>                 สมไว้โดยลำดับ   เหมือนอย่างที่พระพุทธเจ้า</strong></p><p><strong>                 ทรงแสดงไว้   ผู้นั้นย่อมทำโลกให้สว่างไสว</strong></p><p><strong>                 ดุจพระจันทร์พ้นจากเมฆหมอกฉะนั้น.</strong></p><p>           พระเถระ   เมื่อเห็นความที่อานาปานสติมีผลมากนี้  จึงได้ชักชวนสัทธิ-</p><p>วิหาริกในอานาปานสตินั้น.     ด้วยประการฉะนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบอกรูป</p><p>กรรมฐาน พระเถระบอกอานาปานสติ  เพราะเหตุนั้น  แม้ทั้งสองท่านบอกกรรม</p><p>ฐานแล้วก็ไป.   พระราหุลภัททะเป็นผู้ถูกทิ้งไว้ในวิหารนั่นแหละ  พระผู้มีพระ- </p><p>ภาคเจ้า   แม้ทรงรู้ว่าพระราหุลภัททะถูกทิ้งไว้   ไม่ทรงรับขาทนียะโภชนียะด้วย</p><p>พระองค์เองแล้วก็มิได้เสด็จไป.    มิได้ทรงส่งในมือของพระอานนทเถระ   มิได้</p><p>ทรงให้สัญญาแก่พระเจ้าปเสนทิโกศลมหาราชและอนาถบิณฑิกเศรษฐีเป็นต้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 294</p><p>เพราะชนเหล่านั้นได้เพียงสัญญาก็จะพึงนำของใส่หาบมา.  แม้พระสารีบุตรเถระ</p><p>ก็มิได้ทำอะไร ๆ  อย่างเดียวกับพระผู้มีพระภาคเจ้าฉันนั้น.</p><p>           พระราหุลเถระอดอาหาร   ขาดภัต.   แต่ท่านพระราหุลนั้น   แม้จิตก็มิ</p><p>ได้เกิดขึ้นว่า     พระผู้มีพระภาคเจ้าแม้ทรงทราบว่าเราออกจากวิหาร     ทรงรับ</p><p>บิณฑบาตที่พระองค์ได้แล้วด้วยพระองค์เองก็มิได้เสด็จมา.  มิได้ทรงส่งไปในมือ</p><p>ของผู้อื่น.   มิได้ทรงให้สัญญาแก่มนุษย์ทั้งหลาย.  แม้พระอุปัชฌาย์ของเราก็รู้ว่า</p><p>เราถูกทิ้งไว้   ก็มิได้ทำอะไร ๆ   อย่างนั้นเลย.     ความเย่อหยิ่งหรือความดูหมิ่น</p><p>เพราะการทำนั้นเป็นปัจจัยจักมีแต่ไหน.   อนึ่ง   พระราหุลมนสิการเป็นลำดับถึง</p><p>กรรมฐานที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบอก  แม้ก่อนภัต    แม้ภายหลังภัตว่า  รูปไม่</p><p>เที่ยงอย่างนี้  เป็นทุกข์แม้อย่างนี้   เป็นอสุภะแม้อย่างนี้   เป็นอนัตตาแม้อย่างนี้</p><p>ดุจผู้ปรารถนาอยากได้ไฟในเวลาเย็นจึงคิดว่า  พระอุปัชฌาย์บอกเราว่า  ท่านจง</p><p>เจริญอานาปานสติ  เราจักเชื่อท่าน.  เพราะผู้ไม่เชื่ออาจารย์และอุปัชฌาย์  ชื่อว่า</p><p>เป็นผู้ว่ายาก.   เพราะเหตุนั้น    ชื่อว่า   ความบีบคั้นอันหยาบคายว่าเพราะการ</p><p>เกิดขึ้นแห่งการติเตียนว่า  พระราหุลเป็นผู้ว่ายาก  ไม่กระทำตามคำของอุปัชฌาย์</p><p>ดังนี้    ย่อมไม่มี.</p><p>           พระราหุลประสงค์จะทูลถามถึงวิธีของภาวนาจึงได้ไปเฝ้าพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า.   เพื่อแสดงความนั้น   พระอานนท์เถระจึงกล่าวบทมีอาทิว่า   <strong>อถ   โข</strong></p><p><strong>อายสฺมา  ราหุโล</strong>  ดังนี้.  ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>ปฏิสลฺลานา</strong>  จากที่เร้น  คือ</p><p>จากความเป็นผู้เดียว.   คำว่า  <strong>ย  กิญฺจิ   ราหุล</strong>  ความว่า เพราะเหตุไรพระราหุล</p><p>ทูลถามถึงอานาปานสติ พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสรูปกรรมฐานเล่า.  ตอบว่า เพื่อ</p><p>ละฉันทราคะในรูป. นัยว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงมีพระดำริว่า  ฉันทราคะเกิด</p><p>ขึ้นแก่พระราหุล เพราะอาศัยอัตภาพ.  แม้ในหนหลังพระองค์ก็ได้ตรัสรูปกรรม-</p><p>ฐานไว้โดยย่อแก่พระราหุลนั้น,   บัดนี้เราจักจำแนกไม่ปรุงแต่งอัตภาพโดยอาการ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 295</p><p>๔๐  แล้วยังฉันทราคะอาศัยอัตภาพนั้นอันยังไม่เกิดเป็นธรรมดาให้เกิดแก่ราหุล</p><p>นั้น.   เมื่อเป็นเช่นนั้น  เพราะเหตุไรจึงทำอากาศธาตุให้พิสดารเล่า.   เพื่อแสดง</p><p>อุปาทารูป.  เพราะท่านกล่าวถึงมหาภูตรูป ๔ ไว้แล้วในหนหลัง.  ไม่ได้กล่าวถึง</p><p>อุปาทารูป.  ฉะนั้นเพื่อแสดงอุปาทารูปนั้นโดยมุขนี้  จึงยังอากาศธาตุให้พิสดาร.</p><p>อีกอย่างหนึ่งแม้ปริจฉินนรูป   (รูปที่กำหนดไว้)   ก็มาปรากฏด้วยอากาศภายใน.</p><p>                              <strong>เพื่อความปรากฏแจ่มแจ้งของรูปที่กำ-</strong></p><p><strong>                         หนดไว้ด้วยอากาศ   เท่าที่ประดับไว้   พระ-</strong></p><p><strong>                         ผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้เป็นนายก  จึงทรงประกาศ</strong></p><p><strong>                         รูปนั้น.</strong></p><p>           บทที่ควรกล่าวในธาตุ  ๔  ในสูตรนี้และสูตรก่อน   ได้กล่าวไว้แล้วใน</p><p>มหาหัตถิปโทปมสูตร.</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในอากาศธาตุดังต่อไปนี้. บทว่า <strong>อากาสคต</strong> มีลักษณะ</p><p>ว่าง   คือ   เป็นสภาวธรรม.   บทว่า   <strong>อุปาทินฺน</strong>   อันกรรมและกิเลสเข้าไปยึด</p><p>มั่น  ความว่า  ยึดมั่นถือมั่นกอดรัดตั้งอยู่ในสรีระ.  บทว่า  <strong>กณฺณฉิทฺท</strong>  คือ</p><p>ช่องหู  ไม่สัมผัสด้วยเนื้อและเลือด.   แม้ในบทว่า  <strong>นาสจฺฉิทฺท</strong>  ช่องจมูกเป็น</p><p>ต้นก็มีนัยนี้เหมือนกัน.  บทว่า  <strong>เยน  จ</strong>  คือโดยช่องใด.  บทว่า  <strong>อชฺโฌหรติ</strong></p><p>ย่อมกลืนให้เข้าไปภายใน.     บทนี้ท่านกล่าวหมายถึงที่ที่เป็นช่อง  ๑ คืบ ๔ นิ้ว</p><p>ของมนุษย์ทั้งหลายตั้งแต่โคนลิ้นถึงพื้นท้อง.  บทว่า  <strong>ยตฺถ  จ</strong>   คือในโอกาสใด.</p><p>บทว่า  <strong>สติฏฺติ</strong>  คือตั้งอยู่.  บทนี้ท่านกล่าวหมายถึงพื้นท้องใหญ่  อันเป็นดังผ้า</p><p>กรองน้ำผืนใหญ่ของมนุษย์ทั้งหลาย.  บทว่า  <strong>อโธภาค  นิกฺขมติ</strong>  คือถ่ายออก</p><p>เบื้องล่าง.  บทนี้ท่านกล่าวหมายถึง  ไส้ใหญ่  ไส้หนึ่งประมาณ ๓๒  ศอกในที่</p><p>๒๑ แห่ง.   ด้วยบทนี้ว่า  <strong>ย  วา  ปน  อญฺปิ</strong>  หรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งอย่างอื่น  ท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 296</p><p>แสดงถึงอากาศอัน.  ไปในระหว่างหทัยและเนื้อเป็นต้น      และอันตั้งอยู่โดยความ</p><p>เป็นขุมขน.  คำที่เหลือในบทนี้พึงทราบโดยนัยดังกล่าวแล้วในปฐวีธาตุเป็นต้น.</p><p>           บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อตรัสบอกถึงลักษณะแห่งความเป็นผู้คงที่</p><p>แก่พระราหุลนั้นจึงตรัสบทมีอาทิว่า   <strong>ปวีสม</strong>  เสมอด้วยแผ่นดิน.   บุคคลผู้ไม่</p><p>กำหนัด   ไม่ประทุษร้ายในอารมณ์อันน่าปรารถนาและไม่น่าปรารถนา   ชื่อว่า</p><p><strong>ตาทีบุคคล</strong>  (ผู้คงที่)   ในบทว่า  <strong>มนาปามนาปา</strong>  นี้พึงทราบความดังต่อไป</p><p>นี้.  ผัสสะสัมปยุตด้วยจิตสหรคตด้วยโลภะ ๘   ชื่อว่า  <strong>มนาปา</strong>   เป็นที่ชอบใจ.</p><p>ผัสสะสัมปยุตด้วยโทมนัสจิต ๒  ชื่อว่า   อมนาปา   ไม่เป็นที่ชอบใจ.  บทว่า</p><p><strong>จิตฺต  น  ปริยาทาย   สฺสนฺติ</strong>   ผัสสะจักไม่ครอบงำจิตตั้งอยู่ได้   ความว่า</p><p>ผัสสะเหล่านั้นเกิดขึ้นแล้วจักไม่สามารถครอบงำจิตของท่าน   ดุจจะทำให้อยู่ใน</p><p>กำมือได้.  ฉันทราคะจักไม่เกิดเพราะอาศัยอัตภาพอีกว่า  เรางาม  ผิวพรรณของ</p><p>เราผ่องใสดังนี้.    คูถนั้นแหละชื่อว่า  <strong>คูถคต</strong>  ในบทมีอาทิว่า  <strong>คูถคต.</strong>   ในบท</p><p>ทั้งปวงก็อย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>น   กตฺถจิ   ปติฎฺิโต</strong>   เหมือนอากาศไม่ตั้งอยู่ในที่ไหน ๆ</p><p>คือ    ไม่ตั้งอยู่แม้ในที่เดียวมีในแผ่นดินภูเขาและต้นไม้เป็นต้น.  ผิว่า  อากาศพึง</p><p>ตั้งอยู่บนแผ่นดินเมื่อแผ่นดินทำลายก็จะพึงทำลายไปด้วยกัน.    เมื่อภูเขาพังก็จะ</p><p>พังไปด้วยกัน.   เมื่อต้นไม้หักก็จะหักไปด้วยกันเท่านั้น.               </p><p>           เพราะเหตุไร    พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงปรารภ   ว่า   <strong>เมตฺต   ราหุล.</strong> </p><p>เพื่อแสดงเหตุแห่งความเป็นผู้คงที่.      เพราะทรงแสดงเหตุแห่งความเป็นผู้คงที่</p><p>ไว้แล้วในหนหลัง.   ใคร ๆ ไม่สามารถเพื่อเจริญ    เพราะมิใช่เหตุว่า    เราเป็น</p><p>ผู้คงที่.   ใคร ๆ มิใช่ชื่อว่าเป็นผู้คงที่ด้วยเหตุเหล่านี้ว่า   เราเป็นผู้ขวนขวายใน</p><p>ตระกูลสูง  เป็นพหุสูต เป็นผู้มีลาภ. พระราชามหาอำมาตย์ของพระราชาเป็นต้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 297</p><p>ย่อมคบเรา. เราเป็นผู้คงที่ก็หามิได้.  แต่เป็นผู้คงที่ด้วยการเจริญเมตตาเป็นต้น</p><p>เพราะเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้า     จึงทรงปรารภเทศนานี้เพื่อแสดงเหตุแห่ง</p><p>ความเป็นผู้คงที่.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>ภาวยโต</strong>    เจริญ   คือ   ยิ่งอุปจารภาวนาหรือ</p><p>อัปปนาภาวนาให้ถึง. บทว่า  <strong>โย  พยาปาโท</strong>  พยาบาท  คือ  จักละความโกรธ</p><p>ในสัตว์ได้.   บทว่า   <strong>วิเหสา</strong>   ความเบียดเบียน   คือ   เบียดเบียนสัตว์ทั้งหลาย</p><p>ด้วยฝ่ามือเป็นต้น.   บทว่า   <strong>อรติ</strong>   ความไม่ยินดี   คือ   ความเป็นผู้เบื่อหน่าย</p><p>ในเสนาสนะเป็นสงัด    และในธรรมเป็นอธิกุศล.  บทว่า  <strong>ปฏิโฆ</strong>  ความขุ่นเคือง</p><p>คือ    กิเลสเป็นเครื่องให้เดือดร้อนในทุก ๆ แห่ง.   บทว่า   <strong>อสุภ</strong>   ไม่งาม   คือ</p><p>เจริญอุปจาระและอัปปนาในซากศพที่พองอืดเป็นต้น.    บทว่า    <strong>อุทฺธุมาตกา</strong></p><p>ซากศพพองอืด     อสุภภาวนานี้ท่านกล่าวไว้โดยพิสดารแล้วในวิสุทธิมรรค.</p><p>บทว่า  <strong>ราโค</strong>  ได้แก่   ราคะประกอบด้วยกามคุณ ๕.   บทว่า  <strong>อนิจฺจสญฺ</strong></p><p>อนิจจสัญญาภาวนา  คือ  สัญญาอันเกิดพร้อมกับอนิจจานุปัสสนา  หรือวิปัสสนา</p><p>นั่นแหละ.   แม้ความไม่มีสัญญาท่านก็กล่าวว่า  <strong>สัญญา</strong>   ด้วยหัวข้อแห่งสัญญา.</p><p>บทว่า   <strong>อสฺมินาโน</strong>  ถือว่าเรามีอยู่  คือ มีมานะว่า  เรามีอยู่ในรูปเป็นต้น.</p><p>บัดนี้     พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะยังปัญหาที่พระเถระถามให้พิสดารจึงกล่าวบท</p><p>มีอาทิว่า  <strong>อานาปานสฺสติ</strong>  ดังนี้.  กรรมฐานนี้    กรรมฐานภาวนา   และอรรถ</p><p>แห่งบาลี  พร้อมด้วยอานิสงส์กถา   ท่านกล่าวไว้พิสดารแล้วในอนุสสตินิเทศใน</p><p>วิสุทธิมรรคโดยอาการครบถ้วนทุกประการ.  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงจบพระ</p><p>ธรรมเทศนานี้ด้วยสามารถแห่งบุคคลผู้พึงแนะนำนั่นแหละ    ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                             <em>จบอรรถกถามหาราหุโลวาทสูตรที่  ๒ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 298</p><p>                         <strong>๓.  จูฬมาลุงกยโอวาทสูตร</strong></p><p>                             <strong>ทรงโอวาทพระมาลุงกยบุตร</strong></p><p>           [๑๔๗]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน  อาราม</p><p>ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี  เขตพระนครสาวัตถี  ครั้งนั้น  ท่านพระมาลุง.</p><p>กยบุตรไปในที่ลับ เร้นอยู่  เกิดความดำริแห่งจิตอย่างนี้ว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ไม่ทรงพยากรณ์   ทรงงด   ทรงห้ามทิฏฐิเหล่านี้   คือ   โลกเที่ยง   โลกไม่เที่ยง</p><p>โลกมีที่สุด  โลกไม่มีที่สุด   ชีพก็อันนั้น   สรีระก็อันนั้น   ชีพอย่างหนึ่ง  สรีระ</p><p>อย่างหนึ่ง   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่  สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปไม่มีอยู่    สัตว์</p><p>เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มีไม่มีอยู่ก็มี          สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มิใช่</p><p>ไม่มีอยู่ก็มิใช่    ข้อที่พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงพยากรณ์ทิฏฐิเหล่านั้นแก่เรานั้น</p><p>เราไม่ชอบใจ    ไม่ควรแก่เรา     เราจักเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า     แล้วทูล</p><p>ถามเนื้อความนั้น     ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าจักทรงพยากรณ์แก่เรา ฯ ล ฯ    เราก็ </p><p>จักประพฤติพรหมจรรย์ในพระผู้มีพระภาคเจ้า  ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าจักไม่ทรง</p><p>พยากรณ์ ฯลฯ   เราก็จักลาสิกขามาเป็นคฤหัสถ์.</p><p>                          <strong>พระนาลุงกยบุตรบอกความปริวิตก</strong></p><p>           [๑๔๘]   ครั้งนั้น   เวลาเย็น  ท่านพระมาลุงกยบุตรออกจากที่เร้น   เข้า</p><p>ไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ     ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง</p><p>ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง     ครั้นแล้วได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า     ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ      ขอประทานพระวโรกาส     เมื่อข้าพระองค์ไปในที่ลับเร้นอยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 299</p><p>เกิดความดำริแห่งจิตอย่างนี้ว่า     พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงพยากรณ์    ทรงงด</p><p>ทรงห้ามทิฏฐิเหล่านี้    คือ   โลกเที่ยง   โลกไม่เที่ยง   โลกมีที่สุด  โลกไม่มีที่สุด</p><p>ชีพอันนั้น    สรีระก่อนนั้น  ชีพอย่างหนึ่ง   สรีระอย่างหนึ่ง   สัตว์เบื้องหน้าแต่</p><p>ตายไปมีอยู่   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปไม่มีอยู่     สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มี</p><p>ไม่มีอยู่ก็มี   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มิใช่    ไม่มีอยู่ก็มิใช่    ข้อที่พระผู้มี- </p><p>พระภาคเจ้าไม่ทรงพยากรณ์ทิฏฐิเหล่านั้นแก่เรานั้น   เราไม่ชอบใจ   ไม่ควรแก่</p><p>เรา     เราจักเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า     ทูลถามเนื้อความนั้น     ถ้าพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าจักทรงพยากรณ์ ฯลฯ  เราก็จักประพฤติพรหมจรรย์ในพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า   ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าจักไม่ทรงพยากรณ์ ฯ ล ฯ  เราจักลาสิกขามาเป็น</p><p>คฤหัสถ์    ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่าโลกเที่ยง    ขอจงทรงพยากรณ์แก่</p><p>ข้าพระองค์เถิดว่าโลกเที่ยง     ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่า    โลกไม่เที่ยง</p><p>ขอจงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์เถิดว่าโลกไม่เที่ยง     ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าไม่</p><p>ทรงทราบว่าโลกเที่ยงหรือโลกไม่เที่ยง เมื่อไม่ทรงรู้ไม่ทรงเห็น ก็ขอจงตรัสบอก</p><p>ตรง ๆ เถิดว่า   เราไม่รู้   เราไม่เห็น    ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่าโลกมี</p><p>ที่สุด    ขอจงทรงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์เถิดว่า    โลกมีที่สุด    ถ้าพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าทรงทราบว่า    โลกไม่มีที่สุด    ขอจงทรงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์เถิดว่า</p><p>โลกไม่มีที่สุด    ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงทราบว่าโลกมีที่สุดหรือโลกไม่มีที่</p><p>สุด   เมื่อไม่ทรงรู้   ไม่ทรงเห็น   ก็ขอตรัสบอกตรง ๆ เถิดว่า   เราไม่รู้   เราไม่</p><p>เห็น   ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่า  ชีพก็อันนั้น  สรีระก็อันนั้น    ขอจง</p><p>ทรงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์เถิดว่า  ชีพก็อันนั้น  สรีระก็อันนั้น    ถ้าพระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าทรงทราบว่า    ชีพอย่างหนึ่ง    สรีระอย่างหนึ่ง    ขอจงทรงพยากรณ์แก่</p><p>ข้าพระองค์เถิดว่า    ชีพอย่างหนึ่ง     สรีระอย่างหนึ่ง    ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 300</p><p>ทรงทราบว่า  ชีพก็อันนั้น  สรีระก็อันนั้น   หรือว่า  ชีพอย่างหนึ่ง   สรีระอย่าง</p><p>หนึ่ง    เมื่อไม่ทรงรู้  ไม่ทรงเห็น   ก็ขอจงตรัสบอกตรง ๆ เถิดว่า   เราไม่รู้  ไม่</p><p>เห็น   ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่า   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่   ขอจง</p><p>ทรงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์เถิดว่า    สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่    ถ้าพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าทรงทราบว่า   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปไม่มีอยู่    ขอจงทรงพยากรณ์</p><p>แก่ข้าพระองค์เถิดว่า    สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปไม่มีอยู่    ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ไม่ทรงทราบว่า   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่    หรือว่าสัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไป</p><p>ไม่มีอยู่  เมื่อไม่ทรงรู้  ไม่ทรงเห็น  ก็ขอจงตรัสบอกตรง ๆ เถิดว่า  เราไม่รู้  เรา</p><p>ไม่เห็น    ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่า    สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มี</p><p>ไม่มีอยู่ก็มี    ขอจงทรงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์เถิดว่า    สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไป</p><p>มีอยู่ก็มี    ไม่มีอยู่ก็มี    ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่า  สัตว์เบื้องหน้าแต่ตาย</p><p>ไปมีอยู่ก็มิใช่    ไม่มีอยู่ก็มิใช่    ขอจงทรงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์เถิดว่า    สัตว์</p><p>เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มิใช่    ไม่มีอยู่ก็มิใช่     ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรง</p><p>ทราบว่า   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มี  ไม่มีอยู่ก็มี  หรือว่าสัตว์เบื้อหน้า</p><p>แต่ตายไปมีอยู่ก็มิใช่  ไม่มีอยู่ก็มิใช่  เมื่อไม่ทรงรู้  ไม่ทรงเห็น  ก็ขอจงตรัสบอก</p><p>ตรง ๆ เถิดว่า   เราไม่รู้   เราไม่เห็น.</p><p>           [๑๔๙]   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า    ดูก่อนมาลุงกยบุตร    เราได้พูด</p><p>ไว้อย่างนี้กะเธอหรือว่า     เธอจงมาประพฤติพรหมจรรย์ในเราเถิด     เราจัก</p><p>พยากรณ์ทิฏฐิ  ๑๐ แก่เธอ ฯ ล ฯ</p><p>           ไม่ใช่อย่างนั้น   พระเจ้าข้า.</p><p>           ก็หรือว่า    ท่านได้พูดไว้กะเราอย่างนี้ว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ข้า</p><p>พระองค์จักพระพฤติพรหมจรรย์ในพระผู้มีพระภาคเจ้า    ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>จักทรงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์ ฯ ล ฯ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 301</p><p>           ไม่ใช่อย่างนั้น   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนมาลุงกยบุตร   ได้ยินว่า   เรามิได้พูดไว้กะเธอดังนี้ว่า   เธอจงมา</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์ในเราเถิด    เราจักพยากรณ์แก่เธอ ฯ ล ฯ    ได้ยินว่า   แม้</p><p>เธอก็มิได้พูดไว้ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์จักประพฤติพรหมจรรย์</p><p>ในพระผู้มีพระภาคเจ้า   ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า    จักทรงพยากรณ์แก่ข้าพระองค์</p><p>ฯ ล ฯ  ดูก่อนโมฆบุรุษ  เมื่อเป็นเช่นนั้น  เธอเป็นอะไร<sup>๑</sup>  จะมาทวงกะใครเล่า.</p><p>                                   <strong>เปรียบคนที่ถูกลูกศร</strong></p><p>           [๑๕๐]  ดูก่อนมาลุงกยบุตร   บุคคลใดแลจะพึงกล่าวอย่างนี้ว่า   พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าจักไม่ทรงพยากรณ์แก่เรา  ฯ ล ฯ    เพียงใด     เราจักไม่ประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์ในพระผู้มีพระภาคเจ้าเพียงนั้น     ตถาคตไม่พึงพยากรณ์ข้อนั้นเลย</p><p>และบุคคลนั้นพึงทำกาละไปโดยแท้    ดูก่อนมาลุงกยบุตร    เปรียบเหมือนบุรุษ</p><p>ต้องศรอันอาบยาพิษที่ฉาบทาไว้หนา  มิตร  อมาตย์  ญาติสาโลหิตของบุรุษนั้น</p><p>พึงไปหานายแพทย์ผู้ชำนาญในการผ่าตัดมาผ่า    บุรุษผู้ต้องศรนั้นพึงกล่าวอย่าง</p><p>นี้ว่า   เรายังไม่รู้จักบุรุษผู้ยิงเรานั้นว่า   เป็นกษัตริย์   พราหมณ์   แพศย์    หรือ</p><p>ศูทร. . .   มีชื่อว่าอย่างนี้   มีโคตรอย่างนี้. . .   สูงต่ำหรือปานกลาง . . .   ดำขาว</p><p>หรือผิวสองสี . . .  อยู่บ้าน   นิคม   หรือนครโน้น   เพียงใด    เราจักไม่นำลูกศร</p><p>นี้ออกเพียงนั้น    บุรุษผู้ต้องศรนั้นพึงกล่าวอย่างนี้ว่า    เรายังไม่รู้จักธนูที่ใช้ยิง</p><p>เรานั้นว่าเป็นชนิดมีแล่งหรือเกาทัณฑ์ . . .  สายที่ยิงเรานั้นเป็นลายทำด้วยปอผิว</p><p>ไม้ไผ่   เอ็น   ป่านหรือเยื่อไม้   ลูกธนูที่ยิงเรานั้น   ทำด้วยไม้ที่เกิดเองหรือไม้ </p><p>ปลูก   หางเกาทัณฑ์ที่ยิงเรานั้น  เขาเสียบด้วยขนปีกนกแร้ง  นกตะกรุม  เหยี่ยว</p><p>   ๑.  ไม่ใช่ผู้ขอร้อง  หรือผู้ถูกขอร้อง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 302</p><p>นกยูง   หรือนกชื่อว่า   สิถิลหนุ   [คางหย่อน] . . .   เกาทัณฑ์นั้นเขาพันด้วย</p><p>เอ็นวัว    ควาย    ต่างหรือลิง. . .    ลูกธนที่ยิงเรานั้น    เป็นชนิดอะไร    ดังนี้</p><p>เพียงใด   เราจักไม่นำลูกศรนี้ออกเพียงนั้น   ดูก่อนมาลุงกยบุตร   บุรุษนั้นพึงรู้</p><p>ข้อนั้นไม่ได้เลย โดยที่แท้  บุรุษนั้นพึงทำกาละไป  ฉันใด  ดูก่อนมาลุงกยบุตร</p><p>บุคคลใดพึงกล่าวอย่างนี้ว่า     พระผู้มีพระภาคเจ้าจักไม่ทรงพยากรณ์ทิฏฐิ ๑๐</p><p>นั้น ฯ ล ฯ  แก่เราเพียงใด  เราจักไม่พระพฤติพรหมจรรย์ในพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เพียงนั้น     ข้อนั้นตถาคตไม่พยากรณ์เลย    โดยที่แท้    บุคคลนั้นพึงทำกาละไป</p><p>ฉันนั้น.</p><p>           [๑๕๑]   ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อมีทิฏฐิว่า   โลกเที่ยง   ดังนี้     จักได้</p><p>มีการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ   ก็ไม่ใช่อย่างนั้น.</p><p>           ดูก่อนมาลุงกยบุตร    เมื่อมีทิฏฐิว่า    โลกไม่เที่ยง   ดังนี้   จักไม่มีการ</p><p>อยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ   แม้อย่างนั้นก็ไม่ใช่.</p><p>           ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อยังมีทิฏฐิว่า   โลกเที่ยง  หรือว่า  โลกไม่เที่ยง</p><p>อยู่   ชาติ   ชรา   มรณะ   โสกะ   ปริเทวะ   ทุกข์   โทมนัส    และอุปายาส   ก็</p><p>คงที่อยู่ทีเดียว   เราจึงบัญญัติความเพิกถอนชาติ   ชรา   มรณะ  โสกะ  ปริเทวะ</p><p>ทุกข์    โทมนัส    และอุปายาสในปัจจุบัน   ดูก่อนมาลุงกยบุตร    เมื่อมีทิฏฐิว่า</p><p>โลกมีที่สุด  ดังนี้   จักได้มีการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ  ก็ไม่ใช่อย่างนั้น.</p><p>           ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อมีทิฏฐิว่า   โลกไม่มีที่สุด   ดังนี้    จักได้มีการ</p><p>อยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ   แม้อย่างนั้นก็ไม่ใช่.</p><p>           ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อยังมีทิฏฐิว่า   โลกมีที่สุด   หรือว่า   โลกไม่มี</p><p>ที่สุดอยู่  ชาติ  ชรา  มรณะ  โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์  โทมนัส  และอุปายาส   ก็คง</p><p>มีอยู่ทีเดียว     เราจึงบัญญัติความเพิกถอนชาติ   ชรา   มรณะ   โสกะ   ปริเทวะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 303</p><p>ทุกข์  โทมนัส  และอุปายาสในปัจจุบัน  ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อมีทิฏฐิว่า  ชีพ</p><p>ก็อันนั้น  สรีระก็อันนั้น  ดังนี้   จักได้มีการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ  ก็ไม่</p><p>ใช่อย่างนั้น.</p><p>            ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อมีทิฏฐิว่า   ชีพก็อย่างหนึ่ง   สรีระก็อย่างหนึ่ง</p><p>ดังนี้   จักได้มีการประพฤติพรหมจรรย์หรือ   แม้อย่างนั้นก็ไม่ใช่.</p><p>           ดูก่อนมาลุงกยบุตร  เมื่อยังมีทิฏฐิว่า  ชีพก็อันนั้น  สรีระก็อันนั้น   หรือ</p><p>ว่าชีพอย่างหนึ่ง   สรีระอย่างหนึ่งอยู่  ชาติ  ชรา   มรณะ   โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์</p><p>โทมนัส      และอุปายาส      ก็คงมีอยู่ทีเดียว    เราจึงบัญญัติความเพิกถอนชาติ</p><p>ชรา  มรณะ  โสกะ   ปริเทวะ   ทุกข์   โทมนัส   และอุปายาส     ในปัจจุบัน</p><p>ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อทิฏฐิว่า   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่   ดังนี้  จักได้มี</p><p>การอยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ   ก็มิใช่อย่างนั้น.</p><p>               ก่อนมาลุงกยบุตร    เมื่อมีทิฏฐิว่า     สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปไม่มีอยู่</p><p>ดังนี้  จักได้มีการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ   แม้อย่างนั้นก็ไม่ใช่.</p><p>             ดูก่อนมาลุงกยบุตร     เมื่อยังมีทิฏฐิว่า     สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่</p><p>หรือว่าสัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปไม่มีอยู่   ชาติ   ชรา   มรณะ   โสกะ   ปริเทวะ</p><p>ทุกข์   โทมนัส    และอุปายาส    ก็คงมีอยู่ทีเดียว    เราจึงบัญญัติความเพิกถอน</p><p>ชาติ   ชรา  มรณะ  โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์  โทมนัส   และอุปายาสในปัจจุบัน</p><p>ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อมีทิฏฐิว่า  สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มี   ไม่มีอยู่ก็มี</p><p>ดังนี้   จักได้มีการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ   ก็ไม่ใช่อย่างนั้น.</p><p>             ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อมีทิฏฐิว่า    สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่   ก็ </p><p>มิใช่ไม่มีอยู่ก็มิใช่  ดังนี้   จักได้มีการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์หรือ   แม้อย่างนั้น</p><p>ก็ไม่ใช่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 304</p><p>           ดูก่อนมาลุงกยบุตร   เมื่อยังมีทิฏฐิว่า    สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มี</p><p>ไม่มีอยู่ก็มี   หรือว่า   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มิใช่   ไม่มีอยู่ก็มิใช่    ดังนี้</p><p>ชาติ ชรา    มรณะ  โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์  โทมนัส  และอุปายาส ก็คงมีอยู่ทีเดียว</p><p>เราจึงบัญญัติความเพิกถอน   ชาติ  ชรา  มรณะ  โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์   โทมนัส</p><p>และอุปายาสในปัจจุบัน.</p><p>       <strong>ปัญหาที่พระพุทธเจ้าทรงพยากรณ์และไม่ทรงพยากรณ์</strong></p><p>           [๑๕๒]   ดูก่อนมาลุงกยบุตร     เพราะเหตุนั้นแล     เธอทั้งหลาย  จง</p><p>ทรงจำปัญหาที่เราไม่พยากรณ์   โดยความเป็นปัญหาที่เราไม่พยากรณ์    และจง</p><p>ทรงจำปัญหาที่เราพยากรณ์    โดยความเป็นปัญหาที่เราพยากรณ์เถิด     ดูก่อน</p><p>มาลุงกยบุตร  อะไรเล่าที่ไม่พยากรณ์  ดูก่อนมาลุงยบุตร  ทิฏฐิว่า  โลกเที่ยง</p><p>โลกไม่เที่ยง  โลกมีที่สุด  โลกไม่มีที่สุด  ชีพก็อันนั้น  สรีระก็อันนั้น  ชีพอย่าง</p><p>หนึ่ง   สรีระอย่างหนึ่ง   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่.    สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไป</p><p>ไม่มีอยู่   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มี    ไม่มีอยู่ก็มี      สัตว์เบื้องหน้าแต่ตาย</p><p>ไปมีอยู่ก็หามิได้  ไม่มีอยู่ก็หามิได้ดังนี้   เราไม่พยากรณ์    ดูก่อนมาลุงกยบุตร</p><p>ก็เพราะเหตุไร    ข้อนั้นเราจึงไม่พยากรณ์    เพราะข้อนั้นไม่ประกอบด้วยประ- </p><p>โยชน์   ไม่เป็นเบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์   ไม่เป็นไปเพื่อความหน่าย  เพื่อความ</p><p>คลายกำหนัด   เพื่อความดับ   เพื่อความสงบ   เพื่อความรู้ยิ่ง   เพื่อความตรัสรู้</p><p>เพื่อนิพพาน   เหตุนั้นเราจึงไม่พยากรณ์ข้อนั้น    ดูก่อนมาลุงกยบุตร  อะไรเล่า</p><p>ที่เราพยากรณ์    ดูก่อนมาลุงกยบุตร  ความเห็นว่า  นี้ทุกข์   นี้เหตุให้เกิดทุกข์</p><p>นี้ความดับทุกข์  นี้ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์  ดังนี้   เราพยากรณ์   ก็เพราะ  </p><p>เหตุไร  เราจึงพยากรณ์ข้อนั้น  เพราะข้อนั้น    ประกอบด้วยประโยชน์    เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 305</p><p>เบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์  เป็นไปเพื่อความหน่าย   เพื่อความคลายกำหนัด  เพื่อ</p><p>ความดับ    เพื่อความสงบ    เพื่อความรู้ยิ่ง     เพื่อความตรัสรู้     เพื่อนิพพาน</p><p>เหตุนั้นเราจึงพยากรณ์ข้อนั้น  เพราะเหตุนั้นแหละ  เธอทั้งหลายจงทรงจำปัญหา</p><p>ที่เราไม่พยากรณ์   โดยความเป็นปัญหาที่เราไม่พยากรณ์    และจงทรงจำปัญหา</p><p>ที่เราพยากรณ์   โดยความเป็นปัญหาที่เราพยากรณ์เถิด.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระสูตรนี้แล้ว  ท่านพระมาลุงกยบุตร ยินดี</p><p>ชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.</p><p>                                  <em>จบจูฬมาลุงกยโอวาทสูตรที่  ๓</em></p><p>                  <strong>๓.   อรรถกถาจูฬมาลุงกยโอวาทสูตร</strong><sup>๑</sup> </p><p>           <strong>จูฬมาลุงกยโอวาทสูตร</strong> มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้</p><p>สดับมาอย่างนี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า     <strong>มาลุงฺกฺยปุตฺตสฺส</strong>     พระเถระมีชื่ออย่างนี้.</p><p>บทว่า.   <strong>ปิตานิ  ปฏิกฺขิตฺตานิ</strong>    ทรงงดทรงห้ามคือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>งดทรงห้ามอย่างนี้ว่าทิฏฐิทั้งหลายไม่ควรพยากรณ์.  บทว่า  <strong>ตถาคโต</strong>  คือสัตว์.</p><p>บทว่า  <strong>ตมฺเม  น  รุจฺจติ</strong>  คือการไม่พยากรณ์นั้นไม่ชอบใจแก่เรา.  บท ว่า <strong>สกฺข  </strong></p><p><strong>ปจฺจกฺขาย</strong>   เราจะลาสิกขา.  บทว่า  <strong>โก  สนฺโต  ก  ปจฺจาจิกฺขสิ</strong>  เธอเป็น</p><p>อะไร  จะมาทวงกะใครเล่า  ความว่า  ผู้ขอพึงทวงกะผู้ยืม   หรือผู้ยืมควรทวงกะ</p><p>ผู้ขอ  ท่านมิใช่ผู้ขอ  มิใช่ผู้ยืม  บัดนี้ท่านเป็นอะไร  จะมาทวงกะใครเล่า. บทว่า</p><p><strong>วิทฺโธ  อสฺส</strong>  บุรุษถูกแทงด้วยศร  คือถูกข้าศึกแทงเอา.  บทว่า  <strong>คาฬฺหเลปเนน</strong></p><p>   ๑.  อรรถกถาเรียก  มาลุงกยสูตร.  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 306</p><p>คือด้วยศรอันอาบยาพิษที่ฉาบทาไว้หนา.   บทว่า  <strong>ภิสกฺก</strong>   คือแพทย์ผู้ชำนาญ.</p><p>บทว่า  <strong>สลฺลกตฺต</strong> คือทำการผ่าตัดเย็บบาดแผล.  บทว่า  <strong>อกฺกสฺส</strong>  แปลว่า  ปอ</p><p>คือ เอาปอทำสายธนู.  ด้วยเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า <strong>อกฺกสฺส</strong> ทำด้วยปอ.  บทว่า</p><p><strong>สณฺสฺส</strong>  คือผิวไม้ไผ่.  ชนทั้งหลายทำป่านและเยื่อไม้ด้วยปอนั่นเอง.    ด้วย</p><p>เหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า  <strong>ยทิ วา  มรุวาย  ยทิ วา  ขิรปณฺณฺโน</strong>  ด้วยป่านหรือ</p><p>เยื่อไม้ดังนี้ .   บทว่า  <strong>คจฺฉ</strong>  ไม้ที่เกิดเองคือเกิดที่หลืบภูเขาหรือสายน้ำ.   บทว่า</p><p><strong>โรปิม</strong>  ไม้ปลูก  คือไม้ปลูกที่งอกงามทำเป็นศร.   บทว่า  <strong>สิถิลหนุโน</strong>  เป็น</p><p>ชื่อของนกที่มีชื่อว่า   <strong>สิถิลหนุ.</strong>   บทว่า   <strong>โรรุวรสฺส</strong>   ได้แก่   ต่าง.  บทว่า</p><p><strong>เสมฺทารสฺส</strong> ได้แก่  ลิง.   บทว่า  <strong>เอว   โน</strong> ไม่ใช่อย่างนั้น  ความว่า  เมื่อทิฏฐิ</p><p>มีอยู่อย่างนั้นก็ไม่ใช่.   บทว่า   <strong>อตฺเถว   ชาติ</strong>   ชาติยังมีอยู่   คือเมื่อมีทิฏฐิอย่าง</p><p>นั้นการอยู่พรหมจรรย์ย่อมไม่มี.    แต่ชาติยังมีอยู่.    อนึ่งท่านแสดงถึงชราและ</p><p>มรณะเป็นต้นด้วย. บทว่า  <strong>เยสาห</strong>  ตัดบทเป็น <strong>เยส อห.</strong> บทว่า <strong>นิฆาต</strong> ความ</p><p>เพิกถอน   คือเข้าไปกำจัดให้พินาศ.    อธิบายว่า    เพราะสาวกทั้งหลายของเรา</p><p>เบื่อหน่ายในชราและมรณะเป็นต้นเหล่านั้น จึงบรรลุนิพพานในศาสนานี้แหละ.</p><p>บทว่า   <strong>ตสฺมาติห</strong>  ความว่า  เพราะฉะนั้นแหละ   ข้อนั้นเราไม่พยากรณ์เลย  เรา</p><p>พยากรณ์อริยสัจ ๔  เท่านั้น.</p><p>          บทว่า   <strong>นเหต  มาลุงฺกฺยปุตฺต  อตฺถสญฺหิต</strong>    ดูก่อนมาลุงกยบุตร</p><p>ข้อนั้นไม่ประกอบด้วยประโยชน์เลย  คือทิฏฐินี้ก็ดีพยากรณ์นี้ก็ดี  มิได้อาศัยเหตุ</p><p>เลย.  บทว่า <strong>น  อาทิพฺรหฺมจริยก</strong> ไม่เป็นเบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์คือแม้เพียง</p><p>เบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์ก็ไม่มี    แม้เพียงศีลในส่วนเบื้องต้นก็ไม่มี.    ในบทว่า</p><p><strong>น  นิพฺพิทาย</strong>   ไม่เป็นไปเพื่อความหน่ายเป็นต้นมีความดังต่อไปนี้   ไม่เป็นไป</p><p>เพื่อความหน่ายในวัฏฏะ   เพื่อความคลายกำหนัด   เพื่อดับวัฏฏะ  เพื่อสงบราคะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 307</p><p>เป็นต้น   เพื่อรู้ยิ่งซึ่งธรรมที่ควรรู้ยิ่ง   เพื่อตรัสรู้มรรค  ๔  หรือเพื่อทำให้แจ้ง</p><p>นิพพานอันเป็นอสังขตธรรม.  บทว่า  <strong>เอตญฺหิ</strong>  คือ  การพยากรณ์อริยสัจ ๔ นี้.</p><p>บทว่า <strong>อาทิพฺรหฺมจริยา</strong>  คือเป็นเบื้องหน้าเป็นพื้นฐานของพรหมจรรย์.  บทที่</p><p>เหลือพึงทราบโดยนัยตรงกันข้ามกับที่กล่าวแล้ว.   พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงจบ</p><p>พระธรรมเทศนาแม้นี้ด้วยสามารถบุคคลที่ควรแนะนำได้.</p><p>                          <em>จบอรรถกถาจูฬลุงกยโอวาทสูตรที่  ๓ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 308</p><p>                          <strong>๔.  มหามาลุงกยโอวาทสูตร</strong></p><p>                                   <strong>โอรัมภาคิยสังโยชน์  ๕</strong></p><p>           [๑๕๓]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.         </p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้พระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ พระวิหารเชตวัน  อาราม</p><p>ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี   เขตพระนครสาวัตถี ณ ที่นั้นแล   พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ภิกษุเหล่านั้นรับพระ</p><p>ดำรัสพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  พระเจ้าข้า.   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า   ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   เธอทั้งหลายยังจำโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ ที่เราแสดงแล้วได้หรือ</p><p>ไม่.   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว     <strong>ท่านพระมาลุงกยบุตร</strong>ได้</p><p>กราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ข้าพระองค์ยังจำได้ซึ่งโอรัมภาคิยสังโยชน์</p><p>๕ ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงแล้ว.</p><p>           ดูก่อนมาลุงกยบุตร    ก็เธอจำ<strong>โอรัมภาคิยสังโยชน์</strong>  ๕    ที่เราแสดง</p><p>แล้วว่าอย่างไร.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์ยังจำได้ซึ่งโอรัมภาคิยสังโยชน์   คือ</p><p>สักกายทิฏฐิ  วิจิกิจฉา  สีลัพพัตตปรามาส  กามฉันทะ   พยาบาท  ที่พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าทรงแสดงแล้ว   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระองค์ยังจำได้ซึ่งโอรัม-</p><p>ภาคิยสังโยชน์ ๕  ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงแล้วอย่างนี้.                       </p><p>           [๑๕๔]   ดูก่อนมาลุงกยบุตร    เธอจำโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕   เหล่านี้ </p><p>ที่เราแสดงแล้วอย่างนี้แก่ใครหนอ   ดูก่อนมาลุงกยบุตร   นักบวช   พวกอัญญ-</p><p>เดียรถีย์จักโต้เถียง   ด้วยคำโต้เถียงอันเปรียบด้วยเด็กนี้ได้  มิใช่หรือว่า   แม้แต่</p><p>ความคิดว่า    กายของตน   ดังนี้    ย่อมมีแก่เด็กกุมารอ่อนผู้ยังนอนหงายอยู่    ก็ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 309</p><p>สักกายทิฏฐิจักเกิดขึ้นแก่เด็กนั้นแต่ที่ไหน. ส่วนสักกายทิฏฐิอันเป็นอนุสัยเท่านั้น</p><p>ย่อมนอนตามแก่เด็กนั้น    แม้แต่ความคิดว่า   ธรรมทั้งหลาย ดังนี้   ย่อมไม่มีแก่</p><p>เด็กกุมารอ่อนผู้ยังนอนหงายอยู่   ก็ความสงสัยในธรรมทั้งหลาย     จักเกิดขึ้นแก่</p><p>เด็กนั้นแต่ที่ไหน.  ส่วนวิจิกิจฉาอันเป็นอนุสัยเท่านั้น  ย่อมนอนตามแก่เด็กนั้น.</p><p>แม้แต่ความคิดว่า     ศีลทั้งหลาย     ดังนี้      ย่อมไม่มีแก่เด็กกุมารอ่อนผู้ยังนอน</p><p>หงายอยู่   สีลัพพตปรามาสในศีลทั้งหลาย  จักเกิดขึ้นแก่เด็กนั้นแต่ที่ไหน.   ส่วน</p><p>สีลัพพัตตปรามาสอันเป็นอนุสัยเท่านั้น   ย่อมนอนตามแก่เด็กนั้น.   แม้แต่ความ  </p><p>คิดว่า กามทั้งหลาย ดังนี้ย่อมไม่มีแก่เด็กกุมารอ่อนผู้ยังนอนหงายอยู่ ก็กามฉันทะ</p><p>ในกามทั้งหลายจักเกิดขึ้นแก่เด็กนั้นที่ไหน   ส่วนการราคะอันเป็นอนุสัยเท่านั้น</p><p>ย่อมนอนตามแก่เด็กนั้น  แม้แต่ความคิดว่า   สัตว์ทั้งหลายดังนี้   ย่อมไม่มีแก่เด็ก-</p><p>กุมารอ่อนผู้ยังนอนหงายอยู่     ก็ความพยาบาทในสัตว์ทั้งหลายจักเกิดขึ้นแก่เด็ก</p><p>นั้นที่ไหน.   ส่วนพยาบาทอันเป็นอนุสัยเท่านั้น ย่อมนอนตามแก่เด็กนั้น ดูก่อน</p><p>มาลุงกยบุตร   นักบวช  พวกอัญญเดียรถีย์จักโต้เถียง   ด้วยคำโต้เถียงอันเปรียบ</p><p>ด้วยเด็กอ่อนนี้ได้มิใช่หรือ   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว   ท่านพระ-</p><p>อานนท์   ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า  เวลานี้</p><p>เป็นกาลสมควร   ข้าแต่พระสุคต    เวลานี้เป็นกาลสมควรที่พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>พึงทรงแสดงโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕   ภิกษุทั้งหลายได้ฟังต่อพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>แล้วจักทรงจำไว้.</p><p>           ดูก่อนอานนท์   ถ้ากระนั้น    เธอจงพึง   จงมนสิการให้ดี  เราจักกล่าว.</p><p>ท่านพระอานนท์ทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  อย่างนั้น  พระเจ้าข้า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 310</p><p>                                <strong>อุบายเครื่องละสังโยชน์</strong></p><p>           [๑๕๕]  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า  ดูก่อนอานนท์  ปุถุชนในโลก</p><p>นี้   ผู้ไม่ได้สดับ  ไม่ได้เห็นพระอริยะ  ไม่ฉลาดในธรรมของพระอริยะ  ไม่ได้</p><p>รับแนะนำในธรรมของพระอริยะ  ไม่เห็นสัตบุรุษ ไม่ฉลาดในธรรมของสัตบุรุษ</p><p>ไม่ได้รับแนะนำในธรรมของสัตบุรุษ    มีจิตอันสักกายทิฏฐิกลุ้มรุมแล้ว     อัน</p><p>สักกายทิฏฐิครอบงำแล้วอยู่     และเมื่อสักกายทิฏฐิเกิดขึ้นแล้ว     ย่อมไม่รู้อุบาย</p><p>เป็นเครื่องสลัดออกเสียได้ตามความเป็นจริง     สักกายทิฏฐินั้น ก็เป็นของมีกำลัง</p><p>อันปุถุชนนั้นบรรเทาไม่ได้แล้ว   ชื่อว่าโอรัมภาคิยสังโยชน์.  ปุถุชนนั้นมีจิตอัน</p><p>วิจิกิจฉากลุ้มรุมแล้ว   อันวิจิกิจฉาครอบงำแล้วอยู่   และเมื่อวิจิกิจฉาเกิดขึ้นแล้ว</p><p>ย่อมไม่รู้อุบายเป็นเครื่องสลัดออกเสียได้ตามความเป็นจริง     วิจิกิจฉานั้นก็เป็น</p><p>ของมีกำลังอันปุถุชนนั้นบรรเทาไม่ได้แล้ว ชื่อว่าเป็นโอรัมภาคิยสังโยชน์. ปุถุชน</p><p>นั้นมีจิตอันสีลัพพตปรามาสกลุ้มรุมแล้ว      อันสีลัพพตปรามาสครอบงำแล้วอยู่</p><p>และเมื่อสีลัพพตปรามาสเกิดขึ้นแล้ว  ย่อมไม่รู้อุบายเป็นเครื่องสลัดออกเสียได้</p><p>ตามความเป็นจริง    สีลัพพตปรามาสนั้น  ก็เป็นของมีกำลัง    อันปุถุชนบรรเทา</p><p>ไม่ได้แล้วชื่อว่าเป็นโอรัมภาคิยสังโยชน์.  ปุถุชนนั้นมีจิตอันกามราคะกลุ้มรุมแล้ว</p><p>อันกามราคะครอบงำ   และเมื่อกามราคะเกิดขึ้นแล้ว   ย่อมไม่รู้อุบายเป็นเครื่อง</p><p>สลัดออกเสียได้ตามความเป็นจริง   กามราคะนั้นก็เป็นของมีกำลัง  อันปุถุชนนั้น</p><p>บรรเทาไม่ได้แล้ว   ชื่อว่าเป็นโอรัมภาคิยสังโยชน์.   ปุถุชนนั้นมีจิตอันพยาบาท</p><p>กลุ้มรุมแล้ว    อันพยาบาทครอบงำแล้วอยู่   และเมื่อพยาบาทเกิดขึ้นแล้ว    ย่อม</p><p>ไม่รู้อุบายเป็นเครื่องสลัดออกเสียได้ตามความเป็นจริง   พยาบาทนั้นก็เป็นของมี </p><p>กำลังอันปุถุชนนั้นบรรเทาไม่ได้แล้ว  ชื่อว่าเป็นโอรัมภาคิยสังโยชน์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 311</p><p>           ดูก่อนอานนท์    ส่วนอริยสาวกผู้ได้สดับแล้ว  ได้เห็นพระอริยะเป็นผู้</p><p>ฉลาดในธรรมของพระอริยะได้รับแนะนำในธรรมของพระอริยะดีแล้ว   ได้เห็น</p><p>สัตบุรุษ   ฉลาดในธรรมของสัตบุรุษ   ได้รับแนะนำในธรรมของสัตบุรุษดีแล้ว</p><p>มีจิตอันสักกายทิฏฐิกลุ้มรุมไม่ได้  อันสักกายทิฏฐิครอบงำไม่ได้อยู่    และเมื่อสัก-</p><p>กายทิฏฐิเกิดขึ้นแล้ว      ย่อมรู้อุบายเป็นเครื่องสลัดออกเสียได้ตามความเป็นจริง</p><p>สักกายทิฏฐิพร้อมทั้งอนุสัย   อันอริยสาวกนั้นย่อมละได้   อริยสาวกนั้นมีจิตอัน</p><p>วิจิกิจฉากลุ้มรุมไม่ได้  อันวิจิกิจฉาครอบงำไม่ได้อยู่    และเมื่อวิจิกิจฉาเกิดขึ้น</p><p>แล้ว ย่อมรู้อุบายเป็นเครื่องสลัดออกเสียได้ตามความเป็นจริง วิจิกิจฉาพร้อมทั้ง</p><p>อนุสัยอันอริยสาวกนั้นย่อมละได้ อริยสาวกนั้น มีจิตอันสีลัพพตปรามาสกลุ้มรุมไม่</p><p>ได้อันสีลัพพตปรามาสย่อมครอบงำไม่ได้อยู่  และเมื่อสีลัพพตปรามาสเกิดขึ้นแล้ว</p><p>ย่อมรู้อุบายเป็นเครื่องสลัดออกเสียได้ตามเป็นจริง      สีลัพพตปรามาสพร้อมทั้ง</p><p>อนุสัยอันอริยสาวกนั้นย่อมละได้    อริยสาวกนั้นมีจิตอันกามราคะกลุ้มรุมไม่ได้</p><p>อันกามราคะครอบงำไม่ได้อยู่  และเมื่อกามราคะเกิดขึ้นแล้ว    ย่อมรู้อุบายเป็น</p><p>เครื่องสลัดออกเสียได้ตามความเป็นจริง กามราคะพร้อมทั้งอนุสัย  อันอริยสาวก</p><p>นั้นย่อมละได้  อริยสาวกนั้นมีจิตอันพยาบาทกลุ้มรุมไม่ได้  อันพยาบาทครอบงำ</p><p>ไม่ได้อยู่    และเมื่อพยาบาทเกิดขึ้นแล้ว    ย่อมรู้อุบายเป็นเครื่องสลัดออกเสียได้</p><p>ตามความเป็นจริง  พยาบาทพร้อมทั้งอนุสัย   อันอริยสาวกนั้นย่อมละได้.</p><p>                           <strong>มรรคปฏิปทาเครื่องละสังโยชน์</strong></p><p>            [๑๕๖]  ดูก่อนอานนท์    ข้อที่ว่า    บุคคลจักไม่อาศัยมรรคปฏิปทาที่</p><p>เป็นไปเพื่อละโอรัมภาคิยสังโยชน์  ๕  แล้วจักรู้  จักเห็น  หรือจักละ  โอรัมภา-</p><p>คิยสังโยชน์ ๕ ได้นั้น  ไม่เป็นฐานะที่จะมีได้   ดูก่อนอานนท์    เปรียบเหมือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 312</p><p>ข้อที่ว่า  ไม่ถูกเปลือกไม่ถากกะพี้ของต้นไม้ใหญ่ที่ยืนต้น    มีแก่น  แล้วจักถาก</p><p>แก่นนั้น ไม่เป็นฐานะที่จะมีได้  ฉันใด ข้อที่ว่า บุคคลจักไม่อาศัยมรรคปฏิปทา</p><p>ที่เป็นไปเพื่อละโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ แล้ว   จักรู้   จักเห็น   หรือจักละโอรัม-</p><p>ภาคิยสังโยชน์ ๕ ได้นั้น  ก็ไม่เป็นฐานะที่จะมีได้  ฉันนั้น.</p><p>           ดูก่อนอานนท์    ข้อที่ว่า   บุคคลอาศัยมรรคปฏิปทาอันเป็นไปเพื่อละ</p><p>โอรัมภาคิยสังโยชน์  ๕  แล้ว   จักรู้   จักเห็น    และจักละโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕</p><p>นั้นได้   เป็นฐานะที่จะมีได้   ดูก่อนอานนท์   เปรียบเหมือนข้อที่ว่าถากเปลือก</p><p>ถากกะพี้ของต้นไม้ใหญ่ที่ยืนต้น   มีแก่น   แล้วจึงถากแก่นนั้น   เป็นฐานะที่จะ</p><p>มีได้  ฉันใด  ข้อที่ว่า  บุคคลอาศัยมรรคปฏิปทา   อันเป็นไปเพื่อละโอรัมภาคิย-</p><p>สังโยชน์ ๕ แล้ว   จักรู้   จักเห็น   หรือจักละโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ ได้นั้น   ก็</p><p>เป็นฐานะที่จะมีได้   ฉันนั้น.</p><p>           ดูก่อนอานนท์     เปรียบเหมือนแม่น้ำคงคา    น้ำเต็มเปี่ยมเสมอขอบฝั่ง</p><p>กาก้มลงดื่มได้  ครั้งนั้น  บุรุษผู้มีกำลังน้อย  พึงมาด้วยหวังว่า  เราจักว่าตัดขวาง</p><p>กระแสน้ำแห่งแม่น้ำคงคานี้ไปให้ถึงฝั่งโดยสวัสดี    ดังนี้      เขาไม่อาจจะว่ายตัด</p><p>ขวางกระแสน้ำแห่งแม่น้ำคงคา  ไปให้ถึงฝั่งโดยสวัสดีได้  ฉันใด  ดูก่อนอานนท์</p><p>จิตของบางคน   ไม่เล่นไป   ไม่เลื่อมใส   ในธรรมที่เราแสดง   เพื่อดับสักกาย-</p><p>ทิฏฐิ  ย่อมไม่ตั้งมั่น    ไม่หลุดพ้น  ฉันนั้นเหมือนกัน    บุรุษผู้มีกำลังน้อยนั้น</p><p>ฉันใด พึงเห็นบุคคลเหล่านั้น  ฉันนั้นเหมือนกัน ดูก่อนอานนท์ เปรียบเหมือน</p><p>แม่น้ำคงคา    น้ำเต็มเปี่ยมเสมอขอบฝั่ง    กาก้มลงดื่มได้    ครั้งนั้นบุรุษมีกำลัง</p><p>พึงมาด้วยหวังว่า เราจักว่ายตัดขวางกระแสน้ำแห่งแม่น้ำคงคานี้   ไปให้ถึงฝั่งโดย</p><p>สวัสดี   ดังนี้   เขาอาจจะว่ายตัดขวางกระแสน้ำแห่งแม่น้ำคงคา   ไปให้ถึงฝั่งโดย</p><p>สวัสดีได้  ฉันใด  ดูก่อนอานนท์  เมื่อธรรมอันผู้แสดง ๆ อยู่แก่ผู้ใดผู้หนึ่งเพื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 313</p><p>ดับสักกายทิฏฐิ.   จิตของผู้นั้นแล่นไป   เลื่อมใส  มั่นคง  ย่อมหลุดพ้น    ฉันนั้น</p><p>เหมือนกันแล   บุรุษมีกำลังนั้นฉันใด   พึงเห็นบุคคลเหล่านั้น   ฉันนั้นเหมือน</p><p>กัน.</p><p>                                              <strong>รูปฌาน  ๔</strong></p><p>            [๑๕๗]   ดูก่อนอานนท์    มรรคปฏิปทาที่เป็นไปเพื่อละโอรัมภาคิยสัง-</p><p>โยชน์ ๕ เป็นไฉน   ดูก่อนอานนท์   ภิกษุในธรรมวินัยนี้    สงัดจากกาม  สงัด</p><p>จากอกุศลธรรมเพราะอุปธิวิเวก    เพราะละอกุศลธรรมได้    เพราะระงับความ</p><p>คร้านกายได้โดยประการทั้งปวง   บรรลุปฐมฌาน  มีวิตก  มีวิจาร  มีปีติและ</p><p>สุขเกิดแต่วิเวกอยู่    เธอพิจารณาเห็นธรรมทั้งหลาย   คือ   รูป   เวทนา   สัญญา</p><p>สังขาร    วิญญาณ    ซึ่งมีอยู่ในภายในสมาบัตินั้น     โดยความเป็นของไม่เที่ยง</p><p>เป็นทุกข์   เป็นโรค   เป็นดังหัวผี    เป็นดังลูกศร    เป็นความลำบาก    เป็นไข้</p><p>เป็นอื่น   เป็นของทรุดโทรม  เป็นของสูญ  เป็นของมิใช่ตัวตน  เธอย่อมเปลื้อง</p><p>จิตจากธรรมเหล่านั้นแล้ว   ย่อมน้อมจิตไปในอมตธาตุว่าธรรมชาตินี้สงบ  ธรรม</p><p>ชาตินี้ประณีต   คือ  ธรรมเป็นที่สงบสังขารทั้งปวง   เป็นที่สละคืนอุปธิทั้งปวง</p><p>เป็นที่สิ้นไปแห่งตัณหา  เป็นที่สิ้นกำหนัด  เป็นที่ดับสนิท  เป็นที่ดับกิเลส  และ</p><p>กองทุกข์ดังนี้  เธอตั้งอยู่ในวิปัสสนา อันมีไตรลักษณ์เป็นอารมณ์นั้น ย่อมบรรลุ</p><p>ธรรม    เป็นที่สิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย   ถ้ายังไม่บรรลุธรรมเป็นที่สิ้นไปแห่ง</p><p>อาสวะทั้งหลาย  ย่อมเป็นโอปปาติกะ<sup>๑</sup>  จักปรินิพพานในภพนั้น     มีอันไม่กลับ</p><p>จากโลกนั้นเป็นธรรมดา  เพราะความยินดี  ความเพลิดเพลินในธรรมนั้น    และ</p><p>เพราะความสิ้นไปแห่งโอรัมภาคิยสังโยชน์  ๕     ดูก่อนอานนท์    มรรคแม้นี้แล</p><p>ปฏิปทาแม้นี้แล   ย่อมเป็นไปเพื่อละโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕.</p><p>  ๑.  พระอนาคามี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 314</p><p>           ดูก่อนอานนท์     อีกประการหนึ่ง     ภิกษุบรรลุทุติยฌาน     มีความ</p><p>ผ่องใสแห่งจิตในภายใน   เป็นธรรมเอกผุดขึ้น  ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร   เพราะ</p><p>วิตกวิจารสงบไป   มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่.</p><p>           ดูก่อนอานนท์   อีกประการหนึ่ง  ภิกษุมีอุเบกขา   มีสติสัมปชัญญะอยู่</p><p>และเสวยสุขด้วยนามกาย   เพราะปีติสิ้นไป   บรรลุตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลาย</p><p>สรรเสริญว่า  ผู้ใดฌานนี้   เป็นผู้มีอุเบกขา   มีปีติ  อยู่เป็นสุข.</p><p>           ดูก่อนอานนท์    อีกประการหนึ่ง   ภิกษุบรรลุจตุตถฌาน   ไม่มีทุกข์</p><p>ไม่มีสุข   เพราะละสุขละทุกข์    และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้   มีอุเบกขา</p><p>เป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่.                                </p><p>                       </p><p>                                          <strong>อรูปฌาน   ๔</strong> </p><p>           [๑๕๘]  ดูก่อนอานนท์    อีกประการหนึ่ง     ภิกษุบรรลุอากาสานัญ-</p><p>จายตนฌาน  ด้วยบริกรรมว่า  อากาศไม่มีที่สุด  เพราะก้าวล่วงรูปสัญญา  เพราะ</p><p>ดับปฏิฆสัญญา  และเพราะไม่มนสิการนานัตตสัญญาโดยประการทั้งปวง.</p><p>           ดูก่อนอานนท์    อีกประการหนึ่ง    ภิกษุบรรลุวิญญาณัญจายตนฌาน</p><p>ด้วยบริกรรมว่า   วิญญาณไม่มีที่สุด   เพราะก้าวล่วงอากาสานัญจายตนฌานโดย</p><p>ประการทั้งปวง.</p><p>           ดูก่อนอานนท์    อีกประการหนึ่ง    ภิกษุบรรลุอากิญจัญญายตนฌาน</p><p>ด้วยบริกรรมว่า อะไร ๆก็ไม่มี เพราะก้าวล่วงวิญญาณัญจายตนฌานโดยประการ</p><p>ทั้งปวง.</p><p>           [๑๕๙]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ถ้ามรรคนี้    ปฏิปทานี้   ย่อมเป็นไป</p><p>เพื่อละโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕   เมื่อเป็นอย่างนั้น   เพราะเหตุไร   ภิกษุบางพวก</p><p>ในพระศาสนานี้  จึงเป็นเจโตวิมุตติ   บางพวกเป็นปัญญาวิมุตติเล่า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 315</p><p>           ดูก่อนอานนท์    ในเรื่องนี้    เรากล่าวความต่างกันแห่งอินทรีย์    ของ</p><p>ภิกษุเหล่านั้น.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระสูตรนี้แล้ว    ท่านพระอานนท์มีใจยินดี</p><p>ชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.</p><p>                                  <em>จบมหามาลุงกยโอวาทสูตรที่  ๔</em></p><p>                   <strong>๔.   อรรถกถามหามาลุงกยโอวาทสูตร</strong></p><p>           <strong>มหามาลุงกยโอวาทสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม</strong>  <strong>สุต</strong>   ข้าพเจ้า</p><p>ได้สดับมาอย่างนี้.                                                        </p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>โอรมฺภาคิยานิ</strong>   คือ    สังโยชน์อันเป็นไปใน</p><p>ส่วนเบื้องต่ำ   ยังสัตว์ให้เป็นไป  คือ  เกิดในกามภพ.   บทว่า <strong>สโยชนานิ</strong>  คือ</p><p>เครื่องผูก.    บทว่า   <strong>กสฺส  โข   นาม</strong>    แก่ใครหนอ   คือ   เธอจำโอรัมภาคิย-</p><p>สังโยชน์ที่เราแสดงแก่ใคร   คือ   แก่เทวดา  หรือแก่มนุษย์.   เธอผู้เดียวเท่านั้น</p><p>ได้ฟัง   ใคร ๆ อื่นมิได้ฟังหรือ.   บทว่า  <strong>อนุเสติ</strong>   ย่อมนอนตาม  คือชื่อว่า</p><p>ย่อมนอนตามเพราะยังละไม่ได้.   ชื่อว่า   สังโยชน์   คือ   การนอนตาม.   อนึ่ง</p><p>ในบทนี้    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถึงสังโยชน์.   แม้พระเถระก็พยากรณ์สังโยชน์</p><p>เท่านั้น.   แม้เมื่อเป็นเช่นนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงยกโทษในวาทะของใคร.</p><p>เพราะเหตุไร  จึงทรงยกโทษพระเถระนั้นเล่า.  เพราะพระเถระถือลัทธิอย่างนั้น.</p><p>เพราะนี้เป็นลัทธิของพระเถระนั้น.    พระเถระเป็นผู้ชื่อว่าประกอบด้วยกิเลสใน</p><p>ขณะประพฤตินั่นเอง.  ไม่ประกอบในขณะนอกนี้.  ด้วยเหตุนั้น  พระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าจึงทรงยกโทษแก่พระเถระนั้น.                                          </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 316</p><p>           ลำดับนั้น    ท่านพระอานนท์ดำริว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเริ่ม</p><p>พระธรรมเทศนาโดยธรรมดาของพระองค์ว่า     เราจักแสดงธรรมแก่ภิกษุสงฆ์.</p><p>ภิกษุแม้ไม่ฉลาดนี้กล่าวตู่พระธรรมเทศนานั้น ช่างเถิดเราจะทูลวิงวอนพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้า   แล้วให้ทรงแสดงธรรมแก่ภิกษุทั้งหลาย.    ท่านพระอานนท์ได้ทำ</p><p>อย่างนั้นแล้ว .    เพื่อแสดงความนั้น    ท่านจึงกล่าวคำมีอาทิว่า   <strong>เอว   วุตฺเต</strong></p><p><strong>อายสฺมา  อานนฺโท</strong>  เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว ท่านพระอานนท์</p><p>ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้า.                         </p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>สกฺกายทิฏฺิปริยุฏฺิเตน</strong>  มีจิตอันสักกายทิฏฐิ</p><p>กลุ้มรุมแล้ว   คือ  อันสักกายทิฏฐิยึดไว้   ครอบงำแล้ว.   บทว่า  <strong>สกฺกายทิฏฺิ-</strong></p><p><strong>ปุเรเตน</strong>  อันสักกายทิฏฐิครอบงำแล้ว  คือ  อันสักกายทิฏฐิตามไปแล้ว.   บทว่า</p><p><strong>นิสฺสรณ</strong>  อุบายเป็นเครื่องสลัดออก  ได้แก่ นิพพานๆ ชื่อว่า อุบายเป็นเครื่อง</p><p>สลัดออกแห่งทิฏฐิ.     ไม่รู้อุบายเป็นเครื่องสลัดออกนั้น  ตามความเป็นจริง.</p><p>บทว่า  <strong>อปฺปฏิวินีตา</strong>  คือ  อันปุถุชนบรรเทาไม่ได้แล้ว   นำออกไปไม่ได้แล้ว.</p><p>บทว่า  <strong>โอรมฺภาคิยสโยชน</strong>   ได้แก่    สังโยชน์เป็นไปในส่วนเบื้องต่ำ.    แม้</p><p>ในบทที่เหลือก็มีนัยนี้เหมือนกัน .  ธรรมฝ่ายขาวมีอรรถง่ายทั้งนั้น.</p><p>           อนึ่ง   ในสูตรนี้เพราะบาลีว่า  <strong>สานุสยา  ปหียติ</strong>   สักกายทิฏฐิพร้อม</p><p>ด้วยอนุสัย    อันพระอริยบุคคลละได้แล้ว    อาจารย์บางพวกกล่าวว่า    สังโยชน์</p><p>เป็นอย่างหนึ่ง   อนุสัยเป็นอย่างหนึ่ง.   เหมือนเมื่อกล่าวว่า   ภัตพร้อมด้วยกับ.</p><p>กับข้าวเป็นอย่างอื่นจากภัตฉันใด.   ลัทธิของอาจารย์เหล่านั้นว่า   อนุสัยพึงเป็น</p><p>อย่างอื่นจากสักกายทิฏฐิอันกลุ้มรุม  เพราะบาลีว่า  <strong>สานุสยา</strong>  พร้อมด้วยอนุสัย</p><p>ก็ฉันนั้น.   อาจารย์เหล่านั้นปฏิเสธด้วยบทมีอาทิว่า   <strong>สสีส  ปารุเปติวา</strong>  คลุม</p><p>ตลอดศีรษะ.  เพราะคน  อื่นไปจากศีรษะย่อมไม่มี. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 317</p><p>           ถ้าเช่นนั้นพึงมีคำถามว่า   ผิว่า   สังโยชน์เป็นอย่างนั้น   อนุสัยไม่เป็น</p><p>อย่างนั้น   เมื่อเป็นเช่นนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงยกพระเถระ  อุปมาด้วยเคน</p><p>หนุ่มก็เป็นการปรารมภ์ที่ไม่ดีน่ะซิ.    มิใช่ยกขึ้นไม่ดี.     เพราะบทนี้ว่า   <strong>เอว</strong></p><p><strong>ลทฺธิกตฺตา</strong>   เพราะมีลัทธิอย่างนี้   กล่าวพิสดารแล้ว.   ฉะนั้น   กิเลสนั้นชื่อว่า</p><p>สังโยชน์   เพราะเป็นเครื่องผูก   ชื่อว่า  อนุสัย  เพราะละไม่ได้. เพราะเหตุนั้น</p><p>พึงทราบว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้    <strong>สานุสยา  ปหียติ</strong>   สักกายทิฏฐิ</p><p>พร้อมด้วยอนุสัยอันพระอริยบุคคลละได้.  หมายเอาความนี้.</p><p>           ในบทมีอาทิว่า    <strong>ตจ  เฉตฺวา</strong>    ถากเปลือก   บทนี้แสดงความเปรียบ</p><p>เทียบ.  พึงเห็นว่าสมาบัติดุจการถากเปลือก.   พึงเห็นวิปัสสนาดุจการถากกระพี้.</p><p>พึงเห็นมรรคดุจการถากแก่น.  อนึ่ง  ปฏิปทาเจือด้วยโลกิยะและโลกุตตระนั่น</p><p>แหละจึงควร.</p><p>           บทว่า <strong>เอวเมเต ทฏฺพฺพา</strong> คือ พึงเห็นบุคคลเห็นปานนั้น  ฉันนั้น.</p><p>บทว่า   <strong>อุปธิวิเวกา</strong>   คือ   เพราะอุปธิวิเวก.   ด้วยบทนี้ท่านกล่าวถึงความสงัด</p><p>จากกามคุณ ๕.    ด้วยบทนี้ว่า    <strong>อกุสลาน  ธมฺมาน  ปหานา</strong>    เพราะละ</p><p>อกุศลธรรมได้    ท่านกล่าวถึงการละนิวรณ์.    ด้วยบทนี้ว่า   <strong>กายทุฏฺฐุลฺลาน</strong></p><p><strong>ปฏิปสฺสทฺธิยา</strong>   ท่านกล่าวถึงการระงับความคร้านกาย.    บทว่า  <strong>วิวิจฺเจว</strong></p><p><strong>กาเมหิ</strong>   สงัดจากกาม     คือ   เป็นผู้เว้นจากกามด้วยอุปธิวิเวก.   บทว่า   <strong>วิวิจฺจ</strong></p><p><strong>อกุสเลหิ</strong>  สงัดจากอกุศล  คือ  เป็นผู้เว้นจากอกุศล  ด้วยการละอกุศลธรรมและ</p><p>ด้วยการระงับความคร้าน.</p><p>           บทว่า  <strong>ยเทว  ตตฺถ  โหติ</strong>  คือ   ธรรมชาติมีรูปเป็นต้น   อันตั้งอยู่</p><p>ในสมาบัติ     ย่อมมีในภายในสมาบัตินั้นและในขณะแห่งสมาบัติ.    บทว่า   <strong>เต</strong></p><p><strong>ธมฺเม</strong>  ได้แก่   ธรรมเหล่านั้นมีรูปเป็นต้น ดังกล่าวแล้วโดยนัยมีอาทิว่า  <strong>รูปคต </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 318</p><p>คือ   รูป.   บทว่า   <strong>อนิจฺจโต</strong>   โดยความเป็นของไม่เที่ยง   คือ   โดยความเป็น</p><p>ของเที่ยงหามิได้.   บทว่า   <strong>ทุกฺขโต</strong>   โดยความเป็นทุกข์   คือ   โดยความเป็น</p><p>สุขหามิได้.</p><p>           พึงทราบความในบทมีอาทิว่า  <strong>โรคโต</strong>   ดังต่อไปนี้    ชื่อว่า  โดยความ</p><p>เป็นโรค    เพราะอรรถว่าเจ็บป่วย.    ชื่อว่า    โดยเป็นดังหัวฝี    เพราะอรรถว่า</p><p>มีโทษในภายใน.    ชื่อว่า    โดยเป็นดังลูกศร    เพราะอรรถว่าเข้าไปเสียบแทง</p><p>และเพราะอรรถว่าให้เกิดทุกข์.   ชื่อว่า    โดยเป็นความลำบาก    เพราะอรรถว่า</p><p>เป็นทุกข์.   ชื่อว่า   โดยเป็นไข้   เพราะอรรถว่าเป็นโรค.   ชื่อว่า   โดยเป็นอื่น</p><p>เพราะอรรถว่าไม่เป็นของตน.   ชื่อว่า   โดยเป็นของทรุดโทรม   เพราะอรรถว่า</p><p>สลายไป.   ชื่อว่า   โดยเป็นของสูญ   เพราะอรรถว่ามิใช่สัตว์.   ชื่อว่า   โดยเป็น</p><p>ของมิใช่ตัวตน   เพราะอรรถว่าไม่เป็นตัวตน.</p><p>           ในบทเหล่านั้น ท่านกล่าวถึงอนิจจลักษณะด้วย ๒ บทคือ  <strong>อนิจฺจโต</strong></p><p><strong>ปโลกโต</strong>    โดยความเป็นของไม่เที่ยง    โดยความเป็นของทรุดโทรม.   ท่าน</p><p>กล่าวถึงทุกขลักษณะด้วย ๖ บทมีอาทิคือ  <strong>ทุกฺขโต</strong> โดยความเป็นทุกข์.  ท่าน</p><p>กล่าวถึงอนัตตลักษณะด้วย ๓ บทว่า  <strong>ปรโต  สุญฺโต  อนตฺตโต</strong>  โดยความ</p><p>เป็นอื่น  โดยความเป็นของสูญ   โดยความไม่เป็นตัวตน.   บทว่า  <strong>โส  เตหิ</strong></p><p><strong>ธมฺเมหิ</strong>    เธอย่อมเปลื้องจิตจากธรรมเหล่านั้น    ความว่า    เธอย่อมเปลื้องจิต</p><p>จากธรรม  คือ ขันธ์ ๕    ในภายในสมาบัติที่ยกขึ้นสู่พระไตรลักษณ์อันตนเห็น</p><p>แล้วเหล่านั้นอย่างนี้.   บทว่า  <strong>จิตฺต  ปฏิปาเทติ</strong>  เปลื้องจิต  คือ ปล่อยจิตนำจิต</p><p>ออกไป.  บทว่า  <strong>อุปสหรติ</strong>  น้อมจิตไป   คือ  น้อมจิตไปในอมตธาตุอันเป็น</p><p>อสังขตะอย่างนี้ว่า   วิปัสสนาจิตเป็นความดับอันสงบด้วยการฟัง   การสรรเสริญ</p><p>การเรียน   การบัญญัติ.   ย่อมไม่กล่าวอย่างนี้ว่า   โรคจิตเป็นความสงบ   เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 319</p><p>ความประณีตด้วยการทำนิพพานให้เป็นอารมณ์.   อนึ่ง   มีอธิบายว่า   เมื่อแทง</p><p>ตลอดธรรมชาตินั้นโดยอาการนี้    ย่อมน้อมจิตไปในอมตธาตุนั้น.                   </p><p>           บทว่า  <strong>โส  ตตฺถ  ิโต</strong>  คือ   เธอตั้งอยู่ในวิปัสสนาอันมีไตรลักษณ์</p><p>เป็นอารมณ์นั้น.   บทว่า   <strong>อาสฺวาน  ขย  ปาปฺณาติ</strong>   ย่อมบรรลุธรรมเป็นที่</p><p>สิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย  คือ  เจริญมรรค ๔  โดยลำดับแล้วจึงบรรลุ.   บทว่า</p><p><strong>เตเนว  ธมฺมราเคน</strong>    เพราะความยินดีในธรรมนั้น    คือ   เพราะความพอใจ</p><p>ยินดีในธรรมคือสมถะและวิปัสสนา.    จริงอยู่    เมื่อสามารถถือเอาความพอใจ</p><p>และความยินดีในสมถะและวิปัสสนาโดยประการทั้งปวง   ย่อมบรรลุพระอรหัต.</p><p>เมื่อไม่สามารถย่อมเป็นพระอนาคามี.                                           </p><p>           บทว่า  <strong>ยเทว  ตตฺถ  โหติ  เวทนาคต</strong>  คือ  เวทนาย่อมมีในสมาบัติ</p><p>นั้น   ในบทนี้ท่านไม่ถือเอารูป.   เพราะเหตุไร.  เพราะล่วงเลยไปแล้ว .  จริงอยู่</p><p>ภิกษุนี้เข้าถึงรูปาวจรฌานในหนหลัง    แล้วก้าวล่วงรูป   เป็นผู้เข้าถึงอรูปาวจร- </p><p>สมาบัติ   เพราะเหตุนั้น   รูปจึงก้าวล่วงไปด้วยอำนาจสมถะ    ครั้นพิจารณารูป</p><p>ในหนหลังแล้ว    ก้าวล่วงรูปนั้น     ในบัดนี้ย่อมพิจารณาอรูป    เพราะเหตุนั้น</p><p>รูปจึงก้าวล่วงไปด้วยอำนาจวิปัสสนา   แต่ในอรูปย่อมไม่มีรูป    แม้โดยประการ</p><p>ทั้งปวง  เพราะเหตุนั้น   แม้ท่านหมายถึงอรูปนั้น  ในที่นี้ก็ไม่ถือเอารูป.   ไม่ถือ</p><p>เอาโดยชอบ.             </p><p>           บทว่า  <strong>อถ  กิญฺจรหิ</strong>  เมื่อเป็นอย่างนั้น   เพราะเหตุไร.  พระอานนท์</p><p>ทูลถามว่า   ข้าพระองค์ขอทูลถามว่า   เพราะอะไร.   พระเถระมิได้มีความสงสัย</p><p>ในข้อนี้ว่า     ธุระคือความเป็นผู้มีจิตมีอารมณ์เดียว     ย่อมมีแก่ภิกษุผู้ไปด้วย</p><p>อำนาจแห่งสมถะ    ภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นเจโควิมุต     ธุระคือปัญญาย่อมมีแก่ภิกษุ</p><p>ผู้ไปด้วยอำนาจแห่งวิปัสสนา.     ภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นปัญญาวิมุต.  พระเถระทูล </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 320</p><p>ถามว่า  ภิกษุนี้เป็นบุรุษควรฝึกทั้งนั้น  แต่เมื่อภิกษุทั้งหลายไปด้วยอำนาจสมถะ</p><p>รูปหนึ่งเป็นเจโตวิมุต.   แม้เมื่อไปด้วยอำนาจแห่งวิปัสสนา    รูปหนึ่งชื่อว่าเป็น</p><p>ปัญญาวิมุต   รูปหนึ่งเป็นเจโตวิมุต.  อะไรเป็นเหตุในข้อนี้.  บทว่า  <strong>อินฺทฺริย-</strong></p><p><strong>เวมตฺตต  วทามิ</strong>    คือ    เรากล่าวความต่างกันแห่งอินทรีย์.    ท่านอธิบายว่า</p><p>ดูก่อนอานนท์     เธอบำเพ็ญบารมี ๑๐    แล้วยังไม่บรรลุพระสัพพัญญุตญาณ.</p><p>เพราะเหตุนั้น   พระสัพพัญญุตญาณนั้นจึงไม่ปรากฏแก่เธอ.    แต่เราแทงตลอด</p><p>แล้ว .   ด้วยเหตุนั้น    พระสัพพัญญุตญาณนั้นจึงปรากฏ  แก่เรา.    ความต่างแห่ง</p><p>อินทรีย์เป็นเหตุในข้อนี้แหละ.  เพราะเมื่อภิกษุทั้งหลายไปด้วยอำนาจแห่งสมถะ</p><p>ธุระคือความเป็นผู้มีจิตดวงเดียว      จึงมีแก่ภิกษุรูปหนึ่ง.     ภิกษุนั้นชื่อว่าเป็น</p><p>เจโตวิมุต.   ธุระคือปัญญาย่อมมีแก่ภิกษุรูปหนึ่ง.  ภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นปัญญาวิมุต.</p><p>อนึ่ง     เมื่อภิกษุทั้งหลายไปด้วยอำนาจวิปัสสนา    ธุระคือปัญญาย่อมมีแก่ภิกษุ</p><p>รูปหนึ่ง    ภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นปัญญาวิมุต.    ธุระคือความเป็นผู้มีจิตดวงเดียว</p><p>ย่อมมีแก่ภิกษุรูปหนึ่ง.     ภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นเจโตวิมุต.    พระอัครสาวกทั้งสอง</p><p>บรรลุพระอรหัตด้วยธุระ คือ สมถะและวิปัสสนา. ในท่านทั้งสองนั้นพระธรรม</p><p>เสนาบดีเป็นปัญญาวิมุต.   พระมหาโมคคัลลานเถระเป็นเจโตวิมุต.  พึงทราบว่า</p><p>ความต่างแห่งอินทรีย์เป็นเหตุในข้อนี้    ด้วยประการฉะนี้.    บทที่เหลือในบท</p><p>ทั้งปวงง่ายทั้งนั้น  ฉะนี้แล.</p><p>                         <em>จบอรรถกถามหามาลุงกยโอวาทสูตรที่  ๔ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 321</p><p>                                     <strong>๕.  ภัททาลิสูตร</strong></p><p>                             <strong>คุณแห่งการฉันอาหารหนเดียว</strong></p><p>           [๑๖๐]    ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ พระวิหารเชตวัน  อาราม</p><p>ของอนาถบิณฑิกเศรษฐี  เขตพระนครสาวัตถี ณ ที่นั้นแล   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายว่า     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     ภิกษุเหล่านั้นรับพระดำรัส</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   พระเจ้าข้า   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า   ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   เราฉันอาหารในเวลาก่อนภัตครั้งเดียว    เมื่อเราฉันอาหารในเวลาภัต</p><p>ครั้งเดียว  ย่อมรู้สึกคุณ   คือ   ความเป็นผู้มีอาพาธน้อย  มีโรคเบาบาง   กายเบา</p><p>มีกำลัง  และอยู่สำราญ  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  แม้เธอทั้งหลายจงมา  จงฉันอาหาร</p><p>ในเวลาก่อนภัตครั้งเดียว  จักรู้สึกคุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย  มีโรคบางเบา</p><p>กายเบา   มีกำลัง   และอยู่สำราญ.</p><p>                      <strong>พระภัททาลิฉันอาหารหนเดียวไม่ได้</strong></p><p>           [๑๖๑]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว    <strong>ท่านพระภัททาลิ</strong></p><p>ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระองค์ไม่สามารถ</p><p>จะฉันอาหารในเวลาก่อนภัตครั้งเดียวได้    เพราะเมื่อข้าพระองค์ฉันอาหารใน</p><p>เวลาก่อนภัตครั้งเดียว   จะพึงมีความรำคาญ   ความเดือดร้อน.</p><p>           ดูก่อนภัตทาลิ  ถ้าอย่างนั้น  เธอรับนิมนต์ ณ ที่ใดแล้ว  พึงฉัน ณ ที่</p><p>นั้นเสียส่วนหนึ่ง    แล้วนำส่วนหนึ่งมาฉันอีกก็ได้    เมื่อเธอฉันได้    แม้อย่างนี้ </p><p>ก็จักยังชีวิตให้เป็นไปได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 322</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์ไม่สามารถจะฉันแม้ด้วยอาการอย่าง</p><p>นั้นได้    เพราะเมื่อข้าพระองค์ฉันแม้ด้วยอาการอย่างนั้น    จะพึงมีความรำคาญ</p><p>ความเดือดร้อน   ครั้งนั้นแล  ท่านพระภัททาลิประกาศความไม่อุตสาหะขึ้นแล้ว</p><p>ในเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้ากำลังจะทรงบัญญัติสิกขาบท     ในเมื่อภิกษุสงฆ์สมา-</p><p>ทานอยู่ซึ่งสิกขา   ครั้งนั้นแล  ท่านพระภัททาลิไม่ได้ให้ตนประสบพระพักตร์</p><p>พระผู้มี พระภาคเจ้าตลอดไตรมาสนั้นทั้งหมด     เหมือนภิกษุอื่นผู้ไม่ทำความ</p><p>บริบูรณ์ในสิกขาในพระศาสนาของพระศาสดาฉะนั้น.</p><p>                        <strong>พระภัททาลิขอขมาพระพุทธเจ้า</strong></p><p>           [๑๖๒]  ก็สมัยนั้นแล   ภิกษุมากด้วยกันช่วยกันทำ<strong>จีวรกรรม</strong>สำหรับ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า    ตั้งใจว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้ามีจีวรสำเร็จแล้ว     จักเสด็จ</p><p>เที่ยวจาริกไปโดยล่วงไตรมาส  ครั้งนั้น   <strong>ท่านพระภัททาลิ</strong>เข้าไปหาภิกษุเหล่า</p><p>นั้นถึงที่อยู่   โดยปราศรัยกับภิกษุเหล่านั้น  ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึง</p><p>กันไปแล้วนั่ง  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง  ภิกษุเหล่านั้นได้กล่าวว่า   ดูก่อนภัททาลิ</p><p>ผู้มีอายุ    จีวรกรรมนี้แล    ภิกษุทั้งหลายช่วยกันทำสำหรับพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ด้วยตั้งใจว่า     พระผู้มีพระภาคเจ้ามีจีวรสำเร็จแล้ว     จักเสด็จเที่ยวจาริกไปโดย</p><p>ล่วงไตรมาส   ดูก่อนภัททาลิผู้มีอายุ   เราขอเตือนท่าน ท่านจงมนสิการความผิด</p><p>นี้ให้ดีเถิด   ความกระทำที่ยากกว่าอย่าได้มีแก่ท่านในภายหลังเลย.</p><p>           ท่านพระภัททาลิรับคำของภิกษุเหล่านั้น    แล้วเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าถึงที่ประทับ    ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้าง</p><p>หนึ่ง   ได้กราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  โทษได้ครอบงำข้าพระองค์ผู้เป็น</p><p>คนพาล   เป็นคนหลงไม่ฉลาด  ซึ่งได้ประกาศความไม่อุตสาหะขึ้นแล้ว  ในเมื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 323</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้ากำลังทรงบัญญัติสิกขาบท     ในเมื่อภิกษุสงฆ์สมาทานอยู่ซึ่ง</p><p>สิกขา   ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า จงทรงรับโทษของข้าพระองค์นั้น   โดยความเป็น</p><p>โทษ   เพื่อความสำรวมต่อไปเถิด.      </p><p>           [๑๖๓]  ดูก่อนภัททาลิ เราขอเตือน โทษได้ครอบงำเธอผู้เป็นคนพาล</p><p>เป็นคนหลง   ไม่ฉลาด  ซึ่งได้ประกาศความไม่อุตสาหะแล้ว   ในเมื่อเรากำลัง</p><p>จะบัญญัติสิกขาบท   ในเมื่อภิกษุสงฆ์สมาทานอยู่ซึ่งสิกขา   ดูก่อนภัททาลิ   แม้</p><p>เหตุที่เธอต้องแทงตลอดว่า      พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ในพระนครสาวัตถี</p><p>แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าจักทรงทราบเราว่า    ภิกษุชื่อภัททาลิไม่ทำให้บริบูรณ์ใน</p><p>สิกขาในศาสนาของพระศาสดาดังนี้   เหตุแม้นี้แล   เธอก็มิได้แทงตลอดแล้ว  ดู</p><p>ก่อนภัททาลิ   เหตุที่เธอต้องแทงตลอดว่า    ภิกษุมากด้วยกันเข้าจำพรรษาอยู่ใน</p><p>พระนครสาวัตถี  แม้ภิกษุเหล่านั้นจักรู้เราว่า  ภิกษุชื่อภัททาลิ  ไม่ทำให้บริบูรณ์</p><p>ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดาดังนี้    เหตุแม้นี้แล    เธอก็มิได้แทงตลอดแล้ว</p><p>ดูก่อนภัททาลิ    เหตุที่เธอต้องแทงตลอดว่า    ภิกษุณีมากด้วยกันเข้าจำพรรษา</p><p>อยู่ในพระนครสาวัตถี  แม้ภิกษุณีเหล่านั้นจักรู้เราว่า  ภิกษุชื่อภัททาลิ   ไม่ทำให้</p><p>บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดาดังนี้     เหตุแม้นี้แล    เธอก็มิได้แทง</p><p>ตลอดมาแล้ว   ดูก่อนภัททาลิ   เหตุที่เธอต้องแทงตลอดว่า   อุบาสกมากด้วยกัน</p><p>อาศัยอยู่ในพระนครสาวัตถี   แม้อุบาสกเหล่านั้นจักรู้เราว่า    ภิกษุชื่อภัททาลิไม่</p><p>ทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสนาดังนี้  เหตุแม้นี้แล  เธอก็มิได้แทง</p><p>ตลอดแล้ว    ดูก่อนภัททาลิ   เหตุที่เธอต้องแทงตลอดว่า    อุบาสิกามากด้วยกัน</p><p>อาศัยอยู่ในพระนครสาวัตถี   แม้อุบาสิกาเหล่านั้นจักรู้เราว่า   ภิกษุซึ่งภัททาลิไม่</p><p>ทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดาดังนี้    เหตุแม้นี้แล   เธอก็มิได้</p><p>แทงตลอดว่าสมณพราหมณ์ต่างลัทธิมากด้วยกันเข้าอยู่กาลฝนในพระนครสาวัตถี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 324</p><p>แม้สมณพราหมณ์เหล่านั้นจักรู้เราว่า  ภิกษุชื่อภัททาลิ  สาวกของพระสมณโคดม</p><p>เป็นพระเถระองค์หนึ่ง   ไม่ทำให้บริบูรณ์ในสิกขา  ในศาสนาของพระศาสดาดัง</p><p>นี้   เหตุแม้นี้แล   เธอก็มิได้แทงตลอดแล้ว.                                   </p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     โทษได้ครอบงำข้าพระองค์     ผู้เป็นคนพาล</p><p>เป็นคนหลง   ไม่ฉลาด  ซึ่งได้ประกาศความไม่อุตสาหะขึ้นแล้ว  ในเมื่อพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้ากำลังทรงบัญญัติสิกขาบท  ในเมื่อภิกษุสงฆ์สมาทานอยู่ซึ่งสิกขา  ข้า</p><p>แต่พระองค์ผู้เจริญ      ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงรับโทษของข้าพระองค์นั้น</p><p>โดยความเป็นโทษ   เพื่อความสำรวมต่อไปเถิด.</p><p>           [๑๖๔]   ดูก่อนภัททาลิ   เราขอเตือน   โทษครอบงำเธอผู้เป็นคนพาล</p><p>เป็นคนหลง   ไม่ฉลาด  ซึ่งได้ประกาศความอุตสาหะขึ้นแล้ว  ในเมื่อเรากำลังจะ</p><p>บัญญัติสิกขาบท  ในเมื่อภิกษุสงฆ์กำลังสมาทานอยู่ซึ่งสิกขา ดูก่อนภัททาลิ  เธอ</p><p>จะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ภิกษุในธรรมวินัยนี้   เป็นอริยบุคคลชื่ออุภโต-</p><p>ภาควิมุต   เราพึงกล่าวกะภิกษุอย่างนี้ว่า   มาเถิดภิกษุ    เราจะก้าวไปในหล่มดัง</p><p>นี้    ภิกษุนั้นพึงก้าวไป   หรือพึงน้อมกายไปด้วยอาการอื่น  หรือพึงกล่าวปฏิเสธ</p><p>บ้างหรือ.</p><p>           ไม่มีเลย   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนภัททาลิ   เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ภิกษุในธรรมวินัย</p><p>นี้เป็นอริยบุคคลชื่อปัญญาวิมุต   เป็นอริยบุคคลชื่อกายสักขี  เป็นอริยบุคคลชื่อ</p><p>ทิฏฐิปัตตะ       เป็นอริยบุคคลชื่อสัทธาวิมุต     เป็นอริยบุคคลชื่อธรรมานุสารี</p><p>เป็นอริยบุคคลชื่อสัทธานุสารี  เราพึงกล่าวกะภิกษุอย่างนี้ว่า  มาเถิดภิกษุ  เราจะ</p><p>ก้าวไปในหล่มดังนี้  ภิกษุนั้น พึงก้าวไป หรือพึงน้อมกายไปด้วยอาการอื่น  หรือ</p><p>พึงกล่าวปฏิเสธบ้างหรือ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 325</p><p>           ไม่มีเลย   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนภัททาลิ   เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ในสมัยนั้น   เธอ</p><p>เป็นพระอริยบุคคลชื่อว่าอุภโตภาควิมุต    ปัญญาวิมุต    กายสักขี    ทิฏฐิปัตตะ</p><p>สัทธาวิมุต  ธรรมานุสารี   หรือสัทธานุสารี  บ้างหรือหนอ.</p><p>           มิได้เป็นเลย   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนภัททาลิ  ในสมัยนั้น  เธอยังเป็นคนว่าง  คนเปล่า  คนผิดมิใช่</p><p>หรือ.</p><p>           เป็นอย่างนั้น    พระเจ้าข้า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     โทษได้ครอบงำ</p><p>ข้าพระองค์ผู้เป็นคนพาล  เป็นคนหลง ไม่ฉลาด  ซึ่งได้ประกาศความไม่อุตสาหะ</p><p>ขึ้นแล้ว   ในเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้ากำลังทรงบัญญัติสิกขาบท   ในเมื่อภิกษุสงฆ์</p><p>กำลังสมาทานอยู่ซึ่งสิกขา   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรง</p><p>รับโทษของข้าพระองค์นั้นโดยความเป็นโทษ   เพื่อความสำรวมต่อไปเถิด.</p><p>           [๑๖๕]   ดูก่อนภัททาลิ    เราขอเตือน    โทษได้ครอบงำเธอผู้เป็นคน</p><p>พาล   เป็นคนหลง   ไม่ฉลาด   ซึ่งได้ประกาศความไม่อุตสาหะขึ้นแล้วบัญญัติ</p><p>สิกขาบท  ในเมื่อภิกษุสงฆ์กำลังสมาทานอยู่ซึ่งสิกขา  แต่เพราะเธอเห็นโทษโดย</p><p>ความเป็นโทษ   แล้วทำคืนตามธรรม    เราจึงรับโทษของเธอนั้น     ข้อที่บุคคล</p><p>เห็นโทษโดยความเป็นโทษแล้ว  ทำคืนตามธรรม ถึงความสำรวมต่อไป  นี้เป็น</p><p>ความเจริญในวินัยของพระอริยะ.   </p><p>                                          </p><p>                              <strong>ผู้ไม่ทำให้บริบูรณ์ในสิกขา</strong></p><p>           [๑๖๖]  ดูก่อนภัททาลิ   ภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้   เป็นผู้ไม่ทำให้</p><p>บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดา   เธอมีความดำริอย่างนี้ว่า  ถ้ากระไร</p><p>เราพึงเสพเสนาสนะอันสงัด  คือป่า  โคนไม้  ภูเขา   ซอกเขา ถ้ำ  ป่าช้า  ป่าชัฏ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 326</p><p>ที่แจ้ง   ลอมฟางเถิด    บางทีเราพึงทำให้แจ้งซึ่งคุณวิเศษ     คือความรู้ความเห็น</p><p>ของพระอริยะผู้สามารถยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์ได้ดังนี้  เธอเสพเสนาสนะอันสงัด</p><p>คือ  ป่า   โคนไม้   ภูเขา  ซอกเขา   ถ้ำ   ป่าช้า   ป่าชัฏ   ที่แจ้ง   ลอมฟาง    เมื่อ</p><p>เธอหลีกออกอยู่ด้วยประการนั้น  พระศาสดาก็ทรงติเตียนได้  เพื่อนพรหมจรรย์</p><p>ผู้รู้ทั้งหลายใคร่ครวญแล้วก็ติเตียนได้   เทวดาก็ติเตียนได้    แม้ตนเองก็ติเตียน</p><p>ตนได้  เธออันพระศาสดาติเตียนบ้าง  เพื่อนพรหมจรรย์ผู้รู้ทั้งหลายติเตียนบ้าง</p><p>เทวดาติเตียนบ้าง   ตนเองติเตียนตนบ้าง    ก็ไม่ทำให้แจ้งซึ่งคุณวิเศษคือความรู้</p><p>ความเห็นของพระอริยะผู้สามารถ   ยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์ได้  ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุไร    ดูก่อนภัททาลิ     ข้อนั้นเป็นเพราะภิกษุไม่ทำให้บริบูรณ์ในสิกขาใน</p><p>ศาสนาของพระศาสดา</p><p>                                 <strong>ผู้ทำให้บริบูรณ์ในสิกขา</strong></p><p>           [๑๖๗]  ดูก่อนภัททาลิ  ส่วนภิกษุบางรูปในพระธรรมวินัยนี้  เป็นผู้</p><p>กระทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดา  เธอมีความดำริอย่างนี้ว่า</p><p>ถ้ากระไรเราพึงเสพเสนาสนะอันสงัด  คือ ป่า  โคนไม้  ภูเขา  ซอกเขา  ถ้ำ  ป่าช้า</p><p>ป่าชัฏ   ที่แจ้ง   ลอมฟาง   บางทีเราพึงทำให้แจ้งซึ่งคุณวิเศษ   คือความรู้ความ</p><p>เห็นของพระอริยะผู้สามารถ   ยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์ได้   ดังนี้    เธอเสพเสนา-</p><p>สนะอันสงัด  คือ  ป่า  โคนไม้  ภูเขา  ซอกเขา  ถ้ำ   ป่าช้า  ป่าชัฏ  ที่แจ้ง   ลอม</p><p>ฟาง   เมื่อเธอหลีกออกอยู่ด้วยประการนั้น   แม้พระศาสดาก็ไม่ทรงติเตียน    แม้</p><p>เพื่อนพรหมจรรย์ผู้รู้ทั้งหลายใคร่ครวญแล้วก็ไม่ติเตียน       แม้เทวดาก็ไม่</p><p>ติเตียน  แม้ตนเองก็ติเตียนตนไม่ได้   เธอแม้อันพระศาสดาไม่ทรงติเตียน   แม้</p><p>เพื่อนพรหมจรรย์ผู้รู้ทั้งหลายไม่ติเตียน  แม้เทวดาไม่ติเตียน  แม้ตนเองติเตียน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 327</p><p>ตนไม่ได้  ย่อมทำให้เจ้งชัดซึ่งคุณวิเศษ    คือความรู้ความเห็นของพระอริยะผู้  </p><p>สามารถยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์.                                              </p><p>           ภิกษุนั้นสงัดจากกาม   สงัดจากอกุศลธรรม   บรรลุปฐมฌาน   ศาสดา</p><p>ไม่ทรงติเตียน  แม้เพื่อนพรหมจรรย์ผู้รู้ทั้งหลายไม่ติเตียน  แม้เทวดาไม่ติเตียน</p><p>แม้ตนเองติเตียนตนไม่ได้  ย่อมทำให้แจ้งชัดซึ่งคุณวิเศษมีความรู้ความเห็น</p><p>ของพระอริยะผู้สามารถยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์.</p><p>           ภิกษุนั้นสงัดจากกาม  สงัดจากอกุศลธรรม  บรรลุ<strong>ปฐมฌาณ</strong>  มีวิตก</p><p>มีวิจาร   มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   ดูก่อนภัททาลิ   ข้อ</p><p>นั้นเป็นเพราะภิกษุทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดา</p><p>           ดูก่อนภัททาลิ  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุบรรลุ<strong>ทุติยฌาน</strong>  มีความผ่องใส</p><p>แห่งจิตในภายใน   เป็นธรรมเอกผุดขึ้น  ไม่มีวิตก  ไม่มีวิจาร   เพราะวิตกวิจาร</p><p>สงบไป  มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่  ข้อนั้นเพราะเหตุไร  ดูก่อนภัททาลิ  ข้อ</p><p>นั้นเป็นเพราะภิกษุทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดา. </p><p>           ดูก่อนภัททาลิ  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุมีอุเบกขา  มีสติ  มีสัมปชัญญะ</p><p>เสวยสุขด้วยนามกาย   เพราะปีติสิ้นไป   บรรลุ<strong>ตติยฌาน</strong>   ที่พระอริยะทั้งหลาย</p><p>สรรเสริญว่า    ผู้ได้ฌานนี้    เป็นผู้มีอุเบกขา    มีสติอยู่เป็นสุข  ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุไร  ดูก่อนภัททาลิ  ข้อนั้นเป็นเพราะภิกษุทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนา</p><p>ของพระศาสดา.                                                                    </p><p>           ดูก่อนภัททาลิ  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุบรรลุ<strong>จตุตถฌาน</strong>    ไม่มีทุกข์</p><p>ไม่มีสุขเพราะละสุขละทุกข์   และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้   มีอุเบกขาเป็น</p><p>เหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่   ข้อนั้นเพราะเหตุไร  ดูก่อนภัททาลิ    ข้อนั้นเป็นเพราะ</p><p>ภิกษุทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 328</p><p>                                                <strong>ญาณ  ๓</strong></p><p>           [๑๖๘]   ภิกษุนั้นเมื่อจิตเป็นสมาธิ      บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว       ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น   ไม่หวั่นไหวอย่างนี้     ย่อม</p><p>โน้มน้อมจิตไปเพื่อปุพเพนิวาสานุสสติญาณ   เธอย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้เป็น</p><p>อันมาก   คือ   ระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง    สองชาติบ้าง    สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง</p><p>ห้าชาติบ้าง  สิบชาติบ้าง  ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติบ้าง   สี่สิบชาติบ้าง   ห้าสิบ</p><p>ชาติบ้าง  ร้อยชาติบ้าง  พันชาติบ้าง   แสนชาติบ้าง   ตลอดสังวัฏกัปเป็นอันมาก</p><p>บ้าง   ตลอดวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง  ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันบ้างว่า  ใน</p><p>ภพโน้น    เรามีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น   มีผิวพรรณอย่างนั้น    มีอาหาร</p><p>อย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ  มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจาก</p><p>ภพนั้นแล้วได้ไปเกิดในภพโน้น    แม้ในภพนั้น   เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น   มีโคตร</p><p>อย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้นๆ</p><p>มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น    ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ได้มาเกิดในภพนี้   เธอย่อม</p><p>ระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก   พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้   ข้อนั้นเพราะเหตุไร  ดูก่อนภัททาลิ  ข้อนั้นเป็นเพราะภิกษุทำให้บริบูรณ์</p><p>ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดา.</p><p>           ภิกษุนั้นเมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว    ไม่มีกิเลส    ปราศจาก</p><p>อุปกิเลส อ่อน ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้    ย่อมโน้มน้อมจิต</p><p>ไปเพื่อรู้จุติและอุปบัติของสัตว์ทั้งหลาย      เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ     กำลัง</p><p>อุปบัติ  เลว  ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม  ได้ดี   ตกยาก  ด้วย</p><p>ทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วงจักษุของมนุษย์    ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตาม</p><p>กรรมว่า   สัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายทุจริต   วจีทุจริต   มโนสุจริต    ติเตียน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 329</p><p>พระอริยเจ้า    เป็นมิจฉาทิฏฐิ   ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ      เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตายเพราะกายแตก     เขาย่อมเข้าถึงอบาย   ทุคติ   วินิบาต   นรก   ส่วน</p><p>สัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายสุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต   ไม่ติเตียนพระอริย-</p><p>เจ้าเป็นสัมมาทิฏฐิ.    ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ.    เบื้องหน้าแต่ตาย</p><p>เพราะกายแตก   เขาย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ดังนี้     เธอย่อมเห็นหมู่สัตว์กำลัง</p><p>จุติ  กำลังอุปบัติ   เลว   ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม  ได้ดี  ตก</p><p>ยาก   ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์  ล่วงจักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็น</p><p>ไปตามกรรมด้วยประการฉะนี้  ข้อนั้นเพราะเหตุไร  ดูก่อนภัททาลิ  ข้อนั้นเป็น</p><p>เพราะภิกษุทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในพระศาสนาของพระศาสดา.</p><p>           ภิกษุนั้นเมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว     ไม่มีกิเลส  ปราศจาก</p><p>อุปกิเลส  อ่อน  ควรแก่การงาน  ตั้งมั่น  ไม่หวั่นไหวอย่างนี้  ย่อมโน้มน้อมจิต</p><p>ไปเพื่ออาสวักขยญาณ    ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า  นี้ทุกข์  นี้ทุกขสมุทัย</p><p>นี้ทุกขนิโรธ   นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา  นี้อาสวะ  นี้อาสวสมุทัย  นี้อาสวนิโรธ</p><p>นี้อาสวนิโรธคามินีปฏิปทา  เมื่อเธอรู้เห็นอย่างนี้  จิตย่อมหลุดพ้น  ครั้นเมื่อจิต</p><p>หลุดพ้นแล้ว  ก็มีญาณรู้ว่าหลุดพ้นแล้ว  พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว   กิจที่ควรทำทำ</p><p>เสร็จแล้ว      กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี    ข้อนั้นเพราะเหตุไร    ดูก่อน</p><p>ภัททาลิ  ข้อนั้นเป็นเพราะภิกษุทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระศาสดา.</p><p>           เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว    ท่านพระภัททาลิได้กราบทูล</p><p>ว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  อะไรหนอเป็นเหตุ  เป็นปัจจัย  สำหรับภิกษุทั้งหลาย</p><p>จะข่มแล้วข่มเล่าซึ่งภิกษุบางรูปในพระธรรมวินัยนี้แล้วทำเป็นเหตุ   ก็อะไรเป็น</p><p>เหตุ      เป็นปัจจัย     สำหรับภิกษุทั้งหลายจะไม่ข่มแล้วข่มเล่าซึ่งภิกษุบางรูปใน</p><p>พระธรรมวินัยนี้แล้วทำเป็นเหตุ.                                   </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 330</p><p>                                       <strong>การระงับอธิกรณ์</strong></p><p>           [๑๖๙]  ดูก่อนภัททาลิ   ภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้    เป็นผู้ต้องอาบัติ</p><p>เนือง ๆ เป็นผู้มากด้วยอาบัติ   เธออันภิกษุทั้งหลายว่ากล่าวอยู่   ก็ยังฝ่าฝืนประ-</p><p>พฤติอย่างอื่นด้วยอาการอื่น   นำเอาถ้อยคำในภายนอกมากลบเกลื่อน   ทำความ</p><p>โกรธ  ความขัดเคือง  และความไม่อ่อนน้อม   ให้ปรากฏ   ไม่ประพฤติโดยชอบ</p><p>ไม่ทำขนให้ตก   ไม่ประพฤติถอนตนออก   ไม่กล่าวว่า   ข้าพเจ้าจะทำตามความ</p><p>พอใจของสงฆ์   ดูก่อนภัททาลิ   ในเหตุที่ภิกษุเป็นผู้ว่ายากนั้น  ภิกษุทั้งหลาย</p><p>จึงมีวาจาอย่างนี้ว่า   ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   ภิกษุนี้เป็นผู้ต้องอาบัติเนือง ๆ</p><p>เป็นผู้มากด้วยอาบัติ      เธออันภิกษุทั้งหลายว่ากล่าวอยู่      ก็ยังฝ่าฝืนพระพฤติ</p><p>อย่างอื่นด้วยอาการอื่น   นำเอาถ้อยคำในภายนอกมากลบเกลื่อน   ทำความโกรธ</p><p>ความขัดเคือง   และความไม่อ่อนน้อมให้ปรากฏ   ไม่ประพฤติโดยชอบ  ไม่ทำ</p><p>ขนให้ตก   ไม่ประพฤติถอนตนออก   ไม่กล่าวว่า   ข้าพเจ้าจะทำตามความพอใจ</p><p>ของสงฆ์   ดีละหนอ  ขอท่านผู้มีอายุทั้งหลายจงพิจารณาโทษของภิกษุนี้     โดย</p><p>ประการที่อธิกรณ์นี้ไม่พึงระงับโดยเร็วฉะนั้นเถิด  ด้วยประการอย่างนี้  ภิกษุทั้ง</p><p>หลายจึงพิจารณาโทษของภิกษุนั้น  โดยประการที่อธิกรณ์นี้จะไม่ระงับโดยเร็ว</p><p>ฉะนั้น.                             </p><p>           ดูก่อนภัททาลิ      ส่วนภิกษุบางรูปไม่ธรรมวินัยนี้     เป็นผู้ต้องอาบัติ</p><p>เนือง ๆ เป็นผู้มากด้วยอาบัติ   เธออันภิกษุทั้งหลายว่ากล่าวอยู่     ย่อมไม่ฝ่าฝืน</p><p>พระพฤติอย่างอื่นด้วยอาการอื่น   ไม่นำถ้อยคำในภายนอกมากลบเกลื่อน  ไม่ทำ</p><p>ความโกรธความขัดเคือง   และความอ่อนน้อม   ให้ปรากฏ   ประพฤติชอบ  ทำ</p><p>ขนให้ตก  ประพฤติถอนตนออก กล่าวว่า  ข้าพเจ้าจะทำตามความพอใจของ</p><p>สงฆ์  ดูก่อนภัททาลิ  ในเหตุที่ภิกษุเป็นผู้ว่าง่ายนั้น   ภิกษุทั้งหลายจึงมีวาจาอย่าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 331</p><p>นี้ว่า    ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   ภิกษุนี้เป็นผู้ต้องอาบัติเนือง ๆ   เป็นผู้มาก</p><p>ด้วยอาบัติ    เธออันภิกษุทั้งหลายว่ากล่าวอยู่     ย่อมไม่พระพฤติฝ่าฝืนอย่างอื่น</p><p>ด้วยอาการอื่น  ไม่นำถ้อยคำในภายนอกมากลบเกลื่อน  ไม่ทำความโกรธ  ความ</p><p>ขัดเคือง   และความไม่อ่อนน้อม    ให้ปรากฏ    ประพฤติชอบ  ทำขนให้ตก</p><p>ประพฤติถอนตนออก   กล่าวว่าข้าพเจ้าจะทำตามความพอใจของสงฆ์  ดีละหนอ</p><p>ขอท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   จงพิจารณาโทษของภิกษุนี้     โดยประการที่อธิกรณ์นี้</p><p>จะพึงระงับโดยเร็วฉะนั้นเถิด   ด้วยประการอย่างนี้    ภิกษุทั้งหลายย่อมพิจารณา</p><p>โทษของภิกษุนั้น  โดยประการที่อธิกรณ์นี้จะระงับได้โดยเร็วฉะนั้น.</p><p>           [๑๗๐]  ดูก่อนภัททาลิ   ภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้   เป็นผู้ต้องอาบัติ</p><p>เป็นบางครั้ง    ไม่มากด้วยอาบัติ      เธออันภิกษุทั้งหลายว่ากล่าวอยู่    ก็ยังฝ่าฝืน</p><p>ประพฤติอย่างอื่นด้วยอาการอื่น     นำเอาถ้อยคำในภายนอกมากลบเกลื่อน  ทำ</p><p>ความโกรธ  ความขัดเคืองและความไม่อ่อนน้อม  ให้ปรากฏ  ไม่ประพฤติ</p><p>ชอบ   ไม่ทำขนให้ตก   ไม่ประพฤติถอนตนออก    ไม่กล่าวว่า  ข้าพเจ้าจะทำ</p><p>ตามความพอใจของสงฆ์  ในเหตุที่ภิกษุเป็นผู้ว่ายากนั้น  ภิกษุทั้งหลายจึงมีวาจา</p><p>อย่างนี้ว่า   ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย    ภิกษุนี้ต้องอาบัติเป็นบางครั้ง  ไม่มาก</p><p>ด้วยอาบัติ    เธออันภิกษุทั้งหลายว่ากล่าวอยู่     ก็ยังฝ่าฝืนประพฤติอย่างอื่นด้วย</p><p>อาการอื่น   นำเอาถ้อยคำในภายนอกมากลบเกลื่อน   ทำความโกรธ   ความขัด-</p><p>เคือง   และความไม่อ่อนน้อม   ให้ปรากฏ   ไม่ประพฤติโดยชอบ   ไม่ทำขนให้</p><p>ตก   ไม่ประพฤติถอนตนออก   ไม่กล่าวว่า   ข้าพเจ้าจะทำตามความพอใจของ</p><p>สงฆ์   ดีละหนอ   ขอท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   จงพิจารณาโทษของภิกษุนี้    โดย</p><p>ประการที่อธิกรณ์จะไม่พึงระงับโดยเร็วฉะนั้นเถิด   ด้วยประการอย่างนี้   ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายจึงพิจารณาโทษของภิกษุนั้น     โดยประการที่อธิกรณ์นี้จะไม่ระงับโดย</p><p>เร็วฉะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 332</p><p>           ดูก่อนภัททาลิ  ส่วนภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้   เป็นผู้ต้องอาบัติเป็น</p><p>บางครั้ง    ไม่มากด้วยอาบัติ     เธออันภิกษุทั้งหลายว่ากล่าวอยู่     ย่อมไม่ฝ่าฝืน</p><p>ประพฤติอย่างอื่นด้วยอาการอย่างอื่น      ไม่นำถ้อยคำในภายนอกมากลบเกลื่อน</p><p>ไม่ทำความโกรธ   ความขัดเคือง  และความไม่อ่อนน้อม  ให้ปรากฏ   ประพฤติ</p><p>ชอบ   ทำขนให้ตก   ประพฤติถอนตนออก   กล่าวว่า   ข้าพเจ้าจะทำตามความ</p><p>พอใจของสงฆ์   ดูก่อนภัททาลิ   ในเหตุที่ภิกษุเป็นผู้ว่าง่ายนั้น   ภิกษุทั้งหลาย</p><p>จึงมีวาจาอย่างนี้ว่า   ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   ภิกษุนี้ต้องอาบัติเป็นบางครั้ง</p><p>ไม่มากด้วยอาบัติ   เธออันภิกษุทั้งหลายว่ากล่าวอยู่  ย่อมไม่พระพฤติฝ่าฝืนอย่าง</p><p>อื่นด้วยอาการอื่น    ไม่นำถ้อยคำในภายนอกมากลบเกลื่อน     ไม่ทำความโกรธ</p><p>ความขัดเคือง    และความไม่อ่อนน้อม   ให้ปรากฏ   ประพฤติชอบ   ทำขนให้</p><p>ตก    ประพฤติถอนตนออก    กล่าวว่า    ข้าพเจ้าจะทำตามความพอใจของสงฆ์</p><p>ดีละหนอ    ขอท่านผู้มีอายุทั้งหลายจงพิจารณาโทษของภิกษุนี้    โดยประการที่</p><p>อธิกรณ์นี้พึงระงับได้โดยเร็วฉะนั้นเถิด  ด้วยประการอย่างนี้  ภิกษุทั้งหลายจึง</p><p>พิจารณาโทษของภิกษุนั้น   โดยประการที่อธิกรณ์นี้จะระงับได้โดยเร็วฉะนั้น.</p><p>           [๑๗๑]   ดูก่อนภัททาลิ  ภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้  นำชีวิตไปด้วย</p><p>ศรัทธาพอประมาณ   ด้วยความรักพอประมาณ  ดูก่อนภัททาลิ  ในเหตุที่ภิกษุ</p><p>เป็นผู้นำชีวิตไปด้วยศรัทธาพอประมาณ    ด้วยความรักพอประมาณนั้น    ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายจึงมีวาจาอย่างนี้ว่า   ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   ภิกษุนี้นำชีวิตไปด้วย</p><p>ศรัทธาพอประมาณ   ด้วยความรักพอประมาณ  ถ้าเราทั้งหลายจักข่มแล้วข่มเล่า</p><p>ซึ่งภิกษุนี้แล้วให้ทำเหตุ   ด้วยความตั้งใจว่า   ศรัทธาพอประมาณ   ความรักพอ</p><p>ประมาณ   ของเธอนั้น   อย่าเสื่อมไปจากเธอเลย  ดูก่อนภัททาลิ  เปรียบเหมือน</p><p>ชนผู้เป็นมิตรอำมาตย์ญาติสายโลหิตของบุรุษผู้มีนัยน์ตาข้างเดียว     พึงรักษา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 333</p><p>นัยน์ตาข้างเดียวนั้นไว้    ด้วยความตั้งใจว่า    นัยน์ตาข้างเดียวของเขานั้น   อย่า</p><p>ได้เสื่อมไปจากเขาเลย   ฉันใด   ดูก่อนภัททาลิ   ภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้   ก็</p><p>ฉันนั้น    นำชีวิตไปด้วยความศรัทธาพอประมาณ    ด้วยความรักพอประมาณ</p><p>ในเหตุที่ภิกษุเป็นผู้นำชีวิตไปด้วยศรัทธาพอประมาณ  ด้วยความรักพอประมาณ</p><p>นั้น    ภิกษุทั้งหลายจึงเจวาจาอย่างนี้ว่า   ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   ภิกษุนี้นำ</p><p>ชีวิตไปด้วยศรัทธาพอประมาณ     ด้วยความรักพอประมาณ   ถ้าเราทั้งหลายจัก</p><p>ข่มแล้วข่มเล่าซึ่งภิกษุนี้แล้วให้ทำเหตุ  ด้วยความตั้งใจว่า  ศรัทธาพอประมาณ</p><p>ความรักพอประมาณ   ของเธออย่าได้เสื่อมไปจากเธอเลย   ดูก่อนภัททาลิ  นี้แล</p><p>เป็นเหตุเป็นปัจจัย      สำหรับภิกษุทั้งหลายที่จะข่มแล้วข่มเล่าซึ่งภิกษุบางรูปใน</p><p>ธรรมวินัยนี้แล้วให้ทำเหตุ   อนึ่ง   นี้เป็นเหตุเป็นปัจจัย    สำหรับภิกษุทั้งหลาย</p><p>ที่จะข่มแล้วข่มเล่าซึ่งภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้แล้วให้ทำเหตุ.</p><p>             ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    อะไรหนอ    เป็นเหตุเป็นปัจจัย    ที่เมื่อก่อน</p><p>ได้มีสิกขาบทน้อยนักเทียว   แต่ภิกษุดำรงอยู่ในอรหัตผลเป็นอันมาก  และอะไร</p><p>เป็นเหตุเป็นปัจจัย   ที่เดี๋ยวนี้   ได้มีสิกขาบทเป็นอันมาก    แต่ภิกษุดำรงอยู่ใน</p><p>อรหัตผลน้อยนัก.</p><p>                                      <strong>อาสวัฏฐานิยธรรม</strong></p><p>           [๑๗๒]   ดูก่อนภัททาลิ     ข้อนี้เป็นจริงอย่างนั้น  เมื่อสัตว์ทั้งหลาย</p><p>กำลังเสื่อม     พระสัทธรรมกำลังอันตรธาน     สิกขาบทมีอยู่มากมาย     แต่ภิกษุ</p><p>ดำรงอยู่ในอรหัตผลน้อยนัก    พระศาสดายังไม่ทรงบัญญัติสิกขาบทแก่สาวกทั้ง</p><p>หลาย    ตราบเท่าที่อาสวัฏฐานิยธรรมบางเหล่ายังไม่ปรากฏในสงฆ์    ในธรรม</p><p>วินัยนี้   ต่อเมื่อใด  อาสวัฏฐานิยธรรมบางเหล่าปรากฏขึ้นในสงฆ์   ในธรรมวินัย</p><p>นี้    เมื่อนั้น    พระศาสดาจึงทรงบัญญัติสิกขาบทแก่สาวกทั้งหลาย    เพื่อกำจัด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 334</p><p>อาสวัฏฐานิยธรรมเหล่านั้น     อาสวัฏฐานิยธรรมบางเหล่ายังไม่ปรากฏในสงฆ์</p><p>ในธรรมวินัยนี้     ตราบเท่าที่สงฆ์ยังไม่ถึงความเป็นหมู่ใหญ่  ต่อเมื่อใด  สงฆ์</p><p>ถึงความเป็นหมู่ใหญ่   เมื่อนั้น   อาสวัฏฐานิยธรรมบางเหล่าจึงจะปรากฏในสงฆ์</p><p>ในธรรมวินัยนี้     ครั้งนั้น    พระศาสดาจึงทรงบัญญัติสิกขาบทแก่สาวกทั้งหลาย</p><p>เพื่อกำจัดอาสวัฏฐานิยธรรมเหล่านั้น    อาสวัฏฐานิยธรรมบางเหล่ายังไม่ปรากฏ</p><p>ในสงฆ์   ในธรรมวินัยนี้   ตราบเท่าที่สงฆ์ยังไม่ถึงความเป็นผู้เลิศด้วยลาภ . . . .</p><p>ยังไม่ถึงความเป็นผู้เลิศด้วยยศ . . .  ยังไม่ถึงความเป็นพหูสูต . . .  ยังไม่ถึงความ</p><p>เป็นรัตตัญญู   ต่อเมื่อใด   สงฆ์ถึงความเป็นรัตตัญญู     เมื่อนั้น   อาสวัฏฐานิย-</p><p>ธรรมบางเหล่าจึงปรากฏในสงฆ์    ในธรรมวินัยนี้  ครั้งนั้นพระศาสดาจึงทรง</p><p>บัญญัติสิกขาบทแก่สาวกทั้งหลาย   เพื่อกำจัดอาสวัฏฐานิยธรรมเหล่านั้น.</p><p>           [๑๗๓]   ดูก่อนภัททาลิ  ณ  สมัยที่เราแสดงธรรมปริยายเปรียบด้วย</p><p>อาชาไนยหนุ่ม   แก่เธอทั้งหลาย ณ  สมัยนั้น   เธอทั้งหลายได้มีอยู่น้อย  เธอยัง</p><p>ระลึกถึงธรรมปริยายนั้นได้อยู่หรือ.</p><p>           ข้าพระองค์ระลึกถึงธรรมปริยายข้อนั้นไม่ได้   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนภัททาลิ   ในการระลึกไม่ได้นั้น    เธออาศัยอะไรเป็นเหตุเล่า.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เพราะข้าพระองค์นั้นมิได้ทำให้บริสุทธิ์ในสิกขา</p><p>ในศาสนาของพระศาสดา   เป็นเวลานานเป็นแน่   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนภัททาลิ   ความเป็นผู้ไม่ทำให้บริบูรณ์ในสิกขานี้    จะเป็นเหตุ</p><p>เป็นปัจจัย   หามิได้   แต่เรากำหนดใจด้วยใจ    รู้เธอมานานแล้วว่า   โมฆบุรุษ</p><p>นี้   เมื่อเราแสดงธรรมอยู่    ไม่ต้องการ    ไม่ใส่ใจ    ไม่รวบรวมด้วยใจทั้งปวง</p><p>ไม่เงี่ยโสตลงฟังธรรม     แต่ก็เราจักแสดงธรรมปริยายเปรียบด้วยม้าอาชาไนย</p><p>หนุ่มแก่เธอ   เธอจงฟังธรรมนั้น    จงใส่ใจให้ดี  เราจักกล่าว.  ท่านพระภัททาลิ</p><p>ทูลรับพระดำรัสพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   อย่างนั้น     พระเจ้าข้า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 335</p><p>                                      <strong>ธรรม  ๑๐  ประการ</strong></p><p>           [๑๗๔]   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า  ดูก่อนภัททาลิ  เปรียบเหมือน</p><p>นายสารถีฝึกม้าคนขยัน   ได้ม้าอาชาไนยตัวงามมาแล้ว  ครั้งแรกทีเดียว   ฝึกให้</p><p>รู้เหตุในการใส่บังเหียน   เมื่อนายสารถีฝึกให้มันรู้เหตุในการใส่บังเหียน  ความ</p><p>ประพฤติเป็นข้าศึก     การพยศ      การดิ้นรนบางอย่างบางประการยังมีอยู่ทีเดียว</p><p>เหมือนของม้าที่นายสารถีฝึกให้รู้เหตุที่ยังไม่เคยฝึก  ฉะนั้น  มันจะสงบลงได้ใน</p><p>การพยศนั้น  เพราะนายสารถีฝึกให้รู้เนือง ๆ  เพราะนายสารถีฝึกให้รู้โดยลำดับ</p><p>ในการที่ม้าอาชาไนยตัวงามสงบลงได้ในการพยศนั้น  เพราะนายสารถีฝึกให้รู้</p><p>เนือง ๆ  เพราะนายสารถีฝึกให้รู้โดยลำดับ   นายสารถีฝึกม้า   จึงฝึกให้มันรู้เหตุ</p><p>ยิ่งขึ้นไป     ในการเทียมแอก     เมื่อนายสารถีฝึกให้มันรู้เหตุในการเทียมเอก</p><p>ความพระพฤติเป็นข้าศึก    การพยศ    การดิ้นรนบางอย่างบางประการยังมีอยู่ที</p><p>เดียว   เหมือนของม้าที่นายสารถีฝึกให้รู้ให้รู้เหตุที่ยังไม่เคยฝึก  ฉะนั้น  มันจะสงบ</p><p>ลงได้     ในการพยศนั้น     เพราะนายสารถีฝึกให้รู้เนือง ๆ  เพราะนายสารถีฝึก</p><p>ให้รู้โดยลำดับ  ในการที่ม้าอาชาไนยตัวงามสงบลงได้  ในการพยศนั้น  เพราะ</p><p>นายสารถีฝึกให้รู้เนือง ๆ เพราะนายสารถีฝึกให้รู้โดยลำดับ  นายสารถีผู้ฝึกม้า</p><p>จึงฝึกให้มันรู้เหตุยิ่งขึ้นไป    ในการก้าวย่าง<sup>๑</sup>    ในการวิ่งเป็นวงกลม<sup>๒</sup>      ในการ</p><p>จรดกีบ<sup>๓</sup>    ในการวิ่ง     ในประโยชน์ต่อเสียงร้อง     ในการฝึกไม่ให้ตื่นตกใจ</p><p>เพราะเสียงกึกก้องต่าง ๆ    ในการเป็นม้ามีคุณที่พระราชาพึงรู้  ในวงศ์พญาม้า</p><p>ในความว่องไวชั้นเยี่ยม   ในการเป็นม้าชั้นเยี่ยม  ในการเป็นม้าควรแก่คำอ่อน</p><p>หวานชั้นเยี่ยม   เมื่อนายสารถีฝึกให้มันรู้เหตุ  ในการว่องไวชั้นเยี่ยม  ในการ</p><p>เป็นม้าชั้นเยี่ยม     ในการเป็นม้าควรแก่คำอ่อนหวานชั้นเยี่ยม    ความประพฤติ</p><p>    ๑.  ในการยกและวางเท้าทั้ง   ๔  ครั้งเดียวกัน  ๒.  ในการสามารถให้คนนั่งบนหลัง  เก็บอาวุธที่</p><p> ตกภาคพื้นได้  ๓.  ในการประสงค์จะให้เดินเบา  ไม่ให้ข้าศึกได้ยินเสียงฝีเท้า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 336</p><p>เป็นข้าศึก   การพยศ   การดิ้นรนบางอย่างบางประการ  ยังมีอยู่ทีเดียว   เหมือน</p><p>ของม้าที่นายสารถีฝึกให้รู้เหตุที่ยังไม่เคยฝึก   ฉะนั้น     มันย่อมสงบลงได้ในการ</p><p>พยศนั้น.    เพราะนายสารถีฝึกให้รู้เนือง ๆ    เพราะนายสารถีฝึกให้รู้โดยลำดับ</p><p>ในการที่ม้าอาชาไนยตัวงามสงบลงได้ในการพยศนั้น     เพราะนายสารถีฝึกให้รู้</p><p>เนือง ๆ    เพราะนายสารถีฝึกให้รู้โดยลำดับ  สารถีผู้ฝึกม้าย่อมเพิ่มให้ซึ่งเหตุ</p><p>เป็นที่ตั้งแห่งคุณและเหตุเป็นที่ตั้งแห่งพละยิ่งขึ้นไป ดูก่อนภัททาลิ ม้าอาชาไนย</p><p>ตัวงาม   ประกอบด้วยองค์  ๑๐ ประการนี้แล   ย่อมเป็นพาหนะควรแก่พระราชา</p><p>เป็นพาหนะสำหรับใช้สอยของพระราชา  นับได้ว่าเป็นองค์ของพระราชา  ฉันใด</p><p>ดูก่อนภัททาลิ   ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม ๑๐ ประการ  ก็ฉันนั้น   ย่อมเป็นผู้</p><p>ควรของคำนับ  เป็นผู้ควรของต้อนรับ  เป็นผู้ควรแก่ทักษิณา  เป็นผู้ควร</p><p>อัญชลีกรรม   เป็นนาบุญของโลก   ไม่มีนาบุญยิ่งกว่า   ธรรม  ๑๐  ประการเป็น</p><p>ไฉน    ดูก่อนภัททาลิ     ภิกษุในธรรมวินัยนี้    เป็นผู้ประกอบด้วยสัมมาทิฏฐิ</p><p>สัมมาสังกัปปะ    สัมมาวาจา    สัมมากัมมันตะ    สัมมาอาชีวะ     สัมมาวายามะ</p><p>สัมมาสติ   สัมมาสมาธิ    สัมมาญาณะ    สัมมาวิมุตติ    อันเป็นของพระอเสขะ</p><p>ดูก่อนภัททาลิ     ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม  ๑๐  ประการนี้แล     ย่อมเป็นผู้ควร</p><p>ของคำนับ      เป็นผู้ควรของต้อนรับ     เป็นผู้ควรแก่ทักษิณา    เป็นผู้ควรแก่</p><p>อัญชลีกรรม   เป็นนาบุญของโลก  ไม่มีนาบุญอื่นยิ่งไปกว่า  ดังนี้.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระสูตรนี้แล้ว ท่านพระภัททาลิชื่นชมยินดี</p><p>พระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.</p><p>                                           <em>จบภัททาลิสูตรที่  ๕ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 337</p><p>                           <strong>๕.   อรรถกถาภัททาลิสูตร</strong></p><p>           <strong>ภัททาลิสูตร</strong>  มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม สุต</strong>   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่าง</p><p>                                             </p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>เอกาสนโภชน</strong> ได้แก่ ฉันอาหารในเวลาก่อน</p><p>ภัตหนเดียว  ความว่าอาหารที่ควรฉัน.  บทมีอาทิว่า  <strong>อปฺปาพาธต</strong>  ความเป็น</p><p>ผู้มีอาพาธน้อยกล่าวไว้พิสดารแล้วในกกโจปมสูตร.   บทว่า  <strong>น อุสฺสหามิ</strong>  คือ</p><p>ไม่สามารถ.   บทว่า  <strong>สิยา  กุกฺกุจฺจ  สิยา  วิปฺปฏิสาโร</strong>  พึงมีความรำคาญ  พึง</p><p>มีความเดือดร้อน  ความว่า   เมื่อฉันอย่างนี้จะพึงมีความเดือดร้อนรำคาญแก่เรา</p><p>ว่า   เราจักสามารถพระพฤติพรหมจรรย์ได้ตลอดชีวิตหรือไม่หนอ.    บทว่า</p><p><strong>เอกเทส ภุฺชิตฺวา</strong>  พึงฉันส่วนหนึ่ง  ความว่า  ได้ยินว่าพระเถระแต่ก่อนเมื่อ</p><p>ทายกใส่อาหารลงในบาตรแล้วถวายเนยใส     ฉันเนยใสร้อนหน่อยหนึ่งแล้ว</p><p>ล้างมือนำส่วนที่เหลือไปภายนอก  นั่งฉันในที่มีร่มไม้และน้ำสบาย.  พระศาสดา</p><p>ตรัสหมายถึงอย่างนั้น.    แต่ท่านพระภัททาลิคิดว่า   หากภิกษุฉันอาหารที่ทายก</p><p>ถวายเต็มบาตรคราวเดียวแล้วลา้งบาตรนำอาหารที่ได้เต็มด้วยข้าวสุกไปในภาย</p><p>นอกแล้วพึงฉันในที่มีร่มไม้และน้ำสบาย.   พึงควรอย่างนี้.    นอกไปจากนี้ใคร</p><p>เล่าจะสามารถ.   เพราะฉะนั้นท่านพระภัททาลิจึงทูลว่า      ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>ข้าพระองค์ไม่สามารถฉันอาหารแม้อย่างนี้ได้.</p><p>           ได้ยินว่า ในอดีตท่านพระภัททาลินี้เกิดในกำเนิดกา ในชาติเป็นลำดับ</p><p>มา.   ธรรมดา  กาทั้งหลายเป็นสัตว์ที่หิวบ่อย.     เพราะฉะนั้นพระเถระจึงชื่อว่า</p><p>เป็นผู้หิว.   ก็เมื่อพระเถระนั้นโอดครวญอยู่พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงข่มทับถม</p><p>พระเถระนั้นแล้วทรงบัญญัติสิกขาบทว่า ภิกษุใดพึงเคี้ยวก็ดี พึงบริโภคก็ดี  ซึ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 338</p><p>ของเคี้ยวของบริโภค   ในเวลาวิกาล    ต้องอาบัติปาจิตตีย์.    ด้วยเหตุนั้นท่านจึง</p><p>กล่าวว่า   ครั้งนั้นแล   ท่านพระภัททาลิประกาศความไม่อุตสาหะขึ้นแล้วในเมื่อ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้ากำลังทรงบัญญัติสิกขาบท    ในเมื่อภิกษุสงฆ์สมาทานาอยู่ซึ่ง</p><p>สิกขา.  บทว่า  <strong>ยถาต</strong>  ความว่า   ท่านพระภัททาลิไม่ได้ให้เหมือนภิกษุอื่นผู้ไม่</p><p>ทำความบริบูรณ์ในสิกขา   แม้อยู่ในวัดเดียวกันก็ไม่พึงให้ตนประสบพระพักตร์</p><p>พระศาสดา.  ไม่ไปอุปัฏฐากพระผู้มีพระภาคเจ้า.  ไม่ไปยังที่แสดงธรรม.   ไม่ไป</p><p>โรงตรึก     ไม่ปฏิบัติเพียงภิกขาจารครั้งเดียว.      ไม่ยืนแม้ที่ประตูของตระกูลที่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนิ่ง.    หากพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จไปยังที่อยู่ของ</p><p>พระภัททาลินั้น.   พระภัททาลิรู้ก่อนก็ไปเสียในที่อื่น.     นัยว่าท่านพระภัททาลิ</p><p>นั้นเป็นกุลบุตรบวชด้วยศรัทธามีศีลบริสุทธิ์.     ด้วยเหตุนั้นวิตกอย่างอื่นมิได้มี</p><p>แก่ท่านพระภัททาลินั้น.   ได้มีวิตกนี้เท่านั้นว่า   เราคัดค้านการบัญญัติสิกขาบท</p><p>ของพระผู้มีพระภาคเจ้า   เพราะเหตุแห่งท้อง.   เราทำกรรมไม่สมควร.    เพราะ</p><p>ฉะนั้น      ท่านพระภัททาลิแม้อยู่ในวัดเดียวกันก็ไม่ได้ให้ตนประสบพระพักตร์</p><p>พระศาสดา.</p><p>           บทว่า  <strong>จีวรกมฺม  กโรนฺติ</strong>  ภิกษุทั้งหลายทำจีวรกรรม  ความว่าพวก</p><p>มนุษย์ได้ถวายผ้าสาฎกทำจีวรแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า.     ภิกษุทั้งหลายจึงถือเอา</p><p>จีวรสาฎกนั้นทำจีวร.  บทว่า <strong>เอต  เทส</strong>  ความผิดนี้   ความว่าท่านจงมนสิการ</p><p>โอกาสนี้  ความผิดนี้คือเหตุที่ท่านคัดค้านการบัญญัติสิกขาบทของพระศาสดาให้</p><p>ดี. บทว่า <strong>ทุกฺกรตร</strong> การทำที่ยากกว่า ความว่า พวกภิกษุถามภิกษุทั้งหลายผู้อยู่</p><p>จำพรรษาแล้วหลีกออกไปตามทิศว่า  ท่านทั้งหลายอยู่ ณ ที่ไหน.  เมื่อภิกษุทั้ง</p><p>หลายบอกว่าอยู่ ณ พระเชตวัน . ภิกษุเหล่านั้นก็จะเป็นผู้ถามว่า  อาวุโสทั้งหลาย</p><p>ในภายในพรรษานี้  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสชาดกอะไร.     ตรัสพระสูตรอะไร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 339</p><p>ทรงบัญญัติสิกขาบทอะไร.   ภิกษุทั้งหลายจักบอกว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>บัญญัติวิกาลโภชนสิกขาบท.  แต่พระเถระรูปหนึ่งชื่อว่าภัททาลิได้คัดค้าน. ภิกษุ </p><p>ทั้งหลายได้ฟังดังนั้นจึงพากันกล่าวว่า    ธรรมดาแม้เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>บัญญัติสิกขาบทมิใช่เหตุอันไม่ควรคัดค้าน.  ภิกษุทั้งหลายสำคัญว่าความผิดของ</p><p>ท่านนี้ปรากฏในระหว่างมหาชนอย่างนี้ จักถึงความเป็นผู้ทำคืนได้ยากจึงกล่าว</p><p>อย่างนี้.    อีกอย่างหนึ่ง    ภิกษุแม้เหล่าอื่นครั้นออกพรรษาแล้วจักพากันไปเฝ้า</p><p>พระศาสดา. เมื่อเป็นเช่นนั้นท่านจักประชุมสงฆ์ด้วยกล่าวว่า อาวุโสทั้งหลายเมื่อ</p><p>ผมยังพระศาสดาให้ทรงยกโทษในความผิดนี้ขอพวกท่านจงเป็นเพื่อนผมด้วย</p><p>เถิด.    อาคันตุกภิกษุทั้งหลาย ณ ที่นั้นจักถามว่า   อาวุโส   ภิกษุนี้ทำอะไรเล่า.</p><p>ครั้นพวกอาคันตุกภิกษุฟังความนั้นแล้วจักกล่าวว่า   ภิกษุทำกรรมหนัก.  กรรม</p><p>นี้ไม่สมควรเลยที่ภิกษุจักคัดค้านพระทศพล. ภิกษุทั้งหลายแม้สำคัญอยู่ว่า ความ</p><p>ผิดของท่านนี้ปรากฏในระหว่างมหาชนแม้อย่างนี้ จักถึงความเป็นผู้ทำคืนได้ยาก</p><p>จึงกล่าวอย่างนี้.</p><p>           ลำดับนั้นแล   พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นออกพรรษาแล้วจักทรงหลีกไป</p><p>จาริก.  เมื่อเป็นเช่นนั้นท่านจักประชุมสงฆ์เพื่อขอให้พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงยก</p><p>โทษในที่ที่เสด็จไปแล้ว.  ภิกษุทั้งหลายผู้อยู่ในทิศ ณ ที่นั้นจักถามว่า    อาวุโส</p><p>ทั้งหลายภิกษุนี้ทำกรรมอะไรไว้ ฯ ล ฯ แม้สำคัญอยู่ว่าความผิดนี้จักถึงความเป็น</p><p>ผู้ทำคืนได้ยากจึงกล่าวอย่างนี้.  บทว่า  <strong>เอตทโวจ</strong>   ท่านพระภัททาลิได้กล่าวคำ</p><p>นั้นความว่า   ท่านพระภัททาลิแม้สำคัญว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าจักยกโทษแก่เรา</p><p>ได้กล่าวคำนี้มีอาทิว่า  <strong>อจฺจโย  ม ภนฺเต</strong>  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  โทษได้ครอบ</p><p>งำข้าพระองค์ดังนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 340</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>อจฺจโย</strong>  คือ  โทษ.  บทว่า  <strong>ม  อจฺจคมา</strong>  ได้</p><p>ครอบงำข้าพระองค์คือโทษได้ล่วงล้ำครอบงำข้าพระองค์เป็นไปแล้ว.    บทว่า</p><p><strong>ปฏิคฺคณฺหาตุ</strong>  คือขอจงทรงยกโทษ. บทว่า  <strong>อายตึ  สวราย</strong>  เพื่อความสำรวม</p><p>ต่อไป คือ เพื่อต้องการความสำรวมในอนาคต    เพื่อไม่ทำความผิดความพลั้ง-</p><p>พลาดเห็นปานนี้อีก. บทว่า ตคฺฆ   คือโดยแน่นอน. บทว่า <strong>ยถาธมฺม  ปฏิกโรสิ</strong></p><p>เธอทำคืนตามชอบธรรม   คือ   เธอดำรงอยู่ ในธรรมอย่างใดจงทำอย่างนั้น.</p><p>อธิบายว่า  ให้ยกโทษ.  บทว่า  <strong>ตนฺเต  มย  ปฏิคฺคณฺหาม</strong>   คือเรายกโทษของ</p><p>ท่านนั้น. บทว่า <strong>วุฑฺฒิ  เหสา  ภทฺทาลิ  อริยสฺส  วินเย</strong>  ความว่า  ดูก่อน</p><p>ภัททาลิ  นี้ชื่อว่าเป็นความเจริญในวินัยของพระอริยเจ้า   คือในศาสนาของพระ-  </p><p>ผู้มีพระภาคพุทธเจ้า.   การเห็นโทษโดยความเป็นโทษแล้วทำคืนตามสมควรแก่</p><p>ธรรมแล้วถึงความสำรวมต่อไปเป็นอย่างไร.  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า    ภิกษุ</p><p>ใดทำเทศนาให้เป็นบุคลาธิษฐาน   เห็นโทษโดยความเป็นโทษ   แล้วทำคืนตาม</p><p>สมควรแก่ธรรม   ภิกษุนั้นชื่อว่าย่อมถึงความสำรวมต่อไป.</p><p>           บทว่า  <strong>สมโยปิ  โข  เต  ภทฺทาลิ</strong>  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า</p><p>ดูก่อนภัททาลิ     แม้เหตุหนึ่งอันควรที่เธอพึงแทงตลอดมีอยู่.     เธอก็มิได้แทง</p><p>ตลอด  มิได้กำหนดไว้.</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในบทมีอาทิว่า  <strong>อุภโตภาควิมุตฺโต</strong>   พระอริยบุคคล</p><p>ชื่อว่า <strong>อุภโตภาควิมุต</strong>เป็นต้น ดังต่อไปนี้.  บุคคลทั้งหลายผู้มีความพร้อมเพรียง</p><p>ด้วยมรรคในขณะจิตหนึ่ง  ๒  จำพวกคือ     พระอริยบุคคลชื่อธรรมานุสารี  ๑</p><p>พระอริยบุคคลชื่อสัทธานุสารี ๑.   การที่พระผู้มีพระภาคเจ้าจะทรงให้พระอริย-</p><p>บุคคล ๗  จำพวกเหล่านี้ทำตามคำสั่งก็ไม่ควร.     เพราะเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงออกคำสั่งแล้ว   พระอริยบุคคลเหล่านั้นก็ไม่ควรเพื่อทำอย่างนั้น.  อนึ่งเพื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 341</p><p>แสดงความที่พระอริยบุคคลทั้งหลายเป็นผู้ว่าง่ายด้วยการกำหนดมิใช่ฐานะและ</p><p>เพื่อแสดงความที่พระภัททาลิเถระเป็นผู้ว่ายาก พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสบทนี้.</p><p>           เพราะเหตุไร พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงปรารภเทศนาว่า <strong>อปิ  นุ  ตว</strong></p><p><strong>ตสฺมึ    สมเย   อุกโตภาควิมุตฺโต</strong>   ในสมัยนั้นเธอเป็นพระอริยบุคคลชื่อว่า</p><p>อุภโตภาควิมุต   บ้างหรือหนอ.  เพื่อข่มพระภัททาลิ.  ในบทนี้มีอธิบายดังต่อไป</p><p>นี้ว่า  ดูก่อนภัททาลิ  พระอริยบุคคล  ๗ จำพวกเหล่านี้เป็นทักขิไณยบุคคลใน</p><p>โลกเป็นเจ้าของในศาสนาของเรา   เมื่อเราบัญญัติสิกขาบท   เมื่อมีเหตุอันควรที่</p><p>พระอริยบุคคลจะพึงคัดค้าน การคัดค้านของพระอริยบุคคลเหล่านั้นจึงควร. แต่</p><p>เธอเป็นคนภายนอกจากศาสนาของเรา    เมื่อเราบัญญัติสิกขาบท     เธอไม่ควร</p><p>คัดค้าน.  บทว่า  <strong>วิตฺโต  ตุจฺโฉ</strong>  เธอเป็นคนว่างคนเปล่า คือ พระภัททาลิเป็น</p><p>คนว่างคนเปล่าเพราะไม่มีอริยคุณในภายใน  ไม่มีอะไรๆ ในคำพูดเป็นอิสระ.</p><p>           บทว่า   <strong>สตฺถาปิ  อุปวทติ</strong>   แม้พระศาสดาก็ทรงติเตียนได้  ความว่า</p><p>ภิกษุผู้อยู่วัดโน้นเป็นสัทธิวิหาริกของพระเถระรูปโน้น  ภิกษุชื่อนี้เป็นอันเตวาสิก</p><p>ของพระเถระรูปโน้น   เข้าไปสู่ป่าเพื่อยังโลกุตตรธรรมให้เกิด   แล้วทรงติเตียน</p><p>อย่างนี้ว่าเพราะเหตุไรภิกษุไม่ทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของเรา   ด้วยการ</p><p>อยู่ป่าของภิกษุนั้น .   แม้ในบทที่เหลือก็มีนัยนี้เหมือนกัน.  โดยที่แท้เทวดาไม่ติ-</p><p>เตียนอย่างเดียว ยังแสดงอารมณ์น่ากลัวแล้วทำให้หนีไปอีกด้วย. บทว่า  <strong>อตฺตาปิ</strong></p><p><strong>อตฺตาน</strong>  แม้ตนก็ติเตียนตน  ความว่า  เมื่อภิกษุนึกถึงศีล  ฐานะอันเศร้าหมอง</p><p>ย่อมปรากฏ.  จิตย่อมแล่นไป   กรรมฐานย่อมไม่ติด.    ภิกษุนั้นมีความรำคาญ</p><p>ว่าประโยชน์อะไรด้วยการอยู่ป่าของภิกษุเช่นเรา  ลุกหลีกไป.  บทว่า  <strong>อตฺตาปิ</strong></p><p><strong>อตฺตาน  อุปวทิโต</strong>   แม้ตนเองก็ติเตียนตนได้  คือตนเองติเตียนแม้ด้วยตน.</p><p>ปาฐะเป็นอย่างนี้แหละ พึงทราบธรรมฝ่ายขาวโดยนัยตรงกันข้ามกับที่กล่าวแล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 342</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสบทมีอาทิว่า  <strong>โส  วิวิจฺเจว  กาเมหิ</strong> ภิกษุนั้น</p><p>สงัดจากกาม   เพื่อแสดงบทว่า   <strong>เอว  สจฺฉิกโรติ</strong>   ภิกษุย่อมทำให้แจ้งอย่างนี้.</p><p>บทว่า  <strong>ปวยฺห  ปวยฺห  การณ กาเรนติ</strong>  ภิกษุทั้งหลายข่มแล้วข่มเล่าแล้วทำให้</p><p>เป็นเหตุ คือ ข่มโทษแม้มีประมาณน้อยแล้วทำบ่อย ๆ. บทว่า  <strong>โน ตถา</strong>  ไม่ข่ม</p><p>อย่างนั้น  คือไม่ข่มความผิดแม้ใหญ่เหมือนภิกษุนอกนี้แล้วทำเป็นเหตุ.     </p><p>           ได้ยินว่า  ภิกษุนั้นกล่าวว่า  ดูก่อนภัททาลิผู้มีอายุ   ท่านอย่าคิดไปเลย</p><p>ชื่อว่ากรรมเห็นปานนี้ย่อมมี  ท่านจงมาขอให้พระศาสดาทรงยกโทษเถิด แล้วส่ง</p><p>ภิกษุรูปหนึ่งจากหมู่ภิกษุให้เรียกพระภัททาลิมาหาตน    หวังการอนุเคราะห์จาก</p><p>สำนักของพระศาสดาอย่างนี้ว่า     ดูก่อนภัททาลิ   เธออย่าคิดไปเลย   กรรมเห็น</p><p>ปานนี้ย่อมมี.   จากนั้น   ท่านพระภัททาลิคิดว่า    แม้ภิกษุสงฆ์    แม้พระศาสดา</p><p>ก็มิได้ปลอบเราเลยแล้วจึงกล่าวอย่างนี้.</p><p>           ลำดับนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าเพื่อทรงแสดงว่า   แม้ภิกษุสงฆ์  แม้พระ-</p><p>ศาสดาก็ย่อมที่สั่งสอนและสอนผู้ที่ควรสั่งสอน  มิได้ทรงสั่งสอนและสอนนอก</p><p>ไปจากนี้จึงตรัสบทมีอาทิว่า  <strong>อิธ  ภทฺทาลิ  เอกจฺโจ</strong>  ดูก่อนภัททาลิ  ภิกษุบางรูป</p><p>ในธรรมวินัยนี้.  ในบทเหล่านั้นบทมีอาทิว่า <strong>อญฺเนญฺ</strong>   อย่างอื่นด้วยอาการ</p><p>อย่างอื่น  ท่านกล่าวพิสดารแล้วในอนุมานสูตร. บทว่า  <strong>น  สมฺมา  วตฺตติ</strong> ไม่</p><p>ประพฤติโดยชอบ  คือไม่ประพฤติในวัตรโดยชอบ.  บทว่า <strong>น โลม วตฺเตติ</strong></p><p>ไม่ทำขนให้ตก  ได้แก่ไม่ประพฤติในอนุโลมวัตรคือถือเอาย้อนขน.   บทว่า  <strong>น</strong></p><p><strong>นิตฺถาร  วตฺตติ</strong>  ไม่ประพฤติถอนตนออก  คือไม่ประพฤติในวัตรคือการถอน</p><p>ตนออก  ไม่พอใจรีบด่วนเพื่อออกจากอาบัติ.    บทว่า  <strong>ตตฺร</strong>   คือในเหตุแห่ง</p><p>การว่ายากนั้น.  บทว่า  <strong>อภิณฺหาปตฺติโก</strong>  คือเป็นผู้ต้องอาบัติเนื่อง ๆ.  บทว่า</p><p><strong>อาปตฺติพหุโล</strong>   เป็นผู้มากด้วยอาบัติ.   คือเวลาต้องอาบัติมีมาก   เวลาบริสุทธิ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 343</p><p>ไม่ต้องอาบัติมีน้อย.  บทว่า  <strong>น  ขิปฺปเมว  วูปสมติ</strong>  คือ  อธิกรณ์ไม่ระงับ</p><p>เร็ว  เป็นผู้นอนหลับนาน.</p><p>           พระวินัยธรทั้งหลายกล่าวกะภิกษุผู้มาในเวลาล้างเท้าว่า  อาวุโส  จงไป</p><p>ได้เวลาปฏิบัติแล้ว.   กล่าวกะภิกษุผู้รู้เวลามาแล้วอีกมีอาทิว่า  อาวุโส  จงไปได้</p><p>เวลากวาดวัดแล้ว   ได้เวลาสอนสามเณรเป็นต้นแล้ว .     ได้เวลาอาบน้ำของเรา</p><p>แล้ว.   ได้เวลาอุปัฏฐากพระเถระแล้ว.   ได้เวลาล้างหน้าแล้ว.   แล้วส่งภิกษุผู้มา</p><p>ในตอนกลางวันบ้าง    ในตอนกลางคืนบ้างไป.   เมื่อภิกษุกล่าวว่า  ท่านขอรับ</p><p>จักมีโอกาสในเวลาไหนอีก,   จึงกล่าวคำมีอาทิว่า   อาวุโส  จงไปเถิด.   ท่านย่อม</p><p>รู้ถึงฐานะนี้.   พระเถระผู้เป็นวินัยธร   รูปโน้นจะดื่มน้ำมัน.   รูปโน้นจะให้ทำ</p><p>การสวน.   (สวนทวาร)   เพราะเหตุไรท่านจึงรีบร้อนนักเล่า.    แล้วนอนหลับ</p><p>นานต่อไป.  บทว่า  <strong>ขิปฺปเมว  วูปสมติ</strong>  อธิกรณ์ย่อมระงับเร็ว.  คือ  ระงับ</p><p>เร็ว  ไม่นอนหลับนาน.</p><p>           ภิกษุทั้งหลายผู้มีความขวนขวายกล่าวว่า   อาวุโสทั้งหลาย   ภิกษุรูปนี้ </p><p>เป็นผู้ว่าง่าย.   ชื่อว่าภิกษุผู้อยู่ในชนบท   ย่อมไม่มีความผาสุก  มีการอยู่   การยืน</p><p>และการนั่งเป็นต้น     ในเสนาสนะท้ายบ้าน.    แม้ภิกขาจารก็ลำบาก.    อธิกรณ์</p><p>ของภิกษุรูปนั้นระงับได้เร็ว   แล้วประชุมกันให้ภิกษุนั้นออกจากอาบัติ   ให้ตั้ง</p><p>อยู่ในความบริสุทธิ์.</p><p>           บทว่า   <strong>อาธิจฺจาปตฺติโก</strong>   คือ    ภิกษุเป็นผู้ต้องอาบัติเป็นบางครั้ง.</p><p>ภิกษุนั้นแม้เป็นผู้มีความละอาย  เรียบร้อยก็จริง.  แต่เพราะภิกษุนั้นเป็นผู้ว่ายาก</p><p>ภิกษุทั้งหลายจึงต้องปฏิบัติอย่างนั้น.</p><p>           บทว่า   <strong>สทฺธามตฺตเกน  วหติ  เปมมตฺตเกน</strong>  ภิกษุบางรูปนำชีวิต</p><p>ไปด้วยศรัทธาพอประมาณ   ด้วยความรักพอประมาณ   ความว่า   ภิกษุบางรูป </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 344</p><p>ยังชีวิตให้เป็นไปในอาจารย์และอุปัชฌาย์ทั้งหลาย     ด้วยศรัทธาเกี่ยวกับครอบ-</p><p>ครัวมีประมาณน้อย    ด้วยความรักเกี่ยวกับครอบครัวมีประมาณน้อย.    ชื่อว่า</p><p>บรรพชา  นี้เช่นกับถือเอาปฏิสนธิ.  ภิกษุบวชใหม่ยังไม่รู้คุณของบรรพชา   ยัง</p><p>ชีวิตให้เป็นไปด้วยความรักพอประมาณในอาจารย์และอุปัชฌาย์.   เพราะฉะนั้น</p><p>ควรสงเคราะห์   ควรอนุเคราะห์   ภิกษุเห็นปานนี้.  เพราะภิกษุทั้งหลายครั้นได้</p><p>สงเคราะห์   แม้มีประมาณน้อย  แล้วตั้งอยู่ในบรรพชา  จักเป็นมหาสมณะสำเร็จ</p><p>อภิญญา.    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงความข้อนี้ไว้ว่า    พระศาสดาย่อมทรง</p><p>สั่งสอนผู้ที่ควรสั่งสอน    ด้วยกถามรรคประมาณเท่านี้.    นอกนี้ไม่ทรงสั่งสอน.</p><p>บทว่า   <strong>อญฺาย  สณฺหึสุ</strong>  คือ ภิกษุดำรงอยู่ในอรหัตผล. </p><p>           บทว่า   <strong>สตฺเตสุ  หายมาเนสุ</strong>   เมื่อสัตว์ทั้งหลายกำลังเสื่อม  คือ  เมื่อ</p><p>การปฏิบัติเสื่อม  สัตว์ก็ชื่อว่า  เสื่อม.  บทว่า  <strong>สทฺธมฺเม  อนฺตรธายมาเน</strong></p><p>เมื่อพระสัทธรรมกำลังอันตรธาน   คือ   เมื่อปฏิบัติสัทธรรม   กำลังอันตรธาน.</p><p>จริงอยู่  เมื่อไม่มีสัตว์ผู้บำเพ็ญการปฏิบัติ แม้ปฏิบัติสัทธรรม  ก็ชื่อว่าอันตรธาน.</p><p>บทว่า   <strong>อาสวฏฺานียา</strong>   คือ   ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งอาสวะทั้งหลาย.    อธิบายว่า</p><p>อาสวะทั้งหลายมีการติเตียนผู้อื่น     ความเดือดร้อน     การฆ่า     และการจองจำ</p><p>เป็นต้น     และเป็นความพิเศษแห่งทุกข์ในอบาย    ย่อมตั้งอยู่ในธรรมเหล่าใด.</p><p>เพราะฉะนั้น     เหตุนั้นย่อมมีแก่ธรรมเหล่านั้น.     ในบทนี้โยชนาแก้ไว้ว่า</p><p>วีติกกมธรรม   (ธรรมคือความก้าวล่วง)   อันเป็นที่ตั้งแห่งอาสวะเหล่านั้น    ยัง</p><p>ไม่ปรากฏในสงฆ์เพียงใด. พระศาสดายังไม่ทรงบัญญัติสิกขาบทแก่สาวกทั้งหลาย</p><p>เพียงนั้น .  บทว่า  <strong>ยโต  จ  โข  ภทฺทาลิ</strong>   พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นทรงแสดง</p><p>อกาละอย่างนี้แล้ว   จึงทรงแสดงถึงกาละต่อไป    ตรัสคำมีอาทิว่า   <strong>ยโต  จ  โข</strong></p><p><strong>ภทฺทาลิ</strong>  ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>ยโต</strong>  คือ  ในกาลใด.  บทที่เหลือพึงทราบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 345</p><p>โดยท่านองเดียวกันดังได้กล่าวแล้วนั่นแหละ. อีกอย่างหนึ่ง  ความสังเขปในบท</p><p>นี้มีดังนี้.  ในกาลใดวีติกกมโทษอันนับว่า  ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งอาสวะปรากฏใน</p><p>สงฆ์.   ในกาลนั้น   พระศาสดาจึงทรงบัญญัติแก่สาวกทั้งหลาย.   เพราะเหตุไร.</p><p>เพราะเพื่อกำจัดวีติกกมโทษ     อันได้แก่ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งอาสวะเหล่านั้นนั่น</p><p>แหละ.   พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นตรัสถึงอกาละแห่งกาลบัญญัติสิกขาบท   อันยัง</p><p>ไม่เกิดธรรมเป็นที่ตั้งแห่งอาสวะอย่างนี้     และกาละอันเกิดขึ้นแห่งธรรมอันเป็น</p><p>ที่ตั้งแห่งอาสวะ    แล้วบัดนี้     เพื่อทรงแสดงถึงกาละอันยังไม่เกิดธรรมเหล่านั้น</p><p>และกาละอันเกิดธรรมเหล่านั้น จึงตรัสคำมีอาทิว่า <strong>น ตาว ภทฺทาลิ  อิเธกจฺเจ</strong></p><p>คือ   ธรรมเป็นที่ทั้งแห่งอาสวะบางเหล่า   ยังไม่ปรากฏในสงฆ์ในธรรมวินัยนี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>มหตฺต</strong>   คือ   ความเป็นใหญ่.  จริงอยู่   สงฆ์</p><p>เป็นผู้ถึงความเป็นใหญ่ด้วยอำนาจแห่งพระนวกะ    พระมัชฌิมะ    และพระเถระ</p><p>ทั้งหลาย     เพียงใด.      เสนาสนะย่อมมีธรรมอันเป็นที่ตั้งแห่งอาสวะบางเหล่า</p><p>ยังไม่เกิดขึ้นในศาสนา   เพียงนั้น.    แต่เมื่อสงฆ์ถึงความเป็นใหญ่   ธรรมเหล่า</p><p>นั้นจึงเกิดขึ้น.    เมื่อเป็นดังนั้นพระศาสดาย่อมทรงบัญญัติสิกขาบท.    เมื่อสงฆ์</p><p>ถึงความเป็นใหญ่       พึงทราบสิกขาบทที่ทรงบัญญัติไว้โดยนัยนี้ว่า    ภิกษุนอน</p><p>ร่วมกับอนุปสัมบันเกิน ๒-๓ ราตรีขึ้นไป ต้องปาจิตตีย์. ภิกษุณียังภิกษุผู้ยิ่งไม่</p><p>มีพรรษาให้ลุกออกไป เป็นปาจิตตีย์.  ภิกษุณียังภิกษุหนึ่งพรรษา  สองพรรษา</p><p>ให้ลุกไป  เป็นปาจิตตีย์.                                                     </p><p>           บทว่า   <strong>ลาภคฺค</strong>   คือ  ความเป็นผู้เลิศด้วยลาภ.   จริงอยู่   สงฆ์ยังไม่</p><p>ถึงความเป็นผู้เลิศด้วยลาภ    เพียงใด.     ธรรมเป็นที่ดังแห่งอาสวะยังไม่เกิดขึ้น</p><p>เพราะอาศัยลาภเพียงนั้น.   แต่เมื่อสงฆ์ถึงแล้ว  ธรรมเหล่านั้นจึงเกิด.   เมื่อเป็น</p><p>เช่นนั้นพระศาสดาจึงทรงบัญญัติสิกขาบทว่า ภิกษุให้ของเคี้ยวของฉันแก่อเจลก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 346</p><p>ก็ดี    แก่ปริพาชกก็ดี    แก่ปริพาชิกาก็ดี    ด้วยมือตนเองต้องปาจิตตีย์.    เพราะ</p><p>เมื่อสงฆ์ถึงความเป็นผู้เลิศด้วยลาภ   พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงบัญญัติสิกขาบท</p><p>นี้.   บทว่า  <strong>ยสคฺค</strong>   คือ   ความเป็นผู้เลิศด้วยยศ.   จริงอยู่   สงฆ์ยังไม่ถึงความ</p><p>เป็นผู้เลิศด้วยยศเพียงใด.      ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งอาสวะยังไม่เกิดขึ้นเพราะอาศัย</p><p>ยศเพียงนั้น.     แต่เมื่อสงฆ์ถึงแล้วธรรมเหล่านั้นจึงเกิดขึ้น.      เมื่อเป็นเช่นนั้น</p><p>พระศาสดาจึงทรงบัญญัติสิกขาบทว่า   ภิกษุดื่มน้ำเมาท้องปาจิตตีย์.   เพราะเมื่อ</p><p>สงฆ์ถึงความเป็นผู้เลิศด้วยยศ    พระศาสดาจึงทรงบัญญัติสิกขาบทนี้.     บทว่า</p><p><strong>พาหุสจฺจ</strong>   คือ   ความเป็นพหูสูต.    จริงอยู่    สงฆ์ยังไม่ถึงความเป็นพหูสูต</p><p>เพียงใด.   ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งอาสวะจึงยังไม่เกิดเพียงนั้น.   แต่เมื่อสงฆ์ถึงความ</p><p>เป็นพหูสูต   บุคคลทั้งหลายเล่าเรียนนิกาย   ๑ บ้าง   ๒ นิกายบ้าง   ๕ นิกายบ้าง</p><p>เกลาโดยไม่แยบคาย     เทียบเคียงรสด้วยรส   แล้วแสดงคำสอนของพระศาสดา</p><p>นอกธรรมนอกวินัย.   เมื่อเป็นเช่นนั้นพระศาสดาจึงทรงบัญญัติสิกขาบทโดยนัย</p><p>มีอาทิว่า    ภิกษุพึงกล่าวอย่างนี้ว่า    เรารู้ธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดง</p><p>แล้วอย่างนั้น ฯ ล ฯ   แม้สมณุเทศก็พึงกล่าวอย่างนั้น.</p><p>           พึงทราบความในบทนี้ว่า  <strong>รตฺตญฺญุตปปตฺโต</strong>  ถึงความเป็นผู้รู้ราตรี.</p><p>ชื่อว่า   <strong>รตฺตญฺญู</strong>    เพราะอรรถว่า    รู้ราตรี.   คือ   รู้ราตรีมากตั้งแต่วันที่ตน</p><p>บวช.   อธิบายว่า   บวชนาน.   ความเป็นแห่งผู้รู้ราตรี   ชื่อว่า   <strong>รตฺตญฺญุต</strong></p><p>ในบทนั้นพึงทราบว่า   เมื่อสงฆ์ถึงความเป็นผู้รู้ราตรี  พระศาสดาจึงทรงบัญญัติ</p><p>สิกขาบทปรารภท่านอุปเสนวังคันตบุตร   เพราะท่านอุปเสนวังคันตบุตรนั้นเห็น</p><p>ภิกษุทั้งหลาย    มีพรรษาหย่อน  ๑๐ ให้อุปสมบท    ตนมีพรรษาเดียวให้สัทธิ-</p><p>วิหาริกบวช.     เมื่อเป็นเช่นนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงบัญญัติสิกขาบทว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภิกษุมีพรรษาหย่อน ๑๐  ไม่ควรให้กุลบุตรบวช.  ภิกษุ  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 347</p><p>ให้กุลบุตรบวชต้องอาบัติทุกกฏ.     เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าพระบัญญัติสิกขาบท</p><p>อย่างนี้    ภิกษุเขลาไม่ฉลาด   ให้กุลบุตรบวชอีกด้วยคิดว่าเรามีพรรษา ๑๐ แล้ว</p><p>เรามีพรรษา  ๑๐ แล้ว.     เมื่อเป็นเช่นนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงบัญญัติ</p><p>สิกขาบทแม้อื่นอีกว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภิกษุเขลา   ไม่ฉลาด   ไม่ควรให้</p><p>กุลบุตรบวช  ภิกษุให้กุลบุตรบวช  ต้องอาบัติทุกกฏ.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ภิกษุ</p><p>ผู้ฉลาด   ผู้สามารถมีพรรษา  ๑๐    หรือมีพรรษาหย่อนกว่า  ๑๐   เราอนุญาต</p><p>ให้บวชกุลบุตรได้.   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบัญญัติสิกขาบท  ๒ ข้อ    ในเวลา</p><p>ที่สงฆ์ถึงความเป็นผู้รู้ราตรี  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           บทว่า   <strong>อาชานียสุสูปม  ธมฺมปริยาย  เทเสสึ</strong>  คือ  เราแสดง</p><p>ธรรมปริยายเปรียบด้วยอาชาไนยหนุ่ม.    บทว่า   <strong>ตตฺถ</strong>   คือ   ในการระลึกไม่</p><p>ได้นั้น.   บทว่า  <strong>น  โข   ภทฺทาลิ  เอเสว  เหตุ</strong>   คือ   ความเป็นผู้ไม่ทำให้</p><p>บริบูรณ์ในสิกขานี้   จะเป็นเหตุหามิได้.       </p><p>           บทว่า <strong>มุขาธาเน  การณ   กาเรติ</strong>  ฝึกให้รู้เหตุในการใส่บังเหียน</p><p>คือ    ฝึกให้รู้เหตุ  เพื่อยกคอให้ดีในการใส่บังเหียนเป็นต้นที่ปาก.  ด้วยบทมี</p><p>อาทิว่า   <strong>วิสูกายิกานิ</strong>  ประพฤติเป็นข้าศึก    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถึงความ</p><p>ประพฤติพยศ.  บทนี้ทั้งหมดเป็นไวพจน์ของกันและกัน.  บทว่า  <strong>ตสฺมึ  าเน</strong></p><p>ในฐานะนั้น  คือ ในการประพฤติพยศนั้น.  บทว่า  <strong>ปรินิพฺพายติ</strong>  สงบ  คือ</p><p>หมดพยศ.  อธิบายว่า  ละความพยศนั้นได้.  บทว่า <strong>ยุคาธาเน</strong>  ในการเทียม</p><p>แอก   คือ   ในการวางแอกเพื่อประคองแอกให้ดี.   บทว่า   <strong>อนุกฺกเม</strong>    ในการ</p><p>ก้าวย่าง   คือ   ในการยกและการวางเท้าทั้ง ๔ ครั้งเดียวกัน.     ย่อมยืนในหลุม</p><p>ถือดาบตัดเท้าม้าของข้าศึกที่กำลังเดินมาอยู่  ในสมัยนั้น ม้านั้นจักยกเท้าแม้ทั้ง  ๔</p><p>ครั้งเดียวกัน  เพราะเหตุนั้น  คนฝึกม้าจึงฝึกให้รู้เหตุนั้นด้วยวิธีผูกเชือก.  บทว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 348</p><p><strong>มณฺฑเล</strong>   ในการวิ่งเป็นวงกลม  คือ  ฝึกให้รู้เหตุในการวิ่งเป็นวงกลม   เพื่อทำ</p><p>โดยอาการที่ผู้นั่งบนหลังสามารถเก็บอาวุธที่ตกบนแผ่นดินได้.  บทว่า <strong>ขุรกาเส</strong></p><p>ในการจรดกีบ   คือ   ในการเอาปลายกีบจรดแผ่นดิน.    เพราะในเวลาวิ่งไปใน</p><p>กลางคืน  เพื่อมิให้ข้าศึกได้ยินเสียงเท้า  จึงให้สัญญาในที่แห่งหนึ่งแล้วให้ศึกษา</p><p>การเดินด้วยปลายกีบ.      ท่านกล่าวบทนี้หมายถึงไม่ให้ข้าศึกได้ยินเสียงเท่านั้น.</p><p>บทว่า  <strong>ธาเร</strong> ในการวิ่ง คือ  ในการเป็นพาหนะเร็วไว. บาลีว่า <strong>ธาเว</strong>  ก็มีฝึกให้รู้</p><p>เหตุนั้น    เพื่อหนีในเมื่อตนแพ้  และเพื่อติดตามจับข้าศึกที่หนี. บทว่า   <strong>รวตฺเถ</strong></p><p>ในประโยชน์ต่อเสียงร้อง  คือ  เพื่อประโยชน์แก่การร้อง.  เพราะในการรบ  เมื่อ</p><p>ช้างแผดเสียงร้อง ม้าคะนอง รถบุกทำลาย หรือทหารโห่ร้องยินดี  เพื่อมิให้กลัว</p><p>เสียงร้องนั้น  แล้วให้เข้าไปหาข้าศึก  จึงฝึกให้รู้เหตุนั้น.  บทว่า   <strong>ราชคุเณ</strong>   ใน</p><p>การเป็นม้ามีคุณที่พระราชาพึงรู้.    ได้ยินว่า    พระราชากูฏกัณฐะได้มีม้าชื่อว่า</p><p>ตุฬวณะ.    พระราชาเสด็จออกทางประตูด้านทิศปราจีน    เสด็จถึงฝั่งกทัมพนที</p><p>ด้วยทรงพระดำริว่า    เราจักไปเจดีย์บรรพต.    ม้ายืนใกล้ฝั่งไม่ปรารถนาจะข้าม</p><p>น้ำไป.   พระราชาตรัสเรียกคนฝึกม้ามาแล้วตรัสว่า   โอ ม้าที่เจ้าฝึกไม่ปรารถนา</p><p>จะข้ามน้ำ.   คนฝึกม้ากราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์  น่าอัศจรรย์  ม้านี้ข้าพระองค์</p><p>ฝึกดีแล้ว.   ม้าอาจคิดว่า   หากเราจักข้ามน้ำ    หางก็จักเปียก    เมื่อหางเปียกน้ำ</p><p>จะพึงเปียกที่พระวรกายของพระราชา   เพราะเหตุนั้น    ม้าจึงไม่ข้ามเพราะเกรง</p><p>ว่าน้ำจะเปียกที่พระวรกายของพระองค์    ด้วยอาการอย่างนี้.   ขอพระองค์โปรด</p><p>ให้จับทางม้าไว้เถิดพระเจ้าข้า.    พระราชาได้ทรงให้ทำอย่างนั้น.   ม้ารีบข้ามไป</p><p>ถึงฝั่ง.    คนฝึกม้าฝึกให้รู้เหตุนี้เพื่อต้องการอย่างนั้น.    บทว่า   <strong>ราชวเส</strong>   ใน</p><p>วงศ์พญาม้า    จริงอยู่     วงศ์ของพญาม้านั้นมีอธิบายว่า     แม้ร่างกายจะถูกแทง</p><p>ทำลายไป   ด้วยการประหารเห็นปานนั้น   ก็ไม่ทำให้คนขี่ม้าตกไปในหมู่ข้าศึก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 349</p><p>ย่อมนำออกไปภายนอกได้.    ฝึกให้รู้เหตุเพื่อประโยชน์นั้น.   บทว่า  <strong>อุตฺตเม</strong></p><p><strong>ชเว</strong>     ในความว่องไวชั้นเยี่ยม    คือ    ในการถึงพร้อมด้วยกำลัง     อธิบายว่า</p><p>ฝึกให้รู้เหตุโดยอาการที่มีกำลังชั้นเยี่ยม.   บทว่า   <strong>อุตฺตเม  หเย</strong>   ในความเป็น</p><p>ม้าชั้นเยี่ยม  อธิบายว่า  ฝึกให้รู้เหตุโดยอาการที่เป็นม้าชั้นเยี่ยม.  ในบทนั้น</p><p>ตามปรกติม้าชั้นเยี่ยมย่อมควรแก่เหตุแห่งความเป็นม้าชั้นเยี่ยม.   ม้าอื่นไม่ควร.</p><p>ม้าย่อมปฏิบัติ   ความมีกำลังชั้นเยี่ยมอย่างนี้ด้วยเหตุเป็นม้าชั้นเยี่ยม.  ม้าอื่นย่อม</p><p>ไม่ปฏิบัติ   ความมีกำลังชั้นเยี่ยม.</p><p>            ในม้าชั้นเยี่ยมนั้น  มีเรื่องเล่าดังต่อไปนี้.  ได้ยินว่าพระราชาองค์หนึ่ง</p><p>ได้ลูกม้าสินธพไว้ตัวหนึ่ง  แต่ไม่ทรงทราบว่าเป็นม้าสินธพ  จึงได้ทรงให้คนฝึก</p><p>ม้า   เอาม้านี้ไปฝึก.   แม้คนฝึกม้าก็ไม่รู้ว่าม้านั้นเป็นม้าสินธพ   จึงนำถั่วเหลือง</p><p>ไปให้ลูกม้ากิน.  ลูกม้าก็ไม่กินเพราะไม่สมควรแก่ตน. คนฝึกม้าไม่สามารถฝึกม้า</p><p>นั้น ได้จึงทูลพระราชาว่า   ข้าแต่พระมหาราช  ม้านี้เป็นม้าโกง  พระเจ้าข้า  แล้ว</p><p>ปล่อยไป. วันหนึ่งภิกษุหนุ่มรูปหนึ่ง เคยเป็นคนฝึกม้า ผู้ถือสิ่งของของอุปัชฌาย์</p><p>ไปเห็นม้านั้นเที่ยวไปบนหลังคู  จึงเรียนอุปัชฌาย์ว่า  ท่านขอรับ ลูกม้าสินธพหา</p><p>ค่ามิได้  หากพระราชาทรงทราบพึงทำลูกม้านั้นไห้เป็นม้ามงคล. พระเถระกล่าว</p><p>ว่า นี่คุณ พระราชาเป็นมิจฉาทิฏฐิ ถ้ากระไร พึงทรงเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา</p><p>เธอจงไปทูลพระราชาเถิด.    ภิกษุหนุ่มไปทูลพระราชาว่า  มหาบพิตร มีลูกม้า</p><p>สินธพหาค่ามิได้อยู่ตัวหนึ่ง.   พระราชาตรัสถามว่าพระคุณเจ้าเห็นหรือ,   ภิกษุ</p><p>หนุ่มถวายพระพรว่า   เห็นมหาบพิตร.   ตรัสถามว่า   ได้อะไรจึงจะควร.  ถวาย</p><p>พระพรว่า     ควรได้พระกระยาหารที่มหาบพิตรเสวยในภาชนะทองที่ใส่เครื่อง</p><p>เสวยของมหาบพิตร     รสเครื่องดื่มของมหาบพิตร     กลิ่นหอมดอกไม้ของ</p><p>มหาบพิตร  ถวายพระพร. พระราชารับสั่งให้ให้ทุกอย่าง.  ภิกษุหนุ่มได้ให้คนถือ</p><p>นำไป.  ม้าสูดกลิ่นคิดว่า  ผู้ฝึกม้ารู้คุณของเราเห็นจะพอมีจึงยกศีรษะยืนแลดูอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 350</p><p>ภิกษุหนุ่มเดินไปดีดนิ้วมือกล่าวว่า   กินอาหารเถิด.   ม้าเดินตรงมากินอาหารใน</p><p>ถาดทอง.  ดื่มน้ำมีรส.                  </p><p>           ลำดับนั้นภิกษุหนุ่มเอากลิ่นหอมลูบไล้ม้าแล้วประดับเครื่องประดับของ</p><p>พระราชา   ดีดนิ้ว   กล่าวว่า   จงไปข้างหน้าเถิด.   ม้าเดินไปข้างหน้าภิกษุหนุ่ม</p><p>ได้ยืนในที่ของม้ามงคล.   ภิกษุหนุ่มถวายพระพรว่า  ขอถวายพระพร  ลูกม้านี้หา</p><p>ค่ามิได้.  ขอมหาบพิตรโปรดให้คนฝึกม้าประคบประหงมม้านั้นโดยทำนองนี้สัก</p><p> ๒-๓ วันเถิด   แล้วก็ออกไป.</p><p>           ครั้นล่วงไป ๒-๓ วัน ภิกษุหนุ่มมาทูลถามว่า ขอถวายพระพร     มหา</p><p>บพิตรจะทรงดู  อานุภาพของม้าหรือ. ตรัสว่า ดีซิอาจารย์. เรายืนที่ไหนจึงจะเห็น</p><p>เล่า.ถวายพระพรว่า  ขอมหาบพิตรเสด็จไปยังพระอุทยานเถิด. พระราชารับสั่งให้</p><p>จับม้าไป.  ภิกษุหนุ่มดีดนิ้วมือให้สัญญาแก่ม้าว่า เจ้าจงวิ่งไปรอบต้นไม้ต้นหนึ่ง.</p><p>ม้าวิ่งไปรอบต้นไม้แล้วก็มา.  พระราชามิได้ทรงเห็นม้าวิ่งไปวิ่งมา.  ภิกษุหนุ่ม</p><p>ทูลถามว่า มหาบพิตรทรงเห็นหรือ. ตรัสว่า ไม่เห็นเลยพระคุณเจ้า.  ภิกษุหนุ่ม</p><p>ทูลว่า    ขอมหาบพิตรวางไม้ทำเครื่องหมายพิงค้นไม้ต้นหนึ่งไว้แล้วดีดนิ้วมือ</p><p>กล่าวว่า   เจ้าจงคาบไม้เครื่องหมายนั้นมา.   ม้าวิ่งไปคาบไม้นั้นมา    ทูลถามว่า</p><p>มหาบพิตรทรงเห็นหรือ.  ตรัสว่า  ไม่เห็นเลยพระคุณเจ้า.  ภิกษุหนุ่มดีดนิ้วมือ</p><p>อีกกล่าวว่า  เจ้าจงวิ่งไปรอบ ๆ จนสุดกำแพงพระอุทยานมาเถิด.  ม้าได้ทำอย่าง</p><p>นั้น.   ทูลถามว่า   มหาบพิตรทรงเห็นหรือ.   ตรัสว่า   ไม่เห็นเลยพระคุณเจ้า.</p><p>ภิกษุหนุ่มให้นำผ้ากัมพลสีแดงมาแล้วให้ผูกที่เท้าม้า    ได้ให้สัญญาเหมือนอย่าง</p><p>นั้น.   ม้ากระโดดวิ่งไปจนสุดกำแพง.   ได้ปรากฏ ณ สุดกำแพงพระอุทยานดุจ</p><p>เปลวลูกไฟที่บุรุษมีกำลังแกว่ง.   ม้าไปยืนอยู่  ณ ที่ใกล้.  ทูลถามว่า มหาบพิตร</p><p>ทรงเห็นหรือ.   ตรัสว่า   เห็นแล้วพระคุณเจ้า.   ภิกษุได้ให้สัญญาว่า   เจ้าจงวิ่ง</p><p>ไปรอบ ๆ จนสุดกำแพงสระมงคลโบกขรณี.   ม้าได้วิ่งไปรอบ ๆ  จนสุดกำแพง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 351</p><p>สระมงคลโบกขรณี.  ภิกษุหนุ่มได้ให้สัญญาอีกว่า  เจ้าจงหยั่งลงสู่สระโบกขรณี</p><p>แล้ววิ่งไปบนใบบัวทั้งหมด.   มิได้มีแม้แต่ใบหนึ่งที่ไม่ได้เหยียบก็ดี  ฉีกขาดหัก</p><p>หักก็ดี.   ทูลถามว่า   มหาบพิตรทรงเห็นหรือ.    ตรัสว่า   เห็นแล้วพระคุณเจ้า.</p><p>ภิกษุหนุ่มดีดนิ้วมือแล้ว   ยื่นฝ่ามือออกไป.   ม้าเร็วดุจลมได้กระโดดไปยืนบน</p><p>ฝ่ามือ.   ทูลถามว่า   มหาบพิตรทรงเห็นหรือ.   ตรัสว่า   เห็นแล้วพระคุณเจ้า.</p><p>ม้าชั้นเยี่ยมอย่างนี้ย่อมปฏิบัติกำลังชั้นเยี่ยม  ด้วยเหตุอันยอดเยี่ยมอย่างนี้.</p><p>           บทว่า    <strong>อุตฺตเม  สาขเลฺย</strong>    ในการเป็นม้าควรแก่คำอ่อนหวานชั้น</p><p>เยี่ยม.     ความว่า      ควรฝึกเหตุแห่งการเป็นม้าชั้นเยี่ยมด้วยวาจาอ่อนหวานว่า</p><p>ดูก่อนพ่อม้าเจ้าอย่าคิดไปเลย.     เจ้าจักเป็นม้ามงคลของพระราชา,     เจ้าจักได้</p><p>อาหารมีพระกระยาหารเครื่องเสวยของพระราชาเป็นต้น.      ด้วยเหตุนั้นท่านจึง</p><p>กล่าวว่า  <strong>อุตฺตเม  สาขเลฺย</strong>  ดังนี้.  บทว่า  <strong>ราชโภคฺโค</strong>  คือ เป็นพาหนะ</p><p>สำหรับใช้สอยของพระราชา.   บทว่า  <strong>รญฺโ   องฺคนฺเตฺวว   สงฺข   คจฺฉติ</strong></p><p>นับได้ว่าเป็นองค์ของพระราชา    ความว่าพระราชาเสด็จไปในที่ไหน ๆ  ไปไม่</p><p>ทอดทิ้งดุจมือและเท้าเพราะฉะนั้นจึงนับว่าเป็นองค์.   หรือเป็นองค์หนึ่งในองค์</p><p>แห่งเสนา ๔ เหล่า.  บทว่า   <strong>อเสกฺขาย   สมฺมาทิฏฺิยา</strong>   สัมมาทิฏฐิอันเป็น</p><p>ของพระอเสขะคือ    สัมมาทิฏฐิอันเป็นอรหัตผล.      แม้สัมมาสังกัปปะเป็นต้น</p><p>ก็สัมปยุตด้วยอรหัตผลนั้น .   สัมมาญาณเป็น     สัมมาทิฏฐิดังกล่าวแล้วในก่อน.  </p><p>อนึ่ง  ธรรมที่เหลือเว้นองค์แห่งผล ๘ พึงทราบว่าเป็นวิมุตติ.  บทที่เหลือในบท</p><p>ทั้งปวงง่ายทั้งนั้น.</p><p>           เทศนานี้      พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงถือเอาด้วยธรรมเป็นยอดแห่งพระ- </p><p>อรหัต    แล้วจบลงด้วยสามารถแห่งอุคฆฏิตัญญูบุคคล  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                      <em>จบอรรถกถาภัททาลิสูตรที่  ๕ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 352</p><p>                                      <strong>๖.  ลฑุกิโกปมสูตร</strong></p><p>                                             <strong>พระอุทายี</strong></p><p>           [๑๗๕]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง     พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ใน<strong>อังคุตตราปชนบท</strong>   มี</p><p>นิคมของชาวอังคุตตราปะชื่อ<strong>อาปนะ</strong>เป็นโคจรคาม   ครั้งนั้น   เวลาเข้าพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงนุ่งแล้ว   ทรงถือบาตรและจีวร  เสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังอาปน-</p><p>นิคม     ครั้นเสด็จเที่ยวบิณฑบาตในอาปนนิคมแล้ว      เวลาปัจฉาภัตกลับจาก</p><p>บิณฑบาตแล้วเสด็จเข้าไปยังไพรสณฑ์แห่งหนึ่ง   เพื่อประทับพักกลางวันที่โคน</p><p>ต้นไม้แห่งหนึ่งเวลาเช้าวันนั้น  แม้<strong>ท่านพระอุทายี</strong>ก็นุ่งแล้ว   ถือบาตรและจีวร</p><p>เข้าไปบิณฑบาตยังอาปนนิคม     ครั้นเที่ยวบิณฑบาตในอาปนนิคมแล้ว    เวลา</p><p>ปัจฉาภัตกลับจากบิณฑบาตแล้ว  เข้าไปยังไพรสณฑ์นั้น เพื่อพักกลางวัน  ครั้น </p><p>ถึงไพรสณฑ์นั้นแล้ว  นั่งพักกลางวันที่โคนต้นไม้แห่งหนึ่ง   ครั้งนั้น  เมื่อท่าน</p><p>พระอุทายีอยู่ในที่ลับ เร้นอยู่  เกิดความดำริแห่งจิตอย่างนี้ว่า พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงนำธรรมอันเป็นเหตุแห่งทุกข์เป็นอันมากของเราทั้งหลายออกไปได้หนอ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำธรรมอันเป็นเหตุแห่งสุขเป็นอันมากเข้ามาให้แก่เรา</p><p>ทั้งหลายหนอ พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงนำอกุศลธรรมเป็นอันมากของเราทั้งหลาย</p><p>ออกไปได้หนอ   พระผู้มีพระภาคเจ้า  ทรงนำกุศลธรรมเป็นอันมากเข้ามาให้แก่</p><p>เราทั้งหลายหนอ   ลำดับนั้นเวลาเย็น  ท่านพระอุทายีออกจากที่เร้นแล้ว  เข้าไป</p><p>เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับแล้ว   ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง</p><p>ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 353</p><p>           [๑๗๖]   ท่านพระอุทายีนั่งอยู่  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้ว ได้กราบทูล</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ขอประทานพระวโรกาส  เมื่อข้า</p><p>พระองค์อยู่ในที่ลับ   เร้นอยู่   ได้เกิดความดำริแห่งจิตอย่างนี้ว่า   พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าทรงนำธรรมอันเป็นเหตุแห่งทุกข์เป็นอันมากของเราทั้งหลายออกไปได้</p><p>หนอ   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำธรรมอันเป็นเหตุแห่งสุขเป็นอันมากเข้ามาให้</p><p>แก่เราทั้งหลายหนอ   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำอกุศลธรรมเป็นอันมากของเรา</p><p>ทั้งหลายออกไปได้หนอ  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำกุศลธรรมเป็นอันมากเข้ามา</p><p>ให้แก่เราทั้งหลายหนอ.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ด้วยเมื่อก่อน  ข้าพระองค์เคยฉันได้ทั้งเวลาเย็น</p><p>ทั้งเวลาเช้า    ทั้งเวลาวิกาลในกลางวัน    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ได้มีสมัยหนึ่ง</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เราขอ</p><p>เตือน   เธอทั้งหลายจงละการฉันโภชนะในเวลาวิกาลในเวลากลางวันนั้นเสียเถิด</p><p>ดังนี้   ข้าพระองค์นั้นมีความน้อยใจ   มีความเสียใจ คฤหบดีทั้งหลายผู้มีศรัทธา</p><p>จะให้ของควรเคี้ยวของควรบริโภคอันประณีต  ในเวลาวิกาลในกลางวัน  แก่เรา</p><p>ทั้งหลาย   แม้อันใด   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสการละ  แม้อันนั้นของเราทั้งหลาย</p><p>เสียแล้ว   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์ทั้งหลายนั้น    เมื่อเห็นกะความรัก</p><p>ความเคารพ   ความละอาย   และความเกรงกลัว    ในพระผู้มีพระภาคเจ้า  จึงละ</p><p>การฉันโภชนะในเวลาวิกาลในกลางวันนั้นเสีย  ด้วยประการอย่างนี้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์ทั้งหลายนั้นย่อมฉันในเวลาเย็น และ</p><p>เวลาเช้า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ได้มีสมัยที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุ </p><p>ทั้งหลายมาว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เราขอเตือน  เธอทั้งหลายจงละเว้นการฉัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 354</p><p>โภชนะในเวลาวิกาลในราตรีนั้นเสียเถิด    ดังนี้    ข้าพระองค์นั้นมีความน้อยใจ</p><p>มีความเสียใจว่า    ความที่ภัตทั้งหลายเป็นของปรุงประณีตกว่าอันใด    พระผู้มี- </p><p>พระภาคเจ้าตรัสการละอันนั้นของเราทั้งหลายเสียแล้ว  พระสุคตตรัสการสละคืน</p><p>อันนั้นของเราทั้งหลายเสียแล้ว    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เรื่องเคยมีมาแล้ว  บุรุษ</p><p>คนใดได้ของสมควรจะแกงมาในกลางวัน   จึงบอกภริยาอย่างนี้ว่า   เอาเถิด   จง</p><p>เก็บสิ่งนี้ไว้   เราทั้งหมดเทียว   จักบริโภคพร้อมกันในเวลาเย็น   อะไร ๆ   ทั้ง</p><p>หมดที่สำหรับจะปรุง    ย่อมมีรสในเวลากลางคืน     กลางวันมีรสน้อย    ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์ทั้งหลายนั้นเห็นกะความรัก   ความเคารพ  ความละ</p><p>อาย   และความเกรงกลัวในพระผู้มีพระภาคเจ้า   จึงพากันละการบริโภคโภชนะ</p><p>ในเวลาวิกาลในราตรีนั้นเสีย   ด้วยประการอย่างนี้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เรื่องเคยมีมาแล้ว   ภิกษุทั้งหลายเที่ยวไปบิณฑ-</p><p>บาตในเวลามืดค่ำ   ย่อมเข้าไปในบ่อน้ำครำบ้าง  ลงไปในหลุมโสโครกบ้าง  บุก</p><p>เข้าไปยังป่าหนามบ้าง   เหยียบขึ้นไปบนแม่โคกำลังหลับบ้าง    พบกับโจรผู้ทำ</p><p>โจรกรรมแล้วบ้าง ยังไม่ได้ทำโจรกรรมบ้าง  มาตุคามย่อมชักชวนภิกษุเหล่านั้น</p><p>ด้วยอสัทธรรมบ้าง.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เรื่องเคยมีมาแล้ว    ข้าพระองค์เที่ยวบิณฑบาต</p><p>ในเวลามืดค่ำ    หญิงคนหนึ่งล้างภาชนะอยู่    ได้เห็นข้าพระองค์โดยแสงฟ้าแลบ</p><p>แล้วตกใจกลัวร้องเสียงดังว่า   ความไม่เจริญได้มีแก่เราแล้ว   ปีศาจจะมากินเรา</p><p>หนอ.      เมื่อหญิงนั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว      ข้าพระองค์ได้พูดกะหญิงนั้นว่า</p><p>ไม่ใช่ปีศาจดอกน้องหญิง  เป็นภิกษุยืนเพื่อบิณฑบาต  ดังนี้     หญิงนั้นกล่าว</p><p>ว่า   บิดาของภิกษุตายเสียแล้ว   มารดาของภิกษุตายเสียแล้ว   ดูก่อนภิกษุ  ท่าน</p><p>เอามีดสำหรับเชือดโคที่คมเชือดต้องเสียยังจะดีกว่า    การที่ท่านเที่ยวบิณฑบาต </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 355</p><p>ในเวลาค่ำมืดเพราะเหตุแห่งท้องเช่นนั้น    ไม่ดีเลย  ดังนี้  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>เมื่อข้าพระองค์ระลึกถึงเรื่องนั้นอยู่    มีความคิดอย่างนี้ว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงนำธรรมอันเป็นเหตุแห่งทุกข์เป็นอันมากของเราทั้งหลายออกไปเสียได้หนอ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำธรรมอันเป็นเหตุเเห่งสุขเป็นอันมากเข้ามาให้แก่เรา</p><p>ทั้งหลายหนอ      พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำอกุศลธรรมเป็นอันมากของเราทั้ง-</p><p>หลายออกไปเสียได้หนอ     พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำกุศลธรรมเป็นอันมากเข้า</p><p>มาให้แก่เราทั้งหลายหนอ.</p><p>                                   <strong>อุปมาด้วยนางนกมูลไถ</strong></p><p>           [๑๗๗]   ก็อย่างนั้นแลอุทายี   โมฆบุรุษบางพวกในธรรมวินัยนี้    เมื่อ</p><p>เรากล่าวว่า   จงละโทษสิ่งนี้เสียเถิด     เขากลับกล่าวอย่างนี้ว่า     ทำไมจะต้องว่า</p><p>กล่าวเพราะเหตุแห่งโทษเพียงเล็กน้อยนี้เล่า      พระสมณะนี้ช่างขัดเกลาหนักไป</p><p>เขาจึงไม่ละโทษนั้นด้วย  ไม่เข้าไปตั้งความยำเกรงในเราด้วย  ดูก่อนอุทายี  อนึ่ง</p><p>โทษเพียงเล็กน้อยของภิกษุทั้งหลายผู้ใคร่ในสิกขานั้น   ย่อมเป็นเครื่องผูกอันมี</p><p>กำลัง มั่น แน่นแฟ้น ไม่เปื่อย   เป็นเหมือนท่อนไม้ใหญ่  ดูก่อนอุทายี  เปรียบ</p><p>เหมือนนางนกมูลไถ   ถ้าผูกไว้ด้วยเครื่องผูกคือเถาวัลย์หัวด้วน    ย่อมรอเวลาที่</p><p>จะฆ่าหรือเวลาที่จะถูกมัดหรือเวลาตาย ในที่นั้นเอง  ฉันใด  ดูก่อนอุทายี  ผู้ใด</p><p>พึงกล่าวอย่างนี้ว่า      เครื่องดักคือเถาวัลย์หัวด้วนสำหรับเขาใช้ดักนางนกมูลไถ</p><p>ซึ่งมันรอเวลาที่จะถูกฆ่า   หรือเวลาที่จะถูกมัด    หรือเวลาตายนั้น   เป็นเครื่อง</p><p>ผูกไม่มีกำลัง   บอบบาง   เปื่อย  ไม่มีแก่น   ดังนี้     ผู้นั้นเมื่อกล่าว    ชื่อว่าพึง</p><p>กล่าวโดยชอบหรือหนอ.</p><p>            ไม่ชอบ   พระเจ้าข้า   เครื่องดักคือเถาวัลย์หัวด้วนสำหรับเขาใช้ดักนาง</p><p>นกมูลไถ    ซึ่งมันรอเวลาที่จะถูกฆ่า   หรือเวลาที่จะถูกมัด    หรือเวลาตายในที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 356</p><p>นั้นนั่นแล    เป็นเครื่องผูกมีกำลัง    มั่น   แน่นแฟ้น    ไม่เปื่อย    เป็นเหมือน</p><p>ท่อนไม้ใหญ่   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  โมฆบุรุษบางพวกในธรรมวินัยนี้     ก็ฉันนั้น    เมื่อเรา</p><p>กล่าวว่าจงละโทษนี้เสียเถิด  เขากลับกล่าวอย่างนี้ว่า   ทำไมจะต้องว่ากล่าวเพราะ</p><p>เหตุแห่งโทษเพียงเล็กน้อยนี้เล่า    พระสมณะนี้ช่างขัดเกลาหนักไป     เขาจึงไม่</p><p>ละโทษนั้นด้วย  ไม่เข้าไปตั้งความยำเกรงในเราด้วย   ดูก่อนอุทายี  อนึ่ง  โทษ</p><p>เพียงเล็กน้อยของภิกษุทั้งหลายผู้ใคร่ในสิกขานั้น    เป็นเครื่องผูกมีกำลัง    มั่น</p><p>แน่นแฟ้น  ไม่เปื่อย   เป็นเหมือนท่อนไม้ใหญ่.</p><p>                                      <strong>อุปมาด้วยช้างต้น</strong></p><p>           [๑๗๘]  ดูก่อนอุทายี  ส่วนกุลบุตรบางพวกในธรรมวินัยนี้    เมื่อเรา</p><p>กล่าวว่า  จงละโทษนี้เสียเถิด   เขากล่าวอย่างนี้ว่า   ก็ทำไมจะต้องว่ากล่าวเพราะ</p><p>เหตุแห่งโทษเล็กน้อยเพียงที่ควรละนี้   ซึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสให้เราทั้งหลาย</p><p>ละ   ซึ่งพระสุคตตรัสให้เราทั้งหลายสละคืนเล่า   เขาย่อมละโทษนั้นด้วย    เข้า</p><p>ไปตั้งความยำเกรงในเราด้วย  อนึ่ง  ภิกษุทั้งหลายเหล่าใดผู้ใคร่ในสิกขา   ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายเหล่านั้นละโทษนั้นแล้ว   มีความขวนขวายน้อย  มีขนตก   เยียวยาชีวิต</p><p>ด้วยของที่ผู้อื่นให้    มีใจเป็นดุจมฤคอยู่    โทษเพียงเล็กน้อยของภิกษุเหล่านั้น</p><p>ย่อมเป็นเครื่องผูกไม่มีกำลัง    บอบบาง    เปื่อย   ไม่มีแก่นสาร    ดูก่อนอุทายี</p><p>เปรียบเหมือนช้างต้น    มีงาอันงอนงาม   เป็นราชพาหนะอันประเสริฐ    เคยเข้า</p><p>สงคราม ควาญช้างผูกด้วยเชือกเป็นเครื่องผูกอันมั่น  พอเอี้ยวกายไปหน่อยหนึ่ง</p><p>ก็ทำเครื่องผูกนั้นให้ขาดหมด ทำลายหมด แล้วหลีกไปได้ตามปรารถนา  ฉันใด</p><p>ผู้ใดพึงกล่าวอย่างนี้ว่า    ข้างต้นนั้น    มีงาอันงอนงาม     เป็นราชพาหนะอัน</p><p>ประเสริฐเคยเข้าสงคราม   ควาญช้างผูกเชือกเป็นเครื่องผูกอันมั่นเหล่าใด    พอ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 357</p><p>เอี้ยวกายไปหน่อยหนึ่ง   ก็ทำเครื่องผูกเหล่านั้นให้ขาดหนอ   ทำลายหมด   แล้ว</p><p>หลีกไปได้ตามปรารถนา   เครื่องผูกที่เขาผูกช้างต้นนั้น    เป็นเครื่องผูกมีกำลัง</p><p>มั่น  แน่นแฟ้น    ไม่เปื่อย    เป็นเหมือนท่อนไม้ใหญ่   ดังนี้    ผู้นั้นเมื่อกล่าว</p><p>ชื่อว่าพึงกล่าวโดยชอบหรือหนอ.</p><p>           ไม่ชอบ   พระเจ้าข้า     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ช้างต้นนั้น     มีงาอัน</p><p>งอนงามเป็นราชพาหนะอันประเสริฐ     เคยเข้าสงคราม     เขาผูกด้วยเชือกเป็น</p><p>เครื่องผูกมั่นพอเอี้ยวกายไปหน่อยหนึ่ง    ก็ทำเครื่องผูกเหล่านั้นให้ขาดหมด</p><p>ทำลายหมดแล้วหลีกไปได้ตามความปรารถนา    เครื่องผูกช้างต้น    เป็นเครื่อง</p><p>ผูกไม่มีกำลัง   บอบบาง   เปื่อย   ไม่มีแก่นสาร   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   กุลบุตรบางพวกในธรรมวินัยนี้  ก็ฉันนั้น    เมื่อเรากล่าว</p><p>ว่าจงละโทษนี้เสียเถิด   เขากลับกล่าวอย่างนี้ว่า   ทำไมจะต้องว่ากล่าวเพราะโทษ</p><p>เพียงเล็กน้อยที่ควรละนี้  ซึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสให้เราทั้งหลายละ   ซึ่งพระ-</p><p>สุคตตรัสให้เราทั้งหลายสละคืนด้วยเล่า   ดังนี้   เขาละโทษนั้นด้วย    เข้าไป</p><p>ตั้งความยำเกรงในเราด้วย   อนึ่ง   ภิกษุทั้งหลายเหล่าใดผู้ใคร่ในสิกขา     ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายเหล่านั้นละโทษนั้นแล้วเป็นผู้มีความขวนขวายน้อย   มีขนตก   เยียวยา</p><p>ชีวิตด้วยของที่ผู้อื่นให้  มีใจเป็นดุจมฤคอยู่   ดูก่อนอุทายี  โทษเพียงเล็กน้อยที่</p><p>ควรละของภิกษุเหล่านั้น    เป็นเครื่องผูกไม่มีกำลัง   เปื่อย   ไม่มีแก่นสาร.</p><p>                                        <strong>อุปมาด้วยคนจน</strong>                   </p><p>           [๑๗๙]  ดูก่อนอุทายี  เปรียบเหมือนบุรุษคนจน   ไม่มีอะไรเป็นของ</p><p>ตนไม่ใช่คนมั่งคั่ง    เขามีเรือนเล็ก ๆ  หลังหนึ่ง    มีเครื่องมุงบังและเครื่องผูก</p><p>หลุดลุ่ยต้องคอยไล่กา   มีรูปไม่งาม   มีแคร่อันหนึ่ง   หลุดลุ่ย   มีรูปไม่งาม    มี</p><p>ข้าวเปลือกและพืชสำหรับหว่านประจำปีหม้อหนึ่ง    ไม่ใช่เป็นพันธุ์อย่างดี    มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 358</p><p>ภรรยาคนหนึ่งไม่สวย   เขาเห็นภิกษุผู้อยู่ในอาราม   มีมือและเท้าล้างดีแล้ว   ฉัน</p><p>โภชนะอันเจริญใจ  นั่งอยู่ในที่อันร่มเย็น    ประกอบในอธิจิต    เขาพึงมีความ</p><p>ดำริอย่างนี้ว่า  ดูก่อนท่านผู้เจริญ   ความเป็นสมณะเป็นสุขหนอ    ดูก่อนท่าน</p><p>ผู้เจริญ   ความเป็นสมณะไม่มีโรคหนอ  เราควรจะปลงผมและหนวดแล้วนุ่งห่ม</p><p>ผ้ากาสายะออกบวชเป็นบรรพชิตบ้างหนอ     แต่เขาไม่อาจละเรือนเล็กหลังหนึ่ง</p><p>มีเครื่องมุงบังและเครื่องผูกอันหลุดลุ่ย   ที่ต้องคอยไล่กา   มีรูปไม่งาม     มีแคร่</p><p>อันหนึ่งที่หลุดลุ่ย ไม่งาม  ละแคร่อันหนึ่งที่หลุดลุ่ย  มีรูปไม่งาม  ละข้าวเปลือก</p><p>และพืชสำหรับหว่านประจำปีหม้อหนึ่ง  ไม่ใช่พันธุ์อย่างดี   และภรรยาคนหนึ่ง</p><p>ไม่สวย   แล้วปลงผมและหนวด   นุ่งห่มผ้ากาสายยะ   ออกบวชเป็นบรรพชิตได้</p><p>ฉันใด    ดูก่อนอุทายี   ผู้ใดพึงกล่าวอย่างนี้ว่า   บุรุษนั้นถูกเขาผูกด้วยเครื่องผูก</p><p>เหล่านั้น        ไม่อาจละเรือนเล็ก ๆ หลังหนึ่ง      ซึ่งมีเครื่องมุงบังและเครื่องผูก</p><p>หลุดลุ่ย   ที่ต้องคอยไล่กา   มีรูปไม่งาม   ละแคร่อันหนึ่งที่หลุดลุ่ย    ไม่งาม  ละ</p><p>ข้าวเปลือกและพืชสำหรับหว่านประจำปีหม้อหนึ่ง ไม่ใช่พันธุ์อย่างดี  ละภรรยา</p><p>คนหนึ่ง   ไม่สวย  แล้วปลงผมและหนวด  นุ่งห่มผ้ากาสายะออกบวชเป็น</p><p>บรรพชิตได้   ก็เครื่องผูกของเขานั้นเป็นเครื่องผูกไม่มีกำลัง   บอบบาง    เปื่อย</p><p>ไม่มีแก่นสาร   ดังนี้    ผู้นั้นเมื่อกล่าว   ชื่อว่า   พึงกล่าวโดยชอบหรือหนอ.</p><p>           ไม่ชอบ   พระเจ้าข้า    บุรุษนั้นถูกเขาผูกด้วยเครื่องผูกเหล่าใด    แล้ว</p><p>ไม่อาจละเรือนเล็ก ๆ  หลังหนึ่ง  มีเครื่องมุงบังและเครื่องผูกอันหลุดลุ่ย   ที่ต้อง</p><p>คอยไล่กา  มีรูปไม่งาม   ละแคร่อันหนึ่งอันหลุดลุ่ย   ไม่งาม   ละข้าวเปลือกและ</p><p>พืชสำหรับหว่านประจำปีหม้อหนึ่ง  ไม่ใช่พันธุ์อย่างดี   ละภรรยาคนหนึ่ง  ไม่</p><p>สวย  แล้วปลงผมและหนวด  นุ่งห่มผ้ากาสายะออกบวชเป็นบรรพชิตได้  เครื่อง</p><p>ผูกของเขานั้นเป็นเครื่องผูกมีกำลัง   มั่น   แน่นแฟ้น    ไม่เปื่อย     เป็นเหมือน</p><p>ท่อนไม้ใหญ่  พระเจ้าข้า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 359</p><p>           ดูก่อนอุทายี โมฆบุรุษบางพวกในธรรมวินัยนี้ก็ฉันนั้นเหมือนกัน เมื่อ</p><p>เรากล่าวว่า    จงละโทษนี้เสียเถิด     เขากลับกล่าวอย่างนี้ว่า     ก็ทำไมจะต้องว่า</p><p>กล่าวเพราะเหตุแห่งโทษเพียงเล็กน้อยนี้ด้วยเล่า    พระสมณะนี้ช่างขัดเกลาหนัก</p><p>ไป   เขาไม่ละโทษนั้นด้วย    ไม่เข้าไปตั้งความยำเกรงในเราด้วย   ดูก่อนอุทายี</p><p>อนึ่งโทษเพียงเล็กน้อยของภิกษุทั้งหลายผู้ใคร่ในสิกขานั้น     ย่อมเป็นเครื่องผูก</p><p>มีกำลัง  มั่น    แน่นแฟ้น  ไม่เปื่อย   เป็นเหมือนท่อนไม้ใหญ่.     </p><p>                                                                                    </p><p>                                      <strong>อุปมาด้วยคนมั่งมี</strong></p><p>           [๑๘๐]  ดูก่อนอุทายี   เปรียบเหมือนคฤหบดีหรือบุตรคฤหบดีผู้มั่งคั่ง</p><p>มีทรัพย์มาก    มีโภคะมาก    สะสมทองหลายร้อยแท่ง    สะสมข้าวเปลือก   นา</p><p>ที่ดิน   ภรรยา   ทาส   ทาสี  ไว้เป็นอันมาก   เขาเห็นภิกษุผู้อยู่ในอาราม   มีมือ</p><p>และเท้าล้างดีแล้ว   ฉันโภชนะอันเจริญใจ   นั่งอยู่ในที่อันร่มเย็น    ประกอบใน</p><p>อธิจิต   เขาพึงมีความดำริอย่างนี้ว่า   ท่านผู้เจริญ   ความเป็นสมณะเป็นสุขหนอ</p><p>ท่านผู้เจริญ   ความเป็นสมณะไม่มีโรคหนอ   เราควรจะปลงผมและหนวด    นุ่ง</p><p>ห่มผ้ากาสายะออกบวชเป็นบรรพชิตบ้างหนอ   เขาอาจละทองหลายร้อยแท่ง  ละ</p><p>ข้าวเปลือก   นา   ที่ดิน   ภรรยา   ทาส   ทาสี    เป็นอันมาก    แล้วปลงผมและ</p><p>หนวด  นุ่งห่มผ้ากาสายะ  ออกบวชเป็นบรรพชิตได้ ฉันใด  ดูก่อนอุทายี  ผู้ใด</p><p>พึงกล่าวว่า   เครื่องผูกที่เป็นเครื่องผูกคฤหบดีหรือบุตรคฤหบดี    ซึ่งเขาอาจละ</p><p>ทองหลายร้อยแท่ง   ละข้าวเปลือก  นา  ที่ดิน  ภรรยา  ทาส   ทาสี   เป็นอันมาก</p><p>แล้วปลงผมและหนวด    นุ่งห่มผ้ากาสายะ    ออกบวชเป็นบรรพชิตนั้น    เป็น</p><p>เครื่องผูกมีกำลัง   มั่น   แน่นแฟ้น  ไม่เปื่อย   เป็นเหมือนท่อนไม้ใหญ่    ดังนี้ </p><p>ผู้นั้นเมื่อกล่าว   ชื่อว่าพึงกล่าวโดยชอบที่หรือหนอ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 360</p><p>           ไม่ชอบ  พระเจ้าข้า เครื่องผูกที่เป็นเครื่องผูกคฤหบดีหรือบุตรคฤหบดี</p><p>ซึ่งอาจละทองหลายร้อยแท่ง    ละข้าวเปลือก   นา   ที่ดิน   ภรรยา   ทาส   ทาสี</p><p>เป็นอันมาก   แล้วปลงผมและหนวด   นุ่งห่มผ้ากาสายะ  ออกบวชเป็นบรรพชิต</p><p>นั้นเป็นเครื่องผูกไม่มีกำลัง   บอบบาง   เปื่อย   ไม่มีแก่นสาร   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  กุลบุตรบางพวกในธรรมวินัยนี้  ก็ฉันนั้นเหมือนกัน  เมื่อ</p><p>เรากล่าวว่า     จงละโทษนี้เสียเถิด     เขากลับกล่าวอย่างนี้ว่า    ก็ทำไมจะต้องว่า</p><p>กล่าวเพราะเหตุแห่งโทษเพียงเล็กน้อยซึ่งควรละนี้       ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส</p><p>ให้เราทั้งหลายละ   ที่พระสุคตตรัสให้เราทั้งหลายสละคืนด้วยเล่า    กุลบุตรเหล่า</p><p>นั้นย่อมละโทษนั้นด้วย      เข้าไปตั้งความยำเกรงในเราด้วย      ภิกษุทั้งหลาย</p><p>เหล่าใดผู้ใคร่ในสิกขา  ภิกษุทั้งหลายเหล่านั้นละโทษนั้นแล้ว  เป็นผู้มีความ</p><p>ขวนขวายน้อย    มีขนตก    เยียวยาชีวิตด้วยของที่ผู้อื่นให้    มีใจเป็นดุจมฤคอยู่</p><p>ดูก่อนอุทายี     โทษเพียงเล็กน้อยของภิกษุเหล่านั้น     เป็นเครื่องผูกไม่มีกำลัง</p><p>บอบบาง   เปื่อย   ไม่มีแก่นสาร.</p><p>                                      <strong>บุคคล  ๔  จำพวก</strong></p><p>           [๑๘๑]  ดูก่อนอุทายี    บุคคล ๔ จำพวกนี้    มีปรากฏอยู่ในโลก ๔</p><p>จำพวกเป็นไฉน    ดูก่อนอุทายี    บุคคลบางคนในโลกนี้     เป็นผู้ปฏิบัติเพื่อละ</p><p>อุปธิ    เพื่อสละคืนอุปธิ    แต่ความดำริที่แล่นไป    อันประกอบด้วยอุปธิ    ยัง</p><p>ครอบงำผู้ปฏิบัติเพื่อละอุปธิ    เพื่อสละคืนอุปธินั้นได้อยู่    ผู้นั้นยังรับเอาความ</p><p>ดำรินั้นไว้   ไม่ละ  ไม่บรรเทา   ไม่ทำให้สิ้นสุด  ไม่ให้ถึงความไม่มี   เราเรียก</p><p>บุคคลนี้แลว่า   ผู้อันกิเลสประกอบไว้   ไม่ใช่ผู้อันกิเลสคลายแล้ว   ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุไร   เพราะความที่อินทรีย์เป็นของต่างกันในบุคคลนี้    เรารู้แล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 361</p><p>           ดูก่อนอุทายี    ส่วนบุคคลบางคนในโลกนี้     เป็นผู้ปฏิบัติเพื่อละอุปธิ</p><p>เพื่อสละคืนอุปธิ    ความดำริที่แล่นไป    อันประกอบด้วยอุปธิ    ยังครอบงำผู้</p><p>ปฏิบัติเพื่อละอุปธิ     เพื่อสละคืนอุปธินั้นได้อยู่      แต่ผู้นั้นไม่รับเอาความดำริ</p><p>เหล่านั้นไว้    ละได้    บรรเทาได้    ทำให้สิ้นสุดได้    ให้ถึงความไม่มีได้    แม้</p><p>บุคคลผู้นี้      เราก็กล่าวว่า     ผู้อันกิเลสประกอบไว้    ไม่ใช่ผู้อันกิเลสคลายแล้ว</p><p>ข้อนั้นเพราะเหตุไร เพราะความที่อินทรีย์เป็นของต่างกันในบุคคลนี้   เรารู้แล้ว.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   บุคคลบางคนในโลกนี้   เป็นผู้ปฏิบัติเพื่อละอุปธิ  เพื่อ</p><p>สละคืนอุปธิ  ความดำริที่แล่นไป   อันประกอบด้วยอุปธิ   ยังครอบงำผู้ปฏิบัติ</p><p>เพื่อละอุปธิ   เพื่อสละคืนอุปธินั้นได้อยู่    เพราะความหลงลืมแห่งสติในบางครั้ง</p><p>บางคราว   ความดำริที่แล่นไป   อันประกอบด้วยอุปธิ   ยังครอบงำผู้ปฏิบัติเพื่อ</p><p>ละอุปธิ     เพื่อสละคืนอุปธินั้นได้อยู่     ความบังเกิดแห่งสติช้าไป    ที่จริงเขาละ</p><p>บรรเทา  ทำให้สิ้นสุด  ให้ถึงความไม่มี   ซึ่งความดำรินั้นฉับพลัน.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  เปรียบเหมือนบุรุษเอาหยาดน้ำสองหยาด  หรือสามหยาด</p><p>หยดลงในกะทะเหล็กอันร้อนอยู่ตลอดวัน   หยาดน้ำตกลงช้าไป  ความจริงหยาด</p><p>น้ำถึงความสิ้นไปแห้งไปนั้นเร็วกว่า    ฉันใด    ดูก่อนอุทายี    บุคคลบางคนใน</p><p>โลกนี้   ก็ฉันนั้น  เป็นผู้ปฏิบัติเพื่อละอุปธิ  เพื่อสละคืนอุปธิ  ความดำริที่แล่นไป</p><p>อันประกอบด้วยอุปธิ   ยังครอบงำผู้ปฏิบัติเพื่อละอุปธิ   เพื่อสละคืนอุปธินั้นได้</p><p>อยู่    เพราะความหลงลืมแห่งสติในบางครั้งบางคราว   ความบังเกิดแห่งสติช้าไป</p><p>ที่จริงเขาละ  บรรเทา  ทำให้สิ้นสุด  ให้ถึงความไม่มี  ซึ่งความดำรินั้นฉับพลัน</p><p>ถึงบุคคลนี้เราก็กล่าวว่า   ผู้อันกิเลสประกอบไว้    มิใช่ผู้อันกิเลสคลายแล้ว   ข้อ</p><p>นั้นเพราะเหตุไร   เพราะความที่อินทรีย์เป็นของต่างกันในบุคคลนี้    เรารู้แล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 362</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ก็บุคคลบางคนในโลกนี้     รู้ว่าเบญจขันธ์อันชื่อว่าอุปธิ</p><p>เป็นมูลแห่งทุกข์   ครั้นรู้ดังนี้แล้ว   เป็นผู้ไม่มีอุปธิ   แล้วน้อมจิตไปในนิพพาน</p><p>เป็นที่สิ้นอุปธิ บุคคลนี้เรากล่าวว่า ผู้อันกิเลสคลายแล้ว  มิใช่ผู้อันกิเลสประกอบ</p><p>ไว้   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะความที่อินทรีย์เป็นของต่างกันในบุคคลนี้   เรา</p><p>รู้แล้ว   ดูก่อนอุทายี   บุคคล  ๔ จำพวกนี้   มีปรากฏอยู่ในโลก.</p><p>                                      <strong>ว่าด้วยกามคุณ  5</strong></p><p>           [๑๘๒]  ดูก่อนอุทายี   กามคุณห้าเหล่านี้   กามคุณห้าเป็นไฉน   คือ</p><p>รูปอันพึงรู้แจ้งด้วยจักษุที่สัตว์ปรารถนารักใคร่ชอบใจ เป็นสิ่งที่น่ารัก  ประกอบ</p><p>ด้วยกาม เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด  เสียงอันพึงรู้แจ้งด้วยโสตะ . . . กลิ่นอันพึง</p><p>รู้แจ้งด้วยฆานะ . . .   รสอันพึงรู้แจ้งด้วยชิวหา. . .   โผฏฐัพพะอันพึงรู้แจ้งด้วย</p><p>กาย    ที่สัตว์ปรารถนารักใคร่ชอบใจ    เป็นสิ่งน่ารัก   ประกอบด้วยกาม   เป็นที่ </p><p>ทั้งแห่งความกำหนัด   กามคุณห้านี้แล.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ความสุขโสมนัสที่เกิดเพราะอาศัยกามคุณห้านี้  เรากล่าว</p><p>ว่ากามสุข    ความสุขไม่สะอาด    ความสุขของปุถุชน    ไม่ใช่สุขของพระอริยะ</p><p>อันบุคคลไม่ควรเสพ   ไม่ควรให้เกิดมี    ไม่ควรทำให้มาก   ควรกลัวแต่สุขนั้น.</p><p>                                              <strong>ฌาน  ๔</strong></p><p>           [๑๘๓]  ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้   สงัดจากกาม   สงัดจาก</p><p>อกุศลธรรม    บรรลุปฐมฌาน    มีวิตก    มีวิจาร    มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่</p><p>บรรลุทุติยฌาน   มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน   เป็นธรรมเอกผุดขึ้น   ไม่มี </p><p>วิตก    ไม่มีวิจาร    เพราะวิตกวิจารสงบไป    มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่    มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 363</p><p>อุเบกขา   มีสติ   มีสัมปชัญญะ    เสวยสุขด้วยนามกาย   เพราะปีติสิ้นไป   บรรลุ</p><p>ตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลายสรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้    เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติ</p><p>อยู่เป็นสุข   บรรลุจตุตถฌาน   ไม่มีทุกข์   ไม่มีสุข    เพราะละสุขละทุกข์   และ</p><p>ดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้  มีอุเบกขา   เป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่   ฌานทั้ง</p><p>สี่นี้เรากล่าวว่า    ความสุขเกิดแต่ความออกจากกาม     ความสุขเกิดแต่ความสงัด</p><p>ความสุขเกิดแต่ความสงบ     ความสุขเกิดแต่ความสัมโพธิ     อันบุคคลควรเสพ</p><p>ควรให้เกิดมี   ควรทำให้มาก   ไม่ควรกลัวแต่สุขนั้น    ดังนี้.</p><p>           [๑๘๔]   ดูก่อนอุทายี   ภิกษุในธรรมวินัยนี้   สงัดจากกาม    สงัดจาก</p><p>อกุศลธรรม      บรรลุปฐมฌาน    มีวิตก    มีวิจาร    มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่</p><p>ดูก่อนอุทายี    ปฐมฌานเรากล่าวว่ายังหวั่นไหว   ก็ในปฐมฌานนั้น   ยังมีอะไร</p><p>หวั่นไหว    ข้อที่วิตกและวิจารยังไม่ดับในปฐมฌานนี้     เป็นความหวั่นไหวใน</p><p>ปฐมฌานนั้น    ดูก่อนอุทายี   ภิกษุในธรรมวินัยนี้     บรรลุทุติยฌาน   มีความ</p><p>ผ่องใสแห่งจิตในภายใน   เป็นธรรมเอกผุดขึ้น   ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร    เพราะ</p><p>วิตกวิจารสงบไป    มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่    ดูก่อนอุทายี    แม้ทุติยฌานนี้ </p><p>เราก็กล่าวว่ายังหวั่นไหว   ก็ในทุติยฌานนั้น   ยังมีอะไรหวั่นไหว   ข้อที่ปีติและ</p><p>สุขยังไม่ดับในทุติยฌานนี้     เป็นความหวั่นไหวในทุติยฌานนั้น   ดูก่อนอุทายี</p><p>ภิกษุในธรรมวินัยนี้    มีอุเบกขา   มีสติ   มีสัมปชัญญะ     เสวยสุขด้วยนามกาย</p><p>เพราะปีติสิ้นไป  บรรลุตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลายสรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้</p><p>เป็นผู้มีอุเบกขา   มีสติอยู่เป็นสุข.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   แม้ตติยฌานนี้    เราก็กล่าวว่ายังหวั่นไหว  ก็ในตติยฌาน</p><p>นั้นยังมีอะไรหวั่นไหว   ข้อที่อุเบกขาและสุขยังไม่ดับในตติยฌานนี้    เป็นความ</p><p>หวั่นไหวในตติยฌานนั้น  ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้   บรรลุจตุตถฌาน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 364</p><p>อันไม่มีทุกข์  ไม่มีสุข  เพราะละสุข  ละทุกข์   และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้</p><p>มีอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่   จตุตถฌานนี้   เรากล่าวว่า  ไม่หวั่นไหว.</p><p>                            <strong>การละรูปฌานและอรูปฌาน</strong></p><p>           [๑๘๕]  ดูก่อนอุทายี   ภิกษุในธรรมวินัยนี้    สงัดจากกาม   สงัดจาก</p><p>อกุศลธรรม    บรรลุปฐมฌาน     มีวิตก    มีวิจาร    มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่</p><p>ปฐมฌานนี้     เรากล่าวว่า   ไม่ควรทำความอาลัย   เธอทั้งหลายจงละเสีย   จงก้าว</p><p>ล่วงเสีย   ก็อะไรเล่าเป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงปฐมฌานนั้น   ดูก่อนอุทายี   ภิกษุ</p><p>ในธรรมวินัยนี้   บรรลุทุติยฌาน    มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน   เป็นธรรม</p><p>เอกผุดขึ้น   ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร   เพราะวิตกวิจารสงบไป  มีปีติและสุขเกิดแต่</p><p>สมาธิอยู่   นี้เป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงปฐมฌานนั้น  ดูก่อนอุทายี  แม้ทุติยฌานนี้</p><p>เราก็กล่าวว่า   ไม่ควรทำความอาลัย   เธอทั้งหลายจงละเสีย   จงก้าวล่วงเสีย   ก็</p><p>อะไรเล่าเป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงทุติยฌานนั้น.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ภิกษุในธรรมวินัยนี้   มีอุเบกขา   มีสติ   มีสัมปชัญญะ</p><p>เสวยสุขด้วยนามกาย  เพราะปีติสิ้นไป  บรรลุตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลายสรร-</p><p>เสริญว่า  ผู้ได้ฌานนี้  เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติ  อยู่เป็นสุข  นี้เป็นธรรมเครื่องก้าว</p><p>ล่วงตติยฌานนั้น   ดูก่อนอุทายี    แม้ตติยฌานนี้เราก็กล่าวว่า    ไม่ควรทำความ</p><p>อาลัย   เธอทั้งหลายจงละเสีย    จงก้าวล่วงเสีย    ก็อะไรเล่าเป็นธรรมเครื่องก้าว</p><p>ล่วงตติยฌานนั้น  ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้   บรรลุจตุตถฌาน  ไม่มี</p><p>ทุกข์   ไม่มีสุข   เพราะละสุขละทุกข์    และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้   มี</p><p>อุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่   นี้เป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงตติยฌานนั้น.</p><p>           ดูก่อนอุทายี     แม้จตุตถฌานนี้เราก็กล่าวว่า     ไม่ควรทำความอาลัย</p><p>เธอทั้งหลายจงละเสีย  จงก้าวล่วงเสีย  ก็อะไรเล่าเป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงจตุตถ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 365</p><p>ฌานนั้น    ดูก่อนอุทายี    ภิกษุในธรรมวินัยนี้     บรรลุอากาสานัญจายตนฌาน</p><p>ด้วยบริกรรมว่า    อากาศไม่มีที่สุด    เพราะล่วงรูปสัญญาได้โดยประการทั้งปวง</p><p>เพราะดับปฏิฆสัญญาได้ เพราะไม่มนสิการนานัตตสัญญาอยู่  นี้เป็นธรรมเครื่อง</p><p>ก้าวล่วงจตุตถฌานนั้น.</p><p>           ดูก่อนอุทายี    แม้อากาสานัญจายตนฌานนั้น    เราก็กล่าวว่า   ไม่ควร</p><p>ทำความอาลัย     เธอทั้งหลายจงละเสีย     จงก้าวล่วงเสีย     ก็อะไรเล่าเป็นธรรม</p><p>เครื่องก้าวล่วงอากาสานัญจายคนฌานนั้น     ดูก่อนอุทายี    ภิกษุในธรรมวินัยนี้</p><p>บรรลุวิญญาณัญจายตนฌาน  ด้วยบริกรรมว่า   วิญญาณไม่มีที่สุด   เพราะล่วง</p><p>อากาสานัญจายตนฌานได้   โดยประการทั้งปวงอยู่    นี้เป็นธรรมเครื่องก้าวล่วง</p><p>อากาสานัญจายตนฌานนั้น    ดูก่อนอุทายี    แม้วิญญาณัญจายตนฌานนี้   เราก็</p><p>กล่าวว่า   ไม่ควรทำความอาลัย   เธอทั้งหลายจงละเสีย   จงก้าวล่วงเสีย   ก็อะไร</p><p>เล่าเป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงวิญญาณัญจายตนฌานนั้น.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้    บรรลุอากิญจัญญายตนฌาน  ด้วย</p><p>บริกรรมว่า   อะไร ๆ  ก็ไม่มี   เพราะล่วงวิญญาณัญจายตนฌานได้โดยประการ</p><p>ทั้งปวงอยู่  นี้เป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงวิญญาณัญจายตนฌานนั้น แม้อากิญจัญญา-</p><p>ยตนฌานนั้น เราก็กล่าวว่า  ไม่ควรทำความอาลัย  เธอทั้งหลายจงละเสีย  จงก้าว</p><p>ล่วงเสีย    ก็อะไรเล่าเป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงอากิญจัญญายตนฌานนั้น     ดูก่อน</p><p>อุทายี   ภิกษุในธรรมวินัยนี้   บรรลุเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน   เพราะล่วง</p><p>อากิญจัญญายตนฌานได้โดยประการทั้งปวงอยู่     นี้เป็นธรรมเครื่องก้าวล่วง</p><p>อากิญจัญญายตนฌานนั้น    แม้เนวสัญญานาสัญญายตนฌานนี้    เราก็กล่าวว่า</p><p>ไม่ควรทำความอาลัย    เธอทั้งหลายจงละเสีย    จงก้าวล่วงเสีย    ก็อะไรเล่าเป็น</p><p>ธรรมเครื่องก้าวล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานนั้น    ดูก่อนอุทายี   ที่ภิกษุใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 366</p><p>ธรรมวินัยนี้  บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ  เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน</p><p>ได้โดยประการทั้งปวงอยู่     นี้เป็นธรรมเครื่องก้าวล่วงเนวสัญญานาสัญญายตน-</p><p>ฌานนั้น    เรากล่าวการละกระทั่งเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน    ด้วยประการ </p><p>ฉะนี้แล   ดูก่อนอุทายี   เธอเห็นหรือหนอซึ่งสังโยชน์ละเอียดก็ดี    หยาบก็ดีนั้น</p><p>ที่เรามิได้กล่าวถึงการละนั้น.</p><p>           อุ.   ไม่เห็นเลย  พระเจ้าข้า.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระสูตรนี้แล้ว   ท่านพระอุทายียินดีชื่นชม</p><p>พระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.  </p><p>                                       <em>จบลฑุกิโกปมสูตรที่  ๖</em></p><p>                         <strong>๖.   อรรถกถาลฏุกิโกปมสูตร</strong><sup>๑</sup></p><p>           <strong>ลฏฺกิโกปมสูตร</strong>  มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า  <strong>เยน  โส  วนสณฺโฑ</strong>    เข้าไปยัง</p><p>ไพรสณฑ์นั้น ความว่า พระมหาอุทายีเถระนี้   เข้าไปบิณฑบาตกับพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าแล้วหลีกออกไปพร้อมกับพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น.  เพราะฉะนั้นพึงทราบ</p><p>ว่า   พระมหาอุทายีเถระเข้าไปยังไพรสณฑ์ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าพึงเสด็จเข้าไป.</p><p>บทว่า  <strong>อปหตฺตา</strong>  คือนำออกไป.  บทว่า  <strong>อุปหตฺตา</strong>  คือนำเข้าไป.   บทว่า</p><p><strong>ปฏิสลฺลานา  วุฏฺิโต</strong>   ท่านพระมหาอุทายีเถระออกจากที่เร้น   คือออกจาก</p><p>ผลสมาบัติ.  บทว่า  <strong>ย  ภควา</strong>  ในสมัยใดพระผู้มีพระภาคเจ้า.   บทว่า  <strong>อิงฺฆ</strong></p><p>   ๑.  บาลีว่า  ลฑุกิโกปมสูตร </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 367</p><p>เป็นนิบาต   ลงในความบังคับ.  บทว่า  <strong>อฺถตฺต</strong>   ความที่จิตเป็นอย่างอื่น.</p><p>เราไม่ได้โภชนะอันประณีตเห็นปานนี้    เพราะอาศัยพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์</p><p>นั้น.  จักยังชีวิตให้เป็นไปได้อย่างไร  ด้วยประการฉะนี้พึงทราบว่า  เพราะอาศัย</p><p>ลาภคือโภชนะอันประณีต  จึงได้เป็นอยู่ได้.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>ภูตปุพฺพ</strong>   เรื่องเคยมีมาแล้วนี้   พระอุทายีเถระแสดงความ</p><p>ที่โภชนะเป็นของประณีตในเวลากลางคืน.  บทว่า  <strong>สูเปยฺย</strong>  ของควรจะแกง ได้</p><p>แก่ปลา  เนื้อและหน่อไม้เป็นต้น   ควรนำไปแกง. บทว่า  <strong>สมคฺคา  ภุญฺชิสฺสาม</strong></p><p>เราจักบริโภคพร้อมกันคือบริโภคร่วมกัน.     บทว่า  <strong>สงฺขติโย</strong>   คือของเคี้ยว</p><p>สำหรับจะปรุงบริโภค.  บทว่า  <strong>สพฺพา  ตา  รตฺตึ</strong>   คือ  ของเคี้ยวสำหรับปรุง</p><p>บริโภคทั้งหมดเหล่านั้น    ย่อมมีรสในเวลากลางคืน.    แต่กลางวันมีรสน้อยนิด</p><p>หน่อย.   เพราะกลางวันมนุษย์ทั้งหลายยังชีวิตให้เป็นไปด้วยข้าวยาคูและข้าวต้ม</p><p>เป็นต้น    กลางคืนย่อมบริโภคตามส่วนที่ถึง   ตามสติ   ตามความประณีต.  ด้วย</p><p>บทว่า  <strong>ภูตปุพฺพ</strong>  นี่อีก  ท่านพระอุทายีเถระแสดงถึงโทษในการบริโภคในกลาง</p><p>คืนและเวลาวิกาล.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า <strong>อนฺธการติมิสาย</strong> ได้แก่ ในเวลามืดมาก. บทว่า</p><p><strong>มาณเวหิ</strong>  ได้แก่  พวกโจร.  บทว่า <strong>กตกมฺเมหิ</strong>  คือทำโจรกรรม.  ได้ยินว่า</p><p>โจรเหล่านั้นทำโจรกรรมฆ่ามนุษย์แล้ว   ถือเอาโลหิตในลำคอเป็นต้น  เพื่อต้อง</p><p>การนำกรรมที่สำเร็จเพราะได้บวงสรวงเทวดาไว้เข้าไปแก้บน.   โจรเหล่านั้น</p><p>สำคัญว่า เมื่อมนุษย์อื่นถูกฆ่า ก็จักเกิดโกลาหล.  ชื่อว่า  ผู้แสวงหาบรรพชิตย่อม</p><p>ไม่มี   จึงจับภิกษุทั้งหลายฆ่า.   ท่านกล่าวบทนั้นหมายถึงความข้อนี้.   บทว่า</p><p><strong>อกตกมฺเมหิ</strong>  ยังไม่ทำโจรกรรม  คือ  ประสงค์จะทำพลีกรรมก่อนเพื่อให้สำเร็จ</p><p>การงานในเวลามาจากดงเข้าสู่บ้าน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 368</p><p>           บทว่า  <strong>อสทฺธมฺเมน  นิมนฺเตติ</strong>  มาตุคามย่อมเชื้อเชิญด้วยอสัทธรรม</p><p>คือ  เชื้อเชิญด้วยเมถุนธรรมว่า  ข้าแต่ภิกษุ  ท่านจงมาเถิด.   วันนี้ท่านจักฉันใน</p><p>ที่นี้แหละ   จักอยู่ในที่นี้ตลอดคืนหนึ่งแล้วเสวยสมบัติ   พรุ่งนี้จึงค่อยไป.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>ภูตปุพฺพ</strong>  นี้อีก    ท่านพระอุทายีเถระกล่าวถึงเหตุที่เห็น</p><p>ด้วยตนเอง.   บทว่า   <strong>วิชฺชนฺตริกาย</strong>  โดยแสงฟ้าแลบคือโดยขณะที่สายฟ้าส่อง</p><p>แสง.    บทว่า    <strong>วิสฺสรมกาสิ</strong>   คือร้องเสียงดัง.    บทว่า    <strong>อภุมฺเม</strong>   ความว่า</p><p>คำว่า   <strong>ภู</strong>     ได้แก่   ความเจริญ    คำว่า   <strong>อภู</strong>    ได้แก่   ความเสื่อม.   อธิบายว่า</p><p>ความพินาศได้มีแก่เรา.   บทว่า   <strong>ปิสาโจ   วต   ม</strong>   คือ   ปีศาจจะมากินเรา.</p><p>           พึงทราบความในบทนี้ว่า   <strong>อาตุมารี   มาตุมารี</strong>   ดังต่อไปนี้.  บทว่า</p><p><strong>อาตุ</strong> ได้แก่ บิดา. บทว่า <strong>มาตุ</strong>  ได้แก่  มารดา.  ท่านอธิบายว่า  บิดาหรือมารดา</p><p>ของภิกษุใดยังมีอยู่     มารดาบิดาเกิดความเอ็นดูภิกษุนั้นว่า    เป็นบุตรของเรา</p><p>แล้วให้ของเคี้ยวของฉันอย่างใดอย่างหนึ่ง ให้นอนในที่แห่งหนึ่ง   ภิกษุนั้นจะไม่</p><p>เที่ยวบิณฑบาตในกลางคืนอย่างนี้เลย.  แต่มารดาบิดาของท่านคงจะตายเสียแล้ว</p><p>ท่านจึงเที่ยวไปอย่างนี้.</p><p>           บทว่า   <strong>เอเมว   ปน</strong>    ก็อย่างนั้นแล   คือ   โมฆบุรุษทั้งหลายไม่เห็น</p><p>อานิสงส์ไร ๆ อย่างนั้น.   พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงติเตียนจึงตรัสว่า  <strong>เอว-</strong></p><p><strong>มาหสุ</strong>  เขากลับมากล่าวโดยไม่มีเหตุอย่างนี้.    ในบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>อาหสุ</strong></p><p>คือ ย่อมกล่าว. บทว่า  <strong>กึ ปนิมสฺส</strong> คือ ทำไมจึงต้องว่ากล่าวเพราะเหตุแห่งโทษ</p><p>เพียงเล็กน้อยนี้เล่า.  ควรทำเป็นดุจไม่เห็นไม่ได้ยินมิใช่หรือ.  บทว่า  <strong>โอรมตฺ-</strong></p><p><strong>ตกสฺส</strong> คือ พอประมาณ.  บทว่า  <strong>อธิสลฺเลขเตวาย</strong>  พระสมณะนี้ช่างขัดเกลา</p><p>หนักไป คือ  พระสมณะนี้ย่อมขัดเกลาเกินไป คือ  ทำความพยายามหนักไป  ดุจ</p><p>ดื่มเนยข้น  ดุจตัดสายก้านบัวด้วยเลื่อย.  บทว่า  <strong>สิกฺขากามา</strong>  ผู้ใคร่ในการศึกษา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 369</p><p>คือ ผู้ใคร่การศึกษา  ดุจพระสารีบุตรและพระโมคคัลลานะเป็นต้นฉะนั้น. ไม่เข้า</p><p>ไปตั้งความยำเกรงในท่านเหล่านั้น.   โมฆบุรุษเหล่านั้นมีความคิดอย่างนี้ว่าหาก</p><p>ภิกษุเหล่านี้พึงกล่าวว่า   ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า   ขอพระองค์จงนำโทษเพียง</p><p>เล็กน้อยออกไป.  ทำไมพระศาสดาไม่ทรงนำออกไป.  อนึ่ง  ครั้นภิกษุทั้งหลาย</p><p>ไม่กล่าวอย่างนี้นั่งแวดล้อมพระผู้มีพระภาคเจ้า   ย่อมได้ความอุตสาหะอย่างยิ่งว่า</p><p><strong>เอว  ภควา  สาธุ   ภควา  สาธุ  ภควา  ปญฺเปถ  ภควา</strong>  ความว่าข้าแต่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า  อย่างนี้  ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า เป็นความดี ข้าแต่พระผู้-</p><p>มีพระภาคเจ้า  เป็นความดี   ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า    ขอพระองค์ทรงบัญญัติ</p><p>เถิด. เพราะฉะนั้น  โมฆบุรุษทั้งหลายชื่อว่า   ไม่เข้าไปตั้งความยำเกรงในภิกษุ</p><p>เหล่านั้น.</p><p>            บทว่า  <strong>เตส</strong>  คือ   แห่งโมฆบุรุษบางพวกเหล่านั้น.   บทว่า  <strong>ต</strong>  คือ</p><p>ควรละโทษเพียงเล็กน้อยนั้น.  บทว่า.  <strong>ถูโล   กฬิงฺคโร</strong>   เหมือนท่อนไม้ใหญ่</p><p>คือ เหมือนไม้ใหญ่ผูกไว้ที่คอ.  บทว่า <strong>ลฏุกิกา</strong><sup>๑</sup><strong>  สกุณิกา</strong> คือ นางนกมูลไถ.</p><p>นัยว่านางนกมูลไถ่นั้นร้อง   ๑๐๐ ครั้ง ฟ้อน ๑๐๐ ครั้ง  หาอาหารคราวเดียว.  คน</p><p>เลี้ยงโคเป็นต้นเห็นนางนกมูลไถนั้นบินจากอากาศยืนอยู่บนพื้นดินจึงเอาเถาวัลย์</p><p>หัวด้วนผูกไว้เพื่อจะเล่นอย่างเลี้ยงลูกสัตว์. ท่านกล่าวอุปมานี้หมายถึงการผูกนั้น.</p><p>บทว่า  <strong>อาคเมติ</strong>  ย่อมรอคือย่อมถึง.  บทว่า  <strong>ตญฺหิ  ตสิสา</strong>  คือ  การผูกด้วย</p><p>เถาวัลย์หัวด้วนนั้น ชื่อว่าเป็นเครื่องผูกมัดมีกำลัง  เพราะนางนกมูลไถมีร่างกาย</p><p>เล็กและมีกำลังน้อย   เชือกใยกาบมะพร้าวก็ยังใหญ่ขาดได้ยาก.</p><p>            บทว่า   <strong>เตส</strong>   ชื่อว่าเครื่องผูกมัดมีกำลังเพราะโมฆบุรุษมีศรัทธาอ่อน</p><p>และเพราะมีปัญญาอ่อน     แม้โทษเพียงวัตถุแห่งอาบัติทุกกฏ    ก็เป็นของใหญ่</p><p>ละได้ยาก  ดุจวัตถุแห่งปาราชิกฉะนั้น.</p><p>    ๑.  บาลีเป็น  ลฑุกิกา. </p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 370</p><p>           พึงทราบความในธรรมฝ่ายขาวดังต่อไปนี้.    บทว่า  <strong>ปหาตพฺพสฺส</strong></p><p>พึงละ   ความว่า   มีข้อที่พระผู้มีพระภาคเจ้า   ควรตรัสเพราะเหตุแห่งโทษเพียง</p><p>เล็กน้อยที่ควรละนี้   ซึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสให้เราละ.   อธิบายว่า   แม้ทราบ</p><p>พระประสงค์ของพระผู้มีพระภาคเจ้าอย่างนี้แล้ว    ก็ควรละมิใช่หรือ.   บทว่า</p><p><strong>อปฺโปสฺสุกฺกา</strong>   มีความขวนขวายน้อย   คือไม่มีความขวนขวายเลย.   บทว่า</p><p><strong>ปนฺนโลมา</strong>   มีขนตก  คือ ไม่มีขนชัน  เพราะกลัวจะพึงละโทษเพียงเล็กน้อย</p><p>นั้น.   บทว่า   <strong>ปรทวุตฺตา</strong>   คือ   มีความเป็นอยู่ด้วยของผู้อื่นให้    อธิบายว่า</p><p>เลี้ยงชีวิตด้วยของที่ได้จากผู้อื่น.   บทว่า   <strong>มิคภูเตน  เจตสา  วิหรนฺติ</strong>  มีใจ</p><p>เป็นดุจมฤคอยู่   คือ  เป็นผู้ตั้งอยู่ในฝ่ายแห่งความไม่หวังอยู่.  จริงอยู่มฤคได้รับ</p><p>การประหารแล้วไม่คิดว่า   เราจักไปยังที่อยู่ของมนุษย์แล้วจักได้ยาหรือน้ำมันใส่</p><p>แผล   ครั้นได้รับการประหารแล้วจึงเข้าไปยังป่าที่มิใช่บ้าน  ทำที่ถูกประหารไว้</p><p>เบื้องหลังแล้วนอน  ครั้นสบายดีก็ลุกไป. มฤคทั้งหลายตั้งอยู่ในฝ่ายแห่งความไม่</p><p>หวังอย่างนี้.  ท่านกล่าวว่า  <strong>มิคภูเตน  เจตสา  วิหนฺติ</strong>  มีใจเป็นดุจมฤคอยู่หมาย</p><p>ถึงข้อนี้.  บทว่า  <strong>ตญฺหิ   ตสฺส</strong>   คือการผูกด้วยเชือกนั้น   ชื่อว่าเป็นเครื่องผูก</p><p>บอบบาง  เพราะพญาช้างนั้นมีกายใหญ่มีกำลังมาก  จึงเป็นเครื่องผูกที่ขาดได้ง่าย</p><p>ดุจเถาวัลย์หัวด้วนฉะนั้น.  บทว่า   <strong>เตส  ต</strong>  คือ  โทษเพียงเล็กน้อยของภิกษุ</p><p>เหล่านั้นเป็นโทษที่ละได้ง่าย    เพราะกุลบุตรทั้งหลายมีศรัทธามากมีปัญญามาก</p><p>แม้วัตถุแห่งปาราชิกอันเป็นของใหญ่ก็ละได้ง่าย    ดุจเพียงวัตถุแห่งอาบัติทุกกฏ</p><p>ฉะนั้น.</p><p>          บทว่า  <strong>ทลิทฺโท</strong>  คนจน คือ  เป็นผู้ประกอบด้วยความขัดสน  บทว่า</p><p><strong>อสฺสโก</strong> คือ  ไม่มีอะไรเป็นของตน.  บทว่า <strong>อนาฬฺหิโย</strong>  คือไม่ใช่คนมั่งคั่ง.</p><p>บทว่า    <strong>อคาริก</strong>    มีเรือนหลังเล็ก.    บทว่า   <strong>โอลุคฺควิลคฺค</strong>     มีเครื่องมุง</p><p>และเครื่องผูกหลุดลุ่ย   คือ    มีเครื่องมุงบังหลุดจากหลังคาลงมาเกี่ยวอยู่ที่ฝา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 371</p><p>หลุดจากฝาลงมากองที่พื้น.   บทว่า  <strong>กากาติปายึ</strong>  ต้องคอยไล่กา  คือ  ในเวลา</p><p>นั่งข้างในด้วยคิดว่าจักบริโภคอะไร ๆ  ชื่อว่ากิจด้วยประตูไม่มีต่างหาก.   แต่นั้น</p><p>ฝูงกาก็จะเข้าไปรุมล้อม แต่กากล้า ในเวลาหนีก็จะหนีออกไปซึ่งๆ หน้า. บทว่า</p><p><strong>น   ปรมรูป</strong>   มีทรงไม่งาม   คือ   มีทรงไม่งามเหมือนเรือนของผู้มีบุญ.  บทว่า</p><p><strong>กโฬปิกา</strong> มีแคร่อันหนึ่ง. บทว่า <strong>โอลุคฺควิลุคฺคา</strong> หลุดลุ่ย   คือ จะพังมิพังแหล่. </p><p>บทว่า  <strong>ธญฺสมวาปก</strong> คือ  ข้าวเปลือกและพืชสำหรับหว่าน.   ในบทนั้น ข้าว</p><p>ชื่อว่า  <strong>ธญฺ</strong>   พืชมีพืชน้ำเต้า   พืชฟักเป็นต้นชื่อว่า   <strong>สมวาปก.</strong>   บทว่า   <strong>น</strong></p><p><strong>ปรมรูป</strong>  ไม่ใช่เป็นพันธุ์อย่างดี  คือพืชบริสุทธิ์มีพืชข้าวสาลีมีกลิ่นหอมเป็นต้น</p><p>ไม่ใช่พันธุ์อย่างดีเหมือนของคนมีบุญทั้งหลาย.  บทว่า   <strong>ชายิกา</strong>  ภรรยา  คือ</p><p>ภรรยาขัดสน. บทว่า <strong>น  ปรมรูปา</strong>  มีรูปไม่งาม  คือน่าเกลียดมีก้นห้อยเหมือน</p><p>กระเช้า  ดุจปีศาจท้องพลุ้ย.  บทว่า  <strong>สามญฺ</strong>  คือ  ความเป็นสมณะ.   บทว่า</p><p><strong>โส  วตสฺส  โยห</strong>  คือเราควรจะปลงผมและหนวดออกบวช.  บทว่า <strong>โส   น</strong></p><p><strong>สกฺกุเณยฺย</strong>   เขาไม่อาจ   คือ   แม้เขาคิดแล้วอย่างนี้ก็กลับไปเรือนไตร่ตรองว่า</p><p>ชื่อว่า  บรรพชา  หนัก  ยากที่จะทำได้  ยากที่จะเข้าถึงได้  แม้เที่ยวไปบิณฑบาต</p><p>ใน ๗  บ้านบ้าง  ๘  บ้านบ้างก็ต้องกลับมาล้างบาตร  เราไม่อาจเป็นอยู่อย่างนี้ได้</p><p>จึงกลับมาอีก   อยู่บ้านเราดีกว่า   ทัพสัมภาระของหญ้าและเถาวัลย์ก็เก็บรวมทำ</p><p>ผ้าไว้ได้.  บรรพชาจะทำอะไรได้.  ทีนั้นเรือนหลังเล็กของเขานั้นก็ปรากฏดุจเวช-</p><p>ยันตปราสาท.  ต่อแต่นั้นเขาแลดูแคร่ของเขาแล้วคิดว่า เมื่อเราไปแล้วชนทั้งหลาย </p><p>จะไม่ซ่อมแคร่นี้จักทำเป็นเตาไฟ   เราควรจะได้ไม้ไผ่ทำแคร่อีก.  เราจักทำอะไร</p><p>กับการบวช.  ทีนั้นแคร่ของเขานั้นปรากฏดุจเป็นที่นอนอันมีสิริ.  จากนั้นเขาแล</p><p>ดูหม้อใส่ข้าวเปลือกแล้วคิดว่า   เมื่อเราไปแล้ว   หญิงแม่เรือนนี้จักบริโภคข้าว-</p><p>เปลือกนี้กับชายนั้น.    เราควรกลับมาให้ความเป็นไปของชีวิตใหม่.    เราจักทำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 372</p><p>อะไรกับการบวช.   ทีนั้น  หม้อข้าวเปลือกของเขานั้นปรากฏดุจยุ้ง ๑,๒๕๐  หลัง</p><p>จากนั้นเขาแลดูภรรยาแล้วคิดว่า   เมื่อเราไปแล้ว    คนเลี้ยงช้างก็ดี    คนเลี้ยงม้า</p><p>ก็ดีคนใดคนหนึ่งจักเกี้ยวภรรยานี้.   เราควรจะกลับมาได้หญิงหุงอาหารอีก.  เรา</p><p>จักทำอะไรกับการบวช. ทีนั้นภรรยาของเขานั้นปรากฏดุจเทวีรูปงาม. ท่านหมาย</p><p>ถึงข้อนี้จึงกล่าวบทมีอาทิว่า   <strong>โส   น   สกฺกุเณยฺย</strong>   เขาไม่สามารถดังนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>นิกฺขคณาน</strong>  คือ  ทองร้อยแท่ง.  บทว่า  <strong>จโย</strong>  สะสม  คือ</p><p>ทำการสะสมสืบต่อกันมา.   บทว่า  <strong>ธญฺคณาน</strong>  คือ  ข้าวเปลือกร้อยเกวียน.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงถึงอะไรในบทนี้ว่า  <strong>จตฺตาโร เม  อุทายิ</strong></p><p><strong>ปุคฺคลา</strong>  ดูก่อนอุทายีบุคคล ๔  จำพวกเหล่านี้.  บุคคลเหล่านั้นละอุปธินั้นใน</p><p>ภายหลัง.   และบุคคลเหล่านั้นไม่ละอุปธินั้น   เพราะเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงแสดงทั้งผู้ละและผู้ไม่ละด้วยสามารถเป็นหมวดหมู่.  มิได้ทรงจำแนกเฉพาะ</p><p>ตัว.  </p><p>           บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าเพื่อทรงแสดงว่า     บุคคลผู้ทิ้งอุปธิที่ยังละไม่</p><p>ได้แล้ว  กระทำให้เป็นอัพโพหาริก มีอยู่  ๔  จำพวกเหมือนบุคคลไปเพื่อต้องการ</p><p>ทัพสัมภาระ     (อุปกรณ์การสร้าง)    จึงตัดต้นไม้ตามลำดับ     แล้วกลับมาอีก</p><p>ตัดต้นที่คดทิ้ง       ถือเอาแต่ไม้ที่สมควรจะพึงนำไปประกอบการงานได้เท่านั้น</p><p>ฉะนั้น    จึงทรงปรารภเทศนานี้.      บทว่า   <strong>อุปธิปฺปหานาย</strong>    เพื่อละอุปธิ</p><p>ได้แก่เพื่อละอุปธิเหล่านี้คือ  ขันธูปธิ  กิเลสูปธิ  อภิสังขารรูปธิ  กามคุณูปธิ.  บทว่า</p><p><strong>อุปฺธิปฏิสยุตฺตา</strong>  อันประกอบด้วยอุปธิ  คือแล่นไปในอุปธิ.      </p><p>           ในบทว่า  <strong>สรสงฺกปฺปา</strong>  นี้มีความดังต่อไปนี้ .   ชื่อว่า  <strong>สรา</strong>  เพราะ</p><p>อรรถว่า  แล่นไป  วิ่งไป.  ชื่อว่า  <strong>สงฺกปฺปา</strong>  เพราะอรรถว่าดำริ.    เอาความว่า</p><p>ความดำริที่แล่นไป.    แม้ด้วยบททั้งสองนี้     ท่านกล่าวถึงวิตกนั่นเอง.   บทว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 373</p><p><strong>สมุทาจรนฺติ</strong> คือ ครอบงำ  ประพฤติท่วมทับ. บทว่า <strong>สยุตฺโต</strong> คือประกอบ</p><p>ด้วยกิเลสทั้งหลาย. บทว่า <strong>อินฺทฺริยเวมตฺตตา</strong> คือความต่างแห่งอินทรีย์.  บทว่า</p><p><strong>กทาจิ  กรหจิ</strong>    บางครั้งบางคราว   คือ   ล่วงไป ๆ ในเวลานานมาก.   บทว่า</p><p><strong>สติสมฺโมสา</strong>  คือเพราะความหลงลืมแห่งสติ.  บทว่า  <strong>นิปาโต</strong>  คือตกลงไปใน</p><p>กระทะเหล็ก.  ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ท่านแสดง ๓  หมวด  คือ ยังละไม่ได้  ๑ ละ ๑</p><p>ละได้เร็ว  ๑.</p><p>           ใน ๓ หมวดนั้น  ชน ๔ จำพวก  ชื่อว่าละไม่ได้. ๔  จำพวก  ชื่อว่าละ. </p><p>๔ จำพวก  ชื่อว่าละได้เร็ว.   ในบุคคลเหล่านั้น    ชน  ๔  จำพวกเหล่านี้    คือ</p><p>ปุถุชน ๑ พระโสดาบัน ๑  พระสกทาคามี ๑ พระอนาคามี ๑   ชื่อว่ายังละไม่ได้. </p><p>ปุถุชนเป็นต้นยังละไม่ได้ จงยกไว้. พระอนาคามียังละไม่ได้เป็นอย่างไร.  เพราะ</p><p>พระอนาคามีแม้นั้นก็ยังยินดีว่า   โอ  สุข  โอ  สุข   ตราบเท่าที่ยังมีความอยากได้</p><p>ในภพของเทวดาอยู่.   ฉะนั้นจึงชื่อว่ายังละไม่ได้.    ส่วนชน ๔  จำพวกเหล่านี้</p><p>ชื่อว่าละได้.  พระโสดาบันเป็นต้น  ละได้  จงยกไว้ก่อน.  ปุถุชนละได้อย่างไร.</p><p>เพราะปุถุชนผู้เจริญวิปัสสนาทำความสังเวชว่า    เมื่อกิเลสเกิดขึ้นทันทีทันใด</p><p>เพราะความหลงลืมแห่งสติ   กิเลสเกิดขึ้นแล้วแก่ภิกษุเช่นเรา    ดังนี้จึงประคอง</p><p>ความเพียรเจริญวิปัสสนา     ถอนกิเลสด้วยมรรค.     ปุถุชนนั้นชื่อว่าละได้ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.   ชน ๔  จำพวกเหล่านั้น    ชื่อว่าละได้โดยเร็ว.    ท่านถือเอาตติย-</p><p>วาระในสูตรเหล่านี้ คือ ในสูตรนี้    ในมหาหัตถิปโทปมสูตร  ในอินทริยภาวนา-</p><p>สูตรโดยแท้.    แม้ปัญหาก็พึงทราบว่าท่านกล่าวไว้แล้วในทุติยวารนั่นแหละ. </p><p>เบญจขันธ์  ชื่อว่า  <strong>อุปธิ</strong>  ในบทนี้ว่า  <strong>อุปธิ  ทุกฺขสฺส  มูล</strong>  เบญจขันธ์อันชื่อว่า</p><p>อุปธิเป็นมูลแห่งทุกข์.   ครั้นรู้ว่าอุปธินั้นเป็นมูลแห่งทุกข์ดังนี้แล้ว   เป็นผู้ไม่มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 374</p><p>อุปธิด้วยกิเลสูปธิ.    อธิบายว่าไม่มีรกชัฏ  ไม่มีตัณหา.   บทว่า   <strong>อุปธิสงฺขเย</strong></p><p><strong>วิมุตฺโต</strong>    น้อมจิตไปในนิพพานอันเป็นที่สิ้นไปแห่งอุปธิ    คือน้อมจิตไปใน</p><p>นิพพาน  อันเป็นที่สิ้นไปแห่งตัณหาจากอารมณ์.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นยังบุคคล ๔ ประเภทให้พิสดารอย่างนี้แล้ว  บัด</p><p>นี้เพื่อทรงแสดงว่าบุคคลใดละได้     บุคคลนั้นชื่อว่าละกิเลสประมาณเท่านี้ ได้.</p><p>บุคคลใดยังละไม่ได้    แม้บุคคลนั้นก็ชื่อว่ายังละกิเลสประมาณเท่านี้ไม่ได้    จึง</p><p>ตรัสบทมีอาทิว่า <strong>ปญฺจ  โข  อิเม  อุทายิ กามคุณา</strong> ดูก่อนอุทายี กามคุณ ๕</p><p>เหล่านี้แล.   ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>มิฬฺหสุข</strong>   คือความสุขไม่สะอาด.  บทว่า</p><p><strong>อนริยสุข</strong>  ไม่ใช่สุขของพระอริยะ  คือสุขอันพระอริยะไม่เสพ.  บทว่า <strong>ภายิตพฺพ</strong></p><p>ควรกลัวแต่การได้รับความสุขนี้บ้าง     แต่วิบากบ้าง.    บทว่า   <strong>เนกฺขมฺมสุข</strong></p><p>คือความสุขอันเกิดแต่การออกจากกาม.   บทว่า    <strong>ปวิเวกสุข</strong>    ความสุขเกิดแต่</p><p>ความสงัดจากหมู่บ้าง  จากกิเลสบ้าง.  บทว่า  <strong>อุปสมสุข</strong>   ความสุขเกิดแต่ความ</p><p>สงบ    คือความสุขเพื่อประโยชน์แก่ความสงบจากราคะเป็นต้น .    บทว่า</p><p><strong>สมฺโพธิสุข</strong>      คือความสุขเกิดแต่ความตรัสรู้พร้อม    คือความสุขเพื่อประโยชน์แก่</p><p>ความเกิดแห่งความตรัสรู้พร้อมกล่าวคือมรรค.  บทว่า  <strong>น  ภายิตพฺพ</strong>  ไม่พึงกลัว</p><p>คือไม่พึงกลัวแต่การได้สุขนี้บ้าง   แต่วิบากบ้าง.   ความสุขนี้ควรให้เกิดมี.</p><p>           บทว่า  <strong>อิญฺชิตสฺมึ  วทามิ</strong>  ปฐมฌานเรากล่าวว่ายังหวั่นไหว  คือเรา</p><p>กล่าวว่า  หวั่นไหว  ยุ่งยาก   ดิ้นรน.  บทว่า  <strong>กิญฺจ  ตตฺถ  อิญฺชิตสฺมึ</strong>  คือปฐม-</p><p>ฌานนั้นยังมีอะไรหวั่นไหว. บทว่า  <strong>อิท  ตตฺถ  อิญฺชิตสฺมึ</strong>  นี้เป็นความหวั่นไหว</p><p>ในปฐมฌานนั้น  คือวิตกวิจารยังไม่ดับ  นี้เป็นความหวั่นไหวในปฐมฌานนั้น.</p><p>แม้ในทุติยฌานและตติยฌานก็มีนัยนี้เหมือนกัน.</p><p>           บทว่า  <strong>อเนญฺชิตสฺมึ วทามิ</strong>    จตุตถฌานนี้เรากล่าวว่าไม่หวั่นไหว</p><p>คือ  จตุตถฌานนี้เรากล่าวว่าไม่หวั่นไหว  ไม่ยุ่งยาก  ไม่ดิ้นรน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 375</p><p>           บทว่า  <strong>อนลนฺติ  วทามิ</strong>  คือเรากล่าวว่าไม่ควรทำความอาลัย.  พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า     ไม่ควรให้ความอาลัยในตัณหาเกิดขึ้นในฌานนี้.</p><p>อีกอย่างหนึ่ง    เรากล่าวว่าไม่ควรทำความตกลงใจว่า    ไม่พอ     ไม่มีที่สิ้นสุด</p><p>เพียงเท่านี้จึงจะพอ.  บทว่า <strong>เนวสญฺานาสญฺายตนสฺสปิ</strong>  คือ  เรากล่าว</p><p>การละสมาบัติอันสงบแล้วแม้เห็นปานนี้.  บทว่า  <strong>อณุ  วา  ถูล  วา</strong>  สังโยชน์</p><p>ละเอียดก็ดี    หยาบก็ดี     ได้แก่สังโยชน์เล็กก็ดี    ใหญ่ก็ดี     คือมีโทษน้อยก็ดี</p><p>มีโทษมากก็ดี.  บทที่เหลือในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้น.</p><p>           อนึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงจบเทศนา      ด้วยธรรมเป็นยอดคือพระ-</p><p>อรหัต  ด้วยสามารถบุคคลที่ควรแนะนำได้ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                 <em>จบอรรถกถาลฏุกิโกปมสูตรที่  ๖ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 376</p><p>                                     <strong>๗.  จาตุมสูตร</strong></p><p>                            <strong>เรื่องพระอาคันตุละพูดเสียงดัง</strong></p><p>           [๑๘๖]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ <strong>อามลกีวัน</strong>     ใกล้บ้าน</p><p><strong>จาตุมา</strong>  ก็สมัยนั้น   ภิกษุประมาณห้าร้อยรูป   มี<strong>พระสารีบุตร</strong>และ<strong>พระโมค-</strong></p><p><strong>คัลลานะ</strong>เป็นหัวหน้าไปถึงจาตุมคาม เพื่อเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า ก็ภิกษุอาคัน-</p><p>ตุกะเหล่านั้น   ปราศรัยกับภิกษุเจ้าถิ่น  จัดเสนาสนะ  เก็บบาตรและจีวร  เป็นผู้มี</p><p>เสียงสูง มีเสียงดัง.  ครั้งนั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียก<strong>ท่านพระอานนท์</strong></p><p>มาว่า   ดูก่อนอานนท์   ผู้ที่เสียงสูงเสียงดังนั้น  เป็นใคร   ราวกะชาวประมงแย่ง</p><p>ปลากัน.</p><p>           ท่านพระอานนท์  กราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ภิกษุประมาณ</p><p>ห้าร้อยนั้น     มีพระสารีบุตรและพระโมคคัลลานะเป็นหัวหน้า    มาถึงจาตุมคาม</p><p>เพื่อเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า   ภิกษุผู้อาคันตุกะเหล่านั้น   ปราศรัยกับภิกษุเจ้าถิ่น</p><p>จัดเสนาสนะเก็บบาตรและจีวรอยู่    เป็นผู้มีเสียงสูง   มีเสียงดัง.</p><p>           ดูก่อนอานนท์  ถ้าเช่นนั้น    เธอจงไปเรียกพวกภิกษุมาตามคำของเรา</p><p>ว่าพระศาสดาตรัสเรียกท่านทั้งหลาย  ท่านพระอานนท์ทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>แล้ว  จึงเข้าไปหาภิกษุเหล่านั้นถึงที่พัก  ได้กล่าวกะภิกษุเหล่านั้นว่า  พระศาสดา</p><p>ตรัสเรียกท่านทั้งหลาย.    ภิกษุเหล่านั้นรับคำท่านพระอานนท์แล้ว     เข้าไปเฝ้า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ     ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ  ที่</p><p>ควรส่วนข้างหนึ่ง.     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะภิกษุเหล่านั้นว่า     ดูก่อนภิกษุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 377</p><p>ทั้งหลาย     พวกเธอมีเสียงสูง     มีเสียงดังราวกะชาวประมงแย่งปลากัน     เพราะ</p><p>เหตุอะไรหนอ.</p><p>           พวกภิกษุเหล่านั้นทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ภิกษุประมาณห้าร้อย</p><p>นั้น    มีพระสารีบุตรและพระโมคคัลลานะเป็นหัวหน้า    มาถึงจาตุมคามเพื่อเฝ้า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า     ภิกษุผู้อาคันตุกะเหล่านี้นั้น    ปราศรัยกับภิกษุเจ้าถิ่นจัด</p><p>เสนาสนะเก็บบาตรและจีวรอยู่   จึงมีเสียงสูง   เสียงดัง   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   พวกเธอจงพากันไป  เราประณามพวกเธอ  พวก</p><p>เธอไม่ควรอยู่ในสำนักเรา  ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว    ลุกจาก</p><p>อาสนะ     ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า     ทำประทักษิณแล้ว      เก็บอาสนะ</p><p>ถือบาตรและจีวรหลีกไปแล้ว.</p><p>           [๑๘๗]   ก็สมัยนั้น  พวกเจ้าศากยะชาวเมืองจาตุมาประชุมกันอยู่ที่เรือน</p><p>รับแขก   ด้วยกรณียะบางอย่าง   ได้เห็นภิกษุเหล่านั้นมาแต่ไกล   ครั้นแล้ว   จึง</p><p>เข้าไปหาภิกษุเหล่านั้นจนถึงที่ใกล้     ได้กล่าวกะภิกษุเหล่านั้นว่า     ดูเถิดท่าน</p><p>ทั้งหลาย   ท่านทั้งหลายจะพากันไปไหนเล่า.</p><p>           ภ.   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย      ภิกษุสงฆ์ถูกพระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>ประณามแล้ว.                                                               </p><p>           ส.   ข้าแต่ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   ถ้าเช่นนั้น    ขอท่านทั้งหลายจงนั่งอยู่</p><p>ครู่หนึ่ง  แม้ไฉน   ข้าพเจ้าทั้งหลายพึงอาจให้พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเลื่อมใสได้</p><p>ภิกษุเหล่านั้นรับคำพวกเจ้าศากยะชาวเมืองจาตุมาแล้ว   ลำดับนั้น    พวกศากยะ</p><p>ชาวเมืองจาตุมาเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ     ถวายบังคมพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.    แล้วกราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ  ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงชื่นชมกะภิกษุสงฆ์เถิด  ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 378</p><p>จงรับสั่งกะภิกษุสงฆ์เถิด   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ในบัดนี้ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>จงทรงอนุเคราะห์ภิกษุสงฆ์   เหมือนที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอนุเคราะห์ในกาล</p><p>ก่อนเถิด    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ในภิกษุสงฆ์หมู่นี้     ภิกษุทั้งหลายที่ยังเป็น</p><p>ผู้ใหม่  บวชไม่นาน  เพิ่งมาสู่พระธรรมวินัยนี้  มีอยู่   เมื่อภิกษุเหล่านั้นไม่ได้</p><p>เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า     จะพึงมีความน้อยใจ     มีความแปรปรวนไป     ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ   เปรียบเหมือนเมื่อพืชที่ยังอ่อน  ไม่ได้น้ำ   จะพึงเป็นอย่างอื่น</p><p>จะพึงแปรไป   ฉันใด   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ในภิกษุสงฆ์หมู่นี้  ภิกษุทั้งหลาย</p><p>ที่ยังเป็นผู้ใหม่  บวชไม่นาน  เพิ่งมาสู่พระธรรมวินัยนี้  มีอยู่  เมื่อภิกษุเหล่านั้น</p><p>ไม่ได้เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าก็ฉันนั้น   จะพึงมีความน้อยใจ   มีความแปรปรวน</p><p>ไป   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เปรียบเหมือนเมื่อลูกโคอ่อนไม่เห็นแม่   จะพึงเป็น</p><p>อย่างอื่น  จะพึงแปรไปฉันใด  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ในภิกษุสงฆ์หมู่นี้  ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายที่ยังเป็นผู้ใหม่    บวชไม่นาน    เพิ่งมาสู่พระธรรมวินัยนี้   มีอยู่   ภิกษุ</p><p>เหล่านั้นไม่ได้เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าก็ฉันนั้น    จะพึงมีความน้อยใจ  มีความ</p><p>แปรปรวนไป    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงชื่นชมกะ</p><p>ภิกษุสงฆ์เถิด   ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า  จงรับสั่งกะภิกษุสงฆ์เถิด  ข้าแต่พระองค์ </p><p>ผู้เจริญ       ในบัดนี้ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอนุเคราะห์ภิกษุสงฆ์      เหมือนที่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอนุเคราะห์ภิกษุสงฆ์ในกาลก่อนเถิด.</p><p>                            <strong>พรหมอาราธนาพระพุทธเจ้า</strong></p><p>           [๑๘๘]  ครั้งนั้นแล  ท้าวสหัมบดีพรหมทราบพระพุทธดำริแห่งพระทัย</p><p>ของพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยใจของตนแล้ว     หายไปในพรหมโลก     มาปรากฏ</p><p>ตรงพระพักตร์พระผู้มีพระภาคเจ้า     เหมือนบุรุษมีกำลัง    เหยียดแขนที่คู้ออก</p><p>หรือคู้แขนที่เหยียดเข้า  ฉะนั้น   ครั้นแล้ว   ทำผ้าห่มเฉวียงบ่าข้างหนึ่ง  ประนม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 379</p><p>อัญชลีไปทางที่พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่    แล้วได้กราบทูลว่า    ข้าแต่พระ-</p><p>องค์ผู้เจริญ   ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า   จงทรงชื่นชมกะภิกษุสงฆ์เถิด    ขอพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้า     จงรับสั่งกะภิกษุสงฆ์เถิด     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ในบัดนี้ขอ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจงทรงอนุเคราะห์ภิกษุสงฆ์      เหมือนที่พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงอนุเคราะห์ภิกษุสงฆ์ในกาลก่อนเถิด    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ในภิกษุสงฆ์</p><p>หมู่นี้    ภิกษุทั้งหลายยังเป็นผู้ใหม่   บวชไม่นาน  เพิ่งมาสู่พระธรรมวินัยนี้   มีอยู่</p><p>เมื่อภิกษุเหล่านั้นไม่ได้เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า    จะพึงมีความน้อยใจ    มีความ</p><p>แปรปรวนไป   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เปรียบเหมือนพืชที่ยังอ่อนไม่ได้น้ำ   จะ</p><p>พึงเป็นอย่างอื่น    จะพึงแปรไป   ฉันใด    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ในภิกษุสงฆ์</p><p>หมู่นี้    ภิกษุทั้งหลายที่ยังเป็นผู้ใหม่    บวชไม่นาน    เพิ่งมาสู่พระธรรมวินัยนี้</p><p>มีอยู่    เมื่อภิกษุเหล่านั้นไม่ได้เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า   ก็ฉันนั้น    จะพึงมีความ</p><p>น้อยใจ   มีความแปรปรวนไป   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เปรียบเสมือนเมื่อลูกโค</p><p>อ่อนไม่เห็นแม่    จะพึงเป็นอย่างอื่น    จะพึงแปรไป    ฉันใด    ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ   ในภิกษุสงฆ์หมู่นี้   ภิกษุทั้งหลายที่ยังเป็นผู้ใหม่   บวชไม่นาน  เพิ่ง</p><p>มาสู่พระธรรมวินัยนี้      มีอยู่     เมื่อภิกษุเหล่านั้นไม่ได้เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าก็</p><p>ฉันนั้น      จะพึงมีความน้อยใจ    มีความแปรปรวนไป    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า   จงทรงชื่นชมกะภิกษุสงฆ์เถิด    ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>จงรับสั่งกะภิกษุสงฆ์เถิด   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   บัดนี้    ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>จงทรงอนุเคราะห์ภิกษุสงฆ์     เหมือนที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอนุเคราะห์ภิกษุ</p><p>สงฆ์ในกาลก่อนเถิด.     เจ้าศากยะชาวเมืองจาตุมาและท้าวสหัมบดีพรหม     ได้</p><p>สามารถทูลให้พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเลื่อมใส      ด้วยคำวิงวอนเปรียบด้วยข้าว</p><p>กล้าอ่อน   และด้วยคำวิงวอนเปรียบด้วยลูกโคอ่อน   ฉะนี้แล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 380</p><p>                                  <strong>พระอาคันตุกะเข้าเฝ้า</strong></p><p>           [๑๘๙]  ครั้นนั้นแล   <strong>ท่านพระมหาโมคคัลลานะ</strong>    จึงเรียกภิกษุ</p><p>ทั้งหลายมาว่า   ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย   ท่านทั้งหลายจงลุกขึ้นเถิด   จงถือ</p><p>เอาบาตรและจีวรเถิด    พระผู้มีพระภาคเจ้าอันเจ้าศากยะชาวเมืองจาตุมา    และ</p><p>ท้าวสหัมบดีพรหมทรงให้เลื่อมใสแล้ว    ด้วยคำวิงวอนเปรียบด้วยข้าวกล้าอ่อน</p><p>และด้วยคำวิงวอนเปรียบด้วยลูกโคอ่อน    ภิกษุเหล่านั้นรับคำท่านพระมหา-</p><p>โมคคัลลานะแล้ว   จึงลุกจากอาสนะ   ถือบาตรและจีวร    เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าถึงที่ประทับ     ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า    แล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วน</p><p>ข้างหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้รับสั่งกับท่านพระสารีบุตรผู้นั่ง ณ ที่ควรส่วน</p><p>ข้างหนึ่งว่า    ดูก่อนสารีบุตร    เมื่อเราประฌามภิกษุสงฆ์แล้ว    จิตของเธอได้มี</p><p>อย่างไร.</p><p>           ท่านพระสารีบุตรกราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     เมื่อพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าทรงประณามภิกษุสงฆ์แล้ว   จิตของข้าพระองค์ได้มีอย่างนี้ว่า  บัดนี้</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจักทรงมีความขวนขวายน้อย   ประกอบตามธรรมเป็นเครื่อง</p><p>อยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรมอยู่   แม้เราทั้งหลายก็จักมีความขวนขวายน้อย  ประกอบ</p><p>ตามธรรมเป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรมอยู่ในบัดนี้.  </p><p>           ดูก่อนสารีบุตร  เธอจงรอก่อน  ดูก่อนสารีบุตร  เธอจงรอก่อน  ดูก่อน</p><p>สารีบุตร   เธออย่าพึงให้จิตเห็นปานนี้เกิดขึ้นอีกเลย.</p><p>           ลำดับนั้น     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกท่านพระมหาโมคคัลลานะมา</p><p>ว่า  ดูก่อนโมคคัลลานะ  เมื่อเราประณามภิกษุสงฆ์แล้ว   จิตของเธอได้มีอย่างไร.</p><p>           ท่านพระมหาโมคคัลลานะกราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     เมื่อ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประณามภิกษุสงฆ์แล้ว   จิตของข้าพระองค์ได้มีอย่างนี้ว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 381</p><p>บัดนี้     พระผู้มีพระภาคเจ้าจักทรงมีความขวนขวายน้อย     ประกอบตามธรรม</p><p>เป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรมอยู่     เราและท่านพระสารีบุตร    จักช่วยกัน</p><p>ปกครองภิกษุสงฆ์ในบัดนี้.</p><p>           ดีละ  โมคคัลลานะ  ความจริงเราหรือสารีบุตรและโมคคัลลานะเท่านั้น</p><p>พึงปกครองภิกษุสงฆ์.                                                           </p><p>                                          <strong>ภัย  ๔  อย่าง</strong></p><p>           [๑๙๐]   ลำดับนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภัย ๔ อย่างนี้    เมื่อบุคคลกำลังลงน้ำ   พึงหวังได้   ภัย ๔</p><p>อย่างเป็นไฉน   คือ   <strong>ภัยแต่คลื่น  ๑    ภัยแต่จระเข้  ๑    ภัยแต่น้ำวน   ๑</strong></p><p><strong>ภัยแต่ปลาร้าย  ๑</strong>   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ภัย   ๔   อย่างนี้แล    เมื่อบุคคลกำลัง</p><p>ลงน้ำ  พึงหวังได้  ฉันใด   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภัย ๔ อย่างนี้ก็ฉันนั้น  เมื่อ</p><p>บุคคลบางคนในโลกนี้   ออกบวชเป็นบรรพชิตในธรรมวินัยนี้พึงหวังได้ ภัย ๔</p><p>อย่างเป็นไฉน   คือ   ภัยแต่คลื่น   ภัยแต่จระเข้   ภัยแต่น้ำวน  ภัยแต่ปลาร้าย.</p><p>           [๑๙๑]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     <strong>ก็ภัยแต่คลื่นเป็นไฉน</strong>     ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย    กุลบุตรบางคนในโลกนี้มีศรัทธาออกบวชเป็นบรรพชิต  ด้วย</p><p>คิดว่า    เราเป็นผู้อันชาติ    ชรา    มรณะ    โสกะ    ปริเทวะ    ทุกข์  โทมนัส</p><p>อุปายาส    ครอบงำแล้ว    เป็นผู้อันทุกข์ครอบงำแล้ว    เป็นผู้อันทุกข์ท่วมทับ</p><p>แล้ว     ทำไฉน    การทำที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้    จะพึงปรากฏได้    เพื่อน</p><p>พรหมจรรย์ทั้งหลาย    ย่อมตักเตือนสั่งสอนกุลบุตรนั้น    ผู้บวชแล้วอย่างนั้นว่า</p><p>ท่านพึงก้าวไปอย่างนี้    ท่านพึงถอยกลับอย่างนี้     ท่านพึงแลอย่างนี้   ท่านพึง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 382</p><p>เหลียวอย่างนี้    ท่านพึงคู้เข้าอย่างนี้    ท่านพึงเหยียดออกอย่างนี้    ท่านพึงทรง</p><p>สังฆาฏิ   บาตรและจีวรอย่างนี้   กุลบุตรนั้นย่อมมีความดำริอย่างนี้ว่า   เมื่อก่อน</p><p>เราเป็นคฤหัสถ์    ย่อมตักเตือนบ้าง    สั่งสอนบ้าง    ซึ่งคนอื่น    ก็ภิกษุเหล่านี้ </p><p>เพียงคราวบุตรคราวหลานของเรา   ยังมาสำคัญการที่จะพึงตักเตือนพร่ำสอนเรา</p><p>เขาจึงบอกคืนสิกขาสึกไป   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   กุลบุตรผู้นี้เรากล่าวว่า   กลัว</p><p>แต่ภัยแต่คลื่น  แล้วบอกคืนสิกขาสึกไป  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  <strong>คำว่าภัยแต่</strong></p><p><strong>คลื่นนี้  เป็นชื่อของความคับใจด้วยสามารถความโกรธ.</strong></p><p>           [๑๙๒]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็ภัยแต่จระเข้เป็นไฉน      ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   กุลบุตรบางคนในโลกนี้   มีศรัทธาออกบวชเป็นบรรพชิต   ด้วย</p><p>คิดว่า   เราเป็นผู้อันชาติ    ชรา    มรณะ    โสกะ    ปริเทวะ    ทุกข์    โทมนัส</p><p>อุปายาสครอบงำเเล้ว    เป็นผู้อันทุกข์ครอบงำแล้ว    เป็นผู้อันทุกข์ท่วมทับแล้ว</p><p>ทำไฉน    การทำที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้จะพึงปรากฏได้   เพื่อนพรหมจรรย์</p><p>ทั้งหลาย   ย่อมตักเตือนสั่งสอนกุลบุตร    ผู้บวชแล้วอย่างนั้นว่า   สิ่งนี้ท่านควร</p><p>เคี้ยวกิน    สิ่งนี้ท่านไม่ควรเคี้ยวกิน    สิ่งนี้ท่านควรฉัน    สิ่งนี้ท่านไม่ควรฉัน</p><p>สิ่งนี้ท่านควรลิ้ม   สิ่งนี้ท่านไม่ควรลิ้ม   สิ่งนี้ท่านควรดื่ม   สิ่งนี้ท่านไม่ควรดื่ม</p><p>สิ่งเป็นกัปปิยะท่านควรเคี้ยวกิน   สิ่งเป็นอกัปปิยะท่านไม่ควรเคี้ยวกิน   สิ่งเป็น</p><p>กัปปิยะท่านควรฉัน   สิ่งเป็นอกัปปิยะท่านไม่ควรฉัน   สิ่งเป็นกัปปิยะท่านควร</p><p>ลิ้ม  สิ่งเป็นอกัปปิยะท่านไม่ควรลิ้ม  สิ่งเป็นกัปปิยะท่านควรดื่ม  สิ่งเป็นอกัปปิยะ</p><p>ท่านไม่ควรดื่ม   ท่านควรเคี้ยวกินในกาล   ท่านไม่ควรเคี้ยวกินในวิกาล  ท่าน</p><p>ควรฉันในกาล  ท่านไม่ควรฉันในวิกาล   ท่านควรลิ้มในกาล   ท่านไม่ควรลิ้ม</p><p>ในวิกาล    ท่านควรดื่มในกาล    ท่านไม่ควรดื่มในวิกาล   ดังนี้    กุลบุตรนั้น</p><p>ย่อมมีความดำริอย่างนี้ว่า   เมื่อก่อนเราเป็นคฤหัสถ์   ปรารถนาจะเคี้ยวกินสิ่งใด </p><p>ก็เคี้ยวกินสิ่งนั้นได้    ไม่ปรารถนาจะเคี้ยวกินสิ่งใด     ก็ไม่เคี้ยวกินสิ่งนั้นได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 383</p><p>ปรารถนาจะบริโภคสิ่งใด   ก็บริโภคสิ่งนั้นได้  ไม่ปรารถนาจะบริโภคสิ่งใด  ก็</p><p>ไม่บริโภคสิ่งนั้นได้  ปรารถนาจะลิ้นสิ่งใด   ก็ลิ้มสิ่งนั้นได้   ไม่ปรารถนาจะลิ้ม</p><p>สิ่งใด   ก็ไม่ลิ้มสิ่งนั้น ได้   ปรารถนาจะดื่มสิ่งใด   ก็ดื่มสิ่งนั้นได้   ไม่ปรารถนา</p><p>จะดื่มสิ่งใด    ก็ไม่ดื่มสิ่งนั้นได้   จะเคี้ยวกินสิ่งเป็นกัปปิยะก็ได้    จะเคี้ยวกินสิ่ง</p><p>เป็นอกัปปิยะก็ได้  จะบริโภคสิ่งเป็นกัปปิยะก็ได้ จะบริโภคสิ่งเป็นอกัปปิยะก็ได้</p><p>จะลิ้มสิ่งเป็นกัปปิยะก็ได้  จะลิ้มสิ่งเป็นอกัปปิยะก็ได้  จะดื่มสิ่งเป็นกัปปิยะก็ได้</p><p>จะดื่มสิ่งเป็นอกัปปิยะก็ได้     จะเคี้ยวกินในกาลก็ได้     จะเคี้ยวกินในวิกาลก็ได้</p><p>จะบริโภคในกาลก็ได้    จะบริโภคในวิกาลก็ได้    จะลิ้มในกาลก็ได้    จะลิ้มใน</p><p>วิกาลก็ได้  จะดื่มในกาลก็ได้  จะดื่มในวิกาลก็ได้  ก็คฤหบดีทั้งหลาย  ผู้มีศรัทธา</p><p>ย่อมให้ของควรเคี้ยว   ของควรบริโภคอันประณีตในวิกาลเวลากลางวัน    อันใด</p><p>แก่เราทั้งหลาย     ชะรอยภิกษุเหล่านั้น    จะทำการห้ามปากในสิ่งนั้นเสีย   ดังนี้ </p><p>เขาจึงบอกคืนสิกขาสึกไป   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   กุลบุตรผู้นี้เรากล่าวว่า   กลัว</p><p>แต่ภัยแต่จระเข้     บอกคืนสิกขาสึกไป      ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     <strong>คำว่าภัยแต่</strong></p><p><strong>จระเข้นี้  เป็นชื่อของความเป็นผู้เห็นแก่ท้อง.</strong></p><p>           [๑๙๓]   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     <strong>ก็ภัยแต่น้ำวนเป็นไฉน</strong>     ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  กุลบุตรบางคนในโลกนี้  มีศรัทธาออกบวชเป็นบรรพชิต  ด้วย</p><p>คิดว่า   เราเป็นผู้อันชาติ  ชรา  มรณะ  โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์  โทมนัส  อุปายาส</p><p>ครอบงำแล้ว   เป็นผู้อันทุกข์ครอบงำแล้ว   เป็นผู้อันทุกข์ท่วมทับแล้ว   ทำไฉน</p><p>การทำที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้     จะพึงปรากฏได้   เขาบวชแล้วอย่างนี้   เวลา</p><p>เช้านุ่งสบงแล้ว    ถือบาตรและจีวรเข้าไปบิณฑบาตยังบ้านหรือนิคม    ไม่รักษา</p><p>กาย   ไม่รักษาวาจา   ไม่ดำรงสติ   ไม่สำรวมอินทรีย์เลย   เขาเห็นคฤหบดีหรือ</p><p>บุตรคฤหบดี  ผู้เอิบอิ่มพร้อมพรั่งบำเรออยู่ด้วยการคุณห้า  ในบ้านหรือนิคมนั้น</p><p>เขามีความคิดอย่างนี้ว่า  เมื่อก่อนเราเป็นคฤหัสถ์  เป็นผู้เอิบอิ่มพร้อมพรั่งบำเรอ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 384</p><p>อยู่ด้วยกามคุณห้า   สมบัติก็อยู่ในสกุล  เราสามารถจะบริโภคสมบัติและทำบุญ</p><p>ได้   ดังนี้     เขาจึงบอกคืนสิกขาสึกไป    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    กุลบุตรผู้นี้เรา</p><p>กล่าวว่า      ผู้กลัวแต่ภัยแต่น้ำวน     บอกคืนสิกขาสึกไป    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p><strong>คำว่าภัยแต่น้ำวนนี้  เป็นชื่อแห่งกามคุณห้า.</strong></p><p>           [๑๙๔]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   <strong>ก็ภัยแต่ปลาร้ายเป็นไฉน</strong>    ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  กุลบุตรบางคนในโลกนี้  มีศรัทธาออกบวชเป็นบรรพชิต   ด้วย</p><p>คิดว่า    เราเป็นผู้อันชาติ    ชรา    มรณะ     โสกะ    ปริเทวะ   ทุกข์    โทมนัส</p><p>อุปายาสครอบงำแล้ว   เป็นผู้อันทุกข์ครอบงำแล้ว    เป็นผู้อันทุกข์ท่วมทับแล้ว</p><p>ทำไฉน   การทำที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้   จะพึงปรากฏได้   เขาบวชแล้วอย่าง</p><p>นี้   เวลาเช้านุ่งสบงแล้ว    ถือบาตรและจีวร    เข้าไปบิณฑบาตยังบ้านหรือนิคม</p><p>ไม่รักษากาย   ไม่รักษาวาจา   ไม่ดำรงสติ   ไม่สำรวมอินทรีย์เลย   เขาย่อมเห็น</p><p>มาฉุคามผู้นุ่งผ้าไม่ดี   หรือห่มผ้าไม่ดี  ในบ้านหรือนิคมนั้น   เพราะเหตุมาตุคาม</p><p>ผู้นุ่งผ้าไม่ดี   หรือห่มผ้าไม่ดี   ความกำหนัด  ย่อมตามกำจัดจิตของกุลบุตรนั้น</p><p>เขามีจิตอันความกำหนัดตามกำจัดแล้ว     จึงบอกคืนสิกขาสึกไป     ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย    กุลบุตรผู้นี้เรากล่าวว่า     กลัวแต่ภัยแต่ปลาร้าย     บอกคืนสิกขาสึก</p><p>ไป  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  <strong>คำว่าภัยแต่ปลาร้าย   นี้เป็นชื่อแห่งมาตุคาม.</strong></p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ภัย  ๔   อย่างนี้แล    เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้</p><p>ออกบวชเป็นบรรพชิตในธรรมวินัยนี้   พึงหวังได้.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว    ภิกษุเหล่านั้นชื่นชม</p><p>ยินดีพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วแล.</p><p>                                           <em>จบจาตุมสูตรที่   ๗ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 385</p><p>                                      <strong>๗.  อรรถกถาจาตุมสูตร</strong></p><p>           <strong>จาตุมสูตร</strong>  มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>จาตุมาย</strong>  คือใกล้บ้านจาตุมา.  บทว่า</p><p><strong>ปญฺจมตฺตานิ  ภิกฺขุสตานิ</strong>  คือ ภิกษุบวชไม่นานประมาณ  ๕๐๐  รูป.  นัยว่า</p><p>พระเถระทั้งสองคิดว่า  กุลบุตรเหล่านี้  บวชแล้ว   ไม่เคยเห็นพระทศพลเลย  เรา</p><p>จักให้ภิกษุเหล่านี้เฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า.      ภิกษุเหล่านี้ฟังธรรมในสำนักของ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว  จักตั้งอยู่ตามอุปนิสัยของตน.   เพราะฉะนั้น    พระเถระ</p><p>ทั้งสองจึงพาภิกษุเหล่านั้นมา.  บทว่า  <strong>สมฺโมทมานา</strong>  ปราศรัยกัน คือ  ภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   กล่าวคำต้อนรับเป็นต้นว่า  อาวุโส สบายดีหรือ.  บทว่า  <strong>เสนาสนานิ</strong></p><p><strong>ปญฺาปยมานา</strong>   จัดเสนาสนะ  คือ  กวาดถูที่อยู่ของอาจารย์และอุปัชฌาย์ของ</p><p>ตน ๆ   แล้วเปิดประตูหน้าต่าง   นำ   เตียงตั่งและเสื่อลำแพนเป็นต้น     ออกปัด</p><p>กวาดตั้งไว้ในที่ตามลำดับ.  บทว่า  <strong>ปตฺตจีวรานิ  ปฏิสามยมานา</strong>  เก็บบาตร</p><p>และจีวร  คือ   คอยบอกกล่าวถึงสมณบริขารอย่างนี้ว่า   ท่านขอรับ   ท่านจงวาง</p><p>บาตรนี้   จีวรนี้  ถาดนี้  คนโทน้ำนี้  ไม้ถือนี้.  บทว่า  <strong>อุจฺจาสทฺทา  มหาสทฺทา</strong></p><p>เสียงสูงเสียงดัง   คือ   ทำเสียงเอะอะเอ็ดตะโรเพราะขึ้นเสียงสูง  เพราะแผดเสียง</p><p>ดัง.  บทว่า  <strong>เกวฏฺฏา  มญฺเ  มจฺฉ  วิโลเปนฺติ</strong>  ราวกะชาวประมงแย่ง</p><p>ปลากัน     คือหมู่ชนประชุมกันในที่ที่ชาวประมงวางกระจาดใส่ปลาไว้กล่าวว่า</p><p>ท่านจงให้ปลาอื่นตัวหนึ่ง  จงให้ปลาที่เชือดตัวหนึ่ง   แล้วส่งเสียงเอ็ดทะโรลั่นว่า</p><p>คนนั้นท่านให้ตัวใหญ่ ทีฉันให้ตัวเล็ก  ดังนี้.  ท่านกล่าวดังนี้หมายถึงการที่ภิกษุ</p><p>เถียงกันนั้น.  เมื่อวางตาข่ายเพื่อจะจับปลา  ชาวประมงและคนอื่น ๆ  ในที่นั้นส่ง</p><p>เสียงดังว่า   ปลาเข้าไปแล้ว   โดยปลายังไม่เข้าไป  จับได้ปลาแล้ว   โดยยังจับปลา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 386</p><p>ไม่ได้.  ท่านกล่าวดังนี้หมายถึงการที่ชาวประมงส่งเสียงดังนั้น.  บทว่า <strong>ปณาเมมิ</strong></p><p>เราประณาม  คือ  ขับไล่ออกไป.   บทว่า  <strong>น   โว   มม   สนฺติเก  วตฺถพฺพ</strong></p><p>พวกเธอไม่ควรอยู่ในสำนักเรา.    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า    พวกเธอมา</p><p>ถึงที่อยู่ของพระพุทธเจ้าเช่นเราแล้วยังทำเสียงดังถึงอย่างนี้        เมื่อพวกเธออยู่</p><p>ตามลำพังของตน ๆ   จักทำความสมควรได้อย่างไร.  พวกเช่นท่านไม่มีกิจที่จะ</p><p>อยู่ในสำนักของเรา.      บรรดาภิกษุเหล่านั้น     ภิกษุแม้รูปหนึ่งก็ไม่อาจทูลว่า</p><p>ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า     ขอพระองค์อย่าทรงประณามพวกข้าพระพุทธเจ้า</p><p>ด้วยเหตุเพียงเสียงดังเลยพระเจ้าข้า   หรือคำไร ๆ อื่น.  </p><p>           ภิกษุทั้งหมดรับพระพุทธดำรัสของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว กราบทูลว่า</p><p>อย่างนั้นพระพุทธเจ้าข้า  แล้วก็พากันออกไป. อนึ่ง ภิกษุเหล่านั้นได้มีความหวัง</p><p>ว่า   เราจักเฝ้าพระศาสดา   จักฟังพระธรรมกถา   จักอยู่ในสำนักของพระศาสดา</p><p>ดังนี้   จึงได้มา.   แต่ครั้นมาเฝ้าพระศาสดาผู้เป็นพระบรมครูเห็นปานนี้แล้ว  ยัง</p><p>ทำเสียงดัง   เป็นความผิดของพวกเรา   จึงถูกประณาม.    เราไม่ได้เพื่อจะอยู่ใน</p><p>สำนักของพระผู้มีพระภาคเจ้า.   ไม่ได้เพื่อจะเห็นพระสรีระสีดังทอง.  ไม่ได้เพื่อ</p><p>จะฟังธรรมด้วยพระสุรเสียงอันไพเราะดังนี้.   ภิกษุเหล่านั้นมีความโทมนัสอย่าง</p><p>แรง   จึงพากันหลีกไป.</p><p>           บทว่า  <strong>เตนูปปสงฺกมึสุ</strong>    เสด็จเข้าไปหาภิกษุเหล่านั้น    คือ    นัยว่า</p><p>เจ้าศากยะเหล่านั้น   แม้ในเวลาที่ภิกษุมาก็ประทับนั่งอยู่ ณ ที่นั้น ทรงเห็นภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย. เจ้าศากยะทั้งหลายได้มีพระวิตก จึงทรงดำริว่า เพราะอะไรหนอ ภิกษุ</p><p>เหล่านี้เข้าไปแล้วจึงพากันกลับ    เราจักรู้เหตุนั้น    จึงเสด็จเข้าไปหาภิกษุเหล่า</p><p>นั้น. บทว่า <strong>หนฺท</strong>  เป็นนิบาตลงในอรรถแห่งคำพูด. บทว่า <strong>กห  ปน  ตุมฺเห</strong></p><p>พระคุณเจ้าทั้งหลายจะไปไหนกัน   คือ  พระคุณเจ้าทั้งหลายมาประเดี๋ยวเดียวจะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 387</p><p>พากันไปไหนอีก อันตรายไรๆ เกิดแก่พระคุณเจ้าหรือ หรือว่าเกิดแก่พระทศพล</p><p>ก็ภิกษุเหล่านั้นแม้จะไม่ปกปิดด้วยคำอย่างนี้ว่า   ถวายพระพร   อาตมาทั้งหลาย</p><p>มาเพื่อเห็นพระผู้มีพระภาคเจ้า  บัดนี้พวกอาตมาได้เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว</p><p>จะกลับไปที่อยู่ของตนๆ ก็จริง  แต่ไม่ได้ทำเลศนัยเห็นปานนี้ได้  ทูลตามความ</p><p>เป็นจริงแล้วกล่าวว่า ถวายพระพร ภิกษุสงฆ์ถูกพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประณาม</p><p>ดังนี้. อนึ่ง พระราชาเหล่านั้นทรงขวนขวายในพระศาสนา. เพราะฉะนั้นจึงทรง</p><p>ดำริว่า  เมื่อภิกษุ ๕๐๐ รูป   กับพระอัครสาวกทั้งสองไปกันหมด   บาทมูลของ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจักทำลาย.   เราจักทำให้ภิกษุเหล่านี้กลับให้จงได้   ครั้นทรง</p><p>ดำริอย่างนี้แล้วจึงตรัสคำมีอาทิว่า  <strong>เตนหายสฺมนฺโต</strong>  ถ้าเช่นนั้นขอพระคุณเจ้า</p><p>ทั้งหลายอยู่ครู่หนึ่ง.    บรรดาภิกษุแม้เหล่านั้นไม่มีภิกษุแม้แต่รูปเดียวที่จะเดือด</p><p>ร้อนใจว่าเราถูกประณามด้วยเหตุเพียงทำเสียงดัง.  เราบวชแล้วไม่สามารถจะดำ-</p><p>รงชีวิตอยู่ได้.  แต่ภิกษุทั้งหมดรับพระดำรัสพร้อมกัน.  บทว่า <strong>อภินนฺทตุ</strong>  คือ</p><p>ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงปรารถนาการมาของภิกษุสงฆ์ ขอจงชื่นชมเถิด. บทว่า</p><p><strong>อภิวทตุ</strong>  คือ  ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอาศัยพระกรุณารับสั่งว่า  ขอภิกษุสงฆ์</p><p>จงมาเถิด.  บทว่า  <strong>อนุคฺคหิโต</strong>   ขอทรงอนุเคราะห์  คือ  ทรงอนุเคราะห์ด้วย</p><p>อามิสและธรรม.   บทว่า   <strong>อญฺถตฺต</strong>   คือ  พึงถึงความน้อยใจว่าเราไม่ได้เห็น</p><p>พระทศพล.  บทว่า  <strong>วิปริณาโม</strong>  มีความแปรปรวน คือ  เมื่อภิกษุสึกด้วยความ</p><p>น้อยใจพึงถึงความแปรปรวน.  บทว่า  <strong>วีชาน  ตรุณาน</strong>   เหมือนพืชที่ยังอ่อน</p><p>คือ   ข้าวกล้าอ่อน.  บทว่า   สิยา   <strong>อญฺถตฺต</strong>  พึงเป็นอย่างอื่น  คือ   พืชที่</p><p>ยังอ่อนเมื่อไม่ได้น้ำในเวลาที่ถึงคราวให้น้ำ พึงถึงความเป็นอย่างอื่นเพราะความ</p><p>เหี่ยว.  พึงแปรปรวนเพราะถึงความแห้งเหี่ยว.  ลูกวัวซูบผอมเพราะหิวนมชื่อว่า</p><p>ถึงความเป็นอย่างอื่น.   ลูกวัวซูบผอมตาย   ชื่อว่า   ความแปรปรวน.    บทว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 388</p><p><strong>ปสาทิโต  ภควา</strong>  พระผู้มีพระภาคเจ้าอันเจ้าศากยะและท้าวสหัมบดีพรหมทรง</p><p>ให้เลื่อมใสแล้ว . นัยว่าพระเถระนั่งอยู่  ณ ที่นั้น   ได้เห็นพรหมมาด้วยทิพยจักษุ</p><p>ได้ยินเสียงทูลวิงวอนด้วยทิพโสต.     ได้ทราบความที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>เลื่อมใสแล้วด้วยเจโตปริยญาณ.   เพราะฉะนั้นการส่งภิกษุไร ๆ  ไปจะไม่เป็นที่</p><p>สบายแก่ภิกษุผู้ถูกเรียกจึงตั้งใจว่า     เราจักไปจนกว่าพระศาสดาจะไม่ทรงส่งไป</p><p>จึงกล่าวอย่างนี้.  บทว่า   <strong>อปฺโปสฺสุกฺโก</strong>     เป็นผู้มีความขวนขวายน้อย    คือ</p><p>เป็นผู้ไม่ขวนขวายในกิจอย่างอื่น.   บทว่า   <strong>ทิฏฺธมฺมสุขวิหาร</strong>   ธรรมเป็น</p><p>เครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรม.     พระผู้มีพระภาคเจ้าคงจะทรงขวนขวายธรรม</p><p>เป็นเครื่องอยู่คือผลสมาบัติ   มีพระประสงค์จะประทับอยู่.  บัดนี้พระองค์จักประ</p><p>ทับอยู่ตามชอบใจ   พระมหาโมคคัคลานเถระจึงกล่าวว่า    จิตของข้าพระองค์ได้</p><p>เป็นอย่างนี้. บทว่า <strong>มยมฺปิทานิ</strong>  คือ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า เราสั่งสอนผู้อื่น</p><p>ไล่ออกจากวิหาร.   ประโยชน์อะไรด้วยโอวาทของผู้อื่นแก่เรา.   บัดนี้แม้เราก็จัก</p><p>อยู่ด้วยธรรมเป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรม. พระเถระผิดในฐานะนี้มิได้รู้ว่า</p><p>เป็นภาระของตน.  เพราะภิกษุสงฆ์นี้เป็นภาระของพระมหาเถระแม้ทั้งสอง. ด้วย</p><p>เหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงห้ามพระสารีบุตรนั้น   จึงตรัสบทมีอาทิว่า</p><p><strong>อาคเมหิ</strong>   เธอจงรอก่อน.   ส่วนพระมหาโมคคัลลานเถระได้ทราบว่าเป็นภาระ</p><p>ของตน.     ด้วยเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงได้ทรงประทานสาธุการแก่พระ-</p><p>มหาโมคคัลลานเถระนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว</strong>   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภัย ๔ อย่างนี้ </p><p>เพราะเหตุไร   พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงปรารภขึ้น.    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>ปรารภเทศนานี้ขึ้น เพื่อทรงแสดงว่าในศาสนานี้มีภัยอยู่ ๔ อย่าง. ผู้ใดไม่กลัวภัย</p><p>เหล่านั้น    ผู้นั้นสามารถดำรงอยู่ในศาสนานี้ได้   ส่วนพวกอื่นนอกนี้ไม่สามารถ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 389</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>อุทโกโรหนฺเต</strong>   คือ   เมื่อบุคคลกำลังลงน้ำ.</p><p>บทว่า   <strong>กุมฺภีลภย</strong>   ได้แก่  ภัยแต่จระเข้.   บทว่า  <strong>สุสุกภย</strong>  ได้แก่  ภัยแต่ปลา</p><p>ร้าย.   บทว่า   <strong>อุมฺมิภย</strong>   ภัยแต่คลื่นนี้   เป็นชื่อของความโกรธและความแค้น.</p><p>เหมือนอย่างว่าบุคคลหยั่งลงสู่น้ำในภายนอก  จมน้ำในคลื่นแล้วตายฉันใด  ภิกษุ</p><p>ในศาสนานี้  จมลงในความโกรธและความแค้น  แล้วสึกก็ฉันนั้น.  เพราะฉะนั้น</p><p>ความโกรธและความแค้นท่านกล่าวว่า  <strong>ภัยแต่คลื่น.</strong>   บทว่า <strong>กุมฺภีลภย</strong>   ภัยแต่</p><p>จระเข้นี้เป็นชื่อของความเห็นแก่ท้อง.  เหมือนอย่างว่าบุคคลหยั่งลงสู่น้ำภายนอก</p><p>ถูกจระเข้กัดตายฉันใด   ภิกษุในศาสนานี้ก็ฉันนั้น  กินเพราะเห็นแก่ท้องย่อมสึก.</p><p>เพราะฉะนั้นความเห็นแก่ท้องท่านกล่าวว่า  <strong>ภัยแต่จรเข้.</strong>  บทว่า  <strong>อรกฺขิเตน</strong></p><p><strong>กาเยน</strong> ไม่รักษากาย คือ ไม่รักษากายด้วยการสั่นศีรษะเป็นต้น.  บทว่า  <strong>อรกุ-</strong></p><p><strong>ขิตาย วาจาย</strong> ไม่รักษาวาจา  คือ  ไม่รักษา ด้วยพูดคำหยาบเป็นต้น .   บทว่า</p><p><strong>อนุปติฏฺิตาย  สติยา</strong>  ไม่ตั้งสติมั่น คือ ไม่ตั้งสติเป็นไปในกาย. บทว่า <strong>อลวุ-</strong></p><p><strong>เตหิ</strong> ไม่สำรวม คือไม่ปกปิด. คำว่า <strong>ปญฺจนฺเนต กามคุณาน  อธิวจน</strong> ความ</p><p>ว่า  บรรพชิตในศาสนานี้  จมลงในกระแสน้ำวนของกามคุณ ๕ แล้ว  สึกออกไป</p><p>ก็เหมือนกับบุคคลข้ามน้ำเพื่อไปฝั่งโน้น    ครั้นดำลงในกระแสน้ำวนแล้ว   ก็จม</p><p>ตายฉะนั้น  เพราะเหตุนั้น พระองค์จึงตรัสว่า ภัยแต่น้ำวนคือกามคุณ  ๕.  บทว่า</p><p><strong>อนุทฺธเสติ</strong>  ย่อมตามกำจัด คือ ทำให้ลำบาก  ทำให้หดหู่.  บทว่า  <strong>ราคานุทฺ </strong></p><p><strong>ธเสน</strong>  คือ  มีจิตอันความกำหนัดกำจัดแล้ว.  คำว่า <strong>มาตุคามสฺเสต  อธฺวจน</strong></p><p>ความว่า  ภัยเพราะปลาร้าย  นี้เป็นชื่อของมาตุคาม.  เหมือนอย่างว่าบุคคลหยั่งลง</p><p>สู่น้ำภายนอก ได้รับการประหารตายเพราะอาศัยปลาร้ายฉันใด   ภิกษุในศาสนานี้</p><p>ก็ฉันนั้น   เกิดกามราคะอาศัยมาตุคามสึก.   เพราะฉะนั้นมาฉุคามท่านจึงกล่าวว่า</p><p><strong>ภัยแต่ปลาร้าย.</strong>   เมื่อบุคคลกลัวภัย  ๔   อย่างนี้แล้วไม่หยั่งลงสู่น้ำ   ก็จะไม่ได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 390</p><p>รับผลร้ายเพราะอาศัยน้ำ    เป็นผู้กระหายเพราะอยากน้ำ    และเป็นผู้มีร่างกาย</p><p>เศร้าหมอง    เพราะฝุ่นละอองฉันใด.    เมื่อภิกษุกลัวภัย   ๔  อย่างเหล่านี้แล้ว</p><p>แม้ไม่บวชในศาสนา  ก็ไม่ได้รับผลดีเพราะอาศัยศาสนา  เป็นผู้กระหาย   เพราะ</p><p>ความอยาก คือตัณหา   และเป็นผู้มีจิตเศร้าหมอง   ด้วยธุลี   คือ  กิเลสฉันนั้น.</p><p>หรือว่าเมื่อบุคคลไม่กลัวภัย ๔ อย่างเหล่านี้    แล้วหยั่งลงสู่น้ำย่อมมีผลดังกล่าว</p><p>แล้วฉันใด.   เมื่อภิกษุไม่กลัวภัย  ๔  อย่างนี้แล้ว    แม้บวชในศาสนา   ก็ย่อมมี</p><p>อานิสงส์ดังกล่าวแล้ว.</p><p>           อนึ่ง   พระเถระกล่าวว่า   บุคคลกลัวภัย ๔   อย่างแล้วไม่หยั่งลงสู่น้ำก็</p><p>ไม่สามารถจะตัดกระแสข้ามฝั่งโน้นได้.  ครั้นไม่กลัว  หยั่งลง  ก็สามารถข้าม</p><p>ไปได้ฉันใด.  ครั้นเขากลัวแล้ว  แม้บวชในศาสนา ก็ไม่สามารถตัดกระเเสตัณหา</p><p>แล้วเห็นฝั่ง  คือ  นิพพานได้.  ครั้นไม่กลัว   ออกบวชจึงสามารถดังนี้.  บทที่</p><p>เหลือในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้น.</p><p>           อนึ่ง     เทศนานี้จบลงด้วยอำนาจแห่งบุคคลผู้ควรแนะนำได้    ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.</p><p>                                 <em>จบอรรถกถาจาตุมสูตรที่  ๗ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 391</p><p>                                   <strong>๘. นฬกปานสูตร</strong>  </p><p>                                  <strong>กุลบุตรผู้มีชื่อเสียงบวช</strong></p><p>           [๑๙๕]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ในป่าไม้<strong>ทองกวาว</strong>  เขตบ้าน</p><p><strong>นฬกปานะ</strong>  ในโกศลชนบท   ก็สมัยนั้น   กุลบุตรมีชื่อเสียงมากด้วยกัน  คือ</p><p><strong>ท่านพระอนุรุทธะ ท่านพระภัททิยะ  ท่านพระกิมพิละ  ท่านพระภัคคุ</strong></p><p><strong>ท่านพระโกณฑัญญะ  ท่านพระเรวตะ  ท่านพระอานนท์</strong>   และกุลบุตร</p><p>ที่มีชื่อเสียงอื่น ๆ   มีศรัทธาออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตอุทิศเฉพาะพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้า  ก็สมัยนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้ามีหมู่ภิกษุแวดล้อมประทับนั่งอยู่ใน</p><p>ที่แจ้ง.   ครั้งนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงปรารภกุลบุตรทั้งหลาย    ตรัสเรียก</p><p>ภิกษุทั้งหลายมาว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   กุลบุตรผู้มีศรัทธาออกจากเรือนบวช </p><p>เป็นบรรพชิต  อุทิศเฉพาะเราเหล่านั้น    ยังยินดีในพรหมจรรย์อยู่หรือ    ภิกษุ</p><p>เหล่านั้นได้พากันนิ่งอยู่  แม้ครั้งที่สอง . . .แม้ครั้งที่สาม. . . พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ก็ทรงปรารภกุลบุตรทั้งหลาย  ตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>กุลบุตรผู้มีศรัทธาออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต  อุทิศเฉพาะเราเหล่านั้น  ยัง</p><p>ยินดีในพรหมจรรย์อยู่หรือ  แม้ครั้งที่สาม  ภิกษุเหล่านั้นก็ได้พากันนิ่งอยู่.</p><p>           [๑๙๖]   ครั้งนั้นแล     พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงพระดำริอย่างนี้ว่า</p><p>อย่ากระนั้นเลย   เราพึงถามกุลบุตรเหล่านั้นเองเถิด   ครั้นแล้วได้ตรัสเรียกท่าน</p><p>พระอนุรุทธะมาว่า  ดูก่อนอนุรุทธะ   ภัททิยะ   กิมพิละ   ภัคคุ   โกณฑัญญะ</p><p>เรวตะ   และอานนท์   เธอทั้งหลายยังยินดีในพรหมจรรย์อยู่หรือ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 392</p><p>           ท่านพระอนุรุทธะเป็นต้นกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระ-</p><p>องค์ทั้งหลายยังยินดีในการพระพฤติพรหมจรรย์.</p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย  ดีละ ๆ  ข้อที่เธอทั้งหลายยินดีในการประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์นี้แล       เป็นการสมควรแก่เธอทั้งหลายผู้เป็นกุลบุตรออกจากเรือน</p><p>บวชเป็นบรรพชิตด้วยศรัทธา    เธอทั้งหลายประกอบด้วยปฐมวัย    กำลังเจริญ</p><p>เป็นหนุ่มแน่น ผมดำสนิท  ควรบริโภคกาม  ยังออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต</p><p>ได้   ก็เธอทั้งหลายนั้น    มิใช่ผู้ทำความผิดต่อพระราชา   มิใช่ผู้ถูกโจรคอยตาม</p><p>จับ   มิใช่ผู้อันหนี้บีบคั้น  มิใช่ผู้เดือดร้อนเพราะภัย  และมิใช่ผู้ถูกอาชีพบีบคั้น</p><p>แล้ว   จึงออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต    เธอทั้งหลายออกจากเรือนบวชเป็น</p><p>บรรพชิตเพราะศรัทธา   ด้วยความคิดอย่างนี้ว่า  เออ   ก็เราเป็นผู้อันชาติ    ชรา</p><p>มรณะ  โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์  โทมนัส  อุปายาส  ครองงำแล้ว  เป็นผู้อัน</p><p>ทุกข์ครอบงำแล้ว   เป็นผู้อันทุกข์ท่วมทับแล้ว    ทำไฉน    การทำที่สุดแห่งกอง</p><p>ทุกข์ทั้งสิ้นนี้    จะพึงปรากฏได้  ดังนี้   มิใช่หรือ.</p><p>           อย่างนี้    พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย    ก็กิจอะไรเล่า    ที่กุลบุตรผู้บวชอย่างนี้แล้ว</p><p>พึ่งทำ  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย  บุคคลยังไม่เป็นผู้สงัดจากกาม  สงัดจากอกุศล-</p><p>ธรรม    บรรลุปีติและสุข    หรือสุขอื่นที่สงบกว่านั้น    แม้อภิชฌา    พยาบาท</p><p>ถีนมิทธะ    วิจิกิจฉา   อุทธัจจกุกกุจจะ   อรติ    ความเป็นผู้เกียจคร้าน    ย่อม</p><p>ครอบงำจิตของบุคคลนั้นตั้งอยู่ได้   บุคคลนั้นก็หาสงัดจากกาม  สงัดจากอกุศล- </p><p>ธรรม   บรรลุปีติและสุขหรือสุขอื่นที่สงบกว่านั้นไม่    ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย</p><p>บุคคลใดเป็นผู้สงัดจากกาม   สงัดจากอกุศลธรรม   บรรลุปีติและสุข   หรือสุข</p><p>อื่นที่สงบกว่านั้นได้  แม้อภิชฌา พยาบาท   ถีนมิทธะ วิจิกิจฉา  อุทธัจจกุกกุจจะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 393</p><p>อรติ   แม้ความเป็นผู้เกียจคร้าน  ก็ไม่ครอบงำจิตของบุคคลนั้น ทั้งอยู่ได้  บุคคล</p><p>นั้นก็สงัดจากกาม     สงัดจากอกุศลธรรม   บรรลุปีติและสุข   หรือสุขอื่นที่สงบ</p><p>กว่านั้นได้.</p><p>                                         <strong>ว่าด้วยอาสวะ</strong></p><p>           [๑๙๗]   ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย      เธอทั้งหลายจะว่ากระไรในเราว่า</p><p>อาสวะเหล่าใด    นำมาซึ่งความเศร้าหมอง    นำมาซึ่งภพใหม่    เป็นไปกับด้วย</p><p>ความกระวนกระวาย     มีทุกข์เป็นวิบาก     เป็นที่ตั้งแห่งความเกิดความแก่และ</p><p>ความตายต่อไป   อาสวะเหล่านั้น    ตถาคตยังละไม่ได้    เพราะเหตุนั้น   ตถาคต</p><p>พิจารณาแล้วจึงเสพของบางอย่าง        พิจารณาแล้วจึงอดกลั้นของบางอย่าง</p><p>พิจารณาแล้วจึงเว้นของบางอย่าง   พิจารณาแล้วจึงบรรเทาของบางอย่าง.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระองค์ทั้งหลายมิได้ว่าอะไรในพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าอย่างนี้ว่า    อาสวะเหล่าใด    อันนำมาซึ่งความเศร้าหมอง   นำมาซึ่งภพ</p><p>ใหม่  เป็นไปกับด้วยความกระวนกระวาย  มีทุกข์เป็นวิบาก  เป็นที่ตั้งแห่งความ</p><p>เกิด    ความแก่   และความตายต่อไป    อาสวะเหล่านั้น   พระตถาคตยังละไม่ได้</p><p>เพราะเหตุนั้น   พระตถาคตพิจารณาแล้วจึงเสพของบางอย่าง    พิจารณาแล้วจึง</p><p>อดกลั้นของบางอย่าง พิจารณาแล้วจึงเว้นของบางอย่าง พิจารณาแล้วจึงบรรเทา</p><p>ของบางอย่าง    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ข้าพระองค์ทั้งหลายได้กล่าวในพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าอย่างนี้ว่า   อาสวะเหล่าใด    นำมาซึ่งความเศร้าหมอง   นำมาซึ่งภพ</p><p>ใหม่    เป็นไปกับด้วยความกระวนกระวาย     มีทุกข์เป็นวิบาก    เป็นที่ตั้งแห่ง</p><p>ความเกิด   ความแก่   และความตายต่อไป   อาสวะเหล่านั้น   พระตถาคตละได้</p><p>แล้ว   เพราะเหตุนั้น    พระตถาคตพิจารณาแล้วจึงเสพของบางอย่าง   พิจารณา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 394</p><p>แล้วจึงอดกลั้นของบางอย่าง    พิจารณาแล้วจึงเว้นของบางอย่าง    พิจารณาแล้ว</p><p>จึงบรรเทาของบางอย่าง   ดังนี้.</p><p>           ดีละ ๆ  อนุรุทธะทั้งหลาย   อาสวะเหล่าใด   นำมาซึ่งความเศร้าหมอง</p><p>นำมาซึ่งภพใหม่   เป็นไปกับด้วยความกระวนกระวาย   มีทุกข์เป็นวิบาก  เป็น</p><p>ที่ตั้งแห่งความเกิด   ความแก่    และความตายต่อไป    อาสวะเหล่านั้น    ตถาคต</p><p>ละได้แล้ว    มีมูลอันขาดแล้ว    ทำให้เป็นดุจตาลยอดด้วน    ถึงความไม่มี   มีอัน</p><p>ไม่เกิดต่อไปเป็นธรรมดา   ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   เปรียบเหมือนต้นตาลยอด</p><p>ด้วน   ไม่ควรจะงอกอีกได้ฉันใด   อาสวะทั้งหลาย้อนนำมาซึ่งความเศร้าหมอง</p><p>นำมาซึ่งภพใหม่   เป็นไปกับด้วยความกระวนกระวาย   มีทุกข์เป็นวิบาก  เป็น</p><p>ที่ตั้งแห่งความเกิด   ความแก่   และความตายต่อไป  ก็ฉันนั้น  ตถาคตละได้แล้ว</p><p>มีมูลอันขาดแล้ว   ทำให้เป็นดุจตาลยอดด้วน   ถึงความไม่มี   มีอันไม่เกิดต่อไป</p><p>เป็นธรรมดา   เพราะฉะนั้น  ตถาคตพิจารณาแล้วจึงเสพของบางอย่าง  พิจารณา</p><p>แล้วจึงอดกลั้นของบางอย่าง   พิจารณาแล้วจึงเว้นของบางอย่าง    พิจารณาแล้ว</p><p>จึงบรรเทาของบางอย่าง.</p><p>           [๑๙๘]  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย    เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน</p><p>ตถาคตเห็นอำนาจประโยชน์อะไรอยู่  จึงพยากรณ์สาวกทั้งหลายผู้ทำกาละล่วงลับ</p><p>ไปแล้ว    ในภพที่เกิดทั้งหลายว่า   สาวกชื่อโน้นเกิดในภพโน้น   สาวกชื่อโน้น</p><p>เกิดในภพโน้น  ดังนี้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ธรรมทั้งหลายของข้าพระองค์ทั้งหลายมีพระผู้-</p><p>มีพระภาคเจ้าเป็นมูล  มีพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นแบบแผน  มีพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เป็นที่พึ่งพาอาศัย    ดีละ    พระเจ้าข้า     ขอเนื้อความแห่งภาษิตนี้จงแจ่มแจ้งกะ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าเถิด     ภิกษุทั้งหลายได้ฟังต่อพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว    จัก</p><p>ทรงจำไว้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 395</p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย     ตถาคตจะพยากรณ์สาวกทั้งหลายผู้ทำกาละ</p><p>ล่วงลับไปแล้ว     ในภพที่เกิดทั้งหลายว่า    สาวกชื่อโน้นเกิดในภพโน้น     สาวก</p><p>ชื่อโน้นเกิดในภพโน้น  ดังนี้  เพื่อให้คนพิศวงก็หามิได้   เพื่อเกลี้ยกล่อมคนก็</p><p>หามิได้    เพื่ออานิสงส์คือลาภสักการะและความสรรเสริญก็หามิได้    ด้วยความ</p><p>ประสงค์ว่า  คนจงรู้จักเราด้วยเหตุนี้ก็หามิได้  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย  กุลบุตร</p><p>ผู้มีศรัทธา   มีความยินดีมาก   มีความปราโมทย์มาก     มีอยู่    กุลบุตรเหล่านั้น</p><p>ได้ฟังคำพยากรณ์นั้นแล้ว   จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง   ข้อนั้น</p><p>จะมีเพื่อประโยชน์เกื้อกูล   เพื่อความสุข   แก่กุลบุตรเหล่านั้นสิ้นกาลนาน.</p><p>                                    <strong>ความอยู่ผาสุกของภิกษุ</strong></p><p>           [๑๙๙]  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ภิกษุในธรรมวินัยนี้ได้ฟังว่า  ภิกษุ</p><p>ชื่อนี้ทำกาละแล้ว     พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า    ดำรงอยู่ในอรหัตผล</p><p>ก็ท่านนั้นเป็นผู้อันภิกษุนั้นได้เห็นเองหรือได้ยินมาว่า   ท่านนั้นเป็นผู้มีศีลอย่าง</p><p>นี้บ้าง    ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง    ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้ </p><p>บ้าง   ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้บ้าง    ว่าท่านนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้ว</p><p>อย่างนี้บ้าง   ภิกษุนั้นเมื่อระลึกถึง<strong>ศรัทธา   ศีล   สุตะ   จาคะ</strong>  และ<strong>ปัญญา</strong></p><p>ของภิกษุนั้น     จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง     ดูก่อนอนุรุทธะ</p><p>ทั้งหลาย   ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่ภิกษุ   แม้ด้วยประการฉะนี้แล.  </p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ภิกษุในธรรมวินัยนี้ได้ฟังว่า   ภิกษุชื่อนี้ทำ</p><p>กาละแล้ว  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า  เป็นผู้ผุดเกิดขึ้น จักปรินิพพาน</p><p>ในภพนั้น  มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา  เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ห้า</p><p>สิ้นไป   ก็ท่านนั้นเป็นผู้อันภิกษุนั้นได้เห็นเองหรือได้ยินมาว่า  ท่านนั้นเป็นผู้มี</p><p>ศีลอย่างนี้บ้าง    ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง   ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีปัญญา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 396</p><p>อย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษ</p><p>แล้วอย่างนี้บ้าง   ภิกษุนั้นเมื่อระลึกถึงศรัทธา   ศีล    สุตะ    จาคะ    และปัญญา</p><p>ของภิกษุนั้น  จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง.</p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ความอยู่สุขสำราญย่อมมีได้แก่ภิกษุ  แม้ด้วย</p><p>ประการฉะนี้แล  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย  ภิกษุในธรรมวินัยนี้ได้ฟังว่า   ภิกษุ</p><p>ชื่อนี้ทำกาละแล    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า   เป็น<strong>พระสกทาคามี</strong></p><p>จักมายังโลกนี้คราวเดียวเท่านั้น  แล้วทำที่สุดทุกข์ได้   เพราะสังโยชน์สามสิ้นไป</p><p>และเพราะราคะ   โทสะ    และโมหะ   เบาบาง   ก็ท่านนั้นเป็นผู้อันภิกษุนั้นได้</p><p>เห็นเอง   หรือได้ยินมาว่า   ท่านนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง   ว่าท่านนั้นเป็นผู้มี</p><p>ธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีวิหาร-</p><p>ธรรมอย่างนี้บ้าง   ว่าท่านนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง   ภิกษุนั้นเมื่อระลึก</p><p>ถึงศรัทธา   ศีล   สุตะ   จาคะ   และปัญญาของภิกษุนั้น   จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อ</p><p>ความเป็นอย่างนั้นบ้าง    ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย    ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่</p><p>ภิกษุ   แม้ด้วยประการฉะนี้แล    ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย    ภิกษุในธรรมวินัยนี้</p><p>ได้ฟังว่า    ภิกษุชื่อนี้ทำกาละแล้ว     พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า    เป็น</p><p><strong>พระโสดาบัน</strong>    มีความไม่ตกต่ำเป็นธรรมดา   เป็นผู้เที่ยง   มีอันจะตรัสรู้เป็น</p><p>เบื้องหน้า    เพราะสังโยชน์สามสิ้นไป   ถ้าท่านนั้นเป็นผู้อันภิกษุนั้นได้เห็นเอง</p><p>หรือได้ยินมาว่า   ท่านนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง   ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่าง</p><p>นี้บ้าง   ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่าง</p><p>นี้บ้าง  ภิกษุนั้นเมื่อระลึกถึงศรัทธา  ศีล  สุตะ  จาคะ  และปัญญาของภิกษุนั้น</p><p>จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง   ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ความอยู่</p><p>สำราญย่อมมีได้แก่ภิกษุ   แม้ด้วยประการฉะนี้แล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 397</p><p>                                <strong>ความอยู่ผาสุกของภิกษุณี</strong></p><p>           [๒๐๐]  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย ภิกษุณีในธรรมวินัยนี้ได้ฟังว่า ภิกษุณี</p><p>ชื่อนี้ทำกาละแล้ว     พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า    ดำรงอยู่ในอรหัตผล</p><p>ก็น้องหญิงนั้นเป็นผู้อันภิกษุณีนั้นได้เห็นเอง    หรือได้ยินมาว่า   น้องหญิงนั้น</p><p>เป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง   ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้น</p><p>เป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้บ้าง ว่าน้อง</p><p>หญิงนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง  ภิกษุณีนั้นเมื่อระลึกถึงศรัทธา ศีล สุตะ</p><p>จาคะ   และปัญญาของภิกษุณีนั้นจะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง.</p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่ภิกษุณี   แม้ด้วย</p><p>ประการฉะนี้แล    ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย    ภิกษุณีในธรรมวินัยนี้ได้ฟังมาว่า</p><p>ภิกษุณีชื่อนี้ทำกาละแล้ว   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า   เป็นผู้ผุดเกิดขึ้น</p><p>จักปรินิพพานในภพนั้น     มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา   เพราะโอรัม-</p><p>ภาคิยสังโยชน์ห้าสิ้นไป  ก็น้องหญิงนั้นเป็นผู้อันภิกษุณีนั้นได้เห็นเองหรือได้ยิน</p><p>มาว่า  น้องหญิงนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง   ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้ </p><p>บ้าง   ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง    ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีวิหาร-</p><p>ธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง  ภิกษุณีนั้นเมื่อ</p><p>ระลึกถึงศรัทธา   ศีล  สุตะ  จาคะ  และปัญญาของภิกษุณีนั้น   จะน้อมจิตเข้าไป</p><p>เพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ความอยู่สำราญย่อมมีได้</p><p>แก่ภิกษุณี   แม้ด้วยประการฉะนี้แล   ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย  ภิกษุณีในธรรม</p><p>วินัยนี้ได้ฟังมาว่า    ภิกษุณีชื่อนี้ทำกาละแล้ว   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์</p><p>ว่าเป็นพระสกทาคามี    จักกลับมายังโลกนี้เพียงคราวเดียว   แล้วทำที่สุดทุกข์ได้</p><p>เพราะสังโยชน์สามสิ้นไป  เพราะราคะ   โทสะ  โมหะ  เบาบาง  ก็น้องหญิงนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 398</p><p>เป็นผู้อันภิกษุณีนั้นได้เห็นเองหรือได้ยินมาว่า    น้องหญิงนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้ </p><p>บ้าง    ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง    ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีปัญญา</p><p>อย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็น</p><p>ผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง  ภิกษุณีนั้นเมื่อระลึกถึงศรัทธา ศีล  สุตะ  จาคะ  และ</p><p>ปัญญาของภิกษุณีนั้น    จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง.</p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่ภิกษุณี   แม้ด้วย</p><p>ประการฉะนี้ ดูก่อนอนุทธะทั้งหลาย ภิกษุณีในธรรมวินัยนี้ได้ฟังมาว่า   ภิกษุณี</p><p>ชื่อนี้ทำกาละแล้ว   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า    เป็นพระโสดาบัน   มี</p><p>ความไม่ตกต่ำเป็นธรรมดา    เป็นผู้เที่ยง   มีอันจะตรัสรู้เป็นเบื้องหน้า   เพราะ</p><p>สังโยชน์สามสิ้นไป   ก็น้องหญิงนั้นเป็นผู้อันภิกษุณีนั้นได้เห็นเองหรือได้ยินมา</p><p>ว่า  น้องหญิงนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง</p><p>ว่าน้องหญิงเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้</p><p>บ้าง    ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง     ภิกษุณีนั้นเมื่อระลึกถึง</p><p>ศรัทธา  ศีล  สุตะ  จาคะ  และปัญญาของภิกษุณีนั้น  จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความ</p><p>เป็นอย่างนั้นบ้าง  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่ภิกษุณี</p><p>แม้ด้วยประการฉะนี้แล.</p><p>                               <strong>ความอยู่ผาสุกของอุบาสก</strong></p><p>           [๒๐๑]   ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย    อุบาสกในธรรมวินัยนี้ได้ฟังมาว่า</p><p>อุบาสกชื่อนี้ทำกาละแล้ว  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า   เป็นผู้ผุดเกิดขึ้น</p><p>จักปรินิพพานในภพนั้น  มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา  เพราะโอรัมภา-</p><p>คิยสังโยชน์ห้าสิ้นไป     ก็ท่านนั้นเป็นผู้อันอุบาสกนั้นได้เห็นเองหรือได้ยินมาว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 399</p><p>ท่านนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง   ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง   ว่าท่านนั้น</p><p>เป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้น</p><p>เป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง  อุบาสกนั้น  เมื่อระลึกถึงศรัทธา  ศีล  สุตะ จาคะ</p><p>และปัญญาของอุบาสกนั้น   จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง  ดูก่อน</p><p>อนุรุทธะทั้งหลาย     ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่อุบาสก     แม้ด้วยประการฉะนี้</p><p>ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย อุบาสกในธรรมวินัยนี้ได้ฟังมาว่า  อุบาสกชื่อนี้ทำกาละ</p><p>แล้ว   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า    เป็นพระสกทาคามี     จักกลับมายัง</p><p>โลกนี้เพียงคราวเดียว   แล้วทำที่สุดทุกข์ได้   เพราะสังโยชน์สามสิ้นไป    เพราะ</p><p>ราคะ  โทสะ   และโมหะ    เบาบาง    ก็ท่านนั้นเป็นผู้อันอุบาสกนั้นได้เห็นเอง</p><p>หรือได้ยินมาว่า  ท่านนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้</p><p>บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง    ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่าง</p><p>นี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง  อุบาสกนั้นเมื่อระลึกถึงศรัทธา</p><p>ศีล   สุตะ   จาคะ   และปัญญาของอุบาสกนั้น    จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็น</p><p>อย่างนั้นบ้าง.</p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย     ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่อุบาสกแม้ด้วย</p><p>ประการฉะนี้แล    ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย    อุบาสกในธรรมวินัยนี้ได้ฟังมาว่า</p><p>อุบาสกชื่อนี้ทำกาละแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า  เป็นพระโสดาบัน</p><p>มีความไม่ตกต่ำเป็นธรรมดา   เป็นผู้เที่ยง   มีอันจะตรัสรู้เป็นเบื้องหน้า   เพราะ</p><p>สังโยชน์สามสิ้นไป      ก็ท่านนั้นเป็นผู้อันอุบาสกนั้นได้เห็นเองหรือได้ยินมาว่า</p><p>ท่านนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง   ว่าท่านนั้น</p><p>เป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าท่านนั้น</p><p>เป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง  อุบาสกนั้นเมื่อระลึกถึงศรัทธา  ศีล  สุตะ  จาคะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 400</p><p>และปัญญาของอุบาสกนั้น   จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง   ดูก่อน</p><p>อนุรุทธะทั้งหลาย  ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่อุบาสก  แม้ด้วยประการฉะนี้แล.</p><p>                                <strong>ความอยู่ผาสุกของอุบาสิกา</strong></p><p>           [๒๐๒]   ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   อุบาสิกาในธรรมวินัยนี้ได้ฟังมาว่า  </p><p>อุบาสิกาชื่อนี้ทำกาละแล้ว    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า    เป็นผู้ผุดเกิด</p><p>ขึ้น  จักปรินิพพานในภพนั้น  มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา  เพราะโอ-</p><p>รัมภาคิยสังโยชน์ห้าสิ้นไป   ก็น้องหญิงนั้นเป็นผู้อันอุบาสิกานั้นได้เห็นเองหรือ</p><p>ได้ยินมาว่า  น้องหญิงนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง    ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีธรรม</p><p>อย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง    ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มี</p><p>วิหารธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง   อุบาสิกา</p><p>นั้น เมื่อระลึกถึงศรัทธา ศีล สุตะ จาคะ และปัญญาของอุบาสิกานั้น  จะน้อมจิต</p><p>เข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง     ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย     ความอยู่สำราญ</p><p>ย่อมมีได้แก่อุบาสิกา แม้ด้วยประการฉะนี้แล  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย  อุบาสิกา</p><p>ในธรรมวินัยนี้ได้ฟังมาว่า      อุบาสิกาชื่อนี้ทำกาละแล้วพระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>พยากรณ์ว่า   เป็นพระสกทาคามี     จักกลับมายังโลกนี้เพียงคราวเดียว   แล้วทำ</p><p>ที่สุดทุกข์ได้  เพราะสังโยชน์สามสิ้นไป  เพราะราคะ  โทสะ   และโมหะ เบาบาง</p><p>ก็น้องหญิงนั้นเป็นผู้อันอุบาสิกานั้นได้เห็นเองหรือได้ยินมาว่า      น้องหญิงนั้น</p><p>เป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง    ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง    ว่าน้องหญิง</p><p>นั้นเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่า</p><p>น้องหญิงนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง  อุบาสิกานั้นเมื่อระลึกถึงศรัทธา  ศีล</p><p>สุตะ   จาคะ   และปัญญาของอุบาสิกานั้น    จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 401</p><p>นั้นบ้าง  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย  ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่อุบาสิกา   แม้ด้วย</p><p>ประการฉะนี้แล.</p><p>           ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย    อุบาสิกาในธรรมวินัยนี้ได้ฟังมาว่าอุบาสิกา</p><p>ชื่อนี้ทำกาละแล้วพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า  เป็นพระโสดาบัน  มีความ</p><p>ไม่ตกต่ำเป็นธรรมดา  เป็นผู้เที่ยง   มีอันจะตรัสรู้เป็นเบื้องหน้า   เพราะสังโยชน์</p><p>สามสิ้นไป  ก็น้องหญิงนั้นเป็นผู้อันอุบาสิกานั้นได้เห็นเองหรือได้ยินมาว่า  น้อง</p><p>หญิงนั้นเป็นผู้มีศีลอย่างนี้บ้าง ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีธรรมอย่างนี้บ้าง  ว่าน้อง</p><p>หญิงนั้นเป็นผู้มีปัญญาอย่างนี้บ้าง  ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้มีวิหารธรรมอย่างนี้บ้าง</p><p>ว่าน้องหญิงนั้นเป็นผู้พ้นวิเศษแล้วอย่างนี้บ้าง    อุบาสิกานั้นเมื่อระลึกถึงศรัทธา</p><p>ศีล  สุตะ  จาคะ   และปัญญาของอุบาสิกานั้น    จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็น</p><p>อย่างนั้นบ้าง   ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   ความอยู่สำราญย่อมมีได้แก่อุบาสิกาแม้</p><p>ด้วยประการฉะนี้แล  ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย  ตถาคตย่อมพยากรณ์สาวกทั้งหลาย</p><p>ผู้ทำกาละไปแล้วในภพที่เกิดทั้งหลาย ว่าสาวกชื่อโน้นเกิดแล้วในภพโน้น สาวก</p><p>ชื่อโน้นเกิดแล้วในภพโน้น  ดังนี้    เพื่อให้คนพิศวงก็หามิได้    เพื่อเกลี้ยกล่อม</p><p>คนก็หามิได้     เพื่ออานิสงส์คือลาภสักการะและความสรรเสริญก็หามิได้    ด้วย</p><p>ความประสงค์ว่า    คนจงรู้จักเราด้วยเหตุนี้ก็หามิได้    ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย</p><p>กุลบุตรทั้งหลายผู้มีศรัทธา  มีความยินดีมาก   มีปราโมทย์มาก  มีอยู่  กุลบุตร</p><p>เหล่านั้นได้ฟังคำพยากรณ์นั้นแล้ว    จะน้อมจิตเข้าไปเพื่อความเป็นอย่างนั้นบ้าง</p><p>ข้อนั้นย่อมมีเพื่อประโยชน์เกื้อกูล  เพื่อความสุขแก่กุลบุตรเหล่านั้นสิ้นกาลนาน.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว      ท่านพระอนุรุทธะ</p><p>ยินดีชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วแล.</p><p>                                        <em>จบสฬกปานสูตรที่  ๘ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 402</p><p>                         <strong>๘. อรรถกถานฬกปานสูตร</strong></p><p>           <strong>นฬกปานสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>   ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้.    </p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>นฬกปาเน</strong>  คือใกล้บ้านมีชื่ออย่างนี้. มี</p><p>เรื่องเล่าว่า   เมื่อครั้งก่อนพระโพธิสัตว์อุบัติในกำเนิดวานรมีร่างกายใหญ่   เป็น</p><p>พญาวานร มีวานรหลายพันเป็นบริวารเที่ยวไปที่เชิงภูเขา.  พญาวานรมีบุญและ</p><p>มีปัญญามากสั่งสอนบริวารว่า    นี่แน่เจ้าทั้งหลาย   ที่เชิงภูเขานี้มีผลไม้เป็นพิษ.</p><p>ชื่อว่าสระโบกขรณี   ก็มีอมนุษย์หวงแหน.   พวกเจ้าจงกินผลไม้เฉพาะที่เคยกิน</p><p>เท่านั้น.   ดื่มน้ำเฉพาะที่เคยดื่ม.   ในข้อนี้ไม่มีกิจที่พวกเจ้าจะต้องถามเรา   อนึ่ง</p><p>พวกเจ้ายังไม่ถามถึงผลไม้ที่ไม่เคยกิน  น้ำที่ไม่เคยดื่มกะเราแล้วจงอย่ากิน   อย่า</p><p>ดื่ม.   วันหนึ่งวานรเหล่านั้นเที่ยวหาอาหารไปถึงเชิงภูเขาแห่งหนึ่งตรวจดูน้ำดื่ม</p><p>เห็นสระโบกขรณีมีอมนุษย์หวงแหนสระหนึ่ง  จึงไม่รีบดื่ม  นั่งล้อมอยู่โดยรอบ</p><p>รอคอยมหาสัตว์มา.</p><p>           มหาสัตว์มาแล้วถามว่า  ทำไมพวกเจ้าไม่ดื่มน้ำกันเล่า.  พวกวานรตอบ</p><p>ว่ารอคอยท่านมาก่อน.  พญาวานรกล่าวว่าดีแล้ว  เจ้าทั้งหลาย  แล้วสำรวจดูรอย</p><p>เท้าได้เห็นแต่รอยเท้าลงเท่านั้นไม่เห็นรอยเท้าขึ้นเลย จึงได้รู้ว่ามีอันตราย.  ทัน</p><p>ใดนั้นเองอมนุษย์ที่เกิด ณ สระนั้น ได้ยืนแยกน้ำออกเป็นสองข้าง.  รากษสน้ำ</p><p>มีหน้าแดงท้องเขียว  มือเท้าแดง  เขี้ยวใหญ่  เท้าคด  รูปร่างน่าเกลียด  กล่าวว่า</p><p>เพราะเหตุไรพวกเจ้าจึงไม่ดื่มน้ำเล่า    น้ำอร่อย    จงดื่มซิ    พวกเจ้าเชื่อคำของ</p><p>พญาวานรนั้นหรือ. มหาสัตว์ถามว่า  เจ้าเป็นอมนุษย์สิงอยู่ในสระนี้หรือ.   ยักษ์</p><p>บอกว่า  ถูกแล้วเราสิงอยู่ในสระนี้.  มหาสัตว์ถามว่า  ท่านจับผู้ที่ลงในสระนี้หรือ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 403</p><p>ยักษ์ตอบว่า  ถูกแล้วเราจักกินท่านทั้งหมด.  มหาสัตว์พูดว่า   ดูก่อนยักษ์   ท่าน</p><p>ไม่อาจกินพวกเราได้ดอก.   ยักษ์ถามว่า    ก็พวกท่านจักดื่มน้ำหรือ.   มหาสัตว์</p><p>ตอบว่า    ถูกแล้วเราจักดื่ม.   ยักษ์กล่าวว่า   เมื่อเป็นอย่างนั้นแม้ตัวเดียวก็จักไม่</p><p>พ้นเราไปได้.    พญาวานรกล่าวว่า   เราจักดื่มน้ำและจักไม่ไปสู่อำนาจของท่าน</p><p>ดังนี้แล้วจึงให้วานรนำไม้อ้อลำหนึ่งมา    จับที่ปลายแล้วเป่าไป.    ไม้อ้อได้เป็น</p><p>ช่องเดียวตลอด.   พญาวานรนั่งบนฝั่งดื่มน้ำ.  พญาวานรได้ให้วานรที่เหลือนำ</p><p>ไม้อ้อมาเฉพาะตัว   เป่าแล้วส่งให้.   เมื่อยักษ์แลดูอยู่นั่นเอง    วานรทุกตัวก็ได้</p><p>ดื่มน้ำ  ดังที่พญาวานรกล่าวไว้ว่า</p><p>                               <strong>เราไม่เห็นรอยเท้าขึ้น      เห็นแต่รอยเท้า</strong></p><p><strong>                         ลง   เราจักดื่มน้ำด้วยไม้อ้อ    ท่านจักฆ่าเรา</strong></p><p><strong>                         ไม่ได้.</strong></p><p>           ตั้งแต่นั้นมาไม้อ้อทั้งหลายในที่นั้นก็มีช่องเดียวจนกระทั่งทุกวันนี้.</p><p>ในกัปนี้พร้อมกับไม้อ้อนี้จักมีชื่อว่าสิ่งที่ตั้งอยู่ตลอดปาฎิหาริยกัป  มี ๔ อย่างคือ</p><p>ภาพกระต่ายบนดวงจันทร์ ๑   การที่ไฟดับในที่ทำสัจกิริยาในวัฏฏกชาดก ๑</p><p>การที่ฝนไม่ตกในที่อยู่ของมารดาบิดาของช่างหม้อชื่อว่า  ฆฏิการะ ๑     ความที่</p><p>ไม้อ้อบนฝั่งสระโบกขรณีนั้นมีช่องเดียวตลอด  ๑  ด้วยประการนี้สระโบกขรณี</p><p>นั้นจึงได้ชื่อว่า  <strong>นฬกปานะ</strong>  เพราะวานรดื่มน้ำด้วยไม้อ้อ.  ครั้นต่อมา   บ้าน</p><p>ตั้งขึ้นเพราะอาศัยสระโบกขรณีนั้น.   บ้านนั้นจึงได้ชื่อว่า  <strong>นฬกปานะ</strong>.  ท่าน</p><p>กล่าวว่า  <strong>นฬกปาเน</strong>   เพราะหมายถึงบ้านนั้น.                          </p><p>           บทว่า  <strong>ปลาสวเน</strong>   คือ   ในป่าไม้ทองกวาว.   บทว่า  <strong>ตคฺฆ    มย</strong></p><p><strong>ภนฺเต</strong>  คือ  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พวกข้าพระองค์โดยส่วนเดียวเท่านั้น.  ท่าน</p><p>แสดงว่า    ภิกษุเหล่าใดแม้อื่นยินดีแล้ว     ย่อมยินดีในคำสอนของท่าน    ภิกษุ</p><p>เหล่านั้นเป็นเช่นกับพวกเรา   ย่อมยินดียิ่ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 404</p><p>           พึงทราบความในบทมีอาทิ ว่า  <strong>เนว  ราชาภินีตา</strong>   มิใช่ผู้ทำความผิด</p><p>ต่อพระราชาดังต่อไปนี้.  คนหนึ่งทำความผิดต่อพระราชาแล้วหนีไป.  พระราชา</p><p>ตรัสถามว่า  คนชื่อโน้นไปไหน.  กราบทูลว่า หนีไปแล้ว  พระเจ้าข้า.  พระราชา</p><p>ตรัสว่า  เขาจักไม่พ้นเราแม้ในที่ที่หนีไป.  แต่หากว่า  เขาพึงบวชก็จะพึงพ้นได้.</p><p>คนใจดีคนหนึ่งไปบอกข่าวนั้นแก่เขาว่า หากท่านปรารถนาชีวิตท่านจงบวชเถิด.</p><p>เขาบวชแล้วรักษาชีวิตเที่ยวไป.    ภิกษุนี้ชื่อว่าทำความผิดต่อพระราชา.    ส่วน</p><p>คนหนึ่งตัดช่องลักของมีค่าของโจรเที่ยวไป.   พวกโจรฟังแล้วไม่รู้ความที่บุรุษมี</p><p>ความต้องการ   จึงกล่าวว่า  เราจักให้เขารู้.  เขาฟังข่าวนั้นแล้วหนีไป.  พวกโจร</p><p>ได้ฟังว่าเขาหนีไปแล้วจึงกล่าวว่า เขาจักไม่พ้นเราไปได้แม้ในที่ที่เขาหนีไป  แต่</p><p>ถ้าเขาพึงบวช  เขาก็จะพึงพ้นไปได้.  เขาฟังข่าวนั้นแล้วจึงบวช.  ภิกษุนี้ชื่อว่าถูก</p><p>โจรคอยติดตามจับ. ส่วนคนหนึ่งมีหนี้มาก  ถูกคดีหนี้บีบคั้นจึงหนีออกจากบ้าน</p><p>นั้น. พวกเจ้าหนี้ฟังแล้วกล่าวว่า   เขาจักไม่พ้นเราไปได้แม้ในที่ที่เขาหนีไป แต่</p><p>ถ้าเขาพึงบวช  เขาก็จะพึงพ้นหนี้ไปได้.  ลูกหนี้ฟังข่าวนั้นแล้วจึงบวช.  ภิกษุนี้</p><p>ชื่อว่า  ถูกเจ้าหนี้บีบคั้น.  คนกลัวภัยอย่างใดอย่างหนึ่งมีราชภัยเป็นต้น  เป็นผู้</p><p>เดือดร้อนออกบวช   ชื่อว่า   เดือดร้อนเพราะภัย.  ผู้ไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้</p><p>ในเวลาข้าวยากหมากแพงเป็นต้นจึงบวช   ชื่อว่า   ถูกอาชีพบีบคั้น.   อธิบายว่า</p><p>ถูกอาชีพครอบงำ.    ในท่านเหล่านี้แม้รูปหนึ่ง   ชื่อว่า   บวชแล้วด้วยเหตุเหล่านี้</p><p>มิได้มี.  เพราะฉะนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า <strong>เนว  ราชาภินีตา</strong>  มิใช่</p><p>ผู้ทำความผิดต่อพระราชาเป็นต้น.</p><p>           บทว่า  <strong>วิเวก</strong>   คือ   เป็นผู้สงัด.   ท่านอธิบายว่า   อันผู้สงัดจากกาม</p><p>และจากอกุศลธรรมพึงบรรลุปีติและสุข     กล่าวคือ     ปฐมฌานและทุติยฌาน.</p><p>หากสงัดจากกาม   สงัดจากอกุศลธรรมแล้ว   ยังไม่บรรลุปีติและสุข   หรือยังไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 405</p><p>บรรลุสุขอื่นอันสงบกว่าด้วยสามารถแห่งฌาน ๒   และมรรค ๔   ในเบื้องบน.</p><p>อภิชฌาเป็นต้นเหล่านี้    ย่อมครอบงำจิตของภิกษุนั้นตั้งอยู่.    ในบทเหล่านั้น</p><p>บทว่า  <strong>อรติ</strong>  ได้แก่   ความเป็นผู้หน่ายในธรรมอันเป็นอธิกุศล.  บทว่า  <strong>ตนฺที</strong></p><p>ความเฉื่อยชา  คือ  ความเป็นผู้เกียจคร้าน.   ภิกษุใดบวชแล้วอย่างนี้ไม่สามารถ</p><p>ทำกิจของนักบวชได้.    ธรรมลามก ๗  อย่างเหล่านี้เกิดแก่ภิกษุนั้น    แล้วย่อม</p><p>ครอบงำจิต.   พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นทรงแสดงดังนี้แล้ว  บัดนี้  เพื่อทรงแสดง</p><p>ว่า    ธรรมเหล่านั้นย่อมครอบงำจิตของภิกษุใดทั้งอยู่    ภิกษุนั้นไม่สามารถทำ</p><p>แม้กิจของสมณะได้    จึงตรัสว่า   <strong>วิเวก  อนุรุทฺธา  ฯ ล ฯ  อญฺ  วา  ตโต </strong></p><p><strong>สนฺตตร</strong>   ดูก่อนอนุรุทธะทั้งหลาย   บุคคลยังไม่เป็นผู้สงัดจากกาม   สงัดจาก</p><p>อกุศลธรรม   บรรลุปีติและสุข   หรือสุขที่สงบกว่านั้นอีก.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นทรงแสดงธรรมฝ่ายดำอย่างนี้แล้ว   บัดนี้   เพื่อ</p><p>ทรงแสดงธรรมฝ่ายขาวโดยนัยนั้น   จึงตรัสบทมีอาทิว่า   <strong>วิเวก</strong>   ดังนี้อีก.   พึง</p><p>ทราบอรรถแห่งบทนั้นโดยนัยดังกล่าวแล้วนั่นแหละ.   บทว่า <strong>สงฺขาย</strong> พิจารณา</p><p>แล้วคือ  รู้แล้ว.  บทว่า  <strong>เอก</strong>  คือ  บางอย่าง. บทว่า  <strong>ปฏิเสวติ</strong>   ย่อมเสพ   คือ</p><p>ย่อมเสพสิ่งที่ควรเสพ.   แม้ในบทที่เหลือก็มีนัยนี้เหมือนกัน.</p><p>           บทว่า  <strong>อุปปตฺตีสุ  พฺยากโรติ</strong>   ตถาคตพยากรณ์ในภพที่เกิด  คือ</p><p>จงพยากรณ์ในภพพร้อมด้วยปฏิสนธิยกไว้.    จะทรงพยากรณ์ในภพที่ยังไม่ปฏิ-</p><p>สนธิได้อย่างไร.   เมื่อกล่าวว่า   ปฏิสนธิในภพใหม่    มิได้มีแก่ผู้ยังไม่มีปฏิสนธิ</p><p>ชื่อว่า  ทรงพยากรณ์ในภพที่เกิด.  บทว่า <strong>ชนกุกนตฺถ</strong>  คือ เพื่อให้คนพิศวง.</p><p>บทว่า   <strong>ชนลปนตฺถ</strong>  คือ  เพื่อเกลี้ยกล่อมมหาชน.  บทว่า  <strong>น  อิติ  ม  ชโน</strong></p><p><strong>ชานาตุ</strong>   ชนจงรู้จักเราด้วยเหตุนี้ก็หามิได้  คือ  มหาชนจักรู้อย่างนี้.  อธิบายว่า</p><p>ไม่ทรงพยากรณ์ด้วยเหตุแม้นี้ว่า    กิตติศัพท์ของเราจักฟุ้งขึ้นในระหว่างมหาชน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 406</p><p>อย่างนี้.  บทว่า <strong>อุฬารเวทา</strong>  คือ มีความยินดีมาก.   บทว่า <strong>โส โข ปนสฺส</strong></p><p><strong>อายสฺมา</strong>   ก็ท่านนั้นเป็นผู้อันภิกษุนั้น  คือ  ท่านนั้นปรินิพพานแล้ว   เป็นผู้</p><p>อันท่านผู้ตั้งอยู่นี้ได้เห็นแล้ว   หรือได้ฟังแล้ว.  ในบทมีอาทิว่า  <strong>เอวสีโล</strong>  พึง</p><p>ทราบศีลเป็นต้นเจือด้วยโลกิยะและโลกุตตระ.  ธรรมเป็นฝ่ายสมาธิท่านประสงค์</p><p>เอาว่า  <strong>ธรรม</strong>  ในบทนี้ว่า  <strong>เอวธมฺโม.</strong>  บทว่า   <strong>ผาสุวิหาโร   โหติ</strong>  เป็นผู้มี</p><p>ธรรมเป็นเครื่องอยู่สบาย    คือ    เมื่อบำเพ็ญในการปฏิบัติอันภิกษุนั้นบำเพ็ญ</p><p>ให้บริบูรณ์แล้ว     ภิกษุทำให้แจ้งอรหัตผล     เป็นผู้มีธรรมเป็นเครื่องอยู่สบาย</p><p>ด้วยธรรมเป็นเครื่องอยู่   คือ   ผลสมาบัติ.    เมื่อไม่สามารถบรรลุอรหัต    และ</p><p>เมื่อบำเพ็ญข้อปฏิบัติจนบริบูรณ์    ชื่อว่า     เป็นผู้มีธรรมเป็นเครื่องอยู่สบายแม้</p><p>เบื้องหน้า.   พึงทราบอรรถในวาระทั้งปวงโดยนัยนี้    ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                  <em>จบอรรถกถานฬกปานสูตรที่  ๘ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 407</p><p>                                   <strong>๙.  โคลิสสานิสูตร</strong></p><p>                                     <strong>ว่าด้วยอรัญญิกธุดงค์</strong></p><p>           [๒๐๓]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวัน  กลัน-</p><p>ทกนิวาปสถาน  เขตพระนครราชคฤห์   ก็สมัยนั้น  ภิกษุชื่อ<strong>โคลิสสานิ</strong>  เป็น</p><p>ผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   มีมารยาทหยาบคาย  มานั่งอยู่ในท่ามกลางสงฆ์  ด้วย</p><p>กรณียกิจบางอย่าง.</p><p>           [๒๐๔]   ณ ที่นั้นแล    ท่านพระสารีบุตรปรารภโคลิสสานิภิกษุ    จึง</p><p>เรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์</p><p>เมื่อไปสู่สงฆ์   อยู่ในสงฆ์  ควรเป็นผู้มีความเคารพยำเกรง  ในเพื่อนพรหมจรรย์</p><p>ทั้งหลาย  ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  เมื่อไปสู่สงฆ์    อยู่ในสงฆ์   เป็นผู้</p><p>ไม่เคารพยำเกรง   ในเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลาย   จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า   ท่าน</p><p>นี้ใดไม่เป็นผู้เคารพยำเกรง    ในเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลาย    จะเป็นประโยชน์</p><p>อะไรด้วยการอยู่เสรีในป่าแก่ท่านผู้นี้  ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า</p><p>จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้   เพราะฉะนั้น  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   เมื่อ</p><p>ไปสู่สงฆ์   อยู่ในสงฆ์   ควรเป็นผู้มีความเคารพยำเกรง   ในเพื่อนพรหมจรรย์</p><p>ทั้งหลาย.                                                                          </p><p>           [๒๐๕]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ เมื่อ</p><p>ไปสู่สงฆ์  อยู่ในสงฆ์  ควรเป็นผู้ฉลาดในที่นั่งด้วยดีดังนี้ว่า  เราจักไม่นั่งเบียด</p><p>ภิกษุผู้เถระ  และจักไม่ห้ามอาสนะภิกษุผู้นวกะ  ถ้าภิกษุสมาทานอรัญญิกธุดงค์</p><p>เมื่อไปในสงฆ์    อยู่ในสงฆ์    ไม่เป็นผู้ฉลาดในที่นั่ง    จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 408</p><p>ท่านนี้ใดไม่รู้จักธรรม   แม้เพียงอภิสมาจาริกวัตร   จะมีประโยชน์อะไรด้วยการ</p><p>อยู่เสรีในป่าแก่ท่านผู้นี้      ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า  จะมีผู้ว่า</p><p>ภิกษุนั้นได้ดังนี้  เพราะฉะนั้น  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ เมื่อไปสู่สงฆ์</p><p>อยู่ในสงฆ์   ควรเป็นผู้ฉลาดในที่นั่ง.</p><p>           [๒๐๖]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ เมื่อ</p><p>ไปสู่สงฆ์    อยู่ในสงฆ์   ไม่ควรเข้าบ้านให้เช้านัก   ไม่ควรกลับให้สายนัก   ถ้า</p><p>ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   เมื่อไปสู่สงฆ์  อยู่ในสงฆ์  เข้าบ้านเช้านัก  กลับ</p><p>มาสายนัก    จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า    ท่านนี้ใดเข้าบ้านเช้านัก    กลับมาสายนัก</p><p>จะมีประโยชน์อะไรด้วยการอยู่เสรีในป่า  แก่ท่านผู้นี้   ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์</p><p>อยู่แต่ผู้เดียวเล่า   จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้   เพราะฉะนั้น  ภิกษุผู้สมาทานอรัญ-</p><p>ญิกธุดงค์   เมื่อไปสู่สงฆ์    อยู่ในสงฆ์  จึงไม่ควรเข้าบ้านให้เช้านัก  ไม่ควรกลับ</p><p>ให้สายนัก.</p><p>           [๒๐๗]   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์.  เมื่อ</p><p>ไปสู่สงฆ์   อยู่ในสงฆ์  ไม่ควรถึงความเที่ยวไปในตระกูลทั้งหลาย   ในเวลาก่อน</p><p>ภัต  ในเวลาหลังภัต   ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   เมื่อไปสู่สงฆ์   อยู่ใน</p><p>สงฆ์    ถึงความเที่ยวไปในตระกูลทั้งหลาย    ในเวลาก่อนภัต    ในเวลาหลังภัต</p><p>จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า   การเที่ยวไปในเวลาวิกาล    อันท่านผู้สมาทานอรัญญิก-</p><p>ธุดงค์นี้    ผู้อยู่เสรีในป่าแต่ผู้เดียว   ทำไว้มากแน่   อนึ่ง   เพื่อนพรหมจรรย์ก็จะ</p><p>กล่าวทักท้วงเธอผู้ไปสู่สงฆ์ได้   จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้   เพราะฉะนั้น    ภิกษุ</p><p>ผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์    เมื่อไปสู่สงฆ์     อยู่ในสงฆ์     จึงไม่ควรเที่ยวไปใน</p><p>ตระกูลทั้งหลาย   ในเวลาก่อนภัต   ในเวลาหลังภัต. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 409</p><p>           [๒๐๘]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  เมื่อ</p><p>ไปสู่สงฆ์   อยู่ในสงฆ์ ไม่ควรเป็นผู้คะนองกาย  คะนองวาจา  ถ้าภิกษุผู้สมาทาน</p><p>อรัญญิกธุดงค์    เมื่อไปสู่สงฆ์    อยู่ในสงฆ์    เป็นผู้คะนองกาย    คะนองวาจา</p><p>จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า    ความคะนองกาย    คะนองวาจา    อันท่านผู้สมาทาน</p><p>อรัญญิกธุดงค์นี้ผู้อยู่เสรีในป่าแต่ผู้เดียว   ทำไว้มากแน่  อนึ่ง  เพื่อนพรหมจรรย์</p><p>ก็จะกล่าวทักท้วงเธอผู้ไปสู่สงฆ์ได้     จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้  เพราะฉะนั้น</p><p>ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  เมื่อไปสู่สงฆ์  อยู่ในสงฆ์  จึงไม่ควรเป็นผู้คะนอง</p><p>กาย   คะนองวาจา.</p><p>           [๒๐๙]   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  เมื่อ</p><p>ไปสู่สงฆ์    อยู่ในสงฆ์    ไม่ควรเป็นผู้ปากกล้า    เจรจาเกลื่อนกล่น    ถ้าภิกษุผู้</p><p>สมาทานอรัญญิกธุดงค์    เมื่อไปสู่สงฆ์    อยู่ในสงฆ์    เป็นผู้ปากกล้า     เจรจา</p><p>เกลื่อนกล่น  จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า  ท่านนี้ใดเป็นผู้ปากกล้า  เจรจาเกลื่อนกล่น</p><p>จะมีประโยชน์อะไรด้วยการอยู่เสรีในป่า    แก่ท่านผู้นี้ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์</p><p>อยู่แต่ผู้เดียวเล่า     จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้      เพราะฉะนั้น     ภิกษุผู้สมาทาน</p><p>อรัญญิกธุดงค์   เมื่อไปสู่สงฆ์  อยู่ในสงฆ์  ไม่ควรเป็นผู้ปากกล้า   เจรจาเกลื่อน-</p><p>กล่น.</p><p>           [๒๑๐]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  เมื่อ</p><p>ไปสู่สงฆ์    อยู่ในสงฆ์    ควรเป็นผู้ว่าง่าย    มีกัลยาณมิตร    ถ้าภิกษุผู้สมาทาน</p><p>อรัญญิกธุดงค์   เมื่อไปสู่สงฆ์   อยู่ในสงฆ์   เป็นผู้ว่ายาก   มีปาปมิตร   จะมีผู้ว่า</p><p>ภิกษุนั้นได้ว่า   ท่านนี้ใดเป็นผู้ว่ายาก   มีปาปมิตร  จะมีประโยชน์อะไรด้วยการ</p><p>อยู่เสรีในป่า    แก่ท่านผู้นี้ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า    จะมีผู้ว่า</p><p>ภิกษุนั้นได้ดังนี้    เพราะฉะนั้น   ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   เมื่อไปสู่สงฆ์</p><p>อยู่ในสงฆ์   จึงควรเป็นผู้ว่าง่าย   มีกัลยาณมิตร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 410</p><p>           [๒๑๑]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  ควร</p><p>เป็นผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย   ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   ไม่</p><p>เป็นผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย    จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า   ท่านนี้ใดไม่</p><p>เป็นผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย    จะมีประโยชน์อะไรด้วยการอยู่เสรีใน</p><p>ป่า   แก่ท่านผู้นี้ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า   จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้</p><p>ดังนี้   เพราะฉะนั้น  ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  จึงควรเป็นผู้คุ้มครองทวาร</p><p>ในอินทรีย์ทั้งหลาย.                     </p><p>           [๒๑๒]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ ควร</p><p>เป็นผู้รู้ประมาณในโภชนะ ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ เป็นผู้ไม่รู้ประมาณ</p><p>ในโภชนะ   จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นว่า  ท่านผู้ใดเป็นผู้ไม่รู้ประมาณในโภชนะ  จะมี</p><p>ประโยชน์อะไรด้วยการอยู่เสรีในป่า      แก่ท่านผู้นี้ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่</p><p>แต่ผู้เดียวเล่า   จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้  เพราะฉะนั้น  ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิก-</p><p>ธุดงค์  จึงควรเป็นผู้รู้ประมาณในโภชนะ.</p><p>           [๒๑๓]   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ ควร</p><p>เป็นผู้ประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่นเนือง ๆ ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์</p><p>เป็นผู้ไม่ประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่นเนือง ๆ  จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า  ท่าน</p><p>นี้ใดเป็นผู้ไม่ประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่นเนืองๆ จะมีประโยชน์อะไรด้วย</p><p>การอยู่เสรีในป่า      แต่ท่านผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า    จะมีผู้ว่า</p><p>ภิกษุนั้นได้ดังนี้    เพราะฉะนั้น    ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์    จึงควรเป็นผู้</p><p>ประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่นเนือง ๆ.                                            </p><p>           [๒๑๔]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลายอัน  ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ ควร</p><p>เป็นผู้ปรารภความเพียร   ถ้าภิกษุสมาทานอรัญญิกธุดงค์  เป็นผู้เกียจคร้าน  จะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 411</p><p>มีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า   ท่านนี้ใดเป็นผู้เกียจคร้าน   จะมีประโยชน์อะไร   ด้วยการ</p><p>อยู่เสรีในป่าแก่ท่านผู้นี้    ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า  จะมีผู้ว่า</p><p>ภิกษุนั้นได้ดังนี้     เพราะฉะนั้น   ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   จึงควรเป็นผู้</p><p>ปรารภความเพียร.</p><p>           [๒๑๕]   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  ควร</p><p>เป็นผู้มีสติตั้งมั่น   ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  เป็นผู้มีสติฟั่นเฟือน  จะมี</p><p>ผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า  ท่านผู้นี้เป็นผู้มีสติฟั่นเฟือน  จะมีประโยชน์อะไร  ด้วยการ</p><p>อยู่เสรีในป่าแก่ท่านผู้นี้      ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า  จะมีผู้ว่า</p><p>ภิกษุนั้นได้ดังนี้    เพราะฉะนั้น  ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  จึงควรเป็นผู้มี</p><p>สติตั้งมั่น.                      </p><p>           [๒๑๖]   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  ควร</p><p>เป็นผู้มีจิตตั้งมั่น   ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   เป็นผู้มีจิตไม่ตั้งมั่น    จะมี</p><p>ผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า    ท่านผู้นี้เป็นผู้ไม่มีจิตตั้งมั่น  จะมีประโยชน์อะไรด้วยการ</p><p>อยู่เสรีในป่าแก่ท่านผู้นี้     ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า  จะมีผู้ว่า</p><p>ภิกษุนั้นได้ดังนี้    เพราะฉะนั้น    ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   จึงควรเป็นผู้มี</p><p>จิตตั้งมั่น.                                                                      </p><p>           [๒๑๗]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ ควร</p><p>เป็นผู้มีปัญญา   ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์    เป็นผู้มีปัญญาทราม    จะมี</p><p>ผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า  ท่านผู้นี้มีปัญญาทราม    จะมีประโยชน์อะไร    ด้วยการอยู่</p><p>เสรีในป่าแก่ท่านผู้นี้    ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า  จะมีผู้ว่าภิกษุ</p><p>นั้นได้ดังนี้    เพราะฉะนั้นภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์  จึงควรเป็นผู้มีปัญญา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 412</p><p>           [๒๑๘]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ ควร</p><p>ทำความเพียร  ในอภิธรรม   ในอภิวินัย   เพราะคนผู้ถามปัญหา   ในอภิธรรม</p><p>และในอภิวินัย      กะภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์มีอยู่      ถ้าภิกษุผู้สมาทาน</p><p>อรัญญิกธุดงค์ถูกถามปัญหา  ในอภิธรรม  ในอภิวินัยแล้ว   จะให้ความประสงค์</p><p>ของเขาสำเร็จไม่ได้  จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า  ท่านผู้นี้ถูกถามปัญหา   ในอภิธรรม</p><p>ในอภิวินัยแล้ว    ยังความประสงค์ของเขาให้สำเร็จไม่ได้    จะมีประโยชน์อะไร</p><p>ด้วยการอยู่เสรีในป่าแก่ท่านผู้นี้     ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์แต่ผู้เดียวเล่า   จะมี</p><p>ผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้    เพราะฉะนั้น  ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์    จึงควรทำ</p><p>ความเพียร  ในอภิธรรม  ในอภิวินัย.</p><p>           [๒๑๙]   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ ควร</p><p>ทำความเพียรในวิโมกข์อันละเอียดคืออรูปสมาบัติที่ล่วงรูปสมาบัติ      เพราะคน</p><p>ผู้ถามในวิโมกข์อันละเอียดคืออรูปสมาบัติที่ล่วงรูปสมาบัติมีอยู่    ถ้าภิกษุผู้สมา-</p><p>ทานอรัญญิกธุดงค์   ถูกถามปัญหาในวิโมกข์อันละเอียดคืออรูปสมาบัติที่ล่วงรูป</p><p>สมาบัติแล้วให้ความประสงค์ของเขาสำเร็จไม่ได้   จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า    ท่าน</p><p>ผู้นี้ถูกถามปัญหาในวิโมกข์อันละเอียดคืออรูปสมาบัติที่ล่วงรูปสมาบัติแล้ว   ยัง</p><p>ความประสงค์ของเขาให้สำเร็จไม่ได้     จะมีประโยชน์อะไรด้วยการอยู่เสรีในป่า</p><p>แก่ท่านผู้นี้  ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า  จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้</p><p>เพราะฉะนั้น   ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์   จึงควรทำความเพียรไว้ในวิโมกข์</p><p>อันละเอียดคืออรูปสมาบัติที่ล่วงรูปสมาบัติ.</p><p>           [๒๒๐]  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย อันภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ ควร</p><p>ทำความเพียร  ในอุตตริมนุสสธรรม   เพราะคนผู้ถามปัญหา  ในอุตตริมนุสส- </p><p>ธรรมกะภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์มีอยู่       ถ้าภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 413</p><p>ถูกถามปัญหาในอุตตริมนุสสธรรมแล้ว     ให้ความประสงค์ของเขาสำเร็จไม่ได้</p><p>จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ว่า   ท่านผู้นี้บวชเพื่อประโยชน์แห่งคุณวิเศษอันใด  ไม่รู้จัก</p><p>ประโยชน์แห่งคุณวิเศษอันนั้นจะมีประโยชน์อะไร  ด้วยการอยู่เสรีในป่าแก่ท่าน</p><p>ผู้นี้  ซึ่งสมาทานอรัญญิกธุดงค์อยู่แต่ผู้เดียวเล่า  จะมีผู้ว่าภิกษุนั้นได้ดังนี้   เพราะ</p><p>ฉะนั้น   ภิกษุนี้สมาทานอรัญญิกธุดงค์จึงควรทำความเพียรในอุตตริมนุสสธรรม.</p><p>           [๒๒๑]   เมื่อท่านพระสารีบุตรกล่าวอย่างนี้แล้ว      ท่านพระมหาโมค-</p><p>คัลลานะได้ถามว่า      ดูก่อนท่านสารีบุตรผู้มีอายุ      อันภิกษุผู้สมาทาน</p><p>อรัญญิกธุดงค์เท่านั้นหรือที่ควรสมาทานธรรมเหล่านี้ประพฤติ      หรือแม้ภิกษุ</p><p>ผู้อยู่ใกล้บ้าน  ก็ควรสมาทานธรรมเหล่านี้ประพฤติ.</p><p>           ท่านพระสารีบุตรตอบว่า     ดูก่อนโมคคัลลานะ     แม้ภิกษุผู้สมาทาน</p><p>อรัญญิกธุดงค์   ยังควรสมาทานธรรมเหล่านี้พระพฤติ    จะกล่าวไปไยถึงภิกษุผู้</p><p>อยู่ใกล้บ้านเล่า.</p><p>                                         <em>จบโคลิสสานิสูตรที่  ๙</em></p><p>                         <strong>๙.  อรรถกถาโคลิสสานิสูตร</strong></p><p>           <strong>โคลิสสานิสูตร</strong>มีบทเริ่มต้นว่า   <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>    ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้.                                                                                  </p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า <strong>ปทรสมาจาโร</strong>  มีมารยาทหยาบคาย คือ</p><p>ความประพฤติเลว  มีอาจาระหยาบ  เพ่งในปัจจัยทั้งหลายดุจพระมหารักขิตเถระ</p><p>ได้ยินว่าอุปัฏฐากกล่าวกะพระเถระนั้นผู้นั่งอยู่ในตระกูลอุปัฏฐากว่า   ท่านขอรับ</p><p>ผมถวายจีวรแก่พระเถระรูปโน้นแล้ว.   พระเถระกล่าวว่า    โยมทำดีแล้วที่ถวาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 414</p><p>จีวรแก่พระเถระผู้ตรึกถึงจีวรนั้น.  อุปัฏฐากกล่าวว่า  ท่านขอรับผมจักถวายจีวร</p><p>แก่ท่าน.   พระเถระกล่าวว่า   ดีแล้ว   โยมจักถวายแก่พระเถระผู้ตรึกถึงจีวรนั้น.</p><p>ภิกษุเห็นปานนี้แม้นี้ชื่อว่ามีอาจาระหยาบ.   บทว่า  <strong>สปฺปติสฺเสน</strong>  ความยำเกรง</p><p>คือมีความเป็นผู้ใหญ่. ไม่ควรทำตนให้เป็นใหญ่. บทว่า <strong>เสรีวิหาเรน</strong> ด้วยการ</p><p>อยู่อย่างเสรี คือด้วยการอยู่ตามพอใจของตน ด้วยการอยู่โดยไม่มีผู้คอยตักเตือน.</p><p>บทว่า  <strong>นานุปขชฺช</strong>  ไม่เข้าไปเบียด  คือไม่เข้าไปใกล้.  ภิกษุใดเมื่อพระมหาเถระ</p><p>๒ รูปนั่งอยู่ทั้ง ๒ ข้าง ไม่บอกกล่าวพระเถระเหล่านั้นนั่งเสียดสีด้วยจีวรก็ดี  ด้วย</p><p>เข่าก็ดี    ภิกษุนี้ชื่อว่าเข้าไปนั่งเบียด.    อนึ่งไม่ทำอย่างนั้นครั้นอยู่ใกล้อาสนะที่</p><p>ถึงแก่ตนพระเถระกล่าวว่า    นั่งเถิดผู้มีอายุ   ดังนี้จึงควรนั่ง.    หากพระเถระไม่</p><p>กล่าว  ควรกล่าวถามว่า ท่านขอรับผมจะนั่งได้หรือ  ดังนี้จึงควรนั่ง.  หากพระเถระไม่ </p><p>กล่าวถาม  เมื่อพระเถระกล่าวว่า  นั่งเถิด  หรือแม้เมื่อท่านไม่กล่าว  ก็ควรนั่งได้.</p><p>           ในบทว่า <strong>น  ปฏิพาหิสฺสามิ</strong>  เราจักไม่ห้ามนี้มีอธิบายว่า  ภิกษุใดละเลย</p><p>อาสนะที่ถึงแก่ตนแล้วนั่งแย่งที่ภิกษุใหม่ ภิกษุนี้ชื่อว่าห้ามอาสนะภิกษุใหม่.  เมื่อ</p><p>ภิกษุนั้นนั่งอยู่อย่างนั้น  ภิกษุใหม่ยืนกล่าวโทษว่า  ภิกษุนี้ไม่ให้เรานั่งก็ดี  หรือ</p><p>เดินหาอาสนะก็ดี    เพราะฉะนั้นพึงนั่งบนอาสนะที่ถึงแก่ตนนั่นแหละ    อย่างนี้ </p><p>ชื่อว่า  ไม่ห้ามอาสนะ.  บทว่า  <strong>อภิสมาจาริกปิ  ธมฺม</strong>   คือธรรมแม้เพียงการ</p><p>ปฏิบัติอภิสมาจาริกวัตร.  บทว่า <strong>นาติกาเลน</strong> โดยไม่ใช่กาล  คือไม่ควรเข้าบ้าน</p><p>ให้เช้านัก   ไม่ควรกลับให้สายนัก.   ควรเข้าและออกพร้อมกับหมู่ภิกษุ.   เพราะ</p><p>เมื่อเข้าไปเช้านัก      ออกไปสายนัก      การปฏิบัติวัตรในลานเจดีย์และลานโพธิ์</p><p>เป็นต้นย่อมเสื่อม.  ควรล้างหน้าแต่เช้าแล้วเขี่ยใยแมลงมุม  เมื่อหยาดน้ำค้างตก</p><p>เข้าบ้านแสวงหาข้าวยาคู    นั่งกล่าวติรัจฉานกถามานาประการ   ในภายในบ้าน</p><p>นั่นเอง  จนถึงได้เวลาบิณฑบาตแล้วฉันอาหาร   ออกไปในตอนสาย   ไปถึงวัด</p><p>ในเวลาล้างเท้าของภิกษุทั้งหลายในภายหลัง.                            </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 415</p><p>           บทว่า  <strong>น  ปุเรภตฺต  ปจฺฉาภตฺต  กุเลสุ  จาริตฺต  อาปชฺชิตพฺพ</strong></p><p>ภิกษุผู้สมาทานอรัญญิกธุดงค์ไม่ควรถึงความเที่ยวไปในตระกูลทั้งหลายในเวลา</p><p>ก่อนภัต  ในเวลาหลังภัต   คือ ภิกษุรับนิมนต์พร้อมด้วยโภชนะไม่ลาภิกษุที่มีอยู่</p><p>เที่ยวไปในตระกูลในเวลาก่อนภัตก็ดี    ในเวลาหลังภัตก็ดี     เว้นไว้แต่สมัยต้อง</p><p>ปาจิตตีย์     เพราะเหตุนั้นภิกษุผู้รักษาสิกขาบทนี้ไม่ควรเที่ยวไปในเวลาก่อนภัต</p><p>และในเวลาหลังภัต     ซึ่งท่านกล่าวไว้แล้วในวิภังค์แห่งสิกขาบทนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>อุทฺธโต  โหติ  จปโล</strong>  เป็นผู้คะนองกาย  คะนองวาจาคือ  เป็น</p><p>ผู้มีปรกติฟุ้งซ่าน   และประกอบด้วยความเป็นผู้คะนอง  ดุจเด็กทารก  ดังที่ท่าน</p><p>กล่าวไว้ว่า  ประดับจีวร  ประดับบาตร   ประดับเสนาสนะ หรือ  ตกแต่งประดับ</p><p>กายอันเปื่อยเน่านี้.  บทว่า  <strong>ปญฺวตา  ภวิตพฺพ</strong>  ควรเป็นผู้มีปัญญา  คือ  เมื่อ</p><p>ควรทำจีวรกรรมเป็นต้นควรเป็นผู้ประกอบด้วยอุบายปัญญา.  บทว่า <strong>อภิธมฺเม</strong></p><p><strong>อภิวินเย</strong>    ควรทำความเพียรในอภิธรรมในอภิวินัยคือควรทำความเพียรใน</p><p>อภิธรรมปิฎก  และในวินัยปิฎกด้วยบาลีและด้วยอรรถกถา.  ไม่ควรพลาดธรรม-</p><p>หทยวิภังค์พร้อมด้วยทุกมาติกาและติกมาติกาเป็นต้นในอภิธรรมโดยปริจเฉท</p><p>สุดท้าย.    ไม่ควรพลาดปาฏิโมกข์ทั้ง  ๒   ที่ท่านวินิจฉัยไว้ดีแล้วพร้อมกับการ</p><p>วินิจฉัยในข้อควรทำและไม่ควรทำในวินัย.   บทว่า   <strong>อารุปฺปา</strong>    อรูปสมาบัติ</p><p>ด้วยบทเพียงเท่านี้เป็นอันท่านกล่าวถึงสมาบัติแม้ ๘  ประการ    อนึ่งเมื่อไม่</p><p>สามารถบำเพ็ญสมาบัติเหล่านั้นได้ทั้งหมดก็ควรบำเพ็ญในสมาบัติ  ๗   บ้าง   ๖</p><p>บ้าง ๕ บ้าง  โดยกำหนดบทสุดท้ายประพฤติถือเอากรรมฐานคือบริกรรมกสิณ</p><p>อย่างหนึ่งทำให้คล่องแคล่ว.   เพียงเท่านี้ก็ไม่ควรพลาด.   ด้วยบทว่า   <strong>อุตฺตริ-</strong></p><p><strong>มนุสฺสธมฺเม</strong>  นี้พระสารีบุตรเถระแสดงโลกุตตรธรรมแม้ทั้งหมด. เพราะฉะนั้น</p><p>อันผู้เป็นพระอรหันต์พึงละ.  อันผู้ยังมิได้บรรลุพระอรหัต  ควรตั้งอยู่ในอนาคามิ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 416</p><p>ผล    สกทาคามิผล   หรือโสดาปัตติผล.    โดยปริยายสุดท้ายควรประพฤติถือเอา</p><p>วิปัสสนาสุขอย่างเดียวจนถึงพระอรหัตทำให้คล่องแคล่ว. บทที่เหลือในที่ทั้งปวง</p><p>ง่ายทั้งนั้น.</p><p>           ก็ท่านพระสารีบุตรเถระยังโคลิสสานิภิกษุให้บรรลุพระอรหัตโดยลำดับ</p><p>ตั้งแต่อภิสมาทานจาริกวัตร  ด้วยสามารถแห่งบุคคลผู้ควรแนะนำได้  จบเทศนานี้</p><p>ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                         <em>จบอรรถกถาโคลิสสานิสูตรที่  ๙ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 417</p><p>                                 <strong>๑๐.  กีฏาคิริสูตร</strong></p><p>                            <strong>คุณของการฉันอาหารน้อย</strong></p><p>           [๒๒๒]    ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเที่ยวจาริกไปในกาสีชนบท  พร้อม</p><p>ด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ ณ ที่นั้นแล    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลาย</p><p>มาว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เราฉันโภชนะ   เว้นการฉันในราตรีเสียทีเดียว  และ</p><p>เมื่อเราฉันโภชนะเว้นการฉันในราตรีเสีย  ย่อมรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย</p><p>มีโรคเบาบาง   กระปรี้กระเปร่า   มีกำลังและอยู่สำราญ   แม้ท่านทั้งหลายก็จงมา</p><p>ฉันโภชนะ   เว้นการฉันในราตรีเสียเถิด   ก็เมื่อเธอทั้งหลายฉันโภชนะ  เว้นการ</p><p>ฉันในราตรีเสีย   จักรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย   มีโรคเบาบาง   กระปรี้-</p><p>กระเปร่า   มีกำลัง   และอยู่สำราญ     ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า</p><p>อย่างนั้น   พระเจ้าข้า.</p><p>      <strong>พระอัสสชิและพระปุนัพพสุกะฉันอาหารในเวลาวิกาล</strong></p><p>           [๒๒๓]   ครั้งนั้นแล   พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเที่ยวจาริกไปในกาสี</p><p>ชนบทโดยลำดับ    เสด็จถึงนิคมของชนชาวกาสีอันชื่อว่า   กีฏาคิรี    ได้ยินว่า</p><p>ครั้งนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ  นิคมของชนชาวกาสีอันชื่อว่ากีฏาคิรี</p><p>ก็โดยสมัยนั้น    มีภิกษุชื่อ<strong>อัสสชิ</strong>และภิกษุชื่อ<strong>ปุนพัพสุกะ</strong>เป็นเจ้าอาวาสอยู่ใน</p><p><strong>กีฏาคิรีนิคม.</strong>   ครั้งนั้น     ภิกษุเป็นอันมากเข้าไปหาอัสสชิภิกษุและปุนัพพสุก-</p><p>ภิกษุถึงที่อยู่   ครั้นแล้วได้กล่าวว่า   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>และภิกษุสงฆ์   ฉันโภชนะ  เว้นการฉันในราตรี   ก็เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าและ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 418</p><p>ภิกษุสงฆ์ฉันโภชนะ    เว้นการฉันในราตรี    ย่อมรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธ</p><p>น้อย   มีโรคเบาบาง   กระปรี้กระเปร่า   มีกำลัง   และอยู่สำราญ   ดูก่อนผู้มีอายุ</p><p>ทั้งหลาย   แม้ท่านทั้งหลายก็จงมาฉันโภชนะ   เว้นการฉันในราตรีเสียเถิด   เมื่อ</p><p>ท่านทั้งหลายฉันโภชนะ  เว้นการฉันในราตรี   ก็จักรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธ</p><p>น้อย   มีโรคเบาบาง   กระปรี้กระเปร่า   มีกำลัง   และอยู่สำราญ     เมื่อภิกษุทั้ง</p><p>หลายกล่าวอย่างนี้แล้ว   ภิกษุอัสสชิและภิกษุปุนัพพสุกะ   ได้กล่าวว่า   ดูก่อนผู้</p><p>มีอายุทั้งหลาย   เราทั้งหลายฉันโภชนะทั้งเวลาเย็น   ทั้งเวลาเช้า    ทั้งเวลาวิกาล</p><p>ในกลางวัน  เมื่อเราเหล่านั้นฉันโภชนะทั้งเวลาเย็น   ทั้งเวลาเช้า   ทั้งเวลาวิกาล</p><p>ในกลางวัน  ก็ย่อมรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย    มีโรคเบาบาง   กระปรี้-</p><p>กระเปร่า  มีกำลัง   และอยู่สำราญ   เราเหล่านั้นจักละคุณที่คนเห็นเอง    แล้ววิ่ง</p><p>ไปตามคุณอันอ้างกาลทำไม  เราทั้งหลายจักฉันทั้งเวลาเย็น  ทั้งเวลาเช้า  ทั้งเวลา</p><p>วิกาล   ในกลางวัน.</p><p>           [๒๒๔]   เมื่อภิกษุเหล่านั้นไม่สามารถจะให้อัสสชิภิกษุและปุนัพพสุก-</p><p>ภิกษุยินยอมได้   จึงเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ   ถวายบังคมพระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าแล้วนั่ง  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง     ครั้นแล้วได้กราบทูลพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ขอประทานโอกาส  ข้าพระองค์ทั้งหลาย</p><p>เข้าไปหาอัสสชิภิกษุและปุนัพพสุกภิกษุถึงที่อยู่   ครั้นแล้วได้กล่าวว่า  ดูก่อนผู้มี</p><p>อายุทั้งหลาย   พระผู้มีพระภาคเจ้าและภิกษุสงฆ์  ฉันโภชนะเว้นการฉันในราตรี</p><p>เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าและภิกษุสงฆ์  ฉันโภชนะเว้นการฉันในราตรี  ย่อมรู้คุณ</p><p>คือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย   มีโรคเบาบาง   กระปรี้กระเปร่า   มีกำลัง   และอยู่</p><p>สำราญ    แม้ท่านทั้งหลายก็จงฉันโภชนะเว้นการฉันในราตรีเสียเถิด   ก็เมื่อท่าน</p><p>ทั้งหลายฉันโภชนะ  เว้นการฉันในราตรี    รู้จักคุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 419</p><p>มีโรคเบาบาง  กระปรี้กระเปร่า  มีกำลัง  และอยู่สำราญ  เมื่อข้าพระองค์ทั้งหลาย</p><p>กล่าวอย่างนี้แล้ว    อัสสชิภิกษุและปุนัพพสุกภิกษุได้กล่าวว่า   ดูก่อนผู้มีอายุทั้ง-</p><p>หลาย   เราทั้งหลายฉันโภชนะทั้งเวลาเย็น   ทั้งเวลาเช้า   ทั้งเวลาวิกาล  ในกลาง</p><p>วัน   เมื่อเราทั้งหลายนั้นฉันโภชนะทั้งเวลาเย็น   ทั้งเวลาเช้า   ทั้งเวลาวิกาล  ใน</p><p>กลางวัน   ย่อมรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย  มีโรคเบาบาง  กระปรี้กระเปร่า</p><p>มีกำลัง   และอยู่สำราญ   เราเหล่านั้นจักละคุณที่ตนเห็นเอง    แล้ววิ่งไปตามคุณ</p><p>อันอ้างกาลทำไม   เราทั้งหลายจักฉันโภชนะทั้งเวลาเย็น    ทั้งเวลาเช้า    ทั้งเวลา</p><p>วิกาล  ในกลางวัน   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เมื่อข้าพระองค์ทั้งหลาย  ไม่สามารถ</p><p>จะให้อัสสชิภิกษุและปุนัพพสุกภิกษุยินยอมได้   จึงกราบทูลเนื้อความนี้แด่พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>           ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุรูปหนึ่งมาว่า  ดูก่อนภิกษุ </p><p>เธอจงไปเรียกอัสสชิภิกษุและปุนัพพสุกภิกษุตามคำของเราว่า    พระศาสดาตรัส</p><p>เรียกท่านทั้งหลาย  ภิกษุนั้นทูลรับต่อพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว   เข้าไปหาอัสสชิ-</p><p>ภิกษุและปุนัพพสุกภิกษุถึงที่อยู่   ครั้นแล้วได้กล่าวว่า  พระศาสดาตรัสเรียกท่าน</p><p>ทั้งหลาย  อัสสชิภิกษุและปุนัพพสุกภิกษุรับต่อภิกษุนั้นแล้ว   เข้าไปเฝ้าพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าแล้วนั่งอยู่   ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสกับ</p><p>อัสสชิภิกษุและปุนัพพสุกภิกษุว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ได้ยินว่า  ภิกษุเป็นอัน</p><p>มากเข้าไปหาเธอทั้งสองแล้วกล่าวว่า   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย   พระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าและภิกษุสงฆ์ฉันโภชนะ   เว้นการฉันในราตรี   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าและ</p><p>ภิกษุสงฆ์ฉันโภชนะ  เว้นการฉันในราตรี  ย่อมรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย</p><p>มีโรคเบาบาง   กระปรี้กระเปร่า   มีกำลังและอยู่สำราญ   แม้ท่านทั้งหลายก็จงมา</p><p>ฉันโภชนะเว้นการฉันในราตรีเสียเถิด   เมื่อท่านทั้งหลายฉันโภชนะ    เว้นการ</p><p>ฉันในราตรี   จักรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย   มีโรคเบาบาง   กระปรี้กระ-</p><p>เปร่า    มีกำลังและอยู่สำราญดังนี้      ได้ยินว่าเมื่อภิกษุเหล่านั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 420</p><p>เธอทั้งสองได้กล่าวกะภิกษุเหล่านั้นอย่างนี้ว่า     ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย    ก็เรา</p><p>ทั้งหลายฉันโภชนะทั้งเวลาเย็น    ทั้งเวลาเช้า    ทั้งเวลาวิกาล    ในเวลากลางวัน</p><p>เมื่อเราทั้งหลายนั้น    ฉันโภชนะทั้งเวลาเย็น    ทั้งเวลาเช้า    ทั้งเวลาวิกาล    ใน</p><p>กลางวัน  ย่อมรู้คุณคือความเป็นผู้มีอาพาธน้อย  มีโรคเบาบาง  กระปรี้กระเปร่า</p><p>มีกำลัง   และอยู่สำราญ    เราเหล่านั้นจักละคุณที่ตนเห็นเอง    แล้ววิ่งตามคุณที่</p><p>อ้างกาลทำไม   เราทั้งหลายจักฉันโภชนะทั้งเวลาเย็น  ทั้งเวลาเช้า  ทั้งเวลาวิกาล</p><p>ในกลางวัน    ดังนี้    จริงหรือ.</p><p>           อย่างนั้น   พระเจ้าข้า.</p><p>                            <strong>พระพุทธเจ้าแสดงเวทนา  ๓</strong></p><p>           [๒๒๕]   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      เธอทั้งหลายรู้ทั่วถึงธรรมที่เราแสดง</p><p>แล้วอย่างนี้   บุรุษบุคคลนี้เสวยเวทนาอย่างใดอย่างหนึ่ง   คือ  สุข  ทุกข์  หรือมิ</p><p>ใช่ทุกข์มิใช่สุข  อกุศลธรรมของบุรุษบุคคลนั้นย่อมเสื่อม   กุศลธรรมย่อมเจริญ</p><p>ดังนี้หรือหนอ.</p><p>           ไม่อย่างนั้น  พระเจ้าข้า.</p><p>           ก่อนภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายย่อมรู้ทั่วถึงธรรมที่เราแสดงแล้วอย่าง</p><p>นี้ว่า  เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้เสวยสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่   อกุศลธรรมย่อม</p><p>เจริญ  กุศลธรรมย่อมเสื่อม  ส่วนเมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้เสวยสุขเวทนาเห็น</p><p>ปานนี้อยู่  อกุศลธรรมย่อมเสื่อม  กุศลธรรมย่อมเจริญ  เมื่อบุคคลบางคนในโลก</p><p>นี้เสวยทุกข์เวทนาเห็นปานนี้อยู่    อกุศลธรรมย่อมเจริญ   กุศลธรรมย่อมเสื่อม</p><p>ส่วนบุคคลในโลกนี้เสวยทุกขเวทนาเห็นปานนี้อยู่  อกุศลธรรมเสื่อม  กุศลธรรม</p><p>ย่อมเจริญ     เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้     เสวยอทุกขมสุขเวทนาเห็นปานี้อยู่</p><p>อกุศลธรรมย่อมเจริญ   กุศลธรรมย่อมเสื่อม  ส่วนบุคคลบางคนในโลกนี้  เสวย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 421</p><p>อทุกขมสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่    อกุศลธรรมย่อมเสื่อม    กุศลธรรมย่อมเจริญ</p><p>ดังนี้มิใช่หรือ.                        </p><p>           ภ.   อย่างนั้น   พระเจ้าข้า.</p><p>           [๒๒๖]  พ.  ดีละ ภิกษุทั้งหลาย ก็เพราะข้อว่า เมื่อบุคคลบางคนในโลก</p><p>นี้   เสวยสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่    อกุศลธรรมย่อมเจริญ    กุศลธรรมย่อมเสื่อม</p><p>ดังนี้  นี่จักเป็นข้อที่เราไม่ได้รู้แล้ว    ไม่ได้เห็นแล้ว   ไม่ได้ทราบแล้ว   ไม่ได้ทำ</p><p>ให้แจ้งแล้ว ไม่ได้ถูกต้องแล้วด้วยปัญญา  เมื่อเราไม่รู้อย่างนี้  จะพึงกล่าวว่า เธอ</p><p>ทั้งหลายจงละสุขเวทนาเห็นปานนี้เสียเถิด ดังนี้  ข้อนี้จักได้สมควรแก่เราแลหรือ. </p><p>           ภ.  ไม่สมควร   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็เพราะข้อว่า    เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้</p><p>เสวยสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่   อกุศลธรรมย่อมเจริญ  กุศลธรรมย่อมเสื่อม  ดังนี้ </p><p>นี่เรารู้แล้ว    เห็นแล้ว    ทราบแล้ว    ทำให้แจ้งแล้ว    ถูกต้องแล้วด้วยปัญญา</p><p>ฉะนั้น เราจงกล่าวว่า เธอทั้งหลายจงละสุขเวทนาเห็นปานนี้เสียเถิด ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย    ก็ข้อว่า    เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้    เสวยสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่</p><p>อกุศลธรรมย่อมเสื่อม   กุศลธรรมย่อมเจริญ   ดังนี้     นี่จักเป็นข้อที่เราไม่รู้แล้ว</p><p>ไม่ได้เห็นแล้ว    ไม่ได้ทราบแล้ว   ไม่ได้ทำให้แจ้งแล้ว     ไม่ได้ถูกต้องแล้วด้วย</p><p>ปัญญา     เมื่อเราไม่รู้อย่างนี้จะพึงกล่าวว่า    เธอทั้งหลายจงเข้าถึงสุขเวทนาเห็น</p><p>ปานนี้อยู่เถิด   ดังนี้   ข้อนี้จักได้สมควรแก่เราแลหรือ.                    </p><p>           ภ.  ไม่สมควร   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็เพราะข้อว่า    เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้</p><p>เสวยสุขเพราะเวทนาเห็นปานนี้อยู่   อกุศลธรรมย่อมเสื่อม  กุศลธรรมย่อมเจริญ</p><p>ดังนี้    นี่เรารู้แล้ว  เห็นแล้ว   ทราบแล้ว  ทำให้แจ้งแล้ว  ถูกต้องแล้วด้วยปัญญา</p><p>ฉะนั้น   เราจึงกล่าวว่า   เธอทั้งหลายจงเข้าถึงสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่เถิด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 422</p><p>           [๒๒๗]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็เพราะข้อว่า เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้</p><p>เสวยทุกขเวทนาเห็นปานนี้อยู่   อกุศลธรรมย่อมเจริญ  กุศลธรรมย่อมเสื่อม  ดัง</p><p>นี้   นี่จักเป็นข้อที่เราไม่ได้รู้แล้ว   ไม่ได้เห็นแล้ว  ไม่ได้ทราบแล้ว  ไม่ได้ทำให้</p><p>แจ้งแล้ว    ไม่ได้ถูกต้องแล้วด้วยปัญญา  เมื่อเราไม่รู้อย่างนี้  จะพึงกล่าวว่า  เธอ</p><p>ทั้งหลายจงละทุกขเวทนาเห็นปานนี้เสียเถิด   ดังนี้    ข้อนี้จักได้สมควรแก่เราแล</p><p>หรือ.</p><p>           ภ.   ไม่สมควร   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็เพราะข้อว่า   เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้</p><p>เสวยทุกขเวทนาเห็นปานนี้อยู่     อกุศลธรรมย่อมเจริญ  กุศลธรรมย่อมเสื่อม  ดัง</p><p>นี้    นี่เรารู้แล้ว   เห็นแล้ว    ทราบแล้ว   ทำให้แจ้งแล้ว   ถูกต้องแล้วด้วยปัญญา</p><p>ฉะนั้น  เราจึงกล่าวว่า  เธอทั้งหลายจงละทุกขเวทนาเห็นปานนี้เสียเถิด  ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   ก็ข้อว่า   เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้  เสวยทุกขเวทนาเห็นปานนี้ </p><p>อยู่  อกุศลธรรมย่อมเสื่อม  กุศลธรรมย่อมเจริญ  ดังนี้  นี้จักเป็นข้อที่เราไม่</p><p>ได้รู้แล้ว  ไม่ได้เห็นแล้ว    ไม่ได้ทราบแล้ว  ไม่ได้ทำให้แจ้งแล้ว  ไม่ได้ถูกต้อง</p><p>แล้วด้วยปัญญา  เมื่อเราไม่รู้อย่างนี้จะพึงกล่าวว่า เธอทั้งหลายจงเข้าถึงทุกขเวทนา</p><p>เห็นปานนี้อยู่เถิด   ข้อนี้จักได้สมควรแก่เราแลหรือ.</p><p>           ภ.   ไม่สมควร   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็เพราะข้อว่า   เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้</p><p>เสวยทุกขเวทนาเห็นปานนี้อยู่  อกุศลธรรมย่อมเสื่อม  กุศลธรรมย่อมเจริญ ดังนี้</p><p>นี่เรารู้แล้ว  เห็นแล้ว   ทราบแล้ว ทำให้แจ้งแล้ว  ถูกต้องแล้วด้วยปัญญา  ฉะนั้น</p><p>เราจึงกล่าวว่า   เธอทั้งหลายจงเข้าถึงทุกขเวทนาเห็นปานนี้อยู่เถิด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 423</p><p>           [๒๒๘]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็เพราะข้อว่า เมื่อบางคนในโลกนี้   เสวย</p><p>อทุกขมสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่     อกุศลธรรมย่อมเจริญ    กุศลธรรมย่อมเสื่อม</p><p>ดังนี้   นี่จักเป็นข้อที่เราไม่ได้รู้แล้ว    ไม่ได้เห็นแล้ว     ไม่ได้ทราบแล้ว    ไม่ได้</p><p>ทำให้แจ้งแล้ว   ไม่ได้ถูกต้องแล้วด้วยปัญญา     เมื่อเราไม่รู้อย่างนี้จะพึงกล่าวว่า</p><p>เธอทั้งหลายจงละอทุกขมสุขเวทนาเห็นปานนี้เสียเถิด   ดังนี้     ข้อนี้จักได้สมควร</p><p>แก่เราแลหรือ.</p><p>           ภ.   ไม่สมควร   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็เพราะข้อว่า  เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้  </p><p>เสวยอทุกขมสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่     อกุศลธรรมย่อมเจริญ     กุศลธรรมย่อม</p><p>เสื่อม   ดังนี้   นี่เรารู้แล้ว   เห็นแล้ว   ทราบแล้ว   ทำให้แจ้งแล้ว    ถูกต้องแล้ว</p><p>ด้วยปัญญา  ฉะนั้น   เราจึงกล่าวว่า  เธอทั้งหลายจงละอทุกขมสุขเวทนาเห็นปาน</p><p>นี้เสียเถิด   ดังนี้    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็ข้อว่า    เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้</p><p>เสวยอทุกขมสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่  อกุศลธรรมย่อมเสื่อม  กุศลธรรมย่อมเจริญ</p><p>ดังนี้    นี่จักเป็นข้อที่เราไม่ได้รู้แล้ว   ไม่ได้เห็นแล้ว    ไม่ได้ทราบแล้ว    ไม่ได้</p><p>ถูกต้องแล้วด้วยปัญญา  เมื่อเราไม่รู้อย่างนี้  จะพึงกล่าวว่า  เธอทั้งหลายจงเข้าถึง</p><p>อทุกขมสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่เถิด   ดังนี้   ข้อนี้จักได้สมควรแก่เราแลหรือ.</p><p>           ภ.   ไม่สมควร   พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็เพราะข้อว่า   เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้ </p><p>เสวยอทุกขมสุขเวทนาเห็นปานนี้อยู่     อกุศลธรรมย่อมเสื่อม    กุศลธรรมย่อม</p><p>เจริญ   ดังนี้   นี่เรารู้แล้ว   เห็นแล้ว   ทราบแล้ว    ทำให้แจ้งแล้ว   ถูกต้องแล้ว</p><p>ด้วยปัญญา    ฉะนั้นเราจึงกล่าวว่า    เธอทั้งหลายจงเข้าถึงอทุกขมสุขเวทนาเห็น</p><p>ปานนี้อยู่เถิด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 424</p><p>           [๒๒๙]   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เราหากล่าวว่า   กิจที่ควรทำด้วยความ</p><p>ไม่ประมาทย่อมมีภิกษุทั้งปวง   ดังนี้ไม่   อนึ่ง   เราหากล่าวว่า  กิจที่ควรทำด้วย</p><p>ความไม่ประมาท  ไม่มีแก่ภิกษุทั้งปวง  ดังนี้ไม่  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ภิกษุเหล่า</p><p>ใดเป็นพระอรหันตขีณาสพ   อยู่จบพรหมจรรย์   มีกิจที่ควรทำ   ทำเสร็จแล้ว</p><p>ปลงภาระได้แล้ว   มีประโยชน์ตนอันบรรลุแล้ว   มีสังโยชน์ในภพสิ้นแล้ว   พ้น</p><p>วิเศษแล้วเพราะรู้โดยชอบ   เราย่อมกล่าวว่า   กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท</p><p>ไม่มีแก่ภิกษุเห็นปานนั้น    ข้อนั้นเพราะเหตุไร เพราะภิกษุเหล่านั้นได้ทำกรณียกิจ</p><p>เสร็จแล้วด้วยความไม่ประมาท    และภิกษุเหล่านั้นเป็นผู้ไม่ควรเพื่อจะประมาท</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภิกษุเหล่าใดยังเป็นพระเสขะ   ยังไม่บรรลุถึงความเต็ม</p><p>ปรารถนา   ยังไม่ได้บรรลุเป็นพระอรหันตขีณาสพ  ยังปรารถนาธรรมเป็นแดน</p><p>เกษมจากโยคะ    อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งไปกว่าอยู่     เราย่อมกล่าวว่า    กิจที่ควรทำ</p><p>ด้วยความไม่ประมาท ย่อมมีแก่ภิกษุเห็นปานนั้น  ข้อนั้นเพราะเหตุไร เพราะเรา</p><p>เห็นผลแห่งความไม่ประมาทของภิกษุเหล่านี้เช่นนี้ว่า    ไฉนท่านเหล่านี้    เมื่อ</p><p>เสพเสนาสนะอันสมควร  คบหากัลยาณมิตรทำอินทรีย์ให้เสมออยู่  ทำให้แจ้ง</p><p>ซึ่งที่สุดแห่งพรหมจรรย์   อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่กุลบุตรทั้งหลาย   ผู้ออกจาก</p><p>เรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบต้องการนั้น  ด้วยปัญญาอันยิ่งในปัจจุบันเข้าถึง</p><p>อยู่   ดังนี้   จึงกล่าวว่า    กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท    ย่อมมีแก่ภิกษุเห็น</p><p>ปานนั้น.</p><p>                                        <strong>บุคคล  ๗  จำพวก</strong></p><p>           [๒๓๐]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   บุคคล  ๗  จำพวกเหล่านี้มีปรากฏอยู่ใน</p><p>โลก ๗ จำพวกเป็นไฉน คืออุภโตภาควิมุตบุคคล ๑   ปัญญาวิมุตบุคคล ๑  กาย-</p><p>สักขีบุคคล ๑   ทิฏฐิปัตตบุคคล ๑   สัทธาวิมุตบุคคล ๑   ธัมมานุสารีบุคคล  ๑</p><p>สัทธานุสารีบุคคล ๑.                  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 425</p><p>           [๒๓๑]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็อุภโตภาควิมุตบุคคลเป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  บุคคลบางคนในโลกนี้   ถูกต้องวิโมกข์อันละเอียด คืออรูปสมาบัติ</p><p>ล่วงรูปสมาบัติ    ด้วยกายอยู่     และอาสวะทั้งหลายของผู้นั้นสิ้นไป     เพราะเห็น</p><p>อริยสัจนั้น ด้วยปัญญา บุคคลนี้เรากล่าวว่า  อุภโตภาควิมุตบุคคล. ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย  เราย่อมกล่าวว่า   กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท  ย่อมไม่มีแก่ภิกษุ</p><p>นี้    ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะกิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท    ภิกษุนั้นทำ</p><p>เสร็จแล้วและภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ควรเพื่อจะประมาท.</p><p>           [๒๓๒]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็ปัญญาวิมุตบุคคลเป็นไฉน    ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในโลกนี้  ไม่ได้ถูกต้องวิโมกข์อันละเอียด  คืออรูป-</p><p>สมาบัติ   ล่วงรูปสมาบัติด้วยกายอยู่    แต่อาสวะทั้งหลายของผู้นั้นสิ้นไป   เพราะ</p><p>เห็นอริยสัจนั้น    ด้วยปัญญา   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุคคลนี้เรากล่าวว่าปัญญา-</p><p>วิมุตบุคคล.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เราย่อมกล่าวว่า   กิจที่ควรทำด้วยความไม่</p><p>ประมาท   ย่อมไม่มีแก่ภิกษุแม้นี้   ข้อนั้นเพราะเหตุไร    เพราะกิจที่ควรทำด้วย</p><p>ความไม่ประมาท      ภิกษุนั้นทำเสร็จแล้ว      และภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ควรเพื่อจะ</p><p>ประมาท.</p><p>           [๒๓๓]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็กายสักขีบุคคลเป็นไฉน   ดูก่อนภิกษุ </p><p>ทั้งหลาย   บุคคลบางคนในโลกนี้   ถูกต้องวิโมกข์อันละเอียด    คืออรูปสมาบัติ</p><p>ล่วงรูปสมาบัติด้วยกายอยู่      และอาสวะบางเหล่าของผู้นั้นสิ้นไป  เพราะเห็น</p><p>อริยสัจนั้น ด้วยปัญญา บุคคลนี้เรากล่าวว่ากายสักขีบุคคล ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย </p><p>เรากล่าวว่า   กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท   ย่อมมีแก่ภิกษุนี้   ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุไร   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เพราะเราเห็นผลแห่งความไม่ประมาทของภิกษุนี้</p><p>เช่นนี้ว่า  ไฉนท่านผู้นี้     เมื่อเสพเสนาสนะที่สมควร    คบหากัลยาณมิตร   ทำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 426</p><p>อินทรีย์ให้เสมออยู่   พึงทำซึ่งที่สุดพรหมจรรย์   อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งไปกว่า  ที่</p><p>กุลบุตรทั้งหลายออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบต้องการให้แจ้งชัดด้วย</p><p>ปัญญาอันยิ่งเองได้ในปัจจุบัน     แล้วเข้าถึงอยู่ดังนี้     เราจึงกล่าวว่า   กิจที่ควร</p><p>ทำด้วยความไม่ประมาท   ย่อมมีแก่ภิกษุนี้.</p><p>           [๒๓๔]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ทิฏฐิปัตตบุคคลเป็นไฉน  ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย  บุคคลบางคนในโลกนี้  ไม่ได้ถูกต้องวิโมกข์อันละเอียดคืออรูปสมาบัติ</p><p>ล่วงรูปสมาบัติด้วยกายอยู่      แต่อาสวะบางเหล่าของผู้นั้นสิ้นไป       เพราะเห็น</p><p>อริยสัจนั้น  ด้วยปัญญา   อนึ่ง  ธรรมทั้งหลายที่ตถาคตประกาศแล้ว   เป็นธรรม</p><p>อันผู้นั้นเห็นแจ้งด้วยปัญญาประพฤติดีแล้ว    บุคคลนี้เรากล่าวว่า   ทิฏฐิปัตต-</p><p>บุคคล   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เรากล่าวว่า    กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท</p><p>ย่อมมีแก่ภิกษุแม้นี้   ข้อนั้นเพราะเหตุไร  เพราะเราเห็นผลแห่งความไม่ประมาท</p><p>ของภิกษุนี้เช่นนี้ว่า    ไฉนท่านผู้นี้เสพเสนาสนะที่สมควร    คบหากัลยาณมิตร</p><p>ทำอินทรีย์ให้เสมออยู่   พึงทำซึ่งที่สุดพรหมจรรย์อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งไปกว่า  ที่ </p><p>กุลบุตรทั้งหลายออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบต้องการให้แจ้งชัด ด้วย</p><p>ปัญญาอันยิ่งด้วยตนเองในปัจจุบัน  แล้วเข้าถึงอยู่  ดังนี้  เราจึงกล่าวว่า  กิจที่</p><p>ควรทำด้วยความไม่ประมาท   ย่อมมีแก่ภิกษุนี้.                                   </p><p>           [๒๓๕]   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็สัทธาวิมุตบุคคลเป็นไฉน ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย  บุคคลบางคนในโลกนี้  ไม่ได้ถูกต้องวิโมกข์อันละเอียดคืออรูปสมาบัติ</p><p>ล่วงรูปสมาบัติด้วยกายอยู่       แต่อาสวะบางเหล่าของผู้นั้นสิ้นไป      เพราะเห็น</p><p>อริยสัจนั้น  ด้วยปัญญา   อนึ่ง  ความเชื่อในพระตถาคตของผู้นั้นตั้งมั่นแล้ว  มี</p><p>รากหยั่งลงมั่นแล้ว  บุคคลนี้เรากล่าวว่าสัทธาวิมุตบุคคล  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>เรากล่าวว่ากิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท  ย่อมมีแก่ภิกษุแม้นี้    ข้อนั้นเพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 427</p><p>เหตุไร    เพราะเราเห็นผลแห่งความไม่ประมาทของภิกษุนี้เช่นนี้ว่า    ไฉนท่าน</p><p>ผู้นี้เสพเสนาสนะอันสมควร    คบหากัลยาณมิตร     ทำอินทรีย์ให้เสมออยู่   พึง</p><p>ทำให้แจ้งซึ่งที่สุดพรหมจรรย์  อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า  ที่กุลบุตรทั้งหลายผู้ออก</p><p>จากเรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบต้องการ     ด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตนเองใน</p><p>ปัจจุบัน     แล้วเข้าถึงอยู่     ดังนี้จึงกล่าวว่า    กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท</p><p>ย่อมมีแก่ภิกษุนี้.</p><p>           [๒๓๖]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็ธัมมานุสารีบุคคลเป็นไฉน    ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   บุคคลบางคนในโลกนี้   ไม่ได้ถูกต้องวิโมกข์อันละเอียดคืออรูป-</p><p>สมาบัติ   ล่วงรูปสมาบัติด้วยกายอยู่    แต่อาสวะบางเหล่าของผู้นั้นสิ้นไป   เพราะ</p><p>เห็นอริยสัจนั้น  ด้วยปัญญา     อนึ่ง   ธรรมทั้งหลายที่พระตถาคตประกาศแล้ว</p><p>ย่อมควรซึ่งความพินิจ     โดยประมาณด้วยปัญญาของผู้นั้น    อีกประการหนึ่ง</p><p>ธรรมเหล่านี้    คือ  สัทธินทรีย์  วิริยินทรีย์  สตินทรีย์  สมาธินทรีย์  ปัญญินทรีย์</p><p>ย่อมมีแก่ผู้นั้น  บุคคลนี้เรากล่าวว่า  <strong>ธัมมานุสารีบุคคล</strong>  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>เรากล่าวว่า   กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท  ย่อมมีแก่ภิกษุแม้นี้  ข้อนี้เพราะ</p><p>เหตุไร   เพราะเราเห็นผลแห่งความไม่ประมาทของภิกษุนี้เช่นนี้ว่า   ไฉนท่านผู้</p><p>นี้เสพเสนาสนะที่สมควร  คบหากัลยาณมิตร   ทำอินทรีย์ให้เสมออยู่   พึงทำให้</p><p>แจ้งซึ่งที่สุดพรหมจรรย์   อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า   ที่กุลบุตรทั้งหลายผู้ออกจาก</p><p>เรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบต้องการ ด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตนเองในปัจจุบัน</p><p>แล้วเข้าถึงอยู่  ดังนี้  เราจึงกล่าวว่า     กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท   ย่อมมี</p><p>แก่ภิกษุนี้.</p><p>           [๒๓๗]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็สัทธานุสารีบุคคลเป็นไฉน    ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   บุคคลบางคนในโลกนี้    ไม่ได้ถูกต้องวิโมกข์อันละเอียดคืออรูป </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 428</p><p>สมาบัติ   ล่วงรูปสมาบัติด้วยกายอยู่   แต่อาสวะบางเหล่าของผู้นั้นสิ้นไป   เพราะ</p><p>เห็นอริยสัจนั้น    ด้วยปัญญา    อนึ่ง   ผู้นั้นมีแต่เพียงความเชื่อความรักในพระ-</p><p>ตถาคต  อีกประการหนึ่ง  ธรรมเหล่านี้คือ   สัทธินทรีย์  วิริยินทรีย์  สตินทรีย์</p><p>สมาธินทรีย์  ปัญญินทรีย์   ย่อมมีแก่ผู้นั้น    บุคคลนี้เรากล่าวว่า  สัทธานุสารี-</p><p>บุคคล.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรากล่าวว่า   กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท</p><p>ย่อมเกิดแก่ภิกษุแม้นี้   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะเราเห็นผลแห่งความไม่ประ-</p><p>มาทของภิกษุนี้เช่นนี้ว่า ไฉนท่านผู้นี้เสพเสนาสนะที่สมควร  คบหากัลยาณมิตร</p><p>ทำอินทรีย์ให้เสมออยู่   พึงทำให้แจ้งซึ่งที่สุดพรหมจรรย์     อันไม่มีธรรมอื่นยิ่ง</p><p>กว่า   ที่กุลบุตรทั้งหลายผู้ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบต้องการ ด้วย</p><p>ปัญญาอันยิ่งด้วยตนเองในปัจจุบัน   แล้วเข้าถึงอยู่  ดังนี้   จึงกล่าวว่า    กิจที่ควร</p><p>ทำด้วยความประมาท   ย่อมมีแก่ภิกษุนี้.</p><p>                                    <strong>การตั้งอยู่ในอรหัตผล</strong></p><p>           [๒๓๘]   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เราย่อมกล่าวการตั้งอยู่ในอรหัตผล</p><p>ด้วยการไปครั้งแรกเท่านั้นหามิได้  แต่การตั้งอยู่ในอรหัตผลนั้น   ย่อมมีได้ด้วย</p><p>การศึกษาโดยลำดับ   ด้วยการทำโดยลำดับ   ด้วยความปฏิบัติโดยลำดับ  ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   ก็การตั้งอยู่ในอรหัตผลย่อมมีได้.   ด้วยการศึกษาโดยลำดับ   ด้วย</p><p>การทำโดยลำดับ   ด้วยความปฏิบัติโดยลำดับอย่างไร   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   กุล-</p><p>บุตรในธรรมวินัยนี้  เกิดศรัทธาแล้วย่อมเข้าไปใกล้   เมื่อเข้าไปใกล้ย่อมนั่งใกล้</p><p>เมื่อนั่งใกล้ย่อมเงี่ยโสตลง  เมื่อเงี่ยโสตลงแล้วย่อมฟังธรรม   ครั้นฟังธรรมย่อม</p><p>ทรงธรรมไว้     ย่อมพิจารณาเนื้อความแห่งธรรมที่ทรงไว้แล้ว     เมื่อพิจารณา</p><p>เนื้อความอยู่   ธรรมทั้งหลายย่อมทนได้ซึ่งความพินิจ   เมื่อธรรมทนความพินิจ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 429</p><p>ได้อยู่     ฉันทะย่อมเกิด    เมื่อเกิดฉันทะแล้วย่อมอุตสาหะ    ครั้นอุตสาหะแล้ว</p><p>ย่อมไตร่ตรอง   ครั้นไตร่ตรองแล้ว   ย่อมตั้งความเพียร   เมื่อมีตนส่งไป   ย่อม</p><p>ทำให้แจ้งชัดซึ่งบรมสัจจะด้วยกาย      และย่อมแทงตลอดเห็นแจ้งบรมสัจจะนั้น</p><p>ด้วยปัญญา   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ศรัทธาก็ดี   การเข้าไปใกล้ก็ดี    การนั่งใกล้</p><p>ก็ดี   การเงี่ยโสตลงก็ดี   การฟังธรรมก็ดี     การทรงจำธรรมก็ดี    การพิจารณา</p><p>เนื้อความก็ดี  ธรรมอันได้ซึ่งความพินิจก็ดี   ฉันทะก็ดี  อุตสาหะก็ดี  การไตร่-</p><p>ตรองก็ดี   การตั้งความเพียรก็ดี   นั้น ๆ   ไม่ได้มีแล้ว   เธอทั้งหลายย่อมเป็นผู้</p><p>ปฏิบัติพลาด    ย่อมเป็นผู้ปฏิบัติผิด    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    โมฆบุรุษเหล่านี้ </p><p>ได้หลีกไปจากธรรมวินัยนี้   ไกลเพียงไร.                 </p><p>                                                 <strong>บท  ๔</strong></p><p>           [๒๓๙]   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    บทสี่อันยืนยันได้ที่เรายกขึ้นแสดงแล้ว</p><p>อันวิญญูบุรุษจะพึงรู้เนื้อความได้ด้วยปัญญาไม่นานเลย  มีอยู่  เราจักแสดงแก่</p><p>เธอทั้งหลาย    เธอทั้งหลายจักรู้ทั่วถึงเนื้อความแห่งบทสี่อันยืนยันได้    ที่เรายก</p><p>ขึ้นแสดงแล้วนั้น.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    พวกไหนเป็นข้าพระองค์ทั้งหลาย    และพวก</p><p>ไหนจะเป็นผู้รู้ทั่งถึงธรรมได้.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ศาสนาใดเป็นผู้หนักในอามิส  รับมรดกแต่ส่วนที่</p><p>เป็นอามิส   ข้องอยู่ด้วยอามิส    แม้ศาสดานั้นย่อมไม่มีคุณสมบัติเหมือนดังของ</p><p>ตลาดซึ่งมีราคาขึ้น ๆ ลง ๆ  เห็นปานนี้ว่า   ก็เมื่อเหตุอย่างนี้พึงมีแก่เรา   เราพึง</p><p>ทำเหตุนั้น  ก็เมื่อเหตุอย่างนี้ไม่พึงมีแก่เรา   เราไม่พึงทำเหตุนั้น  ดังนี้.   ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย    ก็ทำไมเล่าตถาคตจึงไม่ข้องด้วยอามิสโดยประการทั้งปวงอยู่</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   สภาพนี้ย่อมมีแก่สาวก    ผู้มีศรัทธา    ผู้หยั่งลงในคำสอน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 430</p><p>ของพระศาสดาแล้วพระพฤติด้วยจงใจว่า      พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นพระศาสดา</p><p>เราเป็นสาวก   พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงรู้  เราไม่รู้   คำสอนของพระศาสดา</p><p>ย่อมงอกงามมีโอชาแก่สาวกผู้มีศรัทธา    ผู้หยั่งลงในคำสอนของพระศาสดาแล้ว</p><p>พระพฤติ.  สภาพนี้    ย่อมมีแก่สาวกผู้มีศรัทธาผู้หยั่งลงในคำสอนของพระศาสดา</p><p>แล้วประพฤติ   ด้วยตั้งใจว่า   เนื้อและเลือดในสรีระของเราจงเหือดแห้งไป.    จะ</p><p>เหลืออยู่แต่หนังและเอ็นและกระดูกก็ตามที  เมื่อเรายังไม่บรรลุถึงอิฐผลที่จะพึง</p><p>บรรลุด้วยเรี่ยวแรงของบุรุษ   ด้วยความเพียรของบุรุษ    ด้วยความบากบั่นของ</p><p>บุรุษแล้ว   จักคลายความเพียรนั้นเสีย   จักไม่มีเลย.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ผล</p><p>สองอย่างคือ   อรหัตผลในปัจจุบัน    หรือเมื่อขันธบัญจกที่กรรมกิเลสเข้าไปยึด</p><p>ถือเป็นส่วนเหลือยังมีอยู่   ความเป็นพระอนาคามีอย่างใดอย่างหนึ่ง   อันสาวกผู้</p><p>มีศรัทธา   ผู้หยั่งลงในคำสอนของพระศาสดาแล้วประพฤติ   พึงหวังได้.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว   ภิกษุเหล่านั้นยินดี</p><p>ชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า    ดังนี้แล.</p><p>                                         <em>จบกีฏาคิริสูตรที่     ๑๐</em></p><p>                                          <strong>จบภิกขุวรรคที่   ๒ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 431</p><p>                           <strong>๑๐.  อรรถกถากีฏาคิริสูตร</strong></p><p>           <strong>กีฏาคิริสูตร</strong>    มีบทเริ่มต้นว่า    <strong>เอวมฺเม    สุต</strong>    ข้าพเจ้าได้สดับมา </p><p>อย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้น    บทว่า  <strong>กาสีสุ</strong>  ในชนบทมีชื่ออย่างนี้. ในบท</p><p>ว่า   <strong>เอว   ตุมฺเหปิ   ภิกฺขเว</strong>   นี้    มีความดังต่อไปนี้   แม้พวกเธอเห็นอานิสงส์</p><p>๕ อย่างเหล่านี้      ก็จงฉันอาหารเว้นการฉันในราตรีเสีย.      ด้วยประการฉะนี้</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ทรงให้เว้นการฉัน ๒ อย่างเหล่านี้  คือ  การฉันในเวลา</p><p>วิกาลในกลางคืน  ๑   การฉันในเวลาวิกาลในกลางวัน ๑  ในคราวเดียวกัน.  ใน</p><p>สมัยหนึ่ง  ทรงให้เว้นการฉันในเวลาวิกาลในกลางวันเสียเท่านั้น.  ครั้นกาลเวลา</p><p>ล่วงไปพระองค์ทรงให้เว้นการฉันในเวลาวิกาลในกลางคืนเสีย   จึงตรัสอย่างนี้.</p><p>เพราะเหตุไร.  เพราะการฉัน ๒ คราวเหล่านี้   เป็นการสะสม  หมกมุ่น  ในวัฏฏะ</p><p>มิได้แล่นออกไปได้ดุจน้ำไหลลงแม่น้ำ  กุลบุตรผู้ละเอียดอ่อนเจริญเพราะบริโภค</p><p>อาหารดีในเรือนแม้ที่สงบเงียบ  เว้นการบริโภค ๒ ครั้งในคราวเดียวกันเท่านั้น</p><p>ย่อมลำบาก.   เพราะฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้า   จึงมิได้ทรงให้เว้นในคราวเดียว</p><p>กัน.    ทรงให้เว้นการบริโภคในเวลาวิกาลในกลางวัน     ในภัททาลิสูตร    ใน</p><p>สูตรนี้ ทรงให้เว้นการบริโภคในเวลาวิกาลในกลางคืน.  ก็เมื่อให้ละ  ทรงคุกคาม</p><p>หรือทรงข่ม.   พระองค์ทรงแสดงอานิสงส์อย่างนี้ว่า    พวกเธอจักรู้คุณคือความ</p><p>เป็นผู้มีอาพาธน้อย   เพราะการละการบริโภคเหล่านั้นเป็นปัจจัย  แล้วจึงทรงให้</p><p>เว้นเสีย.  บทว่า  <strong>กีฏาคิรี</strong>  เป็นชื่อของนิคมนั้น.  บทว่า  <strong>อสฺสชิปุนพฺพสุกา</strong></p><p>คือพระอัสสชิ    และพระปนัพพสุกะ    ในบรรดาภิกษุฉัพพัคคีย์ ๖ รูป  ท่าน</p><p>ทั้งสองเป็นคณาจารย์.    ชนทั้ง ๖    เหล่านี้   คือ    ปัณฑุกะ ๑     โลหิตกะ ๑ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 432</p><p>เมตติยะ ๑   ภุมมชกะ ๑  อัสสชิ ๑   ปุนัพพสุกะ ๑   ชื่อว่า   ฉัพพัคคีย์.  ใน</p><p>ฉัพพัคคีย์เหล่านั้น   พระปัณฑุกะ   และพระโลหิตกะ   พาบริวารของตนไปอยู่</p><p>ณ  กรุงสาวัตถี.   พระเมตติยะ   พระภุมมชกะ   ไปอยู่ ณ กรุงราชคฤห์.  อีก ๒</p><p>ท่านเป็นเจ้าอาวาสอยู่ในกีฏาคิรีนิคม.   บทว่า   <strong>อาวาสิกา</strong>   เจ้าอาวาส   คือ  อยู่</p><p>ประจำ.    ท่านทั้งสองอยู่ประจำสร้างเสนาสนะที่ยังมิได้สร้าง    ซ่อมเสนาสนะที่</p><p>ชำรุด  เป็นผู้มีอิสระในการทำ.  บทว่า  <strong>กาลิก</strong>  เป็นไปตามกาล  คือ  อานิสงส์ที่</p><p>พึงถึงในอนาคตกาล.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงถึงอะไร ในบทนี้ว่า <strong>มยา เจต ภิกฺขเว.</strong>  </p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าเพื่อทรงแสดงความนี้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภิกษุฉัน ๓</p><p>ครั้งต่อวันแล้วยังสุขเวทนาให้เกิด  ชื่อว่า  เป็นผู้ทำกิจในศาสนานี้ ก็หามิได้ดังนี้</p><p>จึงปรารภเทศนานี้.   อนึ่ง   บทว่า  <strong>เอวรูป   สุข  เวทน  ปชทถ</strong>   พวกเธอ</p><p>จงละสุขเวทนาเห็นปานนี้เสียเถิด  นี้  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสด้วยสามารถโสมนัส</p><p>อันอาศัยกามคุณ.   บทว่า   <strong>อุปสมฺปชฺช  วิหรถ</strong>   พวกเธอจงเข้าถึงสุขเวทนา</p><p>เห็นปานนี้อยู่เถิด   นี้พระองค์ตรัสด้วยสามารถแห่งโสมนัสอาศัยเนกขัมมะ.   พึง</p><p>ทราบความด้วยสามารถแห่งโทมนัส   และ    อุเบกขาอาศัยเนกขัมมะในวาระ  ๒</p><p>แม้อื่นจากนี้อย่างนี้.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้า  ครั้นทรงแสดงถึงเวทนาที่ควรเสพและไม่ควรเสพ</p><p>อย่างนี้แล้ว  บัดนี้   เพื่อทรงแสดงถึงกิจที่ภิกษุควรทำและไม่ควรทำ   ด้วยความ</p><p>ไม่ประมาทจึงตรัสบทมีอาทิว่า  <strong>นาห  ภิกฺขเว   สพฺเพส</strong>  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>เราหาได้กล่าวว่า กิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาทย่อมมีแก่ภิกษุทั้งปวงดังนี้ไม่.</p><p>บทว่า   <strong>กต   เตส   อปฺปมาเทน</strong>   เพราะภิกษุเหล่านั้นได้ทำกิจสำเร็จแล้วด้วย</p><p>ความไม่ประมาท คือ  กิจใดอันภิกษุเหล่านั้นพึงทำด้วยความไม่ประมาท  กิจนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 433</p><p>ได้ทำเสร็จแล้ว.     บทว่า    <strong>อนุโลมิกานิ </strong>   ความว่า    เสนาสนะอันสมควรแก่</p><p>การปฏิบัติ   มีกรรมฐานเป็นที่สบาย.    อันผู้อยู่ในเสนาสนะสามารถบรรลุมรรค</p><p>ผลได้.    บทว่า    <strong>อินฺทฺริยานิ    สมนฺนานยมานา</strong>    ทำอินทรีย์ให้เสมออยู่</p><p>คือ  ทำอินทรีย์มีศรัทธาเป็นต้นให้เสมออยู่.</p><p>           ภาคเจ้าทรงแสดงถึงอะไรในบทนี้ว่า    <strong>สตฺตีเม    ถิกฺขเว</strong></p><p><strong>ปุคฺคลา</strong>  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุคคล ๗ จำพวกมีอยู่ในโลก.  พระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าทรงแสดงความนี้ว่า   บุคคลมีอยู่  ๗  จำพวกเหล่านี้    แม้ทั้งหมดอย่างนี้    คือ</p><p>บุคคลที่ไม่มีกิจที่ควรทำด้วยความไม่ประมาท มี ๒ จำพวก. บุคคลผู้ที่มีกิจที่ควร</p><p>ทำด้วยความประมาท มี ๕ จำพวก.  ในบทเหล่านั้น บทว่า <strong>อุภโตภาควิมุตฺโต</strong></p><p>คือ   ผู้พ้นโดยส่วนสอง.    พ้นจากรูปกายด้วยอรูปสมาบัติ  ๑  พ้นจากนามกาย</p><p>ด้วยมรรค ๑.     บุคคลนั้นออกจากสมาบัติอย่างหนึ่ง ๆ     แห่งอรูปสมาบัติ ๔</p><p>พิจารณาถึงสังขารแล้วออกจากนิโรธ    ของบุคคล  ๔ จำพวกผู้บรรลุพระอรหัต</p><p>เป็นบุคคล ๕   จำพวกด้วยสามารถแห่งพระอนาคามีผู้บรรลุพระอรหัต.    อนึ่ง</p><p>บาลีในบทนี้มาแล้วด้วยสามารถแห่งบุคคลผู้ได้วิโมกข์ ๘   ในอภิธรรม    อย่าง</p><p>นี้ว่า ก็อุภโตภาควิมุตบุคคลเป็นไฉน บุคคลบางคนในโลกนี้   ถูกต้องวิโมกข์ ๘</p><p>ด้วยกายอยู่และอาสวะทั้งหลายของผู้นั้นสิ้นไป  เพราะเห็นอริยสัจธรรมนั้น  ด้วย</p><p>ปัญญาดังนี้.</p><p>           บุคคลชื่อว่า  <strong>ปัญญาวิมุต</strong>  เพราะพ้นด้วยปัญญา.  ปัญญาวิมุตบุคคล</p><p>นั้น   มี ๕  ด้วยสามารถแห่งบุคคลเหล่านี้   คือ   เป็นสุกขวิปัสสก ๑ ผู้ออกจาก</p><p>ฌาน ๔   แล้วบรรลุพระอรหัตอีก  ๔   แต่บาลีในบทนี้มาแล้วด้วยสามารถการ</p><p>ปฏิเสธวิโมกข์  ๘.   เหมือนดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า  ก็บุคคลนั้นแลหา</p><p>ได้ถูกต้องวิโมกข์  ๘  ด้วยกายอยู่ไม่.  อาสวะของเขาสิ้นไปแล้วเพราะเห็นอริยสัจ-</p><p>ธรรมนั้นด้วยปัญญา.  บุคคลนี้เรากล่าวว่าปัญญาวิมุตบุคคล </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 434</p><p>           บุคคลชื่อ   <strong>กายสักขี</strong>  เพราะทำให้แจ้งธรรมที่ถูกต้องแล้วนั้น.  บุคคล</p><p>ใดถูกต้องผัสสะคือฌาน    เป็นครั้งแรก    ภายหลังจึงทำให้แจ้งนิพพานอันเป็น</p><p>ความดับสนิท   พึงทราบบุคคลนั้นมี ๖  ตั้งต้นแต่บุคคลผู้ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล</p><p>จนถึงบุคคลผู้ตั้งอยู่ในอรหัตมรรค.      ด้วยเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า</p><p>บุคคลบางคนในโลกนี้ถูกต้องวิโมกข์ ๘  ด้วยกายอยู่  อาสวะบางเหล่าของบุคคล</p><p>นั้นสิ้นไป     เพราะเห็นอริยสัจธรรมนั้นด้วยปัญญา.     บุคคลนี้เรากล่าวว่ากาย-</p><p>สักขีบุคคล.</p><p>           บุคคลชื่อว่า  <strong>ทิฏฐิปัตตะ</strong>  เพราะบรรลุธรรมที่เห็นแล้วนั้น.  ในบทนี้</p><p>มี ลักษณะโดยสังเขปดังต่อไปนี้.  ชื่อว่า  ทิฏฐิปัตตบุคคล  เพราะเป็นผู้รู้  เห็น</p><p>รู้แจ้ง  ทำให้แจ้ง  ถูกต้องด้วยปัญญาว่า  สังขารทั้งหลายเป็นทุกข์  การดับสังขาร</p><p>ทั้งหลายเป็นสุข    ดังนี้.     แต่โดยพิสดารแม้บุคคลนี้ก็มี ๖  ดุจกายสักขีบุคคล.</p><p>ด้วยเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  บุคคลบางคนในโลกนี้  ย่อมรู้ชัดตาม</p><p>ความเป็นจริงว่า  นี้ทุกข์  ฯลฯ  นี้ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์. อนึ่ง ธรรมทั้ง</p><p>หลายที่ตถาคตประกาศแล้วเป็นธรรมอันผู้นั้นเห็น    เห็นแจ้งแล้ว   ด้วยปัญญา</p><p>ประพฤติดีแล้ว .  บุคคลนี้เรากล่าวว่า  <strong>ทิฏฐิปัตตบุคคล.</strong></p><p>           บุคคลชื่อว่า  <strong>สัทธาวิมุต</strong>  เพราะน้อมใจเธอด้วยศรัทธา.    แม้สัทธา-</p><p>วิมุตบุคคลนั้นก็มี  ๖    ตามนัยดังกล่าวแล้วนั่นแหละ    ด้วยเหตุนั้น   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าจึงตรัสว่า      บุคคลบางคนในโลกนี้        รู้ชัดตามความเป็นจริงว่า</p><p>นิทุกข์ ฯลฯ นี้ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์. อนึ่ง ความเชื่อในพระตถาคตของ</p><p>ผู้นั้นตั้งมั่นแล้วมีรากหยั่งลงมั่นแล้ว.  บุคคลนี้เรากล่าวว่า  <strong>สัทธาวิมุตบุคคล.</strong></p><p>           จริงอยู่ในบุคคลเหล่านี้   ขณะของกิเลสย่อมมีแก่สัทธาวิมุตบุคคล   ดุจ</p><p>แก่ผู้เชื่อ     ดุจแก่ผู้สำเร็จและดุจแก่ผู้น้อมใจเชื่อในขณะมรรคอันเป็นส่วนเบื้อง</p><p>ต้น.  ญาณตัดกิเลสของทิฏฐิปัตตบุคคล  เป็นญาณปรารภคมกล้า  ย่อมนำไปใน   </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 435</p><p>ขณะแห่งมรรคอันเป็นส่วนเบื้องต้น.     เพราะฉะนั้นเหมือนเอาดาบที่ไม่คมตัด</p><p>ต้นกล้วย ที่ที่ขาดย่อมไม่เกลี้ยงเกลา  ดาบสก็ไม่ผ่านไปฉับพลัน.  ยังได้ยินเสียงจึง</p><p>ต้องทำความพยายามอย่างแรงฉันใด.   การเจริญมรรคอันเป็นส่วนเบื้องต้นของ</p><p>สัทธาวิมุตบุคคลก็เห็นปานนั้น.      อนึ่ง   เหมือนเอาดาบที่ลับจนคมกริบตัด</p><p>ต้นกล้วย ที่ที่ตัดก็เกลี้ยงเกลา.  ดาบก็ผ่านไปได้ฉับพลัน เสียงก็ไม่ได้ยิน ไม่ต้อง</p><p>พยายามอย่างแรงฉันใด.      พึงทราบการเจริญมรรคอันเป็นส่วนเบื้องต้นของ</p><p>ปัญญาวิมุตบุคคลก็ฉันนั้น.                                            </p><p>           บุคคลชื่อว่า    <strong>ธัมมานุสารี</strong>    เพราะระลึกเนือง ๆ ในธรรม.   บทว่า</p><p><strong>ธมฺโม</strong> คือ <strong>ปัญญา.</strong> อธิบายว่า เจริญมรรคอันมีปัญญาเป็นเบื้องหน้า. อนึ่ง ใน</p><p><strong>สัทธานุสารีบุคคล</strong>    ก็มีนัยนี้เหมือนกัน.    บุคคลทั้งสองนี้    เป็นผู้ตั้งอยู่ใน</p><p>โสดาปัตติมรรคเช่นกัน.   แม้ข้อนี้ท่านก็กล่าวไว้ว่า   เมื่อบุคคลปฏิบัติเพื่อทำให้ </p><p>แจ้งโสดาปัตติผล  อินทรีย์ย่อมมีประมาณยิ่ง.  ผู้นำปัญญา  ย่อมเจริญมรรคอัน</p><p>มีปัญญาเป็นหัวหน้า.  บุคคลนี้เรากล่าวว่า ธัมมานุสารีบุคคล.  อนึ่ง  เมื่อบุคคล</p><p>ใดปฏิบัติเพื่อทำให้แจ้งโสดาปัตติผล สัทธินทรีย์ย่อมมีประมาณยิ่ง.  ผู้นำศรัทธา</p><p>ย่อมเจริญอริยมรรคอันมีศรัทธาเป็นหัวหน้า.  บุคคลนี้เรากล่าวว่า  สัทธานุสารี.</p><p>นี้เป็นความสังเขปในบทนี้.</p><p>           แต่โดยพิสดาร     กถามีอุภโตภาควิมุตกถาเป็นต้น      ท่านกล่าวไว้ใน</p><p>อธิการแห่งปัญญาภาวนาในวิสุทธิมรรค.     เพราะฉะนั้น    พึงทราบโดยนัยดัง</p><p>กล่าวแล้วในวิสุทธิมรรคนั้นนั่นแล.</p><p>           เพื่อแสดงวิภาคแห่งบุคคลเหล่านั้นจึงยกบาลีมาในที่นี้.    พึงทราบ</p><p>ข้อความในบาลีนั้นดังต่อไปนี้.   เพราะชื่อว่าอรูปสมาบัติเว้นรูปสมาบัติเสียแล้ว</p><p>ย่อมมีไม่ได้.    ฉะนั้นแม้เมื่อกล่าวว่า   <strong>อารุปฺปา</strong>  ก็พึงทราบว่า   เป็นอันท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 436</p><p>กล่าวถึงวิโมกข์ ๘  ด้วย.   บทว่า   <strong>กาเยน  ผุสิตฺวา</strong>    คือถูกต้องด้วยนามกาย</p><p>อันเกิดร่วมกัน.  บทว่า  <strong>ปญฺาย จสฺส ทิสฺวา</strong>    คืออาสวะบางเหล่าของเขา</p><p>สิ้นไปแล้วเพราะเห็นอริยสัจธรรมนั้น.      เพราะเหตุนั้นควรละอาสวะส่วนหนึ่ง</p><p>ด้วยปฐมมรรคเป็นต้น .   บทว่า   <strong>ตถาคตปฺ ปเวทิตา</strong>    คืออริยสัจ ๔ อัน</p><p>พระตถาคตทรงประกาศแล้ว.  บทว่า   <strong>ปญฺาย  โวทิฏฺา  โหนฺติ</strong>  คือธรรม</p><p>ทั้งหลายเป็นอันผู้นั้นเห็นดีแล้วด้วยมรรคปัญญา   เพราะสะสมความประพฤติไว้</p><p>ในอรรถด้วยอรรถ ในเหตุด้วยเหตุอย่างนี้ว่า ศีล สมาธิ  วิปัสสนา  มรรคและผล</p><p>ท่านกล่าวไว้ในที่นี้.  บทว่า   <strong>โวจริตา</strong>   คือประพฤติดีแล้ว.  บทว่า    <strong>สทฺธา</strong></p><p><strong>นิวิฏฺา  โหติ</strong> ได้แก่  โอกัปปนศรัทธาตั้งมั่นแล้ว.</p><p>           บทว่า   <strong>มตฺตโส  นิชฺฌาน  ชมนฺติ</strong>   ธรรมทั้งหลายที่พระตถาคต</p><p>ประกาศแล้วย่อมควรซึ่งความเพ่งพินิจโดยประมาณ.    คือควรตรวจดูโดยประ-</p><p>มาณ.  บทว่า  <strong>สทฺธามตฺต</strong>   คือศรัทธานั่นแหละ.   บทนอกนั้นเป็นไวพจน์ของ</p><p>บทว่า  <strong>สทฺธามตฺต</strong>  นั่นเอง.</p><p>           เพราะเหตุนี้ในบุคคลผู้ควรทำด้วยความไม่ประมาทเหล่านี้   พระเสขะ</p><p>ผู้แทงตลอดมรรคผล ๓  จำพวกเหล่านั้นเสพเสนาสนะอันสมควร  คบกัลยาณ-</p><p>มิตร     ทำอินทรีย์ให้เสมออยู่ย่อมถือเอาพระอรหัตตามลำดับ.     เพราะฉะนั้น</p><p>อธิบายความแห่งบาลีแห่งบทเหล่านั้นเป็นอันตั้งไว้ตามสมควรแล้ว.</p><p>           อนึ่งในที่สุดท่านผู้เพียบพร้อมด้วยโสดาปัตติมรรคทั้งสองเหล่านั้น</p><p>เสพเสนาสนะอันสมควรแก่มรรคนั้น   คบกัลยาณมิตรทำอินทรีย์ให้สงบ   เสพ</p><p>คบ  ทำอินทรีย์ให้เสมอ    เพื่อประโยชน์แก่มรรค ๓   ในเบื้องบน   จักบรรลุ</p><p>พระอรหัตตามลำดับ  นี้เป็นความอธิบายบาลีในสูตรนี้ด้วยประการฉะนี้.   ส่วน</p><p>ท่านผู้พูดนอกรีตนอกรอยจับเอาบาลีนี้นี่แหละแล้วกล่าวว่า   โลกุตตรมรรคมิได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 437</p><p>เป็นไปในขณะจิตดวงเดียวแต่เป็นไปในขณะจิตหลายดวง.       พึงกล่าวกะผู้พูด</p><p>นั้นว่า   ผิว่า   เสพเสนาสนะด้วยจิตดวงหนึ่ง    คบกัลยาณมิตรด้วยจิตดวงหนึ่ง</p><p>ทำอินทรีย์ให้เสมอด้วยจิตดวงหนึ่งท่านหมายว่า  มรรคจิตเป็นจิตดวงอื่น   แล้ว</p><p>กล่าวว่ามรรคมิได้เป็นไปในขณะจิตดวงหนึ่ง  เป็นไปในขณะจิตหลายดวงน่ะซิ.</p><p>เมื่อเป็นอย่างนั้นผู้เสพเสนาสนะย่อมเห็นภูเขามีแสงสว่างเป็นสีเขียว  เห็นป่า  ได้</p><p>ยินเสียงเนื้อและนก    ดมกลิ่นดอกไม้   ผลไม้   ดื่มน้ำ   ลิ้มรส   นั่ง  นอน   ถูก</p><p>ต้องผัสสะ.    เมื่อเป็นอย่างนั้น    แม้ความเพียบพร้อมด้วยวิญญาณ  ๕  ก็จักเป็น</p><p>ความเพียบพร้อมแห่งโลกุตตระนั่นเอง.     ก็หากท่านรับข้อนั้น.      ย่อมขัดกับ</p><p>พระศาสดา.   พระศาสดาตรัสถึงกองแห่งวิญญาณ ๕  ว่าเป็นอัพยากฤตโดยส่วน</p><p>เดียว.     เป็นการคัดค้านกุศลและอกุศลของผู้เพียบพร้อมด้วยมรรคนั้น.   อนึ่ง</p><p>โลกุตตรมรรคเป็นกุศลส่วนเดียว.     เพราะฉะนั้นควรประกาศให้รู้ไว้ว่าท่านจง</p><p>ละวาทะนั้นเสีย.  หากผู้พูดนั้นไม่ยอมตามสัญญาควรส่งไปด้วยคำว่า  ท่านจงไป</p><p>จงเข้าไปสู่วิหารแต่เช้าตรู่แล้วดื่มยาคู.</p><p>           บทว่า  <strong>นาห  ภกฺขเว  อาทิเกเนว</strong>  ความว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรา</p><p>ไม่กล่าวการตั้งอยู่ในอรหัตผลเป็นครั้งแรกเท่านั้น       ดุจกบกระโดดไปฉะนั้น.</p><p>บทว่า  <strong>อนุปุพฺพสิกฺขา</strong>  เป็นปฐมาวิภัตติลงในอรรถแห่งตติยาวิภัตติ  แปลว่า</p><p>ด้วยการศึกษาโดยลำดับ.   แม้ใน ๒ บทต่อไปก็มีนัยนี้เหมือนกัน.    บทว่า</p><p><strong>สทฺธาชาโต</strong>   เกิดศรัทธาคือมีศรัทธาเกิดแล้วด้วยศรัทธาอันเป็นที่ตั้งแห่งความ</p><p>สำเร็จ.  บทว่า  <strong>อุปสงฺกมิ</strong>   คือย่อมเข้าไปหาครู.   บทว่า   <strong>ปยิรุปาสติ</strong>  คือ</p><p>ย่อมนั่งในสำนักครู.   บทว่า  <strong>ธาเรติ</strong>  คือย่อมทรงไว้ทำให้คล่องแคล่ว.    บทว่า</p><p><strong>ฉนฺโท  ชายติ</strong>  ฉันทะย่อมเกิด  ได้แก่ฉันทะคือความเป็นผู้ใคร่เพื่อจะทำย่อม</p><p>เกิด.  บทว่า  <strong>อุสฺสหติ</strong>  ย่อมอุตสาหะ  คือทำความเพียร.  บทว่า  <strong>ตุเลติ</strong>  ย่อม</p><p>ไตร่ตรองคือไตร่ตรองว่า  ไม่เที่ยง  เป็นทุกข์  เป็นอนัตตา.  บทว่า  <strong>ตุลยิตฺวา</strong></p><p><strong>ปทหติ</strong>   ครั้นไตร่ตรองแล้วย่อมตั้งความเพียร   คือเมื่อไตร่ตรองด้วยวิปัสสนา</p><p>เป็นเครื่องพิจารณาอย่างนี้ย่อมตั้งความเพียรในมรรค.   บทว่า  <strong>ปหิตฺตโต</strong>   คือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 438</p><p>มีตนส่งไปแล้ว.   บทว่า  <strong>กาเยน  เจว  ปรมสจฺจ</strong>  ย่อมทำให้แจ้งซึ่งบรมสัจจะ</p><p>ด้วยกาย  คือย่อมทำให้แจ้งซึ่งนิพพานสัจจะด้วยนามกาย.  บทว่า  <strong>ปญฺาย  จ</strong></p><p>คือย่อมแทงตลอด  ย่อมเห็นด้วยมรรคปัญญาอันสัมปยุตด้วยนามกาย.</p><p>           บัดนี้เพราะภิกษุเหล่านั้นได้ข่าวว่าพระศาสดาเสด็จมาไม่ทำแม้เพียงการ</p><p>ต้อนรับ.    ฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงติเตียนความประพฤติของภิกษุ</p><p>เหล่านั้นจึงตรัสพระดำรัสมีอาทิว่า <strong>สาปิ  นาม  ภิกฺขเว  สทฺธา  นาโหสิ</strong>  ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลายแม้ศรัทธาก็ไม่มีดังนี้ .  ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>กีวทูเรวีเม</strong>  คือใน</p><p>ที่ไกลแสนไกล.     ควรจะกล่าวว่าได้หลีกไปแล้วร้อยโยชน์บ้าง    พันโยชน์บ้าง.</p><p>แต่ไม่กล่าวอะไร ๆ ได้เลย.</p><p>           บทว่า  <strong>จตุปฺปฺท  เวยฺยากรณ</strong>  ท่านกล่าวหมายถึงการพยากรณ์อริย-</p><p>สัจ  ๔.  บทว่า  <strong>ยสฺสุทฺทิฏฺสฺส</strong>  ตัดบทเป็น  <strong>ยสฺส  อุทฺทฏฺสฺส</strong>  ความว่า</p><p>อันเรายกขึ้นแสดงเเล้ว.   บทว่า  <strong>โยปิ  โส  ภกฺขเว  สตฺถา</strong>    ดูก่อนภิกษุทั้ง</p><p>หลายศาสดาใด  ท่านแสดงถึงศาสดาภายนอก.   บทว่า <strong>เอวรูปี</strong>  คือมีชาติอย่างนี้.</p><p><strong>ปโณปณวิยา</strong>  เหมือนดังของตลาด  คือมีราคาขึ้น ๆ ลง ๆ.  บท  <strong>น  อุเปติ</strong></p><p>ไม่เข้าถึง  คือไม่มี.  อธิบายว่า    ไม่มีราคาขึ้น ๆ  ลง ๆ  ดุจเวลาซื้อและขาย.  เมื่อ</p><p>พูดว่าโคตัวนี้ราคาเท่าไร   ราคา  ๒๐  ชื่อว่าราคาขึ้น.   เมื่อพูดว่าโคตัวนี้ราคาไม่</p><p>ถึง ๒๐ ราคา ๑๐  เท่านั้นชื่อว่าราคาลง.  เมื่อพูดปฏิเสธคำนี้   ชื่อว่าราคาไม่ขึ้น</p><p>ไม่ลง.</p><p>           บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงแสดงการขึ้น ๆ ลง ๆ นั้นจึงตรัสว่า</p><p>ก็เมื่อเหตุอย่างนี้พึงมีแก่เรา.     เราพึงทำเหตุนั้น.     ก็เมื่อเหตุนั้นไม่พึงมีแก่เรา</p><p>เราไม่พึงทำเหตุนั้น.  บทว่า  <strong>กึ  ปน ภิกฺขเว</strong>  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็ทำไมเล่า</p><p>ความว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ตถาคตเกี่ยวข้องด้วยอามิสทั้งหลายโดยประการ</p><p>ทั้งปวง.     การมีราคาขึ้น ๆ ลง ๆ เห็นปานนี้จักควรอย่างไร     แก่พระศาสดา</p><p>ผู้เกี่ยวข้องแล้วอย่างนี้.   บทว่า   <strong>ปริโยคยฺห  วตฺตโต</strong>   ผู้หยั่งลงแล้วประพฤติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 439</p><p>คือหยั่งลงยกขึ้นถือเอาแล้วประพฤติ.   บทว่า   <strong>อย  ปน  ธมฺโม</strong>   คือสภาพนี้.</p><p>บทว่า  <strong>ชานาติ  ภควา  นาห  ชานามิ</strong>    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรู้    เราไม่รู้</p><p>คือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรู้อานิสงส์ในการฉันอาหารหนเดียว   เราไม่รู้.   ภิกษุ</p><p>เว้นการฉัน   ๓ ครั้งต่อวันด้วยเชื่อในเราแล้ว      ฉันอาหารหนเดียว.     บทว่า</p><p><strong>รุฬฺหนึย</strong>   คืองอกงาม.    บทว่า  <strong>โอชวนฺต</strong>  มีโอชาคือมีความอร่อย.   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงแสดงความเพียรมีองค์ ๔  ด้วยบทนี้ว่า    <strong>กาม ตโจ  จ</strong>  จริงอยู่</p><p>ในบทนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า   บุคคลตั้งความเพียรประกอบด้วยองค์</p><p>๔ อย่างนี้     คือ หนังเป็นองค์ ๑   เอ็นเป็นองค์  ๑  กระดูกเป็นองค์ ๑  เนื้อและ</p><p>เลือดเป็นองค์ ๑  แล้วปฏิบัติอย่างนี้ว่า   เราไม่บรรลุพระอรหัตแล้วจักไม่ลุกขึ้น</p><p>ดังนี้.  บทที่เหลือในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้น.</p><p>           ก็พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงจบเทศนาลงด้วยธรรมเป็นยอดแห่งพระอรหัต</p><p>ด้วยสามารถแห่งบุคคลผู้ควรแนะนำได้   ด้วยประการฉะนี้.     </p><p>                                  <em>จบอรรถกถากีฏาคิริสูตรที่  ๑๐</em></p><p>                                               <strong>จบวรรคที่  ๒</strong></p><p>                       <strong>รวมพระสูตรในวรรคนี้มี  ๑๐ สูตร  คือ</strong></p><p>                ๑.  จูฬราหุโลวาทสูตร           ๒.  มหาราหุโลวาทสูตร </p><p>                ๓. จูฬมาลุงกยโอวาทสูตร      ๔.   มหามาลุงกยโอวาทสูตร</p><p>                ๕.  ภัททาลิสูตร                      ๖.  ลฑุกิโกปมสูตร</p><p>                ๗.   จาตุมสูตร                        ๘.  นฬกปานสูตร</p><p>                ๙.  โคลิสสานิสูตร                 ๑๐.  กีฏาคิริสูตร </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 440</p><p>                                <strong>๓.  ปริพพาชกวรรค</strong></p><p>                                  <strong>๑.  จูฬวัจฉโคตตสูตร</strong></p><p>                                  <strong>เรื่องปริพาชกวัจฉโคตร</strong></p><p>           [๒๔๐]  ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง    พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ  <strong>กุฏาคารศาลาในป่า</strong></p><p><strong>มหาวัน</strong>  เขตเมืองเวสาลี    ก็สมัยนั้น    <strong>ปริพาชกวัจฉโคตร</strong>    อาศัยอยู่ใน</p><p><strong>ปริพาชการาม</strong>   ซึ่งมีต้นมะม่วงขาวต้นหนึ่ง.   ครั้งนั้นแล   เวลาเช้า  พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าทรงนุ่งห่มแล้ว     ทรงถือบาตรและจีวร     เข้าไปบิณฑบาตยังเมือง</p><p>เวสาลี   ครั้งนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพระดำริว่า   เราะจะเที่ยวบิณฑบาตใน</p><p>เมืองเวสาลีก่อนก็ยังเช้านัก  ถ้ากระไร  เราพึงเข้าไปหาวัจฉโคตรที่ปริพาชการาม</p><p>อันมีต้นมะม่วงขาวต้นหนึ่งเถิด.   ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเข้าไปหา</p><p>ปริพาชกวัจฉโคตร   ถึงปริพาชการาม    ซึ่งมีต้นมะม่วงขาวต้นหนึ่ง   ปริพาชก</p><p>วัจฉโคตรได้เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จมาแต่ไกล  แล้วได้กราบทูลว่า ขอเชิญ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จมาเถิด   พระเจ้าข้า    พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จมาดีแล้ว</p><p>กว่าจะเสด็จมาในที่นี้นานทีเดียว     ขอเชิญพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่ง     นี้</p><p>อาสนะที่ปูลาดไว้แล้ว  แม้ปริพาชกวัจฉโคตรก็ถือเอาอาสนะต่ำแห่งหนึ่ง  นั่ง</p><p>ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.                                                                </p><p>           [๒๔๑]   ปริพาชกวัจฉโคตรนั่งอยู่  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้ว    ได้</p><p>กราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพเจ้าได้สดับมาดังนี้ว่า   พระสมณโคดม</p><p>เป็นสัพพัญญู   มีปรกติเห็นธรรมทั้งปวง   ทรงปฏิญญาญาณทัสนะ   ไม่มีส่วน</p><p>เหลือว่า  เมื่อเราเดินไปก็ดี   หยุดอยู่ก็ดี  หลับก็ดี   ตื่นก็ดี   ญาณทัสนะปรากฏ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 441</p><p>แล้วเสมอติดต่อกันไป   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ชนที่กล่าวอย่างนี้ว่า  พระสมณ-</p><p>โคดมเป็นสัพพัญญู  มีปรกติเห็นธรรมทั้งปวง  ทรงปฏิญญาญาณทัสนะไม่มีส่วน</p><p>เหลือว่า  เมื่อเราเดินไปก็ดี  หยุดอยู่ก็ดี    หลับอยู่ก็ดี    ตื่นก็ดี    ญาณทัสนะ</p><p>ปรากฏแล้วเสมอติดต่อกันไป   ดังนี้    เป็นอันกล่าวตามพระดำรัสที่พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าตรัสแล้ว   ไม่ชื่อว่ากล่าวตู่พระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยคำที่ไม่เป็นจริง    และ</p><p>ชื่อว่าพยากรณ์ถูกสมควรแก่ธรรมแลหรือ   อนึ่ง    วาทะและอนุวาทะอันเป็นไป </p><p>กับด้วยเหตุบางอย่าง   จะไม่มาถึงฐานะที่ผู้รู้จะดึงติเตียนแลหรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   ชนที่กล่าวอย่างนี้ว่า   พระสมณโคดมเป็นสัพพัญญู   มี</p><p>ปรกติเห็นธรรมทั้งปวง   ทรงปฏิญญาญาณทัสนะไม่มีส่วนเหลือว่า   เมื่อเราเดิน</p><p>ไปก็ดี   หยุดอยู่ก็ดี  หลับก็ดี  ตื่นก็ดี  ญาณทัสนะปรากฏแล้วเสมอติดต่อกันไป</p><p>ดังนี้ไม่เป็นอันกล่าวตามคำที่เรากล่าวแล้ว      และชื่อว่ากล่าวตู่เราด้วยคำที่ไม่มี</p><p>ไม่เป็นจริง.</p><p>                                      <strong>พยากรณ์วิชชา  ๓</strong></p><p>           [๒๔๒]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ก็ข้าพเจ้าทั้งหลายจะพยากรณ์อย่างไร</p><p>จึงจะเป็นอันกล่าวตามพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว      ไม่ชื่อว่ากล่าวตู่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยคำไม่จริง    เป็นอันพยากรณ์ถูกสมควรแก่ธรรม    อนึ่ง</p><p>วาทะและอนุวาทะอันเป็นไปกับด้วยเหตุบางอย่าง     จะไม่มาถึงฐานะที่ผู้รู้จะพึง</p><p>ติเตียนเล่า.                                                        </p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เมื่อบุคคลพยากรณ์ว่า   พระสมณโคดมเป็นเตวิชชะดังนี้ </p><p>แล   เป็นอันกล่าวตามคำที่เรากล่าวแล้ว    ชื่อว่าไม่กล่าวตู่เราด้วยคำไม่เป็นจริง</p><p>ชื่อว่าพยากรณ์ถูกสมควรแก่ธรรม   อนึ่ง    วาทะและอนุวาทะอันเป็นไปกับด้วย</p><p>เหตุบางอย่าง  จะไม่มาถึงฐานะที่ผู้รู้พึงติเตียนเลย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 442</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   ก็เราเพียงต้องการเท่านั้น     ย่อมจะระลึกถึงชาติก่อนได้</p><p>เป็นอันมาก คือ  ระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง</p><p>ห้าชาติบ้าง    สิบชาติบ้าง    ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติบ้าง   สี่สิบชาติบ้าง   ห้า</p><p>สิบชาติบ้าง    ร้อยชาติบ้าง   พันชาติบ้าง    แสนชาติบ้าง   ตลอดสังวัฏกัปเป็น</p><p>อันมากบ้าง    ตลอดวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง   ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง</p><p>ว่า   ในภพโน้น    เรามีชื่ออย่างนั้น    มีโคตรอย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์</p><p>อย่างนั้น  ๆ   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว   ได้ไปเกิดใน</p><p>ภพโน้น    แม้ในภพนั้น   เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น   มีผิวพรรณ</p><p>อย่างนั้น     มีอาหารอย่างนั้น      เสวยทุกข์เสวยสุขอย่างนั้น      มีกำหนดอายุเพียง</p><p>เท่านั้น  ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ได้มาเกิดในภพนี้  เราย่อมระลึกถึงชาติก่อน</p><p>ได้เป็นอันมากพร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  ก็เราเพียงต้องการเท่านั้น  ย่อมจะเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ</p><p>กำลังอุปบัติ   เลว  ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม  ได้ดี   ตกยาก</p><p>ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์   ล่วงจักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตาม </p><p>กรรมว่าสัตว์เหล่านี้   ประกอบด้วยกายทุจริต   วจีทุจริต   มโนทุจริต   ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้าเป็นมิจฉาทิฏฐิ    ยึดถือการทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ  เขาเข้าถึงอบาย</p><p>ทุคติ  วินิบาต  นรก   ส่วนสัตว์เหล่านี้   ประกอบด้วยกายสุจริต  วจีสุจริต  มโน</p><p>สุจริต    ไม่ติเตียนพระอริยเจ้า    เป็นสัมมาทิฏฐิ    ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจ </p><p>สัมมาทิฏฐิ   เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก.    เขาเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  เราทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ   ปัญญาวิมุตติ   อันหาอาสวะ</p><p>มิได้   เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป   ด้วยปัญญาอันยิ่ง    ด้วยตนเองในปัจจุบัน</p><p>แล้วเข้าถึงอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 443</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ     เมื่อบุคคลพยากรณ์ว่า     พระสมณโคดมเป็นเตวิชชะ</p><p>เป็นอันกล่าวตามคำที่เรากล่าวแล้ว   ชื่อว่าไม่กล่าวตู่เราด้วยคำไม่เป็นจริง   เป็น</p><p>อันพยากรณ์ถูก   สมควรแก่ธรรม    อนึ่ง   วาทะและอนุวาทะอันไปกับด้วยเหตุ</p><p>บางอย่าง   จะไม่มาถึงฐานะที่ผู้รู้พึงติเตียน.</p><p>                             <strong>ลัทธิเดียรถีย์ไปสวรรค์ไม่ได้</strong></p><p>           [๒๔๓]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว   ปริพาชกวัจฉโคตร</p><p>ได้ทูลถามว่า   ข้าแต่พระโคดม   คฤหัสถ์บางคนยังละสังโยชน์ของคฤหัสถ์ไม่ได้</p><p>เมื่อตายไป   ย่อมทำที่สุดทุกข์ได้มีอยู่หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   คฤหัสถ์ที่ยังละสังโยชน์ของคฤหัสถ์ไม่ได้แล้ว    เมื่อตาย</p><p>ไปจะทำที่สุดทุกข์ได้นั้น  ไม่มีเลย.</p><p>           ข้าแต่พระโคดม    ก็คฤหัสถ์บางคนยังละสังโยชน์ของคฤหัสถ์ไม่ได้  เมื่อ</p><p>ตายไป   เข้าถึงโลกสวรรค์ได้   มีอยู่หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   คฤหัสถ์ที่ละสังโยชน์ของคฤหัสถ์ยังไม่ได้แล้ว    เมื่อตาย</p><p>ไปได้ไปสวรรค์นั้น  ไม่ใช่ร้อยเดียว  ไม่ใช่สองร้อย  ไม่ใช่สามร้อย  ไม่ใช่สี่ร้อย</p><p>ไม่ใช่ห้าร้อย   เท่านั้น   โดยที่แท้   มีอยู่มากทีเดียว.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   อาชีวกบางคน   เมื่อตายไป   จะทำที่สุดทุกข์ได้</p><p>มีอยู่บ้างหรือ.                                                                     </p><p>           ดูก่อนวัจฉะ    ยาชีวกบางคน     เมื่อตายไป    จะทำที่สุดทุกข์ได้นั้น</p><p>ไม่มีเลย.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   ก็อาชีวกบางคน    เมื่อตายไป    จะไปสวรรค์ได้</p><p>มีอยู่หรือ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 444</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   แต่ภัทรกัปนี้ไปได้เก้าสิบเอ็ดกัปที่เราระลึกได้  เราจักได้</p><p>รู้จักอาชีวกบางคนที่ไปสวรรค์หามิได้ นอกจากอาชีวกคนเดียว  ที่เป็นกรรมวาที</p><p>กิริยวาที.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    เมื่อเป็นเช่นนั้น    ลัทธิของเดียรถีย์เป็นอันสูญ</p><p>โดยที่สุดจากคุณเครื่องไปสู่สวรรค์น่ะซี.</p><p>           อย่างนั้นวัจฉะ   ลัทธิของเดียรถีย์นี้    เป็นอันสูญโดยที่สุด   แม้จากคุณ</p><p>เครื่องไปสู่สวรรค์.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว      ปริพาชกวัจฉโคตร</p><p>ยินดี   ชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.</p><p>                                       <em>จบจูฬวัจฉโคตตสูตรที่  ๑</em></p><p>                       <strong>อรรถกถาปริพพาชกวรรค</strong></p><p>                       <strong>๑.  อรรถกถาเตวิชชวัจฉสูตร </strong><sup>๑</sup></p><p>           <strong>เตวิชชวัจฉสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า   <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>   ข้าพเจ้าได้สดับ</p><p>มาอย่างนี้.                                                  </p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นว่า  <strong>เอกปุณฺฑริเก</strong>   ต้นมะม่วงขาวท่านเรียกว่า</p><p><strong>ปุณฑริกะ.</strong>  ชื่อว่า  <strong>เอกปุณฺฑริโก</strong>  เพราะต้นปุณฑริกต้นนั้นมีอยู่ต้นเดียวใน</p><p>อารามนั้น. บทว่า <strong>เอตทโหสิ</strong> คือ พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงมีพระดำริ เพราะ</p><p>มีพระประสงค์จะเสด็จเข้าไป  ในปริพพาชการามนั้น.  บทว่า  <strong>จิรสฺส  โข  ภนฺเต</strong></p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญกว่าพระองค์จะเสด็จมานานทีเดียว หมายถึงเคยเสด็จมาตาม</p><p>  ๑  บาลีว่า  จฬวัจฉโคตตสูตร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 445</p><p>ปรกติ. ในบทว่า <strong>ธมฺมสส  จ  อนุธมฺม</strong>   ธรรมสมควรแก่ธรรมนี้  สัพพัญญุตญาณ</p><p>ชื่อว่า    <strong>ธรรม.</strong>   การพยากรณ์แก่มหาชนชื่อว่า   <strong>อนุธรรม</strong>   (ธรรมสมควร).</p><p>บทที่เหลือมีนัยดังกล่าวแล้วในชีวกสูตรนั้นแล.  บทว่า  <strong>น  เม</strong>   ไม่เป็นอันกล่าว</p><p>ตามคำที่เรากล่าวแล้ว  คือ ตั้งอยู่ในความไม่เห็นชอบ ปฏิเสธแม้ความเห็นชอบ.</p><p>เพราะพระสัพพัญญูมีปรกติเห็นสิ่งทั้งปวง  ทรงปฏิญญาญาณทัสนะ  ไม่มีส่วน</p><p>เหลือ  ฉะนั้นญาณทัสนะนี้ควรรู้ตาม.  บทว่า <strong>จรโต  จ  เม  ปจฺจุปฏฺิต</strong>  เมื่อ</p><p>เราเดินไปก็ดี   ญาณทัสนะปรากฏแล้วนี้   ไม่สมควรรู้ตาม.  เพราะพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าทรงคำนึงด้วยพระสัพพัญญุตญาณแล้วทรงรู้.   ฉะนั้นทรงตั้งอยู่ในความ</p><p>ไม่เห็นชอบ  ปฏิเสธแม้ความชอบจึงตรัสอย่างนี้.  ในบทว่า <strong>อาสวาน</strong>  <strong>ขยา</strong></p><p>นี้  พระผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ตรัสว่า เพียงใด.   เพราะอาสวะทั้งหลายที่สิ้นไปแล้ว</p><p>ครั้งเดียว     มิได้มีอาสวะที่จะพึงสิ้นไปอีก.      พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงกล่าวย่อ </p><p>พระคุณทั้งสิ้นด้วยวิชชา     เหล่านี้    คือ   ทรงแสดงคุณ    คือ   ความรู้ในอดีต</p><p>ด้วยปุพเพนิวาสญาณ  ๑ ทรงแสดงคุณ    คือ  ความรู้ในปัจจุบัน  ด้วยทิพจักขุ-</p><p>ญาณ ๑  ทรงแสดงโลกุตตรญาณ  ด้วยอาสวักขยญาณ  ๑.  บทว่า  <strong>คิหสโยชน</strong></p><p>สังโยชน์ของคฤหัสถ์   คือ   ความผูกพันของคฤหัสถ์คือความใคร่ในบริขารของ</p><p>คฤหัสถ์.   บทว่า   <strong>นตฺถิ  โข  วจฺฉ</strong>  ดูก่อนวัจฉะ  ไม่มีเลย   คือ   ผู้ยังไม่ละ</p><p>คิหิสังโยชน์  ชื่อว่าจะทำที่สุดทุกข์ย่อมไม่มี.  แม้บุคคลเหล่าใดดำรงเพศคฤหัสถ์</p><p>คือ    สันตติมหาอำมาตย์    อุคคเสนะ    เศรษฐีบุตร   วีตโสกธารกะ   ก็บรรลุ</p><p>พระอรหัตได้.     แม้บุคคลเหล่านั้น    ก็ยังความใคร่ในสังขารทั้งปวงให้แห้งไป</p><p>ด้วยมรรคแล้วบรรลุได้.    แต่เมื่อบรรลุแล้วก็ไม่ตั้งอยู่ด้วยเพศนั้น.   ชื่อว่าเพศ</p><p>คฤหัสถ์นี้เลว  ไม่สามารถทรงคุณอันสูงสุดไว้ได้.  เพราะฉะนั้น  ผู้ตั้งอยู่ในเพศ</p><p>คฤหัสถ์นั้นบรรลุพระอรหัตแล้วย่อมบวช  หรือปรินิพพานในวันนั้นเอง.    แต่</p><p>ภุมมเทวดายังดำรงอยู่ได้.      เพราะเหตุไร.      เพราะมีโอกาสที่จะแฝงตัวอยู่ได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 446</p><p>           ในกามภพที่เหลือ พระอริยบุคคล ๓ จำพวกมีพระโสดาบันเป็นต้น ยัง</p><p>ดำรงอยู่ได้ในมนุษยโลก.  ในกามาวจรเทวโลก  พระโสดาบันและพระสกทาคามี</p><p>ยังดำรงอยู่ได้.   แต่พระอนาคามีและพระขีณาสพจะดำรงอยู่ในกามาวจรเทวโลก</p><p>นี้ไม่ได้. เพราะเหตุไร.   เพราะที่นั้นมิใช่เป็นที่อยู่ของชนผู้ละอายแล้ว.   และที่</p><p>นั้นมิใช่เป็นที่ปกปิดที่สมควรแก่วิเวกขอพระขีณาสพเหล่านั้น.</p><p>           ด้วยประการฉะนี้  พระขีณาสพจึงปรินิพพาน ณ ที่นั้น.   พระอนาคามี</p><p>จุติแล้วไปเกิดในชั้นสุทธาวาส.   พระอริยะแม้ ๘  จำพวก     ย่อมดำรงอยู่ในภูมิ</p><p>เบื้องบน   แต่กามาวจรเทวโลกได้.  บทว่า  <strong>โสจาปิ  กมฺมวาที</strong>   คือ อาชีวกที่</p><p>เป็นกรรมวาที.   บทว่า   <strong>กิริยวาที</strong>    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงคัดค้านผู้อื่นแล้ว</p><p>ทรงกล่าวถึงพระองค์เองเท่านั้นในที่สุด  ๘๙<sup>๑</sup>   กัป.   ได้ยินว่า   ในครั้งนั้นพระ-</p><p>มหาสัตว์ทรงผนวชเพื่อทรงสอบสวนลัทธิปาสัณฑะ     (เป็นลัทธิเกี่ยวกับตัณหา</p><p>และทิฏฐิ).   ครั้นทรงทราบว่าลัทธิปาสัณฑะนั้นไม่มีผล  ก็มิได้ทรงเลิกละความ</p><p>เพียรได้เป็นกิริยวาทีไปบังเกิดบนสวรรค์.    เพราะฉะนั้นจึงตรัสอย่างนี้.  บทที่</p><p>เหลือในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้น  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                <em>จบอรรถกถาเตวิชชวัจฉสูตรที่  ๑</em></p><p>๑.  บาลีว่า  ๙๑  กัป </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 447</p><p>                              <strong>๒.  อัคคิวัจฉโคตตสูตร</strong></p><p>                                <strong>เรื่องปริพาชกวัจฉโคตร</strong></p><p>           [๒๔๔]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ  พระวิหารเชตวัน  อาราม</p><p>ของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ครั้งนั้นแล <strong>ปริพาชกวัจฉโคตร</strong> </p><p>เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ     ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ครั้นผ่านการปราศรัย  พอให้ระลึกกันไปแล้ว   นั่ง  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>                                        <strong>ทิฏฐิ  ๑๐ อย่าง</strong></p><p>           [๒๔๕]  ปริพาชกวัจฉโคตร   นั่ง  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้ว  ได้ทูล</p><p>ถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า    โลกเที่ยง   สิ่งนี้ </p><p>เท่านั้นจริง   สิ่งอื่นเปล่า   ดังนี้หรือ.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสตอบว่า   ดูก่อนวัจฉะ   เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า  โลกไม่เที่ยง</p><p>สิ่งนี้เท่านั้นจริง   สิ่งอื่นเปล่า   ดังนี้หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า    โลกมีที่สุด</p><p>สิ่งนี้เท่านั้นจริง  สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า  ชีพก็อันนั้น</p><p>สรีระก็อันนั้น  สิ่งนี้เท่านั้นจริง  สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้หรือ.             </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 448</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า   ชีพก็อย่าง</p><p>หนึ่ง   สรีระก็อย่างหนึ่ง   สิ่งนี้เท่านั้นจริง   สิ่งอื่นเปล่า   ดังนี้หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า    สัตว์เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตายไป  มีอยู่  สิ่งนี้เท่านั้นจริง  สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า    สัตว์เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตายไป   ไม่มีอยู่   สิ่งนี้เท่านั้นจริง   สิ่งอื่นเปล่า   ดังนี้หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า    สัตว์เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มี  ไม่มีอยู่ก็มี  สิ่งนี้เท่านั้นจริง  สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า    สัตว์เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตายไป   มีอยู่ก็มิใช่   ไม่มีอยู่ก็มิใช่   สิ่งนี้เท่านั้นจริง   สิ่งอื่นเปล่า   ดัง</p><p>นี้หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น.</p><p>           [๒๔๖]   พระองค์อันข้าพเจ้าทูลถามว่า    ข้าแต่ท่านพระโคดม   ท่าน</p><p>พระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า  โลกเที่ยง  สิ่งนี้เท่านั้นจริง  สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้หรือ</p><p>ก็ตรัสตอบว่า  ดูก่อนวัจฉะ  เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น ฯ ล ฯ  พระองค์อันข้าพเจ้า </p><p>ทูลถามว่า   ข้าแต่ท่านพระโคดม  ท่านพระโคดมทรงเห็นอย่างนี้ว่า   สัตว์เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตาย  มีอยู่ก็มิใช่  ไม่มีอยู่ก็มิใช่   ดังนี้หรือ   ก็ตรัสตอบว่า   ดูก่อนวัจฉะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 449</p><p>เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น   ก็ท่านพระโคดมทรงเห็นโทษอะไรหรือ   จึงไม่ทรงเข้า</p><p>ถึงทิฏฐิเหล่านี้    โดยประการทั้งปวงเช่นนี้.</p><p>           [๒๔๗]   ดูก่อนวัจฉะ    ความเห็นว่าโลกเที่ยง . . .    โลกไม่เที่ยง . . .</p><p>โลกมีที่สุด. . . โลกไม่มีที่สุด. . . ชีพก็อันนั้น สรีระก็อันนั้น. . . ชีพก็อย่างหนึ่ง</p><p>สรีระก็อย่างหนึ่ง . . .  สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปไม่</p><p>มีอยู่. . .   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายไปมีอยู่ก็มี   ไม่มีอยู่ก็มี . . .    สัตว์เบื้องหน้าแต่</p><p>ตายไปมีอยู่ก็หามิได้  ไม่มีอยู่ก็หามิได้  ดังนี้นั้น  เป็นความเห็นที่รกชัฏ   เป็น</p><p>ความเห็นอย่างกันดาร   เป็นความเห็นที่เป็นเสี้ยนหนาม   เป็นความเห็นที่กวัด-</p><p>แกว่ง เป็นความเห็นเครื่องผูกสัตว์ไว้ เป็นไปกับด้วยทุกข์  เป็นไปกับด้วยความ</p><p>ลำบาก   เป็นไปกับด้วยความคับแค้น    เป็นไปกับด้วยความเร่าร้อน  ไม่เป็นไป</p><p>เพื่อความหน่าย   เพื่อความคลายกำหนัด   เพื่อดับสนิท   เพื่อสงบระงับ   เพื่อ</p><p>ความรู้ยิ่ง   เพื่อตรัสรู้   เพื่อนิพพาน .</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   เราเห็นโทษนี้แล   จึงไม่เข้าถึงทิฏฐิเหล่านี้  โดยประการ</p><p>ทั้งปวงเช่นนี้.</p><p>           ก็ความเห็นอะไร ๆ  ของท่านพระโคดม   มีอยู่บ้างหรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  ก็คำว่าความเห็นดังนี้   ตถาคตกำจัดเสียแล้ว  ดูก่อนวัจฉะ</p><p>ก็ตถาคตเห็นแล้วว่า   ดังนี้   รูป   ดังนี้   ความเกิดแห่งรูป  ดังนี้   ความดับแห่ง</p><p>รูป   ดังนี้    เวทนา   ดังนี้    ความเกิดแห่งเวทนา   ดังนี้    ความดับแห่งเวทนา</p><p>ดังนี้    สัญญา  ดังนี้  ความเกิดแห่งสัญญา  ดังนี้    ความดับแห่งสัญญา    ดังนี้ </p><p>สังขาร  ดังนี้   ความเกิดแห่งสังขาร  ดังนี้  ความดับแห่งสังขาร   ดังนี้   วิญญาณ </p><p>ดังนี้    ความเกิดแห่งวิญญาณ    ดังนี้     ความดับแห่งวิญญาณ    เพราะฉะนั้น</p><p>เราจึงกล่าวว่า      ตถาคตพ้นวิเศษแล้ว      เพราะความสิ้นไป      เพราะคลาย</p><p>กำหนัด  เพราะดับสนิท   เพราะสละ  เพราะปล่อย   เพราะไม่ถือมั่น    ซึ่งความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 450</p><p>สำคัญทั้งปวง    ซึ่งความต้องการทั้งปวง    ซึ่งความถือว่าเรา    ว่าของเรา   และ</p><p>ความถือตัวนอนอยู่ในสันดานทั้งปวง.</p><p>                                 <strong>ปัญหาว่าด้วยผู้หลุดพ้น</strong></p><p>           [๒๔๘]   ข้าแต่ท่านพระโคดม   ก็ภิกษุผู้มีจิตพ้นวิเศษแล้วอย่างนี้    จะ</p><p>เกิดในที่ไหน.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   คำว่า   จะเกิดดังนี้   ไม่ควรเลย.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  ถ้าเช่นนั้น    จะไม่เกิดขึ้นหรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  คำว่า  ไม่เกิดดังนี้  ก็ไม่ควร.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   ถ้าเช่นนั้น   เกิดก็มี  ไม่เกิดก็มีหรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  คำว่า  เกิดก็มี  ไม่เกิดก็มี   ดังนี้   ก็ไม่ควร.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   ถ้าเช่นนั้น    เกิดก็มิใช่   ไม่เกิดก็มิใช่หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  คำว่า  เกิดก็มิใช่  ไม่เกิดก็มิใช่  ดังนี้   ก็ไม่ควร.</p><p>           [๒๔๙]   พระองค์อันข้าพเจ้าทูลถามว่า   ข้าแต่ท่านพระโคดม   ภิกษุผู้</p><p>มีจิตพ้นวิเศษแล้วอย่างนี้   จะเกิดในที่ไหน   ก็ตรัสตอบว่า   ดูก่อนวัจฉะ  คำว่า</p><p>จะเกิดดังนี้ไม่ควร ฯ ล ฯ   พระองค์อันข้าพเจ้าทูลถามว่า   ข้าแต่ท่านพระโคดม</p><p>ถ้าเช่นนั้นเกิดก็มิใช่   ไม่เกิดก็มิใช่หรือ   ก็ตรัสตอบว่า   ดูก่อนวัจฉะ   คำว่า</p><p>เกิดก็มิใช่  ไม่เกิดก็มิใช่  ดังนี้    ก็ไม่ควร  ข้าแต่ท่านพระโคดม   ในข้อนี้ข้าพเจ้า</p><p>ถึงความไม่รู้    ถึงความหลงแล้ว    แม้เพียงความเลื่อมใสของข้าพเจ้าที่ได้มีแล้ว</p><p>เพราะวาจาที่ตรัสไว้ในเบื้องแรกของท่านพระโคดม   บัดนี้ได้หายไปเสียแล้ว.</p><p>           [๒๕๐]   ดูก่อนวัจฉะ   ควรแล้วที่ท่านจะไม่รู้   ควรแล้วที่ท่านจะหลง</p><p>เพราะว่าธรรมนี้เป็นธรรมลุ่มลึก   ยากที่จะเห็น   ยากที่จะรู้  สงบระงับ  ประณีต </p><p>ไม่ใช่ธรรมที่จะหยั่งถึงได้ด้วยความตรึก  ละเอียด  บัณฑิตจึงจะรู้ได้  ธรรมนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 451</p><p>อันท่านผู้มีความเห็นเป็นอย่างอื่น   มีความพอใจเป็นอย่างอื่น    มีความชอบใจ</p><p>เป็นอย่างอื่น   มีความเพียรในทางอื่น  อยู่ในสำนักของอาจารย์อื่น  รู้ได้โดยยาก</p><p>ดูก่อนวัจฉะ    ถ้าเช่นนั้น    เราจักย้อนถามท่านในข้อนี้    ท่านเห็นควรอย่างใด</p><p>ก็พึงพยากรณ์อย่างนั้น   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ถ้าไฟลุกโพลงอยู่</p><p>ต่อหน้าท่าน  ท่านจะพึงรู้หรือว่า  ไฟนี้ลุกโพลงต่อหน้าเรา.                     </p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    ถ้าไฟลุกโพลงต่อหน้าข้าพเจ้า   ข้าพเจ้าพึงรู้ว่า</p><p>ไฟนี้ลุกโพลงอยู่ต่อหน้าเรา.                                                           </p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  ถ้าใคร  ๆ   พึงถามท่านอย่างนี้ว่า    ไฟที่ลุกโพลงอยู่ต่อ</p><p>หน้าท่านนี้      อาศัยอะไรจึงลุกเล่า      ท่านถูกถามอย่างนี้แล้วจะพึงพยากรณ์ว่า</p><p>อย่างไร.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  ถ้าใคร  ๆ   ถามข้าพเจ้าอย่างนี้ว่า  ไฟที่ลุกโพลง</p><p>ต่อหน้าท่านนี้   อาศัยอะไรจึงลุก    ข้าพเจ้าถูกถามอย่างนี้แล้ว  พึงพยากรณ์อย่าง</p><p>นี้ว่า   ไฟที่ลุกโพลงอยู่ต่อหน้าเรานี้อาศัยเชื้อ   คือหญ้าและไม้จึงลุกอยู่.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  ถ้าไฟนั้นพึงดับไปต่อหน้าท่าน ท่านพึงรู้หรือว่าไฟนี้ดับ</p><p>ไปต่อหน้าเราแล้ว.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   ถ้าไฟนั้นดับไปต่อหน้าข้าพเจ้า   ข้าพเจ้าพึงรู้ว่า</p><p>ไฟนี้ดับไปต่อหน้าเราแล้ว.                                                   </p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  ถ้าใคร ๆ พึงถามท่านอย่างนี้ว่า  ไฟที่ดับไปแล้วต่อหน้า</p><p>ท่านนั้น   ไปยังทิศไหนจากทิศนี้   คือทิศบูรพา  ทิศปัศจิม  ทิศอุดร  หรือทิศ</p><p>ทักษิณ   ท่านถูกถามอย่างนี้แล้ว   จะพึงพยากรณ์ว่าอย่างไร.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  ข้อนั้นไม่สมควร เพราะไฟนั้นอาศัยเชื้อคือหญ้า</p><p>และไม้จึงลุก   แต่เพราะเชื้อนั้นสิ้นไป   และเพราะไม่มีของอื่นเป็นเธอ   ไฟนั้น</p><p>จึงถึงความนับว่าไม่มีเธอ   ดับไปแล้ว   </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 452</p><p>                                        <strong>การละขันธ์  ๕</strong>  </p><p>           [๒๕๑]  ฉันนั้นเหมือนกัน  วัจฉะ  บุคคลเมื่อบัญญัติว่าเป็นสัตว์ พึง</p><p>บัญญัติเพราะรูปใด   รูปนั้นตถาคตละได้แล้ว   มีมูลรากอันขาดแล้ว   ทำให้เป็น</p><p>ดุจตาลยอด้วน  ถึงความไม่มี  มีความไม่เกิดขึ้นต่อไปเป็นธรรมดา   ตถาคต</p><p>พ้นจากการนับว่ารูปมีคุณอันลึก  อันใคร ๆ  ประมาณไม่ได้  หยั่งถึงได้โดยยาก</p><p>เปรียบเหมือนมหาสมุทรฉะนั้น ไม่ควรจะกล่าวว่าเกิด  ไม่ควรจะกล่าวว่าไม่เกิด</p><p>ไม่ควรจะกล่าวว่าเกิดก็มี   ไม่เกิดก็มี   ไม่ควรจะกล่าวว่า   เกิดก็หามิได้  ไม่เกิด</p><p>ก็หามิได้  บุคคลเมื่อบัญญัติว่าเป็นสัตว์  พึงบัญญัติเพราะเวทนาใด. . .  เพราะ</p><p>สัญญาใด. . .  เพราะสังขารเหล่าใด. . .   เพราะวิญญาณใด. . .   วิญญาณนั้น</p><p>ตถาคตละได้แล้ว   มีมูลรากอันขาดแล้ว   ทำให้เป็นดุจตาลยอดด้วน    ถึงความ</p><p>ไม่มี   มีความไม่เกิดขึ้นต่อไปเป็นธรรมดา    ตถาคตพ้นจากการนับว่าวิญญาณ</p><p>มีคุณอันลึก   อันใคร ๆ  ประมาณไม่ได้    หยั่งถึงได้โดยยาก   เปรียบเหมือน</p><p>มหาสมุทรฉะนั้น   ไม่ควรกล่าวว่าเกิด    ไม่ควรจะกล่าวว่าไม่เกิด    ไม่ควรจะ</p><p>กล่าวว่า  เกิดก็มี  ไม่เกิดก็มี  ไม่ควรจะกล่าวว่า  เกิดก็หามิได้   ไม่เกิดก็หามิได้.</p><p>                         <strong>ปริพาชกวัจฉโคตรถึงสรณคมน์</strong></p><p>           [๒๕๒]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว   ปริพาชกวัจฉโคตร</p><p>ได้ทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  ข้าแต่ท่านพระโคดม  เปรียบเหมือนต้นสาละใหญ่</p><p>ในที่ใกล้บ้านหรือนิคม  กิ่ง  ใบ   เปลือก   สะเก็ด    และกระพี้    ของต้นสาละ</p><p>ใหญ่นั้น   จะหลุดร่วง  กะเทาะไป  เพราะเป็นของไม่เที่ยง   สมัยต่อมา   ต้นสาละ</p><p>ใหญ่นั้นปราศจาก   กิ่ง   ใบ   เปลือก   สะเก็ด   และกระพี้แล้ว   คงเหลืออยู่แต่</p><p>แก่นล้วน ๆ  ฉันใด  พระพุทธพจน์ของท่านพระโคดม  ก็ฉันนั้น  ปราศจากกิ่ง</p><p>ใบ   เปลือก   สะเก็ด   และกระพี้    คงเหลืออยู่แต่คำอันเป็นสาระล้วน ๆ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 453</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก  ข้าแต่ท่านพระ-</p><p>โคดม    ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก     เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ</p><p>เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่คนหลงทาง  หรือตามประทีบในที่มืด ด้วยคิดว่า  ผู้มี</p><p>จักษุจักเห็นรูปดังนี้    ฉันใด   ท่านพระโคดมทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย</p><p>ฉันนั้นเหมือนกัน      ข้าพระองค์นี้ถึงท่านพระโคดม    พระธรรมและภิกษุสงฆ์</p><p>ว่าเป็นสรณะ   ขอท่านพระโคดม   จงทรงจำข้าพระองค์ว่า   เป็นอุบาสก    ผู้ถึง</p><p>สรณะตลอดชีวิต    ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป   ดังนี้แล.                              </p><p>                                      <em>จบอัคคิวัจฉโคตตสูตรที่  ๒</em></p><p>                          <strong>๒.  อรรถกถาอัคคิวัจฉ</strong><sup>๑</sup><strong> สูตร</strong></p><p>           <strong>อัคคิวัจฉโคตตสูตร</strong>  มีบทเริ่มต้นว่า <strong>เอวมฺเม  สต</strong>  ข้าพเจ้าได้สดับ</p><p>มาอย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>น โข  อห</strong>  เราไม่ได้เห็นอย่างนั้น   คือ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสในครั้งแรกว่าเราไม่เห็นว่าโลกเที่ยง.   ในครั้งที่ ๒ ตรัส</p><p>ว่า   เราไม่เห็นว่าโลกขาดสูญ.    พึงทราบการปฏิเสธในทุกวาระด้วยคำมีอาทิว่า</p><p>โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด  ด้วยประการฉะนี้.   วาทะนี้ว่า   <strong>โหติ  จ  น  จ โหติ</strong></p><p>สัตว์ตายไปแล้วมีอยู่ก็มี   ไม่มีอยู่ก็มี  เป็นวาทะว่าเที่ยงบางอย่างในที่นี้.   วาทะนี้</p><p>ว่าสัตว์ตายไปแล้วมีอยู่ก็มิใช่   ไม่มีอยู่ก็มิใช่  พึงทราบว่า  เป็น  <strong>อมราวิกเขปะ</strong></p><p>(ทิฏฐิดิ้นได้ไม่ตายตัว).</p><p>           บทว่า   <strong>สทุกฺข</strong>  เป็นไปกับด้วยทุกข์ คือเป็นไปกับด้วยทุกข์  ด้วยทุกข์</p><p>อันเกิดแต่กิเลส    และด้วยทุกข์อันเกิดแต่วิบาก.   บทว่า   <strong>สวิฆาต</strong>   เป็นไปกับ</p><p>  ๑.  บาลีเป็นอัคคิวัจฉโคตตสตร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 454</p><p>ด้วยความลำบาก   คือเป็นไปกับด้วยความลำบากด้วยอำนาจทุกข์  ๒  อย่างเหล่า</p><p>นั้น. บทว่า  <strong>สอุปายาส</strong>  เป็นไปกับด้วยความคับแค้น  คือเป็นไปกับด้วยความ</p><p>คับแค้นด้วยอำนาจทุกข์เหล่านั้น.  บทว่า  <strong>สปริฬาห</strong>  เป็นไปกับด้วยความ</p><p>เร่าร้อนด้วยอำนาจแห่งทุกข์เหล่านั้นนั่นแหละ. บทว่า  <strong>กิญฺจิ  ทิฏฺิคต</strong>  ความว่า</p><p>วัจฉะทูลถามว่า    แม้ความเห็นไร ๆ   ที่พระองค์ทรงชอบ    ทรงพอใจแล้วถือ</p><p>เอามีอยู่หรือ.   บทว่า  <strong>อปนีต</strong>   นำออกไปแล้ว    คือตถาคตกำจัดแล้วไม่เข้าไป</p><p>หาแล้ว .   บทว่า  <strong>ทิฎฺ</strong>   คือเห็นด้วยปัญญา.   บทว่า  <strong>ตสฺมา</strong>   เพราะฉะนั้น</p><p>ตถาคตได้เห็นความเกิดและความเสื่อมแห่งขันธ์ ๕.  บทว่า   <strong>สพฺพมญฺิตาน</strong></p><p>ซึ่งความสำคัญทั้งปวง  คือซึ่งความสำคัญคือตัณหาทิฏฐิและมานะแม้ทั้ง ๓  ทั้ง</p><p>ปวง.   แม้บทว่า   <strong>มถิตาน</strong>   ก็เป็นไวพจน์ของบทเหล่านั้นนั่นเอง.</p><p>           บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นทรงจำแนกบทเหล่านั้นแล้ว    เมื่อจะทรง</p><p>แสดงจึงตรัสว่า  <strong>สพฺพอหงฺการมมงฺการมานานุสยาน</strong>  ความถือว่าเรา  ว่าของ</p><p>เราและความถือตัวอันนอนอยู่ในสันดานทั้งปวง.  จริงอยู่ในบทนี้พึงทราบความ</p><p>ดังนี้.   ความถือว่าเราเป็นทิฏฐิ.    ความถือว่าของเราเป็นตัณหา.     ความถือตัว</p><p>อันนอนอยู่ในสันดานเป็นมานะ.  บทว่า  <strong>อนุปาทา  วิมุตฺโต</strong>  ตถาคตพ้นวิเศษ</p><p>แล้วจากความไม่ถือมั่น   คือพ้นเพราะไม่ถือธรรมไร ๆ ด้วยอุปาทาน ๔. บทว่า</p><p><strong>น  อุเปติ</strong>   คือไม่ควร.                                                           </p><p>           อนึ่ง พึงทราบความในบทนี้ดังต่อไปนี้. บทว่า <strong>น อุปปชฺชติ</strong>  ไม่เกิด</p><p>นี้    ควรรู้ตาม.   แต่เพราะเมื่อตรัสอย่างนี้ปริพาชกนั้น   พึงถือเอาความขาดสูญ.</p><p>อนึ่งบทว่า  <strong>อุปปชฺชติ</strong>  ย่อมเกิด.  พึงถือเอาความเที่ยงอย่างเดียว.  บทว่า  <strong>อุป-</strong></p><p><strong>ปชฺชติ  จ  โน  อุปปชฺชติ  จ</strong>  เกิดก็มี ไม่เกิดก็มี  พึงถือเอาความเที่ยงบางส่วน.</p><p>บทว่า   <strong>เนว  อุปปชฺชติ  น  จ  อุปปชฺชติ</strong>  เกิดก็มิใช่  ไม่เกิดก็มิใช่เป็น</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 455</p><p>ความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว  ฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  วัจฉปริพาชกนี้</p><p>ไม่มีที่พึ่ง    ไม่มีที่ยึดเหนี่ยว      จะไม่ได้ที่เข้าไปอยู่เป็นสุขเลย    แล้วทรงตั้งอยู่</p><p>ในความไม่เห็นชอบ  ทรงปฏิเสธความเห็นชอบ.                                  </p><p>           บทว่า  <strong>อล</strong>  ควรแล้วคือสามารถจัดแจง.  บทว่า   <strong>ธมฺโม</strong>  ได้แก่  ธรรม</p><p>คือปัจจยาการ. บทว่า  <strong>อญฺตฺถ  โยเคน</strong>  คือมีความเพียรในทางอื่น.   บทว่า</p><p><strong>อญฺตฺถ  อาจริยเกน</strong>   คืออยู่ในสำนักของอาจารย์อื่นผู้ไม่รู้ปัจจยาการ. บทว่า</p><p><strong>เตนหิ  วจฺฉ</strong>  ดูก่อนวัจฉะ  ท่านกล่าวว่า  เราถึงความลุ่มหลง  ฉะนั้นเราจะย้อน</p><p>ถามท่านในข้อนี้.  บทว่า  <strong>อนาหาโร  นิพฺพุโต</strong>   ไฟไม่มีเชื้อดับไปแล้ว  คือ</p><p>ไม่มีปัจจัยดับไป.  บทว่า <strong>เยน  รูเปน</strong>  ด้วยรูปใด  คือพึงบัญญัติสัตว์ว่ามีรูปด้วย</p><p>รูปใด.  บทว่า  <strong>คมฺภีโร</strong>  คือมีคุณอันลึก.  บทว่า  <strong>อปฺปเมยฺโย</strong>  อันใครๆ ประ-</p><p>มาณไม่ได้  คือไม่สามารถถือเอาประมาณได้.  บทว่า  <strong>ทุปฺปริโยคาฬฺโห</strong>  หยั่ง</p><p>ถึงได้โดยยาก  คือรู้ได้ยาก.  บทว่า <strong>เสยฺยถาปิ  มหาสมุทฺโท</strong>  คือดุจมหาสมุทร</p><p>ลึก  ประมาณไม่ได้  รู้ได้ยาก  ฉันใด   แม้พระขีณาสพก็ฉันนั้น.    บทมีอาทิว่า</p><p><strong>อุปฺปชฺชติ</strong>  ไม่ควรทั้งหมดเพราะปรารภพระขีณาสพนั้น.  อย่างไร.  เหมือนบท</p><p>มีอาทิว่าบุคคลไปสู่ทิศตะวันออก    เพราะปรารภไฟที่ดับแล้ว    ไม่ควรทั้งหมด</p><p>ฉะนี้.  บทว่า   <strong>อนิจฺจตา</strong>  เพราะความไม่เที่ยง.  บทว่า  <strong>สาเร   ปติฏฺิต</strong>  คือ</p><p>เหลือแต่แก่นคือโลกุตตรธรรม.   บทที่เหลือในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้น.               </p><p>                                  <em>จบอรรถกถาอัคคิวัจฉสูตรที่  ๒ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 456</p><p>                             <strong>๓.  มหาวัจฉโคตตสูตร</strong></p><p>                                <strong>เรื่องปริพาชกวัจฉโคตร</strong></p><p>           [๒๕๓]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้า   ประทับอยู่  ณ  พระ<strong>วิหารเวฬุวัน-</strong></p><p><strong>กลันทกกนิวาปะ</strong> เขตพระนครราชคฤห์  ครั้งนั้นแล  <strong>ปริพาชกวัจฉโคตร</strong>เข้า</p><p>ไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ  ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า  ครั้น</p><p>ผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว นั่ง ณ ที่ควรข้างหนึ่ง ได้กราบทูลว่า</p><p>ข้าพเจ้าเคยกล่าวกับท่านพระโคดมเป็นเวลานานแล้ว     ข้าพเจ้าขอโอกาส     ขอ</p><p>ท่านพระโคดมจงทรงแสดงธรรมทั้งที่เป็นกุศล     ทั้งที่เป็นอกุศล     แก่ข้าพเจ้า</p><p>โดยย่อเถิด.</p><p>           พ.   ดูก่อนวัจฉะ     เราพึงแสดงธรรมทั้งที่เป็นกุศล    ทั้งที่เป็นอกุศล</p><p>แก่ท่านโดยย่อก็ได้    โดยพิศดารก็ได้     ก็แต่ว่าเราจักแสดงธรรมทั้งที่เป็นกุศล</p><p>ทั้งที่เป็นอกุศล    แก่ท่านโดยย่อ     ท่านจงฟังธรรมนั้น    จงใส่ใจให้ดี   เราจัก</p><p>กล่าว    ปริพาชกวัจฉโคตรทูลรับพระดำรัสพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า     อย่างนั้น</p><p>ท่านพระโคดมผู้เจริญ.</p><p>                               <strong>ธรรมที่เป็นอกุศลและกุศล</strong></p><p>           [๒๕๔]   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า    ดูก่อนวัจฉะ    โลภะแลเป็น</p><p>อกุศล  อโลภะเป็นกุศล    โทสะเป็นอกุศล  อโทสะเป็นกุศล   โมหะเป็นอกุศล</p><p>อโมหะเป็นกุศล    ดูก่อนวัจฉะ   ธรรม   ๓   ข้อนี้เป็นอกุศล   ธรรม   ๓   ข้อ</p><p>นี้เป็นกุศล     ด้วยประการฉะนี้แล.    ดูก่อนวัจฉะ     ปาณาติบาตแลเป็นอกุศล </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 457</p><p>เจตนาเครื่องงดเว้นจากปาณาติบาตเป็นกุศล   อทินนาทานเป็นอกุศล  เจตนา</p><p>เครื่องงดเว้นจากอทินนาทานเป็นกุศล  กาเมสุมิจฉาจารเป็นอกุศล  เจตนาเครื่อง</p><p>งดเว้นจากกาเมสุมิจฉาจารเป็นกุศล    มุสาวาทเป็นอกุศล    เจตนาเครื่องงดเว้น</p><p>จากมุสาวาทเป็นกุศล   ปิสุณาวาจาเป็นอกุศล     เจตนาเครื่องงดเว้นจากปิสุณา-</p><p>วาจาเป็นกุศล  ผรุสวาจาเป็นอกุศล    เจตนาเครื่องงดเว้นจากผรุสวาจาเป็นกุศล</p><p>สัมผัปปลาปะเป็นอกุศล  เจตนาเครื่องงดเว้นจากสัมผัปปลาปะเป็นกุศล  อภิชฌา</p><p>เป็นอกุศล  อนภิชฌาเป็นกุศล  พยาบาทเป็นอกุศล  อัพยาบาทเป็นกุศล  มิจฉา-</p><p>ทิฏฐิเป็นอกุศล   สัมมาทิฏฐิเป็นกุศล   ดูก่อนวัจฉะ   ธรรม  ๑๐ ข้อนี้เป็นอกุศล</p><p>ธรรม ๑๐       ข้อนี้เป็นกุศล    ด้วยประการฉะนี้แล    ดูก่อนวัจฉะ     เพราะตัณหา</p><p>อันภิกษุละได้แล้ว   มีมูลรากอันขาดแล้ว   ทำให้เป็นดุจตาลยอดด้วน   ถึงความ</p><p>ไม่มี  มีอันไม่เกิดขึ้นต่อไปเป็นธรรมดา  ภิกษุนั้นเป็นพระอรหันตขีณาสพ  อยู่</p><p>จบพรหมจรรย์   มีกิจที่ควรทำทำเสร็จแล้ว  มีภาระอันปลงเสียแล้ว  มีประโยชน์</p><p>ของตนถึงแล้ว   มีสังโยชน์ในภพสิ้นแล้ว   พ้นวิเศษแล้วเพราะรู้โดยชอบ.</p><p>                                             <strong>ภิกษุปุจฉา</strong></p><p>           [๒๕๕]   ท่านพระโคดมจงยกไว้  ก็ภิกษุรูปหนึ่ง   ผู้เป็นสาวกของท่าน</p><p>พระโคดม ทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ  ปัญญาวิมุตติอันหาอาสวะมิได้ เพราะอาสวะ</p><p>สิ้นไป   ด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตนเองในปัจจุบันแล้ว เข้าถึงอยู่  มีอยู่หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ    พวกภิกษุผู้เป็นสาวกของเรา    ทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ</p><p>ปัญญาวิมุตติ  อันหาอาสวะมิได้  เพราะอาสวะสิ้นไปด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตนเอง</p><p>ในปัจจุบันแล้ว เข้าถึงอยู่นั้น  มีมิใช่แต่ร้อยเดียว  ไม่ใช่สองร้อย  ไม่ใช่สามร้อย</p><p>ไม่ใช่สี่ร้อย   ไม่ใช่ห้าร้อย   ที่แท้มีอยู่มากทีเดียว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 458</p><p>           ท่านพระโคดมจงยกไว้   พวกภิกษุจงยกไว้   ก็ภิกษุณีแม้รูปหนึ่งผู้เป็น  </p><p>สาวิกาของท่านพระโคดม  ทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ  ปัญญาวิมุตติ  อันหาอาสวะ</p><p>มิได้เพราะอาสวะสิ้นไป   ด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตนเองในปัจจุบัน   แล้วเข้าถึงอยู่</p><p>มีอยู่หรือ.                                                                              </p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  พวกภิกษุณีผู้เป็นสาวกาของเรา  ทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ</p><p>ปัญญาวิมุตติ  อันหาอาสวะมิได้   เพระอาสวะสิ้นไป  ด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตน</p><p>เองในปัจจุบัน   แล้วเข้าถึงอยู่นั้น   มีไม่ใช่แต่ร้อยเดียว   ไม่ใช่สองร้อย   ไม่ใช่</p><p>สามร้อย   ไม่ใช่สี่ร้อย   ไม่ใช่ห้าร้อย   ที่แท้มีอยู่มากทีเดียว.</p><p>                                         <strong>อุบาสกปุจฉา</strong></p><p>           [๒๕๖]  ท่านพระโคดมจงยกไว้  พวกภิกษุจงยกไว้  พวกภิกษุณีจงยก</p><p>ไว้   ก็อุบาสกแม้คนหนึ่ง  ผู้เป็นสาวกของท่านพระโคดมฝ่ายคฤหัสถ์  นุ่งผ้าขาว</p><p>เป็นสพรหมจารี    เป็นโอปปาติกะ    เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ห้าสิ้นไป    จัก</p><p>ปรินิพพานในภพนั้น    มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา  มีอยู่หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ  อุบาสกทั้งหลายผู้เป็นสาวกของเรา  ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว</p><p>เป็นสพรหมจารี     เป็นโอปปาติกะ     เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ห้าสิ้นไป   จัก</p><p>ปรินิพพานในภพนั้น  มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดานั้น  มีไม่ใช่แต่ร้อย</p><p>เดียว   ไม่ใช่สองร้อย   ไม่ใช่สามร้อย   ไม่ใช่สี่ร้อย    ไม่ใช่ห้าร้อย    ที่แท้มีอยู่</p><p>มากทีเดียว.</p><p>           ท่านพระโคดมจงยกไว้  ภิกษุทั้งหลายจงยกไว้    ภิกษุณีทั้งหลายจงยก</p><p>ไว้  อุบาสกทั้งหลาย  ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  เป็นสพรหมจารีจงยกไว้   ก็อุบาสก</p><p>แม้คนหนึ่ง  ผู้เป็นสาวกของพระโคดมฝ่ายคฤหัสถ์  นุ่งผ้าขาว   บริโภคกาม  ทำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 459</p><p>ตามคำสอน     ผู้ทำเฉพาะโอวาท     มีวิจิกิจฉาอันห้ามได้แล้ว     ปราศจากความ</p><p>เคลือบแคลง     ถึงความเป็นผู้แกล้วกล้า     ไม่เชื่อต่อผู้อื่นในคำสอนของศาสดา</p><p>มีอยู่หรือ.     </p><p>           ดูก่อนวัจฉะ    พวกอุบาสกผู้เป็นสาวกของเราฝ่ายคฤหัสถ์    นุ่งผ้าขาว</p><p>บริโภคกาม     ทำตามคำสอน     ผู้ทำเฉพาะโอวาท     มีวิจิกิจฉาอันข้ามได้แล้ว</p><p>ปราศจากความเคลือบแคลง  ถึงความเป็นผู้แกล้วกล้า  ไม่เชื่อต่อผู้อื่นในคำสอน</p><p>ของศาสดาอยู่นั้น   มีไม่ใช่แต่ร้อยเดียว   ไม่ใช่สองร้อย   ไม่ใช่สามร้อย   ไม่ใช่</p><p>สี่ร้อย   ไม่ใช่ห้าร้อย   ที่แท้มีอยู่มากทีเดียว.  </p><p>           ท่านพระโคดมจงยกไว้   ภิกษุทั้งหลายจงยกไว้    ภิกษุณีทั้งหลายจงยก</p><p>ไว้   อุบาสกทั้งหลายฝ่ายคฤหัสถ์   นุ่งผ้าขาว  เป็นสพรหมจารี  จงยกไว้  อุบาสก</p><p>ทั้งหลายฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  บริโภคกาม  จงยกไว้  ก็อุบาสิกาแม้คนหนึ่ง</p><p>ผู้เป็นสาวิกาของท่านพระโคดม   ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  เป็นสพรหมจาริณี  เป็น</p><p>โอปปาติกะเพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ห้าสิ้นไป  จักปรินิพพานในภพนั้นมีอัน</p><p>ไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา   มีอยู่หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   พวกอุบาสิกาผู้เป็นสาวิกาของเรา   ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว</p><p>เป็นสพรหมจาริณี   เป็นโอปปาติกะ   เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ห้าสิ้นไป    จัก</p><p>ปรินิพพานในภพนั้น     มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดานั้น    มีไม่ใช่แต่</p><p>ร้อยเดียว   ไม่ใช่สองร้อย   ไม่ใช่สามร้อย   ไม่ใช่สี่ร้อย   ไม่ใช่ห้าร้อย    ที่แท้</p><p>มีอยู่มากทีเดียว.</p><p>           ท่านพระโคดมจงยกไว้   ภิกษุทั้งหลายจงยกไว้    ภิกษุณีทั้งหลายจงยก</p><p>ไว้   อุบาสกทั้งหลายฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  เป็นสพรหมจารี  จงยกไว้  อุบาสก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 460</p><p>ทั้งหลาย   ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว   บริโภคกาม   จงยกไว้   พวกอุบาสิกาทั้งหลาย</p><p>ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาวเป็นสพรหมจารี ก็จงยกไว้ ส่วนอุบาสิกาแม้คนหนึ่ง ผู้เป็น</p><p>สาวิกาของท่านพระโคดมฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว     บริโภคกาม    ทำตามคำสอน</p><p>ผู้ทำเฉพาะโอวาท   มีวิจิกิจฉาอันข้ามได้แล้ว   ปราศจากความเคลือบแคลง   ถึง</p><p>ความเป็นผู้แกล้วกล้าไม่เชื่อต่อผู้อื่นในคำสอนของศาสนา   มีอยู่หรือ.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ   พวกอุบาสิกาผู้เป็นสาวิกาของเรา   ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว</p><p>บริโภคกาม     ทำตามคำสอน      ผู้ทำเฉพาะโอวาท    มีวิจิกิจฉาอันข้ามได้แล้ว</p><p>ปราศจากความเคลือบแคลง  ถึงความเป็นผู้แกล้วกล้า ไม่เชื่อต่อผู้อื่นในคำสอน</p><p>ของศาสดาอยู่นั้น    มีไม่ใช่แต่ร้อยเดียว  ไม่ใช่สองร้อย   ไม่ใช่สามร้อย   ไม่ใช่</p><p>สี่ร้อย   ไม่ใช่ห้าร้อย   ที่แท้มีอยู่มากทีเดียว.</p><p>                       <strong>ความเป็นผู้บำเพ็ญธรรมให้บริบูรณ์</strong></p><p>           [๒๕๗]   ข้าแต่ท่านพระโคดม ก็ถ้าท่านพระโคดมเท่านั้นจักได้บำเพ็ญ</p><p>ธรรมนี้ให้บริบูรณ์    ส่วนพวกภิกษุจักไม่ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์ไซร้    เมื่อเป็น</p><p>เช่นนี้พรหมจรรย์นี้จักไม่บริบูรณ์ได้ด้วยเหตุนั้น   แต่เพราะท่านพระโคดมได้</p><p>เป็นผู้บำเพ็ญธรรมให้บริบูรณ์    และพวกภิกษุก็บำเพ็ญให้บริบูรณ์    เมื่อเป็น</p><p>เช่นนี้    ถ้าท่านพระโคดมจักได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้บริบูรณ์แล้วก็ดี   พวกภิกษุได้</p><p>บำเพ็ญให้บริบูรณ์แล้วก็ดี   แต่พวกภิกษุณีจักไม่ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์แล้ว  เมื่อ</p><p>เป็นเช่นนี้     พรหมจรรย์นี้จักไม่บริบูรณ์ได้ด้วยเหตุนั้น    แต่เพราะท่านพระ-</p><p>โคดมได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้บริบูรณ์และพวกภิกษุก็บำเพ็ญให้บริบูรณ์    ทั้งพวก</p><p>ภิกษุณีก็บำเพ็ญให้บริบูรณ์    เมื่อเป็นเช่นนี้พรหมจรรย์นี้    จึงบริบูรณ์ได้ด้วย</p><p>เหตุนั้น.                     </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 461</p><p>           [๒๕๘]   ข้าแต่ท่านพระโคดม   ก็ถ้าท่านพระโคดมจักได้บำเพ็ญธรรม</p><p>นี้ให้บริบูรณ์     และพวกภิกษุจักได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์    ทั้งพวกภิกษุณีจักได้</p><p>บำเพ็ญให้บริบูรณ์แล้ว   แต่พวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว   เป็นสพรหมจารี</p><p>จักไม่บำเพ็ญให้บริบูรณ์แล้ว   เมื่อเป็นเช่นนี้   พรหมจรรย์นี้ก็จักไม่บริบูรณ์ได้</p><p>ด้วยเหตุนั้น    แต่เพราะท่านพระโคดมได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้บริบูรณ์   พวกภิกษุ</p><p>ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์   พวกภิกษุณีได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  และพวกอุบาสกฝ่าย</p><p>คฤหัสถ์นุ่งผ้าขาวเป็นสพรหมจารี     ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์     เมื่อเป็นเช่นนี้ </p><p>พรหมจรรย์นี้จึงบริบูรณ์ได้ด้วยเหตุนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    ก็ถ้าท่านพระโคดมจักได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้</p><p>บริบูรณ์     พวกภิกษุจักได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์     พวกภิกษุณีจักได้บำเพ็ญให้</p><p>บริบูรณ์   และพวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  เป็นสพรหมจารี  จักได้บำเพ็ญ</p><p>ให้บริบูรณ์    แต่พวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  บริโภคกาม  ไม่บำเพ็ญให้</p><p>บริบูรณ์    เมื่อเป็นเช่นนี้    พรหมจรรย์นี้ก็จักไม่บริบูรณ์ได้ด้วยเหตุนั้น  แต่</p><p>เพราะท่านพระโคดมได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้บริบูรณ์    พวกภิกษุได้บำเพ็ญให้</p><p>บริบูรณ์   พวกภิกษุณีได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  พวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว</p><p>เป็นสพรหมจารี   ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์   และพวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว</p><p>บริโภคกาม  ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  เมื่อเป็นเช่นนี้    พรหมจรรย์นี้จึงบริบูรณ์</p><p>ได้ด้วยเหตุนั้น.        </p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  ก็ถ้าท่านพระโคดมได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้บริบูรณ์</p><p>พวกภิกษุได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์ พวกภิกษุณีได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  พวกอุบาสก</p><p>ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว     เป็นสพรหมจารี     ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์     และพวก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 462</p><p>อุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์     นุ่งผ้าขาว   บริโภคกาม   ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์แล้ว    แต่</p><p>พวกอุบาสิกาฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  เป็นสพรหมจาริณี   ก็ไม่บำเพ็ญให้บริบูรณ์</p><p>แล้วเมื่อเป็นเช่นนี้    พรหมจรรย์นี้ก็จักไม่บริบูรณ์ได้ด้วยเหตุนั้น  แต่เพราะท่าน</p><p>พระโคดมได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้บริบูรณ์  พวกภิกษุใดบำเพ็ญให้บริบูรณ์   พวก</p><p>ภิกษุณีได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  พวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว เป็นสพรหมจารี</p><p>ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  พวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  บริโภคกามได้บำเพ็ญ</p><p>ให้บริบูรณ์     และพวกอุบาสิกาฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว     เป็นสพรหมจาริณีได้</p><p>บำเพ็ญให้บริบูรณ์   เมื่อเป็นเช่นนี้   พรหมจรรย์นี้จึงบริบูรณ์ได้ด้วยเหตุนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   ก็ถ้าท่านพระโคดมได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้บริบูรณ์</p><p>พวกภิกษุได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  พวกภิกษุณีได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  พวกอุบาสก</p><p>ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว    เป็นสพรหมจารี    ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์  พวกอุบาสก</p><p>ฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว     บริโภคกามได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์     พวกอุบาสิกาฝ่าย</p><p>คฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว      เป็นสพรหมจาริณี      ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์     แต่พวก</p><p>อุบาสิกาฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว    บริโภคกาม    ไม่ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์   เมื่อ</p><p>เป็นเช่นนี้พรหมจรรย์นี้ก็จักไม่บริบูรณ์ได้ด้วยเหตุนั้น  แต่เพราะท่านพระโคดม</p><p>ได้บำเพ็ญธรรมนี้ให้บริบูรณ์ พวกภิกษุได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์ ภิกษุณีได้บำเพ็ญ</p><p>ให้บริบูรณ์  พวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  เป็นสพรหมจารี  ได้บำเพ็ญให้</p><p>บริบูรณ์  พวกอุบาสกฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว  บริโภคกาม  ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์</p><p>พวกอุบาสิกาฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว    เป็นสพรหมจาริณี   ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์</p><p>และพวกอุบาสิกาฝ่ายคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาว      บริโภคกาม     ได้บำเพ็ญให้บริบูรณ์</p><p>เมื่อเป็นเช่นนี้   พรหมจรรย์นี้จึงบริบูรณ์ได้ด้วยเหตุนั้น.                       </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 463</p><p>                          <strong>ปริพาชกวัจฉโคตรขอบรรพชา</strong></p><p>           [๒๕๙]   ข้าแต่ท่านพระโคดม     เปรียบเหมือนแม่น้ำคงคา     มีแต่จะ</p><p>น้อมไป  โอนไป    เบนไปสู่สมุทร  คงจรดสมุทรอยู่   ฉันใด  บริษัทของท่าน</p><p>พระโคดมซึ่งมีคฤหัสถ์และบรรพชิต  ก็ฉันนั้น มีแต่จะน้อมไป  โอนไป  เป็นไป</p><p>สู่พระนิพพาน  คงจรดพระนิพพานอยู่   ฉันนั้น.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก  ข้าแต่พระโคดม</p><p>ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก   เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ    เปิดของ</p><p>ที่ปิด  บอกทางแก่คนหลงทาง  หรือตามประทีปในที่มืดด้วยคิดว่า  ผู้มีจักษุจัก</p><p>เห็นรูปฉันใด     ท่านพระโคดมทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย      ฉันนั้น</p><p>เหมือนกัน  ข้าพระองค์นี้ขอถึงท่านพระโคดม   พระธรรมและพระภิกษุสงฆ์ว่า</p><p>เป็นสรณะ     ข้าพระองค์พึงได้บรรพชา     อุปสมบท    ในสำนักของท่านพระ-</p><p>โคดม.          </p><p>           ดูก่อนวัจฉะ     ผู้ใดเคยเป็นอัญญเดียรถีย์หวังจะบรรพชาอุปสมบทใน</p><p>ธรรมวินัยนี้    ผู้นั้นจะต้องอยู่ปริวาสให้ครบสี่เดือน   โดยล่วงสี่เดือนไป   พวก</p><p>ภิกษุเต็มใจแล้ว     จึงจะให้บรรพชา   อุปสมบท   เพื่อความเป็นภิกษุได้    ก็แต่</p><p>ว่าเรารู้ความต่างกันแห่งบุคคลในข้อนี้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ถ้าชนทั้งหลายที่เคยเป็นอัญญเดียรถีย์เมื่อหวัง</p><p>จะบรรพชาอุปสมบทในธรรมวินัยนี้   จะต้องอยู่ปริวาสให้ครบสี่เดือน     โดยล่วง</p><p>สี่เดือนไป  พวกภิกษุเต็มใจแล้ว   จึงจะให้บรรพชาอุปสมบทเพื่อความเป็นภิกษุ</p><p>ได้ไซร้    ข้าพระองค์จักอยู่ปริวาสให้ครบสี่ปี    โดยล่วงสี่ปีไป    ภิกษุทั้งหลาย</p><p>เต็มใจแล้ว  จึงให้ข้าพระองค์บรรพชาอุปสมบท เพื่อความเป็นภิกษุเถิด ปริพาชก</p><p>วัจฉโคตร  ได้บรรพชาอุปสมบทในสำนักของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 464</p><p>                                           <strong>สมถวิปัสสนา</strong></p><p>           [๒๖๐]  ก็ท่านพระวัจฉโคตรอุปสมบทแล้วไม่นาน  คือ  อุปสมบทได้</p><p>กึ่งเดือน  เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า   ถึงที่ประทับ   ถวายบังคมพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าแล้วนั่ง  ณ  ที่ควรข้างหนึ่ง   แล้วกราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า     ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ     ผลสามเบื้องต่ำที่กำหนดไว้เท่าใด  ที่บุคคลพึงบรรลุด้วยญาณ</p><p>ของพระเสขะ    ด้วยวิชชาของพระเสขะ     ผลนั้นทั้งหมดข้าพระองค์บรรลุแล้ว</p><p>ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมที่ยิ่งขึ้นไปแก่ข้าพระองค์เถิด.</p><p>           ดูก่อนวัจฉะ    ถ้าเช่นนั้น    เธอจงเจริญธรรมทั้งสอง    คือสมถะและ</p><p>วิปัสสนาให้ยิ่งขึ้นไปเถิด   ดูก่อนวัจฉะ   ธรรมทั้งสองคือ  สมถะและวิปัสสนานี้</p><p>เธอเจริญให้ยิ่งขึ้นไปแล้ว  จักเป็นไปเพื่อแทงตลอดธาตุหลายประการ.</p><p>                                             <strong>อภิญญา  ๖</strong></p><p>           [๒๖๑]   ดูก่อนวัจฉะ    เธอนั้นเพียงจักหวังว่า   เราพึงบรรลุอิทธิวิธะ</p><p>หลายประการ  คือคนเดียวเป็นหลายคนก็ได้  หลายคนเป็นคนเดียวก็ได้  ทำให้</p><p>ปรากฏก็ได้    ทำให้หายไปก็ได้    ทะลุฝากำแพงภูเขาไปได้ไม่ติดขัดดุจไปในที่</p><p>ว่างก็ได้   ผุดขึ้นดำลงแม้ในแผ่นดินเหมือนในน้ำก็ได้  เดินบนน้ำไม่แตกเหมือน</p><p>เดินบนแผ่นดินก็ได้     เหาะไปในอากาศเหมือนนกก็ได้      ลูบคลำพระจันทร์</p><p>พระอาทิตย์  ซึ่งมีฤทธิ์มีอานุภาพมากด้วยฝ่ามือก็ได้  ใช้อำนาจทางกายไปตลอด</p><p>พรหมโลกก็ได้   ดังนี้     เมื่อเหตุมีอยู่    เธอก็จักบรรลุความเป็นผู้อาจ    เป็นผู้</p><p>สามารถในอิทธิวิธะนั้น ๆ เทียว.                                     </p><p>           [๒๖๒]   ดูก่อนวัจฉะ   เธอนั้นเพียงจักหวังว่า    เราพึงฟังเสียงทั้งสอง</p><p>คือเสียงทิพย์และเสียงของมนุษย์     ทั้งที่ไกลและที่ใกล้     ด้วยทิพยโสตธาตุอัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 465</p><p>บริสุทธิ์ล่วงโสดธาตุของมนุษย์   ดังนี้     เมื่อเหตุมีอยู่    เธอจักบรรลุความเป็น</p><p>ผู้อาจ  เป็นผู้สามารถในทิพโสตธาตุ  นั้น ๆ เทียว.</p><p>           [๒๖๓]   ดูก่อนวัจฉะ   เธอนั้นเพียงจักหวังว่า  เราพึงกำหนดรู้ใจของ</p><p>สัตว์อื่นของบุคคลอื่นด้วยใจ  คือ  จิตมีราคะ  พึงรู้ว่าจิตมีราคะ   หรือจิตปราศ-</p><p>จากราคะ   พึงรู้ว่าจิตปราศจากราคะ   จิตมีโทสะ    พึงรู้ว่าจิตมีโทสะ    หรือจิต</p><p>ปราศจากโทสะ   พึงรู้ว่า   จิตปราศจากโทสะ    จิตมีโมหะ    พึงรู้ว่าจิตมีโมหะ</p><p>หรือจิตปราศจากโมหะ  พึงรู้ว่า  จิตปราศจากโมหะ  จิตหดหู่   พึงรู้ว่าจิตหดหู่</p><p>หรือจิตฟุ้งซ่าน    พึงรู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน   จิตเป็นมหัคตะ    พึงรู้ว่าจิตเป็นมหัคตะ</p><p>หรือจิตไม่เป็นมหัคตะ   พึงรู้ว่าจิตไม่เป็นมหัคตะ   จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า    พึงรู้ว่า</p><p>จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า   หรือจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า   พึงรู้ว่าจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า    จิต</p><p>เป็นสมาธิ   พึงรู้ว่าจิตเป็นสมาธิ   หรือจิตไม่เป็นสมาธิ   พึงรู้ว่าจิตไม่เป็นสมาธิ</p><p>จิตหลุดพ้น    พึงรู้ว่าจิตหลุดพ้น    หรือจิตไม่หลุดพ้น   พึงรู้ว่าจิตไม่หลุดพ้น</p><p>ดังนี้    เมื่อเหตุมีอยู่   เธอจักบรรลุความเป็นผู้อาจ    เป็นผู้สามารถในเจโตปริย-</p><p>ญาณนั้น ๆ เทียว.            </p><p>           [๒๖๔]  ดูก่อนวัจฉะ   เธอนั้นเพียงจักหวังว่า   เราพึงระลึกชาติก่อน</p><p>ได้เป็นอันมาก   คือ   พึงระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง   สี่</p><p>ชาติบ้าง   ห้าชาติบ้าง   สิบชาติบ้าง   ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติบ้าง   สี่สิบชาติ</p><p>บ้าง   ห้าสิบชาติบ้าง   ร้อยชาติบ้าง   พันชาติบ้าง  แสนชาติบ้าง   ตลอดสังวัฏกัป</p><p>เป็นอันมากบ้าง  ตลอดวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมาก</p><p>บ้างว่า   ในภพโน้นเรามีชื่ออย่างนั้น    มีโคตรอย่างนั้น    มีผิวพรรณอย่างนั้น</p><p>มีอาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น    ครั้น</p><p>จุติจากภพนั้นแล้ว    ได้ไปเกิดในภพโน้น     แม้ในภพนั้นเราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 466</p><p>มีโคตรอย่างนั้น    มีผิวพรรณอย่างนั้น    มีอาหารอย่างนั้น     เสวยสุขเสวยทุกข์</p><p>อย่างนั้น  ๆ   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว    ได้มาเกิดใน</p><p>ภพนี้   เราพึงระลึกชาติก่อนได้เป็นอันมาก    พร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ</p><p>ด้วยประการฉะนี้  ดังนี้  เมื่อเหตุมีอยู่เธอจักบรรลุความเป็นผู้อาจ  เป็นผู้สามารถ</p><p>ในบุพเพนิวาสานุสสติญาณนั้น ๆ   เทียว.</p><p>           [๒๖๕]   ดูก่อนวัจฉะ    เธอนั้นเพียงจักหวังว่า    เราพึงเห็นหมู่สัตว์ที่</p><p>กำลังจุติ   กำลังอุปบัติ   เลว  ประณีต  มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม   ได้ดี</p><p>ตกยาก   ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วงจักษุของมนุษย์   พึงรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้</p><p>เป็นไปตามกรรมว่า  สัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายทุจริต  วจีทุจริต   มโนทุจริต</p><p>ติเตียนพระอริยเจ้า เป็นมิจฉาทิฏฐิ ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ  เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตายเพราะกายแตก   เขาเข้าถึงอบาย   ทุคติ   วินิบาต   นรก    ส่วนสัตว์</p><p>เหล่านี้   ประกอบด้วยกายสุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต   ไม่ติเตียนพระอริยเจ้า</p><p>เป็นสัมมาทิฏฐิ   ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ   เบื้องหน้าแต่ตายเพราะ</p><p>กายแตก เขาเข้าถึงสุคติ โลกสวรรค์ดังนี้  เราพึงเห็นหมู่สัตว์กำลังจุติ  กำลังอุปบัติ</p><p>เลว  ประณีต  มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม ได้ดีตกยาก  ด้วยทิพยจักษุอัน</p><p>บริสุทธิ์  ล่วงจักษุของมนุษย์  พึงรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้     ดังนี้     เมื่อเหตุมีอยู่     เธอจักบรรลุความเป็นผู้อาจ   เป็นผู้สามารถใน</p><p>จุตูปปาตญาณนั้น ๆ  เทียว.</p><p>           [๒๖๖]  ดูก่อนวัจฉะ    เธอนั้นเพียงจักหวังว่า     เราพึงทำให้แจ้งซึ่ง</p><p>เจโตวิมุตติ   ปัญญาวิมุตติ  อันหาอาสวะมิได้   เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป  ด้วย</p><p>ปัญญาอันยิ่งด้วยตนเองในปัจจุบันเข้าถึงอยู่   ดังนี้    เมื่อเหตุมีอยู่   เธอจักบรรลุ</p><p>ความเป็นผู้อาจ  เป็นผู้สามารถในอาสวักขยญาณนั้น ๆ  เทียว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 467</p><p>                     <strong>ท่านวัจฉโคตรสำเร็จเป็นพระอรหันต์</strong></p><p>           [๒๖๗]  ครั้งนั้นแล ท่านวัจฉโคตรชื่นชมยินดีพระภาษิตของพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้า  ลุกจากอาสนะ  ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า  ทำประทักษิณแล้ว</p><p>หลีกไป  ครั้นแล้วหลีกออกไปอยู่แต่ผู้เดียว   เป็นผู้ไม่ประมาท  มีความเพียร  มี</p><p>ตนส่งไปอยู่ไม่นานเท่าไร ก็ทำให้แจ้งซึ่งที่สุดของพรหมจรรย์  อันไม่มีธรรมอื่น</p><p>ยิ่งกว่า      ที่กุลบุตรทั้งหลายผู้ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบต้องการ</p><p>ด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตนเองในปัจจุบัน     เข้าถึงอยู่      ได้รู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว</p><p>พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว   กิจที่ควรทำ   ทำเสร็จแล้ว  กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้ </p><p>มิได้มี   ก็ท่านวัจฉโคตร  ได้เป็นพระอรหันต์รูปหนึ่ง   ในจำนวนพระอรหันต์</p><p>ทั้งหลาย.</p><p>           [๒๖๘]  ก็สมัยนั้น   ภิกษุเป็นอันมากพากันไปเพื่อจะเฝ้าพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า  ท่านพระวัจฉโคตรได้เห็นภิกษุเหล่านั้น  ผู้กำลังเดินไปแต่ไกล  จึงเข้า</p><p>ไปหาภิกษุเหล่านั้นจนถึงที่ใกล้  แล้วได้ถามว่า ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย  ท่าน</p><p>ทั้งหลายจะไปไหนกัน.</p><p>           ดูก่อนท่านผู้มีอายุ   เราทั้งหลายจะไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>           ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  ถ้าเช่นนั้น ขอท่านทั้งหลายจงถวายบังคมพระ-</p><p>บาทของพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยเศียรเกล้า   ตามคำของเราว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ      วัจฉโคตรภิกษุกราบถวายบังคมพระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วย</p><p>เศียรเกล้า   และได้กราบทูลอย่างนี้ว่า   ข้าพระองค์ได้บำเรอพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>แล้ว  ข้าพระองค์ได้บำเรอพระสุคตแล้ว  ภิกษุเหล่านั้นรับคำท่านพระวัจฉโคตร</p><p>แล้วเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ    ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>แล้  นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง แล้วได้กราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 468</p><p>พระวัจฉโคตรถวายบังคมพระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยเศียรเกล้า และสั่ง</p><p>ให้กราบทูลอย่างนี้ว่า    ข้าพระองค์บำเรอพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว     ข้าพระองค์</p><p>บำเรอพระสุคตแล้ว.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรากำหนดรู้ใจวัจฉโคตรภิกษุด้วยใจก่อนแล้วว่า</p><p>วัจฉโคตรภิกษุเป็นเตวิชชะ   มีฤทธิ์   มีอานุภาพมาก   แม้เทวดาทั้งหลายก็บอก</p><p>เนื้อความนี้แก่เราแล้วว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    วัจฉโคตรภิกษุเป็นเตวิชชะ</p><p>มีฤทธิ์   มีอานุภาพมาก.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว      ภิกษุเหล่านั้นยินดี</p><p>ชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้แล.</p><p>                                     <em>จบมหาวัจฉโคตตสูตรที่  ๓</em></p><p>                          <strong>๓.   อรรถกถามหาวัจฉสูตร</strong><sup>๑</sup></p><p>           <strong>มหาวัจฉสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>สหกถี</strong>   กล่าวร่วมกัน   คือ  ให้ระลึก</p><p>ถึงสิ่งที่ทำแล้ว    ได้สืบไมตรีต่อกันมาว่า    ข้าพเจ้าเคยกล่าวกับท่านมามากแล้ว.</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสสองสูตรก่อนแก่วัจฉปริพาชกนั้น.  ตรัสอัพยาวัฏฏสังยุต </p><p>ในสังยุตตนิกายแก่วัจฉปริพาชกนั้น.     ยังมีข้อความที่วัจฉปริพาชกกล่าวกับ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าไว้ในอังคุตตรนิกายอย่างนี้ว่า   ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ  โลก</p><p>เที่ยงหรือหนอ   สิ่งนี้เท่านั้นจริง   สิ่งอื่นเป็นโมฆะ   เพราะเหตุนั้น  พระองค์ยัง</p><p>มิได้ทรงพยากรณ์ข้อนี้ไว้.   เพราะฉะนั้น   วัจฉปริพาชกจึงกล่าวอย่างนี้.   แม้</p><p>   ๑.  บาลีเป็น  มหาวัจฉโคตตสูตร.        </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 469</p><p>พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็ยังทรงทำการสงเคราะห์ได้ทรงให้โอกาสแก่วัจฉปริพาชก</p><p>นั้นผู้มาแล้ว  ๆ   เพราะเหตุไร.    เพราะวัจฉปริพาชกนี้    เป็นสัสสตทิฏฐิ   (มี</p><p>ความเห็นว่าเที่ยง).  อนึ่ง   ผู้เป็นสัสสตทิฏฐิทั้งหลายย่อมไม่สละลัทธิทันทีทันใด</p><p>ย่อมบริสุทธิ์ได้โดยเวลานาน   ดุจผ้าขี้ริ้วเปื้อนน้ำมันเหลว.   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงเห็นว่า   ปริพาชกนี้ไป ๆ  มา ๆ  อยู่  จักสละลัทธิแล้วบวชในสำนักของเรา</p><p>จักทำให้แจ้งอภิญญา ๖      แล้วจักเป็นอริยสาวกผู้ได้อภิญญา.      เพราะฉะนั้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทำการสงเคราะห์  ทรงให้โอกาสแก่วัจฉปริพาชกผู้มาแล้ว</p><p>มาอีกนั้น  นี้เป็นการไปครั้งสุดท้ายของวัจฉปริพาชกนั้น.  เพราะในสูตรนี้วัจฉ-</p><p>ปริพาชกนั้น  ตัดสินใจว่า  จะเป็นจะตายอย่างไรก็ตาม เราจักไปเฝ้าพระสมณโคดม</p><p>แล้วจักบวชดุจบุคคลหยั่งไม้เท้าตกลงไปในน้ำฉะนั้น. เพราะฉะนั้นวัจฉปริพาชก</p><p>เมื่อจะทูลขอพระธรรมเทศนา จึงกล่าวคำมีอาทิว่า <strong>สาธุ เม ภว  โคตโม</strong> ข้าพเจ้า</p><p>ขอโอกาส   ขอพระโคดมผู้เจริญ   จงทรงแสดงธรรมทั้งที่เป็นกุศลและอกุศลแก่</p><p>ข้าพระองค์เถิด.     พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงเทศนาอย่างย่อด้วยมูลของกุศล</p><p>อกุศล  อย่างพิสดารด้วยกรรมบถ.   อนึ่ง  ในที่นี้เทศนาด้วยอำนาจมูลทรงย่อไว้</p><p>เทศนาด้วยอำนาจกรรมบถทรงย่อไว้   ก็เหมือนกับทรงแสดงโดยพิสดาร.  อนึ่ง</p><p>ชื่อว่าเทศนาอย่างพิสดาร     ด้วยการแสดงจนหมดสิ้นมิได้มีแก่พระพุทธเจ้าทั้ง- </p><p>หลาย.  เพราะแม้สมันตปัฏฐาน  ๒๔  และมูลทั้งปวง  ก็ยังทรงย่อลงในอภิธรรม-</p><p>ปิฎก ๗  คัมภีร์   ฉะนั้นพึงทราบว่า   ทรงแสดงย่อด้วยอำนาจของมูลบ้าง   ของ</p><p>กรรมบถบ้าง.                                                                       </p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในบทมีอาทิว่า    <strong>ปาณาติปาตา   เวรมณี    กุสล</strong></p><p>เจตนาเครื่องเว้นจากปาณาติบาต      เป็นกุศลดังต่อไปนี้.     กามาวจรธรรม ๗</p><p>ตามลำดับ,  ธรรม ๓  มีอนภิชฌาเป็นต้น    เป็นไปในภูมิ ๔  ย่อมควร.  บทว่า</p><p><strong>ยโต  โข  วจฺฉ  ภิกขุโน</strong>  ดูก่อนวัจฉะ  เพราะตัณหาอันภิกษุละได้แล้ว  ท่าน</p><p>มิได้กำหนดไว้ก็จริง.    แต่พึงทราบว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสบทนี้ไว้ทรงหมาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 470</p><p>ถึงพระองค์เท่านั้น    ในชีวกสูตร    ในจังกีสูตรและในสูตรนี้อย่างนี้.    บทว่า</p><p><strong>อตฺถิ  ปน</strong>  ยังมีอยู่หรือ  วัจฉะทูลถามว่า  ข้าพระองค์ขอถามว่า  ยังมีอยู่หรือ.</p><p>นัยว่าวัจฉะนั้นมีลัทธิอยู่ว่า    ในศาสนานั้นมีศาสดาเท่านั้นเป็นอรหันต์.    ส่วน</p><p>สาวกผู้สามารถบรรลุพระอรหัตไม่มี.   อนึ่ง   พระสมณโคดมตรัสดุจการตรัสกะ</p><p>ภิกษุรูปหนึ่งว่า  <strong>ยโต   โข   วจฺฉ   ภิกฺขุโน</strong>   ดังนี้.   วัจฉะถามด้วยคิดว่าเรา</p><p>จักถามความนี้ว่า  สาวกของพระสมณโคดมบรรลุพระอรหัตมีอยู่หรือหนอ.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>ติฏฺตุ</strong>  คือ  ท่านพระโคดมจงยกไว้.  อธิบาย</p><p>ว่า  เพราะท่านพระโคดมเป็นพระอรหันต์ปรากฏแล้วในโลก.  เมื่อพระองค์ทรง</p><p>พยากรณ์แล้ว   วัจฉะทูลถามปัญหาเกี่ยวกับภิกษุณีเป็นต้นต่อไป.    แม้พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าก็ทรงพยากรณ์แก่เขาแล้ว.   บทว่า  <strong>อาราธโก</strong>  ผู้พอใจ  ผู้ให้สำเร็จ</p><p>ผู้ทำให้บริบูรณ์.  บทว่า  <strong>เสกฺขาย   วิชฺขาย   ปตฺตพฺพ</strong>  พึงบรรลุวิชชาของ</p><p>เสกขะ  คือ  บรรลุผล  ๓ เบื้องต่ำ.   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   ทั้งหมดนั้นเรา</p><p>บรรลุแล้ว.     ส่วนอาจารย์ผู้มีวาทะนอกรีตนอกรอยกล่าวว่า     ภิกษุนั้นบรรลุ</p><p>อรหัตมรรคเท่านั้น     แต่ยังไม่บรรลุผล      เพราะคำว่า     เสกขธรรมเป็นไฉน</p><p>มรรค  ๔  ยังไม่ถึงที่สุด  และสามัญญผล  ๓  ก็เป็นเบื้องต่ำ.  ด้วยเหตุนั้นย่อมให้</p><p>กล่าวถึงความเพียรให้ยิ่ง ๆ   ขึ้นไปเพื่อบรรลุผลนั้น.   ควรให้ผู้นั้นรู้อย่างนี้ว่า</p><p>                                     <strong>หากนระใด  ละกิเลสทั้ง     ได้แล้ว</strong></p><p><strong>                         เป็นพระเสกขะบริบูรณ์   มีธรรมไม่เสื่อม ถึง</strong></p><p><strong>                         ความชำนาญทางจิต   มีอินทรีย์ตั้งมั่น   นระ</strong></p><p><strong>                         นั้นแล  ท่านกล่าวว่า  เป็นผู้มีตนมั่นคงแล้ว.</strong></p><p>           จริงอยู่พระอนาคามีบุคคล    เป็นพระเสกขะบริบูรณ์โดยส่วนเดียว.</p><p>วัจฉะกล่าวว่า   พึงบรรลุวิชชาของพระเสกขะ   หมายถึงพระอนาคามีบุคคลนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 471</p><p>ชื่อว่าคำถามย่อมไม่มีแก่ผู้ตั้งอยู่ในอนาคามิมรรคนั้น       เพราะมรรคมีขณะจิต</p><p>เดียว.   หากถามว่า   ด้วยสูตรนี้    แม้มรรคก็มีหลายขณะจิตกระนั้นหรือ.</p><p>           ตอบว่า    นั่นมิใช่พุทธวจนะ    ทั้งเนื้อความแห่งกถาที่กล่าวแล้วก็ผิด.</p><p>เพราะฉะนั้น  พึงทราบว่า   ผู้ตั้งอยู่ในอนาคามิผลแล้ว     ย่อมให้เจริญวิปัสสนา</p><p>เพื่ออรหัตมรรคด้วย    ก็เพราะอรหัตมรรคมิได้เป็นอุปนิสัยแก่สุทธอรหัตอย่าง</p><p>เดียว   ย่อมเป็นอุปนิสัยแม้แก่อภิญญา ๖.   ฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า</p><p>วัจฉภิกษุนี้   ทำกรรมในสมถะอย่างนี้แล้วจักยังอภิญญา  ๕   ให้เกิด.   ทำกรรม</p><p>ในวิปัสสนาแล้วจึงจักบรรลุพระอรหัต.     จักเป็นมหาสาวกผู้ใดอภิญญา  ๖</p><p>อย่างนี้   จึงไม่ทรงกล่าวเพียงวิปัสสนาทรง  บอกทั้งสมถะและวิปัสสนา.   บทว่า</p><p><strong>สติ  สติ  อายตเน</strong>  คือ   เมื่อเหตุมีอยู่.   เหตุในที่นี้คืออะไร.   พึงทราบว่า</p><p>ฌานที่เป็นบาทแห่งอภิญญาก็ดี  พระอรหัตในที่สุดก็ดี  วิปัสสนาเพื่อพระอรหัต </p><p>ก็ดี  ชื่อว่าเป็นเหตุ.   บทว่า  <strong>ปริจิณฺโณ  เม   ภควา</strong>   ข้าพระองค์ได้บำเรอ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว     ความว่า    จริงอยู่พระเสกขะ  ๗   จำพวก    ชื่อว่าผู้</p><p>บำเรอพระผู้มีพระภาคเจ้า.    พระผู้มีพระภาคเจ้า    เป็นผู้อันพระขีณาสพบำเรอ</p><p>แล้ว .    ด้วยประการฉะนี้    พระเถระเมื่อพยากรณ์พระอรหัตโดยสังเขปจึงกล่าว</p><p>อย่างนี้.  อนึ่ง  ภิกษุเหล่านั้นไม่รู้ความนั้น.  เมื่อไม่รู้ก็ไม่รับคำของพระเถระนั้น</p><p>จึงพากันไปกราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้า.   บทว่า  <strong>เทวตา</strong> ได้แก่เทวดาผู้ได้คุณ</p><p>เหล่านั้น.  บทที่เหลือในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้น  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                   <em>จบอรรถกถามหวัจฉสูตรที่  ๓ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 472</p><p>                                      <strong>๔. ทีฆนขสูตร</strong></p><p>                                    <strong>เรื่องทีฆนขปริพาชก</strong></p><p>           [๒๖๙]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.                         </p><p>           สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ  <strong>ถ้ำสุกรขาตา  เขาคิชฌ-</strong></p><p><strong>กูฏ</strong>  เขตพระนครราชคฤห์  ครั้งนั้น  ปริพาชกชื่อ<strong>ทีฆนขะ</strong>  เข้าไปเฝ้าพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าถึงที่ประทับ     ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า     ครั้นผ่านการ</p><p>ปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว    ได้ยืนอยู่  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง    แล้วได้</p><p>กราบทูลว่า     ท่านพระโคดม     ความจริงข้าพเจ้ามีปรกติกล่าวอย่างนี้ว่า     สิ่ง</p><p>ทั้งปวงไม่ควรแก่เรา.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า    อัคคิเวสสนะ     แม้ความเห็นของท่านว่า</p><p>สิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่เรานั้น   ก็ไม่ควรแก่ท่าน.</p><p>           ท่านพูดโคดม   ถ้าความเห็นนี้ควรแก่ข้าพเจ้า    แม้ความเห็นนั้นก็พึง</p><p>เป็นเช่นนั้น   แม้ความเห็นนั้นก็พึงเป็นเช่นนั้น.</p><p>           อัคคิเวสสนะ   ชนในโลกผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า  แม้ความเห็นนั้นก็พึงเป็น</p><p>เช่นนั้นทั้งนั้น    แม้ความเห็นนั้นก็พึงเป็นเช่นนั้นทั้งนั้น   ดังนี้    ชนเหล่านั้นละ</p><p>ความเห็นนั้นไม่ได้   และยังยึดถือความเห็นอื่นนั้น   มีมาก   คือมากกว่าคนที่ละ</p><p>ได้    อัคคิเวสสนะ    ชนในโลกผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า     แม้ความเห็นนั้นก็พึงเป็น</p><p>เช่นนั้นทั้งนั้น  แม้ความเห็นนั้นก็พึงเป็นเช่นนั้นทั้งนั้น  ดังนี้   ชนเหล่านั้นละ</p><p>ความเห็นนั้นได้    และไม่ยึดถือความเห็นอื่นนั้น     มีน้อยคือน้อยมากกว่าคนที่</p><p>ยังละไม่ได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 473</p><p>                               <strong>ทิฏฐิเป็นเหตุให้เกิดวิวาท</strong></p><p>           [๒๗๐]  อัคคิเวสสนะ  สมณพราหมณ์พวกหนึ่งมักกล่าวอย่างนี้   มัก</p><p>เห็นอย่างนี้ว่า  สิ่งทั้งปวงควรแก่เรา  ดังนี้  ก็มี สมณพราหมณ์พวกหนึ่งมักกล่าว</p><p>อย่างนี้   มักเห็นอย่างนี้ว่า   สิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่เรา  ดังนี้  ก็มี   สมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่งมักกล่าวอย่างนี้   มักเห็นอย่างนี้ว่า   บางสิ่งควรแก่เรา   บางสิ่งไม่ควร</p><p>แก่เรา ดังนี้ก็มี  อัคคิเวสสนะ บรรดาความเห็นนั้น   ความเห็นของสมณพราหมณ์</p><p>พวกที่มักกล่าวอย่างนี้    มักเห็นอย่างนี้ว่า    สิ่งทั้งปวงควรแก่เรานั้น    ใกล้ข้าง</p><p>กิเลสอันเป็นไปกับด้วยความกำหนัด   ใกล้ข้างกิเลสเครื่องประกอบสัตว์ไว้  ใกล้</p><p>ข้างกิเลสเป็นเหตุเพลิดเพลิน     ใกล้ข้างกิเลสเป็นเหตุกล้ำกลืน      ใกล้ข้างกิเลส</p><p>เป็นเหตุยึดมั่น    อัคคิเวสสนะ     บรรดาความเห็นนั้น     ความเห็นของสมณ-</p><p>พราหมณ์พวกที่มักกล่าวอย่างนี้   มักเห็นอย่างนี้ว่า    สิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่เรานั้น</p><p>ใกล้ข้างธรรมไม่เป็นไปกับด้วยความกำหนัด     ใกล้ข้างธรรมไม่เป็นเครื่องประ-</p><p>กอบสัตว์ไว้    ใกล้ข้างธรรมไม่เป็นเหตุเพลิดเพลิน     ใกล้ข้างธรรมไม่เป็นเหตุ</p><p>กล้ำกลืน   ใกล้ข้างธรรมไม่เป็นเหตุยึดมั่น    เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้ </p><p>แล้ว   ทีฆนขปริพาชกได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า    ท่านพระโคดมทรง</p><p>ยกย่องความเห็นของข้าพเจ้า   ท่านพระโคดมทรงยกย่องความเห็นของข้าพเจ้า.</p><p>           อัคคิเวสสนะ  ในความเห็นนั้น  ๆ ความเห็นของสมณพราหมณ์พวกที่</p><p>มักกล่าวอย่างนี้      มักเห็นอย่างนี้ว่า     บางสิ่งควรแก่เรา     บางสิ่งไม่ควรแก่เรา</p><p>นั้น  ส่วนที่เห็นว่าควร   ใกล้ข้างกิเลสอันเป็นไปกับด้วยความกำหนัด  ใกล้ข้าง</p><p>กิเลสเครื่องประกอบสัตว์ไว้ ใกล้ข้างกิเลสเป็นเหตุเพลิดเพลิน ใกล้ข้างกิเลสเป็น</p><p>เหตุกล้ำกลืน   ใกล้ข้างกิเลสเป็นเหตุยึดมั่น  ส่วนที่เห็นว่าไม่ควร  ใกล้ข้าง</p><p>ธรรมไม่เป็นไปด้วยความกำหนัด    ใกล้ข้างธรรมไม่เป็นเครื่องประกอบสัตว์ไว้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 474</p><p>ใกล้ข้างธรรมไม่เป็นเหตุเพลิดเพลิน   ใกล้ข้างธรรมไม่เป็นเหตุกล้ำกลืน    ใกล้</p><p>ข้างธรรมไม่เป็นเหตุยึดมั่น.           </p><p>           [๒๗๑]  อัคคิเวสสนะ  บรรดาความเห็นนั้น  ในความเห็นของสมณ-</p><p>พราหมณ์ผู้ที่มักกล่าวอย่างนี้    มักเห็นอย่างนี้ว่า   สิ่งทั้งปวงควรแก่เรา  ดังนี้นั้น</p><p>วิญญูชนย่อมตระหนักว่า   เราจะยึดมั่น    ถือมั่นซึ่งทิฏฐิของเราว่า    สิ่งทั้งปวง</p><p>ควรแก่เรา ดังนี้  แล้วยืนยันโดยแข็งแรงว่า   สิ่งนี้เท่านั้นจริง   สิ่งอื่นเปล่า   เรา</p><p>ก็พึงถือผิดจากสมณพราหมณ์สองพวกนี้  คือ  สมณพราหมณ์ผู้มักกล่าวอย่างนี้</p><p>มักเห็นอย่างนี้ว่า     สิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่เรา ๑  สมณพราหมณ์ผู้มักกล่าวอย่างนี้ </p><p>มักเห็นอย่างนี้ว่า   บางสิ่งควรแก่เรา     บางสิ่งไม่ควรแก่เรา ๑  เมื่อความถือผิด</p><p>กันมีอยู่ดังนี้   ความทุ่มเถียงกันก็มี   ความแก่งแย่งกันก็มี    เมื่อมีความทุ่มเถียง</p><p>กัน   เมื่อมีความแก่งแย่งกัน    ความเบียดเบียนก็มี     วิญญูชนนั้นพิจารณาเห็น</p><p>ความถือผิดกัน   ความทุ่มเถียงกัน   ความแก่งแย่งกัน   และความเบียดเบียนกัน</p><p>ในตนดังนี้อยู่   จึงละทิฏฐินั้นเสียด้วย  ไม่ยึดถือทิฏฐิอื่นด้วย   การละ  การสละ</p><p>คืนทิฏฐิเหล่านี้   ย่อมมีได้ด้วยประการฉะนี้.   อัคคิเวสสนะ    บรรดาความเห็น</p><p>นั้น   ในทิฏฐิของสมณพราหมณ์ผู้ที่มักกล่าวอย่างนี้  มักเห็นอย่างนี้ว่า  สิ่งทั้งปวง</p><p>ไม่ควรแก่เรา   ดังนี้นั้น   วิญญูชนย่อมเห็นตระหนักว่า    ถ้าเราจะยึดมั่นถือมั่น</p><p>ซึ่งทิฏฐิของเราว่า     สิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่เรา   ดังนี้     แล้วยืนยันโดยแข็งแรงว่า</p><p>สิ่งนี้เท่านั้นจริง   สิ่งอื่นเปล่า    เราก็พึงถือผิดจากสมณพราหมณ์สองพวกนี้  คือ</p><p>สมณพราหมณ์ผู้มักกล่าวอย่างนี้      มักเห็นอย่างนี้ว่า     สิ่งทั้งปวงควรแก่เรา ๑</p><p>สมณพราหมณ์ผู้มักกล่าวอย่างนี้    มักเห็นอย่างนี้ว่า   บางสิ่งควรแก่เรา   บางสิ่ง </p><p>ไม่ควรแก่เรา ๑   เมื่อความถือผิดกันมีอยู่ดังนี้     ความทุ่มเถียงกันก็มี     เมื่อมี</p><p>ความทุ่มเถียงกัน   ความแก่งแย่งกันก็มี   เมื่อมีความแก่งแย่งกัน     ความเบียด- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 475</p><p>เบียนกันก็มี  วิญญูชนนั้นพิจารณาเห็นความถือผิดกัน  ความทุ่มเถียงกัน  ความ</p><p>แก่งแย่งกัน   และความเบียดเบียนกัน    ในตนดังนี้อยู่     จึงละทิฏฐินั้นเสียด้วย</p><p>ไม่ยึดถือทิฏฐิอื่นด้วย  การละ  การสละคืนทิฏฐิเหล่านั้น   ย่อมมีได้ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้  อัคคิเวสสนะ  บรรดาความเห็นนั้น   ในทิฏฐิของสมณพราหมณ์ผู้มักกล่าว</p><p>อย่างนี้.   มักเห็นอย่างนี้ว่า    บางสิ่งความแก่เรา   บางสิ่งไม่ควรแก่เรา   ดังนี้นั้น</p><p>วิญญูชนย่อมเห็นตระหนักว่า  ถ้าเราจะยึดมั่นถือมั่น  ซึ่งทิฏฐิของเราว่า   บางสิ่ง</p><p>ควรแก่เรา   บางสิ่งไม่ควรแก่เราดังนี้    แล้วยืนยันโดยแข็งแรงว่า    สิ่งนี้เท่านั้น</p><p>จริง    สิ่งอื่นเปล่า     เราก็พึงถือผิดจากสมณพราหมณ์สองพวกนี้   คือ   สมณ-</p><p>พราหมณ์ผู้มักกล่าวอย่างนี้   มักเห็นอย่างนี้ว่า     สิ่งทั้งปวงควรแก่เรา ๑  สมณ-</p><p>พราหมณ์ผู้มักกล่าวอย่างนี้   มักเห็นอย่างนี้ว่า   สิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่เรา ๑   เมื่อ</p><p>ความถือผิดกันมีอย่างนี้    ความทุ่มเถียงกันก็มี   เมื่อมีความทุ่มเถียงกัน    ความ</p><p>แก่งแย่งกันก็มี   เมื่อมีความแก่งแย่งกัน   ความเบียดเบียนกันก็มี   วิญญูชนนั้น</p><p>พิจารณาเห็นความถือผิดกัน      ความทุ่มเถียงกัน   ความแก่งแย่งกัน    และความ</p><p>เบียดเบียนกันในตนดังนี้อยู่  จึงละทิฏฐินั้นเสียดาย  ไม่ยึดถือทิฏฐิอื่นด้วย  การละ</p><p>การสละคืนทิฏฐิเหล่านั้น  ย่อมมีได้ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           [๒๗๒]  อัคคิเวสสนะ    ก็กายนี้มีรูป    เป็นที่ประชุมมหาภูตทั้งสี่   มี</p><p>มารดาบิดาเป็นแดนเกิด  เจริญด้วยข้าวสุกและขนมสด   ต้องอบและขัดสีกันเป็น</p><p>นิจ    มีความแตกกระจัดกระจายเป็นธรรมดา    ท่านควรพิจารณาโดยความเป็น</p><p>ของไม่เที่ยง  เป็นทุกข์  เป็นโรค  เป็นดังหัวฝี   เป็นดังลูกศร   เป็นความลำบาก</p><p>เป็นความเจ็บไข้   เป็นดังผู้อื่น    เป็นของทรุดโทรม   เป็นของว่างเปล่า   เป็น</p><p>ของมิใช่ตน  เมื่อท่านพิจารณาเห็นกายนี้    โดยความเป็นของไม่เที่ยง   เป็นทุกข์</p><p>เป็นโรค  เป็นดังหัวฝี  เป็นดังลูกศร   เป็นความลำบาก   เป็นความเจ็บไข้  เป็น</p><p>ดังผู้อื่น    เป็นของทรุดโทรม     เป็นของว่างเปล่า    เป็นของมิใช่ตนอยู่  ท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 476</p><p>ย่อมละความพอใจในกาย    ความเยื่อใยในกาย    ความอยู่ในอำนาจของกายใน</p><p>กายได้.</p><p>                                              <strong>เวทนา  ๓</strong></p><p>           [๒๗๓]   อัคคิเวสสนะ   เวทนา ๓  อย่างนี้   คือ   สุขเวทนา ๑  ทุกข-</p><p>เวทนา ๑  อทุกขมสุขเวทนา ๑  อัคคิเวสสนะ   ในสมัยใดได้เสวยสุขเวทนา   ใน</p><p>สมัยนั้นไม่ได้เสวยทุกขเวทนา     ไม่ได้เสวยอทุกขมสุขเวทนา     ได้เสวยแต่สุข</p><p>เวทนาเท่านั้น,   ในสมัยใดได้เสวยทุกขเวทนา   ในสมัยนั้นไม่ได้เสวยสุขเวทนา</p><p>ไม่ได้เสวยอทุกขมสุขเวทนา  ได้เสวยแต่ทุกขเวทนาเท่านั้น,    ในสมัยใดได้เสวย</p><p>อทุกขมสุขเวทนา   ในสมัยนั้นไม่ได้เสวยสุขเวทนา  ไม่ได้เสวยทุกขเวทนา  ได้</p><p>เสวยแต่อทุกขมสุขเวทนาเท่านั้น.   อัคคิเวสสนะ   สุขเวทนาไม่เที่ยง   อันปัจจัย</p><p>ปรุงแต่งขึ้น   อาศัยปัจจัยเกิดขึ้น    มีความสิ้นไป   เสื่อมไป   คลายไป   ดับไป</p><p>เป็นธรรมดา   แม้ทุกขเวทนาก็ไม่เที่ยง   อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น    อาศัยปัจจัยเกิด</p><p>ขึ้น  มีความสิ้นไป  เสื่อมไป  คลายไป  ดับไปเป็นธรรมดา  แม้อทุกขมสุขเวทนา</p><p>ก็ไม่เที่ยง   อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น   อาศัยปัจจัยเกิดขึ้น   มีความสิ้นไป   เสื่อมไป</p><p>คลายไป   ดับไปเป็นธรรมดา.   อัคคิเวสสนะ    อริยสาวกผู้ได้สดับแล้ว    เมื่อ</p><p>เห็นอยู่อย่างนี้  ย่อมหน่ายทั้งในสุขเวทนา   ทั้งในทุกขเวทนา  ทั้งในอทุกขมสุข-</p><p>เวทนา    เมื่อหน่าย    ย่อมคลายกำหนัด     เพราะคลายกำหนัด    ย่อมหลุดพ้น</p><p>เมื่อหลุดพ้นแล้ว   ก็มีญาณหยั่งรู้ว่าหลุดพ้นแล้ว  รู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว  พรหม-</p><p>จรรย์อยู่จบแล้ว     กิจที่ควรทำทำเสร็จแล้ว     กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี</p><p>อัคคิเวสสนะ  ภิกษุผู้มีจิตหลุดพ้นแล้วอย่างนี้แล  <strong>ย่อมไม่วิวาทแก่งแย่งกับ</strong></p><p><strong>ใคร ๆ</strong> โวหารใดที่ชาวโลกพูดกัน  ก็พูดไปตามโวหารนั้น  แต่ไม่ยึดมั่นด้วย</p><p>ทิฏฐิ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 477</p><p>           [๒๗๔]   ก็โดยสมัยนั้น   ท่านพระสารีบุตรนั่งถวายอยู่งานพัด ณ  เบื้อง- </p><p>พระปฤษฎางค์พระผู้มีพระภาคเจ้า   ได้มีความดำริว่า  ได้ยินว่า    พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าตรัสการละธรรมเหล่านั้นด้วยปัญญาอันยิ่งแก่เราทั้งหลาย    ได้ยินว่า</p><p>พระสุคตตรัสการสละคืนธรรมเหล่านั้นด้วยปัญญาอันยิ่งแก่เราทั้งหลาย       เมื่อ</p><p>ท่านพระสารีบุตรเห็นตระหนักดังนี้  จิตก็หลุดพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย เพราะ</p><p>ไม่ถือมั่น.</p><p>           ธรรมจักษุปราศจากธุลี    ปราศจากมลทิน    ได้เกิดขึ้นแล้วแก่ทีฆนข-</p><p>ปริพาชกว่า   สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา  สิ่งนั้นทั้งหมดมีความดับ</p><p>ไปเป็นธรรมดา.</p><p>                     <strong>ทีฆนขปริพาชกแสดงตนเป็นอุบาสก</strong></p><p>           [๒๗๕]  ลำดับนั้น  ทีฆนขปริพาชกมีธรรมอันเห็นแล้ว  มีธรรม</p><p>อันถึงแล้ว   มีธรรมอันทราบแล้ว    มีธรรมอันหยั่งลงแล้ว    ข้ามความสงสัยได้</p><p>แล้ว   ปราศจากความเคลือบแคลง     ถึงความเป็นผู้แกล้วกล้า    ไม่ต้องเชื่อต่อ</p><p>ผู้อื่นในคำสอนของพระศาสดา   ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  ข้าแต่ท่าน</p><p>พระโคดม   ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก   ข้าแต่ท่านพระโคดม  ภาษิตของ</p><p>พระองค์แจ่มแจ้งนัก   เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ  เปิดของที่ปิด  บอก</p><p>ทางให้แก่คนหลงทาง  หรือตามประทีปในที่มืด    ด้วยคิดว่า    ผู้มีจักษุจักเห็น</p><p>รูป  ดังนี้    ฉันใด   ท่านพระโคดมทรงประกาศธรรม  โดยอเนกปริยาย  ฉันนั้น</p><p>เหมือนกัน  ข้าพระองค์ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า  พระธรรม    และพระภิกษุ-</p><p>สงฆ์ว่าเป็นสรณะ   ขอท่านพระโคดมจงทรงจำข้าพระองค์ว่าเป็นอุบาสก    ผู้ถึง</p><p>สรณะ  ขอท่านพระโคดมจงทรงจำข้าพระองค์ว่าเป็นอุบาสก   ผู้ถึงสรณะตลอด</p><p>ชีวิต   ทั้งแต่วันนี้เป็นต้น ไป   ดังนี้แล.</p><p>                                         <em>จบทีฆนขสูตรที่  ๔ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 478</p><p>                           <strong>๔.  อรรถกถาทีฆนขสูตร</strong></p><p>           <strong>ทีฆนขสูตร</strong>    มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>    ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้.   </p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้น    บทว่า   <strong>สูกรขาตาย</strong><sup>๑</sup>   ณ   ถ้ามีชื่ออย่างนี้ว่า</p><p><strong>สูกรขาตา.</strong> มีเรื่องกล่าวไว้ว่า ครั้งศาสนาพระกัสสปพุทธเจ้า ถ้านั้นเกิดภายใน</p><p>พื้นแผ่นดินซึ่งงอกขึ้นในพุทธันดรหนึ่ง.    อยู่มาวันหนึ่งสุกรตัวหนึ่งคุ้ยฝุ่นในที่</p><p>ใกล้เขตปิดถ้ำนั้น.  เมื่อฝนตกได้ปรากฏเขตปิดเพราะถูกฝนชะ  พรานป่าคนหนึ่ง</p><p>เห็นเข้าจึงคิดว่า เมื่อก่อนไม่มีผู้มีศีลอยู่ในถ้ำ.  เราจักปรับปรุงถ้ำนั้น   จึงขนฝุ่น</p><p>ออกกวาดถ้าให้สะอาด แล้วทำฝารอบด้านประกอบประตูหน้าต่าง ทำถ้ำให้มีบริ-</p><p>เวณลาดด้วยทรายดังแผ่นเงิน ทำอย่างวิจิตร ฉาบปูนขาวจนสำเร็จเรียบร้อยเป็น</p><p>อย่างดี   แล้วปูเตียงและตั่งได้ถวายเป็นที่ประทับของพระผู้มีพระภาคเจ้า.  ถ้ำลึก</p><p>ขึ้นลงสะดวก.  บทว่า    <strong>สูกรขาตาย</strong>   นี้    ท่านกล่าวหมายถึงถ้ำนั้น.   บทว่า</p><p><strong>ทีฆนโข</strong>  เป็นชื่อของปริพาชกนั้น.   บทว่า  <strong>อุปสงฺกมิ</strong>   เข้าไปเฝ้า   เพราะ</p><p>เหตุไร     ทีฆนขปริพาชกจึงเข้าไปเฝ้า.     เล่ากันมาว่า     ทีฆนขปริพาชกนั้น</p><p>เมื่อพระเถระบวชได้ครึ่งเดือนคิดว่า  หลวงลุงของเราไปสู่ลัทธิอื่นที่ผิดแล้วดำรง</p><p>อยู่เป็นเวลานาน.     แต่บัดนี้เมื่อหลวงลุงไปเฝ้าพระสมณโคดมได้ครึ่งเดือนแล้ว</p><p>ประสงค์จะไปด้วยหวังว่า     เราจะฟังข่าวของหลวงลุงนั้น.    เราจักรู้คำสอนอัน</p><p>รุ่งเรืองนั้นหนอ.   เพราะฉะนั้น ทีฆนขะจึงเข้าไปเฝ้า.  บทว่า  <strong>เอกมนฺต  ิโต</strong></p><p>ได้ยืนอยู่ ณ ที่ควรส่วนหนึ่ง นัยว่าในขณะนั้นพระเถระยืน<sup>๒</sup> ถวายงานพัดพระผู้-</p><p>มีพระภาคเจ้าอยู่.  ปริพาชกด้วยมีหิริโอตตัปปะในหลวงลุง  จึงยืนทูลถามปัญหา</p><p>ด้วยเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า  <strong>เอกมนฺต  ิโต</strong>  ดังนี้.  บทว่า  <strong>สพฺพ  เม  น  ขมติ</strong></p><p>  ๑.  บาลีว่า    สูกรขตาย.         ๒.  บาลีว่า  นิสินฺโน  นั่ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 479</p><p>สิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่เรา    คือสิ่งที่เกิดขึ้นทั้งหมดไม่ควรแก่เรา     ปริพาชกกากล่าว</p><p>ด้วยความประสงค์ว่าปฏิสนธิทั้งหลายไม่ควร.     ด้วยเหตุเพียงเท่านี้เป็นอัน</p><p>ปริพาชกนั้นแสดงว่า   เราเป็นผู้มีวาทะว่าขาดสูญ.</p><p>           แต่พระผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อจะทรงพรางความประสงค์ของปริพาชกนั้น</p><p>แล้วทรงแสดงถึงโทษในความไม่ควร   จึงตรัสพระดำรัสมีอาทิว่า  <strong>ยาปิ โข เต</strong></p><p>ดังนี้. ในบทนั้นมีความว่า   แม้ความเห็นของท่านก็ไม่ควร    คือ   แม้ความเห็นที่</p><p>ท่านชอบใจยึดถือไว้ครั้งแรกก็ไม่ควร. บทว่า <strong>เอสา  เจ เม โภ โคตม  ทิฏฺิ</strong></p><p><strong>ขเมฺยย</strong>  ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ   หากความเห็นนี้ควรแก่ข้าพเจ้า  ความว่า  หาก</p><p>ความเห็นว่าสิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่เราของเราผู้เห็นว่า   เพราะสิ่งทั้งปวงไม่ควรแก่</p><p>เรา  พึงควรไซร้.  ท่านจึงกล่าวว่า    <strong>สพฺพ  เม   น  ขมติ</strong>   สิ่งทั้งปวงไม่ควร</p><p>แก่เรา.   แม้ความเห็นนั้นก็พึงเป็นเช่นนั้น.  แม้ความเห็นนั้นก็ควรเหมือนความ</p><p>เห็นนี้แม้ถือเอาด้วยการถือเอาสิ่งทั้งปวงฉันนั้น.   ปริพาชกกล่าวด้วยเข้าใจว่าเรา</p><p>รู้โทษที่ยกในวาทะของตนขึ้นอย่างนี้  แล้วรักษาวาทะนั้น.  แต่โดยอรรถย่อมรับ</p><p>ว่าความเห็นนั้นของปริพาชกไม่ควรแก่เราดังนี้.   อนึ่ง   สิ่งทั้งปวงไม่ชอบใจแก่</p><p>เราด้วยความเห็นนั้นของผู้ที่มีความเห็นไม่ควรไม่ชอบ      เพราะเหตุนั้นจึงเป็น</p><p>ความเห็นที่ชอบใจ.   แม้ผู้นั้นพึงเป็นผู้ไม่ควรไม่ชอบใจ   เพราะเหตุนั้นจึงย่อม</p><p>รับได้ว่า   สิ่งทั้งปวงย่อมควรย่อมชอบใจ.   แต่ปริพาชกนั้นไม่รับข้อนั้น.    ย่อม</p><p>ถือความขาดสูญแห่งอุจเฉททิฏฐิแม้นั้นอย่างเดียวเท่านั้น.   ด้วยเหตุนั้นพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าจึงตรัสว่า <strong>อิโต  โข  เต  อคฺคิเวสฺสน  ฯลฯ  อญฺญฺจ  ทิฏฺฐึ</strong></p><p><strong>อุปาทิยนฺติ</strong>   ความว่า   ดูก่อนอัคคิเวสสนะ   ชนในโลกผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า   แม้</p><p>ความเห็นนั้นก็พึงเป็นเช่นนั้นทั้งนั้น    แม้ความเห็นนั้นก็พึงเป็นเช่นนั้นทั้งนั้น</p><p>ดังนี้    ชนเหล่านั้นละความเห็นนั้นไม่ได้     และยังยึดถือความเห็นอื่นมากกว่า</p><p>คือมากกว่าคนที่ละได้ดังนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 480</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>อโต</strong>    เป็นปัญจมีวิภัตติลงในอรรถว่าผู้ละได้.</p><p>ความว่า    คนเหล่าใดละได้  คนเหล่านั้นจักถามว่า  คนเหล่าใดเล่า  ละไม่ได้.</p><p>และคนเหล่านั้นแหละมีมากกว่า.  <strong>หิ</strong>  อักษรในบทนี้ว่า  <strong>พหู  หิ  พหุตรา</strong>  มี </p><p>มาก   คือมากกว่า   นี้เป็นเพียงนิบาต.   อธิบายว่า   มากกว่า   มากกว่า.    แม้ใน</p><p>บทว่า  <strong>ตนู  หิ   ตนุตรา</strong>   มีน้อยคือน้อยกว่า   ตอนหลังก็มีนัยนี้เหมือนกัน.</p><p>บทว่า   <strong>เย   เอวมาหิสุ</strong>   คือ   ชนเหล่าใดกล่าวแล้วอย่างนี้.    บทว่า   <strong>ต   เจว</strong></p><p><strong>ทิฏฺึ   ฯ ล ฯ   อุปาทิยนฺติ</strong>   ชนเหล่านั้นละความเห็นนั้นไม่ได้  และยังยึดถือ</p><p>ความเห็นอื่นนั้น   คือ     ยังละความเห็นเดิมไม่ได้.    ยังยึดถือความเห็นอื่นอีก.</p><p>อนึ่ง  ในบทนี้มีอธิบาย  ดังต่อไปนี้  ยึดถือแม้ความเที่ยงแล้ว   ก็ไม่ละความเที่ยง</p><p>นั้น  ไม่สามารถจะยึดถือ  ความขาดสูญหรือ  ความเที่ยงแต่บางอย่างได้.   ยึดถือ</p><p>แม้ความขาดสูญแล้ว    ก็ไม่ละความขาดสูญนั้น   ไม่สามารถจะยึดถือความเที่ยง</p><p>หรือความเที่ยงแต่บางอย่างได้.  ยึดถือแม้ความเที่ยงแต่บางอย่างแล้วไม่ละความ</p><p>เที่ยงแต่บางอย่างนั้น   ไม่สามารถยึดถือความเที่ยงหรือความขาดสูญได้.   อนึ่ง</p><p>ไม่ละความเที่ยงเดิม      สามารถยึดถือความเที่ยงอื่นได้   อย่างไร.   เพราะสมัย</p><p>หนึ่งยึดถือว่ารูปเที่ยงแล้ว   สมัยต่อมาไม่ยึดถือรูปล้วน ๆ   เท่านั้นว่าเที่ยง   แม้</p><p>เวทนาก็เที่ยง   แม้วิญญาณก็เที่ยง.    ในความขาดสูญก็ดี    ในความเที่ยงแต่บาง</p><p>อย่างก็ดี   ก็มีนัยนี้เหมือนกัน.    พึงเข้าใจว่าแม้ในอายตนะ    ก็เหมือนในขันธ์.</p><p>ท่านกล่าวบทว่า  <strong>ต  เจว  ทิฏฺฐึ    ฯลฯ    อุปาทิยนฺติ</strong>   ละความเห็นนั้นไม่ได้</p><p>และยิ่งยึดถือความเห็นอื่นดังนี้หมายถึงความข้อนี้.</p><p>           พึงทราบความในวาระที่  ๒  ดังต่อไปนี้.  บทว่า  <strong>อโต</strong>  เป็นปัญจมี-</p><p>วิภัตติลงในอรรถว่ายังละไม่ได้ ความว่า ผู้ใด  ยังละไม่ได้ เพราะฉะนั้นผู้นั้นจัก</p><p>ถามว่า  ผู้ใดเล่าละได้.   ผู้นั้นแหละมีน้อยกว่า.  บทว่า  <strong>ต  เจว  ทิฏฺฐึ  ฯ ล ฯ  น</strong>    </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 481</p><p><strong>อุปาทิยนฺติ</strong>    ชนเหล่านั้นละความเห็นนั้นได้     และยังไม่ยึดถือความเห็นอื่น</p><p>ความว่า ละความเห็นเดิมนั้นได้ และไม่ถือเอาความเห็นอื่น. อย่างไร. เพราะใน</p><p>สมัยหนึ่งยึดถือว่า  รูปเที่ยง  แล้วสมัยต่อมาเห็นโทษในความเห็นนั้น แล้วละได้</p><p>ด้วยคิดว่า ความเห็นของเรานี้หยาบ  คือย่อมสละได้ว่า  มิใช่ความเห็นว่ารูปเที่ยง</p><p>อย่างเดียวเท่านั้นหยาบ  เห็นว่าแม้เวทนาก็เที่ยงหยาบ   แม้วิญญาณก็เที่ยงหยาบ</p><p>เหมือนกัน.  ในความขาดสูญก็ดี  ในความเที่ยงบางอย่างก็ดี   ก็มีนัยนี้เหมือนกัน.</p><p>พึงเข้าใจว่าแม้ในอายตนะก็เหมือนในขันธ์   ฉะนั้น.   ด้วยประการฉะนี้    ชื่อว่า</p><p>ละความเห็นเดิมนั้นได้   และไม่ยึดถือความเห็นอื่น.</p><p>           บทว่า    <strong>สนฺติ    อคฺคิเวสฺสน</strong>    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงปรารภขึ้น</p><p>เพราะเหตุไรเจ้าลัทธิที่ถือว่าขาดสูญนี้     ย่อมปิดบังลัทธิของตน  แต่เมื่อกล่าว</p><p>คุณของลัทธินั้นจักทำลัทธิของตนให้ปรากฏ   เพราะพระผู้มีพระภาคเจ้า   ครั้น</p><p>ทรงแสดงลัทธิที่เหลือเป็นอันเดียวกันแล้ว      เพื่อทรงแสดงแยกจากกันจึงทรง</p><p>ปรารภเทศนานี้.</p><p>           พึงทราบความในบทมีอาทิว่า    <strong>สราคาย  สนฺติเก</strong>     ใกล้ข้างกิเลส</p><p>อันเป็นไปกับด้วยความกำหนัด  ดังต่อไปนี้.  ใกล้กิเลสเครื่องยินดีในวัฏฏะด้วย</p><p>อำนาจราคะ   คือใกล้กิเลสเครื่องผูกในวัฏฏะ   ด้วยเครื่องผูกคือตัณหาและทิฏฐิ</p><p>อธิบายว่า    กลืนด้วยความยินดีในตัณหาและทิฏฐิ     ด้วยอำนาจแห่งตัณหาและ</p><p>ทิฏฐินั่งเองแล้วใกล้ความยึดมั่นและความถือมั่น.  พึงทราบความในบทมีอาทิว่า</p><p><strong>วิราคาย   สนฺติเก</strong>  ใกล้เพื่อคลายความกำหนัดดังต่อไปนี้   พึงทราบความโดย</p><p>นัยมีอาทิว่า   ใกล้เครื่องความยินดีในวัฏฏะ.   อนึ่งในบทนี้   ความเห็นว่าเที่ยงมี</p><p>โทษน้อย    มีความคลายช้า.    ความเห็นว่าขาดสูญมีโทษมาก    มีความคลาย</p><p>เร็ว.      อย่างไร.      เพราะผู้มีวาทะว่าเที่ยงย่อมไม่รู้โลกนี้และโลกหน้าว่ามีอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 482</p><p>ย่อมรู้ผลแห่งกรรมดีกรรมชั่วว่ามีอยู่    จึงทำกุศล    เมื่อทำอกุศลย่อมกลัวพอใจ</p><p>ยินดีในวัฏฏะ.     อยู่เฉพาะหน้าพระพุทธเจ้าหรือสาวกของพระพุทธเจ้าย่อมไม่</p><p>สามารถละความเห็นได้เร็ว     ฉะนั้นท่านจึงกล่าวว่าความเห็นว่าเที่ยงนั้นมีโทษ</p><p>น้อยคลายช้า.    ส่วนผู้มีวาทะว่าขาดสูญ    ย่อมรู้โลกนี้โลกหน้าว่ามีอยู่.   แต่ไม่</p><p>รู้ผลของกรรมดีและกรรมชั่วว่ามีอยู่    จึงไม่ทำกุศล.    เมื่อทำอกุศลย่อมไม่กลัว</p><p>ไม่ชอบใจไม่ยินดีวัฏฏะ   อยู่เฉพาะหน้าพระพุทธเจ้าหรือสาวกของพระพุทธเจ้า</p><p>ย่อมละความเห็นได้เร็ว     สามารถบำเพ็ญบารมีเป็นพระพุทธเจ้าได้.     เมื่อไม่</p><p>สามารถก็สะสมบุญบารมีเป็นสาวกแล้วนิพพาน.      เพราะฉะนั้นท่านจึงกล่าวว่า</p><p>ความเห็นว่าขาดสูญมีโทษมากคลายเร็ว.      แต่ปริพาชกนั้นกำหนดความนั้นไม่</p><p>ได้  จึงพรรณนา  สรรเสริญ  ความเห็นนั้น    ครั้นกำหนดได้ว่า  ความเห็นของ</p><p>เราดีแน่นอนจึงกล่าวคำมีอาทิว่า   <strong>อุกฺกเสติ  เม ภว</strong>   ท่านพระโคดม   ทรงยก</p><p>ย่องความเห็นของข้าพเจ้า.</p><p>           บัดนี้เพราะปริพาชกนี้เปี่ยมด้วยความเห็นว่าขาดสูญเท่านั้นดุจน้ำเต้าขม</p><p>เต็มด้วยน้ำส้ม.    ปริพาชกนั้นยังทิ้งน้ำส้มไม่ได้  จึงไม่สามารถใส่น้ำมันน้ำผึ้ง</p><p>เป็นต้นลงในน้ำเต้า.   แม้ใส่ลงไปแล้วก็ถือเอาไม่ได้  ฉันใด   ปริพาชกนั้นยังละ</p><p>ความเห็นนั้นไม่ได้  จึงไม่ควรเพื่อได้มรรคผลฉะนั้น.     เพราะฉะนั้นเพื่อให้ปริ-</p><p>พาชกละทิฏฐินั้น   จึงทรงเริ่มบทมีอาทิว่า  <strong>ตตฺร  อคฺคิเวสฺสน.</strong>  บทว่า <strong>วิคฺค-</strong></p><p><strong>โห</strong>  คือการทะเลาะ.   บทว่า  <strong>เอวเมตาส   ทิฏฺีน  ปหาน  โหติ</strong>  การละ</p><p>คืนทิฏฐิเหล่านั้นย่อมมีได้ด้วยประการฉะนี้  คือ  ครั้นเห็นโทษแห่งการทะเลาะ</p><p>แล้วจึงละทิฏฐิเหล่านั้นได้.</p><p>           ปริพาชกนั้นคิดว่า     ประโยชน์อะไรแก่เราด้วยการทะเลาะเป็นต้นนี้.</p><p>จึงละความเห็นว่าขาดสูญนั้นได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 483</p><p>           ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงดำริว่า   เราจักให้ปริพาชกบำเพ็ญ</p><p>โอสถอันอมตะไว้ในหทัย  ดุจบุคคล  ใส่เนยใสและเนยข้นเป็นต้น  ลงในน้ำเต้า</p><p>ที่คายน้ำส้มออกแล้วฉะนั้น   เมื่อจะทรงบอกวิปัสสนาแก่ปริพาชกนั้น   จึงตรัส</p><p>พระดำรัสมีอาทิว่า  <strong>อย  โข  ปน  อคฺคีเวสฺสน  กาโย</strong>  ดูก่อนอัคคิเวสสนะ ก็</p><p>กายนี้เป็นที่ประชุมมหาภูตรูปทั้ง ๔  ดังนี้.     ท่านกล่าวความของบทนั้นไว้แล้ว</p><p>ในวัมมิกสูตร.  แม้บทมีอาทิว่า  <strong>อนิจฺจโต</strong>    ก็กล่าวไว้พิสดารแล้วในหนหลัง.</p><p>บทว่า <strong>โย กายสฺมึ  ฉนฺโท</strong>  ได้แก่  ความอยากในกาย.  บทว่า <strong>เสนฺโห</strong>  ความ</p><p>เยื่อใย  คือความเยื่อใยด้วยตัณหา.   บทว่า  <strong>กายนฺวยตา</strong>  คือความอยู่ในอำนาจ</p><p>ของกาย.   อธิบายว่า   กิเลสอันเข้าไปสู่กาย.  </p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นทรงแสดงรูปกรรมฐานอย่างนี้แล้ว    บัดนี้เมื่อ</p><p>ทรงแสดงอรูปกรรมฐานจึงตรัสว่า  <strong>ติสฺโส  โข</strong>  เวทนา ๓ เป็นอาทิ.  เมื่อจะ</p><p>ทรงแสดงความที่เวทนา ๓ เหล่านั้นไม่ปนกัน  จึงตรัสว่า  <strong>ยสฺมึ  อคฺคิเวสฺสน</strong></p><p><strong>สมเย</strong> ดูก่อนอัคคิเวสสนะในสมัยใดเป็นอาทิ  ความย่อในบทนั้นมีดังนี้  สมัยใด</p><p>เสวยเวทนาอย่างเดียวในบรรดาสุขเวทนาเป็นต้น      สมัยนั้นเวทนาอื่นชื่อว่านั่ง</p><p>คอยดูวาระหรือโอกาสของตนย่อมไม่มี. โดยที่แท้เวทนายังไม่เกิดหรือหายไปดุจ</p><p>ฟองน้ำแตก.   บทมีอาทิว่า  <strong>สุขาปิ  โข</strong>   ท่านกล่าวเพื่อแสดงความที่เวทนา  ๓</p><p>เหล่านั้นเป็นจุณวิจุณไป.  บทว่า  <strong>น  เกนจิ  วิวทติ</strong>  ย่อมไม่วิวาทแก่งแย่งกับ</p><p>ใคร  ๆ   คือ   ย่อมไม่กล่าวร่วมกันกับแม้พวกมีวาทะว่าขาดสูญว่า    เราเป็นผู้มี</p><p>วาทะว่าเที่ยงเพราะมีทิฏฐิว่าเที่ยง.      ย่อมไม่วิวาทแก่งแย่งกับผู้มีวาทะว่าเที่ยง</p><p>บางพวกว่า    เราเป็นผู้มีวาทะว่าเที่ยง    เพราะถือเอาทิฏฐิว่าเที่ยงนั้นนั่นแหละ</p><p>พึงประกอบเปลี่ยนแปลงวาทะแม้  ๓   อย่างด้วยประการฉะนี้.    บทว่า   <strong>ยญฺจ</strong></p><p><strong>โลเก  วุตฺต</strong>  โวหารใดที่ชาวโลกพูดกัน  คือพูดไปตามโวหารที่ชาวโลกพูดกัน.</p><p>บทว่า  <strong>อปรามส</strong>  ไม่ยึดถือ  คือไม่ยึดถือธรรมไร ๆ  ด้วยการถือมั่น.  สมดัง</p><p>ที่ท่านกล่าวไว้ว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 484</p><p>                                 <strong>ภิกษุใด เป็นผู้มีอาสวะสิ้นแล้วเพราะ</strong></p><p><strong>                       บรรลุพระอรหัต  เป็นผู้ทรงร่างกายไว้เป็น</strong></p><p><strong>                       ครั้งสุดท้าย   ภิกษุนั้น   พึงกล่าวว่า  เราย่อม</strong></p><p><strong>                       กล่าวดังนี้บ้าง พึงกล่าวว่า พวกเขาย่อมกล่าว</strong></p><p><strong>                       กะเราดังนี้บ้าง เป็นผู้ฉลาด รู้สิ่งกำหนดรู้กัน</strong></p><p><strong>                       ในโลก  พึงพูดไปตามโวหารนั้น.</strong></p><p>           ท่านกล่าวต่อไปอีกว่า  ดูก่อนจิตคฤหบดี  ตถาคตพูดไปตามสิ่งที่รู้กัน</p><p>ในโลก   ภาษาของชาวโลก   โวหารของชาวโลก    บัญญัติของชาวโลก   แต่ไม่</p><p>ยึดถือด้วยทิฏฐิ.</p><p>           บทว่า  <strong>อภิญฺา  ปหานมาห</strong>  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสการละธรรม</p><p>เหล่านั้นด้วยปัญญาอันยิ่ง   ความว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรู้ความเที่ยงแห่ง</p><p>ธรรมเหล่านั้นในบรรดาความเที่ยงเป็นต้น  ด้วยปัญญาอันยิ่งแล้วจึงตรัสถึงการละ</p><p>ความเที่ยง.   ทรงรู้ความขาดสูญ   ความเที่ยงแต่บางอย่างด้วยปัญญารู้ยิ่งแล้วจึง</p><p>ตรัสถึงการละความเที่ยงแต่บางอย่าง     ทรงรู้รูปด้วยปัญญาอันยิ่งแล้วจึงตรัสถึง</p><p>การละรูป พึงทราบความในบทนี้โดยนัยมีอาทิดังนี้แล.  บทว่า  <strong>ปฏิสญฺจิกฺขโต</strong></p><p>เมื่อพระสารีบุตรสำเหนียกคือเห็นตระหนัก. บทว่า <strong>อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺต</strong></p><p><strong>วิมุจฺจิ</strong>   จิตพ้นจากอาสวะเพราะไม่ถือมั่น   คือ   จิตพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย</p><p>อันดับแล้วด้วยความดับสนิทคือไม่เกิดอีกเพราะไม่ถือมั่น.</p><p>           ด้วยเหตุประมาณเท่านี้  ท่านพระสารีบุตรดุจบุคคลบริโภคอาหารที่เขา</p><p>ตักให้ผู้อื่นแล้ว  บรรเทาความหิวลงได้   เมื่อส่งญาณไปในธรรมเทศนาที่ปรารภ</p><p>ผู้อื่นจึงเจริญวิปัสสนา  ได้บรรลุพระอรหัต  แทงตลอดที่สุดแห่งสาวกบารมีญาณ</p><p>และปัญญา  ๑๖  แล้วดำรงอยู่.   ส่วนทีฆนขะได้บรรลุโสดาปัตติผลแล้วดำรงอยู่</p><p>ในสรณะทั้งหลาย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 485</p><p>           ฝ่ายพระผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อดวงอาทิตย์ยังปรากฏอยู่  ทรงจบเทศนานี้ </p><p>แล้วเสด็จลงจากภูเขาคิชฌกูฏ เสด็จไปพระวิหารเวฬุวันได้ทรงประชุมพระสาวก.</p><p>ได้มีสันนิบาตประกอบด้วยองค์ ๔.   องค์ ๔ เหล่านี้คือ  วันนั้นเป็นวันอุโบสถ</p><p>ขึ้น ๑๕ ค่ำ  ประกอบด้วยมาฆนักษัตร ๑  ภิกษุ ๑,๒๕0  รูป  ประชุมกันตาม</p><p>ธรรมดาของตน ๆ  ไม่มีใครนัดหมายมา  ๑  ภิกษุเหล่านั้นไม่มีแม้สักรูปหนึ่งที่</p><p>เป็นปุถุชน  หรือพระโสดาบัน  พระสกกาคามี  พระอนาคามี  และพระอรหันต์</p><p>ผู้สุกขวิปัสสก      ภิกษุทั้งหมดเป็นผู้ใดอภิญญาหกทั้งนั้น  ๑  มิได้ปลงผมด้วย</p><p>มีดโกนบวชแม้แต่รูปเดียว   ภิกษุทั้งหมดเป็นเอหิภิกขุ  ๑.</p><p>                                   <em>จบอรรถกถาทีฆนขสูตร  ที่  ๔ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 486</p><p>                                  <strong>๕.  มาคัณฑิยสูตร</strong></p><p>           [๒๗๖]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้</p><p>           สมัยหนึ่ง    พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับบนเครื่องลาดอันลาดด้วยหญ้า</p><p>ในโรงบูชาไฟของพราหมณ์ภารทวาชโคตร     ใกล้นิคมของชาวกุรุอันชื่อว่า</p><p><strong>กัมมาสธัมมะ</strong> ในกุรุรัฐ   ครั้งนั้น   เวลาเช้า    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนุ่งแล้ว</p><p>ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังกัมมาสธัมมนิคม     ครั้นเสด็จ</p><p>เที่ยวบิณฑบาตในกัมมาสธัมมนิคมแล้ว   ภายหลังภัต   กลับจากบิณฑบาตเสด็จ</p><p>เข้าไปยังไพรสณฑ์แห่งหนึ่งเพื่อประทับพักกลางวัน     ครั้นเสด็จเข้าไปยังไพร-</p><p>สณฑ์นั้นแล้ว   ประทับนั่งพักกลางวัน ณ  โคนไม้แห่งหนึ่ง.</p><p>                                  <strong>เรื่องมาคัณฑิยปริพาชก</strong></p><p>           [๒๗๗]   ครั้งนั้น   มาคัณฑิยปริพาชกเดินเที่ยวไปมาเพื่อแก้เมื่อย</p><p>เข้าไปถึงโรงบูชาไฟของพราหมณ์ภารทวาชโคตร     ได้เห็นเครื่องลาดอันทำ</p><p>ด้วยหญ้า  ในโรงบูชาไฟของพราหมณ์ภารทวาชโคตร  และได้กล่าวกะพราหมณ์</p><p>ภารทวาชโคตรว่า   ดูก่อนสหาย   เครื่องลาดหญ้าที่ปูไว้ในโรงบูชาไฟของท่าน</p><p>ภารทวาชะนี้   เป็นของใครหนอ  เห็นจะเป็นที่นอนสมควรแก่สมณะ.</p><p>           ภา.  มีอยู่    ท่านมาคัณฑิยะ   พระสมณโคดมศากยบุตรออกบวชจาก</p><p>ศากยสกุล  เกียรติศัพท์อันงามของท่านพระโคดมนั้น  ขจรไปแล้วอย่างนี้ว่า  แม้</p><p>เพราะเหตุนั้น  ๆ พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น  เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้เอง</p><p>โดยชอบถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ   เสด็จไปดี   ทรงรู้แจ้งโลก  เป็นสารถีฝึก</p><p>บุรุษที่ควรฝึก ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า  เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย  เป็น</p><p>ผู้เบิกบานแล้ว  เป็นผู้จำแนกพระธรรม  ที่นอนนี้ปูไว้สำหรับท่านพระโคดมนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 487</p><p>           มา.   ท่านภารทวาชะ  พวกเราที่ได้เห็นที่นอนของท่านพระโคดมผู้</p><p>กำจัดความเจริญนั้น    ชื่อว่าได้เห็นชั่ว.</p><p>           ภา.  ดูก่อน มาคัณฑิยะ ท่านจงรักษาวาจานี้ไว้  ดูก่อนท่านมาคัณฑิยะ</p><p>ท่านจงรักษาวาจานี้ไว้  ความจริง  กษัตริย์ที่เป็นบัณฑิตก็ดี    พราหมณ์ที่เป็น</p><p>บัณฑิตก็ดี  คฤหบดีที่เป็นบัณฑิตก็ดี  สมณะที่เป็นบัณฑิตเป็นอันมากก็ดี   พา</p><p>กันเลื่อมใสยิ่งนักต่อท่านพระโคดมพระองค์นั้น   ท่านพระโคดมทรงแนะนำใน</p><p>ธรรมที่มีเหตุอันบริสุทธิ์ไม่มีโทษ.                                  </p><p>           มา.  ท่านภารทวาชะ   ถ้าแม้พวกเราได้พบท่านพระโคดมนั้นต่อหน้า</p><p>เราก็พึงกล่าวกะท่านพระโคดมต่อหน้าว่า       พระสมณโคดมผู้กำจัดความเจริญ</p><p>ดังนี้   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะว่า   คำเช่นนี้ลงในสูตรของเราทั้งหลาย</p><p>           ภา.  ถ้าการที่จะกล่าวนั้น  ไม่เป็นการหนักแก่ท่านมาคัณฑิยะ   ข้าพ-</p><p>เจ้าจักทูลกะพระสมณโคดมพระองค์นั้น.</p><p>           มา.   ท่านภารทวาชะ   จงมีความขวนขวายน้อยเถิด    เราได้ว่าไว้แล้ว</p><p>ก็พึงกล่าวกะพระองค์เถิด.</p><p>           [๒๗๘]   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงสดับคำสนทนานี้ของพราหมณ์</p><p>ภารทวาชโคตรกับมาคัณฑิยปริพาชกด้วยทิพโสตธาตุ   อันบริสุทธิ์ล่วงโสตของ</p><p>มนุษย์   ครั้นเวลาเย็น   พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จออกจากที่เร้น    เสด็จเข้าไปยัง</p><p>โรงบูชาไฟของพราหมณ์ภารทวาชโคตร      ประทับนั่งบนเครื่องลาดหญ้าที่เขา</p><p>ลาดไว้   ลำดับนั้นพราหมณ์ภารทวาชโคตร   เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่</p><p>ประทับ  ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า    ครั้งผ่านการปราศรัยพอให้ระลึก</p><p>ถึงกันไปแล้ว  นั่งอยู่ ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสกะเขาว่า</p><p>ดูก่อนภารทวาชะ   ท่านกับมาคัณฑิยปริพาชกปรารภถึงเครื่องลาดหญ้านี้    ได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 488</p><p>เจรจาโต้ตอบกันอย่างไรบ้าง  เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว พราหมณ์</p><p>ภารทวาชโคตรตกใจ     เกิดโลมชาติชูชัน    ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า</p><p>ข้าพเจ้าปรารถนาจะกราบทูลเรื่องนี้แก่ท่านพระโคดม     แต่ท่านพระโคดมตรัส</p><p>เสียก่อนที่ข้าพเจ้ายังไม่ทันกราบทูล   ก็และเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้ากับพราหมณ์</p><p>ภารทวาชโคตรเจรจากันยังค้างอยู่ในระหว่างนี้   ลำดับนั้น     มาคัณฑิยปริพาชก</p><p>กำลังเดินเที่ยวไปมาแก้เมื่อยอยู่    ได้เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้ายังโรงบูชาไฟ</p><p>ของพราหมณ์ภารทวาชโคตร     แล้วได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า     ครั้น</p><p>ผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว   นั่ง  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>           <strong>พระพุทธเจ้าตรัสซักถามมาคัณฑิยะเรื่องกามคุณ</strong></p><p>           [๒๗๙]   พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสกะมาคัณฑิยปริพาชกผู้นั่งอยู่  ณ ที่</p><p>ควรส่วนข้างหนึ่งว่า  ดูก่อนมาคัณฑิยะ   นัยน์ตามีรูปเป็นที่มายินดี. . . หูมีเสียง</p><p>เป็นที่มายินดี. . .จมูกมีกลิ่นเป็นที่มายินดี. . .ลิ้นมีรสเป็นที่มายินดี. . .กายมีโผฏ-</p><p>ฐัพพะเป็นที่มายินดี. . .ใจมีธรรมารมณ์เป็นที่มายินดี    ยินดีแล้วในธรรม   อัน</p><p>ธรรมให้บันเทิงแล้ว     ใจนั่นตถาคตทรมานแล้ว    คุ้มครองแล้ว    รักษาแล้ว</p><p>สำรวมแล้ว     อนึ่งตถาคตย่อมแสดงธรรมเพื่อสำรวมใจมั่น    ดูก่อนมาคัณฑิยะ</p><p>คำที่ท่านกล่าวว่าพระสมณโคดมเป็นผู้กำจัดความเจริญนั้น   ท่านหมายเอาความ</p><p>ข้อนี้ละซิหนอ.                                      </p><p>           มา.   ท่านพระโคดม    ก็คำที่ข้าพเจ้ากล่าวว่า     พระสมณโคดมเป็นผู้</p><p>กำจัดความเจริญนี้     ข้าพเจ้าหมายเอาความข้อนี้แหละ    ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร</p><p>เพราะคำเช่นนี้ลงกันในสูตรของข้าพเจ้า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 489</p><p>           [๒๘๐]  ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   บาง</p><p>คนในโลกนี้เป็นผู้เคยได้รับบำเรอด้วยรูปทั้งหลาย     อันจะพึงรู้แจ้งด้วยนัยน์ตา</p><p>ที่สัตว์ปรารถนา   รักใคร่   ชอบใจ   น่ารัก   ประกอบด้วยกาม     เป็นที่ตั้งแห่ง</p><p>ความกำหนัด  สมัยต่อมา   เขารู้ความเกิด   ความดับ  คุณ  โทษ  และอุบายเป็น</p><p>เครื่องออกไปแห่งรูปทั้งหลายตามความเป็นจริง   แล้วละตัณหาในรูป   บรรเทา</p><p>ความเร่าร้อนอันเกิดเพราะปรารภรูป   เป็นผู้ปราศจากความกระหาย   มีจิตสงบ</p><p>ในภายในอยู่   ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ก็ท่านจะพึงว่าอะไรแก่ท่านผู้นี้เล่า.</p><p>           ท่านพระโคดม   ข้าพเจ้าไม่พึงว่าอะไร.</p><p>           ดูก่อนท่านมาคัณฑิยะ    ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    บางคน</p><p>ในโลกนี้เป็นผู้เคยได้รับบำเรอด้วยเสียงทั้งหลายอันจะพึงรู้แจ้งด้วยหู . . . ด้วย</p><p>กลิ่นทั้งหลายอันจะพึงรู้แจ้งด้วยจมูก. . .ด้วยรสทั้งหลายอันจะพึงรู้แจ้งด้วยลิ้น...</p><p>ด้วยโผฏฐัพพะทั้งหลายอันจะพึงรู้แจ้งด้วยกาย  ที่สัตว์ปรารถนา  รักใคร่  ชอบใจ</p><p>น่ารัก  ประกอบด้วยกามเป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด   สมัยต่อมา   เขารู้ความเกิด</p><p>ความดับ  คุณ  โทษ  และอุบายเป็นเครื่องออกไปแห่งโผฏฐัพพะทั้งหลาย   ตาม</p><p>ความเป็นจริง     แล้วละตัณหาในโผฏฐัพพะ      บรรเทาความเร่าร้อนที่เกิดขึ้น</p><p>เพราะปรารภโผฏฐัพพะ   เป็นผู้ปราศจากความกระหาย   มีจิตสงบในภายในอยู่</p><p>ดูก่อนมาคัณฑิยะ  ก็ท่านจะพึงว่าอะไรแก่ท่านผู้นี้เล่า.</p><p>           ท่านพระโคดม   ข้าพเจ้าไม่พึงว่าอะไร.                           </p><p>           [๒๘๑]  ดูก่อนมาคัณฑิยะ    เมื่อก่อนเราเป็นคฤหัสถ์ผู้ครองเรือน  ก็</p><p>เป็นผู้อิ่มหนำ   เพียบพร้อมด้วยกามคุณห้า     บำเรอตนด้วยรูปอันจะพึงรู้แจ้ง</p><p>ด้วยนัยน์ตา  ที่สัตว์ปรารถนา   รักใคร่   ชอบใจ   น่ารัก   ประกอบด้วยกาม</p><p>เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด    ด้วยเสียงอันจะพึงรู้แจ้งด้วยหู . . .    ด้วยกลิ่นอันจะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 490</p><p>พึงรู้แจ้งด้วยจมูก . . . ด้วยรสอันจะพึงรู้แจ้งด้วยลิ้น. . . ด้วยโผฏฐัพพะอันจะพึง</p><p>รู้แจ้งด้วยกาย   ที่สัตว์ปรารถนารักใคร่  ชอบใจ  น่ารัก  ประกอบด้วยกาม  เป็น</p><p>ที่ตั้งแห่งความกำหนัด  ดูก่อนมาคัณฑิยะ  ปราสาทของเรานั้น  ได้มีถึง ๓ แห่ง</p><p>คือปราสาทหนึ่งเป็นที่อยู่ในฤดูฝน  ปราสาทหนึ่งเป็นที่อยู่ในฤดูหนาว ปราสาท</p><p>หนึ่งเป็นที่อยู่ในฤดูร้อน  เรานั้นได้รับบำเรอด้วยดนตรี    ล้วนแต่สตรีไม่มีบุรุษ</p><p>เจือปนในปราสาท    เป็นที่อยู่ในฤดูฝนตลอดสี่เดือน    ไม่ได้ลงภายใต้ปราสาท</p><p>สมัยต่อมา   เรานั้นรู้ความเกิด   ความดับ   คุณ   โทษ   และอุบายเครื่องออกไป</p><p>แห่งกามทั้งหลายตามความเป็นจริง  แล้วละตัณหาในกาม   บรรเทาความเร่าร้อน</p><p>ที่เกิดเพราะปรารภกาม     เป็นผู้ปราศจากความระหาย     มีจิตสงบในภายในอยู่</p><p>เรานั้นเห็นหมู่สัตว์อื่นผู้ยังไม่ปราศจากความกำหนัดในกาม   ถูกกามตัณหาเคี้ยว</p><p>กินอยู่   ถูกความเร่าร้อนที่เกิดขึ้นเพราะปรารภกามเผาอยู่   เสพกามอยู่   เรานั้น</p><p>ย่อมไม่ทะเยอทะยานต่อสัตว์เหล่านั้น  ไม่ยินดีในกามนั้น   ข้อนั้นเพราะเหตุไร</p><p>เพราะเรายินดีด้วยความยินดีที่เว้นจากกาม  เว้นจากอกุศลธรรมอยู่  จึงไม่ทะเยอ</p><p>ทะยานต่อธรรมอันเลว  ไม่ยินดีในธรรมอันเลวนั้น.</p><p>           [๒๘๒]  ดูก่อนมาคัณฑิยะ  เปรียบเหมือนคฤหบดี   หรือบุตรคฤหบดี</p><p>เป็นคนมั่งคั่ง     มีทรัพย์มาก    มีโภคะมาก    เอิบอิ่มเพียบพร้อมด้วยกามคุณห้า</p><p>บำเรอตนด้วยรูปอันพึงจะรู้แจ้งด้วยนัยน์ตา   ที่สัตว์ปรารถนา    รักใคร่  ชอบใจ</p><p>น่ารัก   ประกอบด้วยกาม   เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด   ด้วยเสียงอันจะพึงรู้แจ้ง</p><p>ด้วยหู . . . ด้วยกลิ่นอันจะพึงรู้แจ้งด้วยจมูก . . . ด้วยรสอันจะพึงรู้แจ้งด้วยลิ้น. . .</p><p>ด้วยโผฏฐัพพะอันจะพึงรู้แจ้งด้วยกาย   ที่สัตว์ปรารถนา  รักใคร่  ชอบใจ น่ารัก</p><p>ประกอบด้วยกาม   เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด  เขาประพฤติกายสุจริต  วจีสุจริต</p><p>มโนสุจริต  เมื่อตายไปพึงเข้าถึงสุคติ  โลกสวรรค์  พึงเข้าถึงความเป็นสหายของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 491</p><p>เทวดาชั้นดาวดึงส์  เทพบุตรนั้นอันหมู่นางอัปสรแวดล้อมในนันทวัน   เอิบอิ่ม</p><p>เพียบพร้อมด้วยกามคุณห้าอันเป็นทิพย์  บำเรอตนอยู่ในดาวดึงส์เทวโลก  เทพ-</p><p>บุตรนั้นได้เห็นคฤหบดีหรือบุตรคฤหบดี    ผู้เอิบอิ่มเพียบพร้อมด้วยกามคุณห้า</p><p>บำเรอตนอยู่ ดูก่อนมาคัณฑิยะ ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน เทพบุตรนั้น</p><p>อันหมู่นางอัปสรแวดล้อมอยู่ในนันทวัน    เอิบอิ่มเพียบพร้อมด้วยกามคุณห้าอัน</p><p>เป็นทิพย์บำเรอตนอยู่  จะพึงทะเยอทะยานต่อคฤหบดีต่อบุตรคฤหบดีโน้น  หรือ</p><p>ต่อกามคุณห้าของมนุษย์   หรือจะพึงเวียนมาเพราะกามของมนุษย์บ้างหรือหนอ.</p><p>           ไม่เป็นอย่างนั้น    ท่านพระโคดม   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะกามอัน</p><p>เป็นทิพย์น่าใคร่ยิ่งกว่า   และประณีตกว่า   กว่ากามของมนุษย์.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ   เราก็ฉันนั้นเหมือนกัน  เมื่อยังครองเรือนอยู่ในกาล</p><p>ก่อนเอิบอิ่มเพียบพร้อมด้วยกามคุณห้า       บำเรอตนด้วยรูปอันจะพึงรู้แจ้งด้วย</p><p>นัยน์ตาที่สัตว์ปรารถนา  รักใคร่   ชอบใจ  น่ารัก ประกอบด้วยกาม  เป็นที่ตั้ง</p><p>แห่งความกำหนัด    ด้วยเสียงอันจะพึงรู้แจ้งด้วยหู. . .    ด้วยกลิ่นอันจะพึงรู้แจ้ง</p><p>ด้วยจมูก . . .   ด้วยรสอันจะพึงรู้แจ้งด้วยลิ้น. . .   ด้วยโผฏฐัพพะอันจะพึงรู้แจ้ง</p><p>ด้วยกาย   ที่สัตว์ปรารถนา   รักใคร่   ชอบใจ   น่ารักประกอบด้วยกาม    เป็นที่</p><p>ตั้งแห่งความกำหนัด   สมัยต่อมา    เรานั้นรู้ความเกิด   ความดับ    คุณ    โทษ</p><p>และอุบายเป็นเครื่องออกไป  แห่งกามทั้งหลายตามความเป็นจริง  แล้วละตัณหา</p><p>ในกาม      ได้บรรเทาความเร่าร้อนที่เกิดขึ้นเพราะปรารภกามได้แล้ว      เป็นผู้</p><p>ปราศจากความระหาย    มีจิตสงบในภายในอยู่     เรานั้นเห็นหมู่สัตว์อื่นที่ยังไม่</p><p>ปราศจากความกำหนัดในกาม     ถูกกามตัณหาเคี้ยวกินอยู่    ถูกความเร่าร้อนที่</p><p>เกิดขึ้นเพราะปรารภกามเผาอยู่       เสพกามอยู่       ย่อมไม่ทะเยอทะยานต่อสัตว์</p><p>เหล่านั้น  ไม่ยินดีในกามนั้น   ข้อนั้นเพราะเหตุไร  เพราะเรายินดีอยู่  ด้วยความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 492</p><p>ยินดีที่เว้นจากกาม    เว้นจากอกุศลธรรม    ทั้งเป็นความยินดีที่ล่วงเลยความสุข</p><p>เป็นของทิพย์ตั้งอยู่  จึงไม่ทะเยอทะยานต่อธรรมอันเลว ไม่ยินดีในธรรมอันเลว</p><p>นั้นเลย.  </p><p>                   <strong>เปรียบผู้บริโภคกามเหมือนคนโรคเรื้อน</strong> </p><p>           [๒๘๓]  ดูก่อนมาคัณฑิยะ  เปรียบเหมือนบุรุษโรคเรื้อน  มีตัวเป็นแผล</p><p>มีตัวอันสุก   อันกิมิชาติบ่อนอยู่   เกาปากแผลอยู่ด้วยเล็บ  ย่างกายให้ร้อนที่หลุม</p><p>ถ่านเพลิง  มิตรอำมาตย์ญาติสาโลหิตของเขา  พึงตั้งแพทย์ผู้ชำนาญการผ่าตัดให้</p><p>รักษา  แพทย์ผู้ชำนาญการผ่าตัดนั้น  พึงทำยารักษาบุรุษนั้น     บุรุษนั้นอาศัยยา</p><p>แล้วจึงหายจากโรคเรื้อน   เป็นผู้ไม่มีโรค   มีความสุข   มีเสรีภาพ   มีอำนาจใน</p><p>ตนเองจะไปไหนได้ตามความพอใจ  บุรุษนั้นได้เห็นบุรุษโรคเรื้อนคนอื่น  มีตัว</p><p>เป็นแผลมีตัวสุก   อันกิมิชาติบ่อนอยู    เกาปากแผลอยู่ด้วยเล็บ   ย่างกายให้ร้อน</p><p>ที่หลุมถ่านเพลิง  ดูก่อนมาคัณฑิยะ  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   บุรุษ</p><p>นั้นพึงทะเยอทะยานต่อบุรุษโรคเรื้อนคนโน้น   ต่อหลุมถ่านเพลิง   หรือต่อการ</p><p>กลับเสพยาบ้างหรือหนอ.</p><p>           ไม่อย่างนั้น   ท่านพระโคดม    ข้อนั้นเพราะเหตุไร  เพราะเมื่อยังมีโรค</p><p>กิจที่ควรทำด้วยยาก็ต้องมี   เมื่อไม่มีโรค   กิจที่ควรทำด้วยยาก็ไม่ต้องมี.</p><p>           ดูก่อนมาคัณทิยะ  เราก็ฉันนั้นเหมือนกัน  เมื่อยังครองเรือนอยู่ในกาล</p><p>ก่อนเอิบอิ่มเพียบพร้อมด้วยกามคุณห้า   บำเรอคนอยู่ด้วยรูปอันจะพึงรู้แจ้งด้วย</p><p>นัยน์ตา  ที่สัตว์ปรารถนา  รักใคร่   ชอบใจ  น่ารัก  ประกอบด้วยกาม  เป็นที่ </p><p>ตั้งแห่งความกำหนัด     ด้วยเสียงอันจะพึงรู้แจ้งด้วยหู . . .    ด้วยกลิ่นอันจะพึงรู้</p><p>แจ้งด้วยจมูก. . .    ด้วยรสอันจะพึงรู้แจ้งด้วยลิ้น. . .   ด้วยโผฏฐัพพะอันจะพึงรู้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 493</p><p>แจ้งด้วยกาย    ที่สัตว์ปรารถนา   รักใคร่   ชอบใจ    น่ารัก    ประกอบด้วยกาม</p><p>เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด  สมัยต่อมา  เรานั้นรู้ความเกิด  ความดับ  คุณ โทษ</p><p>และอุบายเครื่องออกไปแห่งกามทั้งหลาย  ตามความเป็นจริงแล้ว เป็นผู้ปราศจาก</p><p>ความระหาย     มีจิตสงบในภายในอยู่     เรานั้นเห็นหมู่สัตว์อื่นผู้ยังไม่ปราศจาก</p><p>ความกำหนัดในกาม   ถูกกามตัณหาเคี้ยวกินอยู่   ถูกความเร่าร้อนที่เกิดขึ้นเพราะ</p><p>ปรารภกามเผาอยู่.    เสพกามอยู่  ย่อมไม่ทะเยอทะยานต่อสัตว์เหล่านั้น   ไม่ยินดี</p><p>ในกามนั้น   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะเรายินดีอยู่ด้วยความยินดีที่เว้นจากกาม</p><p>เว้นจากอกุศลธรรม   ทั้งเป็นความยินดีที่ล่วงเลยความสุขอันเป็นทิพย์ตั้งอยู่  จึง</p><p>ไม่ทะเยอทะยานต่อธรรมอันเลว  ไม่ยินดีในธรรมอันเลวนั้นเลย.</p><p>           [๒๘๔] ดูก่อนมาคัณฑิยะ   เปรียบเหมือนบุรุษโรคเรื้อน    มีตัวเป็น</p><p>แผลมีตัวสุก   อันกิมิชาติบ่อนอยู่   เกาปากแผลด้วยเล็บ   ย่างกายให้ร้อนที่หลุม</p><p>ถ่านเพลิงมิตรอำมาตย์ญาติสาโลหิตของเขาพึงตั้งแพทย์ผู้ชำนาญการผ่าตัดให้</p><p>รักษา    แพทย์ผู้ชำนาญการผ่าตัดทำยารักษาบุรุษนั้น    บุรุษนั้นอาศัยยาแล้วจึง</p><p>หายจากโรคเรื้อน   เป็นผู้ไม่มีโรค   มีความสุข   มีเสรีภาพ   มีอำนาจในตนเอง</p><p>จะไปไหนได้ตามความพอใจบุรุษมีกำลังสองคนช่วยกันจับบุรุษนั้นที่แขนคนละ</p><p>ข้าง  ฉุดเข้าไปในหลุมถ่านเพลิง  ดูก่อนมาคัณฑิยะ  ท่านจะสำคัญความข้อนั้น</p><p>เป็นไฉน  บุรุษนั้นจะต้องดิ้นรนไปอย่างนั้นๆ  บ้างซิหนอ.</p><p>           เป็นอย่างนั้น   ท่านพระโคดม   ข้อนั้นเพราะเหตุไร   เพราะไฟโน้นมี</p><p>สัมผัสเป็นทุกข์   มีความร้อนยิ่งใหญ่   และมีความเร่าร้อนมาก.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ไฟนั้นมีสัมผัส</p><p>เป็นทุกข์   มีความร้อนยิ่งใหญ่     และมีความเร่าร้อนมาก     แต่ในบัดนี้เท่านั้น</p><p>หรือแม้เมื่อก่อนไฟนั้นก็มีสัมผัสเป็นทุกข์    มีความร้อนยิ่งใหญ่      และมีความ</p><p>เร่าร้อนมาก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 494</p><p>           ท่านพระโคดม   ไฟนั้นมีสัมผัสเป็นทุกข์    มีความเร่าร้อนยิ่งใหญ่และ</p><p>มีความเร่าร้อน  ทั้งในบัดนี้  และแม้เมื่อก่อน  ไฟนั้นก็มีสัมผัสเป็นทุกข์  มีความ</p><p>ร้อนยิ่งใหญ่   และมีความเร่าร้อนมาก   แต่ว่าบุรุษโรคเรื้อน  มีตัวเป็นแผลมีตัว</p><p>สุก ถูกกิมิชาติบ่อน เกาปากแผลอยู่ด้วยเล็บ  มีอินทรีย์อันโรคกำจัดเสียแล้วโน้น</p><p>กลับได้ความสำคัญผิดในไฟนี้อันมีสัมผัสเป็นทุกข์นั่นแลว่าเป็นสุขไป.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ   กามทั้งหลายก็ฉันนั้นเหมือนกัน  แม้ในอดีตกาลก็มี</p><p>สัมผัสเป็นทุกข์  มีความร้อนยิ่งใหญ่  และมีความเร่าร้อนมาก  ถึงในอนาคตกาล</p><p>กามทั้งหลายก็มีสัมผัสเป็นทุกข์  มีความร้อนยิ่งใหญ่และมีความเร่าร้อนมาก   แม้</p><p>ในปัจจุบันเดี๋ยวนี้    กามทั้งหลายก็มีสัมผัสเป็นทุกข์    มีความร้อนยิ่งใหญ่และมี</p><p>ความเร่าร้อนมาก สัตว์เหล่านี้เป็นผู้ยังไม่ปราศจากความกำหนัดในกาม ถูกกาม-</p><p>ตัณหาเคี้ยวกินอยู่   ถูกความเร่าร้อนเกิดขึ้นเพราะปรารภกามเผาอยู่  มีอินทรีย์</p><p>อันโทษกำจัดแล้ว     กลับได้ความสำคัญผิดในกามอันมีสัมผัสเป็นทุกข์นั้นแลว่า</p><p>เป็นสุขไป.</p><p>           [๒๘๕]   ดูก่อนมาคัณฑิยะ   เปรียบเหมือนบุรุษโรคเรื้อน   มีตัวเป็น</p><p>แผลมีตัวสุก    อันกิมิชาติบ่อนอยู่    เกาปากแผลอยู่ด้วยเล็บ    ย่างกายให้ร้อนที่</p><p>หลุมถ่านเพลิง   ดูก่อนมาคัณฑิยะ  บุรุษโรคเรื้อนคนโน้นมีตัวเป็นแผล  มีตัวสุก</p><p>อันกิมิชาติบ่อนอยู่     เกาปากแผลอยู่ด้วยเล็บ     ย่างกายให้ร้อนที่หลุมถ่านเพลิง</p><p>ด้วยประการใด ๆ  ปากแผลเหล่านั้น   ของบุรุษโรคเรื้อนนั้นเอง   ยิ่งเป็นของไม่</p><p>สะอาดขึ้นมีกลิ่นเหม็นขึ้น    และเน่าขึ้นด้วยประการนั้น ๆ    และจะมีความเป็น</p><p>ของน่ายินดีน่าพอใจสักหน่อยหนึ่ง    ก็คือปากแผลทั้งหลาย    มีการเกาแผลเป็น</p><p>เหตุเท่านั้นฉันใด   ดูก่อนมาคัณฑิยะ  สัตว์ทั้งหลายก็ฉันนั้นแล   ยังไม่ปราศจาก</p><p>ความกำหนัดในกาม  ถูกกามตัณหาเคี้ยวกินอยู่   ถูกความเร่าร้อนที่เกิดขึ้นเพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 495</p><p>ปรารภกามเผาอยู่เสพกามอยู่   ดูก่อนมาคัณฑิยะ  สัตว์ทั้งหลายผู้ยังไม่ปราศจาก</p><p>ความกำหนัดในกามอันกามตัณหาเคี้ยวกินอยู่    ถูกความเร่าร้อนที่เกิดขึ้นเพราะ</p><p>กามเผาลนอยู่      เสพกามอยู่ด้วยประการใด  ๆ     กามตัณหาย่อมเจริญแก่สัตว์</p><p>เหล่านั้น   และสัตว์เหล่านั้นก็ถูกความเร่าร้อนที่เกิดเพราะปรารภกามเผาอยู่  ด้วย</p><p>ประการนั้น ๆ   และจะมีความเป็นของน่ายินดี  น่าพอใจสักหน่อยหนึ่ง  ก็เพราะ</p><p>อาศัยกามคุณทั้งห้าเท่านั้น.                                        </p><p>           [๒๘๖]  ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ท่าน</p><p>ได้เห็นหรือได้ฟังบ้างหรือว่า      พระราชาหรือมหาอำมาตย์ของพระราชา      ผู้</p><p>เอิบอิ่มเพียบพร้อม    บำเรอตนอยู่ด้วยกามคุณห้า   ยิ่งละกามตัณหาไม่ได้   ยัง</p><p>บรรเทาความเร่าร้อนที่เกิดขึ้นเพราะปรารภกามไม่ได้แล้ว    เป็นผู้ปราศจาก</p><p>ความระหาย   มีจิตสงบในภายในอยู่แล้ว   หรือกำลังอยู่   หรือจักอยู่.</p><p>           ข้อนี้   ไม่มีเลย  ท่านพระโคดม.</p><p>           ดีละมาคัณฑิยะ   ข้อนี้แม้เราไม่ได้เห็น ไม่ได้ฟังมาว่า  พระราชาหรือ</p><p>มหาอำมาตย์ของพระราชาผู้เอิบอิ่มเพียบพร้อมบำเรอตนอยู่ด้วยกามคุณห้า    ยัง</p><p>ละตัณหาไม่ได้       ยังบรรเทาความเร่าร้อนที่เกิดขึ้นเพราะปรารภกามไม่ได้แล้ว</p><p>เป็นผู้ปราศจากความระหาย    มีจิตสงบในภายในอยู่แล้ว     หรือกำลังอยู่   หรือ</p><p>จักอยู่   ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ที่แท้สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง    เป็นผู้</p><p>ปราศจากความระหาย   มีจิตสงบในภายในอยู่แล้ว    หรือกำลังอยู่     หรือจักอยู่</p><p>สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นล้วนรู้ความเกิด  ความดับ  คุณ  โทษ   และอุบาย</p><p>เป็นเครื่องออกไปแห่งกามนั่นเทียว      ตามความเป็นจริง      แล้วละกามตัณหา</p><p>บรรเทาความเร่าร้อนที่เกิดขึ้นเพราะปรารภกามแล้ว      จึงเป็นผู้ปราศจากความ</p><p>ระหาย   มีจิตสงบในภายในอยู่แล้ว   หรือกำลังอยู่   หรือจักอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 496</p><p>           [๒๘๗]   ลำดับนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเปล่งพระอุทานนี้ในเวลา</p><p>นั้นว่า</p><p>                           <strong>ความไม่มีโรคเป็นลาภอย่างยิ่ง  นิพพาน</strong></p><p><strong>                     เป็นสุขอย่างยิ่ง บรรดาทางทั้งหลายอันให้ถึง</strong></p><p><strong>                     อมตธรรม  ทางมีองค์แปดเป็นทางอันเกษม</strong></p><p>เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว   มาคัณฑิยปริพาชกได้กราบทูลพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าว่า  ข้าแต่ท่านพระโคดม  น่าอัศจรรย์นัก  ไม่เคยมีมาแล้ว  เพียงข้อ</p><p>ที่ท่านพระโคดมตรัสดีแล้วนี้ว่า   ความไม่มีโรคเป็นลาภอย่างยิ่ง    พระนิพพาน</p><p>เป็นสุขอย่างยิ่ง    แม้ข้าพเจ้าก็ได้ฟังข้อนี้มา    ต่อปริพาชกทั้งหลายแต่ก่อน   ผู้</p><p>เป็นอาจารย์และอาจารย์ผู้กล่าวกันอยู่ว่า      ความไม่มีโรคเป็นลาภอย่างยิ่ง</p><p>นิพพานเป็นสุขอย่างยิ่ง   ข้อนี้ย่อมสมกัน.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ก็ข้อที่ท่านได้ฟังมาต่อปริพาชกทั้งหลาย   ก่อนๆ ผู้</p><p>เป็นอาจารย์และปาจารย์ผู้กล่าวกันอยู่ว่า ความไม่มีโรคเป็นลาภอย่างยิ่ง นิพพาน</p><p>เป็นสุขอย่างยิ่ง   ดังนี้นั้น   ความไม่มีโรคนั้นเป็นไฉน    นิพพานนั้นเป็นไฉน</p><p>เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว     ได้ทราบว่า     มาคัณฑิยปริพาชกเอา</p><p>ฝ่ามือลูบตัวของตัวเอง   กล่าวว่า   ข้าแต่ท่านพระโคดม    ความไม่มีโรคนั้นคือ</p><p>อันนี้  นิพพานนั้นคืออันนี้   ข้าแต่ท่านพระโคดม  ข้าพเจ้าเดี๋ยวนี้   เป็นผู้ไม่มี</p><p>โรคมีความสุข   อะไร ๆ มิได้เบียดเบียนข้าพเจ้า.</p><p>                     <strong>เปรียบผู้บริโภคกามเหมือนคนตาบอด</strong></p><p>           [๒๘๘]  ดูก่อนมาคัณฑิยะ     เปรียบเหมือนบุรุษตาบอดมาแต่กำเนิด</p><p>เขาไม่ได้เห็นรูปตาและขาว   ไม่ได้เห็นรูปสีเขียว    ไม่ได้เห็นรูปสีเหลือง   ไม่</p><p>ได้เห็นรูปสีแดง   ไม่ได้เห็นรูปสีชมพู     ไม่ได้เห็นที่อันเสมอและไม่เสมอ  ไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 497</p><p>ได้เห็นรูปหมู่ดาว    ไม่ได้เห็นดวงจันทร์และดวงอาทิตย์    เขาได้ฟังต่อคนผู้มี</p><p>จักษุกล่าวว่า  ดูก่อนผู้เจริญ   ผ้าขาวผ่องงาม    ไม่มีมลทินสะอาดหนอ    ดังนี้ </p><p>เขาพึงเที่ยวแสวงหาผ้าขาวผ่อง   บุรุษคนหนึ่งเอาผ้าเทียมเปื้อนเขม่ามาลวงบุรุษ</p><p>ตาบอดแต่กำเนิดนั้นว่า   ดูก่อนบุรุษผู้เจริญ  ผ้าของท่านผืนนี้   เป็นผ้าขาวผ่อง</p><p>งามไม่มีมลทินสะอาด    ดังนี้     เขารับเอาผ้านั้นไว้ห่ม    แล้วดีใจ    เปล่งวาจา</p><p>แสดงความดีใจว่า   ท่านผู้เจริญ   ผ้าขาวผ่องงามไม่มีมลทินสะอาด    ดูก่อน</p><p>มาคัณฑิยะ ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน บุรุษตาบอดแต่กำเนิดนั้น  รู้อยู่</p><p>เห็นอยู่    รับเอาผ้าเทียมอันเปื้อนเขม่าไว้ห่ม   แล้วดีใจ     เปล่งวาจาแสดงความ</p><p>ดีใจว่า  ท่านผู้เจริญ  ผ้าขาวผ่องงามไม่มีมลทินสะอาดหนอ  ดังนี้   หรือว่าเปล่ง</p><p>วาจาแสดงความยินดีด้วยเธอต่อบุคคลผู้มีจักษุเล่า.</p><p>           ท่านพระโคดม   บุรุษตาบอดแต่กำเนิดนั้น   ไม่รู้ไม่เห็นเลย   รับเอา</p><p>ผ้าเทียมอันเปื้อนเขม่าเข้าไว้ห่ม   แล้วดีใจ   เปล่งวาจาแสดงความดีใจว่า   ท่าน</p><p>ผู้เจริญ   ผ้าขาวผ่องไม่มีมลทินสะอาดหนอ   ดังนี้    ด้วยเชื่อต่อบุคคลผู้มีจักษุ</p><p>เท่านั้น.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ปริพาชกอัญญเดียรถีย์ทั้งหลาย    ก็ฉันนั้นเหมือน</p><p>กัน ไม่มีจักษุ  ไม่รู้ความไม่มีโรค  ไม่เห็นพระนิพพาน   เออก็เมื่อเป็นเช่นนั้น</p><p>ยังไม่กล่าวคาถานี้ได้ว่า   ความไม่มีโรคเป็นลาภอย่างยิ่ง    นิพพานเป็นสุขอย่าง</p><p>ยิ่ง ดังนี้  ดูก่อนมาคัณฑิยะ   พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ก่อน ๆ ได้</p><p>ตรัสพระคาถาไว้ว่า</p><p>                              <strong>ความไม่มีโรคเป็นลากอย่างยิ่ง  นิพพาน</strong></p><p><strong>                        เป็นสุขอย่างยิ่ง    บรรดาทางทั้งหลายอันให้</strong></p><p><strong>                        ถึงอมตธรรม  ทางมีองค์แปดเป็นทางเกษม. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 498</p><p>           บัดนี้    คาถานั้นเป็นคาถาของปุถุชนไปโดยลำดับ    ดูก่อนมาคัณฑิยะ</p><p>กายนี้แลเป็นดังโรค   เป็นดังหัวฝี   เป็นดังลูกศร   เป็นความลำบาก  เป็นความ</p><p>เจ็บไข้  ท่านนั้นกล่าวกายนี้เป็นดังโรค   เป็นดังหัวฝี   เป็นดังลูกศร   เป็นความ</p><p>ลำบาก    เป็นความเจ็บไข้ว่า     ท่านพระโคดม      ความไม่มีโรคนั้นคืออันนี้ </p><p>นิพพานนั้นคืออันนี้  ก็ท่านไม่มีจักษุของพระอริยะ   อันเป็นเครื่องรู้ความไม่มี</p><p>โรค  อันเป็นเครื่องเห็นนิพพาน.</p><p>                <strong>มาคัณฑิยะอาราธนาพระพุทธเจ้าแสดงธรรม</strong></p><p>           [๒๘๙]   ข้าพเจ้าเลื่อมใสต่อท่านพระโคดมอย่างนี้แล้ว ท่านพระโคดม</p><p>ย่อมทรงสามารถเพื่อจะทรงแสดงธรรมแก่ข้าพเจ้า        โดยประการที่ให้รู้ความ</p><p>ไม่มีโรคให้เห็นนิพพานได้.                                       </p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ  เปรียบเหมือนบุรุษตาบอดแต่กำเนิด  ไม่ได้เห็นรูป</p><p>สีดำและสีขาว  ไม่ได้เห็นรูปสีเขียว   ไม่ได้เห็นรูปสีเหลือง   ไม่ได้เห็นรูปสีแดง</p><p>ไม่ได้เห็นรูปสีชมพู    ไม่ได้เห็นที่อันเสมอและไม่เสมอ    ไม่ได้เห็นรูปหมู่ดาว</p><p>ไม่ได้เห็นดวงจันทร์และดวงอาทิตย์    มิตรอำมาตย์ญาติสาโลหิตของเข้า   พึงตั้ง</p><p>แพทย์ผู้ชำนาญการผ่าตัดให้รักษา  แพทย์ผู้ชำนาญการผ่าตัดนั้น  ได้ทำยารักษา</p><p>เขา   เขาอาศัยยานั้นแล้วก็เห็นไม่ได้    ทำจักษุให้ใสไม่ได้     ดูก่อนมาคัณฑิยะ</p><p>ท่านจะสำคัญความข้อนี้เป็นไฉน     แพทย์ต้องมีส่วนแห่งความลำบาก     ความ</p><p>คับแค้นสักเพียงไรมิใช่หรือ.</p><p>           อย่างนั้น   ท่านพระโคดม.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ  เราก็ฉันนั้นเหมือนกัน    พึงแสดงธรรมแก่ท่านว่า</p><p>ความไม่มีโรคนั้นคือสิ่งนี้     นิพพานนั้นคือสิ่งนี้  ดังนี้  ท่านนั้นก็พึงรู้ความไม่มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 499</p><p>โรคไม่ได้    พึงเห็นนิพพานไม่ได้  อันนั้น  พึงเป็นความเหน็ดเหนื่อย   เป็น</p><p>ความลำบากแก่เรา.</p><p>           [๒๙๐]   ข้าพเจ้าเลื่อมใสต่อท่านพระโคดมด้วยอาการอย่างนี้แล้ว  ท่าน</p><p>พระโคดมย่อมทรงสามารถเพื่อแสดงธรรมแก่ข้าพเจ้า    โดยประการที่ให้รู้ความ</p><p>ไม่มีโรค  ให้เห็นนิพพานได้.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ   เปรียบเหมือนบุรุษตาบอดมาแต่กำเนิด   เขาไม่ได้</p><p>เห็นรูปสีดำและสีขาว   ไม่ได้เห็นรูปสีเขียว   ไม่ได้เห็นรูปสีเหลือง   ไม่ได้เห็น</p><p>รูปสีแดง  ไม่ได้เห็นรูปสีชมพู  ไม่ได้เห็นที่อันเสมอและไม่เสมอ  ไม่ได้เห็นรูป</p><p>หมู่ดาว   ไม่ได้เห็นดวงจันทร์และดวงอาทิตย์    แต่เขาได้ฟังต่อคนที่มีจักษุซึ่ง</p><p>กล่าวอยู่ว่า  ท่านผู้เจริญ  ผ้าขาวผ่องงาม  ไม่มีมลทินสะอาดหนอ   บุรุษตาบอด</p><p>แต่กำเนิดนั้น  พึงเที่ยวแสวงหาผ้าขาวผ่อง   บุรุษคนหนึ่งเอาผ้าเทียมเปื้อนเขม่า</p><p>มาลวงเขานั้นว่า   บุรุษผู้เจริญ   ผ้าของท่านผืนนี้ขาวผ่องงามไม่มีมลทินสะอาด</p><p>เขารับผ้านั้นมาห่ม   มิตรอำมาตย์ญาติสาโลหิตของเขา   ตั้งแพทย์ผู้ชำนาญการ</p><p>ผ่าตัดให้รักษา    แพทย์ผู้ชำนาญการผ่าตัดนั้น    ทำยาถอนให้อาเจียน    ยาถ่าย</p><p>ให้ลง   ยาหยอด   ยาหยอดซ้ำ   ยานัตถุ์    เขาอาศัยยานั้นแล้วเห็นได้    ชำระตา</p><p>ให้ใสได้    เขาย่อมละความรัก    ด้วยสามารถความพอใจในผ้าเทียมเปื้อนเขม่า</p><p>โน้นได้    พร้อมกับตาเห็น    เขาพึงเบียดเบียนบุรุษที่ลวงตนนั้นโดยความเป็น</p><p>ศัตรู  โดยความเป็นข้าศึก อนึ่ง  เขาพึงสำคัญบุรุษที่ลวงตนนั้นว่าควรปลงชีวิต</p><p>เสียด้วยความแค้นว่า  บุรุษผู้เจริญ   เราถูกบุรุษผู้นี้เอาผ้าเทียมเปื้อนเขม่ามาลวง</p><p>ให้หลงว่า    บุรุษผู้เจริญ    ผ้าของท่านนี้ขาวผ่องงามไม่มีมลทินสะอาด    ดังนี้ </p><p>มานานหนอ   ฉันใด   ดูก่อนมาคัณฑิยะ    เราก็ฉันนั้นเหมือนกัน    ถ้าแสดง</p><p>ธรรมแก่ท่านว่า  ความไม่มีโรคนั้นคือข้อนี้   นิพพานนั้นคือข้อนี้  ท่านนั้นพึงรู้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 500</p><p>ความไม่มีโรค   พึงเห็นนิพพานได้    ท่านนั้นก็จะละความกำหนัดด้วยสามารถ</p><p>ความพอใจในขันธ์ที่มีอุปาทานทั้งห้าได้ พร้อมกับความเห็นเกิดขึ้น อนึ่ง ท่าน</p><p>พึงมีความดำริอย่างนี้ว่า   ดูก่อนท่านผู้เจริญ    เราถูกจิตนี้ล่อลวงให้หลงมานาน</p><p>แล้วหนอ.   เราเมื่อยึดมั่นก็ยึดมั่นแต่รูปเท่านั้น   เมื่อยึดมั่นก็ยืดมั่นแต่เวทนาเท่า</p><p>นั้น    เมื่อยึดมั่นก็ยืดมั่นแต่สัญญาเท่านั้น    เมื่อยึดมั่นก็ยึดมั่นแต่สังขารเท่านั้น</p><p>เมื่อยึดมันก็ยึดมั่นแต่วิญญาณเท่านั้น    เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย  ภพจึงมีแก่เรา</p><p>นั้น  เพราะภพนั้นเป็นปัจจัย  จึงมีชาติ  เพราะชาติเป็นปัจจัย  จึงมีชรา  มรณะ</p><p>โสกะ   ปริเทวะ   ทุกข์   โทมนัส   อุปายาส   ความเกิดขึ้นแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้</p><p>ย่อมมีด้วยประการฉะนี้.</p><p>           [๒๙๑]   ข้าพเจ้าเลื่อมใสต่อพระโคดมอย่างนี้แล้ว       ท่านพระโคดม</p><p>ย่อมทรงสามารถเพื่อแสดงธรรมแก่ข้าพเจ้า      โดยประการที่ข้าพเจ้าไม่เป็นคน</p><p>บอดลุกขึ้นจากอาสนะนี้ได้.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ถ้าเช่นนั้น    ท่านควรคบสัตบุรุษ    เพราะเมื่อใด</p><p>ท่านคบสัตบุรุษ   เมื่อนั้นท่านจักได้ฟังธรรมของสัตบุรุษ   เมื่อท่านได้ฟังธรรม</p><p>ของสัตบุรุษ ท่านจักปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม   เมื่อท่านปฏิบัติธรรมสมควร</p><p>แก่ธรรม   ท่านจักรู้เอง   เห็นเองว่า    โรค    ฝี    ลูกศร    คืออันนี้  โรค  ฝี</p><p>ลูกศร   จะดับไปโดยไม่เหลือในที่นี้   เพราะอุปาทานของเรานั้นดับ    ภพจึงดับ</p><p>เพราะภพดับ  ชาติจึงดับ  เพราะชาติดับ  ชรา  มรณะ  โสกะ  ปริเทวะ ทุกข์</p><p>โทมนัส  อุปายาสก็ดับ  ความดับแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้   ย่อมมีด้วยประการฉะนี้.</p><p>                      <strong>มาคัณฑิยะได้บรรพชาและอุปสมบท</strong></p><p>           [๒๙๒]  พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นตรัสอย่างนี้แล้ว มาคัณฑิยปริพาชกได้</p><p>กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  ข้าแต่ท่านพระโคดม ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 501</p><p>นัก   ข้าแต่ท่านพระโคดม   ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนักเปรียบเหมือนบุคคล</p><p>หงายของที่คว่ำ    เปิดของที่ปิด    บอกทางให้แก่คนหลงทาง   หรือตามประทีป</p><p>ในที่มืด   ด้วยหวังว่า   ผู้มีจักษุจักเห็นรูป  ดังนี้    ฉันใด  ท่านพระโคดมทรง</p><p>ประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย     ฉันนั้นเหมือนกัน      ข้าพระองค์นี้ขอถึงท่าน</p><p>พระโคดม พระธรรมและพระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นสรณะ ข้าพระองค์พึงได้บรรพชา</p><p>อุปสมบท  ในสำนักท่านพระโคดม.</p><p>           ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ผู้ใดเคยเป็นอัญญเดียรถีย์    หวังบรรพชา    หวัง</p><p>อุปสมบทในธรรมวินัยนี้   ผู้นั้นจะต้องอยู่ปริวาสสี่เดือน  เมื่อล่วงสี่เดือน ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายเต็มใจแล้ว   จึงให้บรรพชา  ให้อุปสมบท  เพื่อความเป็นภิกษุได้   ก็แต่ </p><p>ว่า   เรารู้ความต่างแห่งบุคคลในข้อนี้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ถ้าชนทั้งหลายผู้เคยเป็นอัญญเดียรถีย์     หวัง</p><p>บรรพชา หวังอุปสมบทในธรรมวินัยนี้  จะต้องอยู่ปริวาสสี่เดือน  เมื่อล่วงสี่เดือน</p><p>ภิกษุทั้งหลายเต็มใจแล้ว    จึงให้บรรพชาอุปสมบทได้ไซร้     ข้าพระองค์จักอยู่</p><p>ปริวาสสี่ปี  ต่อเมื่อล่วงสี่ปี  ภิกษุทั้งหลายเต็มใจแล้ว  จึงให้บรรพชาให้อุปสมบท</p><p>เพื่อความเป็นภิกษุเถิด.                                   </p><p>           มาคัณฑิยปริพาชกได้บรรพชา  ได้อุปสนบทในสำนักของพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าแล้ว    ก็เมื่อท่านมาคัณฑิยะอุปสมบทแล้วไม่นาน   หลีกออกไปอยู่แต่ผู้</p><p>เดียว   เป็นผู้ไม่ประมาท   มีความเพียร   มีตนส่งไปแล้ว   ไม่ช้านานเท่าไร   ก็</p><p>ทำให้แจ้งซึ่งที่สุดพรหมจรรย์    ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า   ที่กุลบุตรทั้งหลายผู้ออก</p><p>จากเรือนบวชเป็นบรรพชิต   โดยชอบ   ต้องการ   ด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตนเอง</p><p>ในปัจจุบันเข้าถึงอยู่   รู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว   พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว   กิจที่ควรทำ</p><p>ทำเสร็จแล้ว  กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี       ท่านมาคัณฑิยะได้เป็นพระ-</p><p>อรหันต์รูปหนึ่งในบรรดาพระอรหันต์ทั้งหลาย  ดังนี้แล.                         </p><p>                                      <em>จบมาคัณฑิยสูตรที่  ๕ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 502</p><p>                          <strong>๕. อรรถกถามาคัณฑิยสูตร</strong></p><p>           <strong>มาคัณฑิยสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้. </p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>อคฺยาคาเร</strong>  คือ  ในโรงบูชาไฟ.  บทว่า</p><p><strong>ติณสนฺถรเก</strong>    คือบนเครื่องลาดอันทำด้วยหญ้า.  มาคัณฑิยปริพาชก ๒ คน</p><p>ลุงและหลาน.   ใน ๒  คนนั้นลุงบวชได้บรรลุพระอรหัต.   แม้หลานก็มีอุปนิสัย</p><p>บวชไม่นานนักจักบรรลุอรหัต.   ครั้งนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเห็นอุปนิสัย</p><p>ของมาคัณฑิยปริพาชกนั้นทรงละพระคันธกุฎี เช่นกับเทวสถาน ทรงให้ปูเครื่อง</p><p>ลาดอันทำด้วยหญ้า    ที่โรงบูชาไฟนั้น     สกปรกไปด้วยเถ้าหญ้าและหยากเยื่อ</p><p>เสด็จประทับอยู่   ๒-๓ วัน    เพื่อทรงทำการสงเคราะห์ผู้อื่น.    ท่านกล่าวบทว่า</p><p><strong>เตนุปสงฺกมิ</strong>   เสด็จเข้าไป   หมายถึงโรงบูชาไฟนั้น.   แต่เพราะโรงบูชาไฟนั้น</p><p>มิได้อยู่ใกล้บ้านอย่างเดียว  ตอนกลางวันเท่านั้น   พวกเด็กชายและเด็กหญิงพา</p><p>กันลงไปเล่นไม่มีความสงบ.  ฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงให้ตอนกลางวัน</p><p>ผ่านพ้นไปในไพรสณฑ์ตลอดกาลเป็นนิตย์.   ในตอนเย็นจึงเสด็จเข้าไปในโรง</p><p>บูชาไฟนั้นเพื่อประทับอยู่. บทว่า <strong>อทฺทสา  โข  ติณสนฺถรก  ปญฺตฺต</strong>  มา-</p><p>คัณฑิยปริพาชกได้เห็นเครื่องลาดอันทำด้วยหญ้าปูไว้    คือพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงปรับปรุงเครื่องลาดทำด้วยหญ้าในวันอื่น  แล้วทรงทำเครื่องหมายตั้งไว้เสด็จ</p><p>กลับไป. ในวันนั้นนั่นเองได้ทรงให้ปูแล้วเสด็จไป.  เพราะเหตุไร. เพราะในกาล</p><p>นั้นตอนใกล้รุ่งพระองค์ทรงตรวจดูโลกได้ทรงเห็นแล้วว่า  วันนี้มาคัณฑิยะจะมา</p><p>ในที่นี้ ครั้นเห็นเครื่องลาดทำด้วยหญ้านี้แล้วจักสนทนาปรารภเครื่องลาดทำด้วย</p><p>หญ้ากับภารทวาชพราหมณ์.  แต่นั้นเราจักมาแสดงธรรม. มาคัณฑิยพราหมณ์ฟัง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 503</p><p>ธรรมแล้วจักบวชในสำนักของเราแล้วบรรลุอรหัต.  จริงอยู่  เราบำเพ็ญบารมีมา</p><p>ก็เพื่อทำการสงเคราะห์ผู้อื่น  จึงทรงให้ปูเครื่องลาดอันทำด้วยหญ้าแล้วเสด็จไป.</p><p>           บทว่า <strong>สมณเสยฺยานุรูป  มญฺเ</strong> เห็นจะเป็นที่นอนสมควรแก่สมณะ</p><p>คือ   สำคัญเครื่องลาดนี้ว่า   เป็นที่นอนสมควรแก่สมณะ.   อนึ่ง    เครื่องลาดนี้</p><p>มิใช่ที่อยู่ของสมณะผู้ไม่สำรวมแล้ว.  เป็นความจริงอย่างนั้นที่เครื่องลาดนี้  มิได้</p><p>ปรากฏที่ถูกเขี่ยด้วยมือ   ที่ถูกกระทบด้วยศีรษะ   หรือที่ถูกเขี่ยด้วยเท้า.   เครื่อง</p><p>ลาดนี้ไม่เลอเทอะไม่ถูกเสียดสีไม่ถูกทำลายดุจช่างระบายสีผู้ฉลาดเอาดินสอพอง</p><p>ระบายปูไว้คงเป็นที่อยู่ของสมณะผู้สำรวมแล้ว.      มาคัณฑิยพราหมณ์จึงถามว่า</p><p>ท่านผู้เจริญที่อยู่ของใคร.  บทว่า  <strong>ภูนหนสฺส</strong>  ผู้กำจัดความเจริญ  คือ  ผู้สร้าง</p><p>มารยาท.   เพราะเหตุไรมาคัณฑิยะถึงกล่าวอย่างนั้น.    เพราะเขามีลัทธิ    คือทำ</p><p>ให้ความเจริญปรากฏในทวาร ๖.   นี้เป็นลัทธิของเขา  คือ  ควรให้จักษุงอกงาม</p><p>เจริญ. ควรเห็นรูปที่ไม่เคยเห็น. รูปที่เห็นแล้วควรผ่านไป. ควรให้โสตะงอกงาม</p><p>เจริญ  ควรฟังเสียงที่ไม่เคยฟัง. เสียงที่ฟังแล้วควรผ่านไป. ควรให้ฆานะงอกงาม</p><p>เจริญ    ควรดมกลิ่นที่ไม่เคยดม.     กลิ่นที่ดมแล้วควรผ่านไป.    ควรให้ชิวหา</p><p>งอกงาม   เจริญ   ควรลิ้มรสที่ไม่เคยลิ้ม.   รสที่ล้มแล้วควรผ่านไป.  ควรให้กาย</p><p>งอกงามเจริญ   ควรสัมผัสโผฏฐัพพะที่ยังไม่เคยสัมผัส.  โผฏฐัพพะที่สัมผัสแล้ว</p><p>ควรผ่านไป.  ควรให้มนะงอกงามเจริญ  ควรรู้ธรรมที่ยังไม่เคยรู้  ธรรมที่รู้แล้ว</p><p>ควรผ่านไป.   มาคัณฑิยะบัญญัติความเจริญในทวาร  ๖  ไว้ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           แต่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบัญญัติความสำรวมในทวาร ๖   ไว้ว่า</p><p>                               <strong>ความสำรวม จักษุ  โสตะ  ฆานะ   ชิวหา</strong></p><p><strong>                       กาย   วาจา   ใจ   เป็นความดี.   ความสำรวม</strong></p><p><strong>                       ในทวารทั้งปวงเป็นความดี.     ภิกษุสำรวม</strong></p><p><strong>                       ในทวารทั้งปวง  ย่อมพ้นจากทุกข์ทั้งปวง. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 504</p><p>           เพราะฉะนั้น  มาคัณฑิยพราหมณ์สำคัญว่า   พระสมณโคดมนั้นเป็นผู้</p><p>กำจัดความเจริญ   เป็นผู้สร้างมารยาท  จึงกล่าวว่า  <strong>ภูนหโน</strong>  เป็นผู้กำจัดความ</p><p>เจริญ.  บทว่า <strong>อริเย  าเย  ธมฺเม  กุสเล</strong> คือในเหตุในธรรมบริสุทธิ์ไม่มีโทษ.</p><p>ด้วยบทนี้ทรงแสดงไว้อย่างไร.   อันผู้จะกล่าววาจาแก่ผู้มียศมีความสูงส่ง  เป็นที่</p><p>รู้จักกันทั่วเห็นปานนี้     ควรพิจารณาไตร่ตรอง    ไม่ควรพูดโดยไม่ระวังปาก.</p><p>เพราะฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงแสดงว่า  ท่านอย่าพูดพร่ำ  ท่านจงระวัง</p><p>ปาก. บทว่า  <strong>เอว  หิ  โน  สุตฺเต  โอจรติ</strong>  เพราะว่าคำเช่นนี้ลงกันในสูตร</p><p>ของพวกเรา  ความว่าเพราะว่าคำเช่นนี้มาในสูตรของพวกเรา.  พวกเราจะไม่พูด</p><p>เพียงปรารถนาจะให้งอกงามทางปากเท่านั้น.  อนึ่ง  พวกเราเมื่อพูดคำอันมาแล้ว</p><p>ในสูตรจะพึงพูดแก่ใคร.    ฉะนั้นเราจะพูดต่อหน้าพระสมณโคดมนั้น.    บทว่า</p><p><strong>อปฺโปสฺสุกฺโก</strong>   เป็นผู้มีความขวนขวายน้อย   ความว่าไม่ขวนขวาย    คือไม่</p><p>กังวลเพื่อจะรักษาเรา.   บทว่า   <strong>วุตฺโต   จ   น   วเทยฺย</strong>   เราได้ว่าไว้แล้วก็พึง</p><p>กล่าวกะพระสมณโคดมนั้นเถิด  ความว่า  ท่านภารทวาชะผู้เจริญ  เราได้กล่าวไว้</p><p>แล้ว  แม้ไม่ถามก็ตั้งคำพูดได้    ถือเอามะม่วงและหว้าเป็นต้นแล้วยังไม่ครบ   ก็</p><p>พึงกล่าวกะพระสมณโคดม   โดยทำนองที่เรากล่าวแล้วเถิด.</p><p>           บทว่า  <strong>อสฺโสสิโข</strong>  ความว่า  พระศาสดาทรงเจริญอาโลกกสิณได้ทรง</p><p>เห็นมาคัณฑิยพราหมณ์ซึ่งมา ณ  ที่นั้นด้วยทิพยจักษุ   ได้ทรงสดับแม้เสียงของ</p><p>ชนทั้งสองสนทนากันด้วยทิพโสต.</p><p>           บทว่า  <strong>ปฏิสลฺลานา  วุฏฺิโต</strong>   พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จออกจากที่</p><p>เร้น  คือ  เสด็จออกจากผลสมาบัติ.  บทว่า  <strong>สวคฺโค</strong>  คือภารทวาชพราหมณ์</p><p>ตกใจ  หวั่นไหว   ด้วยกำลังแห่งปีติ.   นัยว่าภารทวาชพราหมณ์นั้นได้มีความ</p><p>ดำริว่า  มาคัณฑิยะและเราก็มิได้พูดกับพระสมณโคดม  คนอื่นนอกจากเรา สอง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 505</p><p>คนในที่นี้ไม่มีคนที่   ๓.   บุรุษผู้มีโสตไวจักได้ยินเสียงของเราทั้งสองเป็นแน่.</p><p>ลำดับนั้น    ภารทวาชพราหมณ์บังเกิดปีติภายในขุมขนเก้าหมื่นได้ชูชัน.    ด้วย</p><p>เหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า  <strong>สวิคฺโค  โลมหฏฺชาโต</strong>   ภารทวาชพราหมณ์ตกใจ</p><p>โลมชาติชูชัน.</p><p>           ลำดับนั้น มาคัณฑิยปริพาชกทั้ง ๆ ที่มีญาณแก่กล่าดุจเมล็ดพืชที่มีปาก</p><p>อ้าแล้ว     ไม่สามารถนั่งสงบอยู่ได้เดินไปมา     มาเฝ้าพระศาสดาอีก   แล้วนั่ง ณ</p><p>ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.   เพื่อแสดงถึงมาคัณฑิยะนั้นจึงกล่าวบทมีอาทิว่า   <strong>อถ   โข</strong></p><p><strong>มาคณฺฑิโย</strong>  ครั้งนั้นมาคัณฑิยะ  ดังนี้.</p><p>           ได้ยินว่า   พระศาสดามิได้ตรัสอย่างนี้ว่า   ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ท่านได้</p><p>กล่าวกะเราแล้วดัง      นี้ทรงปรารภพระธรรมเทศนาแก่ปริพาชกว่า  <strong>จกฺขุ  โข</strong></p><p><strong>มาคณฺฑิย</strong> ดังนี้.  ในบทนี้มีอธิบายดังต่อไปนี้  ชื่อว่า  <strong>จกฺขุ  รูปาราม</strong>  เพราะรูป</p><p>เป็นที่มายินดีแห่งจักษุด้วยอรรถว่าเป็นที่อาศัย.     ชื่อว่า   <strong>รูปรต</strong>  เพราะจักษุ</p><p>ยินดีในรูป.  ชื่อว่า <strong>รูปสมฺมุทิต</strong> เพราะจักษุอันรูปให้บันเทิงแล้ว. บทว่า <strong>ทนฺต</strong></p><p>ทรมานแล้ว   คือให้หมดพยศแล้ว.   บทว่า   <strong>คุตฺต</strong>    คือคุ้มครองแล้ว.    บทว่า</p><p><strong>รกฺขิต</strong>   รักษาแล้ว   คือ   ตั้งการอารักขาไว้แล้ว.    บทว่า   <strong>สวุต</strong>   สำรวมแล้ว</p><p>คือ   ปิดแล้ว.    บทว่า    <strong>สวราย</strong>    เพื่อสำรวม    คือเพื่อต้องการปิด.    บทว่า</p><p><strong>ปริจาริตปุพฺโพ</strong> เคยได้รับบำเรอ คือ เคยพูดจาปราศรัย.  บทว่า <strong>รูปปริฬาห</strong></p><p>เดือดร้อนเพราะรูป  คือความเดือดร้อนเกิดขึ้นเพราะปรารภรูป.  บทว่า <strong>อิมสฺส</strong></p><p><strong>ปน เต มาคณฺฑิย  กิมสฺส   วจนีย</strong>  ดูก่อนมาคัณฑิยะ  ก็ท่านจะพึงว่าอะไร</p><p>แก่ท่านผู้นี้เล่า     คือท่านจะพึงกล่าวคำอะไรแก่พระขีณาสพนี้ผู้กำหนดรูปแล้ว</p><p>บรรลุพระอรหัตเล่า.   ถามว่า ควรจะกล่าวว่า   พระสมณโคดมเป็นผู้กำจัดความ</p><p>เจริญ   เป็นผู้สร้างมารยาทดังนี้หรือไม่ควรกล่าว.  บทว่า <strong>น  กิญฺจิ  โภ  โคตม </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 506</p><p>คือ   ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ  ไม่ควรกล่าวคำไร ๆ  เลย.  แม้ในทวารที่เหลือก็มี</p><p>นัยนี้เหมือนกัน.</p><p>           บัดนี้เพราะพระผู้มีพระภาคเจ้า   เพื่อทรงแสดงว่าไม่มีคำไร ๆ  ที่ท่าน</p><p>ควรจะกล่าวแก่พระขีณาสพผู้กำหนดขันธ์  ๕   แล้วบรรลุพระอรหัต   และเราก็</p><p>กำหนดขันธ์ ๕ แล้วบรรลุพระสัพพัญญู.  ฉะนั้นมาคัณฑิยะนั้นจะควรกล่าวอะไร</p><p>กะเรา ดังนี้ จึงตรัสว่า <strong>อห โข  ปน</strong>  ดังนี้.  บทว่า  <strong>ตสฺส  มย ห  มาคณฺฑิย</strong></p><p>ดูก่อนมาคัณฑิยะ   ปราสาทของเรานั้น     คือ   พระผู้มีพระภาคเจ้า    เมื่อจะทรง</p><p>แสดงสมบัติของพระองค์    เมื่อครั้งเป็นคฤหัสถ์จึงตรัส.    พึงทราบความในบท</p><p>มีอาทิว่า   <strong>วสฺสิโก</strong>   นั้นดังต่อไปนี้.   ความสุขย่อมมีในที่อยู่ในฤดูฝนนี้   คือ</p><p>ปราสาทที่อยู่ในฤดูฝน.  แม้ในบทนอกนั้นก็มีนัยนี้เหมือนกัน.  แต่ในบทนี้มีอธิ-</p><p>บายคำดังต่อไปนี้.  ชื่อว่า <strong>วสฺสิโก</strong>  เพราะควรอยู่ตลอดฤดูฝน. แม้ในบทนอกนี้</p><p>ก็มีนัยนี้เหมือนกัน.  ในบทนั้น ปราสาทเป็นที่อยู่ในฤดูฝน  ไม่สูงเกินไป ไม่ต่ำ</p><p>เกินไป. แม้ประตูและหน้าต่างของปราสาทนั้น  ก็ไม่น้อยเกินไป  ไม่มากเกินไป</p><p>เครื่องลาดฟื้นของเคี้ยวของบริโภคในปราสาทนี้มีเหลือเฟือ.   ในปราสาทเป็นที่ </p><p>อยู่ในฤดูหนาว  เสาก็ดี  ฝาก็ดี  อยู่ต่ำ.  ประตูและหน้าต่างมีน้อยมีช่องเล็ก.   เอา</p><p>ช่องฝาออกเพื่อต้องการให้ความอุ่นเข้าไป.   อนึ่งในปราสาทนี้    เครื่องลาดพื้น</p><p>เครื่องปู  เครื่องนุ่งห่ม  ควรเป็นผ้ากัมพลเป็นต้นที่ช่วยให้อบอุ่นได้.   ของเคี้ยว</p><p>ของบริโภค   ละเอียดอ่อนและมีรสเข้มขึ้น.   ในปราสาทอันเป็นที่อยู่ในฤดูร้อน</p><p>เสาก็ดี  ฝาก็ดี  อยู่สูง.     ประตูและหน้าต่างในปราสาทนี้มีมากมีแสงสว่างไปทั่ว.</p><p>เครื่องลาดพื้นเป็นต้นควรเป็นผ้าเนื้อดี.    ของเคี้ยวของบริโภคมีรสหวานทำให้</p><p>ได้รับความเย็น.    อนึ่งในที่ใกล้หน้าต่างในปราสาทนี้ตั้งตุ่มน้ำไว้ ๙  ตุ่ม   เต็ม</p><p>ด้วยน้ำปลูกบัวเขียวเป็นต้นไว้.  ในที่นั้นทำน้ำพุไว้   สายน้ำจะพุ่งดุจเมื่อฝนตก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 507</p><p>แต่ของพระโพธิสัตว์เขาปลูกกอบัวเขียวไว้ในหม้อทองคำ   และหม้อเงินอย่างละ</p><p>๑๐๘ หม้อ เต็มไปด้วยน้ำหอม  ตั้งล้อมห้องนอน.  เขาใส่เปือกตมหอมให้เต็มใน</p><p>กระถางโลหะใหญ่   ปลูกบัวเขียว  บัวแดง  บัวขาวเป็นต้นตั้งไว้ในที่นั้น ๆ เพื่อ</p><p>ถือเอาอุตุ. ดอกไม้ทั้งหลายย่อมบานด้วยรัศมีของดวงอาทิตย์. หมู่ภมรนานาชนิด</p><p>บินเข้าไปยังปราสาทเที่ยวสูดรสในดอกไม้ทั้งหลาย.  ปราสาทมีกลิ่นหอมชวนดม</p><p>ยิ่งนัก. ในระหว่างฝาคู่ได้ตั้งทะนานโลหะแล้วตามไฟอ่อนๆ ไว้ที่สุดมณฑปแก้ว</p><p>บนเนินอากาศเบื้องบนปราสาทเก้าชั้น.    ลาดหนังกระบือแห้งไว้ในที่แห่งหนึ่ง.</p><p>ในเวลาพระโพธิสัตว์เล่นน้ำเขาทอดลูกหินไปที่หนังกระบือ.     เครื่องยนต์หมุน</p><p>ไปข้างล่าง  ดุจเสียงเมฆคำราม.   น้ำพุ่งขึ้นแล้วตกไปที่เปลวไฟ.  เป็นดุจน้ำฝน</p><p>ตก.   ครั้งนั้นพระโพธิสัตว์ทรงนุ่งผ้าเขียวห่มผ้าเขียวทรงประดับเครื่องประดับ</p><p>สีเขียว.  แม้พวกบริวารของพระโพธิสัตว์มีนักฟ้อนรำสี่หมื่น  ประดับด้วยสีเขียว</p><p>แต่งตัวสีเขียวแวดล้อมพระมหาบุรุษไปสู่มณฑปแก้ว.      พระโพธิสัตว์ทรงเล่น</p><p>กีฬาในน้ำตลอดวัน     เสวยความสุขในฤดูแห่งความเย็นฉ่ำ.     ในทิศ  ๔   ของ</p><p>ปราสาทมีสระอยู่  ๔ สระ.   ในตอนกลางวันฝูงนกนานาชนิด   ออกจากสระด้าน</p><p>ทิศตะวันออกร้องเสียงระงมบินไปสู่สระด้านตะวันตกทางยอดของปราสาท.</p><p>ออกจากสระด้านทิศตะวันตกบินไปสู่สระด้านทิศตะวันออก.    ออกจากสระด้าน</p><p>ทิศเหนือบินไปสู่สระด้านทิศใต้.  ออกจากสระด้านทิศใต้  บินไปสู่สระด้าน</p><p>ทิศเหนือ.    เป็นดุจสมัยในระหว่างฤดูฝน.    แต่ปราสาทเป็นที่อยู่ในฤดูหนาวมี</p><p>๕ ชั้น.  ปราสาทเป็นที่อยู่ในฤดูฝนมี  ๗  ชั้น.</p><p>           บทว่า <strong>นิปฺปุริเสหิ</strong> ไม่มีบุรุษคือเว้นจากบุรุษ.  อนึ่งมิใช่ดนตรีเท่านั้น</p><p>ที่ไม่มีบุรุษเจือปน.   แม้ที่ทุกแห่งก็ไม่มีบุรุษเหมือนกัน.   แม้คนเฝ้าประตูก็เป็น</p><p>ผู้หญิง.  แม้ผู้ทำบริการมีอาบน้ำให้เป็นต้นก็เป็นผู้หญิง. นัยว่าพระราชทรง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 508</p><p>ตั้งพวกผู้หญิงไว้ในกิจทุกอย่างด้วยทรงพระดำริว่า เมื่อพระโพธิสัตว์เสวยอิสริย-</p><p>สมบัติและสุขสมบัติเห็นปานนั้น  จะเกิดความข้องใจในบุรุษ   เพราะเห็นบุรุษ.</p><p>ความข้องใจนั้นอย่าได้มีแก่โอรสของเราเลย.    บทว่า   <strong>ตาย  รติยา รมมาโน</strong></p><p>ยินดีด้วยความยินดีนั้น      นี้ท่านกล่าวหมายถึงความยินดีผลสมาบัติอันประกอบ</p><p>ด้วยฌานที่ ๔.</p><p>           พึงทราบความในบทนี้ว่า  <strong>คหปติ  วา  คหปติปุตฺโต  วา</strong> ดังต่อไปนี้.</p><p>เพราะกษัตริย์ทั้งหลายย่อมมีความปรารถนาในเศวตฉัตรทั้งนั้น. ความปรารถนา</p><p>ใหญ่เป็นความเนิ่นช้าของกษัตริย์เหล่านั้น .    พราหมณ์ทั้งหลายไม่อิ่มด้วยมนต์</p><p>จึงเที่ยวแสวงหามนต์.   ส่วนคหบดีทั้งหลายย่อมเสวยสมบัติทั้งแต่กาลเรียนเพียง</p><p>คำนวณชั้นสูง.     ฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงถือเอากษัตริย์และพราหมณ์</p><p>จึงตรัสว่า  <strong>คหปติ  วา  คหปติปุตฺโต  วา</strong>  ดังนี้.  บทว่า  <strong>อาวฏฺเฏยฺย</strong>  พึงเวียน</p><p>มา  ความว่า พึงเวียนมาเพราะเหตุแห่งกามอันเป็นของมนุษย์. บทว่า <strong>อภิกฺกนฺ-</strong></p><p><strong>ตตรา</strong>  น่าใคร่ยิ่งกว่า  คือ  ประเสริฐกว่า.  บทว่า  <strong>ปณีตตรา</strong> ประณีตกว่า คือ</p><p>ไม่น้อยกว่า.   สมดังที่ท่านกล่าวถึงข้อนี้ไว้ว่า</p><p>                               <strong>กามอันเป็นของมนุษย์   เมื่อเทียบกับสำ-</strong></p><p><strong>                          นักของกามอันเป็นทิพย์   ก็เหมือนกับเอาน้ำ</strong></p><p><strong>                          ที่ปลายหญ้าคาสลัดลงในสมุทร  ฉะนั้น.</strong></p><p>           บทว่า <strong>สมธิคฺคยฺห  ติฏฺติ</strong>  ถือเอาสุขอันเป็นทิพย์ตั้งอยู่ คือถือเอาสุข</p><p>ที่เป็นทิพย์ประเสริฐกว่านั้นตั้งอยู่.</p><p>           อนึ่งพึงทราบข้อเปรียบเทียบในข้อนี้ดังต่อไปนี้.     กาลแห่งความยินดี</p><p>ในท่ามกลางหญิง ๔ หมื่นในปราสาท  ๓  หลัง   ของพระโพธิสัตว์   ดุจกาลแห่ง</p><p>ความเพียบพร้อมด้วยกามคุณ  ๕   ของคหบดีฉะนั้น.    กาลที่พระโพธิสัตว์ทรง</p><p>  ๑.  ขุ  ชา.  ๒๘/ข้อ  ๓๒๗. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 509</p><p>ผนวชแล้วแทงตลอดพระสัพพัญญุตญาณ ณ โพธิบัลลังก์    ดุจกาลที่คหบดีนั้น</p><p>บำเพ็ญสุจริตแล้วบังเกิดในสวรรค์ฉะนั้น.    กาลที่พระตถาคตยังเวลาให้ล่วงไป</p><p>ด้วยความยินดีในผลสมาบัติอันเป็นไปในฌานที่ ๔  ดุจกาลที่คหบดีนั้นเสวย</p><p>สมบัติในนันทวันฉะนั้น.  กาลที่พระตถาคตยังเวลาให้ล่วงไปด้วยความยินดีใน</p><p>ผลสมาบัติอันเป็นไปในฌานที่  ๔    ไม่ทรงปรารถนาความสุขของชนเลวอันเป็น</p><p>ของมนุษย์ ดุจกาลที่คหบดีนั้น ไม่ปรารถนากามคุณ ๕ อันเป็นของมนุษย์ฉะนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>สุขี</strong>  มีความสุขคือได้รับทุกข์ก่อน   ภายหลังพึงมีความสุข.</p><p>บทว่า  <strong>เสรี</strong> มีเสรีภาพ  คือ  มีแพทย์เป็นเพื่อนก่อน    ภายหลังพึงมีเสรีภาพคือ</p><p>พึงเป็นคนเดียว.  บทว่า  <strong>สย  วสี</strong>  มีอำนาจในตนเอง    คืออยู่ในอำนาจของ</p><p>แพทย์ก่อน    เมื่อแพทย์บอกว่าจงนั่งก็นั่ง    บอกว่าจงนอนก็นอน    บอกว่าจง</p><p>บริโภคก็บริโภค    บอกว่าจงดื่มก็ดื่ม    ภายหลังจึงมีอำนาจในตนเอง.    บทว่า</p><p><strong>เยน กามงฺคโม</strong>   จะไปไหนได้ตามความพอใจ    คือไม่ได้ไปยังที่ตนต้องการ</p><p>จะไปก่อน    ภายหลังเมื่อโรคหายดีแล้ว      จึงไปไหนได้ตามความพอใจแม้ใน</p><p>การชมป่าชมถ้ำและชมภูเขาเป็นต้น    พึงไปได้ในที่ที่ปรารถนาจะไป.</p><p>           ในบทนี้มีข้อเปรียบเทียบดังต่อไปนี้.  กาลที่พระโพธิสัตว์ประทับอยู่ ณ</p><p>ท่ามกลางปราสาท  ดุจกาลที่บุรุษเป็นโรคเรื้อนฉะนั้น,    กามวัตถุอย่างหนึ่งดุจ</p><p>กระเบื้องใส่ถ่านไฟฉะนั้น .   กามวัตถุ ๒ อย่างดุจกระเบื้อง ๒  แผ่น.  นักฟ้อน</p><p>๓  โกฏิครึ่งดุจกระเบื้องใส่ถ่านไฟ ๓ โกฏิครึ่งของท้าวสักกเทวราชฉะนั้น.   การ</p><p>เสพวัตถุกาม ดุจเอาเล็บเกาปากแผลแล้วเอาไปลนบนกระเบื้องใส่ถ่านไฟฉะนั้น.</p><p>กาลที่พระโพธิสัตว์เห็นโทษในกามเห็นอานิสงส์ในเนกขัมมะแล้วเสด็จออกบวช</p><p>ได้เป็นพระพุทธเจ้า. และกาลที่พระตถาคตยังเวลาให้ล่วงไปด้วยความยินดีในผล</p><p>สมาบัติอันเป็นไปในฌานที่ ๔ ดุจกาลที่บุรุษโรคเรื้อนอาศัยยาแล้วหายโรคฉะนั้น.</p><p>กาลที่พระตถาตยังเวลาให้ล่วงไปด้วยความยินดีนั้นไม่ทรงปรารถนาด้วยความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 510</p><p>ยินดีในชนเลว      ดุจกาลเห็นบุรุษเป็นโรคเรื้อนอื่นแล้วไม่ปรารถนาจะเห็นอีก</p><p>ฉะนั้น .</p><p>           บทว่า <strong>อุปหตินฺทริโย</strong> มีอินทรีย์อันโรคกำจัดเสียแล้ว  คือมีกายประ-</p><p>สาทอันโรคเรื้อนกำจัดแล้ว.  บทว่า  <strong>อุปหตินฺทฺริยา</strong>   มีอินทรีย์อันโทษกำจัด</p><p>แล้ว     คือมีปัญญินทรีย์อันโทษกำจัดแล้ว.     สัตว์ทั้งหลายเหล่านั้นเพราะ</p><p>ปัญญินทรีย์ถูกกำจัดกลับได้ความสำคัญผิดในกามทั้งหลายอันมีสัมผัสเป็นทุกข์</p><p>ว่าเป็นสุข เหมือนอย่างบุรุษโรคเรื้อนนั้นมีกายินทรีย์ถูกโรคกำจัดกลับได้ความ</p><p>สำคัญผิดในไฟอันสัมผัสเป็นทุกข์ว่าเป็นสุข   ฉะนั้น.</p><p>           พึงทราบความในบทว่า  <strong>อสุจิตรานิ   เจว</strong>  ไม่สะอาดยิ่งขึ้นเป็นต้นดัง</p><p>ต่อไปนี้.   ตามปกติปากแผลเหล่านี้ไม่สะอาด    มีกลิ่นเหม็นและเน่า  แต่บัดนี้</p><p>ยิ่งไม่สะอาด  ยิ่งมีกลิ่นเหม็นและยิ่งเน่าขึ้นอีก.   บทว่า  <strong>กาจิ</strong> คือหนอนทั้งหลาย</p><p>ย่อมเข้าไปภายในแผลที่รนไฟและที่เกา    เลือดและหนองที่น่าเกลียดก็ไหลออก</p><p>แผลอย่างนี้นั้นจะมีความน่าพอใจสักหน่อยหนึ่งจะกระไรอยู่.</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในคาถาว่า <strong>อาโรคฺยา</strong><sup>๑</sup><strong>  ปรมา  ลาภา</strong>  ความมีไม่โรคเป็นลาภอย่างยิ่งดังต่อไปนี้ .    การได้ทรัพย์ก็ดี    การได้ยศก็ดี   การได้บุตรก็ดี</p><p>อย่างใดอย่างหนึ่ง     ความไม่มีโรคเป็นลาภอันสูงสุดกว่าลาภเหล่านั้น.    ลาภยิ่ง</p><p>กว่าความไม่มีโรคนั้นไม้มี    เพราะเหตุนั้น     ความไม่มีโรคจึงเป็นลาภอย่างยิง.</p><p>สุขเกิดแต่ฌานก็ดี  สุขเถิดแต่มรรคก็ดี  สุขเกิดแต่ผลก็ดี  อย่างใดอย่างหนึ่งมีอยู่</p><p>บรรดาสุขเหล่านั้น     นิพพานเป็นสุขอย่างยิ่ง.     สุขยิ่งกว่านิพพานนั้นไม่มี</p><p>เพราะเหตุนั้น  นิพพานจึงเป็นสุขอย่างยิ่ง.   บทว่า  <strong>อฏฺงฺคิโก  จ  มคฺคาน</strong></p><p>บรรดาทางทั้งหลายอันให้ถึงอมตธรรมด้วยการไปอันเป็นส่วนเบื้องต้น   สู่มรรค</p><p>อันเป็นส่วนเบื้องจึงทั้งหลาย  มรรคมีองค์ ๘  เป็นทางอัน เกษม.   ทางอื่นเกษม</p><p> ๑.  บาลีว่า  อนินุคฺปรมา  วราภา  ม.  มัช. ๑๓  ขอ  ๒๘๖ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 511</p><p>ยิ่งกว่ามรรคมีองค์ ๘  นั้นไม่มี.   อีกอย่างหนึ่ง บทว่า  <strong>เขม</strong>   ก็ดี  บทว่า  <strong>อมต</strong></p><p>ก็ดีในบทว่า  <strong>เขม อมต</strong>  นี้   เป็นชื่อของนิพพานนั่นเอง.</p><p>           ในบทนี้มีความว่า   สมณพราหมณ์ผู้กล่าวคัดค้านเป็นอันมาก  ถือเอา</p><p>ด้วยลัทธิว่าทางอันเป็นทางเกษม   และทางอันให้ถึงอมตธรรม   มรรคมีองค์ ๘</p><p>เป็นทางอย่างยิ่งคือสูงสุดกว่ามรรคทั้งหลายอันเป็นทางเกษมและเป็นทางอมตะ</p><p>เหล่านั้นทั้งหมด.   บทว่า  <strong>อาจริยปาจริยาน</strong>   แห่งอาจารย์และปาจารย์คือแห่ง</p><p>อาจารย์และแห่งอาจารย์ของอาจารย์ทั้งหลาย.  บทว่า  <strong>สเมติ</strong>  ย่อมสมกันคือเช่น</p><p>เดียวกันไม่ต่างกัน  ดุจดวงด้วยทะนานเดียวกัน  ดุจชั่งด้วยตาชั่งเดียวกัน. บทว่า</p><p><strong>อโนมชฺชติ</strong>  ลูบตัว  คือมาคัณฑิยปริพาชก  ลดฝ่ามือลงข้างล่างลูบตัว.   บทว่า</p><p><strong>อิทนฺต โภ โคตม อาโรคฺย  อทนฺต  นิพฺพาน</strong>  ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญนี้คือ</p><p>ความไม่มีโรคนี้คือความสุข   คือมาคัณฑิยปริพาชกลูบศีรษะตามเวลา  ลูบท้อง</p><p>ตามเวลาจึงกล่าวอย่างนี้.    บทว่า   <strong>เฉก</strong>   คือผ่องใส.   บทว่า   <strong>พาหุลิจีวเรน</strong></p><p>ผ้าเทียมคือผ้าเนื้อหยาบทำด้วยขนแกะดำ.    อาจารย์ทั้งหลายกล่าวว่า   <strong>สงฺการ-</strong></p><p><strong>โจฬเกน</strong> บ้าง แปลว่าผ้าที่เขาตั้งไว้ในหยากเยื่อ. บทว่า <strong>วาจ  นิจฺฉเรยฺย</strong>  เปล่ง</p><p>วาจา  ความว่า  เปล่งวาจาลูบคลำที่ชาย  ที่ปลาย   ที่ท่ามกลางตามเวลา.   บทว่า</p><p><strong>ปุพฺพเกเหสา</strong>    ตัดบทเป็น    <strong>ปุพฺพเกหิ   เอสา</strong>   ความว่า    พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าพระนามว่าวิปัสสีบ้าง ฯลฯ  พระนามว่า  กัสสปะบ้าง  ประทับนั่งท่าม</p><p>กลางบริษัท ๔ ได้ตรัสพระคาถานี้.  คาถาอาศัยประโยชน์เพราะเหตุนั้นมหาชน</p><p>จึงได้เรียน.  ครั้นเมื่อพระศาสดาเสด็จปรินิพพานแล้ว  ภายหลังคาถาทั้งหลายจึง</p><p>พากันเข้าไปสู่ระหว่างพวกปริพาชก.  ปริพาชกเหล่านั้นจดไว้ในใบลานรักษาไว้</p><p>๒ บทเท่านั้น.   เพราะฉะนั้นท่านจึงกล่าวว่าคาถานั้นบัดนี้เป็นคาถาของปุถุชน</p><p>ตามลำดับ. ชื่อว่า <strong>โรคภูโต</strong> เพราะเป็นรังโรค. แม้ในบทที่เหลือก็มีนัยนี้เหมือน</p><p>กัน.    บทว่า  <strong>อรย  จกฺขุ</strong>  จักษุประเสริฐ  คือ  วิปัสสนาญาณและมรรคญาณ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 512</p><p>บริสุทธิ์ .  บทว่า  <strong>ปโหติ</strong> เพียงพอคือสามารถ.   บทว่า  <strong>เภสชฺช  กเรยฺย</strong>  พึง</p><p>ผสมยา  คือพึงผสมยาถอนให้อาเจียน  ยาถ่าย  ยาหยอดตา  ยาต้มเป็นต้น.  บทว่า</p><p><strong>น  จกฺขูนิ  อุปฺปาเทยฺย</strong>  มองไม่เห็น  ความว่า  จักษุประสาทของผู้ใดถูกความ </p><p>อึดอัดมีดีและเสมหะเป็นต้นกำจัดแล้วในระหว่าง.  ผู้นั้นอาศัยแพทย์ผู้ฉลาดรับ</p><p>ประทานยาอันสบาย   จึงมองเห็นได้.  แต่นัยน์ตาของคนตาบอดแต่กำเนิด  บอด</p><p>ตั้งแต่อยู่ในครรภ์มารดา.      เพราะฉะนั้นเขาจะเห็นไม่ได้เลย.      ด้วยเหตุนั้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  <strong>น  จกฺขูนิ  อุปฺปาเทยฺย</strong>  มองไม่เห็น  ดังนี้.</p><p>           พึงทราบว่าวินิจฉัยในวาระที่  ๒  ดังต่อไปนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>ชจฺจนฺโธ</strong>  บอดแต่กำเนิด  คือบอดด้วยความอึดอัดมีดีเป็นต้น</p><p>ตั้งแต่เวลาเกิด.     เมื่อก่อนท่านกล่าวว่า   <strong>อมุสฺมึ</strong>  คือในครั้งโน้น.     บทว่า</p><p><strong>อมิตฺตโต  ทเหยฺย</strong>   เขาพึงตั้งบุรุษนั้นไว้โดยความเป็นศัตรูคือพึงตั้งไว้โดย</p><p>ความเป็นศัตรูอย่างนี้ว่า   บุรุษนี้เป็นศัตรูของเราดังนี้.   แม้ในบทที่ ๒  ก็มีนัยนี้</p><p>เหมือนกัน    บทว่า  <strong>อิมินา  จิตฺเตน</strong>  ด้วยจิตดวงนี้คือ   ด้วยจิตอันตามไปใน</p><p>วัฏฏะ.  บทว่า <strong>ตสฺส   เม   อุปาทานปจฺจยา</strong>   เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย  ภพ</p><p>จึงมีแก่เรา    คือท่านกล่าวถึงปัจจยาการอันมีสนธิ  ๑   และสังเขป   ๒,   ประกาศ</p><p>วัฏฏะให้แจ้ง.  บทว่า    <strong>ธมฺมานุธมฺม</strong>   ธรรมสมควรแก่ธรรม   คือปฏิปทาอัน</p><p>สมควรแก่ธรรม.  บทว่า  <strong>อิเม  โรคา  คณฺฑา  สลฺลา</strong>  โรค  ฝี  ลูกศร  คืออันนี้</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงถึงขันธ์  ๕. พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงแสดงถึง</p><p>วิวัฏฏะ  จึงตรัสว่า  <strong>อุปาทานนิโรธ่า</strong>   เพราะอุปาทานดับดังนี้.    บทที่เหลือ</p><p>ในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้นด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                 <em>จบอรรถกถามาคัณฑิยสูตรที่  ๕ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 513</p><p>                                      <strong>๖.  สันทกสูตร</strong></p><p>                                     <strong>เรื่องสันทกปริพาชก</strong></p><p>           [๒๙๓]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  <strong>ณ โฆสิตาราม</strong>  เขตเมือง</p><p>โกสัมพี  สมัยนั้น <strong>สันทกปริพาชก</strong>พร้อมด้วยปริพาชกบริษัทหมู่ใหญ่ประมาณ</p><p>ห้าร้อย   อาศัยอยู่  ณ  <strong>ถ้ำปิลักขคูหา.</strong>  ครั้งนั้นเวลาเย็น ท่านพระอานนท์ออก</p><p>จากที่เร้นแล้วเรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า  ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย  เราทั้งหลายจะเข้า</p><p>ไปยังบ่อน้ำที่น้ำฝนเซาะเพื่อจะดูถ้ำ    ภิกษุเหล่านั้นรับคำท่านพระอานนท์ว่า</p><p>อย่างนั้นท่านผู้มีอายุ.   ลำดับนั้น   ท่านพระอานนท์พร้อมด้วยภิกษุเป็นอันมาก</p><p>เข้าไปยังบ่อน้ำที่น้ำฝนเซาะ.  สมัยนั้น  สันทกปริพาชกนั่งอยู่กับปริพาชกบริษัท</p><p>หมู่ใหญ่   ซึ่งกำลังพูดติรัจฉานกถาเป็นอันมาก  ด้วยเสียงสูง  เสียงใหญ่อึงคนึง</p><p>คือพูดเรื่องพระราชา    เรื่องโจร     เรื่องมหาอำมาตย์   เรื่องกองทัพ   เรื่องภัย</p><p>เรื่องรบ   เรื่องข้าว   เรื่องน้ำ   เรื่องที่นอน   เรื่องดอกไม้   เรื่องของหอม  เรื่อง</p><p>ญาติ    เรื่องยาน   เรื่องบ้าน    เรื่องนิคม    เรื่องนคร    เรื่องชนบท    เรื่องสตรี</p><p>เรื่องคนกล้าหาญ   เรื่องตรอก   เรื่องท่าน้ำ     เรื่องนางกุมภทาสี    เรื่องคนที่ล่วง</p><p>ลับไปแล้ว   เรื่องเบ็ดเตล็ด   เรื่องโลก   เรื่องทะเล    เรื่องความเจริญและความ</p><p>เสื่อมด้วยประการนั้น ๆ.                                                      </p><p>           สันทกปริพาชกได้เห็นท่านพระอานนท์กำลังมาแต่ไกล  จึงห้ามบริษัท</p><p>ของตนให้สงบเสียงว่า  ท่านผู้เจริญทั้งหลายจงเบาเสียงเถิด  ท่านผู้เจริญทั้งหลาย</p><p>อย่าทำเสียงดังต่อไปเลย    นี่สาวกของพระสมณโคดม     เป็นสมณะชื่ออานนท์</p><p>กำลังมาอยู่   สมณะชื่ออานนท์นี้    เป็นสาวกองค์หนึ่ง   ในบรรดาสาวกของพระ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 514</p><p>โคดมที่อาศัยอยู่ ณ  เมืองโกสัมพี  ก็ท่านผู้มีอายุเหล่านั้น  เป็นผู้ใคร่ในความ</p><p>เป็นผู้มีเสียงเบา  แนะนำในความมีเสียงเบา  กล่าวสรรเสริญเสียงเบา  ถ้ากระไร</p><p>สมณะชื่ออานนท์นั้น  ทราบว่าบริษัทมีเสียงเบาแล้ว  พึงสำคัญที่จะเข้ามาใกล้.</p><p>ลำดับนั้น  ปริพาชกเหล่านั้นได้นิ่งอยู่  ท่านพระอานนท์ได้เข้าไปหาปริพาชกถึง</p><p>ที่ใกล้  สันทกปริพาชกได้กล่าวกะท่านพระอานนท์ว่า  เชิญมาเถิดท่านพระ-</p><p>อานนท์  ท่านพระอานนท์มาดีแล้ว  ต่อนาน ๆ  ท่านพระอานนท์จึงจะได้ทำเหตุ</p><p>เพื่อจะมาในที่นี้  เชิญนั่งเถิดท่านพระอานนท์  นี้อาสนะปูไว้แล้ว  ท่านพระ-</p><p>อานนท์นั่งบนอาสนะที่ปูไว้แล้ว  แม้สันทกปริพาชกถือเอาอาสนะอันต่ำแห่งหนึ่ง</p><p>แล้วนั่ง  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>                                           <strong>ธรรมิกกถา</strong></p><p>           [๒๙๔]  ท่านพระอานนท์ได้กล่าวกะสันทกปริพาชกว่า  ดูก่อนสันทกะ</p><p>เมื่อกี้นี้  ท่านทั้งหลายประชุมสนทนากันด้วยเรื่องอะไร  และเรื่องอะไรที่ท่าน</p><p>ทั้งหลายหยุดค้างไว้ในระหว่าง</p><p>           ส.  ท่านพระอานนท์  เรื่องที่ข้าพเจ้าทั้งหลายประชุมสนทนาเมื่อกี้นั้น</p><p>ขอยกไว้เสียเถิด  เรื่องนั้นท่านพระอานนท์จักได้ฟังแม้ในภายหลังโดยไม่ยาก  ดี</p><p>ละหนอ  ขอเรื่องที่เป็นธรรมในลัทธิแห่งอาจารย์ของตนจงแจ้งแก่ท่านพระ</p><p>อานนท์เถิด.</p><p>           อา.  ดูก่อนสันทกะ  ถ้าเช่นนั้นท่านจงฟัง  จงมนสิการให้ดี  เราจัก</p><p>กล่าว  สันทกปริพาชกรับคำท่านพระอานนท์แล้ว  ท่านพระอานนท์ได้กล่าวว่า</p><p>ดูก่อนสันทกะ   ลัทธิสมัยอันไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์  ๔</p><p>ประการนี้และพรหมจรรย์อันเว้นความยินดี  ๔  ประการ  ที่วิญญูชนไม่ฟังอยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 515</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์เลย    ถึงเมื่ออยู่ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้</p><p>สำเร็จไม่ได้  อันพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น  ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์</p><p>ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ   ตรัสไว้แล้ว.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระอานนท์     ก็ลัทธิสมัยอันไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์  ๔  ประการ   ที่วิญญูชนไม่พึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์เลย    ถึงเมื่อ</p><p>อยู่ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้   อันพระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าพระองค์นั้น    ผู้รู้   ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ</p><p>ตรัสไว้แล้วนั้น   เป็นไฉน.</p><p>           [๒๙๕]   ดูก่อนสันทกะ   ศาสดาบางคนในโลกนี้    มีปกติกล่าวอย่างนี้ </p><p>มีความเห็นอย่างนี้ว่า    ทานไม่มีผล    การบูชาไม่มีผล    การเซ่นสรวงไม่มีผล</p><p>ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีทำชั่วไม่มี   โลกนี้ไม่มี  โลกหน้าไม่มี  มารดาบิดาไม่มี</p><p>สัตว์ผู้ผุดเกิดขึ้นไม่มี  สมณพราหมณ์ผู้ดำเนินชอบ  ปฏิบัติชอบ ซึ่งกระทำโลกนี้ </p><p>และโลกหน้าให้แจ้ง   ด้วยปัญญาอันยิ่งเอง  และสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง  ไม่มีในโลก</p><p>คนเรานี้เป็นแต่ประชุมมหาภูตทั้งสี่   เมื่อทำกาลกิริยา   ธาตุดิน   ไปตามธาตุดิน</p><p>ธาตุน้ำไปตามธาตุน้ำ   ธาตุไฟไปตามธาตุไฟ  ธาตุลมไปตามธาตุลม  อินทรีย์</p><p>ทั้งหลายย่อมเลื่อนลอยไปสู่อากาศ   คนทั้งหลายมีเตียงเป็นที่ ๕   จะหามเขาไป</p><p>เมื่อตายแล้ว    ร่างกายปรากฏอยู่แค่ป่าช้า  กลายเป็นกระดูกมีสีดุจนกพิลาป  การ</p><p>เซ่นสรวงมีเถ้าเป็นที่สุด   ทานนี้คนเขลาบัญญัติไว้  คำของคนบางพวกพูดว่า  มี</p><p>ผล ๆ   ล้วนเป็นคำเปล่า   คำเท็จ   คำเพ้อ   เพราะกายสลาย  ทั้งพาลทั้งบัณฑิต</p><p>ย่อมขาดสูญพินาศสิ้น  เบื้องหน้าแต่ตายไป   ย่อมไม่มี  ดังนี้.</p><p>                                 <strong>ว่าด้วยอพรหมจริยวาส</strong></p><p>           [๒๙๖]  ดูก่อนสันทกะ ในลัทธิของศาสดานั้น วิญญูชนย่อมตระหนัก</p><p>ดังนี้ว่า   ท่านศาสดาผู้มีปกตกล่าวอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า   การบูชาไม่มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 516</p><p>ผล การเซ่นสรวงไม่มีผล  ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีทำชั่วไม่มี   โลกนี้ไม่มี  โลก</p><p>หน้าไม่มี  มารดาบิดาไม่มี   สัตว์ที่เกิดผุดขึ้นไม่มี  สมณพราหมณ์ผู้ดำเนินชอบ</p><p>ปฏิบัติชอบ   ซึ่งทำโลกนี้และโลกหน้าให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเองแล้วสอนผู้อื่น</p><p>ให้รู้แจ้งไม่มีในโลก     คนเรานี้เป็นแต่ประชุมมหาภูตทั้งสี่      เมื่อทำกาลกิริยา</p><p>ธาตุดินไปตามธาตุดิน  ธาตุน้ำไปตามธาตุน้ำ  ธาตุไฟไปตามธาตุไฟ  ธาตุลมไป</p><p>ตามธาตุลม   อินทรีย์ทั้งหลายย่อมเลื่อนลอยไปสู่อากาศ   คนทั้งหลายมีเตียงเป็น</p><p>ที่  ๕ จะหารเขาไปเมื่อตายแล้ว   ร่างกายปรากฏอยู่แค่ป่าช้า  กลายเป็นกระดูกมี</p><p>สีดุจนกพิลาป  การเซ่นสรวงมีเถ้าเป็นที่สุด  ทานนี้คนเขลาบัญญัติไว้   คำของ</p><p>คนบางพวกพูดว่ามีผล ๆ   ล้วนเป็นคำเปล่า   คำเท็จ   คำเพ้อ   เพราะกายสลาย</p><p>ทั้งพาล  ทั้งบัณฑิต   ย่อมขาดสูญพินาศสิ้น   เบื้องหน้าแต่ตายไปย่อมไม่มีดังนี้</p><p>ถ้าคำของศาสดาผู้นี้เป็นคำจริง กรรมในลัทธินี้  ที่เราไม่ได้ทำเลยเป็นอันทำแล้ว</p><p>พรหมจรรย์ในลัทธินี้ที่เราไม่ได้อยู่เลยเป็นอันอยู่แล้ว   แม้เราทั้งสองคือเราผู้ไม่</p><p>ได้กล่าวว่า   เพราะกายสลาย   แม้เราทั้งสองจักขาดสูญพินาศสิ้น    เบื้องหน้าแต่</p><p>ตายไปจักไม่มีดังนี้    ก็ชื่อว่าเป็นผู้เสมอ ๆ  กัน   ถึงความเป็นผู้เสมอ ๆ   กันใน</p><p>ลัทธินี้   ที่ยิ่งกว่ากันก็คือ   ความที่ท่านศาสดานี้เป็นผู้พระพฤติเปลือยกาย   เป็น</p><p>คนศีรษะโล้น  ทำความเพียรในการเดินกระโหย่ง   ถอนผมและหนวด   เมื่อเรา</p><p>อยู่ครองเรือนนอนเบียดกับบุตร   ประพรมแก่นจันทน์เมืองกาสี    ทรงดอกไม้</p><p>ของหอมและเครื่องลูบไล้  ยินดีทองและเงินอยู่    ก็จักเป็นผู้มีคติเสมอ ๆ   กันกับ</p><p>ท่านศาสดานี้ในภพหน้าได้    เรานั้นรู้อะไร    เห็นอะไรอยู่     จึงจักประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์ในศาสดานี้   วิญญูชนนั้นครั้นรู้ว่าลัทธินี้ไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประ-</p><p>พฤติพรหมจรรย์ได้  ดังนี้แล้ว  ย่อมเบื่อหน่ายหลีกไปจากพรหมจรรย์นั้น  ดูก่อน</p><p>สันทกะ   ลัทธิอันไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ได้   ที่วิญญูชนไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 517</p><p>พึงอยู่พระพฤติพรหมจรรย์เลย   ถึงเมื่ออยู่    ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจาก</p><p>ทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้   เป็นประการที่หนึ่งนี้แล    อันพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์</p><p>นั้น  ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ   ตรัสไว้</p><p>แล้ว.</p><p>           [๒๙๗]   ดูก่อนสันทกะ   อีกประการหนึ่ง   ศาสดาบางคนในโลกนี้   มี</p><p>ปรกติกล่าวอย่างนี้     มีความเห็นอย่างนี้ว่า     เมื่อบุคคลทำเอง     ใช้ให้ผู้อื่นทำ</p><p>ตัดเอง  ใช้ให้ผู้อื่นตัด  เบียดเบียนเอง  ใช้ให้ผู้อื่นเบียดเบียน  ทำเขาให้เศร้าโศก</p><p>เองใช้ผู้อื่นทำเขาให้เศร้าโศก   ทำให้เขาลำบากเอง    ใช้ผู้อื่นให้ทำเขาให้ลำบาก</p><p>ให้ดิ้นรนเอง  ใช้ผู้อื่นทำเขาให้ดิ้นรน  ฆ่าสัตว์  ลักทรัพย์  ตัดที่ต่อ  ปล้นไม่ให้</p><p>เหลือ   ทำโจรกรรมในเรือนหลังเดียว   ซุ่มอยู่ที่ทางเปลี่ยว  ทำชู้ภรรยาเขา  พูด</p><p>เท็จ   ผู้ทำไม่ชื่อว่าทำบาป   แม้หากผู้ใดจะใช้จักร    ซึ่งมีคมโดยรอบเหมือนมีด</p><p>โกน  สังหารเหล่าสัตว์ในปถพีนี้ให้เป็นลานเนื้ออันเดียวกัน  ให้เป็นกองเนื้ออัน</p><p>เดียวกัน   บาปที่มีการทำเช่นนั้นเป็นเหตุ    ย่อมไม่มีแก่เขา    ไม่มีบาปมาถึงเขา</p><p>แม้หากบุคคลจะไปยังฝั่งขวาแห่งแม่น้ำคงคา   ฆ่าเอง   ใช้ให้ผู้อื่นฆ่า  ตัดเองใช้</p><p>ให้ผู้อื่นตัด   เบียดเบียนเอง   ใช้ให้ผู้อื่นเบียดเบียน   บาปที่มีการทำเช่นนั้นเป็น</p><p>เหตุ    ย่อมไม่มีแก่เขา     ไม่มีบาปมาถึงเขา     แม้หากบุคคลจะไปยังฝั่งซ้ายแห่ง</p><p>แม่น้ำคงคา   ให้เอง   ใช้ให้ผู้อื่นให้   บูชาเอง   ใช้ให้ผู้อื่นบูชา   บุญที่มีการทำ</p><p>เช่นนั้นเป็นเหตุ  ย่อมไม่มีแก่เขา ไม่มีบุญมาถึงเขา ด้วยการให้ทาน  การทรมาน</p><p>อินทรีย์   การสำรวมศีล   การกล่าวคำสัตย์   บุญย่อมไม่มีแก่เขา   ไม่มีบุญมาถึง</p><p>เขาดังนี้.</p><p>           [๒๙๘]  ดูก่อนสันทกะ    ในลัทธิท่านศาสดานี้     วิญญูชนย่อมเห็น</p><p>ตระหนักดังนี้ว่า   ท่านศาสดาผู้มีปกติกล่าวอย่างนี้     มีความเห็นอย่างนี้ว่า   เมื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 518</p><p>บุคคลทำเองใช้ให้ผู้อื่นทำ   ตัดเอง    ใช้ให้ผู้อื่นตัด   เบียดเบียนเอง   ใช้ให้ผู้อื่น</p><p>เบียดเบียน   ทำเขาให้เศร้าโศกเอง  ให้ผู้อื่นทำเขาให้เศร้าโศก  ทำเขาให้ลำบาก</p><p>เอง  ใช้ผู้อื่นให้ทำเขาให้ลำบาก  ให้ดิ้นรนเอง  ใช้ผู้อื่นทำเขาให้ดิ้นรน  ฆ่าสัตว์</p><p>ลักทรัพย์ตัดที่ต่อ  ปล้นไม่ให้เหลือ   ทำโจรกรรมในเรือนหลังเดียว   ซุ่มอยู่ที่</p><p>ทางเปลี่ยว   ทำชู้ภรรยาเขา   พูดเท็จ   ผู้ทำไม่ชื่อว่าทำบาป    แม้หากผู้ใดจะใช้</p><p>จักรซึ่งมีคมโดยรอบเหมือนมีดโกน   สังหารเหล่าสัตว์ในปถพีนี้ให้เป็นลานเนื้อ</p><p>อันเดียวกัน ให้เป็นกองเนื้ออันเดียวกัน  บาปที่มีการท่านั้นเป็นเหตุ   ย่อมไม่มี</p><p>แก่เขา  ไม่มีบาปมาถึงเขา  แม้หากบุคคลจะไปยังฝังขวาแห่งแม่น้ำคงคา   ฆ่าเอง</p><p>ใช้ให้ผู้อื่นฆ่า    ตัดเองใช้ให้ผู้อื่นตัด    เบียดเบียนเอง    ใช้ให้ผู้อื่นเบียดเบียน</p><p>บาปที่มีการทำเช่นนั้นเป็นเหตุ    ย่อมไม่มีแก่เขา    ไม่มีบาปมาถึงเขา    แม้หาก</p><p>บุคคลจะไปยังฝั่งซ้ายแห่งแม่น้ำคงคา   ให้เอง   ใช้ให้ผู้อื่นให้   บูชาเอง    ใช้ให้</p><p>ผู้อื่นบูชา   บุญที่มีการทำเช่นนั้นเป็นเหตุ    ย่อมไม่มีแก่เขา    ไม่มีบุญมาถึงเขา</p><p>ด้วยการให้ทาน  การทรมานอินทรีย์  การสำรวมศีล  การกล่าวคำสัตย์  บุญย่อม</p><p>ไม่มีแก่เขา    ไม่มีบุญมาถึงเขา     ดังนี้ถ้าคำของศาสดานี้เป็นคำจริง    กรรมใน</p><p>ลัทธินี้ที่เราไม่ไค้ทำเลยเป็นอันทำแล้ว      พรหมจรรย์ในลัทธินี้เราไม่ได้อยู่เลย</p><p>เป็นอันอยู่แล้ว    แม้เราทั้งสอง    เป็นผู้เสมอกัน     ถึงความเสมอกันในลัทธินี้ </p><p>เราไม่ได้กล่าวว่า      เราทั้งสองผู้ทำไม่ชื่อว่าทำบาป      ที่ยิ่งกว่ากันก็คือความที่</p><p>ท่านศาสดานี้เป็นผู้ประพฤติเปลือยกาย    เป็นคนศีรษะโล้น    ทำความเพียรใน</p><p>การเดินกระโหย่ง   ถอนผมและหนวด   เมื่อเราอยู่ครองเรือนนอนเบียดกับบุตร</p><p>ประพรมแก่นจันทน์เมืองกาสี     ทรงดอกไม้ของหอมและเครื่องลูบไล้     ยินดี</p><p>ทองและเงินอยู่    ก็จักเป็นผู้มีคติเสมอ ๆ   กับท่านศาสดานี้ในภพได้    เรานั้น</p><p>รู้อะไรเห็นอะไรอยู่    จึงจักประพฤติพรหมจรรย์ในศาสดานี้  วิญญูชนนั้นครั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 519</p><p>รู้ว่า    ลัทธินี้ไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ได้ดังนี้แล้ว     ย่อมเบื่อ</p><p>หน่ายหลีกไปจากพรหมจรรย์นั้น  ดูก่อนสันทกะ  ลัทธิอันไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่</p><p>พระพฤติพรหมจรรย์ได้   ที่วิญญูชนไม่พึงอยู่พระพฤติพรหมจรรย์   ถึงเมื่ออยู่</p><p>ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้   เป็นประการที่สองนี้แล</p><p>อันพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น   ผู้รู้  ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้ด้วย</p><p>พระองค์เองโดยชอบ   ตรัสไว้แล้ว.                                                   </p><p>           [๒๙๙]   ดูก่อนสันทกะ  อีกประการหนึ่ง  ศาสดาบางคนในโลกมีปกติ</p><p>กล่าวอย่างนี้    มีความเห็นอย่างนี้ว่าไม่มีเหตุไม่มีปัจจัยเพื่อความเศร้าหมองแห่ง</p><p>สัตว์ทั้งหลาย   สัตว์ทั้งหลายหาเหตุหาปัจจัยมิได้   ย่อรมเศร้าหมองเอง   ไม่มีเหตุ</p><p>ไม่มีปัจจัยเพื่อความบริสุทธิ์แห่งสัตว์ทั้งหลาย  สัตว์ทั้งหลายหาเหตุหาปัจจัยมิได้</p><p>ย่อมบริสุทธิ์เอง    ไม่มีกำลัง    ไม่มีความเพียร    ไม่มีเรี่ยวแรงของบุรุษ    ไม่มี</p><p>ความบากบั่นของบุรุษ    ไม่มีกำลัง  ไม่มีความเพียร  ไม่มีเรี่ยวแรงของบุรุษ  ไม่มี</p><p>ล้วนไม่มีอำนาจ   ไม่มีกำลัง   ไม่มีความเพียร  แปรไปตามเคราะห์ดีเคราะห์ร้าย</p><p>ตามความประจวบ   ตามความเป็นเอง    ย่อมเสวยสุขเสวยทุกข์ในอภิชาติทั้งหก</p><p>เท่านั้น  ดังนี้.</p><p>           [๓๐๐]   ดูก่อนสันทกะ    ในลัทธิของศาสดานั้น    วิญญูชนย่อมเห็น</p><p>ตระหนักดังนี้ว่า   ท่านศาสดาผู้มีปกติกล่าวอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า   ไม่</p><p>มีเหตุไม่มีปัจจัยเพื่อความเศร้าหมองแห่งสัตว์ทั้งหลาย       สัตว์ทั้งหลายหาเหตุ</p><p>หาปัจจัยมิได้ย่อมเศร้าหมองเอง   ไม่มีเหตุไม่มีปัจจัยเพื่อความบริสุทธิ์แห่งสัตว์</p><p>ทั้งหลาย   สัตว์ทั้งหลายหาเหตุหาปัจจัยมิได้ย่อมบริสุทธิ์เอง   ไม่มีกำลัง    ไม่มี</p><p>ความเพียร   ไม่มีเรี่ยวแรงของบุรุษ   ไม่มีความบากบั่นของบุรุษ    สัตว์ทั้งปวง</p><p>ปาณะทั้งปวง   ภูตะทั้งปวง  ชีวะทั้งปวง  ล้วนไม่มีอำนาจ  ไม่มีกำลัง  ไม่มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 520</p><p>ความเพียร   แปรไปตามเคราะห์ดีเคราะห์ร้าย   ตามความประจวบ     ตามความ</p><p>เป็นเอง   ย่อมเสวยสุข   เสวยทุกข์ในอภิชาติทั้งหกเท่านั้น  ดังนี้   ถ้าคำของท่าน</p><p>ศาสดานี้เป็นคำจริง   กรรมในลัทธินี้ที่เราไม่ได้ทำเลยเป็นอันทำแล้ว  พรหม-</p><p>จรรย์ในลัทธินี้ที่เราไม่ได้อยู่เลยเป็นอันอยู่แล้ว        แม้เราทั้งสองคือเราผู้ไม่ได้</p><p>กล่าวว่า   เราทั้งสองหาเหตุหาปัจจัยมิได้จักบริสุทธิ์เอง    ดังนี้     ก็ชื่อว่าเป็นผู้</p><p>เสมอ ๆ  กัน  ถึงความเป็นผู้เสมอกันในลัทธินี้    ที่ยังยิ่งกว่านั้นก็คือ    ความที่</p><p>ท่านศาสดานี้เป็นผู้ประพฤติเปลือยกาย    เป็นคนศีรษะโล้น    ทำความเพียรใน</p><p>การเดินกระโหย่ง   ถอนผมและหนวด   เมื่อเราอยู่ครองเรือนนอนเบียดกับบุตร</p><p>ประพรมแก่นจันทน์เมืองกาสี      ทรงดอกไม้ของหอมและเครื่องลูบไล้     ยินดี</p><p>ทองและเงินอยู่  ก็จักเป็นผู้มีคติเสมอ ๆ  กันกับท่านศาสดานี้ในภพหน้าได้  เรา</p><p>นั้นรู้อะไร  เห็นอะไรอยู่   จึงจักประพฤติพรหมจรรย์ในศาสดานี้  วิญญูชนนั้น</p><p>นั้นครั้นรู้ว่า    ลัทธินี้ไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ได้ดังนี้แล้ว</p><p>ย่อมเบื่อหน่ายหลีกไปจากพรหมจรรย์นั้น.</p><p>           ดูก่อนสันทกะ  ลัทธิอันไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์   ที่</p><p>วิญญูชนไม่พึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์เลย  ถึงเมื่ออยู่  ก็พึงยังกุศลธรรม เครื่อง</p><p>ออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้  เป็นประการที่สามนี้แล   อันพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>พระองค์นั้น    ผู้รู้  ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบตรัส</p><p>ไว้แล้ว.</p><p>           [๓๐๑]  ดูก่อนสันทกะ    อีกประการหนึ่ง     ศาสดาบางคนในโลกนี้</p><p>มีปกติกล่าวอย่างนี้   มีความเห็นอย่างนี้ว่า   สภาวะ ๗ กองเหล่านี้   ไม่มีใคร</p><p>ทำ  ไม่มีแบบอย่างอันใครทำ  ไม่มีใครนิรมิต  ไม่มีใครให้นิรมิต   เป็นหมัน</p><p>ตั้งอยู่มั่นคงดุจยอดภูเขา    ตั้งอยู่มั่นคงดุจเสาระเนียด   สภาวะ ๗  กองเหล่านั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 521</p><p>ไม่หวั่นไหว   ไม่แปรปรวน   ไม่เบียดเบียนกันและกัน    ไม่อาจให้เกิดสุขหรือ</p><p>ทุกข์   หรือทั้งสุขและทุกข์แก่กันและกัน   สภาวะ ๗  กองเป็นไฉน คือ กองดิน</p><p>กองน้ำ  กองไฟ   กองลม   สุข   ทุกข์  ชีวะเป็นที่ ๗   สภาวะ ๗  กองนี้  ไม่มี</p><p>ใครทำ   ไม่มีแบบอย่างอันใครทำ    ไม่มีใครนิรมิต   ไม่มีใครให้นิรมิต   เป็น</p><p>สภาวะยั่งยืน   ตั้งอยู่มั่นคงดุจยอดภูเขา   ตั้งอยู่มั่นคงดุจเสาระเนียด    สภาวะ ๗</p><p>กองเหล่านั้น   ไม่หวั่นไหว   ไม่แปรปรวน  ไม่เบียดเบียนกันและกัน   ไม่อาจ</p><p>ให้เกิดสุขหรือทุกข์หรือทั้งสุขทั้งทุกข์แก่กันและกัน  ผู้ฆ่าเองก็ดี   ผู้ใช้ให้ฆ่าก็ดี</p><p>ผู้ได้ยินก็ดี     ผู้กล่าวให้ได้ยินก็ดี     ผู้เข้าใจความก็ดี     ผู้ทำให้เข้าใจความก็ดี </p><p>ไม่มีในสภาวะ ๗   กองนั้น      เพราะแม้บุคคลจะเอาศัตราอย่างคมตัดศีรษะกัน</p><p>ก็ไม่ชื่อว่าใคร ๆ     ปลงชีวิตใคร ๆ  เป็นแต่ศัตราสอดไปในช่องแห่งสภาวะ  ๗</p><p>กองเท่านั้นดังนี้        ก็แต่กำเนิดที่เป็นประธาน  ๑,๔๐๖,๖๐๐  กรรม  ๕๐๐ </p><p>กรรม ๕  กรรม ๓ กรรม ๑  กรรมครึ่ง  ปฏิปทา  ๖๒  อันตรกัป  ๖๒  อภิชาติ</p><p>๖ ปุริสภูมิ ๘ อาชีวก ๔,๙๐๐ ปริพพาชก ๔,๙๐๐ นาคาวาส  ๔,๙๐๐  อินทรีย์</p><p>๒,๐๐๐  นรก  ๓,๐๐๐  รโชธาตุ  ๓๖  สัญญีครรภ์  ๗  อสัญญีครรภ์  ๗  นิคันถ-</p><p>ครรภ์ ๗  เทวดา ๗  มนุษย์  ๗  ปีศาจ  ๗  สระ  ๗  ปวุฏะ ๗  หิน  ๗  เหวใหญ่</p><p>๗ เหวน้อย   ๗๐๐  มหาสุบิน  ๗  สุบิน  ๗๐๐  มหากัป  ๘,๔๐๐,๐๐๐ เหล่านี้  ที่พาล</p><p>และบัณฑิตเร่ร่อนท่องเที่ยวไปแล้วจักทำที่สุดทุกข์ได้   ความสมหวังว่า   เราจัก</p><p>บ่มกรรมที่ยังไม่อำนวยผลให้อำนวยผล  หรือเราสัมผัสถูกต้องกรรมที่อำนวยผล</p><p>แล้ว   จักทำให้สุดสิ้นด้วยศีล    ด้วยพรต    ด้วยตบะ    หรือด้วยพรหมจรรย์นี้</p><p>ไม่มีในที่นั้น  สุขทุกข์ที่ทำให้มีที่สิ้นสุดได้   เหมือนตวงของให้หมดด้วยทะนาน</p><p>ย่อมไม่มีในสงสารด้วยอาการอย่างนี้เลย    ไม่มีความเสื่อม    ความเจริญ   ไม่มี</p><p>การเลื่อนขึ้นเลื่อนลง   พาลและบัณฑิตเร่ร่อนท่องเที่ยวไป    จักทำที่สุดทุกข์ได้</p><p>เอง   เหมือนกลุ่มด้ายที่บุคคลขว้างไป   ย่อมคลี่หมดไปเองฉะนั้น   ดังนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 522</p><p>           [๓๐๒]   ดูก่อนสันทกะ    ในลัทธิของศาสดานั้น    วิญญูชนย่อมเห็น</p><p>ตระหนักดังนี้ว่า   ท่านศาสดาผู้มีปกติกล่าวอย่างนี้    มีความเห็นอย่างนี้ว่า   ไม่</p><p>มีใครทำ   ไม่มีแบบอย่างอันใครทำ  ไม่มีใครนิรมิต  ไม่มีใครให้นิรมิต   เป็น</p><p>สภาวะยั่งยืน    ตั้งอยู่มั่นคงดุจยอดภูเขา   ตั้งอยู่มั่นคงดุจเสาระเนียด    สภาวะ  ๗</p><p>กอง   เหล่านั้น      ไม่หวั่นไหว    ไม่แปรปรวน   ไม่เบียดเบียนกันและกัน   ไม่</p><p>อาจให้เกิดสุขหรือทุกข์หรือทั้งสุขทั้งทุกข์แก่กันและกัน  สภาวะ๗ กองเป็นไฉน</p><p>คือ <strong>กองดิน  กองน้ำ   กองไฟ   กองลม  สุข  ทุกข์     ชีวะเป็นที่  ๗</strong></p><p>สภาวะ ๗  กองนี้   ไม่มีใครทำ   ไม่มีแบบอย่างอันใครทำ   ไม่มีใครนิรมิต  ไม่</p><p>มีใครให้นิรมิต   เป็นสภาวะยั่งยืน    ตั้งอยู่มั่นคงดุจยอดภูเขา    ตั้งอยู่มั่นคงดุจ</p><p>เสาระเนียด  สภาวะ  ๗  กองเหล่านั้น  ไม่หวั่นไหว  ไม่แปรปรวน  ไม่เบียด-</p><p>เบียนกันและกัน   ไม่อาจให้เกิดสุขหรือทุกข์หรือทั้งสุขทั้งทุกข์แก่กันและกัน  ผู้</p><p>ฆ่าเองก็ดี  ผู้ใช้ให้ฆ่าก็ดี   ผู้ได้ยินก็ดี  ผู้กล่าวให้ได้ยินก็ดี  ผู้เข้าใจความก็ดีผู้ทำ</p><p>ให้เข้าใจความก็ดีไม่มีในสภาวะ  ๗ กองนั้น เพราะแม้ว่าบุคคลจะเอาศัสตราอย่าง</p><p>คมตัดศีรษะกัน   ก็ไม่ชื่อว่าใคร ๆ  ปลงชีวิตใคร ๆ  เป็นแต่ศัสตราสอดไปตาม</p><p>ช่องแห่งสภาวะ ๗  กองเท่านั้นดังนี้     ก็แต่กำเนิดที่เป็นประธาน  ๑,๔๐๖,๖๐๐</p><p>กรรม ๕๐๐  กรรม   ๕   กรรม   ๓   กรรมครึ่ง ปฏิปทา ๖๒  อันตรกัป ๖๒</p><p>อภิชาติ ๖  ปุริสภูมิ ๘ อาชีวก ๔,๙๐๐ ปริพพาชก ๔,๙๐๐  นาคาวาส ๔,๙๐๐</p><p>อินทรีย์ ๒,๐๐๐  นรก ๓,๐๐๐  รโชธาตุ  ๓๖  สัญญีครรภ์  ๗  อสัญญีครรภ์  ๗</p><p>เทวดา ๗ มนุษย์ ๗ ปีศาจ ๗ สระ ๗ ปวุฏะ  ๗  หิน ๗ เหวใหญ่ ๗  เหวน้อย</p><p>๗๐๐  มหาสุบิน ๗  สุบิน  ๗๐๐  มหากัป  ๘,๔๐๐,๐๐๐  เหล่านี้  ที่พาลและบัณฑิต</p><p>เร่ร่อนท่องเที่ยวไปแล้วจักทำที่สุดทุกข์ได้    ความสมหวังว่าเราจักบ่มกรรมที่ยัง</p><p>ไม่อำนวยผลให้อำนวยผล     หรือเราสัมผัสถูกต้องกรรมที่อำนวยผลแล้ว     จัก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 523</p><p>ทำให้สุดสิ้นด้วยศีล   ด้วยพรต   ด้วยตบะ   หรือด้วยพรหมจรรย์นี้ไม่มีในที่นั้น</p><p>สุขทุกข์ที่ทำให้มีที่สิ้นสุดได้เหมือนตวงของให้หมดด้วยทะนานย่อมไม่มีในสงสาร</p><p>ด้วยอาการอย่างนี้เลย   ไม่มีความเสื่อม   ความเจริญ   ไม่มีการเลื่อนขึ้นเลื่อนลง</p><p>พาลและบัณฑิตเร่ร่อนท่องเที่ยวไป   จักทำที่สุดทุกข์ได้เอง    เหมือนกลุ่มด้ายที่</p><p>บุคคลขว้างไปย่อมคลี่หมดไปเอง   ฉะนั้น    ดังนี้.   ถ้าคำของท่านศาสดานี้เป็น</p><p>คำจริง   กรรมในลัทธินี้ที่เราไม่ได้ทำเลยเป็นอันทำแล้ว   พรหมจรรย์ในลัทธินี้</p><p>ที่เรามิได้อยู่เลยเป็นอันอยู่แล้ว   แม้เราทั้งสองคือเราผู้มีได้กล่าวว่า   เราทั้งสอง</p><p>เร่ร่อนท่องเที่ยวไปแล้วจักทำที่สุดทุกข์ได้ก็ดี     ก็ชื่อว่าเป็นผู้เสมอ ๆ กัน ถึง</p><p>ความเป็นผู้เสมอกันในลัทธินี้    ที่ยิ่งกว่ากันก็คือความที่ท่านศาสดานี้เป็นผู้ประ-</p><p>พฤติเปลือยกาย  เป็นคนศีรษะโล้น  ทำความเพียรในการเดินกระโหย่ง  ถอนผม</p><p>และหนวด   เมื่อเราอยู่ครองเรือนนอนเบียดกับบุตร   ประพรมแก่นจันทน์เมือง</p><p>กาสี   ทรงดอกไม้ของหอมและเครื่องลูบไล้   ยินดีทองและเงินอยู่   ก็จักเป็นผู้มี</p><p>คติเสมอ ๆ  กันกับท่านศาสดานี้ในภพหน้าได้  เรานั้นรู้อะไรเห็นอะไรอยู่  จึงจัก</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์ในศาสดานี้  วิญญูชนนั้นครั้นรู้ว่า  ลัทธินี้ไม่เป็นโอกาส</p><p>ที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ได้ดังนี้แล้ว   ย่อมเบื่อหน่ายหลีกไปจากพรหมจรรย์</p><p>นั้น    ดูก่อนสันทกะ    ลัทธิอันไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์    ที่</p><p>วิญญูชนไม่พึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์เลย    ถึงเมื่ออยู่ก็ยังกุศลธรรมเครื่องออก</p><p>ไปจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้      เป็นประการที่สี่นี้แล      อันพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>พระองค์นั้น ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ   ตรัส</p><p>ไว้แล้ว  ดูก่อนสันทกะ  ลัทธิสมัยอันไม่เป็นโอกาสที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์</p><p>ที่วิญญูชนไม่พึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์เลย    ถึงเมื่ออยู่   ก็ยังกุศลธรรมเครื่อง</p><p>ออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้    สี่ประการนี้แล    อันพระผู้มีพระภาคเจ้า   ผู้รู้</p><p>ผู้เห็นเป็นพระอรหันต์ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบพระองค์นั้น  ตรัสไว้แล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 524</p><p>           [๓๐๓]  ท่านพระอานนท์      ข้อที่พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้นผู้รู้</p><p>ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ  ตรัสลัทธิอันไม่เป็น</p><p>โอกาสที่จะอยู่ประพฤติพรหมจรรย์สี่ประการ       ที่วิญญูชนไม่พึงอยู่ประพฤติ-</p><p>พรหมจรรย์เลย     ถึงเมื่ออยู่ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จ</p><p>ไม่ได้นี้  น่าอัศจรรย์ ท่านพระอานนท์ ไม่เคยมี ท่านพระอานนท์  ก็พรหมจรรย์</p><p>อันเว้นความยินดีสี่ประการ    ที่วิญญูชนไม่พึงอยู่พระพฤติพรหมจรรย์เลย  ถึง</p><p>เมื่ออยู่ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้เหล่านั้น    อัน</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง</p><p>โดยชอบ  พระองค์นั้นตรัสไว้แล้ว  เป็นไฉน.</p><p>           [๓๐๔]  ดูก่อนสันทกะ  ศาสดาบางคนในโลกนี้   ตั้งตนเป็นสัพพัญญู</p><p>รู้เห็นธรรมทั้งปวง   ปฏิญาณความรู้ความเห็นอันไม่มีส่วนเหลือว่า   เมื่อเราเดิน</p><p>อยู่ก็ดี   หยุดอยู่ก็ดี   หลับแล้วก็ดี   ตื่นอยู่ก็ดี  ความรู้ความเห็นปรากฏเสมอเป็น</p><p>นิจ   ศาสดานั้นเข้าไปเรือนว่างบ้าง   ไม่ได้ก้อนข้าวบ้าง   สุนัขกัดเอาบ้าง    พบ</p><p>ม้าดุบ้าง   พบโคดุบ้าง   ถามถึงชื่อบ้าง   โคตรบ้าง  ของหญิงบ้าง   ของชายบ้าง</p><p>ถามถึงชื่อบ้าง  หนทางบ้าง  ของบ้านบ้าง   ของนิคมบ้าง   เมื่อถูกถามว่านี่อะไร</p><p>ก็ตอบเขาว่า     เราเข้าไปยังเรือนว่างด้วยกิจที่เราจำต้องเข้าไป      เราไม่ได้ก้อน</p><p>ข้าวด้วยเหตุที่เราไม่ควรได้   เราเป็นผู้ถูกสุนัขกัดด้วยเหตุที่ควรถูกกัด    เราพบ</p><p>ช้างดุด้วยเหตุที่ควรพบ   เราถามถึงชื่อบ้าง   โคตรบ้าง   ของหญิงบ้าง  ของชาย</p><p>บ้าง  ด้วยเหตุที่ควรถาม  เราถามถึงชื่อบ้าง   ทางบ้าง   ของบ้านบ้าง   ของนิคม</p><p>บ้าง   ด้วยเหตุที่ควรถาม.</p><p>           ดูก่อนสันทกะ    ในพรหมจรรย์ของศาสดานั้น    วิญญูชนย่อมทราบ</p><p>ตระหนักดังนี้ว่า  ท่านศาสดาซึ่งตั้งตัวเป็นสัพพัญญู   รู้เห็นธรรมทั้งปวง   ปฏิ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 525</p><p>ญาณความรู้ความเห็นอันไม่มีส่วนเหลือว่า    เมื่อเราเดินอยู่ก็ดี     หยุดอยู่ก็ดี</p><p>หลับแล้วก็ดี   ตื่นอยู่ก็ดี   ความรู้ความเห็นปรากฏเสมอเป็นนิจ    ศาสดานั้นเข้า</p><p>ไปยังเรือนว่างบ้าง   ไม่ได้ก้อนข้าวบ้าง   สุนัขกัดบ้าง   พบช้างดุบ้าง   พบม้าดุ</p><p>บ้าง   พบโคดุบ้าง   ถามชื่อบ้าง   โคตรบ้าง   ของหญิงบ้าง   ของชายบ้าง   ถาม</p><p>ถึงชื่อบ้าง   หนทางบ้าง   ของบ้านบ้าง   ของนิคมบ้าง   ศาสดานั้นเมื่อถูกถามว่า</p><p>นี่อะไร   ก็ตอบเขาว่า   เราเข้าไปยังเรือนว่างด้วยกิจที่เราจำต้องเข้าไป   เราไม่</p><p>ได้ก้อนข้าวด้วยเหตุที่เราไม่ควรได้      เราเป็นผู้ถูกสุนัขกัดด้วยเหตุที่ควรถูกกัด</p><p>เราพบช้างดุด้วยเหตุที่ควรพบ    เราพบม้าดุด้วยเหตุที่ควรพบ   เราพบโคดุด้วย</p><p>เหตุที่ควรพบ  เราถามถึงชื่อบ้าง  โคตรบ้าง   ของหญิงบ้าง   ของชายบ้าง   ด้วย</p><p>เหตุที่ควรถาม    เราถามถึงชื่อบ้าง    หนทางบ้าง   ของบ้านบ้าง  ของนิคมบ้าง</p><p>ด้วยเหตุที่ควรถาม   ดังนี้   วิญญูชนครั้นรู้ว่า  พรหมจรรย์นี้เว้นจากความยินดี</p><p>ดังนี้แล้ว  ย่อมเบื่อหน่ายหลีกไปเสียจากพรหมจรรย์นั้น   ดูก่อนสันทกะ  พรหม-</p><p>จรรย์อันเว้นจากความยินดี    ที่วิญญูชนไม่พึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์เลย  ถึง</p><p>เมื่ออยู่ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้    ประการที่หนึ่ง</p><p>นี้แลอันพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้รู้  ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้ด้วยพระองค์</p><p>เองโดยชอบพระองค์นั้น   ตรัสไว้แล้ว.                                           </p><p>           [๓๐๕]  ดูก่อนสันทกะ     อีกประการหนึ่ง    ศาสดาบางคนในโลกนี้</p><p>เป็นผู้เชื่อถือการฟังตามกัน   เป็นผู้เชื่อว่าจริงด้วยการฟังตามกัน   ศาสดานั้นจึง </p><p>แสดงธรรมโดยฟังตามกัน   โดยสืบๆ กันมาว่าอย่างนั้นๆ โดยอ้างตำรา   ดูก่อน</p><p>สันทกะ   ก็เมื่อศาสดาเชื่อถือการฟังตามกัน    เชื่อว่าจริงด้วยการฟังตามกันแล้ว</p><p>ย่อมมีการฟังดีบ้าง  มีการฟังชั่วบ้าง   เป็นอย่างนั้นบ้าง   เป็นอย่างอื่นบ้าง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 526</p><p>           ดูก่อนสันทกะ     ในพรหมจรรย์ของศาสดานั้น     วิญญูชนย่อมทราบ</p><p>ตระหนักดังนี้ว่า   ท่านศาสดานี้เป็นผู้เชื่อถือการฟังตามกัน    เชื่อว่าจริงด้วยการ</p><p>ฟังตามกัน   ท่านศาสดาผู้นั้นแสดงธรรมโดยการฟังตามกัน    โดยสืบ ๆ กันมา</p><p>ว่าอย่างนั้น ๆ โดยอ้างตำรา      ก็เมื่อศาสดาเชื่อถือการฟังตามกัน     เชื่อว่าจริง</p><p>ด้วยการฟังตามกันแล้ว   ย่อมมีการฟังดีบ้าง   การฟังชั่วบ้าง    เป็นอย่างนั้นบ้าง</p><p>เป็นอย่างอื่นบ้าง   ดังนี้    วิญญูชนนั้นครั้นรู้ว่าพรหมจรรย์นี้เว้นจากความยินดี</p><p>ดังนี้แล้ว ย่อมเบื่อหน่ายหลีกไปเสียจากพรหมจรรย์นั้น  ดูก่อนสันทกะ  พรหม-</p><p>จรรย์อันเว้นจากความยินดีที่วิญญูชนไม่พึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์เลย   ถึงเมื่อ</p><p>อยู่ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้    ประการที่สองนี้แล </p><p>อันพระผู้มีพระภาคเจ้า   ผู้รู้  ผู้เห็น   เป็นพระอรหันต์    ตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง</p><p>โดยชอบพระองค์นั้น  ตรัสไว้แล้ว.</p><p>           [๓๐๖]  ดูก่อนสันทกะ  อีกประการหนึ่ง  ศาสดาบางคนในโลกนี้เป็น</p><p>ผู้ใช้ความตรึก    เป็นผู้ใช้ความพิจารณา    ศาสดานั้นจึงแสดงธรรมตามปฏิภาณ</p><p>ของตนเทียบเหตุตามความที่ตนตรึก    คล้อยตามความที่ตนพิจารณา    ดูก่อน</p><p>สันทกะ   ก็เมื่อศาสดาใช้ความตรึก   ใช้ความพิจารณาแล้ว   ก็ย่อมมีความตรึกดี</p><p>บ้าง   ความตรึกชั่วบ้าง   เป็นอย่างนั้นบ้าง   เป็นอย่างอื่นบ้าง.</p><p>           ดูก่อนสันทกะ     ในพรหมจรรย์ของศาสดานั้น     วิญญูชนย่อมทราบ</p><p>ตระหนักดังนี้ว่า   ท่านศาสดาจารย์นี้เป็นผู้ใช้ความตรึก  เป็นผู้ใช้ความพิจารณา</p><p>ท่านศาสดาจารย์นั้นย่อมแสดงธรรมตามปฏิภาณของตนเทียบเหตุตามความที่ตน</p><p>ตรึก   คล้อยตามความที่ตนพิจารณา   ก็เมื่อศาสดาเป็นผู้ใช้ความตรึก   ใช้ความ</p><p>พิจารณาแล้ว    ก็ย่อมมีความตรึกดีบ้าง    ความตรึกชั่วบ้าง    เป็นอย่างนั้นบ้าง</p><p>เป็นอย่างอื่นบ้าง   วิญญูชนนั้น    ครั้นรู้ว่าพรหมจรรย์นี้เว้นจากความยินดีดังนี้</p><p>แล้ว   ย่อมเบื่อหน่ายหลีกไปเสียจากพรหมจรรย์นั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 527</p><p>           ดูก่อนสันทกะ     พรหมจรรย์อันเว้นจากความยินดีที่วิญญูชนไม่พึง</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์เลย    ถึงเมื่ออยู่    ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์</p><p>ให้สำเร็จไม่ได้  ประการที่สามนี้แล  อันพระผู้มีพระภาคเจ้า   ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็น</p><p>พระอรหันต์   ตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง  โดยชอบพระองค์นั้น   ตรัสไว้แล้ว.</p><p>           [๓๐๗]   ดูก่อนสันทกะ อีกประการหนึ่ง ศาสดาบางคนในโลกนี้   เป็น</p><p>คนเขลางมงาย    เพราะเป็นคนเขลา    เพราะเป็นคนงมงาย    ศาสดานั้นเมื่อถูก</p><p>ถามปัญหาอย่างนั้น ๆ  ย่อมถึงความส่ายวาจา  คือตอบดิ้นได้ไม่ตายตัวว่า  ความ</p><p>เห็นของเราว่าอย่างนี้ก็มิใช่  อย่างนั้นก็มิใช่   อย่างอื่นก็มิใช่  ไม่ใช่ก็มิใช่  มิใช่</p><p>ไม่ใช่ก็มิใช่ดังนี้   ดูก่อนสันทกะ   ในพรหมจรรย์ของศาสดานั้น   วิญญูชนย่อม</p><p>ทราบตระหนักดังนี้ว่า    ท่านศาสดานี้เป็นคนเขลางมงาย    เพราะเป็นคนเขลา</p><p>เพราะเป็นคนงมงาย   ศาสดานั้นเมื่อถูกถามปัญหาอย่างนั้น ๆ ย่อมถึงความส่าย</p><p>วาจา   คือตอบดิ้นได้ไม่ตายตัวว่า   ความเห็นของเราว่าอย่างนี้ก็มิใช่    อย่างนั้น</p><p>ก็มิใช่    อย่างอื่นก็มิใช่   ไม่ใช่ก็มิใช่   มิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่   ดังนี้   วิญญูชนนั้น</p><p>ครั้นรู้ว่าพรหมจรรย์นี้เว้นจากความยินดีดังนี้แล้ว  ย่อมเบื่อหน่ายหลีกไปเสียจาก</p><p>พรหมจรรย์นั้น  ดูก่อนสันทกะ  พรหมจรรย์อันเว้นจากความยินดี  ที่วิญญูชน</p><p>ไม่พึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์เลย  ถึงเมื่ออยู่   ก็ยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจาก</p><p>ทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้    ประการที่สี่นี้แล    อันพระผู้มีพระภาคเจ้า    ผู้รู้   ผู้เห็น</p><p>เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบพระองค์นั้น  ตรัสไว้แล้ว</p><p>           ดูก่อนสันทกะ  พรหมจรรย์อันเว้นจากความยินดี  ที่วิญญูชนไม่พึงอยู่</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์เลย  ถึงเมื่ออยู่  ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้</p><p>สำเร็จไม่ได้   สี่ประการนี้แล   อันพระผู้มีพระภาคเจ้า   ผู้รู้   ผู้เห็น   เป็นพระ-</p><p>อรหันต์   ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบพระองค์นั้น    ตรัสไว้แล้ว.               </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 528</p><p>           [๓๐๘]  ท่านพระอานนท์     ข้อที่พรหมจรรย์อันเว้นจากความยินดีสี่</p><p>ประการนั้นแหละ อันพระผู้มีพระภาคเจ้า  ผู้รู้  ผู้เห็น  เป็นพระอรหันต์  ตรัส</p><p>รู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ   พระองค์นั้น   ตรัสว่าเป็นพรหมจรรย์เว้นจากความ</p><p>ยินดี  ที่วิญญูชนไม่พึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์เลย  ถึงเมื่ออยู่  ก็พึงยังกุศลธรรม</p><p>เครื่องออกจากทุกข์ให้สำเร็จไม่ได้นี้    น่าอัศจรรย์   ไม่เคยมี   ท่านพระอานนท์</p><p>ก็ศาสดานั้นมีปรกติกล่าวอย่างไร    บอกอย่างไร    ในพรหมจรรย์ที่วิญญูชนพึง</p><p>อยู่โดยส่วนเดียว  และเมื่ออยู่   ก็ยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จได้.</p><p>                                        <strong>ว่าด้วยณาน  ๔</strong></p><p>           [๓๐๙]  ดูก่อนสันทกะ    พระตถาคตเสด็จอุบัติในโลกนี้  เป็นพระ-</p><p>อรหันต์ตรัสรู้เองโดยชอบ   ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ  เสด็จไปดีแล้ว  ทรง</p><p>รู้แจ้งโลก   เป็นสารถีฝึกบุรุษที่ควรฝึก  ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า  เป็นศาสดาของเทวดา</p><p>และมนุษย์ทั้งหลาย   เป็นผู้เบิกบานแล้ว   เป็นผู้จำแนกพระธรรม   พระตถาคต</p><p>พระองค์นั้นทรงทำโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก  มารโลก  พรหมโลกให้แจ้งชัดด้วย</p><p>พระปัญญาอันยิ่งของพระองค์เอง  แล้วทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์</p><p>เทวดาและมนุษย์ให้รู้ตาม    ทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น    งามในท่ามกลาง</p><p>งามในที่สุด  ประกาศพรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถ  พร้อมทั้งพยัญชนะ  บริสุทธิ์</p><p>บริบูรณ์สิ้นเชิง  คฤหบดีหรือบุตรคฤหบดี  หรือผู้เกิดเฉพาะในตระกูลใดตระกูล</p><p>หนึ่ง  ย่อมฟังธรรมนั้น    ครั้นฟังแล้ว   ได้ศรัทธาในพระตถาคต   เขาประกอบ</p><p>ด้วยการได้ศรัทธานั้น  ย่อมเห็นตระหนักว่า  ฆราวาสคับแคบ   เป็นทางมาแห่ง</p><p>ธุลี    บรรพชาเป็นทางปลอดโปร่ง    การที่บุคคลอยู่ครองเรือน    จะประพฤติ-</p><p>พรหมจรรย์ให้บริบูรณ์    ให้บริสุทธิ์โดยส่วนเดียวดุจสังข์ขัด    ไม่ใช่ทำได้ง่าย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 529</p><p>ถ้ากระไร เราพึงปลงผมและหนวด นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์ออกบวชเป็นบรรพชิต</p><p>สมัยต่อมา    เขาละกองโภคสมบัติน้อยใหญ่ ละเครือญาติน้อยใหญ่  ปลงผมและ</p><p>หนวด   นุ่งผ้ากาสาวพัสตร์ออกบวชเป็นบรรพชิต   เมื่อบวชแล้วเป็นผู้ถึงพร้อม</p><p>ด้วยสิกขาและสาชีพของภิกษุทั้งหลาย   ละการฆ่าสัตว์    เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์</p><p>วางทัณฑะ  วางศัสตราแล้ว   มีความละอาย   มีความเอ็นดู   มีความกรุณา   หวัง</p><p>ประโยชน์แก่สัตว์ทั้งปวงอยู่   ละการลักทรัพย์  เว้นขาดจากการลักทรัพย์  รับแต่</p><p>ของที่เขาให้   ต้องการแต่ของที่เขาให้   ไม่ประพฤติตนเป็นขโมย   เป็นผู้สะอาด</p><p>ละกรรมเป็นข้าศึกแก่พรหมจรรย์     ประพฤติพรหมจรรย์    ประพฤติห่างไกล</p><p>เว้นจากเมถุนอันเป็นกิจของชาวบ้าน    ละการพูดเท็จ    เว้นขาดจากการพูดเท็จ</p><p>พูดแต่ความจริง   ดำรงสัตย์   พูดเป็นหลักฐาน    ควรเชื่อได้   ไม่พูดลวงโลก</p><p>ละคำส่อเสียด      เว้นขาดจากคำส่อเสียด  ฟังจากข้างนี้แล้วไม่ไปบอกข้างโน้น</p><p>เพื่อให้คนหมู่นี้แตกร้าวกัน    หรือฟังจากข้างโน้น     แล้วไม่มาบอกข้างนี้   เพื่อ</p><p>ให้คนหมู่โน้นแตกร้าวกัน  สมานคนที่แตกร้าวกันแล้วบ้าง  ส่งเสริมคนที่พร้อม</p><p>เพรียงกันแล้วบ้าง    ชอบคนผู้พร้อมเพรียงกัน    ยินดีในคนผู้พร้อมเพรียงกัน</p><p>ละคำหยาบ    เว้นขาดจากคำหยาบ    กล่าวแต่คำที่ไม่มีโทษ  เพราะหู  ชวนให้</p><p>รักจับใจ    เป็นของชาวเมือง    คนส่วนมากรักใคร่พอใจ    ละคำเพ้อเจ้อ    เว้น</p><p>ขาดจากคำเพ้อเจ้อ  พูดถูกกาล  พูดแต่คำที่เป็นจริง  พูดอิงอรรถ  พูดอิงธรรม</p><p>พูดอิงวินัย พูดแต่คำมีหลักฐาน มีที่อ้างอิง    มีที่กำหนด  ประกอบด้วยประโยชน์</p><p>โดยกาลอันควร   เว้นขาดจากการพรากพืชคามและภูตคาม   ฉันหนเดียว   เว้น</p><p>การฉันในราตรี    งดจากการฉันในเวลาวิกาล    เว้นขาดจากการฟ้อนรำขับร้อง</p><p>การประโคมดนตรี     และดูการเล่นอันเป็นข้าศึกแก่กุศล     เว้นขาดจากการทัด</p><p>ทรงประดับและตกแต่งร่างกาย   ด้วยดอกไม้ของหอมและเครื่องประเทืองผิวอัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 530</p><p>เป็นฐานแห่งการแต่งตัว    เว้นขาดจากการนั่งนอนบนที่นั่ง    ที่นอนอันสูงใหญ่</p><p>เว้นขาดจากการรับทองและเงิน     เว้นขาดจากการรับธัญชาติดิบ     เว้นขาดจาก</p><p>การรับเนื้อดิบ   เว้นขาดจากการรับสตรีและกุมารี   เว้นขาดจากการรับทาสีและ</p><p>ทาส    เว้นขาดจากการรับแพะและแกะ    เว้นขาดจากการรับไก่และสุกร    เว้น</p><p>ขาดจากการรับช้าง    วัว    ม้า    และ    ลา    เว้นขาดจากการรับไร่นาและที่ดิน</p><p>เว้นขาดจากการประกอบทูตกรรมและการรับใช้  เว้นขาดจากการซื้อและการขาย</p><p>เว้นขาดจากการฉ้อโกงด้วยตาชั่ง     การโกงด้วยของปลอม        และการโกงด้วย</p><p>เครื่องตวงวัด     เว้นขาดจากการรับสินบน    การล่อลวง    และการตลบตะแลง</p><p>เว้นขาดจากการตัด   การฆ่า   การจองจำ   การตีชิง   การปล้นและกรรโชก  เธอ</p><p>เป็นผู้สันโดษ   ด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย   ด้วยบิณฑบาตเป็นเครื่องบริหาร</p><p>ท้อง   เธอจะไปทางทิศาภาคใด ๆ ก็ถือไปได้เอง  นกมีปีกจะบินไปทางทิศาภาค</p><p>ใด ๆ ก็มีแต่ปีกของตัวเองเป็นภาระบินไปฉันใด  ภิกษุก็ฉันนั้น  เป็นผู้สันโดษ</p><p>ด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย ด้วยบิณฑบาต เป็นเครื่องบริหารท้อง เธอจะไป</p><p>ทางทิศาภาคใด ๆ ก็ถือไปได้เอง    เธอเห็นรูปด้วยจักษุแล้ว   ไม่ถือนิมิต   ไม่</p><p>ถืออนุพยัญชนะ   เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์ที่เมื่อไม่สำรวมแล้ว    จะ</p><p>เป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามก  คือ  อภิชฌาและโทมนัสครอบงำ  ชื่อว่ารักษา</p><p>จักขุนทรีย์  เธอฟังเสียงด้วยหู. . .  ดมกลิ่นด้วยจมูก. . .  ล้มรสด้วยลิ้น. . .  ถูก</p><p>ต้องโผฏฐัพพะด้วยกาย . . .  รู้แจ้งธรรมารมณ์ด้วยใจแล้วไม่ถือนิมิต  ไม่ถืออนุ-</p><p>พยัญชนะ    เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์ที่เมื่อไม่สำรวมแล้วจะเป็นเหตุ</p><p>ให้อกุศลธรรมอันลามก    คืออภิชฌาและโทมนัสครอบงำนั้น    ชื่อว่ารักษา</p><p>มนินทรีย์   ชื่อว่าถึงความสำรวมในมนินทรีย์   ภิกษุประกอบด้วยอินทรีย์สังวร</p><p>อันเป็นอริยะเช่นนี้    ย่อมได้เสวยสุขอันบริสุทธิ์    ไม่ระคนด้วยกิเลสเฉพาะตน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 531</p><p>เธอย่อมทำความรู้สึกตัวในการก้าวไป   ในการถอยกลับ    ย่อมทำความรู้สึกตัว</p><p>ในการแล   ในการเหลียว    ย่อมทำความรู้สึกตัว    ในการคู้เข้า    ในการเหยียด</p><p>ออก   ย่อมทำความรู้สึกตัว   ในการทรงสังฆาฏิ   บาตรและจีวร    ย่อมทำความ</p><p>รู้สึกตัว   ในการฉัน   การดื่ม   การเคี้ยว   การลิ้ม    ย่อมทำความรู้สึกตัวในการ</p><p>ถ่ายอุจจาระ   ปัสสาวะ   ย่อมทำความรู้สึกตัวในการเดิน   การยืน   การนั่ง   การ</p><p>หลับ  การตื่น  การพูด  การนิ่ง  ภิกษุนั้นประกอบด้วยศีลขันธ์  อินทรีย์สังวร</p><p>สติสัมปชัญญะและสันโดษ   อันเป็นอริยะเช่นนี้แล้ว    ย่อมเสพเสนาสนะอันสงัด</p><p>คือ   ป่า   โคนไม้   ภูเขา   ซอกเขา   ถ้ำ   ป่าช้า   ป่าชัฏ   ที่แจ้ง   ลอมฟาง  ใน</p><p>กาลภายหลังภัต   เธอกลับจากบิณฑบาตแล้ว   นั่งคู้บัลลังก์ตั้งกายตรง   ดำรงสติ</p><p>ไว้เฉพาะหน้า   เธอละความโลภในโลก   มีใจปราศจากความโลภอยู่   ย่อมชำระ</p><p>จิตให้บริสุทธิ์จากความโลภ  ละความประทุษร้าย  คือ  พยาบาท  ไม่คิดพยาบาท</p><p>มีความกรุณา     หวังประโยชน์แก่สัตว์ทั้งปวงอยู่     ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จาก</p><p>ความประทุษร้ายคือพยาบาท   ละถีนมิทธะแล้ว   เป็นผู้ปราศจากถีนมิทธะ   มี</p><p>ความกำหนดหมายอยู่ที่แสงสว่าง  มีสติสัมปชัญญะอยู่   ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์</p><p>จากถีนมิทธะ  ละอุทธัจจกุกกุจจะ   เป็นผู้ไม่ฟุ้งซ่าน   มีจิตสงบ  ณ  ภายในอยู่ </p><p>ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากอุทธัจจกุจจะ  ละวิจิกิจฉา  เป็นผู้ข้ามวิจิกิจฉา  ไม่มี</p><p>ความสงสัยในกุศลธรรมทั้งหลายอยู่  ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากวิจิกิจฉา  ภิกษุ</p><p>นั้นครั้นละนิวรณ์ทั้งห้าเหล่านี้    อันเป็นเครื่องเศร้าหมองใจ   ทำปัญญาให้ถอย</p><p>กำลังแล้ว   เธอสงัดจากกาม   สงัดจากอกุศลธรรม  บรรลุปฐมฌาน  มีวิตก  มี</p><p>วิจาร   มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่   ดูก่อนสันทกะ   ก็สาวกย่อมบรรลุคุณวิเศษ</p><p>อันโอฬารเห็นปานนี้     ในศาสดาใด    วิญญูชนพึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ใน</p><p>ศาสดานั้นโดยส่วนเดียว   และเมื่ออยู่    ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์</p><p>ให้สำเร็จได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 532</p><p>           ดูก่อนสันทกะ  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุบรรลุทุติยฌาน  มีความผ่องใส</p><p>แห่งจิตในภายใน  เป็นธรรมเอกผุดขึ้น   ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร   เพราะวิตกวิจาร</p><p>สงบไปมีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่   ดูก่อนสันทกะ   ก็สาวกย่อมบรรลุคุณวิเศษ</p><p>อันโอฬาร   เห็นปานนั้น  ในศาสดาใด  วิญญูชนพึงอยู่พระพฤติพรหมจรรย์ใน</p><p>ศาสดานั้นโดยส่วนเดียว    และเมื่ออยู่   ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์</p><p>ให้สำเร็จได้.</p><p>           ดูก่อนสันทกะ  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุมีอุเบกขา  มีสติสัมปชัญญะ   และ</p><p>เสวยสุขด้วยนามกาย    เพราะปีติสิ้นไป    บรรลุตติยฌาณที่พระอริยเจ้าทั้งหลาย</p><p>สรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้   เป็นผู้มีอุเบกขา   มีสติอยู่เป็นสุข    ดูก่อนสันทกะ</p><p>ก็สาวกย่อมบรรลุคุณวิเศษอันโอฬารเห็นปานนี้   ในศาสดาใด   วิญญูชนพึงอยู่</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์ในศาสดานั้นโดยส่วนเดียว  และเมื่ออยู่   ก็พึงยังกุศลธรรม</p><p>เครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จได้.</p><p>           ดูก่อนสันทกะ    อีกประการหนึ่ง   ภิกษุบรรลุจตุตถฌาน   ไม่มีทุกข์</p><p>ไม่มีสุข    เพราะละทุกข์ละสุข   และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้    มีอุเบกขา</p><p>เป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่  ดูก่อนสันทกะ   ก็สาวกย่อมบรรลุคุณวิเศษอันโอฬาร</p><p>เห็นปานนี้ในศาสดาใด     วิญญูชนพึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ในศาสดานั้นโดย</p><p>ส่วนเดียว   และเมื่ออยู่   ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จได้.</p><p>                                              <strong>วิชชา  ๓</strong></p><p>           [๓๑๐]   ภิกษุนั้น    เมื่อจิตเป็นสมาธิ    บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว   ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส    อ่อน    ควรแก่การงาน    ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้แล้ว</p><p>ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อปุพเพนิวาสานุสสติญาณ  เธอย่อมระลึกชาติก่อนได้เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 533</p><p>อันมาก    คือระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง    สองชาติบ้าง    สามชาติบ้าง    สี่ชาติบ้าง</p><p>ห้าชาติบ้าง   สิบชาติบ้าง   ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติบ้าง   สี่สิบชาติบ้าง    ห้า-</p><p>สิบชาติบ้าง   ร้อยชาติบ้าง   พันชาติบ้าง  แสนชาติบ้าง   ตลอดสังวัฏกัปเป็นอัน</p><p>มากบ้าง  ตลอดวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง  ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง  ว่า</p><p>ในภพโน้นเรามีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น ๆ  มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหาร</p><p>อย่างนั้น   เสวยสุข   เสวยทุกข์อย่างนั้น  ๆ มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติ- </p><p>จากภพนั้นแล้ว   ได้ไปเกิดในภพโน้น  แม้ในภพนั้น  เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น   มี</p><p>โคตรอย่างนั้น    มีผิวพรรณอย่างนั้น    มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่าง</p><p>นั้น ๆ มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น     ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว    ได้มาเกิดในภพนี้</p><p>เธอย่อมระลึกชาติก่อนได้เป็นอันมาก   พร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วย</p><p>ประการฉะนี้   ดูก่อนสันทกะ    ก็สาวกย่อมบรรลุคุณวิเศษอันโอฬารเห็นปานนี้</p><p>ในศาสดาใด      วิญญูชนพึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ในศาสดานั้นโดยส่วนเดียว</p><p>และเมื่ออยู่    ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จได้.</p><p>            ภิกษุนั้น   เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส   ปราศจาก</p><p>อุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้แล้ว    ย่อมโน้ม</p><p>น้อมจิตไปเพื่อจุติและอุปบัติของสัตว์ทั้งหลาย  เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ  กำลัง</p><p>อุปบัติ   เลว   ประณีต   มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม  ได้ดี   ตกยาก   ด้วย</p><p>ทิพยจักษุอันบริสุทธิ์  ล่วงจักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม</p><p>ว่า  สัตว์เหล่านั้น     ประกอบด้วยกายทุจริต    วจีทุจริต   มโนทุจริต   ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้า   เป็นมิจฉาทิฏฐิ   ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ   เมื่อตาย</p><p>ไป   เขาเข้าถึงอบาย   ทุคติ  วินิบาต   นรก   ส่วนสัตว์เหล่านั้นประกอบด้วยกาย</p><p>สุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต   ไม่ติเตียนพระอริยเจ้า   เป็นสัมมาทิฏฐิ   ยึดถือ</p><p>การกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ  เมื่อตายไป  เขาเข้าถึงสุคติ  โลกสวรรค์  ดังนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 534</p><p>เธอย่อมเห็นหมู่สัตว์กำลังจุติ  กำลังอุปบัติ   เลว   ประณีต   มีผิวพรรณดี   มี</p><p>ผิวพรรณทราม  ได้ดี  ตกยาก  ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์  ล่วงจักษุของมนุษย์</p><p>ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม  ด้วยประการฉะนี้  ดูก่อนสันทกะ ก็สาวก</p><p>ย่อมบรรลุคุณวิเศษอันโอฬารเห็นปานนี้  ในศาสดาใด   วิญญูชนพึงอยู่ประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์ในศาสดานั้นโดยส่วนเดียว    และเมื่ออยู่    ก็พึงยังกุศลธรรมเครื่อง</p><p>ออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จได้.</p><p>           ดูก่อนสันทกะ  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุนั้น    เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์ </p><p>ผ่องแผ้วไม่มีกิเลส   ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน    ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น       ไม่</p><p>หวั่นไหวอย่างนี้แล้ว    ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่ออาสวักขยญาณ  ย่อมรู้ชัดตาม</p><p>ความเป็นจริงว่า  นี้ทุกข์  นี้ทุกขสมุทัย  นี้ทุกขนิโรธ  นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา</p><p>นี้อาสวะ  นี้อาสวสมุทัย   นี้อาสวนิโรธ   นี้อาสวนิโรธคามินีปฏิปทา   เมื่อเธอรู้</p><p>อย่างนี้   จิตย่อมหลุดพ้น   แม้จากกามาสวะ  แม้จากภวาสวะ  แม้จากอวิชชาสวะ</p><p>เมื่อจิตหลุดพ้นแล้ว   ก็มีญาณว่าหลุดพ้นแล้ว  รู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว  พรหมจรรย์</p><p>อยู่จบแล้ว   กิจที่ควรทำ  ทำเสร็จแล้ว   กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี  ดูก่อน</p><p>สันทกะ  ก็สาวกย่อมบรรลุ  คุณวิเศษอันโอฬารเห็นปานนี้   ในศาสดาใด  วิญญู</p><p>ซนพึงอยู่ประพฤติพรหมจรรย์   ในศาสดานั้นโดยส่วนเดียว   และเมื่ออยู่   ก็พึง</p><p>ยังกุศลธรรมเครื่องออกไปจากทุกข์ให้สำเร็จได้.                          </p><p>        </p><p>                              <strong>พระขีณาสพไม่ล่วงฐานะ  ๕</strong></p><p>           [๓๑๑]  ท่านพระอานนท์  ก็ภิกษุใดเป็นพระอรหันต์  ขีณาสพ  อยู่จบ</p><p>พรหมจรรย์   มีกิจที่ควรทำ   ทำเสร็จแล้ว   มีภาระอันปลงลงแล้ว   มีกิเลสเครื่อง</p><p>ประกอบสัตว์ในภพสิ้นแล้ว   หลุดพ้นแล้วเพราะรู้โดยชอบ   ภิกษุนั้นยังบริโภค</p><p>กามทั้งหลายหรือ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 535</p><p>           ดูก่อนสันทกะ  ภิกษุใดเป็นพระอรหันต์  ขีณาสพ  อยู่จบพรหมจรรย์</p><p>มีกิจที่ควรทำ   ทำเสร็จแล้ว   มีภาระอันปลงลงแล้ว    มีประโยชน์ของตนอันถึง</p><p>แล้ว    มีกิเลสเครื่องประกอบสัตว์ในภพสิ้นแล้ว     หลุดพ้นแล้วเพราะรู้โดยชอบ</p><p>ภิกษุนั้น  เป็นผู้ไม่ควรประพฤติล่วงฐานะทั้งห้า  คือ  ภิกษุขีณาสพ  เป็นผู้ไม่</p><p>ควรแกล้งปลงสัตว์จากชีวิต ๑   เป็นผู้ไม่ควรถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้อัน</p><p>เป็นส่วนแห่งความเป็นขโมย ๑   เป็นผู้ไม่ควรเสพเมถุนธรรม ๑  เป็นผู้ไม่ควร</p><p>กล่าวเท็จทั้งรู้อยู่  ๑   เป็นผู้ไม่ควรทำการสั่งสม   บริโภคกามทั้งหลาย    เหมือน</p><p>เมื่อเป็นคฤหัสถ์ในกาลก่อน ๑ ดูก่อนสันทกะ  ภิกษุใดเป็นพระอรหันต์ขีณาสพ</p><p>อยู่จบพรหมจรรย์ มีกิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว   มีภาระอันปลงลงแล้ว  มีประโยชน์</p><p>ของตนอันถึงแล้ว      มีกิเลสเครื่องประกอบสัตว์ในภพสิ้นแล้ว      หลุดพ้นแล้ว</p><p>เพราะรู้โดยชอบ  ภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ควรประพฤติล่วงฐานะทั้งห้าเหล่านี้.</p><p>                              <strong>รู้ว่าเราหมดอาสวะได้อย่างไร</strong></p><p>           [๓๑๒]  ท่านพระอานนท์  ก็ภิกษุใด  เป็นพระอรหันตขีณาสพ  อยู่จบ</p><p>พรหมจรรย์   มีกิจที่ควรทำ   ทำเสร็จแล้ว    มีภาระอันปลงลงแล้ว   มีประโยชน์</p><p>ของตนอันถึงแล้ว   มีกิเลสเครื่องประกอบสัตว์ไว้ในภพสิ้นแล้ว.  หลุดพ้นแล้ว</p><p>เพราะรู้โดยชอบ  เมื่อภิกษุนั้นเดินไปอยู่ก็ดี  หยุดอยู่ก็ดี  หลับแล้วก็ดี   ตื่นอยู่ก็ดี</p><p>ความรู้ความเห็นว่า    อาสวะทั้งหลายของเราสิ้นแล้วดังนี้    ปรากฏเสมอเป็นนิจ</p><p>หรือ.                                                                   </p><p>           ดูก่อนสันทกะ  ถ้าเช่นนั้น    เราจักทำอุปมาแก่ท่าน  วิญญูชนบางพวก</p><p>ในโลกนี้    ย่อมรู้ทั่วถึงอรรถแห่งภาษิตได้ด้วยอุปมา   เปรียบเหมือนมือและเท้า</p><p>ของบุรุษขาดไป   เมื่อบุรุษนั้นเดินไปอยู่ก็ดี  หยุดอยู่ก็ดี   หลับแล้วก็ดี   ตื่นอยู่</p><p>ก็ดี  มือและเท้าก็เป็นอันขาดอยู่เสมอเป็นนิจนั่นเอง  อนึ่ง  เมื่อเขาพิจารณาย่อม</p><p>รู้ได้ว่ามือและเท้าของเราขาดแล้ว   ดังนี้ฉันใด  ภิกษุก็ฉันนั้น  เป็นพระอรหันต์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 536</p><p>ขีณาสพ   อยู่จบพรหมจรรย์  มีกิจที่ควรทำ  ทำเสร็จแล้ว  มีภาระอันปลงลงแล้ว</p><p>มีประโยชน์ของตนอันถึงแล้ว      มีกิเลสเครื่องประกอบสัตว์ไว้ในภพสิ้นแล้ว</p><p>หลุดพ้นแล้วเพราะรู้โดยชอบ เมื่อเดินไปอยู่ก็ดี  หยุดอยู่ก็ดี หลับแล้วก็ดี  ตื่นอยู่</p><p>ก็ดี   อาสวะทั้งหลายก็เป็นอันสิ้นไปเสมอเป็นนิจนั่นเอง  อนึ่ง   เมื่อเธอพิจารณา</p><p>ย่อมรู้ได้ว่าอาสวะทั้งหลายของเราสิ้นแล้ว.</p><p>           [๓๑๓]  ท่านพระอานนท์  ก็ในธรรมวินัยนี้  มีภิกษุผู้นำ  [ตน]  ออก</p><p>ไปได้จากกิเลสและกองทุกข์มากเพียงไร.</p><p>           ดูก่อนสันทกะ  ในธรรมวินัยนี้  ภิกษุผู้นำ  [ตน]  ออกไปได้จากกิเลส</p><p>และกองทุกข์นั้น  มิไม่ใช่ร้อยเดียว  ไม่ใช่สองร้อย  ไม่ใช่สามร้อย  ไม่ใช่สี่ร้อย</p><p>ไม่ใช่ห้าร้อย   ความจริงมีอยู่มากทีเดียว.</p><p>           ท่านพระอานนท์  น่าอัศจรรย์ ท่านพระอานนท์ ไม่เคยมี ในธรรมวินัย</p><p>นี้   ไม่ได้มีการยกย่องแต่ธรรมของตน  และมีคำติเตียนธรรมของผู้อื่น  มีแต่การ</p><p>แสดงธรรมมากมายเพียงนั้น   ส่วนอาชีวกเหล่านี้   ชื่อว่าเป็นบุตรของมารดาผู้มี</p><p>บุตรตายแล้ว  ยกย่องแต่ตนและติเตียนคนอื่นเท่านั้น  ทั้งตั้งศาสดาไว้สามคน  คือ</p><p>นันทวัจฉะ ๑  กิสสังกิจจะ ๑  มักขลิโคสาล  ๑  ว่าเป็นผู้นำ [ตน]  ออกจาก</p><p>กิเลสและกองทุกข์ได้. ลำดับนั้น  สันทกปริพาชก  เรียกบริษัทของตนมาว่า  พ่อ</p><p>ผู้เจริญทั้งหลาย    จงประพฤติพรหมจรรย์เถิด   การอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ใน</p><p>พระสมณโคดมย่อมมีผล  แต่ว่าบัดนี้เราทั้งหลายสละลาภสักการะความสรรเสริญ</p><p>เสียนั้น   ไม่ใช่ทำได้ง่าย.</p><p>           สันทกปริพาชกส่งบริษัทของตนไปในการประพฤติพรหมจรรย์ในพระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้า   ด้วยประการฉะนี้แล.</p><p>                                            <em>จบสันทกสูตรที่  ๖ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 537</p><p>                           <strong>๖.   อรรถกถาสันทกสูตร</strong></p><p>           <strong>สันทกสูตร</strong> มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม  สุต</strong> ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>ปิลกฺขคุหาย</strong>    ที่ประตูถ้านั้นได้มีต้น</p><p>เลียบ  เพราะฉะนั้น  จึงชื่อว่า  <strong>ปิลักขคูหา.</strong>  บทว่า  <strong>ปฏิสลฺลานา  วุฏฺิโต</strong> </p><p>พระอานนท์ออกจากที่เร้น  คือออกจากวิเวก.  บทว่า  <strong>เทวกตโสพฺโภ</strong>  บ่อน้ำ</p><p>ที่น้ำฝนเซาะ  คือสระนำใหญ่เกิดในที่ที่ถูกน้ำฝนเซาะ.  บทว่า  <strong>คุหา</strong>  ในบทว่า</p><p><strong>คุหาทสฺสนาย</strong>   เพื่อดูถ้ำนี้   เป็นถ้ำเต็มไปด้วยฝุ่น.  ถ้านั้นได้อยู่ในที่ที่พ้นน้ำ</p><p>เป็นที่ดอน.   ชนทั้งหลายทำอุโมงค์ตลอดนำตอไม้และฝุ่นออก  ยกเสาไว้ภายใน</p><p>ข้างบนสุดมุงด้วยกระดานทำเป็นเรือนชั่วคราว. พวกปริพาชกเหล่านั้นอยู่กันใน</p><p>ถ้ำนั้น. ถ้ำนั้นในฤดูฝนมีน้ำขังเต็ม.  ถึงหน้าแล้ง  ปริพาชกพากันไปอยู่ในถ้ำนั้น</p><p>พระอานนท์กล่าวว่า   <strong>คุหาทสฺสนาย</strong>  หมายถึงถ้ำนั้น.  จริงอยู่  การไปเพื่อดู</p><p>วิหาร   หรือว่าเพื่อดูสมุทรและภูเขา    เพราะพิจารณาซึ่งสังสารวัฏอันมีเบื้องต้น</p><p>และที่สุดอันบุคคลตามรู้ไม่ได้แล้ว  ย่อมควร.  บทว่า  <strong>อุนฺนาทินิยา</strong>  ด้วย</p><p>เสียงสูง  คือแผดเสียงเอ็ดตะโร.  ติรัจฉานกถานั้น  แผดเสียงอยู่อย่างนี้</p><p>สูงด้วยส่ง        เสียงสูงเสียงดังแพร่ไปในทิศทั้งหลาย.        เพราะเหตุนี้จึงชื่อว่า</p><p><strong>อุจฺจาสทฺทมหาสทฺโท</strong>   เพราะเสียงสูงและเสียงดัง.    ปริพาชกเหล่านั้นลุกขึ้น</p><p>แต่เช้าตรู่แล้วควรทำเจติยวัตร  โพธิวัตร  อาจริยวัตร  อุปัชฌายวัตร  หรือ</p><p>โยนิโสมนสิการไม่มีเลย.   พวกเขาลุกแต่เช้าตรู่    กลางวันประชุมกัน    ตอนเย็น</p><p>ประชุมสนทนากัน  เพื่อหาความสบาย.    เริ่มคุยกันถึงเรื่องมือและเท้าเป็นต้น</p><p>ของกันและกันอย่างนี้ว่า    มือของคนนี้งาม    เท้าของคนนี้งาม    หรือคุยกันถึง</p><p>ผิวพรรณของหญิง   ชาย  เด็กหญิงและเด็กชายหรือเรื่องอื่น ๆ  เช่นความชื่นชม </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 538</p><p>ในกามและความชื่นชมในภพเป็นต้น.      แล้วกล่าวติรัจฉานกถาหลายอย่าง   มี</p><p>พูดถึงเรื่องพระราชาเป็นต้นโดยลำดับ.       จริงอยู่การพูดอันเป็นการขัดขวาง</p><p>ทางสวรรค์และนิพพาน  ชื่อว่า  <strong>ติรัจฉานกถา</strong>  เพราะไม่นำออกไปจากภพได้</p><p>ในกถาเหล่านั้นการพูดถึงเรของพระราชาเป็นไปโดยนัยมีอาทิว่า      พระเจ้ามหา-</p><p>สมมตราช    พระเจ้ามันธาตุราช    พระเจ้าธรรมาโศกราช    มีอานุภาพอย่างนี้</p><p>ชื่อว่า  <strong>ราชกถา.</strong>  ในโจรกถาเป็นต้นก็มีนัยนี้เหมือนกัน.  การพูดอาศัยกามคุณ</p><p>โดยนัยมีอาทิว่า พระราชาองค์โน้น  พระรูปพระโฉมงดงาม  น่าชม  ดังนี้   ก็เป็น</p><p><strong>ติรัจฉานกถา.</strong> แต่การพูดเป็นทำนองอย่างนี้ว่า แม้พระราชาองค์นั้นมีอานุภาพ</p><p>มากอย่างนี้    ก็ยังสวรรคตดังนี้    ชื่อว่าย่อมตั้งอยู่ในความเป็น<strong>กรรมฐานกถา.</strong></p><p>แม้ในโจรทั้งหลายการพูดอาศัยกามคุณว่า  โอ   เขากล้าหาญ  เพราะอาศัยกรรม</p><p>ของโจรเหล่านั้นว่า  โจรมูลเทพมีอานุภาพมากอย่างนี้  โจรเมฆมาละ มีอานุภาพ</p><p>มากอย่างนี้   ดังนี้  ก็เป็น  <strong>ติรัจฉานกถา.</strong>  แม้ในการรบ  การพูดในภารตยุทธ</p><p>เป็นต้น  ด้วยความพอใจ  ในกามว่าคนโน้น    ถูกคนโน้นฆ่าอย่างนี้    ถูกแทง</p><p>อย่างนี้   ดังนี้ก็เป็น    <strong>ติรัจฉานกถา.</strong>    แต่การพูดในเรื่องทั้งหมดเป็นทำนอง</p><p>อย่างนี้ว่า   แม้ชนเหล่านั้นก็ยังตายได้ดังนี้เป็น<strong>กรรมฐานกถา</strong>ทีเดียว.</p><p>           อีกอย่างหนึ่งในเรื่องข้าวเป็นต้น    ไม่ควรพูดด้วยสามารถความชื่นชม</p><p>ในกามว่า  เราเคี้ยว กิน ดื่ม บริโภค  ข้าวเป็นต้นมีสี  มีกลิ่น  มีรส มีผัสสะอย่าง</p><p>นี้.  แต่ควรพูดถึงเรื่องน้ำเป็นต้นทำให้มีประโยชน์ว่า   เราได้ถวายข้าวผ้าที่นอน</p><p>ดอกไม้  ของหอมอันสมบูรณ์ด้วยสีอย่างนี้แก่ท่านผู้มีศีลในครั้งก่อน.   เราได้ทำ</p><p>การบูชาที่พระเจดีย์ดังนี้.   แม้ในการพูดถึงเรื่องญาติเป็นต้น   ก็ไม่ควรพูดด้วย</p><p>สามารถความชื่นชมว่า   ญาติของเราเป็นผู้กล้า   เป็นผู้สามารถ  หรือว่าเมื่อก่อน</p><p>เราได้เที่ยวไปด้วยยานอันสวยงามอย่างนี้.   แต่ควรพูดทำให้มีประโยชน์ว่า   แม้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 539</p><p>ญาติของเราเหล่านั้น   ก็ได้ตายไปเสียแล้ว.   หรือว่าเมื่อก่อนเราได้ถวายรองเท้า</p><p>ชนิดนี้แก่พระสงฆ์. แม้พูดเรื่องบ้าน ก็ไม่ควรพูดด้วยสามารถความอยู่ดี   อยู่ชั่ว</p><p>อาหารดี   อาหารขาดแคลนเป็นต้น   หรือพูดด้วยสามารถความชื่นชมว่า  คนอยู่</p><p>บ้านโน้นเป็นคนกล้าเป็นคนสามารถ.  แต่ควรพูดทำให้มีประโยชน์ว่าแม้คนกล้า</p><p>ที่มีศรัทธาเลื่อมใส  ก็ยังตายได้.  แม้ในการพูดเรื่องนิคม  เรื่องนคร เรื่องชนบท</p><p>ก็มีนัยนี้เหมือนกัน.  แม้การพูดเรื่องผู้หญิง ก็ไม่ควรพูดด้วยสามารถความชื่นชม</p><p>อาศัยผิวพรรณและทรวดทรงเป็นต้น.  ควรพูดอย่างนี้ว่า       สตรีที่มีศรัทธา</p><p>เลื่อมใส   ก็ยังตายได้.   แม้พูดเรื่องคนกล้าหาญ  ก็ไม่ควรพูดด้วยความพอใจว่า</p><p>นักรบชื่อว่าสันธิมิตรได้เป็นผู้กล้าหาญ.     ควรพูดอย่างนี้ว่านักรบผู้กล้าหาญมี</p><p>ศรัทธา   ก็ยังตายได้.   แม้พูดเรื่องตรอกก็ไม่ควรพูดด้วยความพอใจว่า   ตรอก</p><p>โน้นตั้งอยู่ดี   ตั้งอยู่ไม่ดี   มีคนกล้า    มีคนสามารถ.   ควรพูดว่า   คนกล้าคน</p><p>สามารถที่อยู่ตรอกนั้น   ก็ยังตายได้.</p><p>           บทว่า  <strong>กุมฺภฏฺานกถา</strong>  พูดเรื่องท่าน้ำ  คือที่ตั้งของหม้อน้ำท่านเรียก</p><p>ว่าท่าน้ำ.   บทว่า  <strong>กุมฺภทาสีกถา</strong>  พูดเรื่องนางกุมภทาสี    แม้นางกุมภทาสีนั้น</p><p>ก็ไม่ควรพูดด้วยความชื่นชมว่า     นางกุมภทาสี      น่ารัก     ฉลาดการฟ้อนรำ</p><p>ขับร้อง.   ควรพูดโดยนัยมีอาทิ  ว่า  <strong>สทฺธาสมฺปนฺนา</strong>   นั่นแหละ.    บทว่า</p><p><strong>ปุพฺพเปตกถา</strong> พูดเรื่องคนที่ล่วงลับไปแล้ว  คือพูดเรื่องญาติในอดีต. ในบทว่า</p><p><strong>ปุพฺพเปตกถา</strong> นั้น เช่นเดียวกับพูดเรื่องญาติที่ยังมีชีวิตอยู่.  บทว่า  <strong>นานตฺต-</strong></p><p><strong>กถา</strong>   พูดเรื่องเบ็ดเตล็ด   คือพูดเรื่องไม่มีประโยชน์มีสภาพต่าง ๆ  นอกเหนือ</p><p>จากพูดเรื่องก่อนและเรื่องหลัง.  บทว่า  <strong>โลกกฺขายิกา</strong>  พูดเรื่องโลก  คือสนทนา</p><p>กันเรื่องโลกายตศาสตร์และเรื่องนอกคัมภีร์    มีอาทิอย่างนี้ว่า    โลกนี้ใครสร้าง</p><p>โลกนี้คนโน้นสร้าง  กาขาว  เพราะกระดูกขาว  นกยางกรอกแดงเพราะเลือดแดง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 540</p><p>การพูดเรื่องทะเลไร้ประโยชน์มีอาทิอย่างนี้ว่า       เพราะเหตุไรจึงเรียกว่าสมุทร</p><p>เพราะเหตุไรจึงเรียกว่า  สาคร.   ที่เรียกว่า   สมุทร   เพราะยกมือประกาศว่าเรา</p><p>ขุด.   ชื่อว่า   สาคร  เพราะสาครเทพ  ขุด   ชื่อว่า  พูดเรื่องทะเล   พูดถึงเหตุไร้</p><p>ประโยชน์  ไม่เป็นชิ้นเป็นอันว่า  ความเจริญเป็นอย่างนี้  ความเสื่อมเป็นอย่างนี้</p><p>ชื่อว่าพูดเรื่องความเจริญและความเสื่อมด้วยประการนั้น ๆ.  อนึ่งในบทนี้ความ</p><p>เห็นว่าเที่ยงคือความเจริญ.   ความเห็นว่าสูญคือความเสื่อม.  ความเจริญคือ ภว</p><p>ความเสื่อมคือ อภว. กามสุข คือความเจริญ. การทำตนให้ลำบากคือความเสื่อม.</p><p>ชื่อว่า  ติรัจฉานกถามี  ๓๒  อย่าง  รวมกับ  <strong>อิติภวาภวกถา</strong>  (พูดเรื่องความ</p><p>เจริญความเสื่อม) ๖  อย่างนี้ด้วยประการฉะนี้.    สันทกปริพาชกนั่งร่วมกับ</p><p>ผู้พูดติรัจฉานกถาเห็นปานฉะนี้.</p><p>           แต่นั้นสันทกปริพาชกแลดูปริพาชกเหล่านั้นคิดว่า  ปริพาชกเหล่านี้ไม่</p><p>เคารพยำเกรงกันและกันเสียเลย.    อนึ่งพวกเราตั้งแต่พระสมณโคดมปรากฏขึ้น</p><p>เปรียบเหมือนหิ่งห้อยในเวลาพระอาทิตย์ขึ้น.    แม้ลาภสักการะของพวกเราก็</p><p>เสื่อม.   หากพระสมณโคดมหรือสาวกของพระโคดม   แม้อุปัฏฐากผู้เป็นคฤหัสถ์</p><p>ของพระสมณโคดมนั้นพึงมาสู่ที่นี้   จักน่าละอายอย่างยิ่ง.    ก็โทษในบริษัทย่อม</p><p>ขึ้นในเบื้องบนของผู้เจริญในบริษัท.     จึงมองดูข้างโน้นข้างนี้ได้เห็นพระเถระ.</p><p>ด้วยเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า <strong>อทฺทสา  โข  สนฺทโก ปริพาชโก  ฯลฯ  ตุณฺหี</strong></p><p><strong>อเหสุ</strong>    สันทกปริพาชกได้เห็นท่านพระอานนท์มาแต่ไกล    จึงห้ามบริษัทของ</p><p>ตนให้สงบเสียงว่า   ท่านผู้เจริญทั้งหลาย   จงเบาเสียงเถิด   ท่านผู้เจริญทั้งหลาย</p><p>อย่าทำเสียงดังต่อไปเลย   นี่สาวกของพระสมณโคดมเป็นสมณะชื่ออานนท์กำลัง</p><p>มาอยู่.   สมณะชื่ออานนท์นี้เป็นสาวกองค์หนึ่งในบรรดาสาวกของพระโคดมที่</p><p>อาศัยอยู่  ณ กรุงโกสัมพี  ก็ท่านผู้มีอายุเหล่านั้น  เป็นผู้ใคร่ในความเป็นผู้มีเสียง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 541</p><p>เบา   แนะนำในความมีเสียงเบา     กล่าวสรรเสริญเสียงเบา   ถ้ากระไรสมณะชื่อ</p><p>อานนท์นั้นทราบว่าบริษัทมีเสียงเบาแล้ว   พึงสำคัญที่จะเข้ามาใกล้.    ลำดับนั้น</p><p>ปริพาชกเหล่านั้นได้นิ่งอยู่.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>สณฺเปสิ</strong>  ให้สงบเสียงคือให้สำเหนียก  ได้แก่</p><p>ปกปิดโทษของบริษัทนั้น.  ยังบริษัทตั้งอยู่โดยอาการที่ตั้งอยู่แล้วด้วยดี. เหมือน</p><p>บุรุษเมื่อเข้าไปยังท่ามกลางบริษัท   ย่อมนุ่งห่มเรียบร้อยเพื่อปกปิดโทษ.   กวาด</p><p>ที่รกด้วยฝุ่นละอองฉันใด.   สันทกปริพาชกห้ามบริษัทว่า   ท่านผู้เจริญทั้งหลาย</p><p>จงเบาเสียงเถิดเพื่อปกปิดโทษของบริษัทนั้น.    อธิบายว่าให้บริษัทตั้งอยู่โดย</p><p>อาการที่ตั้งอยู่ด้วยดี.  บทว่า  <strong>อปฺปสทฺทกามา</strong>  สาวกทั้งหลายใคร่ในความเป็น</p><p>ผู้มีเสียงเบาคือปรารถนาเสียงเบา.     นั่งผู้เดียว   ยืนผู้เดียว   ไม่คลุกคลีด้วยหมู่.</p><p>บทว่า  <strong>อปฺปสทฺทวินีตา</strong>  แนะนำในความมีเสียงเบา   คือพระพุทธเจ้าผู้มีเสียง</p><p>เบา   มีเสียงไม่ดังทรงแนะนำไว้.   บทว่า   <strong>อปฺปสทฺทสฺส   วณฺณวาทิโน</strong>  ผู้</p><p>กล่าวสรรเสริญเสียงเบา คือ  กล่าวสรรเสริญที่อันมีเสียงเบา  ไม่มีเสียง.   บทว่า</p><p><strong>อุปสงฺกมิตพฺพ    มญฺเยฺย</strong>  พึงสำคัญที่จะเข้ามาใกล้  คือพึงสำคัญที่จะเข้าไป</p><p>ณ ที่นี้.</p><p>           ก็เพราะเหตุไร     สันทกปริพาชกนั้นจึงหวังจะเข้าไปใกล้พระเถระเล่า.</p><p>เพราะปรารถนาความเจริญแก่ตน.  ได้ยินว่า ปริพาชกทั้งหลายเมื่อพระพุทธเจ้า</p><p>หรือเมื่อสาวกของพระพุทธเจ้ามายังสำนักของตน ๆ   จึงยกตนขึ้นในสำนักของ</p><p>พวกอุปัฏฐากว่า วันนี้พระสมณโคดมมายังสำนักของพวกเรา พระสารีบุตรก็มา.</p><p>ท่านเหล่านั้นไม่ไปหาใคร ๆ  เลย.   พวกท่านจงเห็นว่า   พวกเราสูงส่งแค่ไหน.</p><p>ย่อมตั้งตนไว้ในที่สูง.   พยายามจะรับเอาอุปัฏฐากแม้ของพระผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>นัยว่าปริพาชกเหล่านั้นเห็นพวกอุปัฏฐากของพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงกล่าวอย่างนี้  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 542</p><p>ว่า    แม้พระโคดมผู้เจริญศาสดาของพวกท่าน    แม้สาวกของพระโคดมยังมาสู่</p><p>สำนักของพวกเรา. พวกเราพร้อมเพรียงกันและกัน.  ส่วนพวกท่านไม่ปรารถนา</p><p>จะมองดูพวกเรา   ไม่ทำสามีจิกรรม.   พวกเราทำผิดอะไรแก่พวกท่านหรือ.</p><p>           ครั้งนั้นมนุษย์บางพวกคิดว่า     แม้พระพุทธเจ้ายังเสด็จมาถึงสำนัก</p><p>ปริพาชกเหล่านี้.   ประสาอะไรแก่พวกเรา.    ตั้งแต่นั้นพวกมนุษย์เห็นปริพาชก</p><p>แล้วก็ไม่ดูแคลน.  บทว่า  <strong>ตุณฺหี  อเหสุ</strong>   ปริพาชกเหล่านั้นได้นิ่งอยู่  คือ  นั่ง</p><p>ล้อมสันทกปริพาชก.  บทว่า  <strong>สฺวาคต  โภโต อานนฺทสฺส</strong>  ท่านพระอานนท์</p><p>มาดีแล้ว     ท่านแสดงไว้ว่า    เมื่อท่านผู้เจริญมาหาพวกเรา    เป็นพระอานนท์.</p><p>เมื่อท่านไปก็จะเสียใจ.   บทว่า   <strong>จิรสฺส  โข</strong>   นี้เป็นคำกล่าวแสดงความน่ารัก.</p><p>ส่วนพระเถระไปอารามของปริพาชกตามเวลาเพื่อต้องการจาริก    เพราะเหตุนั้น</p><p>สันทกปริพาชกถือเอาการไปก่อนจึงกล่าวอย่างนี้.      ครั้นปริพาชกกล่าวอย่างนี้ </p><p>แล้วก็มิได้เป็นผู้กระด้างด้วยมานะนั่ง.     จึงลุกจากอาสนะของตนปัดอาสนะนั้น</p><p>นิมนต์พระเถระให้นั่งบนอาสนะกล่าวว่า ท่านพระอานนท์ จงนั่งเถิด.  นี่อาสนะ</p><p>ปูไว้แล้ว.</p><p>           บทว่า   <strong>อนฺตรากถา  วิปฺปกตา</strong>  เรื่องอะไรที่พวกท่านหยุดค้างไว้ใน</p><p>ระหว่าง.  พระอานนท์ถามว่า   กถาอะไรที่พวกท่านหยุดค้างไว้ในระหว่างตั้งแต่</p><p>พวกท่านนั่งสนทนากันจนกระทั่งผมมา.     กถาอะไรที่ยังไม่จบเพราะผมมาเป็น</p><p>เหตุ.   ลำดับนั้นปริพาชกเมื่อจะแสดงว่า   กถาไร้ประโยชน์ไม่มีสาระอาศัยวัฏฏะ</p><p>ไม่สมควรจะกล่าวต่อหน้าท่านจึงกล่าวคำมีอาทิว่า  <strong>ติฏฺเตสา   โภ</strong> ท่านผู้เจริญ</p><p>เรื่องนั้นขอยกไว้เถิด.  บทว่า  <strong>เนสา โภโต</strong>  สันทกปริพาชกกล่าวว่า  หากท่าน</p><p>ผู้เจริญประสงค์จะฟัง  แม้ภายหลังก็จักได้ฟังโดยไม่อยาก.   กถานี้ไม่มีประโยชน์</p><p>แก่พวกเราเลย.   พวกเราได้การมาของท่านผู้เจริญแล้ว  ประสงค์จะฟังกถาอันมี</p><p>เหตุผลดีอย่างอื่นต่างหาก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 543</p><p>           สันทกะเมื่อจะวิงวอนขอพระธรรมเทศนา   จึงกล่าวคำมีอาทิว่า   <strong>สาธุ</strong></p><p><strong>วต  ภวนฺตเยว</strong>  ดีละหนอ กถาที่เป็นธรรมจงแจ่มแจ้งแก่ท่านผู้เจริญเถิด.   ใน</p><p>บทเหล่านั้นบทว่า  <strong>อาจริยเก</strong>  คือในลัทธิของอาจารย์.  บทว่า  <strong>อนสฺสาสิกานิ</strong></p><p>พรหมจรรย์อันเว้นความยินดี   คือไม่มีความปลอดโปร่ง.  บทว่า  <strong>สสกฺก</strong> เป็น</p><p>นิบาตลงในอรรถว่าโดยส่วนเดียว.   อธิบายว่า   วิญญูชนไม่พึงอยู่พระพฤติโดย</p><p>ส่วนเดียว.  ท่านอธิบายว่า    ส่วนอวิญญูชนเมื่ออยู่ประพฤติไม่พึงให้ยินดี   ไม่</p><p>พึงให้สำเร็จ  ไม่พึงทำให้บริบูรณ์.  บทว่า  <strong>าย   ธมฺม  กุสล</strong>  ยังกุศลธรรม</p><p>เครื่องออกไป   คือชื่อว่ากุศลธรรมเพราะอรรถว่าไม่มีโทษอันเป็นเหตุ.   บทว่า</p><p><strong>อิธ</strong>  คือในโลกนี้.</p><p>           บทมีอาทิว่า  <strong>นตฺถิ  ทินฺน</strong>  ทานที่ให้แล้วไม่มีผลท่านกล่าวไว้แล้วใน</p><p>สาเลยยกสตรี.  บทว่า  <strong>จาตุมหาภูติโก</strong>    คือสำเร็จด้วยมหาภูตรูป ๔.   บทว่า</p><p><strong>ปวี   ปวีกาย</strong>    ธาตุดินไปตามธาตุดิน     คือธาตุดินภายในไปตามธาตุดิน</p><p>ภายนอก.  บทว่า   <strong>อนุเปติ</strong>   คือไปตาม.   บทว่า  <strong>อนุปคจฺฉติ</strong>  ไปตามเป็น</p><p>ไวพจน์ของ  บทว่า  <strong>อนุเปติ.</strong>  นั้น  เป็น  <strong>อนุคจฺฉติ</strong>  ก็มี. แม้ด้วยบททั้งสอง</p><p>นี้ท่านแสดงว่า  <strong>อุเปติ  อุปคจฺฉติ</strong>  คือเข้าไป.   แม้ในธาตุน้ำเป็นต้นก็มีนัยนี้ </p><p>เหมือนกัน. บทว่า <strong>อินฺทิริยานิ</strong>  คือ อินทรีย์มีมนินทรีย์เป็นที่  ๖  ย่อมแล่นไป</p><p>สู่อากาศ.  บทว่า  <strong>อาสนฺธิปญฺจมา</strong>  คือมือมีเตียงเป็นที่ ๕  คือมีเตียงนั่งเป็นที่</p><p>๕. อธิบายว่า เตียง และบุรุษ ๔ คนยืนจับเท้าเตียงทั้ง ๔. บทว่า  <strong>ยาว อำหฬนา</strong></p><p>แค่ป่าช้า.   บทว่า  <strong>ปทานิ</strong>   คือร่างกาย.     คุณบททั้งหลายเป็นไปแล้วโดยนัยมี</p><p>อาทิว่า   ผู้นี้มีศีลอย่างนี้   ทุศีลอย่างนี้.  ในบทว่า  <strong>ปทานิ</strong>   นี้ท่านประสงค์เอา</p><p>สรีระ.  บทว่า  <strong>กาโปตกานิ</strong>  คือมีสีดุจสีนกพิลาป. อธิบายว่ามีสีดุจปีกนกพิลาป.</p><p>บทว่า <strong>ภสฺสนฺตา</strong>คือมีเถ้าเป็นที่สุด.   ในบทนี้บาลีเป็นอย่างนี้.  บทว่า <strong>อาหุติโย </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 544</p><p>การเช่นสรวง    ความว่า     ทานที่ให้แล้วมีประเภทเป็นเครื่องสักการะเป็นต้นที่  </p><p>เช่นสรวง    ทั้งหมดนั้นมีเถ้าเป็นที่สุด.    ต่อจากนั้นไม่ให้ผลเลย.     บทว่า</p><p><strong>ทตฺตุปญฺตฺต</strong>    ทานที่คนเขลาบัญญัติไว้  คือ  คนโง่   คนพาล   บัญญัติไว้</p><p>บทนี้ท่านอธิบายว่า ทานนี้  คนพาล  คนโง่  บัญญัติไว้.   มิใช่บัณฑิตบัญญัติ.</p><p>คนพาลให้บัณฑิตรับ.  บทว่า <strong>อตฺถิกวาท</strong>  วาทะว่ามีผล  คนบางพวกกล่าววาทะ</p><p>ว่ามีผลว่า  ผลทานที่ให้แล้วมีอยู่.  คำของคนเหล่านั้นเป็นคำเปล่าคำเท็จ  คำเพ้อ</p><p>บทว่า   <strong>พาโล  จ  ปณฺฑิโต  จ</strong>  คือพาลและบัณฑิต.  บทว่า  <strong>อกเตน  เม</strong></p><p><strong>เอตฺถ   กต</strong>   กรรมในลัทธินี้ที่เราไม่ได้ทำเลยเป็นอันทำแล้ว    คือกรรมในลัทธิ</p><p>นี้โดยกรรมของสมณะที่เราไม่ได้ทำเลยชื่อว่าเป็นอันทำแล้ว.      พรหมจรรย์อัน</p><p>เราไม่เคยอยู่ชื่อว่าเป็นอันอยู่แล้ว. บทว่า  <strong>เอตฺถ</strong>  คือในธรรมของสมณะนี้.  บทว่า</p><p><strong>สมสมา</strong>    เป็นผู้เสมอ ๆ กัน คือ เสมอกันอย่างยิ่ง   หรือเสมอกันด้วยคุณอัน</p><p>เสมอ. บทว่า <strong>สามญฺ  ปตฺตา</strong> คือถึงความเป็นผู้เสมอกัน.  บทมีอาทิว่า <strong>กรโต</strong></p><p>เมื่อบุคคลทำเองท่านกล่าวไว้แล้วในอปัณณกสูตร.  บทมีอาทิว่า  <strong>นตฺถิ  เหตุ</strong></p><p>ไม่มีเหตุ  ก็อย่างนั้น.</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในพรหมจริยวาสที่ ๔ ดังต่อไปนี้   ชื่อว่า <strong>อกตา</strong> เพราะ</p><p>ไม่มีใครทำ.   บทว่า <strong>อกฺตวิธา</strong>  คือไม่มีแบบอย่างอันใครทำ.   อธิบายว่า  ไม่มี</p><p>ใคร ๆ สั่งให้ทำว่าท่านจงทำอย่างนี้.  บทว่า  <strong>อนิมฺมิตา</strong> ไม่มีใครนิรมิต   คือ</p><p>ไม่มีใครนิรมิตแม้ด้วยฤทธิ์.    บทว่า   <strong>อนิมฺมาปิตา</strong>    คือไม่มีใครให้นิรมิต.</p><p>อาจารย์บางพวกกล่าวบทว่า  <strong>อนิมฺมิตพฺพา</strong> ไม่พึงนิรมิตให้.  บทนั้นไม่ปรากฏ</p><p>ในบาลี  ไม่ปรากฏในอรรถกถา. บทว่า <strong>วญฺฌา</strong> เป็นหมัน  สัตว์เลี้ยงเป็นหมัน</p><p>มิให้เกิดแก่ใคร ๆ   ดุจตาลเป็นต้นไม่มีผล.    ด้วยบทนี้ปฏิเสธความที่ปฐวีธาตุ</p><p>เป็นต้น   ให้เกิดเป็นรูปเป็นต้น.  ชื่อว่า  <strong>กูฏฏฺา</strong>  เพราะตั้งอยู่มั่นดุจยอดภูเขา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 545</p><p>บทว่า <strong>อีสิกฏฺายิฏฺิตา</strong>  คือตั้งอยู่มั่นดุจเสาระเนียดในหญ้ามุงกระต่าย.  ในบท</p><p>นั้นมีอธิบายว่า  สิ่งใด ที่ท่านกล่าวว่าย่อมเกิด  สิ่งนั้นมีอยู่  ดุจเสาระเนียดย่อมออก</p><p>ไปจากหญ้ามุงกระต่าย. ปาฐะว่า  <strong>เอสิกฏุาฏฺิตา</strong>  ก็มี.  อธิบายว่า  เสาระเนียด</p><p>ที่ฝั่งไว้ดีแล้ว   ไม่หวั่นไหวตั้งอยู่มั่นคง.  สภาวะ ๗ กอง   ตั้งมั่นแล้วอย่างนั้น.</p><p>แม้ด้วยบทที่ ๒  นี้ท่านแสดงถึงความไม่พินาศไปแห่งสภาวะ ๗  กองเหล่านั้น.</p><p>บทว่า  <strong>น  อิญฺชนฺติ</strong>  สภาวะ  ๗  กองไม่หวั่นไหว  คือไม่สั่นคลอนเพราะตั้งอยู่</p><p>มั่นคง   ดุจเสาระเนียดฉะนั้น.  บทว่า   <strong>น  วิปรินามนฺติ</strong>  ไม่แปรปรวนคือไม่</p><p>ละปรกติไป.  บทว่า   <strong>อญฺมญฺ  พฺยาพาเธนฺติ</strong>  คือไม่เบียดเบียนกันและ</p><p>กัน.  บทว่า   <strong>นาล</strong>   คือไม่สามารถ.                                 </p><p>           พึงทราบความในบทมีอาทิว่า  <strong>ปวีกาโย</strong>   กองดินดังต่อไปนี้.  กอง</p><p>ดินหรือหมู่ดิน.   บทว่า   <strong>ตตฺถ</strong>  คือในกองมีชีวะเป็นที่ ๗   เหล่านั้น.   บทว่า</p><p><strong>นตฺถิ   หนฺตา  วา</strong>  ผู้ฆ่าเองไม่มี  ท่านแสดงไว้ว่าไม่มีผู้สามารถเพื่อฆ่าเองก็ดี</p><p>เพื่อใช้ให้ฆ่าก็ดี เพื่อให้เดือดร้อนก็ดี   เพื่อกระทบกระทั่งก็ดี   เพื่อเศร้าโศกเอง</p><p>ก็ดี    เพื่อให้ผู้อื่นเศร้าโศกก็ดี    เพื่อได้ยินเองก็ดี    เพื่อเข้าใจเองก็ดี.    บทว่า</p><p><strong>สตฺตนฺนเยว  กายาน</strong> แห่งสภาวะ ๗ กอง ท่านแสดงไว้ว่า เหมือนศัสตราที่ทำ</p><p>ลายในกองถั่วเขียวเป็นต้น    ย่อมเข้าไปโดยระหว่างกองถั่วเขียว  ฉันใด   ศัสตรา</p><p>สอดเข้าไปโดยช่องในระหว่างสภาวะ ๗  กองก็ฉันนั้น    ศัสตราเป็นเพียงสัญญา</p><p>อย่างเดียวเท่านั้นว่า เราจะฆ่าผู้นี้เสีย. บทว่า  <strong>โยนิปฺปมุขสตสหสฺสานิ</strong>  ท่าน</p><p>แสดงทิฏฐิไร้ประโยชน์โดยเพียงคาดคะเนอย่างเดียวว่า กำเนิดที่เป็นประธานและ</p><p>กำเนิดสูงสุด  ๑,๔๐๖,๖๐๐  กรรม.  บทว่า  <strong>ปญฺจ  กมฺมุโน  สตานิ</strong>  ความว่า  ๕๐๐</p><p>กรรม.  แม้ในบทมีอาทิว่า  <strong>ปญฺจ   กมฺมานิ   ตีณิ  จ  กมฺมานิ  ๕</strong> กรรมและ</p><p>๓ กรรม ก็มีนัยนี้เหมือนกัน. แต่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า บทว่า <strong>ปญฺจ  กมฺมานิ</strong></p><p>กรรม ๕ ท่านกล่าวด้วยสามารถอินทรีย์  ๕.  บทว่า   <strong>ตีณิ</strong>  กรรม ๓ ท่านกล่าวด้วย</p><p> ๑.  บาล่ว่า  เอสิกฎฺ ายิฏฺิตา  มัช.  มัช.  ๑๓/ ข้อ   ๓๐๒. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 546</p><p>สามารถกายกรรมเป็นต้น . แต่ในบทว่า <strong>กมฺเม  จ  อฑฺฒกมฺเม จ</strong> ๑ กรรม กรรม</p><p>ครึ่ง นี้ คือ ลัทธิของกรรมนั้น คือกายกรรมและวจีกรรม.    ในกรรมเป็นกรรม</p><p>ครึ่ง. บทว่า <strong>ทิฏฺิปฏิปทา</strong> ท่านกล่าวถึงปฏิปทาในทิฏฐิ  ๖๒. บทว่า <strong>ทฺวฏฺนฺ-</strong></p><p><strong>ตรกปฺปา</strong>   อันตรกัป ๖๒ คือในกัปหนึ่ง ๆ มีอันตรกัป ๖๔. พระอานนทเถระ</p><p>เมื่อไม่รู้ ๒ กัป   อย่างอื่นจึงกล่าวอย่างนี้.   อภิชาติ ๖    กล่าวไว้พิสดารแล้วใน</p><p>อปัณณกสูตร.  บทว่า <strong>อฏฺ  ปุริสภูมิโย</strong>  ปุริสภูมิ ๘ ท่านกล่าวไว้ว่า  ปุริสภูมิ</p><p>๘ เหล่านี้    คือมันทภูมิ   (ภูมิอ่อน)  ๑ ขิฑฑาภูมิ   (ภูมิเล่น) ๑  ปทวีมังสกภูมิ</p><p>(ภูมิหัดเดิน) ๑  อุชุคทภูมิ   (ภูมิเดิน) ๑   เสกขภูมิ   (ภูมิศึกษา) ๑   สมณภูมิ</p><p>(ภูมิสมณะ) ๑  ชินภูมิ  (ภูมิเรียนรู้) ๑  ปันนภูมิ  (ภูมิบรรลุแล้ว) ๑.</p><p>             ในภูมิเหล่านั้นท่านกล่าวว่า     สัตว์ทั้งหลายเป็นผู้ยังอ่อน      ยังเขลา</p><p>เพราะตั้งแต่วันตลอดออกจากที่คับแคบใน ๗ วัน   นี้ชื่อว่า    มันทภูมิะ.    อนึ่ง</p><p>สัตว์เหล่าใดมาจากทุคติ   สัตว์เหล่านั้นย่อมร้องและร้องดังบ่อย ๆ.   สัตว์มาจาก</p><p>สุคติ  ระลึกถึงสุคตินั้น ๆ  แล้วหัวเราะ  นี้ชื่อว่า  ขิฑฑาภูมิ.   การจับมือหรือ</p><p>เท้าของมารดาบิดาหรือเตียงตั่งแล้วเหยียบเท้าลงบนพื้น   ชื่อว่า   ปทวีมังสกภูมิ.</p><p>คราวที่สามารถเดินไปด้วยเท้าได้   ชื่อว่า   อุชุคตภูมิ.   คราวศึกษาศิลปะ  ชื่อว่า</p><p>เสกขภูมิ.   คราวออกจากเรือนแล้วบวช  ชื่อว่า  สมณภูมิ.  คราวคบอาจารย์แล้ว</p><p>รู้ ชื่อว่า ชินภูมิ. อนึ่ง ภิกษุผู้รู้บรรลุแล้วไม่เรียนอะไรอีก เพราะเหตุนั้นสมณะ</p><p>ผู้ไม่ต้องเรียนอย่างนี้  ชื่อว่า  ปันนภูมิ.</p><p>            บทว่า    <strong>เอกูนปญฺาส</strong>    <strong>อาชีวสเต</strong>    คือความเป็นไปของอาชีวก</p><p>๔,๙๐๐  อย่าง.  บทว่า  <strong>เอกูนปญฺาส   ปริพฺพาชกสเต</strong>   คือการบรรพชา</p><p>ของปริพาชก ๔,๙๐๐. บทว่า <strong>เอกูนปญฺาส นาคาวาสสเต</strong>  คือนาคมณฑล</p><p>๔,๙๐๐   บทว่า  <strong>วีเส   อินฺทฺริยสเต</strong>  คืออินทรีย์    ๒,๐๐๐.   บทว่า   <strong>ตึเส </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 547</p><p><strong>นิรยสเต</strong>   คือนรก   ๓,๐๐๐.  บทว่า  <strong>รโชธาตุโย</strong>   คือที่เกลื่อนกล่นด้วยธุลี.</p><p>ท่านกล่าวหมายถึงหลังมือและหลังเท้าเป็นต้น.   บทว่า   <strong>สตฺต   สญฺิคพฺภา</strong></p><p>สัญญีครรภ์ ๗   ท่านกล่าวหมายถึง  อูฐ  โค  ลา  แพะ   สัตว์เลี้ยง   มฤค   และ</p><p>ควาย.  บทว่า  <strong>อสญฺิคพฺภา</strong> ได้แก่  อสัญญีครรภ์ ๗  ท่านกล่าวหมายถึงข้าว</p><p>สาลี    ข้าวเหนียว  ข้าวละมาน   ถั่วเขียว   ข้าวฟ่าง   ลูกเดือย    และหญ้ากับแก้.</p><p>บทว่า   <strong>นิคนฺถคพฺภา</strong>   นิคันถครรภ์   คือครรภ์เกิดในนิคันถะ.   ท่านกล่าว</p><p>หมายถึง   อ้อย   ไม้ไผ่   ต้นอ้อ.   บทว่า   <strong>สตฺต   เทวา</strong>   เทวดา ๗  คือเทวดา</p><p>มาก.  แต่ท่านกล่าวว่า ๗.  แม้มนุษย์ก็ไม่น้อย. ท่านก็กล่าวว่า ๗.  บทว่า  <strong>สตฺต</strong></p><p><strong>ปีสาจา</strong>  ปีศาจ ๗  คือปีศาจมาก ท่านก็กล่าวว่า ๗. บทว่า <strong>สรา</strong>  คือสระใหญ่</p><p>ท่านกล่าวหมายถึงสระชื่อว่า  กัณณมุณฑกะ  รถกาฬะ  อโนตัตตะ สีหัปปปาตะ</p><p>ฉัททันตะ  มุจจลินทะ  กุณาลทหะ.  บทว่า  <strong>ปวุฏา</strong>  ได้แก่  เจ้าตำรา.   บทว่า</p><p><strong>สตฺตปปาตา</strong>  ได้แก่เหวใหญ่   ๗.  บทว่า  <strong>สตฺตปปาตสตานิ</strong>  ได้แก่เหวน้อย</p><p>๗๐๐.  บทว่า  <strong>สตฺต  สุปินา</strong> ได้แก่  หาสุบิน ๗. บทว่า <strong>สตฺต  สุปินสตานิ</strong></p><p>ได้แก่สุบินน้อย  ๗๐๐.  บทว่า   <strong>มหากปฺปิโน</strong>   ได้แก่มหากัป.   ในบทนี้ท่าน</p><p>กล่าวว่า ทุก ๆ ๑๐๐ ปี เอาปลายหญ้าคา  จุ่มน้ำ  นำออกไปครั้งละหยาด ๗ ครั้ง</p><p>เมื่อกระทำให้น้ำหมดจากสระนั้นแล้วจึงเรียกว่า  ๑  มหากัป.  คนพาลและบัณฑิต</p><p>ยังมหากัป  ๘,๔๐๐,๐๐๐ เห็นปานนั้นให้สิ้นไป  จึงจะทำที่สุดทุกข์ได้ นี้เป็นลัทธิ</p><p>ของเขา. นัยว่า แม้บัณฑิตก็ไม่สามารถทำให้บริสุทธิ์ได้ในระหว่าง.  แม้คนพาล</p><p>ก็ไม่ไปสูงกว่านั้นได้. บทว่า <strong>สีเลน</strong> คือด้วยศีลเช่นนั้น แม้ท่านกล่าวด้วยอเจลก-</p><p>ศีลหรือศีลอื่นอย่างใดอย่างหนึ่ง.   ท่านกล่าวว่า  <strong>โนติปิ  เม   โน  โน  โนติปิ</strong></p><p><strong>เมโน</strong>   คือความเห็นของเรา  ว่าไม่ใช่  ก็มิใช่,  ว่ามิใช่  ไม่ใช่  ก็มิใช่.  จากนั้น</p><p>เมื่อท่านกล่าวว่า  ความเห็นของท่านว่าไม่ใช่หรือ  ย่อมถึงความฟุ้งซ่านว่า ความ</p><p>เห็นของเราว่าไม่ใช่ก็มิใช่.   ย่อมไม่ตั้งอยู่ในฝ่ายหนึ่ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 548</p><p>           บทว่า   <strong>นิพฺพิชฺช  ปกฺกมติ</strong>   เบื่อแล้วหลีกไป  คือ  ศาสดานั้นไม่</p><p>สามารถเป็นที่พึ่งแก่ตนได้   จักอาจเป็นที่พึ่งแก่เราได้อย่างไรกัน  เพราะเหตุ</p><p>นั้นจึงเบื่อหลีกไป.   ในความเว้นจากความยินดีแม้ในก่อนก็มีนิสัยนี้เหมือนกัน.</p><p>           บทว่า <strong>สนฺนิธิการก  กาเม  ปริภุฺชิตุ</strong>  ไม่ควรทำการสะสมบริโภค</p><p>กาม   คือ   เป็นคฤหัสถ์มาก่อนทำการสะสมแล้วบริโภควัตถุกาม.   บัดนี้ไม่ควร</p><p>ทำการสะสม    งา    ข้าวสาร     เนยใส     และเนยขึ้นเป็นต้นอย่างนี้แล้วบริโภค.</p><p>ก็งาและข้าวสารเป็นต้น    ย่อมปรากฏในฐานะของพระขีณาสพ   มิใช่หรือเพราะ</p><p>เหตุนั้นจึงไม่ปรากฏแก่พวกเรา.   แต่นั้นมิได้ตั้งไว้เพื่อประโยชน์แก่ตัวของท่าน</p><p>ตั้งไว้เพื่อประโยชน์   แก่ผู้บวชที่ไม่สบายเป็นต้น.   เพื่อพระอนาคามี  อย่างไร ?</p><p>พระอนาคามีนั้นละกามคุณ ๕ ได้โดยประการทั้งปวง  แต่พระอนาคามีพิจารณา</p><p>สิ่งที่ท่านได้  โดยธรรมโดยเสมอแล้วจึงบริโภค.  บทว่า   <strong>ปุตฺตมตาย   ปุตฺตา</strong></p><p>อาชีวกเหล่านั้นชื่อว่าเป็นบุตรของมารดาผู้มีบุตรตายแล้ว .   คือ   นัยว่าสันทก-</p><p>ปริพาชกนั้นฟังธรรมนี้แล้ว.  สำคัญว่าอาชีวกตายแล้วจึงกล่าวอย่างนี้.   ในบทนี้มี</p><p>อธิบายดังต่อไปนี้. อาชีวกทั้งหลายชื่อว่าตายแล้ว มารดาของอาชีวกเหล่านั้นชื่อว่า</p><p>เป็นมารดาผู้มีบุตรตายแล้ว    ด้วยประการฉะนี้      อาชีวกทั้งหลายจึงเป็นผู้ชื่อว่า</p><p>เป็นบุตรของมารดาผู้มีบุตรตายแล้ว.   บทว่า    <strong>สมเณ    โคตเม</strong>   ท่านแสดงว่า</p><p>การอยู่พระพฤติพรหมจรรย์    มีอยู่ในพระสมณโคดม.   บทที่เหลือในที่ทั้งปวง</p><p>ง่ายทั้งนั้น.</p><p>                                <em>จบอรรถกถาสันทกสูตรที่  ๖ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 549</p><p>                                <strong>๗. มหาสกุลุทายิสูตร</strong></p><p>                                   <strong>เรื่องสกุลุทายิปริพาชก</strong> </p><p>           [๓๑๔]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง     พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จประทับอยู่  ณ  พระวิหารเวฬุวัน</p><p><strong>กลันทกนวาปสถาน</strong>  เขตพระนครราชคฤห์  ก็สมัยนั้น  ปริพาชกที่มีชื่อเสียง</p><p>เป็นอันมาก    คือ    <strong>อันนภารปริพาชก</strong>    ๑     <strong>วรตรปริพาชก</strong> ๑     <strong>สกุลุ-</strong></p><p><strong>ทายิปริพาซก</strong>  ๑     และปริพาชกเหล่าอื่นอีก     ล้วนมีชื่อเสียง    อาศัยอยู่ใน-</p><p>ปริพาชการาม  อันเป็นที่ให้เหยื่อแก่นกยูง  ครั้งนั้นเวลาเช้า  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงนุ่งแล้ว   ทรงถือบาตรและจีวร   เสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังกรุงราชคฤห์  ครั้ง</p><p>นั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงพระดำริว่า     การที่เราจะเที่ยวบิณฑบาตในกรุง</p><p>ราชคฤห์ก็ยังเช้านัก      อย่ากระนั้นเลย      เราพึงเข้าไปหาสกุลุทายิปริพาชกยัง</p><p>ปริพาชการาม   อันเป็นที่ให้เหยื่อแก่นกยูงเถิด.  ลำดับนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เสด็จเข้าไปยังปริพาชการาม   อันเป็นที่ให้เหยื่อแก่นกยูง.</p><p>                                            <strong>ติรัจฉานกถา</strong></p><p>           [๓๑๕]   ก็สมัยนั้น  สกุลุทายิปริพาชกนั่งอยู่กับปริพาชกบริษัทหมู่ใหญ่</p><p>ซึ่งกำลังพูดถึงติรัจฉานกถาหลายอย่าง    ด้วยเสียงอื้ออึงอึกทึก    คือพูดถึงเรื่อง</p><p>พระราชา  เรื่องโจร  เรื่องมหาอำมาตย์  เรื่องกองทัพ  เรื่องภัย  เรื่องรบ  เรื่องช้าง</p><p>เรื่องน้ำ   เรื่องผ้า   เรื่องที่นอน   เรื่องดอกไม้   เรื่องของหอม  เรื่องญาติ  เรื่อง</p><p>ยาน  เรื่องบ้าน  เรื่องนิคม  เรื่องนคร  เรื่องชนบท เรื่องสัตว์  เรื่องคนกล้าหาญ</p><p>เรื่องตรอก   เรื่องท่าน้ำ   เรื่องหญิงคนใช้ตักน้ำ   เรื่องคนที่ล่วงลับไปแล้ว   เรื่อง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 550</p><p>เบ็ตเตล็ด   เรื่องโลก   เรื่องทะเล  เรื่องความเจริญและความเสื่อม  ด้วยประการ</p><p>นั้น ๆ  สกุลุทายิปริพาชก ได้เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้ากำลังเสด็จมาแต่ไกล  ครั้น</p><p>แล้วจึงห้ามบริษัทของตนให้สงบว่า  ขอท่านทั้งหลายจงเบา ๆ  เสียงหน่อย  อย่า</p><p>ส่งเสียงอึงนัก  นี่พระสมณโคดมกำลังเสด็จมา  พระองค์ท่านโปรดเสียงเบา  และ</p><p>ทรงกล่าวสรรเสริญคุณของเสียงเบา  บางทีพระองค์ท่านทรงทราบว่าบริษัทเสียง</p><p>เบา  พึงทรงสำคัญจะเข้ามาก็ได้.  ลำดับนั้น พวกปริพาชกเหล่านั้นพากันนิ่งอยู่.</p><p>ครั้งนั้นแล     พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงเสด็จเข้าไปหาสกุลุทายิปริพาชกจนถึงที่ใกล้</p><p>สกุลุทายิปริพาชกได้ทูลเชิญพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ขอ</p><p>เชิญพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่งเถิด    นี่อาสนะปูไว้ถวายแล้ว.   พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าประทับนั่งบนอาสนะที่เขาปูไว้ถวาย  ส่วนสกุลุทายิปริพาชกถือเอาอาสนะ</p><p>ต่ำอันหนึ่ง  นั่ง  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถามว่า  ดูก่อน</p><p>อุทายี      เมื่อกี้นี้ท่านทั้งหลายประชุมสนทนาอะไรกัน      และเรื่องอะไรที่ท่าน</p><p>ทั้งหลายหยุดค้างไว้ในระหว่าง.</p><p>                              <strong>ถามเรื่องการทำความเคารพ</strong></p><p>           [๓๑๖]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เรื่องที่ข้าพเจ้าทั้งหลายประชุมสนทนา</p><p>เมื่อกี้นี้นั้น  ของดไว้ก่อนเถิด  เรื่องนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงสดับแม้ใน</p><p>ภายหลังโดยไม่ยาก   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   วันก่อน ๆ   หลายวันมาแล้ว  พวก</p><p>สมณพราหมณ์เจ้าลัทธิต่าง ๆ   ประชุมกันในโรงแพร่ข่าว  สนทนากันถึงเรื่องนี้ </p><p>ว่า  ท่านผู้เจริญทั้งหลาย   เป็นลาภของชนชาวอังคะและมคธะหนอ  ชาวอังคะ</p><p>และชาวมคธะได้ดีแล้วหนอ  ที่สมณพราหมณ์ผู้เป็นเจ้าหมู่เจ้าคณะ เป็นคณาจารย์</p><p>มีชื่อเสียง   มียศเป็นเจ้าลัทธิ   ชนเป็นอันมากสมมติกันว่าดี  เข้าไปจำพรรษายัง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 551</p><p>กรุงราชคฤห์แล้ว   คือครูปูรณกัสสป   ผู้เป็นเจ้าหมู่เจ้าคณะ   เป็นคณาจารย์   มี</p><p>ชื่อเสียง   มียศ   เป็นเจ้าลัทธิ  ชนเป็นอันมากสมมติกันว่าดี  ครูมักขลิโคสาล. . .</p><p>ครูอชิตเกสกัมพล. . .   ครูปกุทธกัจจายนะ. . .   ครูสญชัยเวลัฏฐบุตร. . .   ครู</p><p>นิครนถ์นาฏบุตร. . .   แม้สมณโคดมผู้เป็นเจ้าหมู่คณะ  เป็นคณาจารย์มีชื่อเสียง</p><p>มียศ   เป็นเจ้าลัทธิ  ชนเป็นอันมากสมมติกันว่าดี  พระองค์ก็เสด็จเข้าจำพรรษา</p><p>ยังกรุงราชคฤห์ บรรดาท่านสมณพราหมณ์ผู้เป็นเจ้าหมู่  เจ้าคณะ เป็นคณาจารย์</p><p>มีชื่อเสียง   มียศ   เป็นเจ้าลัทธิ   ชนเป็นอันมาก   สมมติกันว่าดี   เหล่านี้   ใคร</p><p>เล่าหนอที่สาวกทั้งหลายสักการะเคารพนับถือบูชา   ก็และใครเล่าที่สาวกทั้งหลาย</p><p>สักการะเคารพอาศัยอยู่.</p><p>                                    <strong>ศิษย์ไม่เคารพครูทั้ง  ๖</strong></p><p>           [๓๑๗]   ในประชุมนั้น    สมณพราหมณ์บางพวกกล่าวอย่างนี้ว่าครู</p><p>ปูรณกัสสปนี้ถึงจะเป็นเจ้าหมู่    เจ้าคณะ    เป็นคณาจารย์    มีชื่อเสียง   มียศ</p><p>เป็นเจ้าลัทธิ  ชนเป็นอันมากสมมติกันว่าดี  แต่สาวกทั้งหลายไม่สักการะ  เคารพ</p><p>นับถือ  บูชา  และจะได้สักการะเคารพแล้วอาศัยครูปูรณกัสสปอยู่ก็หามิได้  เรื่อง</p><p>เคยมีมาแล้ว     ครูปูรณกัสสปแสดงธรรมแก่บริษัทหลายร้อย     ในบริษัทนั้น </p><p>สาวกคนหนึ่งของครูปูรณกัสสปได้ส่งเสียงขึ้นว่า  ท่านผู้เจริญทั้งหลาย   อย่าถาม</p><p>เนื้อความนี้กะครูปูรณกัสสปเลย  ครูปูรณกัสสปนี้ไม่รู้เนื้อความนี้  พวกเรารู้เนื้อ</p><p>ความนี้   ท่านทั้งหลายจงถามพวกเราเถิด    พวกเราจักพยากรณ์ให้ท่าน   เรื่อง</p><p>เคยมีมาแล้ว     ครูปูรณกัสสปจะยกแขนทั้งสองขึ้นคร่ำครวญว่า    ท่านผู้เจริญ</p><p>ทั้งหลาย    จงเงียบเสียง    อย่าส่งเสียงไป    ท่านพวกนี้จะถามกะพวกท่านไม่ได้</p><p>จะถามกะเราได้  เราจักพยากรณ์แก่ท่านพวกนี้  ดังนี้   ก็ย่อมไม่ได้  อนึ่ง  สาวก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 552</p><p>ของท่านครูปูรณกัสสปเป็นอันมาก  พากันยกโทษว่า  ท่านไม่รู้ทั่วถึงธรรมวินัย</p><p>นี้     เรารู้ทั่วถึง    ท่านจะรู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้ได้อย่างไร    ท่านปฏิบัติผิด    เรา</p><p>ปฏิบัติถูก   ถ้อยคำของเราเป็นประโยชน์ของท่านไม่เป็นประโยชน์   คำที่ควรจะ</p><p>กล่าวก่อน  ท่านกลับกล่าวภายหลัง   คำที่ควรจะกล่าวภายหลัง   ท่านกลับกล่าว</p><p>ก่อน  ข้อที่ท่านเคยช่ำชอง   มาผันแปรไปแล้ว   เราจับผิดวาทะของท่านได้แล้ว</p><p>เราข่มท่านได้แล้ว   ท่านจงถอนวาทะเสีย  มิฉะนั้นจงแก้ไขเสีย  ถ้าสามารถ ดังนี้</p><p>แล้วพากันหลีกไป   พวกสาวกไม่สักการะเคารพนับถือบูชาครูปูรณกัสสป   ด้วย</p><p>ประการดังนี้  แล้วจะได้สักการะเคารพแล้วอาศัยอยู่ก็หามิได้  ก็แลครูปูรณ-</p><p>กัสสปก็ถูกติเตียนด้วยคำติเตียนโดยธรรม.                                              </p><p>           สมณพราหมณ์บางพวกกล่าวอย่างนี้ว่า     <strong>ครูมักขลิโคสาล . . . ครู่</strong></p><p><strong>อชิตเกสกัมพล. . . ครูปกุทธกัจจายนะ. . . ครูสญชัยเวลัฏฐบุตร. . .</strong></p><p><strong>ครูนิครนถ์นาฏบุตร. . .</strong> ถึงจะเป็นเจ้าหมู่  เจ้าคณะ  เป็นคณาจารย์  มีชื่อเสียง</p><p>มียศ  มีเจ้าลัทธิ  ชนเป็นอันมากสมมติกันว่าดี  แต่สาวกทั้งหลายไม่สักการะ</p><p>เคารพนับถือบูชา    และจะได้สักการะเคารพแล้วอาศัยอยู่ก็หามิได้     เรื่องเคยมี</p><p>มาแล้ว     ครูนิครนถ์นาฏบุตรแสดงธรรมแก่บริษัทหลายร้อย      ในบริษัทนั้น</p><p>สาวกคนหนึ่งของครูนิครนถ์นาฏบุตรได้ส่งเสียงขึ้นว่า        ท่านผู้เจริญทั้งหลาย</p><p>อย่าถามเนื้อความนี้กะครูนิครนถ์นาฏบุตรเลย    ครูนิครนถ์นาฏบุตรนี้ไม่รู้เนื้อ</p><p>ความนี้  พวกเรารู้เนื้อความนี้   ท่านทั้งหลายจงถามพวกเราเถิด   เราจักพยากรณ์</p><p>ให้ท่าน   เรื่องเคยมีมาแล้ว   ครูนิครนถ์นาฎบุตรยกแขนทั้งสองขึ้นคร่ำครวญว่า</p><p>ท่านผู้เจริญทั้งหลาย   จงเงียบเสียง   อย่าส่งเสียงไป    ท่านพวกนี้จะถามกะพวก</p><p>ท่านไม่ได้   จะถามกะเราได้   เราจักพยากรณ์แก่ท่านพวกนี้   ดังนี้   ก็ย่อมไม่ได้</p><p>อนึ่ง  สาวกของครูนิครนถ์นาฎบุตรเป็นอันมาก  พากันยกโทษว่า  ท่านไม่รู้ทั่ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 553</p><p>ถึงธรรมวินัยนี้    เรารู้ทั่วถึง   ท่านจะรู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้ได้อย่างไร  ท่านปฏิบัติ</p><p>ผิด     เราปฏิบัติถูก    ถ้อยคำของเราเป็นประโยชน์    ของท่านไม่เป็นประโยชน์</p><p>คำที่ควรกล่าวก่อน   ท่านกลับกล่าวภายหลัง   คำที่ควรกล่าวภายหลัง  ท่านกลับ</p><p>กล่าวก่อน   ข้อที่ท่านเคยช่ำชอง    มาผันแปรไปแล้ว     เราจับผิดวาทะของท่าน</p><p>ได้แล้ว   เราข่มท่านได้แล้ว    ท่านจงถอนวาทะเสีย   มิฉะนั้น   จงแก้ไขเสีย  ถ้า</p><p>สามารถ    ดังนี้    แล้วพากันหลีกไป     พวกสาวกไม่สักการะเคารพนับถือบูชา</p><p>นิครนถ์นาฏบุตรด้วยประการดังนี้   และจะได้สักการะเคารพแล้วอาศัยอยู่ก็หามิได้</p><p>ก็และครูนิครนถ์นาฏบุตร   ก็ถูกติเตียนด้วยคำติเตียนโดยธรรม.</p><p>                               <strong>ความเคารพในพระพุทธเจ้า</strong></p><p>           [๓๑๘]    สมณพราหมณ์บางพวกกล่าวอย่างนี้ว่า     พระสมณโคดม</p><p>พระองค์นี้ทรงเป็นเจ้าหมู่  เจ้าคณะ  ทรงเป็นคณาจารย์  มีชื่อเสียง  มียศเป็น</p><p>เจ้าลัทธิ   ชนเป็นอันมากสมมติกันว่าดี   สาวกทั้งหลายสักการะ  เคารพ  นับถือ</p><p>บูชาพระองค์และสักการะเคารพแล้วอาศัยอยู่  เรื่องเคยมีมาแล้ว  พระสมณโคดม</p><p>ทรงแสดงธรรมแก่บริษัทหลายร้อย    ในบริษัทนั้น    สาวกของพระสมณโคดม</p><p>องค์ใดองค์หนึ่งไอขึ้น       เพื่อนพรหมจรรย์องค์ใดองค์หนึ่งเอาเข่ากระตุ้นเธอ</p><p>เพื่อจะให้รู้ว่า  ท่านจงเงียบเสียงอย่าส่งเสียงไป  พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เป็นศาสดา</p><p>ของเราทั้งหลายกำลังทรงแสดงธรรม   ในเวลาที่พระสมณโคดมทรงแสดงธรรม</p><p>แก่บริษัทหลายร้อย    จะมีเสียงที่สาวกของพระสมณโคดมจามหรือไอหามิได้เลย</p><p>หมู่มหาชนมีแต่คอยหวังตั้งหน้าเฉพาะพระสมณโคดมว่า    เราทั้งหลายจักได้ฟัง</p><p>ธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้าจักตรัสแก่พวกเรา เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงให้น้ำผึ้ง</p><p>หวี่ที่ปราศจากตัวอ่อน  ที่ทางใหญ่สี่แพร่ง  หมู่มหาชนก็คอยหวังตั้งหน้าเฉพาะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 554</p><p>บุรุษนั้น    ฉันใด  ในเวลาที่พระสมณโคดมทรงแสดงธรรมแก่บริษัทหลายร้อย</p><p>นั้นก็ฉันนั้น        จะได้มีเสียงที่สาวกของพระสมณโคดมจามหรือไอหามิได้เลย</p><p>หมู่มหาชนมีแต่คอยหวังตั้งหน้าเฉพาะพระสมณโคดมว่า    เราทั้งหลายจะได้ฟัง</p><p>ธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้าจักตรัสแก่พวกเรา  สาวกของพระสมณโคดมเหล่าใด</p><p>แม้บาดหมางกับเพื่อนพรหมจรรย์แล้ว    ลาสิกขาสึกไป    แม้สาวกเหล่านั้นก็ยัง</p><p>กล่าวสรรเสริญคุณพระศาสดา  พระธรรม  และพระสงฆ์   เป็นแต่ติเตียนตนเอง</p><p>ไม่ติเตียนผู้อื่นว่า      ถึงพวกเราจักได้มาบวชในธรรมวินัยที่พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ตรัสดีแล้วอย่างนี้    แต่ไม่อาจจะประพฤติพรหมจรรย์ให้บริสุทธิ์  ให้บริบูรณ์จน</p><p>ตลอดชีวิตได้    เป็นคนไม่มีบุญ   มีบุญน้อยเสียแล้ว   สาวกของพระสมณะโคดม</p><p>เหล่านั้น    จะเป็นอารามิกก็ดี   เป็นอุบาสกก็ดี   ก็ยังพระพฤติมั่นอยู่ในสิกขาบท</p><p>ห้า   สาวกทั้งหลายสักการะเคารพนับถือบูชาพระสมณโคดม    ด้วยประการดังนี้</p><p>และสักการะ   เคารพ   แล้วอาศัยอยู่.                                              </p><p>           ภ.    ดูก่อนอุทายี   ก็ท่านพิจารณาเห็นธรรมทั้งหลายกี่อย่างในเรา  อัน</p><p>เป็นเหตุให้สาวกของเราสักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชา   แล้วอาศัยอยู่. </p><p>           [๓๑๙]   อุ.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพเจ้าพิจารณาเห็นธรรม ๕ อย่าง</p><p>ในพระผู้มีพระภาคเจ้า   อันเป็นเหตุให้สาวกสักการะ    เคารพ    นับถือ    บูชา</p><p>แล้วอาศัยอยู่   ธรรม   ๕  อย่างเป็นไฉน      ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ความจริง</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงมีพระอาหารน้อย     และทรงสรรเสริญคุณในความเป็น</p><p>ผู้มีอาหารน้อย   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพเจ้าพิจารณาเห็นธรรมนี้ในพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าเป็นข้อต้น    อันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลายสักการะ   เคารพ   นับถือ</p><p>บูชาแล้วอาศัยอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 555</p><p>                          <strong>ธรรมเป็นเครื่องทำความเคารพ</strong></p><p>           [๓๒๐]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   อีกประการหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงสันโดษด้วยจีวร    ตามมีตามได้    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ข้าพเจ้าพิจารณา</p><p>เห็นธรรมนี้     ในพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นข้อที่ ๒ อันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลาย</p><p>สักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชา   แล้วอาศัยอยู่.</p><p>           [๓๒๑]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   อีกประการหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงสันโดษด้วยบิณฑบาตตามมีตามได้   และทรงสรรเสริญความเป็นผู้สันโดษ</p><p>ด้วยบิณฑบาตตามมีตามได้      ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      ข้าพเจ้าพิจารณาเห็น</p><p>ธรรมนี้ในพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นข้อที่  ๓  อันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลายสักการะ</p><p>เคารพ   นับถือ   บูชา   แล้วอาศัยอยู่.</p><p>           [๓๒๒]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   อีกประการหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงสันโดษด้วยเสนาสนะตามมีตามได้      และทรงสรรเสริญความเป็นผู้สันโดษ</p><p>ด้วยเสนาสนะตามมีตามได้  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพเจ้าพิจารณาเห็นธรรมนี้</p><p>ในพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นข้อที่ ๔  อันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลายสักการะ  เคารพ</p><p>นับถือ   บูชา   แล้วอาศัยอยู่.</p><p>           [๓๒๓]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   อีกประการหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงเป็นผู้สงัด      และทรงสรรเสริญความเป็นผู้สงัด       ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>ข้าพเจ้าพิจารณาเห็นธรรมนี้ในพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นข้อที่  ๕  อันเป็นเหตุให้</p><p>สาวกทั้งหลาย   สักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชา   แล้วอาศัยอยู่.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ข้าพเจ้าพิจารณาเห็นธรรม  ๕  ประการนี้แล</p><p>ในพระผู้มีพระภาคเจ้า   อันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลายสักการะ   เคารพ   นับถือ</p><p>บูชา   แล้วอาศัยอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 556</p><p>           [๓๒๔]   ดูก่อนอุทายี   ถ้าสาวกทั้งหลายจะพึงสักการะเคารพ   นับถือ</p><p>บูชาเราแล้ว    พึ่งเราอยู่   ด้วยเข้าใจว่า    พระสมณโคดมทรงเป็นผู้มีอาหารน้อย</p><p>และทรงสรรเสริญความเป็นผู้มีอาหารน้อย    อุทายี   แต่สาวกทั้งหลายของเรามี</p><p>อาหารเพียงเท่าโกสะ   [จุในเท่าถ้วยเล็ก]   หนึ่งก็มี   เพียงกึ่งโกสะก็มี  เพียงเท่า</p><p>เวลุวะ   [จุในผลมะตูม]   หนึ่งก็มี   เพียงกึ่งเวลุวะก็มี      ส่วนเราแล     บางครั้ง</p><p>บริโภคอาหารเสมอขอบปากบาตรนี้ก็มี   ยิ่งกว่าก็มี    ถ้าสาวกทั้งหลายจะพึง</p><p>สักการะ  เคารพ  นับถือ  บูชาเรา  แล้วพึ่งเราอยู่   ด้วยเข้าใจว่า  พระสมณโคดม</p><p>ทรงมีอาหารน้อย      และทรงสรรเสริญความเป็นผู้มีอาหารน้อยไซร้     บรรดา</p><p>สาวกของเราผู้มีอาหารเพียงเท่าโกสะหนึ่งบ้าง  เพียงกึ่งโกสะบ้าง  เพียงเท่าเวลุวะ</p><p>บ้าง   เพียงกึ่งเวลุวะบ้าง   ก็จะไม่สักการะ   เคารพ   นับถือ    บูชาเราโดยธรรม</p><p>นี้    แล้วพึ่งเราอยู่.</p><p>           [๓๒๕]   ดูก่อนอุทายี   ถ้าสาวกทั้งหลายจะพึงสักการะ  เคารพ  นับถือ</p><p>บูชาเรา  แล้วพึ่งเราอยู่  ด้วยเข้าใจว่า  พระสมณโคดมทรงสันโดษด้วยจีวรตามมี</p><p>ตามได้  อุทายี  แต่สาวกทั้งหลายของเราเป็นผู้ถือผ้าบังสุกุล  ทรงจีวรเศร้าหมอง</p><p>เธอเหล่านั้นเลือกเก็บเอาผ้าเก่าแต่ป่าช้าบ้าง   แต่กองหยากเยื่อบ้าง   แต่ที่เขาทิ้ง</p><p>ไว้ตามที่ต่าง ๆ  บ้าง   มาทำเป็นผ้าสังฆาฏิใช้ก็มีอยู่     ส่วนเราแล     บางคราวก็</p><p>ใช้คหบดีจีวรที่เนื้อแน่นระกะด้วยเส้นด้าย    มีเส้นด้าย    เช่นกับขนน้ำตา   [มี</p><p>เส้นด้ายละเอียด]  อุทายี  ถ้าสาวกทั้งหลายจะพึงสักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชา</p><p>เรา   แล้วพึ่งเราอยู่ด้วยเข้าใจว่า   พระสมณโคดมทรงสันโดษด้วยจีวรตามมีตาม</p><p>ได้ไซร้   บรรดาสาวกของเราที่ทรงผ้าบังสุกุล      ใช้จีวรเศร้าหมอง     เลือกเก็บ</p><p>เอาผ้าเก่าแต่ป่าช้าบ้าง   แต่กองหยากเยื่อบ้าง     แต่ที่เขาทิ้งไว้ตามี่ต่างๆ  บ้าง</p><p>มาทำเป็นผ้าสังฆาฏิใช้   ก็จะไม่พึงสักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชาเราโดยธรรม</p><p>นี้   แล้วพึ่งเราอยู่.                                                                   </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 557</p><p>           [๓๒๖]   ดูก่อนอุทายี   ถ้าสาวกทั้งหลายจะพึงสักการะ    เคารพนับถือ</p><p>บูชาเราแล้วพึ่งเราอยู่  ด้วยเข้าใจว่า   พระสมณโคดมทรงสันโดษด้วยบิณฑบาต </p><p>ตามมีตามได้และทรงสรรเสริญความเป็นผู้สันโดษด้วยบิณฑบาตตามมีตามได้</p><p>ไซร้   อุทายี    แต่สาวกทั้งหลายของเราเป็นผู้ถือบิณฑบาตเป็นวัตร     ถือเที่ยว</p><p>บิณฑบาตตามลำดับตรอกเป็นวัตร  ยินดีในภัตตาหารทั้งสูงทั้งต่ำ  เธอเหล่านั้น</p><p>เมื่อเข้าไปถึงละแวกบ้านแล้วถึงใครจะนิมนต์ด้วยอาสนะก็ไม่ยินดีมีอยู่   ส่วนเรา</p><p>แล   บางครั้งก็ฉันในที่นิมนต์แต่ล้วนเป็นข้าวสุกแห่งข้าวสาลีที่เขาเก็บเมล็ดดำ</p><p>ออกแล้ว มีแกงและกับหลายอย่าง ถ้าสาวกทั้งหลายจะพึงสักการะ  เคารพ  นับถือ</p><p>บูชาเรา  แล้วพึ่งเราอยู่   ด้วยเข้าใจว่า  พระสมณโคดมทรงสันโดษด้วยบิณฑบาต</p><p>ตามมีตามได้   และทรงสรรเสริญความเป็นผู้สันโดษด้วยบิณฑบาตตามมีตามได้</p><p>บรรดาสาวกของเราที่ถือบิณฑบาตเป็นวัตร   ถือเที่ยวบิณฑบาตตามลำดับตรอก</p><p>เป็นวัตร   ยินดีในภัตตาหารทั้งสูงทั้งต่ำ   เมื่อเข้าไปยังละแวกบ้านแล้ว   ถึงใคร</p><p>จะนิมนต์ด้วยอาสนะก็ไม่ยินดี   ก็จะไม่พึงสักการะ  เคารพ  นับถือ  บูชาเราโดย</p><p>ธรรมนี้   แล้วพึ่งเราอยู่.</p><p>           [๓๒๗]   ดูก่อนอุทายี   สาวกทั้งหลายจะพึงสักการะ   เคารพ    นับถือ</p><p>บูชาเราแล้วพึ่งเราอยู่   ด้วยเข้าใจว่า   พระสมณโคดมทรงสันโดษด้วยเสนาสนะ</p><p>ตามมีตามได้   และทรงสรรเสริญความเป็นผู้สันโดษด้วยเสนาสนะตามมีตามได้</p><p>ไซร้   อุทายี   แต่สาวกทั้งหลายของเราถือโคนไม้เป็นวัตร   ถืออยู่กลางแจ้งเป็น</p><p>วัตร   เธอเหล่านั้นไม่เข้าสู่ที่มุงตลอดแปดเดือนมีอยู่    ส่วนเราแล   บางครั้งอยู่</p><p>ในเรือนยอดที่ฉาบทาทั้งข้างในข้างนอก  ลมเข้าไม่ได้   มีลิ่มชิดสนิท  มีหน้าต่าง</p><p>เปิดปิดได้   ถ้าสาวกทั้งหลายจะพึงสักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชาเรา   แล้วพึ่ง</p><p>เราอยู่  ด้วยเข้าใจว่าพระสมณโคดมทรงสันโดษด้วยเสนาสนะตามมีตามได้ และ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 558</p><p>ทรงสรรเสริญความเป็นผู้สันโดษด้วยเสนาสนะตามมีตามได้ไซร้   บรรดาสาวก</p><p>ของเราที่ถืออยู่โคนต้นไม้เป็นวัตร   ไม่เข้าสู่ที่มุงตลอดแปดเดือน     ก็จะไม่พึง</p><p>สักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชาเราโดยธรรมนี้   แล้วพึ่งเราอยู่.</p><p>           [๓๒๘]   ดูก่อนอุทายี   สาวกทั้งหลายจะพึงสักการะ   เคารพ   นับถือ</p><p>บูชาเรา   แล้วพึ่งเราอยู่   ด้วยเข้าใจว่า   พระสมณโคดมเป็นผู้สงัดและทรงสรร-</p><p>เสริญความเป็นผู้สงัด  อุทายี   แต่สาวกทั้งหลายของเรา   ถืออยู่ป่าเป็นวัตร  ถือ</p><p>เสนาสนะอันสงัด   คือป่าชัฏอยู่    เธอเหล่านี้ย่อมมาประชุมในท่ามกลางสงฆ์</p><p>เฉพาะเวลาสวดปาติโมกข์ทุกกึ่งเดือน  มีอยู่   ส่วนเราแล   บางคราวก็อยู่เกลื่อน</p><p>กล่นไปด้วยภิกษุ  ภิกษุณี   อุบาสก   อุบาสิกา    พระราชา    มหาอำมาตย์ของ</p><p>พระราชา   เดียรถีย์   สาวกของเดียรถีย์   ถ้าสาวกทั้งหลายจะพึงสักการะ  เคารพ</p><p>นับถือ  บูชาเรา  แล้วพึ่งเราอยู่   ด้วยเข้าใจว่า   พระสมณโคดมเป็นผู้สงัด   และ</p><p>ทรงสรรเสริญความเป็นผู้สงัดไซร้   บรรดาสาวกของเราที่ถืออยู่ป่าเป็นวัตร ถือ</p><p>เสนาสนะอันสงัด   คือป่าชัฏอยู่   มาประชุมในท่ามกลางสงฆ์    เฉพาะเวลาสวด</p><p>ปาติโมกข์ทุกกึ่งเดือน   ก็จะไม่พึงสักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชาเราโดยธรรม</p><p>นี้   แล้วพึ่งเราอยู่.                                           </p><p>           อุทายี   สาวกทั้งหลายจะไม่สักการะ  เคารพนับถือ  บูชาเราโดยธรรม</p><p>๕ ประการนี้   แล้วพึ่งเราอยู่   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                    <strong>ธรรมเป็นเหตุให้ทำความเคารพข้อที่  ๑</strong></p><p>           [๓๒๙]   ดูก่อนอุทายี  มีธรรม ๕ ประการอย่างอื่นอันเป็นเหตุให้สาวก</p><p>ทั้งหลายของเราสักการะ   เคารพ   นับถือ    บูชาเรา    แล้วพึ่งเราอยู่   ธรรม ๕</p><p>ประการเป็นไฉน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 559</p><p>           ดูก่อนอุทายี   สาวกทั้งหลายของเราในธรรมวินัยนี้    ย่อมสรรเสริญใน</p><p>เพราะอธิศีลว่า  พระสมณโคดมเป็นผู้มีศีล  ประกอบด้วยศีลขันธ์อย่างยิ่ง  อุทายี</p><p>ข้อที่สาวกทั้งหลายของเราสรรเสริญในเพราะอธิศีลว่า    พระสมณโคดมเป็นผู้มี</p><p>ศีล   ประกอบด้วยศีลขันธ์อย่างยิ่ง    นี้แลธรรมข้อที่หนึ่ง    อันเป็นเหตุให้สาวก</p><p>ทั้งหลายของเรา   สักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชาเรา   แล้วพึ่งเราอยู่.</p><p>                    <strong>ธรรมเป็นเหตุให้ทำความเคารพข้อที่  ๒</strong></p><p>           [๓๓๐]   ดูก่อนอุทายี     อีกประการหนึ่ง     สาวกทั้งหลายของเราย่อม</p><p>สรรเสริญในเพราะความรู้ความเห็นที่แท้จริงว่า  พระสมณโคดม   เมื่อทรงรู้เอง</p><p>ก็ตรัสว่ารู้   เมื่อทรงเห็นเองก็ตรัสว่าเห็น    ทรงแสดงธรรมเพื่อความรู้ยิ่ง  มิใช่</p><p>ทรงแสดงเพื่อความไม่รู้ยิ่ง  ทรงแสดงธรรมมีเหตุ  มิใช่ทรงแสดงไม่มีเหตุ  ทรง</p><p>แสดงธรรมมีความอัศจรรย์    มิใช่ทรงแสดงไม่มีความอัศจรรย์   อุทายี    ข้อที่</p><p>สาวกทั้งหลายของเราสรรเสริญในเพราะความรู้ความเห็นที่แท้จริงว่า    พระ-</p><p>สมณโคดมเมื่อทรงรู้เองก็ตรัสว่ารู้      เมื่อทรงเห็นเองก็ตรัสว่าเห็น    ทรงแสดง</p><p>ธรรมเพื่อความรู้ยิ่ง     มิใช่ทรงแสดงเพื่อความไม่รู้ยิ่ง     ทรงแสดงธรรมมีเหตุ</p><p>มิใช่ทรงแสดงธรรมไม่มีเหตุ   ทรงแสดงธรรมมีความอัศจรรย์   มิใช่ทรงแสดง</p><p>ไม่มีความอัศจรรย์   นี้แล   ธรรมข้อที่สองอันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลายของเรา</p><p>สักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชาเรา   แล้วพึ่งเราอยู่.</p><p>                     <strong>ธรรมเป็นเหตุให้ทำความเคารพข้อที่  ๓</strong></p><p>           [๓๓๑]   ดูก่อนอุทายี     อีกประการหนึ่ง     สาวกทั้งหลายของเราย่อม</p><p>สรรเสริญในเพราะปัญญาอันยิงว่า      พระสมณโคดมทรงมีพระปัญญา    ทรง</p><p>ประกอบด้วยปัญญาขันธ์อันยิ่ง   ข้อที่ว่า   พระสมณโคดมจักไม่ทรงเล็งเห็นทาง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 560</p><p>แห่งถ้อยคำอันยังไม่มาถึง       หรือจักทรงข่มคำโต้เถียงของฝ่ายอื่นที่เกิดขึ้นแล้ว</p><p>ให้เป็นการข่มได้ด้วยดีพร้อมทั้งเหตุไม่ได้    ดังนี้    มิใช่ฐานะที่จะมีได้   อุทายี</p><p>ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   สาวกทั้งหลายของเรา   เมื่อรู้อย่างนี้    เห็น</p><p>อย่างนี้    จะพึงคัดค้านถ้อยคำให้ตกไปในระหว่าง ๆ บ้างหรือหนอ.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้อนี้ไม่มีเลย.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ก็เราจะหวังการพร่ำสอนในสาวกทั้งหลายก็หาไม่   สาวก</p><p>ทั้งหลายย่อมหวังคำพร่ำสอนของเราโดยแท้   อุทายี    ข้อที่สาวกทั้งหลายของเรา</p><p>สรรเสริญในเพราะปัญญาอันยิ่งว่า  พระสมณโคดมทรงมีพระปัญญา  ทรงประ-</p><p>กอบด้วยปัญญาขันธ์อย่างยิ่ง     ข้อที่ว่า    พระสมณโคดมจักไม่ทรงเล็งเห็นทรง</p><p>แห่งถ้อยคำอันยิ่งไม่มาถึง      หรือจักทรงข่มคำโต้เถียงของฝ่ายอื่นที่เกิดขึ้นแล้ว</p><p>ให้เป็นการข่มได้ด้วยดีพร้อมทั้งเหตุไม่ได้  ดังนี้  มิใช่ฐานะที่จะมีได้  นี้แล</p><p>ธรรมข้อที่สามอันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลายของเราสักการะ  เคารพ  นับถือ  บูชา</p><p>แล้วพึ่งเราอยู่.</p><p>                    <strong>ธรรมเป็นเหตุให้ทำความเคารพข้อที่  ๔</strong></p><p>           [๓๓๒]   ดูก่อนอุทายี    อีกประการหนึ่ง    สาวกทั้งหลายของเราผู้อัน</p><p>ทุกข์ท่วมทับแล้ว   อันทุกข์ครอบงำแล้ว   เพราะทุกข์ใด   เธอเหล่านั้นเข้ามาหา</p><p>เราแล้วถามถึงทุกขอริยสัจ   เราอันเธอเหล่านั้น    ถามถึงทุกขอริยสัจแล้วก็พยา-</p><p>กรณ์ให้ยังจิตของเธอเหล่านั้นให้ยินดี    ด้วยการพยากรณ์ปัญหา   เธอเหล่านั้น</p><p>เข้ามาหาเราแล้วถามถึงทุกขสมุทัยอริยสัจ. . .ทุกขนิโรธอริยสัจ. . .ทุกขนิโรธคา- </p><p>มินีปฏิปทาอริยสัจ      เราอันเธอเหล่านั้นถามถึงทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ</p><p>แล้ว   ก็พยากรณ์ให้    ยังจิตของเธอเหล่านั้นให้ยินดีด้วยการพยากรณ์ปัญหา </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 561</p><p>อุทายี   ข้อที่สาวกทั้งหลายของเราผู้อันทุกข์ท่วมทับแล้ว    อันทุกข์ครอบงำแล้ว</p><p>เพราะทุกข์ใด   เธอเหล่านั้นเข้ามาหาเราแล้วถามถึงทุกขอริยสัจ . . . ถามถึงทุกข- </p><p>สมุทัยอริยสัจ. . .ถามถึงทุกขนิโรธอริยสัจ. . . ถามถึงทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา-</p><p>อริยสัจ   เราอันเธอเหล่านั้นถามถึงทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจแล้ว   ก็พยา-</p><p>กรณ์ให้   ยังจิตของเธอเหล่านั้นให้ยินดี   ด้วยการพยากรณ์ปัญหา  นี้แล  ธรรม</p><p>ข้อที่สี่    อันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลายของเราสักการะ    เคารพ    นับถือ    บูชา</p><p>แล้วพึ่งเราอยู่.                                                                                            </p><p>                    <strong>ธรรมเป็นเหตุให้ทำความเคารพข้อที่  ๕</strong></p><p>           [๓๓๓]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว     สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว      ย่อมเจริญสติปัฎฐานสี่</p><p>ดูก่อนอุทายี  ภิกษุไม่ธรรมวินัยนี้   พิจารณาเห็นกายในกายอยู่  มีความเพียร  มี</p><p>สัมปชัญญะ    มีสติ   พึงกำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้   พิจารณาเห็น</p><p>เวทนาในเวทนาอยู่   มีความเพียร   มีสัมปชัญญะ   มีสติ   พึงกำจัดอภิชฌาและ</p><p>โทมนัสในโลกเสียได้  พิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่    มีความเพียร    มีสัมปชัญญะ</p><p>มีสติ  พึงกำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้    พิจารณาเห็นธรรมในธรรม</p><p>อยู่    มีความเพียร   มีสัมปชัญญะ   มีสติ   พึงกำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลก</p><p>เสียได้    ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว     เจริญ</p><p>สติปัฏฐานสี่นั้นแล   สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่ง</p><p>อภิญญา  [พระอรหัต]  อยู่.</p><p>           [๓๓๔]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว     สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว     ย่อมเจริญสัมมัปปธานสี่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 562</p><p>ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้ยังความพอใจให้เกิด   พยายาม   ปรารภความ</p><p>เพียร  ประคองจิตไว้  เริ่มตั้งความเพียร  เพื่อยังอกุศลธรรมอันลามกที่ยังไม่เกิด</p><p>มิให้เกิดขึ้น   เพื่อละอกุศลธรรมอันลามกที่เกิดขึ้นแล้ว     เพื่อยังกุศลธรรมที่ยัง</p><p>ไม่เกิดให้เกิดขึ้น  เพื่อความตั้งมั่น  เพื่อความไม่เลือนหาย   เพื่อความมียิ่ง  เพื่อ</p><p>ความไพบูลย์   เพื่อความเจริญ    เพื่อความสมบูรณ์แห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว</p><p>ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอก     แล้วเจริญสัมมัปป-</p><p>ธานสี่นั้นแล สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญา</p><p>อยู่.</p><p>           [๓๓๕]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง     เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว    สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว     ย่อมเจริญอิทธิบาทสี่</p><p>ดูก่อนอุทายี   ภิกษุในธรรมวินัยนี้    เจริญอิทธิบาทอันประกอบด้วยฉันทสมาธิ</p><p>และปธานสังขาร   เจริญอิทธิบาทอันประกอบด้วยวิริยสมาธิ    และปธานสังขาร</p><p>เจริญอิทธิบาทอันประกอบด้วยจิตตสมาธิ  และปธานสังขาร  เจริญอิทธิบาทอัน</p><p>ประกอบด้วยวีมังสาสมาธิ      และปธานสังขาร     ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเรา</p><p>ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอก     แล้วเจริญอิทธิบาทสี่นั้นแล     สาวกของเราเป็น</p><p>อันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๓๖]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว       สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว      ย่อมเจริญอินทรีย์ห้า</p><p>ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้    เจริญสัทธินทรีย์ที่จะให้ถึงความสงบระงับ</p><p>ให้ถึงความตรัสรู้  เจริญวิริยินทรีย์ที่จะให้ถึงความสงบระงับ   ให้ถึงความตรัสรู้</p><p>เจริญสตินทรีย์ที่จะให้ถึงความสงบระงับ  ให้ถึงความตรัสรู้   เจริญสมาธินทรีย์</p><p>ที่จะให้ถึงความสงบระงับ  ให้ถึงความตรัสรู้  เจริญปัญญินทรีย์ที่จะให้ถึงความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 563</p><p>สงบระงับ   ให้ถึงความตรัสรู้  ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่</p><p>เราบอก     แล้วเจริญอินทรีย์ห้านั้นแล      สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุ</p><p>บารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๓๗]   ดูก่อนอุทายี  อีกประการหนึ่ง  เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว   สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว   ย่อมเจริญพละห้า   ดูก่อน</p><p>อุทายี     ภิกษุในธรรมวินัยนี้เจริญสัทธาพละที่จะให้ถึงความสงบระงับ  ให้ถึง</p><p>ความตรัสรู้     เจริญวิริยพละ     ที่จะให้ถึงความสงบระงับ     ให้ถึงความตรัสรู้</p><p>เจริญสติพละ   ที่จะให้ถึงความสงบระงับ    ให้ถึงความตรัสรู้  เจริญสมาธิพละ</p><p>ที่จะให้ถึงความสงบระงับ  ให้ถึงความตรัสรู้  เจริญปัญญาพละ  ที่จะให้ถึงความ</p><p>สงบระงับ   ให้ถึงความตรัสรู้  ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่</p><p>เราบอก  แล้วเจริญพละห้านั้นแล   สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอัน</p><p>เป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๓๘]   ดูก่อนอุทายี    อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว     สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว     ย่อมเจริญโพชฌงค์เจ็ด</p><p>ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้เจริญสติสัมโพชฌงค์    อันอาศัยวิเวก  อาศัย</p><p>วิราคะ     อาศัยนิโรธ    น้อมไปในการสละคืน  เจริญธัมมวิจยสัมโพชฌงค์</p><p>อันอาศัยวิเวก   อันอาศัยวิราคะ    อาศัยนิโรธ   น้อมไปในการสละคืน  เจริญ-</p><p>วิริยสัมโพชฌงค์   อันอาศัยวิเวก   อาศัยวิราคะ   อาศัยนิโรธ   น้อมไปในการ</p><p>สละคืน    เจริญปีติสัมโพชฌงค์    อันอาศัยวิเวก    อาศัยวิราคะ    อาศัยนิโรธ</p><p>น้อมไปในการสละคืน  เจริญปัสสัทธิสัมโพชฌงค์  อันอาศัยวิเวก  อาศัยวิราคะ</p><p>อาศัยนิโรธ   น้อมไปในการสละคืน   เจริญสมาธิสัมโพชฌงค์   อันอาศัยวิเวก</p><p>อาศัยวิราคะ   อาศัยนิโรธ   น้อมไปในการสละคืน   เจริญอุเบกขาสัมโพชฌงค์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 564</p><p>อันอาศัยวิเวก     อาศัยวิราคะ   อาศัยนิโรธ   น้อมไปในการสละคืน     ก็เพราะ</p><p>สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว   เจริญโพชฌงค์ ๗ นั้นแล</p><p>สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๓๙]   ดูก่อนอุทายี    อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว    สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว    ย่อมเจริญอริยมรรคมีองค์</p><p>แปด  ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้เจริญสัมมาทิฏฐิ   เจริญสัมมาสังกัปปะ</p><p>เจริญสัมมาวาจา  เจริญสัมมากัมมันตะ   เจริญสัมมาอาชีวะ   เจริญสัมมาวายามะ</p><p>เจริญสัมมาสติ       เจริญสัมมาสมาธิ      ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตาม</p><p>ปฏิปทาที่เราบอก      แล้วเจริญอริยมรรคมีองก์แปดนั้นแล      สาวกของเราเป็น</p><p>อันมาก  จึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๔๐]   ดูก่อนอุทายี    อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายของเราแล้ว     สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้วย่อมเจริญวิโมกข์ ๘</p><p>คือ</p><p>           ผู้ได้รูปฌานย่อมเห็นรูป  นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่หนึ่ง.</p><p>           ผู้ไม่มีรูปสัญญาในภายใน เห็นรูปในภายนอก  นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่สอง.</p><p>           ผู้น้อมใจเชื่อว่า   กสิณเป็นของงามอย่างเดียว   นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่สาม.</p><p>           ผู้ที่บรรลุ<strong>อากาสานัญจายตนะ</strong>ด้วยมนสิการว่าอากาศหาที่สุดมิได้</p><p>เพราะล่วงรูปสัญญา    เพราะดับปฏิฆสัญญา    เพราะไม่ใส่ใจซึ่งนานัตตสัญญา</p><p>โดยประการทั้งปวง  นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่สี่.</p><p>           ผู้ที่บรรลุ<strong>วิญญาณัญจายตนะ</strong>ด้วยมนสิการว่า    วิญญาณหาที่สุดมิได้</p><p>เพราะล่วงอากาสานัญจายตนะ   โดยประการทั้งปวง   นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่ห้า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 565</p><p>           ผู้ที่บรรลุ<strong>อากิญจัญญายตนะ</strong>ด้วยมนสิการว่า  อะไร ๆ  ก็ไม่มี  เพราะ</p><p>ล่วงวิญญาณัญจายตนะโดยประการทั้งปวง  นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่หก.              </p><p>           ผู้ที่บรรลุ<strong>เนวลัญญานาสัญญายตนะ</strong>    เพราะล่วงอากิญจัญญายตนะ</p><p>โดยประการทั้งปวง   นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่เจ็ด. </p><p>           ผู้ที่บรรลุ<strong>สัญญาเวทยิตนโรธ</strong>    เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนะ</p><p>โดยประการทั้งปวง   นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่แปด.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว   เจริญ</p><p>วิโมกข์แปดนั้นแล  สาวกของเราเป็นอันมาก  จึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่ง</p><p>อภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๔๑]   ดูก่อนอุทายี    อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว  สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้วย่อมเจริญ<strong>อภิภายตนะ</strong>  [คือ</p><p>เหตุเครื่องครอบงำธรรมอันเป็นข้าศึกและอารมณ์] ๘ ประการ คือ</p><p>           ผู้หนึ่งมีความสำคัญในรูปภายใน  เห็นรูปภายนอกที่เล็ก ซึ่งมีผิวพรรณ</p><p>ดีและมีผิวพรรณทราม   ครอบงำรูปเหล่านั้นแล้ว    มีความสำคัญอย่างนี้ว่า  เรา</p><p>รู้  เราเห็น  อันนี้เป็นอภิภายตนะข้อที่หนึ่ง. </p><p>           ผู้หนึ่งมีความสำคัญในรูปภายใน    เห็นรูปภายนอกที่ใหญ่    ซึ่งมีผิว</p><p>พรรณดีและมีผิวพรรณทราม    ครอบงำรูปเหล่านั้นแล้ว    มีความสำคัญอย่างนี้ </p><p>ว่า   เรารู้  เราเห็น   อันนี้เป็นอภิภายตนะข้อที่สอง.</p><p>           ผู้หนึ่งมีความสำคัญในอรูปภายใน    เห็นรูปภายนอกที่เล็ก    ซึ่งมีผิว</p><p>พรรณดีและมีผิวพรรณทราม   ครอบงำรูปเหล่านั้นแล้ว    มีความสำคัญอย่างนี้</p><p>ว่า   เรารู้   เราเห็น   อันนี้เป็นอภิภายตนะข้อที่สาม. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 566</p><p>           ผู้หนึ่งมีความสำคัญในอรูปภายใน    เห็นรูปภายนอกที่ใหญ่   ซึ่งมีผิว</p><p>พรรณดีและมีผิวพรรณทราม  ครอบงำรูปเหล่านั้นแล้ว  มีความสำคัญอย่างนี้ว่า</p><p>เรารู้  เราเห็น   อันนี้เป็นอภิภายตนะข้อที่สี่.</p><p>           ผู้หนึ่งมีความสำคัญในอรูปภายใน  เห็นรูปภายนอกอันเขียว  มีวรรณ</p><p>เขียว  เขียวล้วน   มีรัศมีเขียว   ดอกผักตบอันเขียว  มีวรรณอันเขียว  เขียวล้วน</p><p>มีรัศมีเขียว     หรือว่าผ้าที่กำเนิดในเมืองพาราณสีมีเนื้อเกลี้ยงทั้งสองข้าง     อัน</p><p>เขียว   มีวรรณเขียว   เขียวล้วน   มีรัศมีเขียว   แม้ฉันใด    ผู้หนึ่งมีความสำคัญ</p><p>ในอรูปภายใน   เห็นรูปภายนอกอันเขียว   มีวรรณเขียว  เขียวล้วน  มีรัศมีเขียว</p><p>ฉันนั้นเหมือนกัน   ครอบงำรูปเหล่านั้นแล้ว   ย่อมมีความสำคัญอย่างนี้ว่า   เรา</p><p>รู้  เราเห็น  อันนี้เป็นอภิภายตนะข้อที่ห้า.</p><p>           ผู้หนึ่งมีความสำคัญในอรูปภายใน  เห็นรูปภายนอกอันเหลือง มีวรรณ</p><p>เหลือง   เหลืองล้วน   มีรัศมีเหลือง   ดอกกรรณิการ์อันเหลือง   มีวรรณเหลือง</p><p>เหลืองล้วน    มีรัศมีเหลือง  หรือว่าผ้าที่กำเนิดในเมืองพาราณสี  มีเนื้อเกลี้ยง</p><p>ทั้งสองข้าง   อันเหลือง   มีวรรณเหลือง   เหลืองล้วน   มีรัศมีเหลือง   แม้ฉันใด</p><p>ผู้หนึ่งมีความสำคัญในอรูปภายใน   เห็นรูปภายนอกอันเหลือง  มีวรรณเหลือง</p><p>เหลืองล้วน   มีรัศมีเหลือง   แม้ฉันนั้นเหมือนกัน   ครอบงำรูปเหล่านั้นแล้ว  มี</p><p>ความสำคัญอย่างนี้ว่า   เรารู้   เราเห็น   อันนี้เป็นอภิภายตนะข้อที่หก.</p><p>           ผู้หนึ่งมีความสำคัญในอรูปภายใน   เห็นรูปภายนอกอันแดง  มีวรรณ</p><p>แดง  แดงล้วน   มีรัศมีแดง   ดอกบานไม่รู้โรยอันแดง   มีวรรณแดง  แดงล้วน</p><p>มีรัศมีแดง   หรือว่าผ้าที่กำเนิดในเมืองพาราณสี    มีเนื้อเกลี้ยงทั้งสองข้าง    อัน</p><p>แดง   มีวรรณแดง   แดงล้วน   มีรัศมีแดง    แม้ฉันใด    ผู้หนึ่งมีความสำคัญใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 567</p><p>อรูปภายใน     เห็นรูปภายนอกอันแดง     มีวรรณแดง     แดงล้วน    มีรัศมีแดง</p><p>ฉันนั้นเหมือนกัน    ครอบงำรูปเหล่านั้นแล้ว     มีความสำคัญอย่างนี้ว่า    เรารู้</p><p>เราเห็น  อันนี้เป็นอภิภายตนะข้อที่เจ็ด.</p><p>           ผู้หนึ่งมีความสำคัญในอรูปภายใน   เห็นรูปภายนอกอันขาว   มีวรรณ</p><p>ขาว   ขาวล้วน   มีรัศมีขาว   ดาวประกายพรึกอันขาว   มีวรรณขาว   ขาวล้วน</p><p>มีรัศมีขาว   หรือว่าผ้าที่กำเนิดในเมืองพาราณสี    มีเนื้อเกลี้ยงทั้งสองข้าง    อัน</p><p>ขาว   มีวรรณขาว   ขาวล้วน    มีรัศมีขาว    แม้ฉันใด  ผู้หนึ่งมีความสำคัญใน</p><p>อรูปภายใน   เห็นรูปภายนอกอันขาว   มีวรรณขาว   ขาวล้วน   มีรัศมีขาว   ฉัน</p><p>นั้นเหมือนกัน  ครอบงำรูปเหล่านั้นแล้ว  มีความสำคัญอย่างนี้ว่า  เรารู้  เราเห็น</p><p>อันนี้เป็นอภิภายตนะข้อที่แปด.                                            </p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอก     แล้วเจริญ</p><p>อภิภายตนะ  ๘   นั่นแล    สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมี    อันเป็น</p><p>ที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๔๒]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว   สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้วย่อมเจริญกสิณายตนะ  ๑๐  </p><p>คือ                                                                                     </p><p>           ๑.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งปฐวีกสิณทั้งเบื้องบน   เบื้องต่ำ  เบื้องขวาง  ใน</p><p>ทิศน้อยทิศใหญ่  หาประมาณมิได้.</p><p>           ๒.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งอาโปกสิณทั้งเบื้องบน    เบื้องต่ำ    เบื้องขวาง</p><p>ในทิศน้อยทิศใหญ่  หาประมาณมิได้.</p><p>           ๓.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งเตโชกสิณทั้งเบื้องบน    เบื้องต่ำ     เบื้องขวาง</p><p>ในทิศน้อยทิศใหญ่  หาประมาณมิได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 568</p><p>           ๔.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งวาโยกสิณทั้งเบื้องบน     เบื้องต่ำ     เบื้องขวาง</p><p>ในทิศน้อยทิศใหญ่   หาประมาณมิได้.</p><p>           ๕.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งนีลกสิณทั้งเบื้องบน   เบื้องต่ำ   เบื้องขวาง  ใน</p><p>ทิศน้อยทิศใหญ่  หาประมาณมิได้.</p><p>           ๖.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งปีตกสิณทั้งเบื้องบน   เบื้องต่ำ   เบื้องขวาง  ใน</p><p>ทิศน้อยทิศใหญ่  หาประมาณมิได้.</p><p>           ๗.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งโลหิตกสิณทั้งเบื้องบน    เบื้องต่ำ    เบื้องขวาง</p><p>ในทิศน้อยทิศใหญ่   หาประมาณมิได้.                                             </p><p>           ๘.  ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งโอทาตกสิณทั้งเบื้องบน   เบื้องต่ำ   เบื้องขวาง</p><p>ในทิศน้อยทิศใหญ่  หาประมาณมิได้.</p><p>           ๙.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งอากาสกสิณทั้งเบื้องบน    เบื้องต่ำ    เบื้องขวาง</p><p>ในทิศน้อยทิศใหญ่  หาประมาณมิได้.</p><p>           ๑๐.   ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งวิญญาณกสินทั้งเบื้องบน  เบื้องต่ำ  เบื้องขวาง</p><p>ในทิศน้อยทิศใหญ่   หาประมาณมิได้.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอก     แล้วเจริญกสิณา-</p><p>ยตนะ  ๑๐  นั้นแล     สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีเป็นที่สุดแห่ง</p><p>อภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๔๓]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว    สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้วย่อมเจริญฌานสี่.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้   สงัดจากกาม  สงัดจากอกุศลธรรม</p><p>บรรลุปฐมฌาน   มีวิตก    มีวิจาร    มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่    เธอทำกายนี้</p><p>แหละให้ชุ่มชื่น   เอิบอิ่มซาบซ่านด้วยปีติและสุขอันเกิดแต่วิเวก   ไม่มีเอกเทศ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 569</p><p>ไหน  ๆ  แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว      ที่ปีติและสุขอันเกิดแต่วิเวกจะไม่ถูกต้อง</p><p>ดูก่อนอุทายี    เปรียบเหมือนพนักงานสรงสนาน   หรือลูกมือพนักงานสรงสนาน</p><p>ผู้ฉลาด   จะพึงใส่จุรณสีตัวลงในภาชนะสำริด   แล้วพรมด้วยน้ำหมักไว้  ก้อน</p><p>จุรณสีตัวนั้นซึ่งยางซึมไปจับติดกันทั่วทั้งหมด     ย่อมไม่กระจายออก    ฉันใด</p><p>ภิกษุก็ฉันนั้นแล   ทำกายนี้แหละให้ชุ่มชื่น   เอิบอิ่มซาบซ่านด้วยปีติ   และสุข</p><p>อันเกิดแต่วิเวก    ไม่มีเอกเทศไหน ๆ แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว    ที่ปีติและสุข</p><p>อันเกิดแต่วิเวกจะไม่ถูกต้อง.</p><p>           [๓๔๔]    ดูก่อนอุทายี  อีกประการหนึ่ง  ภิกษุบรรลุทุติยฌาน  มีความ</p><p>ผ่องใสแห่งจิตภายใน   เป็นธรรมเอกผุดขึ้น   ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร   เพราะวิตก</p><p>วิจารสงบไป   มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่    เธอทำกายนี้แหละให้ชุ่มชื่นเอิบอิ่ม</p><p>ซาบซ่านด้วยปีติและสุขอันเกิดแต่สมาธิ     ไม่มีเอกเทศไหน ๆ  แห่งกายของเธอ</p><p>ทั่วทั้งตัว    ที่ปีติและสุขอันเกิดแต่สมาธิจะไม่ถูกต้อง    ดูก่อนอุทายี     เปรียบ</p><p>เหมือนห้วงน้ำลึก      มีน้ำปั่นป่วนไม่มีทางที่น้ำจะไหลไปมาได้  ทั้งในด้าน</p><p>ตะวันออก   ด้านตะวันตก  ด้านเหนือ  ด้านใต้  ทั้งฝนก็ไม่ตกเพิ่มตามฤดูกาล</p><p>แต่สายน้ำเย็นพุขึ้นจากห้วงน้ำนั้นแล้ว  จะพึงทำห้วงน้ำนั้นแหละให้ชุ่มชื่น</p><p>เอิบอาบซาบซึมด้วยน้ำเย็น  ไม่มีเอกเทศไหน ๆ แห่งห้วงน้ำนั้นทั้งหมด  ที่น้ำ</p><p>เย็นจะไม่พึงถูกต้อง   ฉันใด    ภิกษุก็ฉันนั้นแล    ย่อมทำกายนี้แหละให้ชุ่มชื่น</p><p>เอิบอิ่มซาบซ่านด้วยปีติและสุขอันเกิดแต่สมาธิ   ไม่มีเอกเทศไหน ๆ   แห่งกาย</p><p>ของเธอทั่วทั้งตัว   ที่ปีติและสุขอันเกิดแต่สมาธิจะไม่ถูกต้อง.</p><p>           [๓๔๕]  ดูก่อนอุทายี    อีกประการหนึ่ง   ภิกษุมีอุเบกขา   มีสติ  มี</p><p>สัมปชัญญะ   เสวยสุขด้วยนามกาย  เพราะปีติสิ้นไป  บรรลุตติยฌานที่พระอริยะ</p><p>ทั้งหลายสรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้   เป็นผู้มีอุเบกขา    มีสติอยู่เป็นสุข    เธอทำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 570</p><p>กายนี้แหละให้ชุ่มชื่นเอิบอิ่มซาบซ่านด้วยสุขอันปราศจากปีติ  ไม่มีเอกเทศไหนๆ</p><p>แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว   ที่สุขปราศจากปีติจะไม่ถูกต้อง  ดูก่อนอุทายี   เปรียบ</p><p>เหมือนในกอบัวขาบ    ในกอบัวหลวง  หรือในกอบัวขาว   ดอกบัวขาบ  ดอก</p><p>บัวหลวง    หรือดอกบัวขาวบางเหล่าซึ่งเกิดในน้ำ    เจริญในน้ำ    ยังไม่พ้นน้ำ</p><p>จมอยู่ในน้ำ    น้ำหล่อเลี้ยงไว้    ดอกบัวเหล่านั้นชุ่มชื่นเอิบอาบซาบซึมด้วยน้ำ</p><p>เย็นตลอดยอดตลอดเหง้า  ไม่มีเอกเทศไหน ๆ แห่งดอกบัวขาบ   ดอกบัวหลวง</p><p>หรือดอกบัวขาวทั่วทุกส่วน   ที่น้ำเย็นจะไม่พึงถูกต้อง   ฉันใด    ภิกษุก็ฉันนั้น</p><p>แล      ย่อมทำกายนี้แหละให้ชุ่มชื่นเอิบอิ่มซาบซ่านด้วยสุขปราศจากปีติ  ไม่มี</p><p>เอกเทศไหน ๆ แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว   ที่สุขปราศจากปีติจะไม่ถูกต้อง.</p><p>           [๓๔๖]  ดูก่อนอุทายี  อีกประการหนึ่ง   ภิกษุบรรลุจตุตถฌาน   ไม่</p><p>มีทุกข์ไม่มีสุข  เพราะละสุขละทุกข์และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้  มีอุเบกขา</p><p>เป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่      เธอนั่งแผ่ไปทั่วกายนี้แหละ      ด้วยใจอันบริสุทธิ์</p><p>ผ่องแผ้ว  ไม่มีเอกเทศไหน ๆ แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัวที่ใจบริสุทธิ์ผ่องแผ้วจะ</p><p>ไม่ถูกต้อง   ดูก่อนอุทายี   เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงนั่งคลุมตัวตลอดศีรษะด้วย</p><p>ผ้าขาว     ไม่มีเอกเทศไหน ๆ แห่งกายทุก ๆ ส่วนของเขาที่ผ้าขาวจะไม่ถูกต้อง</p><p>ฉันใด    ภิกษุก็ฉันนั้นแล    เธอนั่งแผ่ไปทั่วกายนี้แหละด้วยใจบริสุทธิ์ผ่องแผ้ว</p><p>ไม่มีเอกเทศไหน ๆ แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว      ที่ใจอันบริสุทธิ์ผ่องแผ้วจะไม่</p><p>ถูกต้อง.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้วเจริญฌาน</p><p>สี่นั้นแล   สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๔๗]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว  สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว   ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า  กายของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 571</p><p>เรานี้แลมีรูปประกอบด้วยมหาภูต ๔ เกิดแต่บิดามารดา  เติบโตขึ้นด้วยข้าวสุก</p><p>และขนมสดไม่เที่ยง  ต้องอบ  ต้องนวดฟั้น  มีอันทำลายและกระจัดกระจายเป็น</p><p>ธรรมดาและวิญญาณของเรานี้ก็อาศัยอยู่ในกายนี้ เนื่องอยู่ในกายนี้  ดูก่อนอุทายี</p><p>เปรียบเหมือนแก้วไพฑูรย์อันงาม  เกิดเองอย่างบริสุทธิ์ ๘ เหลี่ยม  นายช่างเจีย-</p><p>ระไนดีแล้ว  สุกไส  แวววาว  สมส่วนทุกอย่าง มีด้ายเขียวเหลืองแดงขาวหรือนวล </p><p>ร้อยอยู่ในนั้น    บุรุษมีจักษุจะพึงหยิบแก้วไพฑูรย์นั้นวางไว้ในมือแล้วพิจารณา</p><p>เห็นว่า   แก้วไพฑูรย์นี้งาม   เกิดเองอย่างบริสุทธิ์  ๘  เหลี่ยม    นายช่างเจียระไน</p><p>ดีแล้ว   สุกใส     แวววาวสมส่วนทุกอย่าง     มีด้ายเขียวเหลืองแดงขาวหรือนวล</p><p>ร้อยอยู่ในนั้นฉันใด     สาวกทั้งหลายของเราก็ฉันนั้น     ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เรา</p><p>บอกแล้ว   ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า    กายของเรานี้แลมีรูป    ประกอบด้วยมหาภูต  ๔</p><p>เกิดแต่มารดาบิดา   เติบโตขึ้นด้วยข้าวสุกและขนมสด   ไม่เที่ยง   ต้องอบ   ต้อง</p><p>นวดฟั้น    มีอันทำลายและกระจัดกระจายเป็นธรรมดา     และวิญญาณของเรานี้</p><p>ก็อาศัยอยู่ในกายนี้    เนื่องอยู่ในกายนี้.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเรา    ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว    ย่อม</p><p>รู้ชัดอย่างนี้แล  สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมี  อันเป็นที่สุดแห่ง</p><p>อภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๔๘]   ดูก่อนอุทายี    อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว   สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว    ย่อมนิรมิตกายอื่นจากกาย</p><p>นี้  มีรูปเกิดแต่ใจ   มีอวัยวะน้อยใหญ่ครบถ้วน  มีอินทรีย์ไม่บกพร่อง  ดูก่อน </p><p>อุทายี  เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงชักไส้ออกจากหญ้าปล้อง  เขาจะพึงคิดเห็นอย่าง</p><p>นี้ว่า  นี้ไส้  นี้หญ้าปล้อง  หญ้าปล้องก็อย่างหนึ่ง  ไส้ก็อย่างหนึ่ง  ก็แต่ไส้ชักออก</p><p>จากหญ้าปล้องนั่นเอง  อีกนัยหนึ่ง   เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงชักดาบออกจากฝัก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 572</p><p>เขาจะพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า  นี้ดาบ  นี้ฝัก  ดาบก็อย่างหนึ่ง   ฝักก็อย่างหนึ่ง  ก็แต่</p><p>ชักดาบออกจากฝักนั่นเอง   อีกนัยหนึ่ง   เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงชักงูออกจาก</p><p>คราบ  เขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า   นี้งู   นี้คราบ   งูก็อย่างหนึ่ง   คราบก็อย่างหนึ่ง</p><p>ก็แต่งูชักออกจากคราบนั่นเอง  ฉันใด  สาวกทั้งหลายของเราก็ฉันนั้นแล  ปฏิบัติ</p><p>ตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว    ย่อมนิรมิตกายอื่นจากกายนี้     มีรูปเกิดแต่ใจ    มี</p><p>อวัยวะน้อยใหญ่ครบถ้วน  มีอินทรีย์ไม่บกพร่อง.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเรา ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกนั้นแล สาวก</p><p>ของเราเป็นอันมากจึงบรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๔๙]   ดูก่อนอุทายี  อีกประการหนึ่ง  เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวกทั้ง</p><p>หลายแล้ว    สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว    ย่อมบรรลุอิทธิวิธีหลายประ-</p><p>การ คือคนเดียวเป็นหลายคนก็ได้  หลายคนเป็นคนเดียวก็ได้  ทำให้ปรากฏก็ได้</p><p>ทำให้หายไปก็ได้  ทะลุฝากำแพงภูเขาไปได้ไม่ติดขัดเหมือนไปในที่ว่างก็ได้  ผุด</p><p>ขึ้นดำลงในแผ่นดินเหมือนในนี้ก็ได้  เดินบนน้ำไม่แตกเหมือนเดินบนแผ่นดิน</p><p>ก็ได้  เหาะไปในอากาศเหมือนนกก็ได้  ลูบคลำพระจันทร์พระอาทิตย์ซึ่งมีฤทธิ์</p><p>มีอานุภาพมากด้วยฝ่ามือก็ได้  ใช้อำนาจทางกายไปตลอดพรหมโลกก็ได้  ดูก่อน</p><p>อุทายี    เปรียบเหมือนช่างหม้อหรือลูกมือของช่างหม้อผู้ฉลาด    เมื่อนวดดินดี</p><p>แล้ว  ต้องการภาชนะชนิดใดๆ พึงทำภาชนะชนิดนั้นๆ  ให้สำเร็จได้  อีกนัยหนึ่ง </p><p>เปรียบเหมือนช่างงา   หรือลูกมือของช่างงาผู้ฉลาด   เมื่อแต่งงาดีแล้ว   ต้องการ</p><p>เครื่องงาชนิดใด ๆ  พึงทำเครื่องงาชนิดนั้นๆ ให้สำเร็จได้ อีกนัยหนึ่ง  เปรียบ</p><p>เหมือนช่างทองหรือลูกมือของช่างทองผู้ฉลาด   เมื่อหลอมทองดีแล้ว    ต้องการ</p><p>ทองรูปพรรณชนิดใด  พึงทำทองรูปพรรณชนิดนั้นๆ ให้สำเร็จได้ฉันใด  สาวก</p><p>ทั้งหลายของเราก็ฉันนั้นแล   ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว   ย่อมบรรลุอิทธิ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 573</p><p>วิธีหลายประการ     คือคนเดียวเป็นหลายคนก็ได้     หลายคนเป็นคนเดียวก็ได้</p><p>ทำให้ปรากฏก็ได้  ทำให้หายไปก็ได้  ทะลุฝากำแพงภูเขาไปได้ไม่ติดขัด เหมือน</p><p>ในน้ำก็ได้    เดินบนน้ำไม่แตกเหมือนเดินบนแผ่นดินก็ได้    เหาะไปในอากาศ</p><p>เหมือนนกก็ได้   ลูบคลำพระจันทร์   พระอาทิตย์ซึ่งมีฤทธิ์มีอานุภาพมาก   ด้วย</p><p>ฝ่ามือก็ได้    ใช้อำนาจทางกายไปตลอดพรหมโลกก็ได้     ก็เพราะสาวกทั้งหลาย</p><p>ของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้วนั้นแล     สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้</p><p>บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.                                        </p><p>           [๓๕๐]   ดูก่อนอุทายี    อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว     สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว      ย่อมได้ยินเสียง ๒ ชนิด</p><p>คือเสียงทิพย์   และเสียงมนุษย์ทั้งที่อยู่ไกลและใกล้   ด้วยทิพโสตธาตุอันบริสุทธิ์ </p><p>ล่วงโสตของมนุษย์   ดูก่อนอุทายี   เปรียบเหมือนบุรุษเป่าสังข์ผู้มีกำลัง    จะพึง</p><p>ยังคนให้รู้ตลอดทิศทั้งสี่โดยไม่ยากฉันใด        สาวกทั้งหลายของเราก็ฉันนั้นแล</p><p>ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว    ย่อมได้ยินเสียง ๒ ชนิด    คือเสียงทิพย์และ</p><p>เสียงมนุษย์ทั้งที่อยู่ไกลและใกล้  ด้วยทิพโสตธาตุอันบริสุทธิ์   ล่วงโสตของ</p><p>มนุษย์.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้วนั้นแล </p><p>สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๕๑]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว  ย่อมกำหนดรู้ใจของสัตว์อื่น</p><p>ของบุคคลอื่นด้วยใจ  คือจิตมีราคะ  ก็รู้ว่าจิตมีราคะ หรือจิตปราศจากราคะ  ก็รู้ </p><p>ว่าจิตปราศจากราคะ  จิตมีโทสะ  ก็รู้ว่าจิตมีโทสะ  หรือจิตปราศจากโทสะ  ก็รู้ว่า</p><p>จิตปราศจากโทสะ จิตมีโมหะ ก็รู้ว่าจิตมีโมหะ  หรือจิตปราศจากโมหะ  ก็รู้ว่าจิต </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 574</p><p>ปราศจากโมหะ จิตหดหู่ ก็รู้ว่าจิตหดหู่ หรือจิตฟุ้งซ่าน  ก็รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน  จิตเป็น</p><p>มหัคตะก็รู้ว่าจิตเป็นมหัคตะ  หรือจิตไม่เป็นมหัคตะ  ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นมหัคตะ</p><p>จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า  ก็รู้ว่าจิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า หรือจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า. ก็รู้ว่าจิตไม่ </p><p>จิตอื่นยิ่งกว่า จิตเป็นสมาธิ ก็รู้ว่าจิตเป็นสมาธิ  หรือจิตไม่เป็นสมาธิ  ก็รู้ว่าจิต</p><p>ไม่เป็นสมาธิ จิตหลุดพ้น ก็รู้ว่าจิตหลุดพ้น หรือจิตไม่หลุดพ้น ก็รู้ว่าจิตไม่หลุด</p><p>พ้น   ดูก่อนอุทายี  เปรียบเหมือนหญิงสาวชายหนุ่มที่ชอบการแต่งตัว  เมื่อส่องดู</p><p>เงาหน้าของตนในกระจกอันบริสุทธิ์สะอาด     หรือภาชนะน้ำอันใส     หน้ามีไฝ</p><p>ก็จะพึงรู้ว่าหน้ามีไฝ  หรือหน้าไม่มีไฝ  ก็จะพึงรู้ว่าหน้าไม่มีไฝ  ฉันใด  สาวก</p><p>ทั้งหลายของเราก็ฉันนั้นแล   ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว  ย่อมกำหนดรู้ใจ</p><p>ของสัตว์อื่นของบุคคลอื่นด้วยใจ คือ จิตมีราคะ  ก็รู้ว่าจิตมีราคะ   หรือจิตปราศ</p><p>จากราคะ   ก็รู้ว่าจิตปราศจากราคะ   จิตมีโทสะ   ก็รู้ว่าจิตมีโทสะ   หรือจิตปราศ</p><p>จากโทสะ   ก็รู้ว่าจิตปราศจากโทสะ    จิตมีโมหะ  ก็รู้ว่าจิตมีโมหะ  หรือจิตปราศ</p><p>จากโมหะ   ก็รู้ว่าจิตปราศจากโมหะ    จิตหดหู่ก็รู้ว่าจิตหดหู่     หรือจิตฟุ้งซ่าน</p><p>ก็รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน  จิตเป็นมหัคตะ  ก็รู้ว่าจิตเป็นมหัคตะ  หรือจิตไม่เป็นมหัคตะ</p><p>ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นมหัคตะ  จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า  ก็รู้ว่าจิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า  หรือจิตไม่</p><p>มีจิตอื่นยิ่งกว่า   ก็รู้ว่าจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า    จิตเป็นสมาธิ    ก็รู้ว่าจิตเป็นสมาธิ</p><p>จิตไม่เป็นสมาธิ   ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นสมาธิ   จิตหลุดพ้นก็รู้ว่าจิตหลุดพ้น   หรือจิต</p><p>ไม่หลุดพ้น  ก็รู้ว่าจิตไม่หลุดพ้น.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้วนั้นแล</p><p>สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๕๒]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว   สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว    ย่อมระลึกชาติก่อนได้เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 575</p><p>อันมาก   คือระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง  ห้า</p><p>ชาติบ้าง   สิบชาติบ้าง   ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติบ้าง    สี่สิบชาติบ้าง    ห้าสิบ</p><p>ชาติบ้าง   ร้อยชาติบ้าง   พันชาติบ้าง    แสนชาติบ้าง     ตลอดสังวัฏกัปเป็นอัน</p><p>มากบ้าง   ตลอดวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้าง    ตลอดสังวัฏวิวัฏกัปเป็นอันมากบ้างว่า</p><p>ในภพโน้นเรามีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น   มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหาร</p><p>อย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจาก</p><p>ภพนั้น  ได้ไปเกิดในภพโน้น แม้ในภพนั้น  เราก็มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่าง</p><p>นั้น   มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ  มี</p><p>กำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว   ได้มาเกิดในภพนี้   เธอย่อม</p><p>ระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมากพร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้   ดูก่อนอุทายี   เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงจากบ้านตนไปบ้านอื่น   แล้วจาก</p><p>บ้านแม้นั้นไปยังบ้านอื่นอีก   จากบ้านนั้นกลับมาสู่บ้านของตนตามเดิม   เขาจะ</p><p>พึงระลึกได้อย่างนี้ว่า   เราได้จากบ้านของเราไปบ้านโน้น    ในบ้านนั้นเราได้ยืน</p><p>อย่างนั้น   ได้นั่งอย่างนั้น    ได้พูดอย่างนั้น   ได้นิ่งอย่างนั้น    แล้วเรากลับจาก</p><p>บ้านนั้นมาสู่บ้านของตนตามเดิม  ดังนี้  ฉันใด  สาวกทั้งหลายของเรา  ก็ฉัน</p><p>นั้นแล   ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว          ระลึกชาติก่อนได้เป็นอันมาก</p><p>คือ   ระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   ฯลฯ   เธอย่อมระลึกชาติก่อนได้เป็น</p><p>อันมาก  พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ  ด้วยประการฉะนี้.         </p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้วนั้นแล</p><p>สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๕๓]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง    เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว  สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว   ย่อมเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 576</p><p>กำลังอุปบัติ   เลว   ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม   ได้ดี   ตกยาก</p><p>ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วงจักษุของมนุษย์    ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไป</p><p>ตามกรรมว่า    สัตว์เหล่านี้     ประกอบด้วยกายทุจริต    วจีทุจริต    มโนทุจริต</p><p>ติเตียนพระอริยเจ้าเป็นมิจฉาทิฏฐิ  ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ  เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตายเพราะกายแตก   เขาเข้าถึงอบาย   ทุคติ   วินิบาต   นรก    ส่วนสัตว์</p><p>เหล่านี้    ประกอบด้วยกายสุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต   ไม่ติเตียนพระอริยเจ้า</p><p>เป็นสัมมาทิฏฐิ      ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ       เบื้องหน้าแต่ตาย</p><p>เพราะกายแตก   เขาเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์   ดังนี้   ดูก่อนอุทายี  เปรียบเหมือน</p><p>เรือนสองหลังที่มีประตูร่วมกัน    บุรุษผู้มีจักษุยืนอยู่ที่ตรงกลางเรือนนั้น   จะพึง</p><p>เห็นหมู่ชนกำลังเข้าไปบ้าง     กำลังเดินวนเวียนอยู่ที่เรือนบ้าง    ฉันใด    สาวก</p><p>ทั้งหลายของเราก็ฉันนั้นแล  ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว   ย่อมเห็นหมู่สัตว์</p><p>กำลังจุติ   กำลังอุปบัติ   เลว   ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม   ได้ดี</p><p>ตกยาก   ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์   ล่วงจักษุของมนุษย์   ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์</p><p>ผู้เป็นไปตามกรรม  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้วนั้นแล</p><p>สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๕๔]   ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง     เราได้บอกปฏิปทาแก่สาวก</p><p>ทั้งหลายแล้ว   สาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามแล้ว  ย่อมทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ</p><p>ปัญญาวิมุตติ  อันหาอาสวะมิได้  เพราะอาสวะสิ้นไป  ด้วยปัญญาอันยิ่งของตนอง</p><p>ในปัจจุบันเข้าถึงอยู่   ดูก่อนอุทายี   เปรียบเหมือนสระน้ำบนยอดเขา  ใสสะอาด</p><p>ไม่ขุ่นมัว  บุรุษผู้มีจักษุยืนอยู่บนขอบสระนั้น   จะพึงเห็นหอยโข่งและหอยกาบ</p><p>ต่าง ๆ บ้าง   ก้อนกรวดและก้อนหินบ้าง   ฝูงปลาบ้าง   กำลังว่ายอยู่บ้าง    หยุด </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 577</p><p>อยู่บ้าง  ในสระน้ำนั้น   เขาจะพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า   สระน้ำนี้ใสสะอาดไม่ขุ่นมัว</p><p>หอยโข่งและหอยกาบต่าง ๆ บ้าง   ก้อนหินบ้าง     ฝูงปลาบ้าง   เหล่านี้     กำลัง</p><p>ว่ายอยู่บ้าง    หยุดอยู่บ้าง     ในสระนั้นดังนี้      ฉันใด     สาวกทั้งหลายของเราก็</p><p>ฉันนั้นแล     ปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้ว    ย่อมทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ</p><p>ปัญญาวิมุตติ   อันหาอาสวะมิได้   เพราะอาสวะสิ้นไป  ด้วยปัญญาอันยิ่งของตน</p><p>เองในปัจจุบันเข้าถึงอยู่.</p><p>           ก็เพราะสาวกทั้งหลายของเราปฏิบัติตามปฏิปทาที่เราบอกแล้วนั้นแล</p><p>สาวกของเราเป็นอันมากจึงได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาอยู่.</p><p>           [๓๕๕]   ดูก่อนอุทายี  นี้แลธรรมข้อที่ห้าอันเป็นเหตุให้สาวกทั้งหลาย</p><p>ของเราสักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชา   แล้วพึ่งเราอยู่.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ธรรมห้าประการนี้แล   เป็นเหตุให้สาวกทั้งหลายของเรา</p><p>สักการะ   เคารพ   นับถือ   บูชา   แล้วพึ่งเราอยู่    ฉะนี้.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว สกุลุทายีปริพาชกยินดี</p><p>ชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว    ดังนี้แล.</p><p>                                      <em>จบมหาสกุลุทายิสูตรที่  ๗</em></p><p>                        <strong>๗.  อรรถกถามหาสกุลุทายิสูตร</strong></p><p>           <strong>มหาสุกุลุทายิสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า    <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>    ข้าพเจ้าได้  </p><p>สดับมาอย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>โมรนิวาเป</strong>  คือในที่นั้นชนทั้งหลายได้</p><p>ประกาศให้อภัยแก่นกยูงทั้งหลายแล้วได้ให้อาหาร.    เพราะฉะนั้นที่นั้นจึงชื่อว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 578</p><p><strong>โมรนิวาปะ</strong> เป็นที่ให้เหยื่อแก่นกยูง.  บทว่า <strong>อนฺนภาโร</strong> เป็นชื่อของปริพาชก</p><p>ผู้หนึ่ง. เหมือนวรตระก็เป็นชื่อปริพาชกเหมือนกัน.  บทว่า <strong>อญฺเ จ</strong> ไม่เพียง</p><p>ปริพาชก ๓ คนนี้เท่านั้น  แม้ปริพาชกอื่น ๆ ที่มีชื่อเสียงก็มีอยู่มาก.  ในบทนี้ว่า</p><p><strong>อปฺปสพฺทสฺส วณฺณวาที</strong>    พระสมณโคดมทรงกล่าวสรรเสริญคุณของเสียง</p><p>เบา   ท่านไม่กล่าวว่า  <strong>อปฺปสทฺทวินีโต</strong>  แนะนำให้มีเสียงเบา    จึงกล่าวบทนี้.</p><p>เพราะเหตุไร.  เพราะพระผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ทรงแนะนำผู้อื่น. บทว่า  <strong>ปุริมานิ</strong></p><p>วันก่อน ๆ คือ  วันก่อน ๆ หมายถึงเมื่อวานนี้.    หลังจากนั้นเป็นวันก่อนหลัง</p><p>จากวานนี้.   ไม่มีศาลาเฉพาะจึงชื่อว่า  <strong>กุตูหลสาลา</strong>  (ศาลาแพร่ข่าว).   ศาลาที่</p><p>พวกเดียรถีย์ต่าง ๆ  สมณพราหมณ์ประชุมสนทนากันหลายอย่างท่านเรียกว่า</p><p><strong>กุตูหลสาลา</strong>  เพราะเป็นที่แพร่ข่าวของชนเป็นอันมากว่า  คนนี้พูดอะไร   คน</p><p>นี้พูดอะไร. ปาฐะว่า  <strong>โกตูหลสาลา</strong>  บ้าง.  บทว่า  <strong>ลาภา</strong>  ความว่า  นี้เป็นลาภ </p><p>ของชาวอังคะ   มคธะ   ที่จะได้เห็นสมณพราหมณ์   ถามปัญหา   หรือฟังธรรม</p><p>กถาของสมณพราหมณ์เหล่านั้น.</p><p>           พึงทราบความในบทมีอาทิว่า  <strong>สงฺฆิโน</strong>   เจ้าหมู่   ดังต่อไปนี้.  ชื่อว่า</p><p><strong>สงฺฆิโน</strong>  เพราะมีหมู่คือหมู่บรรพชิต.  ชื่อว่า  <strong>คณิโน</strong>  เจ้าคณะ  เพราะมีคณะ</p><p>นั้นนั่นแล.   ชื่อว่า  <strong>คณาจริยา</strong>  เพราะเป็นอาจารย์ของคณะนั้น   ด้วยให้ศึกษา</p><p>ถึงอาจาระ.   บทว่า   <strong>ญาตา</strong>   คือมีชื่อเสียง   เป็นผู้ปรากฏ.   ชื่อว่า   <strong>ยสสฺสิโน</strong></p><p>เพราะมียศสูงด้วยคุณตามที่ไม่จริงและด้วยคุณตามที่เป็นจริง.   ก็บูรณกัสสป</p><p>เป็นต้นมียศสูงโดยนัยมีอาทิว่า   เป็นผู้มีความปรารถนาน้อย   สันโดษ   แม้ผ้าก็ </p><p>ไม่นุ่งเพราะเป็นผู้มีความปรารถนาน้อย.  ยศของพระตถาคตสูงด้วยพระคุณตาม</p><p>ที่เป็นจริงมีอาทิว่า  <strong>อิติปิ  โส  ภควา</strong>  ดังนี้.  บทว่า  <strong>ติตฺถกรา</strong>  คือเจ้าลัทธิ.</p><p>บทว่า  <strong>สาธุสมฺมตา</strong> คือชนเป็นอันมากสมมติกันอย่างนี้ว่า  ดี งาม เป็นสัตบุรุษ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 579</p><p>บทว่า  <strong>พหุชนสฺส</strong>  ชนเป็นอันมาก คือ  คนอันธพาล    และพาลปุถุชนผู้ไม่มี </p><p>การศึกษา  และบัณฑิตชนผู้มีปัญญา.   ในชนเหล่านั้นพวกเดียรถีย์เขาสมมติว่า</p><p>เป็นพาลชน.  พระตถาคตเขาสมมติว่าเป็นบัณฑิตชน.  โดยนัยนี้พึงทราบความ</p><p>ในบทมีอาทิว่า  <strong>ปูนโณ   กสฺสโป   สงฺฆี</strong>  บูรณกัสสปเป็นเจ้าหมู่.   ก็เพราะ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงจำแนกอารมณ์ ๓๘  ได้ทรงกระทำท่าเป็นที่หยั่งลงสู่</p><p>นิพพานไว้มาก  ฉะนั้นควรกล่าวว่าเป็น  <strong>ติตฺถกโร</strong>  ผู้ทำท่า.  ก็เพราะเหตุไรเจ้า</p><p>ลัทธิเหล่านั้นทั้งหมดจึงมาประชุมในที่นั้น.     เพื่อรักษาอุปัฏฐากและเพื่อลาภ</p><p>สักการะ.   ได้ยินว่าเจ้าลัทธิเหล่านั้นมีความวิตกว่า   อุปัฏฐากของพวกเราพึงพา</p><p>กันถึงพระสมณโคดมว่าเป็นที่พึ่ง.  พวกเราจักดูแลอุปัฏฐากเหล่านั้น.   แม้อุปัฏ-</p><p>ฐากของพวกเราเห็นอุปัฏฐากของพระสมณโคดมทำสักการะ  ก็จักทำสักการะแก่</p><p>พวกเราบ้าง.     เพราะฉะนั้นเจ้าลัทธิเหล่านั้นทั้งหมดจึงพากันไปประชุมในที่ที่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าประชุม.</p><p>           บทว่า <strong>วาท อาโรเปตฺวา</strong>  พากันยกโทษ คือ ยกโทษในวาทะ. บทว่า</p><p><strong>อปกฺกนฺตา</strong>    คือพากันหลีกไป    บางพวกพากันหลีกไปสู่ทิศ.    บางพวกสึก</p><p>บางพวกมาสู่ศาสนานี้.  บทว่า <strong>สหิตมฺเม</strong> ถ้อยคำของเราเป็นประโยชน์  คือถ้อย</p><p>คำของเรามีประโยชน์สละสลวยประกอบด้วยอรรถ   ประกอบด้วยเหตุ.   บทว่า</p><p><strong>อสหิต</strong> คือถ้อยคำของท่านไม่ประกอบด้วยประโยชน์.  บทว่า   <strong>อธิจิณฺณนฺเต</strong></p><p><strong>วิปราวตฺต</strong>   ข้อที่ท่านเคยช่ำชองมาผันแปรไปแล้ว    ความว่า   ข้อที่ท่านเคยมี</p><p>ความคล่องแคล่วด้วยสะสมมาเป็นเวลานานได้ผันแปรไปแล้วด้วยคำพูดคำเดียว</p><p>ของเรา  ไม่เกิดอะไรขึ้น.  บทว่า  <strong>อาโรปิโต เต วาโท</strong>  คือเราจับผิดวาทะของ</p><p>ท่านได้แล้ว. บทว่า <strong>จร  วาทปฺปโมกฺขาย</strong> ท่านจงถอนวาทะของท่านเสีย  ความ</p><p>ว่า   จงพระพฤติเพื่อปลดเปลื้องความผิด  คือจงศึกษาเพื่อไปในที่นั้น ๆ.  บทว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 580</p><p><strong>นิพฺพิเธหิ  วา สเจ  ปโหสิ</strong>  หรือจงแก้ไขเสียถ้าสามารถ คือ หากสามารถด้วย</p><p>ตนเอง    จงแก้ไขเสียในบัดนี้ทีเดียว.   บทว่า   <strong>ธมฺมกฺโกเสน</strong>   ด้วยคำติเตียน</p><p>โดยธรรมคือด้วยคำติเตียนที่เป็นจริง. บทว่า <strong>ตน โน โสสฺสาม</strong> คือเราทั้งหลาย</p><p>จักฟังธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแก่พวกเรา.  บทว่า  <strong>ขุทฺท  มธุ</strong>  คือรังผึ้งที่</p><p>ตัวอ่อนทำไว้.  บทว่า  <strong>อเนลก</strong> ไม่มีโทษ  คือรังผึ้งที่ปราศจากตัวอ่อน.  บทว่า</p><p><strong>ปีเฬยฺย</strong>  คือพึงให้.  บทว่า  <strong>ปจุจาสึสมานรูโป</strong>  หมู่มหาชนคอยหวังอยู่   คือ</p><p>ถือภาชนะตั้งความหวังว่า    บุรุษนั้นจักให้เราจนเต็มภาชนะไหมหนอ.    บทว่า</p><p><strong>สมฺปโยเชตฺวา</strong>  บาดหมางกัน  คือเถียงกันเล็กน้อย.  บทว่า  <strong>อิตรีตเรน</strong> คือ</p><p>ตามมีตามได้.    บทว่า  <strong>ปวิวิตฺโต</strong>   พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นผู้สงัด    ปริพาชก</p><p>กล่าวคำนี้หมายถึงเพียงกายวิเวก.   แต่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสงัดด้วยวิเวก  ๓.</p><p>           บทว่า   <strong>โกสกาหารา</strong>   คืออาหารเพียงเท่าโกสกะ   ในเรือนของทาน-</p><p>บดีมีถ้วยเล็กเพื่อใส่อาหารอย่างดี.     ทานบดีทั้งหลายใส่อาหารดีไว้ในถ้วยนั้น</p><p>แล้วบริโภค. เมื่อบรรพชิตมาถึง  ก็ถวายอาหารแก่บรรพชิตนั้น ถ้วยนั้นเรียกว่า</p><p>โกสกะ เพราะฉะนั้นบุคคลใดยังชีวิตให้เป็นไปด้วยอาหารถ้วยหนึ่ง     บุคคล</p><p>นั้นชื่อว่า  <strong>โกสกาหารา</strong>  มีอาหารเพียงเท่าโกสกะ.  บทว่า  <strong>เวฬุวาหารา</strong>  คือมี</p><p>อาหารเพียงเท่าภัตใส่ในผลมะตูม.  บทว่า  <strong>สมติตฺติก</strong>  เสมอขอบ  คือเสมอลวด</p><p>ลายข้างล่างแห่งขอบปากบาตร.   บทว่า  <strong>อิมินา  ธมฺเมน</strong>   คือโดยธรรมเพราะ</p><p>ความเป็นผู้มีอาหารน้อยนี้.  อนึ่งในบทนี้ไม่ควรกล่าวว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>มีอาหารน้อยโดยอาการทั้งปวง.  ทรงมีอาหารน้อยตลอด ๖ ปี ณ ที่ทรงบำเพ็ญ</p><p>เพียร.  ทรงยังพระชนม์ชีพให้เป็นไปด้วยข้าวแล่งหนึ่งตลอด ๓ เดือน ในเมือง</p><p>เวรัญชา.  ทรงยังพระชนม์ชีพให้เป็นไปด้วยเหง้าบัวเท่านั้นตลอด  ๓  เดือน ใน</p><p>ปาริไลยกไพรสณฑ์.  แต่ในที่นี้พระองค์ทรงแสดงถึงความนี้ว่า   เราได้มีอาหาร </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 581</p><p>น้อยในกาลหนึ่ง    แต่สาวกทั้งหลายของเราไม่ทำลายธุดงค์ตลอดชีวิตตั้งแต่</p><p>สมาทานธุดงค์.    เพราะฉะนั้น    ผิว่าสาวกทั้งหลายเหล่านั้นพึงสักการะเราโดย</p><p>ธรรมนี้.   ด้วยว่า  สาวกเหล่านั้นเป็นผู้วิเศษโดยเรา   ย่อมสักการะเราด้วยธรรม</p><p>อื่นที่มีอยู่.   ท่านแสดงไว้ดังนี้.   โดยนัยนี้พึงทราบโยชนาในทุกวาระ.</p><p>           บทว่า <strong>ปสุกูลิกา</strong> ถือผ้าบังสกุลเป็นวัตร  คือสมาทานปังสุกูลิกังคธุดงค์.</p><p>บทว่า <strong>ลูขจีวรธรา</strong>  ทรงจีวรเศร้าหมองด้วยด้าย ๑๐๐ เส้น.  บทว่า <strong>นนฺตกานิ</strong></p><p>ผ้าเก่า   คือชิ้นผ้าที่ไม่มีชาย.     จริงอยู่  ผิว่า  ผ้าเหล่านั้นพึงมีชาย     ผ้าเหล่านั้น</p><p>เรียกว่า  <strong>ปิโลตกา</strong>  ผ้าขี้ริ้ว.  บทว่า  <strong>อุจฺจินิตฺวา</strong> เลือกเก็บ   คือฉีกทิ้งส่วนที่ใช้</p><p>ไม่ได้ถือเอาส่วนที่ยังใช้ได้เท่านั้น.    บทว่า   <strong>อลาวุโลมสานิ</strong>      คือเส้นด้าย</p><p>เช่นกับขนน้ำเต้า.   ท่านแสดงว่า  ละเอียด.  ก็ด้วยเหตุเพียงเท่านี้    ไม่ควรกล่าว</p><p>ว่าพระศาสดามิได้ทรงสันโดษด้วยจีวรสันโดษ.       เพราะในวันที่พระองค์ทรง</p><p>รับเอาผ้าบังสกุลทำด้วยเปลือกไม้       ที่นางปุณณทาสีนำมาจากป่าช้าผีดิบถวาย</p><p>มหาปถพีได้ไหวจนกระทั่งถึงน้ำเป็นที่สุด พระองค์ทรงแสดงความในบทนี้ไว้ว่า</p><p>เรารับผ้าบังสกุลครั้งเดียวเท่านั้น.     แต่สาวกทั้งหลายของเราไม่ทำลายธุดงค์จน</p><p>ตลอดชีวิต   จำเดิมแต่สมาทานธุดงค์.</p><p>           บทว่า  <strong>ปิณฺฑปาติกา</strong>  ถือบิณฑบาตเป็นวัตร  คือ  ปฏิเสธอติเรกลาภ</p><p>สมาทานปิณฑปาติกังคธุดงค์.  บทว่า  <strong>สปทานจาริโน</strong>  คือ เที่ยวไปตามลำดับ</p><p>ตรอกเป็นวัตร   คือ   ปฏิเสธโลลุปปจาร    (การเที่ยวไปด้วยความโลภ)    แล้ว</p><p>สมาทานสปทานจาริกวัตร.  บทว่า  <strong>อุจฺจาปเก   วตฺเต  รตา</strong>  ยินดีในวัตรชั้น</p><p>สูงของตน  ความว่า  ยินดีในวัตรตามปรกติของภิกษุทั้งหลาย  กล่าวคือการเที่ยว</p><p>ไปเพื่ออาหารเลี้ยงชีพ   เป็นผู้ยืนที่ประตูเรือนทั้งสูงและต่ำ   สำรวมอาหารที่ปน</p><p>กันเป็นคำแล้วฉัน.    บทว่า    <strong>อนฺตรฆร</strong>    ละแวกบ้าน   คือละแวกเรือนตั้งแต่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 582</p><p>ธรณีประตู   ดังได้กล่าวแล้วในพรหมายุสูตร.   ในที่นี้ท่านประสงค์ตั้งแต่   เสา</p><p>เขื่อน.    ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ไม่ควรกล่าวว่า    พระศาสดาไม่ทรงสันโดษ    ด้วย</p><p>บิณฑบาตสันโดษ.   ทั้งหมดพึงพิสดารโดยทำนองเดียวกับที่กล่าวแล้ว   เพราะ</p><p>ความเป็นผู้มีอาหารน้อย.    แม้ในที่นี้พระองค์ก็ทรงแสดงความนี้ไว้ว่า    เราไม่</p><p>ยินดีรับนิมนต์ในเวลาเดียวเท่านั้น.    แต่สาวกทั้งหลายของเรา  ไม่ทำลายธุดงค์</p><p>ตลอดชีวิต   ตั้งแต่สมาทานธุดงค์.</p><p>           บทว่า  <strong>รุกฺขมูลิกา</strong>   ถือการอยู่โคนไม้เป็นวัตร  คือ   ปฏิเสธที่มุงบัง</p><p>สมาทานรุกขมูลิกังคธุดงค์.    บทว่า   <strong>อพฺโภกาสิกา</strong>   ถืออยู่กลางแจ้งเป็นวัตร</p><p>คือ  ปฏิเสธที่มุงบังและโคนไม้แล้วสมาทานอัพโภกาสิกังคธุดงค์.  บทว่า  <strong>อฏฺ-</strong></p><p><strong>มาเส</strong>   ตลอด ๘ เดือน คือ  ตลอดเดือนในฤดูเหมันต์และคิมหันต์.   แต่ในภาย</p><p>ในฤดูฝนเข้าไปสู่ที่มุงบังเพื่อรักษาจีวร.  ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ไม่ควรกล่าวว่าพระ-</p><p>ศาสดาไม่ทรงสันโดษด้วยเสนาสนสันโดษ.      แต่พึงแสดงเสนาสนสันโดษของ</p><p>พระองค์  ด้วยมหาปธานตลอด  ๖  ปี  และด้วยปาริไลยกไพรสนฑ์  แต่ในที่นี้</p><p>พระองค์ทรงแสดงความนี้ไว้ว่า  เราไม่เข้าไปสู่ที่มุงบังในกาลหนึ่งเท่านั้น.  แต่</p><p>สาวกของเราไม่ทำลายธุดงค์ตลอดชีวิตตั้งแต่สมาทานธุดงค์.</p><p>           บทว่า   <strong>อารญฺิกา</strong>    ถือการอยู่ป่าเป็นวัตร   คือปฏิเสธเสนาสนะท้าย</p><p>บ้านแล้วสมาทานอารัญญิกังคธุงค์.  บทว่า    <strong>สงฺฆมชฺเฌ    โอสรนฺติ</strong>    ย่อม</p><p>ประชุมในท่ามกลางสงฆ์   ท่านกล่าวถึงใน    <strong>อพัทธสีมา</strong>    (สีมาที่ยังมิได้ผูก).</p><p>แต่    สาวกผู้อยู่ในพัทธสีมา    ย่อมทำอุโบสถในที่อยู่ของตน.    ด้วยเหตุเพียง</p><p>เท่านี้   ไม่ควรกล่าวว่าพระศาสดา   ไม่ทรงสงัด   เพราะความสงัดย่อมปรากฏแก่</p><p>พระองค์อย่างนี้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เราปรารถนาเพื่อหลีกเร้นอยู่ตลอด  ๘</p><p>เดือน.     แต่ในที่นี้พระองค์ทรงแสดงความนี้ไว้ว่า      เราหลีกเร้นอยู่ในกาลเห็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 583</p><p>ปานนั้น       ครั้งหนึ่ง ๆ.   แต่สาวกของเราไม่ทำลายธุดงค์       ตลอดชีวิตตั้งแต่</p><p>สมาทานธุดงค์.    บทว่า    <strong>มม    สาวิกา</strong> คือ สาวกทั้งหลายของเรา.    บทว่า</p><p><strong>สนิทาน</strong>    มีเหตุ คือ  มีปัจจัย.    ก็พระศาสดาไม่ทรงแสดงถึงนิพพานอันไม่มี</p><p>ปัจจัยหรือ.    ไม่แสดงหามิได้.     แต่ทรงแสดงทำเทศนานั้นให้มีเหตุ.     บทว่า</p><p><strong>โน   อเหตฺก</strong>   มิใช่แสดงธรรมไม่มีเหตุ.   บทว่า   <strong>สปฺปาฏิหาริย</strong>   ทรงแสดง</p><p>ธรรมมีความอัศจรรย์นี้เป็นไวพจน์ของบทก่อน.  อธิบายว่ามีเหตุ.  <strong>วต</strong>  ในบท</p><p>ว่า   <strong>ต วต</strong>    เป็นเพียงนิบาต.   บทว่า   <strong>อนาคตวาทปถ</strong>   คลองแห่งวาทะใน</p><p>อนาคต คือ  คลองแห่งวาทะอันตั้งอยู่ในวันนี้แล้วมาเบื้องบนแห่งปัญหานั้น ๆ ใน</p><p>วันพรุ่งนี้  มะรืนนี้  กึ่งเดือน  หรือปีหนึ่ง.  บทว่า  <strong>น  ทกฺขติ</strong>  ย่อมไม่เห็น</p><p>คือไม่เห็นโดยอาการที่สัจจกนิครนถ์    ยังเหตุที่ตนมาเพื่อจะข่มขี่ให้วิเศษ  เมื่อ</p><p>จะกล่าวจึงได้เห็น  เพราะเหตุนั้น ข้อนั้นมิใช่ฐานะจะมีได้. บทว่า <strong>สหธมฺเมน</strong></p><p>เป็นไปกับด้วยธรรม  คือ มีเหตุ.   บทว่า   <strong>อนฺตรนฺตรา   กถ   โอปาเตยฺยุ</strong></p><p>จะพึงคัดค้าน ๆ  ให้ตกไปในระหว่าง ๆ  ความว่า    ตัดการสนทนาของเราแล้ว</p><p>สอดการสนทนาของตนเข้าไปในระหว่าง ๆ.   บทว่า  <strong>น  โข  ปนาห  อุทายิ</strong></p><p>ความว่า     ดูก่อนอุทายี     เราไม่หวังคำสอนในสาวกทั้งหลายนี้ว่า     เมื่อการ</p><p>สนทนาครั้งยิ่งใหญ่กับอัมพัฏฐะ   โสณทัณฑะ  กูฎฑัณฑะ   และสัจจกนิครนถ์</p><p>เป็นต้นแม้ยังดำเนินอยู่    ถ้าการใช้สาวกของเรารูปหนึ่ง    ควรชักอุปมา    หรือ</p><p>เหตุมากล่าว.   บทว่า   <strong>มมเยว</strong>   คือในฐานะอย่างนี้    สาวกทั้งหลายก็มิได้หวัง</p><p>โอวาทอันเป็นคำสอนของเรา.   บทว่า   <strong>เตสาห   จิตฺต   อาราเธมิ</strong>   เรายังจิต</p><p>ของสาวกเหล่านั้นให้ยินดี  คือ  เราจะถือเอาจิตของสาวกเหล่านั้นให้ถึงพร้อมให้</p><p>บริบูรณ์ด้วยการพยากรณ์   ปัญหาของพระอรหันต์.  ถามอย่างหนึ่ง  พยากรณ์</p><p>อย่างหนึ่ง   เหมือนถามมะม่วง    พยากรณ์    ขนุนสำมะลอ.    ถามขนุนสำมะลอ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 584</p><p>พยากรณ์มะม่วงฉะนั้น.  อนึ่ง  ในบทนี้   ท่านกล่าวถึงศีลของพระพุทธเจ้าในที่</p><p>ที่กล่าวไว้แล้วว่า   <strong>อธิสีเล    สมฺภาเวนฺติ</strong>   ให้สรรเสริญในเพราะอธิศีล.  ท่าน</p><p>กล่าวถึงสัพพัญญุตญาณในที่ที่กล่าวไว้แล้วว่า    <strong>อภิกฺกนฺเต   าณทสฺสเน</strong></p><p><strong>สมฺภาเวนติ</strong>  ให้สรรเสริญในเพราะญาณทัศนะอันงาม.  ท่านกล่าวถึงปัญหา</p><p>อันให้เกิดฐานะในที่ที่ท่านกล่าวไว้ว่า     <strong>อธิปญฺาย     สมฺภาเวนฺติ</strong>     ให้</p><p>สรรเสริญในเพราะอธิปัญญา.   ท่านกล่าวถึงปัญหาพยากรณ์สัจจะในที่ที่กล่าวไว้</p><p>ว่า  <strong>เยน   ทุกฺเขน</strong>  ด้วยทุกข์ใด  ปัญหาที่เหลือ  เว้นสัพพัญญุตญาณ  และ</p><p>ปัญหาพยากรณ์สัจจะ   ย่อมเป็นอธิปัญญา.</p><p>             บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อจะทรงบอกปฏิปทา ของสาวกเหล่านั้น ๆ</p><p>ผู้บรรลุถึง  จึงตรัสว่า  <strong>ปุน  จ  ปร  อุทายิ</strong>  ดูก่อนอุทายี  ข้ออื่นยังมีอยู่อีก</p><p>เป็นอาทิ.   ในบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>อภิญฺาโวสานปารมิปฺปตฺต</strong>   สาวกของ</p><p>เราเป็นอันมากได้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญา   คือ   บรรลุอรหัตอัน</p><p>เป็นที่สุดแห่งอภิญญา  และอันเป็นบารมีมีแห่งอภิญญา.  บทว่า  <strong>สมฺมปฺปธาเน</strong></p><p>สัมมัปปธาน  ๔  คือ  ความเพียรอันเป็นอุบาย.  บทว่า  <strong>ฉนฺท  ชเนติ</strong>  ยัง</p><p>ความพอใจให้เกิด    คือ  ยังความพอใจในกุศลอันเป็นกัตตุกามยตาฉันทะให้เกิด.</p><p>บทว่า   <strong>วายมติ</strong>   คือทำความพยายาม.   บทว่า   <strong>วีริย    อารภติ</strong>  คือ  ปรารภ</p><p>ความเพียร   ได้แก่  ยังความเพียรให้เป็นไป.   บุทว่า  <strong>จิตฺต  ปคฺคณฺหติ</strong>   ย่อม</p><p>ประคองจิต     คือ   ยกจิตขึ้น.   บทว่า   <strong>ปทหติ</strong>   ย่อมตั้ง   คือ  ทำความเพียร</p><p>ด้วยอุบาย.   บทว่า   <strong>ภาวนาย   ปาริปูริยา</strong> คือ  เพื่อความเจริญ     เพื่อความ</p><p>สมบูรณ์.   อีกอย่างหนึ่งในบทนี้    พึงทราบว่าความตั้งมั่นใด   นั้นเป็นความไม่</p><p>หลง    ความไพบูลย์ใด    นั้นเป็นความเจริญและความสมบูรณ์.    บทก่อนเป็น</p><p>อธิบายของบทหลังด้วยประการฉะนั้นแล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 585</p><p>           อนึ่ง   บุพภาคปฏิปทา   ของพระสาวก   ท่านกล่าวไว้  ด้วยปริยายแห่ง</p><p>กัสสปสังยุตที่พระมหากัสสปเถระกล่าวไว้ด้วยเรื่องสันมัปปธาน  ๔  เหล่านี้แล้ว</p><p>สมจริงดังคำที่ท่านกล่าวไว้ในกัสสปสังยุตนั้นว่า</p><p>           ดูก่อนอาวุโส   สัมมัปปธานของเรามี  ๔    สัมมัปปธาน  ๔  เป็นไฉน</p><p>ดูก่อนอาวุโส  ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้   ทำความเพียรเครื่องเผากิเลส โดยคิดว่า</p><p>อกุศลธรรมอันลามกที่ยังไม่เกิดขึ้นแก่เรา   เมื่อเกิดขึ้น    จะพึงเป็นไปเพื่อความ</p><p>เสียประโยชน์   ทำความเพียรเครื่องเผากิเลส   โดยคิดว่า    อกุศลธรรมอันลามก</p><p>ที่เกิดขึ้นแล้วแก่เรา     เมื่อเรายังละไม่ได้     จะพึงเป็นไปเพื่อความเสียประโยชน์</p><p>ทำความเพียรเครื่องเผากิเลส   โดยคิดว่า   กุศลธรรมที่ยังไม่เกิดขึ้นแก่เรา   เมื่อ</p><p>ไม่เกิดขึ้น   จะพึงเป็นไปเพื่อความเสียประโยชน์    ทำความเพียรเครื่องเผากิเลส</p><p>โดยคิดว่า   กุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้วแก่เรา  เมื่อดับ  จะพึงเป็นไปเพื่อความเสีย</p><p>ประโยชน์.<sup>๑</sup></p><p>           อนึ่ง   ในบทนี้พึงทราบว่า   อกุศลอันลามกได้แก่โลภะเป็นต้น.  บทว่า</p><p><strong>อนุปฺปนฺนา  กุสลา  ธมฺมา</strong>  กุศลธรรมที่ยังไม่เกิด  ได้แก่  สมถวิปัสสนาและ</p><p>มรรคเท่านั้น. สมถวิปัสสนาชื่อว่ากุศลที่เกิดขึ้นแล้ว. ส่วนมรรคเกิดขึ้นครั้งเดียว</p><p>แล้วดับไป ไม่ชื่อว่าเป็นไปเพื่อความพินาศ. เพราะมรรคนั้น ให้ปัจจัยแก่ผลแล้ว</p><p>จึงดับ.  หรือแม้ในบทก่อนท่านกล่าวว่า  พึงถือเอาสมถะและวิปัสสนา  แต่ข้อนั้น</p><p>ไม่ถูก.  สมถะและวิปัสสนาเกิดขึ้นแล้ว  ในกุศลธรรมนั้น  เมื่อดับไปย่อมเป็นไป</p><p>เพื่อความพินาศ.  เพื่อความแจ่มแจ้งของเนื้อความ  จะนำเรื่องมาเล่าดังต่อไปนี้ .</p><p>           ได้ยินว่าพระเถระผู้เป็นขีณาสพรูปหนึ่ง  คิดว่าเราจักไหว้พระมหาเจดีย์</p><p>และพระมหาโพธิ    จึงมายังมหาวิหารจากชนบทกับสามเณรผู้ถือภัณฑะผู้ได้</p><p>สมาบัติ     แล้วเข้าไปยังบริเวณวิหารในตอนเย็น     เมื่อภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ไหว้</p><p>พระเจดีย์อยู่.   ไม่ออกไปเพื่อไหว้พระเจดีย์.   เพราะเหตุไร.  เพราะพระขีณาสพ</p><p> ๑.  สัง.  นิ.  ๑๖/ข้อ  ๔๖๓. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 586</p><p>มีความเคารพอย่างมากในพระรัตนตรัย. ฉะนั้นเมื่อภิกษุสงฆ์ไหว้กลับไปแล้วใน</p><p>เวลาที่พวกมนุษย์บริโภคอาหารในตอนเย็น   แม้สามเณรก็ไม่ให้รู้  คิดว่าเราจัก</p><p>ไหว้พระเจดีย์ จึงออกไปรูปเดียวเท่านั้น. สามเณรคิดว่า พระเถระไปรูปเดียวใน</p><p>มิใช่เวลา เราจักรู้ จึงออกตามรอยเท้าพระอุปัชฌาย์ไป. พระเถระไม่รู้ว่าสามเณร</p><p>มา   เพราะไม่ได้นึกถึงจึงขึ้นสู่ลานพระเจดีย์ทางประตูทิศใต้.  สามเณรก็ขึ้นตาม</p><p>รอยเท้าไป.  พระมหาเถระแลดูพระมหาเจดีย์  ยึดปีติในพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์</p><p>สำรวมใจทั้งหมด ชื่นชมยินดีไหว้พระเจดีย์ สามเณรเห็นอาการไหว้ของพระเถระ</p><p>จึงคิดว่า  พระอุปัชฌาย์ของเรามีจิตเลื่อมใสอย่างยิ่ง   ไหว้พระเจดีย์   ได้ดอกไม้</p><p>แล้วพึงทำการบูชาหรือหนอ.    เมื่อพระเถระลุกขึ้นไหว้    ยกอัญชลีเหนือศีรษะ</p><p>ยืนแลดู   พระมหาเจดีย์.    สามเณรกระแอมให้พระเถระรู้ว่าตนมา.  พระเถระ</p><p>เหลียวดูแล้วถามว่า  เธอมาเมื่อไร.  สามเณรตอบว่า  ท่านขอรับในเวลาท่าน</p><p>ไหว้พระเจดีย์   ท่านเลื่อมใสเหลือเกินจึงไหว้พระเจดีย์.   ท่านได้ดอกไม้แล้วพึง</p><p>บูชาหรือ.   พระเถระตอบว่าถูกแล้ว    สามเณร    ชื่อว่าการฝังพระธาตุประมาณ</p><p>เท่านี้   นอกจากในพระเจดีย์นี้แล้วย่อมไม่มี.    ใครได้ดอกไม้แล้วจะไม่พึงบูชา</p><p>มหาสถูปอันไม่มีเหมือนเช่นนี้ได้เล่า.   สามเณรกล่าวว่า  ท่านขอรับ  ถ้าเช่นนั้น</p><p>ขอท่านจงรอก่อน   ผมจักนำดอกไม้มา.   ทันใดนั้นเอง    สามเณรก็เข้าฌานไป</p><p>ป่าหิมพานต์ด้วยฤทธิ์    เก็บดอกไม้สมบูรณ์ด้วยสีและกลิ่นใส่ในธมกรกจนเต็ม</p><p>เมื่อพระมหาเถระยังไม่ถึงมุขหลัง  จากมุขใต้. สามเณรมาวางผ้าธมกรกห่อดอก</p><p>ไม้ไว้ที่มือแล้วกล่าวว่า   ขอท่านจงบูชาเถิดขอรับ.   พระเถระกล่าวว่า   สามเณร</p><p>ดอกไม้ของเธอยังน้อยนัก.   สามเณรกล่าวว่า  ท่านขอรับ   ขอท่านจงไป  ระลึก</p><p>ถึงคุณของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วบูชาเถิด.      พระเถระขึ้นบันไดอาศัยมุขหลัง</p><p>เริ่มทำการบูชาด้วยดอกไม้ ณ ชั้นแท่นบูชา.  ชั้นแท่นบูชาเต็มไปหมด.  ดอกไม้</p><p>ตกลงไปเต็มในชั้นที่ ๒ โดยพื้นที่ประมาณเข่า.      พระเถระลงจากชั้นที่ ๒ ยัง </p><p>แถวหลังเท้าให้เต็ม.  แม้แถวหลังเท้านั้นก็เต็ม.  พระเถระรู้ว่าเต็มจึงเกลี่ย  ที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 587</p><p>พื้นล่างกลับไป.   ลานพระเจดีย์   มีดอกไม้เต็มไปหมด.    เมื่อลานพระเจดีย์เต็ม</p><p>พระเถระกล่าวว่า    สามเณร   ดอกไม้ยังไม่หมด.   สามเณรตอบว่า  ท่านขอรับ</p><p>ท่านจงคว่ำธมกรกลงเถิด.      พระเถระคว่ำธมกรกแล้วเขย่า.      ในกาลนั้น</p><p>ดอกไม้ก็หมด.       พระเถระให้ธมกรกแก่สามเณรแล้วทำประทักษิณพระเจดีย์</p><p>มีกำแพงสูง ๖๐ ศอก  ๓ ครั้ง ไหว้ในที่ทั้ง ๔  แห่งแล้วกลับไปยังบริเวณคิดว่า</p><p>สามเณรนี้มีฤทธิ์มากแท้  จักสามารถรักษาอิทธานุภาพนี้ไว้ได้หรือหนอ.  แต่นั้น</p><p>พระเถระเห็นว่า    จักไม่สามารถรักษาไว้ได้    จึงกล่าวกะสามเณรว่า   สามเณร</p><p>บัดนี้เธอมีฤทธิ์มาก   ในภายหลัง   ครั้นฤทธิ์เสื่อม  จักดื่มน้ำซาวข้าวด้วยมือของ</p><p>หญิงทอหูกตาบอดช้างเดียว.   นี้ชื่อว่าโทษของความเป็นหนุ่ม  สามเณรนั้นหวั่น</p><p>ใจในถ้อยคำของพระอุปัชฌาย์ (แต่)  ไม่ขอร้องว่า  ท่านขอรับ  ขอท่านจงบอก</p><p>กรรมฐานแก่ผมเถิด.    สามเณรคิดว่า    พระอุปัชฌาย์    ของพวกเราพูดอะไร</p><p>ทำเหมือนไม่ได้ยินคำนั้นได้ไปแล้ว.พระเถระครั้นไหว้พระมหาเจดีย์  และพระ-</p><p>มหาโพธิ    แล้วจึงให้สามเณรรับบาตรและจีวรไปยังกุเฏฬิติสสมหาวิหาร  สาม</p><p>เณรเดินตามพระอุปัชฌาย์ไป   ไม่ไปบิณฑบาต.   แต่ถามว่า   ท่านขอรับ  ท่าน</p><p>จักเข้าไปบ้านไหน    ครั้นรู้ว่าบัดนี้พระอุปัชฌาย์ของเราจักไปถึงประตูบ้าน  จึง</p><p>ถือบาตรและจีวรของตนและของพระอุปัชฌาย์    แล้วเหาะไป    ถวายบาตรและ</p><p>จีวรแก่พระเถระแล้วจึงเข้าไปบิณฑบาต.</p><p>           พระเถระสั่งสอนตลอดเวลาว่า  สามเณร  เธออย่าได้ทำอย่างนั้น  ชื่อ                             </p><p>ว่า  ฤทธิ์ของปุถุชน  ง่อนแง่น  ไม่แน่นอนครั้นได้อารมณ์มีรูปเป็นต้นไม่เป็นที่</p><p>สบายเพียงเล็กน้อยเท่านั้นก็ทำลาย. เมื่อการเสื่อมจากสมาบัติมีอยู่การอยู่ประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์     ก็ไม่สามารถค้ำจุนไว้ได้.      สามเณรไม่ปรารถนาจะฟังว่าพระ-</p><p>อุปัชฌาย์ของเรากล่าวอะไร   ยังทำเหมือนเดิม.   พระเถระไหว้พระเจดีย์ไปโดย</p><p>ลำดับแล้วจึงไปยัง   กัมพพินทวิหาร.   แม้เมื่อพระเถระอยู่  ณ วิหารนั้น   สาม-   </p><p>เณรก็ยังทำอยู่อย่างนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 588</p><p>           อยู่มาวันหนึ่ง    ธิดาของช่างทอหูกคนหนึ่งรูปงาม     ยังอยู่ในปฐมวัย</p><p>ออกจากบ้านกัมพพินทะ    ลงไปยังสระบัวร้องเพลงเก็บดอกบัว.    ในสมัยนั้น</p><p>สามเณรไปถึงท้ายสระติดใจเสียงร้องเพลงของหญิงนั้น     ดุจคนขายปลาตาบอด</p><p>ติดใจเสียงของหญิงยั่วยวนฉะนั้น. ทันใดนั้นเอง  ฤทธิ์ของสามเณรนั้นก็เสื่อม ได้</p><p>เป็นดุจกาปีกหัก.  แต่ด้วยผลของสมาบัติที่ยังมีอยู่  สามเณรไม่ตกไปที่หลังน้ำนั้น</p><p>ตกลงเหมือนปุยดอกงิ้วโดยลำดับ ได้ยืนอยู่แล้วใกล้ฝั่งสระปทุม.  สามเณรรีบไป</p><p>ถวายบาตรและจีวรแก่พระอุปัชฌาย์แล้วกลับ.  พระมหาเถระคิดว่า  เราเห็นเหตุ</p><p>การณ์มาก่อนแล้ว     แม้ห้ามสามเณรก็คงไม่กลับ     จึงไม่พูดอะไร  ๆ  เข้าไป</p><p>บิณฑบาต.    สามเณรไปยืนที่ฝั่งสระบัว  รอหญิงนั้นขึ้น.  แม้หญิงนั้นก็เหมือน</p><p>สามเณรทั้งขณะเหาะและขณะมายืนอยู่รู้ว่า สามเณรนี้กระสันเพราะอาศัยเราเป็น</p><p>แน่จึงกล่าวว่า   หลีกไปเถิด   สามเณร.    สามเณรนั้นจึงหลีกไป.   หญิงนั้นขึ้น</p><p>มานุ่งผ้าแล้วเข้าไปหาสามเณรถามว่า   สามเณร   ต้องการอะไรหรือ.    สามเณร</p><p>บอกความนั้น.      นางจึงแสดงถึงโทษในการครองเรือนด้วยเหตุหลายอย่างและ</p><p>อานิสงส์ในการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์     แม้สอนอยู่ก็ไม่สามารถบรรเทาความ</p><p>กระสันของสามเณรนั้นได้  คิดว่า   สามเณรนี้เสื่อมฤทธิ์เห็นปานนี้เพราะเราเป็น</p><p>เหตุ   บัดนี้ไม่ควรจะเสียสละจึงกล่าวว่า   สามเณร   ท่านจงรออยู่ที่นี่เถิด   แล้ว</p><p>ไปเรือน   บอกเรื่องนั้นแก่มารดาบิดา.</p><p>           แม้มารดาบิดาก็มาแล้วสอนหลายอย่าง  ได้กล่าวกะสามเณรผู้ไม่เชื่อฟัง</p><p>ว่าท่านอย่าเข้าใจพวกเราว่ามีตระกูลสูง.   พวกเราเป็นเพียงช่างทอหูกสามารถทำ</p><p>ได้เพียงงานทอหูกเท่านั้น.  สามเณรกล่าวว่า  อุบาสก  ธรรมดาคนที่เป็นคฤหัสถ์</p><p>ควรทำงานทอหูก   หรือควรทำงานสานกระจาดก็ได้.   ประโยชน์อะไรด้วยเพียง</p><p>ผ้าสาฎกนี้    ท่านจงทำงานไปเถิด.   ช่างหูกให้ผ้าสาฎกที่ผูกท้องแล้วนำไปเรือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 589</p><p>ยกลูกสาวให้.  นายหนุ่มผู้นั้น   (สึกจากสามเณรแล้ว)   เรียนการงานของช่างหูก</p><p>ทำการงานที่โรงกับพวกช่างหูก.    บรรดาหญิงของช่างหูกเหล่าอื่น    ได้เตรียม</p><p>อาหารนำมาแต่เช้าตรู่.  ภรรยาของนายหนุ่มนั้นยังไม่มา. นายหนุ่มนั้นเมื่อคนอื่น</p><p>พักงานบริโภคอาหาร ยังนั่งกรอหลอดด้ายอยู่.  ภรรยาได้ไปภายหลัง.  นายหนุ่ม</p><p>นั้นจึงพูดตะคอกภรรยาว่า    เธอนี่มาช้าเหลือเกิน.    ธรรมดามาตุคามรู้ว่า    แม้</p><p>พระเจ้าจักรพรรดิ  ซึ่งมีจิตผูกพันในตน  ยังนึกว่าตนเป็นดุจทาส.  เพราะฉะนั้น</p><p>นางจึงกล่าวว่า   ในเรือนของานอื่นเขาสะสมฟืนใบไม้และเกลือไว้.   แม้คนทอ-</p><p>หูกที่เป็นทาสนำออกจากภายนอกก็ยังมี. แต่ฉันเป็นหญิงตัวคนเดียวเท่านั้น. แม้</p><p>ท่านก็ยังไม่รู้ว่า ในเรือนของเรา สิ่งนี้มี สิ่งนี้ไม่มี. หากท่านต้องการก็จงบริโภค</p><p>เถิด.    หากไม่ต้องการก็อย่าบริโภค.    นายหนุ่มนั้นพูดตะคอกว่า   เธอไม่เพียง</p><p>นำอาหารมาสายเท่านั้นยังกระทบกระเทียบเราด้วยคำพูดอีก   แล้วโกรธ  เมื่อไม่</p><p>เห็นเครื่องทำร้ายอื่นจึงดึงไม้กระสวยทอผ้านั้นเอาหลอดด้ายออกจากกระสวย</p><p>แล้วขว้างไป      ภรรยาเห็นไม้กระสวยแล่นมาจึงหลบหน่อยหนึ่ง      ก็ปลายไม้</p><p>กระสวยคม.  เมื่อนางหลบ  ปลายไม้กระสวยจึงเข้าไปที่หางตาคาอยู่.  นางรีบเอา</p><p>มือทั้งสองกุมนัยน์ตา.  เลือดไหลออกที่ที่ถูกเจาะ.   นายหนุ่มนั้นระลึกถึงคำของ</p><p>พระอุปัชฌาย์ได้ในเวลานั้นว่า   พระอุปัชฌาย์คงหมายถึงเหตุนี้จึงกล่าวกะเราว่า</p><p>ในอนาคตเธอจักต้องดื่มน้ำข้าวที่ขยำด้วยมือของหญิงทอหูกตาบอดข้างเดียว.</p><p>พระเถระคงจักเห็นเหตุนี้เป็นแน่.   จึงเริ่มร้องไห้ด้วยเสียงดังว่า   โอ   พระคุณ-</p><p>เจ้าผู้เห็นกาลไกล.   พวกช่างหูกอื่น ๆ   ได้กล่าวกะนายหนุ่มนั้นว่า   พอทีเถิด</p><p>พ่อคุณ  อย่าร้องไห้ไปเลย.   ธรรมดานัยน์ตาที่แตกแล้วไม่สามารถทำให้เหมือน</p><p>เดิมได้  ด้วยการร้องไห้ดอก.   นายหนุ่มนั้นกล่าวว่า   เรามิได้ร้องไห้ถึงเรื่องนั้น</p><p>ดอก     แต่เราร้องไห้หมายถึงเหตุนี้     ดังนี้แล้วจึงบอกเรื่องทั้งหมดตามลำดับ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 590</p><p>           สมถะและวิปัสสนาเกิดขึ้นแล้วอย่างนี้      เมื่อดับย่อมเป็นไปเพื่อความ</p><p>เสียประโยชน์.   ยังมีเรื่องอื่นอีก.</p><p>           ภิกษุประมาณ  ๓๐ รูป  ไหว้พระกัลยาณิมหาเจดีย์แล้วหยั่งลงสู่ทางใหญ่</p><p>ตามทางดงได้เห็นมนุษย์คนหนึ่งทำกรรมในเขตไฟไหม้ในระหว่างทางเดินมา.</p><p>ร่างกายของมนุษย์ผู้นั้นได้เป็นดุจเปื้อนด้วยเขม่า.   แลดูผ้าสาฎกผืนหนึ่งเปื้อน</p><p>ด้วยเขม่านุ่งหนีบรักแร้  ปรากฏดุจตอไม่ถูกไฟไหม้. มนุษย์ผู้นั้นทำการงานใน</p><p>ตอนกลางวัน    ขนกองไม้ที่ถูกไฟไหม้ครึ่งหนึ่งออกมีผมรุงรังที่หลัง  มาผิดทาง</p><p>ได้ยืนอยู่เฉพาะหน้าภิกษุทั้งหลาย.</p><p>           พวกสามเณรเห็นจึงมองดูกันและกันแล้วหัวเราะกล่าวว่า  อาวุโส  บิดา</p><p>ของท่าน  ลุงของท่าน  อาของท่าน   แล้วจึงถามชื่อว่า  อุบาสกท่านชื่อไร.   ชาย</p><p>ผู้นั้นถูกถามถึงชื่อกี่เดือดร้อน   ทิ้งกองฟืน  จัดแจงนุ่งผ้าไหว้พระมหาเถระแล้ว</p><p>จึงกล่าวว่า  พระคุณเจ้าทั้งหลาย  โปรดหยุดก่อนเถิด.  พระมหาเถระทั้งหลายได้</p><p>ยืนอยู่.   พวกสามเณรมาแล้ว   ทำการเย้ยหยันแม้ต่อหน้าพระมหาเถระทั้งหลาย.</p><p>อุบาสกกล่าวว่า    พระคุณเจ้าทั้งหลายเห็นผมแล้วหัวเราะเยาะ  พระคุณเจ้าอย่า</p><p>เข้าใจว่า    พวกเราได้บรรลุถึงที่สุดด้วยเหตุเพียงเท่านี้.    แม้ผมเมื่อก่อนก็เป็น</p><p>สมณะเช่นเดียวกับพวกท่าน   แต่พวกท่านมิได้มีแม้เพียงจิตมีอารมณ์เดียว   ผม</p><p>ได้เป็นผู้มีฤทธิ์มากมีอานุภาพมากในศาสนานี้.  ผมถืออากาศแล้วทำให้เป็นแผ่น</p><p>ดินได้.  ถือแผ่นดินแล้วทำให้เป็นอากาศได้.  ทำที่ไกลไห้ใกล้ได้.  ทำที่ใกล้ให้</p><p>ไกลได้.   ผมทะลุไปแสนจักรวาลได้โดยขณะเดียว.   พวกท่านจงดูมือของผมซิ</p><p>บัดนี้เช่นกับมือลิง.   ผมนั่ง  ณ ที่นี้ลูบคลำพระจันทร์พระอาทิตย์ด้วยมือทั้งสอง</p><p>เหล่านี้ได้.  ผมทำพระจันทร์และพระอาทิตย์ให้เป็นแท่นรองนั่งล้างเท้าเหล่านี้แล.</p><p>ฤทธิ์ของผมเห็นปานนี้ได้สิ้นไปเพราะความประมาท.   พวกท่านอย่าได้ประมาท </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 591</p><p>เลย.    เพราะชนทั้งหลายถึงความพินาศเห็นปานนี้   ด้วยความประมาท.   ผู้ไม่</p><p>ประมาท  ย่อมทำที่สุดแห่งชาติชราและมรณะได้.  เพราะฉะนั้นท่านทั้งหลายทำ</p><p>ผมนี้แหละให้เป็นอารมณ์  แล้วพูดเตือนว่า พระคุณเจ้าทั้งหลาย  จงอย่าประมาท</p><p>เลยแล้วให้โอวาท    เมื่อชายผู้นั้นกล่าวอยู่นั่นเอง    ภิกษุ  ๓๐ รูป    เหล่านั้นถึง</p><p>ความสลดใจนี้    เห็นแจ้งอยู่  ได้บรรลุพระอรหัต  ณ ที่นั้นเองด้วยประการฉะนี้.</p><p>           สมถวิปัสสนาที่เกิดขึ้นแล้วแม้อย่างนี้   เมื่อดับไปพึงทราบว่า  ย่อมเป็น</p><p>ไปเพื่อความพินาศ.</p><p>           อนึ่งไม่บทว่า    <strong>อนุปฺปนฺนาน  ปาปกาน</strong>    ความลามกยังไม่เกิดนี้</p><p>พึงทราบโดยนัยดังกล่าวแล้วในบทมีอาทิว่า  <strong>อนุปฺปนฺโน  วา  กามาสโว  น</strong></p><p><strong>อุปฺปชฺชติ</strong>   กามาสวะยังไม่เกิดย่อมไม่เกิด.</p><p>           อนึ่งในบทว่า  <strong>อุปฺปนฺนาน  ปาปกาน</strong>  ความลามกเกิดขึ้นแล้วนี้  มี</p><p>ความดังต่อไปนี้.   ความลามกเกิดขึ้น ๔ อย่าง   คือ   เกิดขึ้นในปัจจุบัน ๑  เกิด</p><p>ขึ้นเพราะเสวยผลแล้ว    ปราศไป  ๑   เกิดขึ้น   เพราะทำโอกาส ๑  เกิดขึ้นเพราะ</p><p>ได้ภูมิ ๑.  ใน  ๔  อย่างนั้น   กิเลสเหล่าใดมีอยู่พร้อมที่จะเกิดเป็นต้น   นี้ชื่อว่า</p><p>เกิดในปัจจุบัน.  อนึ่ง   เมื่อกรรมยังแล่นไปเสวยรสแห่งอารมณ์แล้วดับไปชื่อว่า</p><p>เสวยผลแล้วปราศไป.    กรรมเกิดขึ้นแล้วดับ    ชื่อว่า     เสวยผลแล้วปราศไป.</p><p>แม้ทั้งสองอย่างนั้น    ก็ชื่อว่า  เกิดขึ้นเพราะเสวยผลแล้วปราศไป.  กุศลกรรมและ</p><p>อกุศกรรมห้ามวิบากของกรรมอื่นแล้วทำโอกาสแห่งวิบากของตน.   เมื่อทำ</p><p>โอกาสอย่างนี้   วิบากเมื่อเกิดขึ้น   ย่อมชื่อว่า    เกิดขึ้นแล้วตั้งแต่ทำโอกาส.  นี้ </p><p>ชื่อว่า    เกิดขึ้นเพราะทำโอกาส.    อนึ่งขันธ์ ๕ ชื่อว่า    เป็นภูมิแห่งวิปัสสนา.</p><p>ขันธ์ ๕  เหล่านั้น     ย่อมมีประเภทเป็นอดีตเป็นต้น.     กิเลสที่นอนเนื่องอยู่</p><p>ในขันธ์  ๕ เหล่านั้น   ไม่ควรกล่าวว่า   เป็นอดีตอนาคตหรือปัจจุบัน.   เพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 592</p><p>แม้กิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในขันธ์ที่เป็นอดีตก็ยังเป็นอันละไม่ได้.  แม้กิเลสที่นอน</p><p>เนื่องในขันธ์เป็นอนาคต ในขันธ์เป็นปัจจุบัน  ก็เป็นอันยังละไม่ได้แท้. นี้ชื่อว่า</p><p>เกิดขึ้นเพราะได้ภูมิ.   ด้วยเหตุนั้นท่านโบราณาจารย์จึงกล่าวว่า   กิเลสที่ยังถอน</p><p>ไม่ขึ้นในภูมิเหล่านั้น ๆ ย่อมชื่อว่า   เกิดขึ้นเพราะได้ภูมิ.</p><p>           กรรมลามกเกิดขึ้น ๔ อย่าง    อย่างอื่นอีก    คือ    เกิดขึ้นเพราะความ</p><p>ประพฤติ ๑    เกิดขึ้นเพราะยึดถืออารมณ์ ๑    เกิดขึ้นเพราะไม่ข่ม ๑     เกิดขึ้น</p><p>เพราะไม่ถอน ๑.   ใน ๔ อย่างนั้นกรรมที่ยังเป็นไปอยู่ไม่ชื่อว่า  เกิดขึ้นเพราะ</p><p>ความประพฤติ.  เมื่อลืมตาขึ้นคราวเดียวแล้วยึดนิมิตเป็นอารมณ์  กิเลสทั้งหลาย</p><p>ในขณะที่ระลึกถึง ๆ ไม่ควรกล่าวว่า  จักไม่เกิดขึ้น.  เพราะเหตุไร.  เพราะยังยึด</p><p>ถืออารมณ์อยู่.    เหมือนอะไร.    เหมือนน้ำนมแห่งต้นน้ำนมที่ถูกขวานฟันแล้ว</p><p>เขาไม่ควรกล่าวว่า    น้ำนมจักไม่ออก    ฉันใด.    นี้ก็ฉันนั้นชื่อว่าเกิดขึ้นเพราะ</p><p>ยึดถืออารมณ์.    กิเลสทั้งหลายที่มิได้ข่มไว้ด้วยสมาบัติ  ไม่ควรกล่าวว่า  จักไม่</p><p>เกิดในฐานะนี้.   เพราะเหตุไร.   เพราะยังข่มไว้ไม่ได้.   เหมือนอะไร   เหมือน</p><p>หากว่าชนทั้งหลายพึงนำต้มน้ำนมมาด้วยขวาน   ไม่ควรกล่าวว่า   น้ำนมไม่พึง</p><p>ออกในที่นี้     ฉันใด.   นี้ก็ฉันนั้นชื่อว่า    เกิดขึ้นเพราะไม่ข่มไว้.   อนึ่งกิเลส</p><p>ทั้งหลายที่ยังถอนออกไม่ได้ด้วยมรรค    ย่อมเกิดขึ้นแม้แก่ผู้เกิดในภวัคคพรหม</p><p>พึงให้พิสดารโดยนัยดังกล่าวแล้วด้วยประการฉะนี้แล.    นี้ชื่อว่า    เกิดขึ้นเพราะ</p><p>ยังถอนไม่ได้.</p><p>           ในกรรมลามกที่เกิดขึ้นเหล่านี้    กรรมเกิดขึ้น ๔ อย่างคือ   เกิดขึ้นใน</p><p>ปัจจุบัน ๑   เกิดขึ้นเพราะเสวยผลแล้วปราศไป ๑   เกิดขึ้นเพราะทำโอกาส  ๑</p><p>เกิดขึ้นเพราะความพระพฤติ ๑   ไม่ถูกทำลายด้วยมรรค.   กรรมลามก  ๔  อย่าง</p><p>คือ.  กรรมเกิดขึ้นเพราะได้ภูมิ ๑. เกิดขึ้นเพราะยึดถืออารมณ์  ๑   เกิดขึ้นเพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 593</p><p>ข่มไว้ไม่ได้   ๑  เกิดขึ้นเพราะถอนไม่ได้ ๑   ถูกทำลายด้วยมรรค.   เพราะมรรค</p><p>เมื่อเกิดย่อมละกิเลสเหล่านี้ได้. มรรคนั้นย่อมละกิเลสเหล่าใดได้  กิเลสเหล่านั้น</p><p>ไม่ควรกล่าวว่า   เป็นอดีตอนาคตหรือปัจจุบัน.  สมดังที่ท่านกล่าวไว้ว่า  ก็ถ้าว่า</p><p>มรรคย่อมละกิเลสอันเป็นอดีตได้ไซร้     ถ้าเช่นนั้นย่อมทำกิเลสที่สิ้นไปแล้วให้</p><p>สิ้นไปได้  ย่อมทำกิเลสที่ดับแล้ว  ให้ดับไป  ที่ปราศไปแล้วให้ปราศไป  ที่ตั้งอยู่</p><p>ไม่ได้ให้ตั้งอยู่ไม่ได้    กิเลสเป็นอดีตใดไม่มี       ย่อมละกิเลสที่เป็นอดีตนั้นได้.</p><p>ก็ถ้าว่ามรรคนั้นย่อมละกิเลสในอนาคตได้ไซร้.  ถ้าเช่นนั้น   มรรคก็ย่อมละกิเลส</p><p>ที่ยังไม่เกิดได้   ย่อมละกิเลสที่ยังไม่บังเกิดไม่เกิดคือไม่ปรากฏได้,    กิเลสที่เป็น</p><p>อนาคตใดไม่มี   ย่อมละกิเลสนั้นได้.   ก็ถ้าว่ามรรคนั้นย่อมละกิเลสอันเป็นปัจจุ-</p><p>บันไดไซร้  ถ้าเช่นนั้นผู้ถูกย้อมด้วยราคะ ย่อมละราคะได้  ถูกโทสะประทุษ-</p><p>ร้าย ย่อมละโทสะได้  ลุ่มหลงด้วยโมหะย่อมละโมหะได้  กระด้างด้วยมานะ  ย่อม</p><p>ละมานะได้  ผู้ถูกต้องด้วยทิฏฐิ  ย่อมละทิฏฐิได้  ฟุ้งซ่านด้วยอุทธัจจะ  ย่อมละ</p><p>อุทธัจจะได้  ถึงความไม่ตกลงใจด้วยวิจิกิจฉา   ย่อมละวิจิกิจฉาได้   ผู้ดำเนินไป</p><p>ด้วยกำลังอนุสัย   ย่อมละอนุสัยได้.  ธรรมคำธรรมขาวย่อมเป็นไปคู่กัน  มรรค</p><p>ภาวนาย่อมเศร้าหมอง     ถ้าเช่นนั้นมรรคภาวนาย่อมไม่มี     การทำให้แจ้งผลก็ </p><p>ไม่มี  การละกิเลสก็ไม่มี   ธรรมาภิสมัยก็ไม่มี  กระนั้นหรือ.</p><p>           มรรคภาวนามี  ฯลฯ  ธรรมาภิสมัยมี.  เหมือนอย่างอะไร.   เหมือนต้น</p><p>ไม้อ่อน ฯลฯ สิ่งที่ไม่ปรากฏ  ย่อมไม่ปรากฏ.  ต้นไม้ยังไม่เกิดผลมาแล้วในบาลี.</p><p>แต่พึงแสดงโดยต้นไม้ที่เกิดผล.    เหมือนต้นมะม่วงอ่อนมีผล.  พวกมนุษย์</p><p>บริโภคผลของต้นมะม่วงอ่อนนั้น.     ทำผลที่เหลือให้หล่นแล้วใส่ตะกร้าจนเต็ม</p><p>คราวนั้น   บุรุษอื่น   เอาขวานตัดต้นมะม่วงนั้น.   ผลของมะม่วงนั้นในอดีตยัง</p><p>ไม่สูญไป.   ผลอนาคตปัจจุบันก็ไม่สูญ   เป็นอันไม่สูญทั้งนั้น.    เพราะมนุษย์</p><p>ทั้งหลายบริโภคผลในอดีต.  ผลในอนาคตยังไม่เกิด  จึงไม่อาจทำให้สูญเสียได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 594</p><p>แต่สมัยใดต้นมะม่วงนั้นถูกตัด ในตอนนั้นผลนั่นแหละย่อมไม่มี    เพราะเหตุนั้น</p><p>แม้ผลในปัจจุบันก็ยังไม่สูญ.  แต่ถ้าต้นไม้ไม่พึงถูกตัดไซร้ ผลของต้นไม้ที่อาศัย</p><p>รสดินและรสน้ำ    พึงเกิดย่อมไม่สูญ.   เพราะผลเหล่านั้นที่ยังไม่เกิด   ก็ย่อมไม่</p><p>เกิด ที่ยังไม่งอก  ก็ย่อมไม่งอก ที่ยังไม่ปรากฏ  ก็ย่อมไม่ปรากฏ  ฉันใด   มรรค</p><p>ก็ฉันนั้นเหมือนกัน    แม้ยังละกิเลสทั้งหลาย   อันต่างด้วยอดีตเป็นต้นไม่ได้  แม้</p><p>ยังละไม่ได้   ก็ละไม่ได้.    เพราะเธอยังมิได้กำหนดรู้ขันธ์ทั้งหลาย    กิเลสเหล่า</p><p>ใดพึงเกิดขึ้น   กิเลสเหล่านั้น   ที่ยังไม่เกิด   ย่อมไม่เกิด    ที่ยังไม่บังเกิดย่อม</p><p>ไม่บังเกิด    ที่ยังไม่ปรากฏย่อมไม่ปรากฏ    เพราะยังมิได้กำหนดรู้ขันธ์ทั้งหลาย</p><p>ด้วยมรรค     พึงให้ความนี้แจ่มแจ้งว่าด้วยยาที่ดื่ม    เพื่อไม่ให้หญิงที่ลูกยังอ่อน</p><p>คลอดอีกและเพื่อให้คนเจ็บป่วยหายจากโรค.     มรรคละกิเลสเหล่าใดได้อย่างนี้</p><p>กิเลสเหล่านั้นไม่พึงกล่าวว่า  เป็นอดีต  อนาคตหรือปัจจุบัน  อนึ่ง  ไม่ใช่มรรค</p><p>ย่อมละกิเลสไม่ได้.  มรรคย่อมละกิเลสเหล่าใดได้   ท่านกล่าวว่า  <strong>อุปฺปนฺนาน</strong></p><p><strong>ปาปกาน</strong>   เป็นอาทิหมายถึงกิเลสเหล่านั้น.   มรรคมิใช่จะละกิเลสได้อย่างเดียว</p><p>เท่านั้น  แต่เพราะยังละกิเลสทั้งหลายไม่ได้  อุปาทินนกขันธ์พึงเกิดขึ้น ย่อมละได้</p><p>แม้ซึ่งอุปาทินนกขันธ์นั้น .   สมดังที่ท่านกล่าวไว้ว่า นามและรูป   พึงเกิดขึ้นใน</p><p>สังสารวัฏอันมีเบื้องต้นและที่สุดอันบุคคลรู้ไม่ได้    เว้นในภพ ๗ เพราะการดับ</p><p>แห่งอภิสังขารและวิญญาณด้วยโสดาปัตติมรรคญาณ   นามและรูปเหล่านั้นย่อม</p><p>ดับไปในที่นั้น.</p><p>           พึงทราบความพิสดารดังต่อไปนี้.    มรรคย่อมออกจากอุปาทินนะและ</p><p>อนุปาทินนะคือวิบากและกรรมด้วยประการฉะนี้.  แต่เมื่อว่าโดยภพ  โสดาปัตติ-</p><p>มรรคย่อมออกจากอบายภพ      สกทาคามิมรรคย่อมออกจากสุคติภพส่วนเดียว.</p><p>อนาคามิมรรคย่อมออกจากสุคติกามภพ.   อรหัตมรรคย่อมออกจากรูปภพและ</p><p>อรูปภพ.   อาจารย์บางพวกกล่าวว่า   อรหัตมรรคออกจากภพทั้งปวง.   เมื่อเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 595</p><p>เช่นนั้นการเจริญเพื่อเกิดขึ้นแห่งกุศลธรรมอันยังไม่เกิดขึ้นในขณะแห่งมรรค</p><p>เป็นอย่างไร.       หรือเพื่อความตั้งมั่นแห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้วเป็นอย่างไร.</p><p>เพื่อความเป็นไปแห่งมรรคนั่นเอง. เพราะมรรคเมื่อเป็นไปอยู่ท่านกล่าวว่ามรรค</p><p>ยังไม่เกิดแล้วเพราะยังไม่เคยเกิดมาก่อน.       เพราะผู้กล่าวมาสู่ฐานะที่ไม่เคยมา</p><p>หรือเสวยอารมณ์ที่ไม่เคยเสวยย่อมกล่าวว่า         เรามาสู่ฐานะอันไม่เคยมาแล้ว.</p><p>หรือว่าเราเสวยอารมณ์อันไม่เคยเสวยแล้ว        ความเป็นไปแห่งมรรคนั้นแหละ</p><p>ชื่อว่า   <strong>ฐิติ</strong>   เพราะเหตุนั้นควรกล่าวว่า   <strong>ิติยา   ภาเวติ</strong>   ให้มรรคเจริญเพื่อ</p><p>ความตั้งมั่น.</p><p>            ความย่อในอิทธิบาทท่านกล่าวไว้แล้วในเจโตขีลสูตร.  ชื่อว่า  <strong>อุปสม-</strong></p><p><strong>คามี</strong> เพราะถึงความสงบระงับหรือถึงเพื่อความสงบกิเลส. ชื่อว่า <strong>สมฺโพธคามี</strong></p><p>เพราะถึงความตรัสรู้หรือถึงเพื่อประโยชน์แก่การตรัสรู้มรรค.</p><p>             บทมีอาทิว่า  <strong>วิเวกนิสฺสิตา</strong>   อาศัยวิเวกท่านกล่าวไว้แล้วในการสังวร</p><p>ในอาสวะทั้งปวง.  นี้เป็นความสังเขปในบทนี้.  ส่วนโพธิปักขิยกถานี้  ท่านกล่าว</p><p>ไว้ในวิสุทธิมรรคโดยพิสดารแล้ว .</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในวิโมกขกถาดังต่อไปนี้.   บทว่า   <strong>วิโมกฺเข</strong>   ชื่อว่า</p><p><strong>วิโมกข์</strong>  เพราะอรรถว่ากระไร.   เพราะอรรถว่าหลุดพ้นดี  ก็วิโมกข์นี้คืออะไร.</p><p>วิโมกข์มีอรรถว่าหลุดพ้นด้วยดีแม้จากธรรมเป็นข้าศึกชื่อว่า  <strong>อธิมุจฺจนฏฺโ</strong>  มี</p><p>อรรถว่าหลุดพ้นดี . มีอรรถว่าพ้นด้วยดีแม้จากอารมณ์ทั้งหลายด้วยสามารถความ</p><p>ไม่ยินดี.   ท่านอธิบายไว้ว่าวิโมกข์เป็นไปในอารมณ์    เพราะหมดความหวั่นใจ</p><p>ด้วยความไม่ถูกข่ม   ดุจทารกปล่อยอวัยวะนอนบนตักบิดา.   แต่ความนี้ไม่มีใน</p><p>วิโมกข์สุดท้าย.  มีในวิโมกข์ต้น ๆ ทั้งหมด.  ในบทว่า  <strong>รูปี  รูปานิ  ปสฺสติ</strong></p><p>ผู้ได้รูปฌาน  ย่อมเห็นรูปนี้มีอธิบายดังต่อไปนี้ .  รูปฌานอันให้เกิดด้วยอำนาจ</p><p>นีลกสิณเป็นต้นในบรรดากสิณมีผมในภายในเป็นต้น   ชื่อว่า  <strong>รูป.</strong>   ชื่อว่า   <strong>รูปี </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 596</p><p>เพราะมีรูปฌานนั้น.  บทว่า <strong>พหิทฺธา  รูปานิ  ปสฺสติ</strong> เห็นรูปภายนอก  คือ</p><p>เห็นรูปมีนีลกสิณเป็นต้นแม้ภายนอกด้วยฌานจักษุ.  ด้วยบทนี้   ท่านแสดงถึง</p><p>รูปาวจรฌาน ๔  ของบุคคลผู้มีฌานอันให้เกิดแล้วในกสิณทั้งหลายที่มีวัตถุภาย</p><p>ในและภายนอก. บทว่า <strong>อชฺฌตฺต  อรูปสญฺี</strong>  คือผู้ไม่มีรูปสัญญาในภายใน.</p><p>อธิบายว่า  มีรูปาวจรฌานอันยังไม่เกิดในกสิณมีผมเป็นของตน.  ด้วยบทนี้ท่าน</p><p>แสดงถึงรูปาวจรฌานของผู้มีฌานซึ่งทำบริกรรมอย่างดีในภายนอกแล้วให้เกิด</p><p>ในภายนอก.  ด้วยบทว่า  <strong>สุภนฺเตว   อธิมุตฺโต   โหติ</strong>   ผู้น้อมใจเชื่อว่ากสิณ</p><p>เป็นของงามอย่างเดียวนี้   ท่านแสดงถึงฌานในวรรณกสิณ    มีนีลกสิณเป็นต้น</p><p>อันบริสุทธิ์     ในบทนั้นการผูกใจว่างามไม่มีในอัปปนาภายในก็จริง     แต่ถึงดัง</p><p>นั้น  พระโยคาวจรใด  ทำสุภกสิณให้เป็นอารมณ์หมดจดด้วยดีอยู่.   เพราะพระ-</p><p>โยคาวจรนั้น    ย่อมถึงความเป็นผู้ควรกล่าวว่า  เป็นผู้น้อมใจเชื่อว่างาม.  ฉะนั้น</p><p>ท่านจึงแสดงไว้อย่างนี้.   แต่ในปฏิสัมภิทามรรคท่านกล่าวไว้ว่า  ชื่อว่า <strong>วิโมกข์</strong></p><p>เพราะเป็นผู้น้อมใจเชื่อว่างามเป็นอย่างไร.    ภิกษุในธรรมวินัยนี้  มีจิตสหรคต</p><p>ด้วยเมตตาแผ่ไปยังทิศหนึ่งอยู่.     เพราะเป็นผู้เจริญเมตตาสัตว์ทั้งหลายจึงไม่น่า</p><p>เกลียด.    มีจิตสหรคตด้วยกรุณามุทิตาและอุเบกขาแผ่ไปยังทิศหนึ่งอยู่.   เพราะ</p><p>เป็นผู้เจริญกรุณามุทิตาและอุเบกขา สัตว์ทั้งหลายจึงไม่น่าเกลียด ชื่อว่า <strong>วิโมกข์</strong></p><p>เพราะเป็นผู้น้อมใจเชื่อว่างามอย่างนี้.  ในบทว่า <strong>สพฺพโส รูปสญฺาน</strong>  เพราะ</p><p>ล่วงรูปสัญญาโดยประการทั้งปวงเป็นอาทิ    บทที่ควรกล่าวทั้งหมดท่านกล่าวไว้</p><p>แล้วในวิสุทธิมรรค. บทว่า <strong>อย อฏฺโม  วิโมกฺโข</strong>   นี้เป็นวิโมกข์ข้อที่ ๘ คือ</p><p>นี้ชื่อว่าวิโมกข์อันสูงสุดข้อที่ ๘   เพราะสละขันธ์   ๔  หลุดพ้นแล้วโดยประการ</p><p>ทั้งปวง.</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในอภิภายคนกถาดังต่อไปนี้.  บทว่า  <strong>อภิภายตนานิ</strong></p><p>คือเหตุเครื่องครอบงำ.    ครอบงำอะไร.    ครอบงำธรรมอันเป็นข้าศึกบ้าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 597</p><p>อารมณ์บ้าง.   เพราะอภิภายตนะเหล่านั้น    ย่อมครอบงำธรรมเป็นข้าศึก โดย</p><p>ความเป็นข้าศึก.   ครอบงำอารมณ์เพราะความที่บุคคลเป็นผู้ยิ่งด้วยญาณ.</p><p>           อนึ่งในบทมีอาทิว่า <strong>อชฺฌตฺต รูปสญฺี</strong>  ผู้มีความสำคัญในรูปภายใน</p><p>มีความดังต่อไปนี้.    ย่อมชื่อว่ารูปสัญญี    ผู้มีความสำคัญในรูปภายใน    ด้วย</p><p>สามารถบริกรรมรูปภายใน.   เพราะเมื่อทำบริกรรม  <strong>นีลบริกรรม</strong>  ในภายใน</p><p>ย่อมทำที่ผม.   ที่ดี  หรือที่ดวงตา.  เมื่อทำ<strong>ปีตบริกรรม</strong>   ย่อมทำที่มันข้น   ที่ผิว</p><p>ที่ฝ่ามือ  ที่ฝ่าเท้าหรือที่ความเหลืองของดวงตา.  เมื่อทำ<strong>โลหิตบริกรรม</strong>   ย่อม</p><p>กระทำเนื้อ  ที่โลหิต ที่ลิ้น ที่มีสีแดงของดวงตา.  เมื่อกระทำ <strong>โอทาตบริกรรม</strong></p><p>ย่อมทำที่กระดูก  ที่ฟัน ที่เล็บ   หรือที่ความขาวของดวงตา.   แต่กสิณนั้น   ไม่</p><p>เขียวดี  ไม่เหลืองดี  ไม่แดงดี  ไม่ขาวดี   ย่อมเป็นกสิณไม่บริสุทธิ์.</p><p>           บทว่า <strong>เอโก  พหิทฺธา  รูปานิ  ปสฺสติ</strong> ผู้หนึ่งเห็นรูปภายนอกความ</p><p>ว่า   นิมิตภายนอกเกิดขึ้นภายในเพราะทำบริกรรมของผู้ใด ผู้นั้น      เราเรียกว่า</p><p>เป็นผู้หนึ่ง   มีความสำคัญรูปภายในเห็นรูปภายนอก   ด้วยสามารถแห่งบริกรรม</p><p>ภายใน  และแห่งอัปปนาภายนอกอย่างนี้. บทว่า  <strong>ปริตฺตานิ</strong> รูปภายนอกเล็กคือ</p><p>ไม่โต   บทว่า  <strong>สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ</strong>  คือมีผิวพรรณดีหรือมีผิวพรรณทราม. </p><p>พึงทราบว่า   นี้ท่านกล่าวว่าเป็นอภิภายตนะ  ด้วยสามารถรูปเล็กนั้นเอง.  บท</p><p>ว่า  <strong>ตานิ  อภิภุยฺย</strong> ครอบงำรูปเหล่านั้น    ความว่า  เหมือนคนมีน้ำย่อยอาหารดี</p><p>ได้อาหารเพียงทัพพีเดียว   คิดวามีอะไรที่ควรบริโภคในอาหารนี้   จึงหยิบเอามา</p><p>ปั้นเป็นคำเดียวฉันใด.  บุคคลผู้ยิ่งด้วยญาณมีญาณเฉียบแหลมคิดว่า   มีอะไรที่</p><p>ควรเข้าถึงในอารมณ์เล็กน้อยนี้.      นี้ไม่ใช่ภาระของเราจึงครอบงำรูปเหล่านั้น</p><p>เข้าถึงสมาบัติ.   อธิบายว่ายังอัปปนาให้ถึงในรูปนี้พร้อมกับการเกิดแห่งนิมิต. </p><p>ท่านกล่าวถึงความผูกใจรูปนั้นด้วยบทนี้ว่า   <strong>ชานามิ  ปสฺสามิ</strong>  เรารู้  เราเห็น.</p><p>ผู้นั้น   เมื่อออกจากสมาบัติแล้ว   ไม่เข้าสมาบัติในภายใน.   </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 598</p><p>           บทว่า <strong>เอว  สญฺี  โหติ</strong>  มีความสำคัญอย่างนี้   คือด้วยอาโภคสัญญา</p><p>บ้าง  (ความสำคัญด้วยความผูกใจ) ด้วยฌานสัญญาบ้าง  (ความสำคัญด้วยฌาน)</p><p>อภิภวสัญญา    (ความสำคัญด้วยความครอบงำ)     ย่อมมีแก่ผู้นั้นแม้ในภายใน</p><p>สมาบัติ. ส่วนอาโภคสัญญา  ย่อมมีแก่ผู้ออกจากสมาบัติ.  บทว่า  <strong>อปฺปมาณานิ</strong></p><p>หาประมาณมิได้     คือมีประมาณเจริญได้แก่มาก.      พึงทราบความในบทว่า</p><p><strong>อภิภุยฺย</strong>  ครอบงำ  ดังต่อไปนี้. เหมือนบุรุษผู้กินจุครั้นได้อาหารมื้อเดียว    ก็คิด</p><p>ว่าอาหารแม้อื่นจงมี  อาหารแม้อื่นจงมี   อาหารมื้อเดียวจักทำอะไรแก่เราได้  จึง</p><p>ไม่เห็นอาหารนั้นมากพอฉันใด.   บุคคลผู้ยิ่งด้วยญาณผู้มีญาณเฉียบแหลมคิดว่า</p><p>จะพึงเข้าถึงญาณนี้ได้อย่างไร.         นี้ไม่มีประมาณหามิได้      ภาระในการทำ</p><p>ความเป็นผู้มีจิตมีอารมณ์เดียวมีอยู่แก่เรา      จึงครอบงำรูปเหล่านั้นแล้วเข้า</p><p>สมาบัติ.  อธิบายว่ายังอัปปนาให้ถึงในจิตนี้พร้อมกับให้เกิดนิมิต.   บทว่า</p><p><strong>อุชฺฌตฺต   อรูปสญฺี</strong>  มีความสำคัญในอรูปภายใน ความว่า  ไม่มีความสำคัญ</p><p>บริกรรมในรูปภายในเพราะไม่ได้หรือเพราะไม่มีประโยชน์.  บทว่า  <strong>เอโก</strong></p><p><strong>พหิทฺธา  รูปานิ  ปสฺสติ</strong>  ผู้หนึ่งเห็นรูปภายนอก  ความว่า  บริกรรมก็ดีนิมิต</p><p>ก็ดีของผู้ใดเกิดขึ้นในภายนอก. ผู้นั้นมีความสำคัญในอรูปภายในอันเกิดขึ้นด้วย</p><p>สามารถบริกรรม และอัปปนาภายนอกอย่างนี้ท่านกล่าวว่าผู้หนึ่งเห็นรูปภายนอก.</p><p>บทที่เหลือในบทนี้มีนัยดังกล่าวแล้วในอภิภายตนะที่ ๔. ก็ในอภิภายตนะ ๔  นี้</p><p>อภิภายตนะเล็กน้อยมาแล้วด้วยสามารถวิตกจริต.    อภิภายตนะหาประมาณมิได้</p><p>มาแล้วด้วยสามารถโมหจริต.  รูปผิวทองมาแล้วด้วยสามารถโทสจริต.  ผิวทราม</p><p>มาแล้วด้วยสามารถราคจริต.  รูปเหล่านี้เป็นที่สบายของคนเหล่านั้น.  อนึ่งความ</p><p>ที่รูปเป็นที่สบายของคนเหล่านั้น   ท่านกล่าวไว้ในจริตนิเทศในวิสุทธิมรรค โดย</p><p>พิสดารแล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 599</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในอภิภายตนะที่ ๕ เป็นต้นดังต่อไปนี้.  บทว่า <strong>นีลานิ</strong></p><p>เขียว  ท่านกล่าวรวมสีทั้งหมด. บทว่า  <strong>นีลวณฺณานิ</strong>  มีวรรณเขียว   คือเขียว</p><p>ด้วยสี.    บทว่า    <strong>นีลทสฺสนานิ</strong>    เขียวล้วน   ท่านอธิบายว่า    วรรณะไม่มี</p><p>ปน  ไม่มีช่องปรากฏด้วยการแสดงให้เห็นเป็นสีเขียวล้วน.      ส่วนบทว่า</p><p><strong>นีลนิภาสานิ</strong>   มีรัศมีเขียวนี้ท่านกล่าวด้วยสามารถแสง.    อธิบายว่ามีแสงเขียว</p><p>ประกอบด้วยรัศมีเขียว.  ด้วยบทนี้ท่านแสดงถึงความที่รูปเหล่านั้นบริสุทธิ์.  จริง</p><p>อยู่ท่านกล่าวอภิภายตนะ ๔ เหล่านี้ด้วยสามารถวรรณะบริสุทธิ์. </p><p>           บทว่า  <strong>อุมฺมารปุปฺผ</strong>  ดอกผักตบ   เพราะดอกไม้นี้แม้ปรากฏว่าอ่อน</p><p>สนิทก็เขียวล้วน.    แต่ดอกอัญชันเป็นต้นปรากฏเป็นดอกไม้ตระกูลขาว.   เพราะ</p><p>ฉะนั้นท่านถือเอาดอกผักตบนี้แหละ   ไม่ถือเอาดอกอัญชันเป็นต้นเหล่านั้น. </p><p><strong>พาราณเสยฺยก</strong>   ผ้าที่กำเนิดในเมืองพาราณสี คือทำในกรุงพาราณสี.  ได้ยินว่า</p><p>ในกรุงพาราณสีนั้น แม้ฝ้ายก็อ่อนนุ่ม  แม้คนปั่นฝ้ายก็ฉลาด  แม้น้ำก็สะอาดเย็น</p><p>สนิท  เพราะฉะนั้นผ้าจึงเกลี้ยงทั้งสองข้าง.   ในสองข้างปรากฏเกลี้ยงนุ่มสนิท.</p><p>ในบทมีอาทิว่า    <strong>ปีตานิ</strong>    พึงทราบโดยนัยนี้เหมือนกัน.  เมื่อกำหนดนีลกสิณ</p><p>ย่อมถือเอานิมิตในสีเขียว.</p><p>           อนึ่งในกสิณนี้   การทำกสิณ   การบริกรรมและแบบแห่งอัปปนามีอาทิ</p><p>คือในดอกไม้  ในผ้า  หรือในวรรณธาตุทั้งหมดท่านกล่าวไว้พิสดารแล้วใน</p><p>วิสุทธิมรรค.  บทว่า   <strong>อภิญฺาโวสานปารมิปฺปตฺตา</strong>    บรรลุบารมีอันเป็น</p><p>ที่สุดแห่งอภิญญา     คือสาวกทั้งหลายเจริญธรรมเหล่านั้นในสติปัฏฐานเป็นต้น</p><p>ในก่อนจากนี้แล้วบรรลุพระอรหัตชื่อว่าเป็นผู้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่ง</p><p>อภิญญา.    อนึ่งสาวกทั้งหลายก็ชื่อว่าเป็นผู้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญา</p><p>เพราะความเป็นผู้มีความชำนาญอันสะสมมาแล้ว    ในอภิภายตนะ ๘  เหล่านี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 600</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในกสิณกถาดังต่อไปนี้.  ชื่อว่า <strong>กสิณ</strong>  เพราะอรรถว่า</p><p>ทั้งสิ้น.   ชื่อว่า   <strong>อายตนะ</strong>   เพราะอรรถว่าเป็นเขตหรือเป็นที่ตั้งมั่นแห่งธรรม</p><p>ทั้งหลายมีกสิณนั้นเป็นอารมณ์.  บทว่า  <strong>อุทฺธ</strong>   เบื้องบน  คือมุ่งหน้าไปสู่ท้อง</p><p>ฟ้าเบื้องบ น    บทว่า  <strong>อโธ</strong>  เบื้องต่ำ  คือมุ่งหน้าไปสู่พื้นดินเบื้องต่ำ.   บทว่า</p><p><strong>ติริย</strong>    เบื้องขวางคือกำหนดโดยรอบดุจบริเวณของพื้นที่.   บางคนเจริญกสิณ</p><p>เบื้องบนเท่านั้น. บางคนเจริญกสิณเบื้องต่ำ. บางคนเจริญกสิณโดยรอบ ๆ ด้วย</p><p>เหตุนั้นแหละ   ผู้ประสงค์จะเห็นรูปดุจยังความสว่างให้ผ่องใส.   ด้วยเหตุนั้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสบทมีอาทิว่า  <strong>ปวีกสิณเมโก  สญฺชานาติ  อุทฺธ-</strong></p><p><strong>อโธติริย</strong>    ผู้หนึ่งย่อมรู้ชัดซึ่งปฐวีกสิณทั้งเบื้องบน     เบื้องต่ำ     เบื้องขวาง. </p><p>บทว่า  <strong>อนฺวย</strong>  คือในทิศน้อยใหญ่.   ก็บทนี้ท่านกล่าวเพื่อไปถึงความไม่มีอื่น</p><p>ของทิศหนึ่ง   เหมือนผู้เข้าไปสู่แม่น้ำ   น้ำเท่านั้น    ย่อมมีในทิศทั้งหมด    มิใช่</p><p>อย่างอื่นฉันใด.   ปฐวีกสิณ   ก็ฉันนั้นเหมือนกัน     ย่อมเป็นปฐวีกสิณเท่านั้น.</p><p>กสิณนั้นไม่มีกสิณอื่นปะปน.  ในกสิณทั้งหมดก็มีนัยนี้.  บทว่า  <strong>อปฺปมาณ</strong> นี้ </p><p>ท่านกล่าวด้วยสามารถกสิณนั้นแผ่ไปไม่มีประมาณ.      เพราะกสิณนั้น     แผ่ไป</p><p>ด้วยใจย่อมแผ่ไปตลอดดวงกสิณเท่านั้น.   ย่อมถือเอาประมาณว่านี้เป็นเบื้องต้น</p><p>ของกสิณนั้น  นี้เป็นท่ามกลาง.                                                  </p><p>           อนึ่งในบทว่า <strong>วิญฺาณกสิณ</strong>  นี้มีความดังต่อไปนี้  วิญญาณที่เป็นไป</p><p>แล้ว  ในอากาศที่เพิกกสิณแล้ว. ในบทว่า  <strong>วิญฺาณกสิณ</strong>  นั้นพึงทราบความที่</p><p>กสิณนั้นทั้งเบื้องบน    เบื้องต่ำ    และเบื้องขวางในวิญญาณอันเป็นไปแล้วนั้น</p><p>ด้วยสามารถอากาศอันเพิกกสิณแล้วในอากาศอันเพิกกสิณ  ด้วยอำนาจแห่งกสิณ.</p><p>นี้เป็นความย่อในบทนี้.    ส่วนปฐวีกสิณเป็นต้นเหล่านี้     ท่านกล่าวไว้แล้วใน</p><p>วิสุทธิมรรค   โดยพิสดารตามนัยแห่งการเจริญกรรมฐาน.   แม้ในที่นี้ก็พึงทราบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 601</p><p>ว่า   สาวกทั้งหลายเป็นผู้บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญา   โดยความเป็นผู้มี</p><p>ความชำนาญอันสะสมไว้แล้ว.                                  </p><p>           ในฌาน ๔  อันเป็นลำดับต่อจากนี้ก็อย่างเดียวกัน.  ส่วนบทที่ควรกล่าว </p><p>ในที่นี้    ได้กล่าวไว้แล้วในมหาอัสสปุรสูตร.     แต่ในวิปัสสนาญาณท่านกล่าว</p><p>ความแห่งบทมีอาทิว่ารูปี   ผู้ได้รูปฌานไว้แล้ว.</p><p>           บทว่า   <strong>เอตฺถ  สิต  เอตฺถ  ปฏิพทฺธ</strong>  คือ  วิญญาณ  อาศัยและ</p><p>เนื่องอยู่ในกาย คือ มหาภูตรูป ๔ นี้.   บทว่า  <strong>สุโภ</strong>   คืองาม.  บทว่า  <strong>โชติมา</strong></p><p>คือตั้งอยู่ในอาการอันบริสุทธิ์.   บทว่า   <strong>สุปริกมฺมกโต</strong>   ทำบริกรรมเป็นอย่าง</p><p>ดี   คือนายช่างเจียระไนดีแล้ว   ไม่มีหินและกรวด.   บทว่า   <strong>อจฺโฉ</strong>  สุกใส  คือ</p><p>สุกใสในตัว   ผุดผ่องในตัว.   บทว่า   <strong>วิปฺปสนฺโน</strong>   คือ   แวววาว.   บทว่า</p><p><strong>สพฺพาการสมฺปนฺโน</strong>   สมส่วนทุกอย่างคือสมบูรณ์ด้วยอาการทั้งปวงมีขัดและ</p><p>เจาะเป็นต้น.   ท่านแสดงถึงสมบัติของสีด้วยบทมีอาทิว่า  <strong>นีล.</strong>  เพราะด้ายที่ร้อย</p><p>ไว้เช่นนั้นปรากฏ.   ในบทว่า   <strong>เอวเมว</strong>    นี้พึงทราบการเปรียบเทียบอย่างนั้น.</p><p>เพราะกรชกาย  ดุจแก้วมณี.  วิปัสสนาญาณดุจด้ายที่ร้อยไว้.  ภิกษุผู้ได้วิปัสสนา</p><p>ดุจบุรุษผู้มีจักษุ.     กาลที่รู้แจ้งกายอันมีมหาภูตรูป  ๔  ของภิกษุผู้นั่งกำหนด</p><p>วิปัสสนาญาณ  ดุจกาลที่รู้แจ้งแก้วมณีของผู้วางแก้วมณีไว้ที่มือแล้วพิจารณาดูว่า</p><p>นี้แลแก้วมณีฉะนั้น.   กาลที่รู้แจ้งอารมณ์   มีผัสสะเป็นที่ ๕ ก็ดี   จิตเจตสิกทั้ง</p><p>ปวง  ก็ดี   วิปัสสนาญาณก็ดี   ของภิกษุผู้นั่งกำหนดวิปัสสนาญาณ   ดุจกาลที่รู้</p><p>แจ้งด้ายว่า   ด้ายนี้ร้อยอยู่ในแก้วมณีนั้นฉะนั้น.    ก็การรู้แจ้งญาณเป็นอย่างไร.</p><p>เพราะการรู้แจ้งญาณนั้นเป็นการรู้แจ้งบุคคลนั่นแหละ.   อนึ่ง   วิปัสสนาญาณนี้</p><p>เป็นลำดับของมรรค.   เมื่อเป็นอย่างนั้น   เพราะเมื่อปรารภ    วาระแห่งอภิญญา</p><p>จึงไม่มีวาระในระหว่างแห่งวิปัสสนาญาณนั้น.   ฉะนั้นท่านจึงแสดงไว้ในที่นี้นั่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 602</p><p>แหละ.    อนึ่งเพราะความสะดุ้งต่อภัยย่อมเกิดแก่ผู้ไม่พิจารณาด้วยสามารถความ</p><p>ไม่เที่ยงเป็นต้น      ผู้ได้ยินเสียงน้ำกลัวด้วยหูทิพย์     ผู้ระลึกถึงขันธ์น่ากลัวด้วย</p><p>ระลึกชาติได้  ผู้เห็นรูปน่ากลัวด้วยตาทิพย์.   ฉะนั้นท่านจึงไม่แสดงบทนั้นไว้ใน</p><p>ที่นี้      แม้เพื่อตระเตรียมเหตุ    บรรเทาความกลัว    ของผู้มีได้ทำการพิจารณา</p><p>ด้วยสามารถความไม่เที่ยงเป็นต้น  ผู้บรรลุอภิญญานั้น.  แม้ในที่นี้ก็พึงทราบว่า  </p><p>สาวกทั้งหลายบรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญาด้วยพระอรหัต.</p><p>           พึงทราบเพราะความเป็นผู้มีความชำนาญใน  <strong>มโนมยิทธิ</strong>  ดังต่อไปนี้.</p><p>ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>มโนมย</strong>  คือเกิดแต่ใจ.  บทว่า  <strong>สพฺพงฺคปญฺจงค</strong>  มี</p><p>อวัยวะน้อยใหญ่ครบถ้วน    คือประกอบด้วยองค์ทั้งหมด     และด้วยองค์  ๕.</p><p>บทว่า  <strong>อหีนินฺทฺริย</strong>  มีอินทรีย์ไม่บกพร่อง   คือมีอินทรีย์ไม่วิกลด้วยสัณฐาน.</p><p>เพราะรูปนิรมิตของผู้มีฤทธิ์เป็นเช่นเดียวกับรูปนั้น    ด้วยอาการทุกอย่างอย่างนี้</p><p>คือหากผู้มีฤทธิ์ขาว   แม้รูปนิรมิตนั้นก็ขาว.   หากผู้มีฤทธิ์มีหูมิได้เจาะ   แม้รูป</p><p>นั้นก็มีหูมิได้เจาะ.  แม้อุปมา ๓  ข้อ  มีอาทิว่า  <strong>มุญฺชมฺหา  อีสิก</strong>  พึงชักไส้</p><p>ออกจากหญ้าปล้อง  ท่านกล่าวเพื่อแสดงความเหมือนกัน.   เพราะไส้ภายในหญ้า</p><p>ปล้องนั้นก็เช่นกับหญ้าปล้องนั่นเอง.  เมื่อชักดาบออกจากฝักใส่ดาบที่ชักออก</p><p>เมื่อชักศัสตราออกจากฝักใส่ศัสตราที่ชักออก  ดาบ  ศัสตรา  ก็เช่นกับฝักนั่นเอง.</p><p>แม้บทว่า   <strong>กรณฺฑา</strong>  นี้เป็นชื่อของคราบงู   มิใช่เป็นชื่อของหีบไม้ไผ่.  เพราะ</p><p>คราบงูก็เช่นกับงู.   ในบทนั้น     ท่านแสดงดุจชักด้วยมือว่าบุรุษพึงชักงูออกจาก</p><p>คราบ   ที่แท้พึงทราบว่าชักด้วยจิตของบุรุษนั้นนั่นเอง.   เพราะธรรมดางูนี้ย่อม</p><p>ลอกคราบด้วยตนเอง   ด้วยเหตุ ๔ เหล่านี้คือ   ตั้งอยู่ในกำเนิดของตน ๑ อาศัย</p><p>ระหว่างไม้ หรือระหว่างต้นไม้ ๑ ดุจกินร่างกายด้วยกำลัง คือ พยายามฉุดตัวออก</p><p>จากคราบ ๑ รังเกียจคราบเก่า ๑ ไม่สามารถจะลอกคราบ  ด้วยวิธีอื่นจากนั้นได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 603</p><p>เพราะฉะนั้นพึงทราบว่าท่านกล่าวบทนี้หมายถึงการชักด้วยจิต.   ข้อเปรียบเทียบ</p><p>ในบทนี้มีดังนี้ว่า  สรีระของภิกษุนี้เช่นกับหญ้าปล้องเป็นต้น.  รูปนิรมิตเช่นกับ</p><p>ไส้เป็นต้น.   ก็ในที่นี้จะกล่าวถึง   วิธีนิรมิต   ด้วยว่าการกล่าวถึง  อภิญญา ๕ มี</p><p><strong>อิทธิวิธะ</strong>เป็นต้น     ท่านกล่าวไว้พิสดารแล้วในวิสุทธิมรรคทุกประการ.    พึง</p><p>ทราบตามนัยดังกล่าวแล้วในวิสุทธิมรรคนั้นแหละ.   เพราะในที่นี้ท่านกล่าวเพิ่ม</p><p>เพียงอุปมาเท่านั้น.   พึงเห็นภิกษุผู้ได้ญาณคือ   <strong>อิทธิวิธะ</strong>   ดุจช่างหม้อผู้ฉลาด</p><p>ฉะนั้น.  พึงเห็น    <strong>อิทธิวิธญาณ</strong>    ดุจดินเหนียวที่ช่างหม้อตกแต่งเป็นอย่างดี</p><p>ฉะนั้น.  พึงเห็นการแสดงฤทธิ์ของภิกษุนั้น ดุจการกระทำให้เป็นภาชนะชนิด</p><p>ต่าง ๆ   ตามที่ตนต้องการแล้ว ๆ.   แม้ในที่นี้ก็พึงทราบว่า    พระสาวกทั้งหลาย</p><p>บรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญา  ด้วยสามารถแห่งความเป็นผู้มีความชำนาญ</p><p>อันสะสมไว้แล้วนั่นแล.   ในอภิญญา  ๔  อื่นจากนี้ก็เหมือนอย่างนั้น.</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในอุปมาแห่ง   <strong>ทิพโสตธาตุ</strong>  ดังต่อไปนี้.   บทว่า</p><p><strong>สงฺขธโม</strong>  คือบุรุษเป่าสังข์. บทว่า  <strong>อปฺปกสิเรเนว</strong>  คือ  โดยไม่ยากนั่นเอง.</p><p>บทว่า   <strong>วิญฺาเปยฺย</strong>   คือให้รู้.   พึงเห็นว่ากาลที่พระโยคีรู้แจ้งเสียงของมนุษย์</p><p>ทั้งใกล้และไกล  และนิพพาน  ดุจกาลที่เมื่อบุรุษเป่าสังข์ให้รู้แจ้งไปใน  ๔  ทิศ</p><p>อย่างนี้นั้น  เสียงสังข์นั้น   ก็ปรากฏชัด  แก่สัตว์ทั้งหลายผู้กำหนดว่า  นี้</p><p>เสียงสังข์ฉะนั้น.   พึงทราบวินิจฉัยในอุปมาแห่ง <strong>เจโตปริยญาณ</strong>  ดังต่อไปนี้.</p><p>บทว่า  <strong>ทหโร</strong>  คือหนุ่ม.  บทว่า  <strong>ยุวา</strong>  คือประกอบด้วยความเป็นหนุ่ม.  บทว่า</p><p><strong>มณฺฑนกชาติโก</strong>     ชอบแต่งตัว  คือ  แม้ยังหนุ่มสาวก็ไม่เกียจคร้านถึงจะมีผ้า</p><p>และร่างกายเศร้าหมอง  ก็ยังชอบแต่งตัว.   อธิบายว่า   อาบน้ำวันละ ๒- ๓  ครั้ง</p><p>แล้วนุ่งห่มผ้าสะอาด  และแต่งตัว.   บทว่า    <strong>สกณิก</strong>   หน้ามีไฝ   คือหน้ามีโทษ</p><p>ด้วยโทษอย่างใดอย่างหนึ่ง  มีจุดดำ  ตุ่มกลม  หูด เป็นต้น.  ในบทนั้นพึงทราบว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 604</p><p>เหมือนอย่างว่า  เมื่อบุรุษนั้นส่องดูเงาหน้า    โทษของใบหน้าย่อมปรากฏฉันใด</p><p>เมื่อภิกษุนั่งกำหนดจิตด้วยเจโตปริยญาณก็ฉันนั้น  จิต ๑๖  อย่างของผู้อื่นย่อม</p><p>ปรากฏ.    บทที่ควรกล่าวในอุปมาแห่งปุพเพนิวาสญาณเป็นต้นทั้งหมด   ท่าน</p><p>กล่าวไว้แล้วในมหาอัสสปุรสูตร.   บทว่า   <strong>อย  โข  อุทายิ  ปญฺจโม  ธมฺโม</strong></p><p>ดูก่อนอุทายี  นี้เป็นธรรมข้อที่  ๕ คือ ท่านกล่าวธรรมข้อที่ ๕ ทำ ๑๙ บรรพให้</p><p>เป็นธรรมข้อเดียวด้วยข้อปฏิบัติ.       เหมือนอย่างว่าท่านทำ  ๑๑  บรรพใน</p><p>อัฏฐกนาครสูตร  ให้เป็นธรรมข้อเดียวด้วยสามารถเป็นคำถาม ฉันใด พึงทราบ</p><p>ว่า ๑๙  บรรพในที่นี้ท่านทำให้เป็นธรรมข้อเดียวด้วยสามารถการปฏิบัติฉันนั้น.</p><p>พึงทราบสาวกทั้งหลายบรรลุบารมีอันเป็นที่สุดแห่งอภิญญา   ในส่วนทั้งหลาย  ๘</p><p>ตามลำดับในบรรดาธรรม ๑๙ บรรพเหล่านี้   ในวิปัสสนาญาน   และอาสวัก-</p><p>ขยญาณด้วยสามารถแห่งพระอรหัต.    ในบทที่เหลือทั้งหลาย     พึงทราบด้วย</p><p>สามารถแห่งความเป็นผู้มีความชำนาญอันสะสมมาแล้ว.  บทที่เหลือในที่ทั้งปวง</p><p>ง่ายทั้งนั้น  ด้วยประการฉะนี้</p><p>                             <em>จบอรรถกถามหาสกุลุทายิสูตรที่  ๗ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 605</p><p>                               <strong>๘. สมณมุณฑิกสูตร</strong></p><p>                                <strong>เรื่องอุคคาหมานปริพาชก</strong></p><p>           [๒๕๖]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง    พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ พระวิหารเชตวันอาราม</p><p>ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี      เขตพระนครสาวัตถี    สมัยนั้น      ปริพาชกชื่อ</p><p><strong>อุคคาหมานะ</strong>  เป็นบุตรนางสมณมุณฑิกา พร้อมด้วยปริพาชกบริษัทหมู่ใหญ่</p><p>ประมาณ  ๕๐๐ อาศัยอยู่  ณ อารามของพระนางมัลลิการาชเทวี     ในตำบลเอก-</p><p>สาลาชื่อว่า   <strong>ติณฑุกาจีระ</strong>   [แวดล้อมด้วยแถวต้นพลับ]    เป็นที่ประชุมแสดง</p><p>ลัทธิของนักบวช  ครั้งนั้นช่างไม้ผู้หนึ่งชื่อ  <strong>ปัญจกังคะ</strong>  ออกจากเมืองสาวัตถี</p><p>เพื่อจะไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อเวลาเที่ยงแล้ว  ครั้งนั้น  เขามีความดำริว่า</p><p>เวลานี้มิใช่กาลที่จะเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าก่อน พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงหลีกเร้น</p><p>อยู่และไม่ใช่สมัยที่จะไปหาภิกษุทั้งหลายผู้เจริญทางใจ      ภิกษุทั้งหลายผู้เจริญ</p><p>ทางใจก็หลีกเร้นอยู่    อย่ากระนั้นเลย     เราพึงเข้าไปหาอุคคาหมานปริพาชก</p><p>สมณมุณฑิกาบุตร    ที่อารามของพระนางมัลลิการาชเทวี ณ ตำบลเอกสาลาชื่อ</p><p>ว่าติณฑุกาจีระ   เป็นที่ประชุมแสดงลัทธิของนักบวชเถิด    ลำดับนั้น     ช่างไม้</p><p>ปัญจกังคะจึงเข้าไปยังอารามของพระนางมัลลิการาชเทวี  ณ ตำบลเอกสาลาชื่อว่า</p><p>ติณฑุกาจีระ.                                                                   </p><p>                                         <strong>ติรัจฉานกถา</strong></p><p>           [๓๕๗]  สมัยนั้น   อุคคาหมานปริพาชก  สมณมุณฑิกาบุตร   นั่งอยู่</p><p>กับปริพาชกบริษัทหมู่ใหญ่    ซึ่งกำลังพูดติรัจฉานกถาหลายประการ    ด้วยการ</p><p>ส่งเสียงอื้ออึงอึกทึก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 606</p><p>           คือพูดเรื่องพระราชา     เรื่องโจร     เรื่องมหาอำมาตย์      เรื่องกองทัพ</p><p>เรื่องภัย   เรื่องรบ   เรื่องข้าว   เรื่องน้ำ   เรื่องผ้า     เรื่องที่นอน     เรื่องดอกไม้</p><p>เรื่องของหอม   เรื่องญาติ   เรื่องยาน   เรื่องบ้าน   เรื่องนิคม   เรื่องนคร   เรื่อง</p><p>ชนบท   เรื่องสตรี   เรื่องคนกล้าหาญ   เรื่องตรอก   เรื่องท่าน้ำ    เรื่องหญิงสาว</p><p>ใช้ตักน้ำ  เรื่องคนที่ล่วงลับไปแล้ว  เรื่องเบ็ดเตล็ด  เรื่องโลก  เรื่องทะเล  เรื่อง</p><p>ความเจริญ   และความเสื่อม   ด้วยประการนั้น  ๆ.</p><p>           อุคคาหมานปริพาชก  สมณมุณฑิกาบุตร  ได้เห็นช่างไม้ปัญจกังคะซึ่ง</p><p>กำลังมาแต่ไกล     จึงห้ามบริษัทของตนให้สงบว่า    ขอท่านทั้งหลายจงเบาเสียง</p><p>หน่อย อย่าส่งเสียงนัก  ช่างไม้ปัญจกังคะ ผู้เป็นสาวกของพระสมณโคดมกำลังมา</p><p>บรรดาสาวกของพระสมณโคดมที่เป็นคฤหัสถ์นุ่งผ้าขาวประมาณเท่าใด     อาศัย</p><p>อยู่ในพระนครสาวัตถี   นายช่างปัญจกังคะนี้เป็นผู้หนึ่งของบรรดาสาวกเหล่านั้น</p><p>ท่านเหล่านั้นชอบเสียงเบา   ได้รับแนะนำในการมีเสียงเบา   กล่าวสรรเสริญคุณ</p><p>ของเสียงเบา   บางทีช่างไม้ปัญจกังคะทราบว่าบริษัทมีเสียงเบา  จะพึงสำคัญที่จะ</p><p>เข้ามาหาก็ได้   ปริพาชกเหล่านั้นจึงพากันนิ่งอยู่   ลำดับนั้น  นายช่างปัญจกังคะ</p><p>ได้เข้าไปหาอุกคาหมานปริพาชก   สมณมุณฑิกาบุตรถึงที่ใกล้    ได้ปราศรัยกับ</p><p>อุคคาหมานปริพาชก  สมณมุณฑิกาบุตร   ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึง</p><p>กันไปแล้ว   นั่ง ณ ที่ควรข้างหนึ่ง.</p><p>                                      <strong>วาทะของปริพาชก</strong></p><p>           [๓๕๘]  อุคคาหมานปริพาชก สมณมุณฑิกาบุตร ได้กล่าวกะนายช่างไม้</p><p>ชื่อปัญจกังคะ  ผู้นั่ง ณ ที่ควรข้างหนึ่งว่า ดูก่อนนายช่างไม้  เราย่อมบัญญัติบุรุษ</p><p>บุคคลผู้ประกอบด้วยธรรม ๔ ประการว่า   เป็นผู้มีกุศลสมบูรณ์   มีกุศลอย่างยิ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 607</p><p>เป็นสมณะถึงภูมิปฏิบัติอันอุดม    ไม่มีใครรบได้    ธรรม ๔ ประการเป็นไฉน</p><p>ดูก่อนนายช่างไม้  บุคุคลในโลกนี้<strong>ไม่ทำกรรมชั่วด้วยกาย  ไม่กล่าววาจาชั่ว</strong></p><p><strong>ไม่ดำริถึงความดำริชั่ว   ไม่เลี้ยงชีพชั่ว</strong>   เราบัญญัติบุรุษบุคคลผู้ประกอบ</p><p>ด้วยธรรม ๔ ประการนี้แลว่า   เป็นผู้มีกุศลสมบูรณ์  มีกุศลอย่างยิ่ง  เป็นสมณะ</p><p>ถึงภูมิปฏิบัติอันอุดม  ไม่มีใครรบได้  ดังนี้   ลำดับนั้น   นายช่างไม้ชื่อปัญจกังคะ</p><p>ไม่ยินดีไม่คัดค้านภาษิตของอุคคาหมานปริพาชก   สมณมุณฑิกาบุตร   แล้วลุก</p><p>จากอาสนะหลีกไป   ด้วยดำริว่า   เราจักรู้แจ้งเนื้อความแห่งภาษิตนี้ในสำนักของ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า   เขาเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ   ถวายบังคม</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า  แล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง   แล้วกราบทูลเล่าการเจรจา</p><p>ปราศรัยกับอุคคาหมานปริพาชก   สมณมุณฑิกาบุตรทั้งหมด  แด่พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า.</p><p>           [๓๕๙]   เมื่อนายช่างไม้ชื่อ<strong>ปัญจกังคะ</strong>    กราบทูลอย่างนี้แล้ว   พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า    ดูก่อนนายช่างไม้     เมื่อเป็นเหมือนอย่างคำของ</p><p>อุคคาหมานปริพาชก  สมณมุณฑิกาบุตร   เด็กอ่อนที่ยังนอนหงายอยู่   ก็จักเป็น</p><p>ผู้มีกุศลสมบูรณ์  มีกุศลอย่างยิ่ง   เป็นสมณะถึงภูมิปฏิบัติอันอุดม  ไม่มีใครรบ</p><p>ได้   ดูก่อนนายช่างไม้   เด็กอ่อนที่ยังนอนหงายอยู่   แม้แต่จะรู้ว่ากาย   ดังนี้    ก็</p><p>ยังไม่มี    ที่ไหนจักทำกรรมชั่วด้วยกายได้เล่า    นอกจากจะมีเพียงอาการดิ้นรน</p><p>เด็กอ่อนที่ยังนอนหงายอยู่   แม้แต่จะรู้ว่า   วาจา    ดังนี้     ก็ยังไม่มี    ที่ไหนจัก</p><p>กล่าววาจาชั่วได้เล่า   นอกจากจะมีเพียงการร้องไห้    เด็กอ่อนที่ยังนอนหงายอยู่</p><p>แม้แต่จะรู้ว่า   ความดำริ   ดังนี้ก็ยังไม่มี    ที่ไหนจักดำริชั่วได้เล่า   นอกจากจะ</p><p>มีเพียงการร้องไห้และการหัวเราะ    เด็กอ่อนที่ยังนอนหงายอยู่      แม้แต่จะรู้ว่า</p><p>อาชีพ   ดังนี้    ก็ยังไม่มี   ที่ไหนจักเลี้ยงชีพชั่วได้เล่า  นอกจากน้ำนมของมารดา</p><p>ดูก่อนนายช่างไม้       เมื่อเป็นเหมือนอย่างคำของอุคคาหมานปริพาชก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 608</p><p>สมณมุณฑิกาบุตร   เด็กอ่อนที่ยังนอนหงายอยู่  จักเป็นผู้มีกุศลสมบูรณ์  มีกุศล</p><p>อย่างยิ่ง   เป็นสมณะถึงภูมิปฏิบัติอันอุดม  ไม่มีใครรบได้.</p><p>                                              <strong>เสกขภูมิ</strong></p><p>           [๓๖๐]  ดูก่อนนายช่างไม้    เราบัญญัติบุคคลผู้ประกอบด้วยธรรม ๔</p><p>ประการ   ว่ามิใช่ผู้มีกุศลสมบูรณ์เลย   ไม่ใช่ผู้มีกุศลอย่างยิ่ง    มิใช่เป็นสมณะผู้</p><p>ถึงภูมิปฏิบัติอันอุดม     ไม่มีใครรบได้     ก็แต่ว่าบุคคลผู้นี้ยังดีกว่าเด็กอ่อนที่ยัง</p><p>นอนหงายอยู่บ้าง  ธรรม ๔ ประการ   เป็นไฉน  ดูก่อนนายช่างไม้   บุคคลใน</p><p>โลกนี้  <strong>ไม่ทำกรรมชั่วด้วยกาย  ไม่กล่าววาจาชั่ว  ไม่ดำริถึงความดำริ</strong></p><p><strong>ชั่ว   ไม่เลี้ยงชีพชั่ว</strong>  เราบัญญัติบุคคลผู้ประกอบด้วย   ธรรม ๔ ประการนี้แล</p><p>ว่ามิใช่ผู้มีกุศลสมบูรณ์    มิใช่ผู้มีกุศลอย่างยิ่ง   มิใช่เป็นสมณะถึงภูมิปฏิบัติอัน</p><p>อุดม   ไม่มีใครรบได้   ก็แต่ว่าบุคคลผู้นี้ยังดีกว่าเด็กอ่อนที่ยังนอนหงายอยู่บ้าง.</p><p>           [๓๖๑]  ดูก่อนนายช่างไม้   เราย่อมบัญญัติบุคคลผู้ประกอบด้วยธรรม</p><p>๑๓ ประการ  ว่าเป็นผู้มีกุศลสมบูรณ์  มีกุศลอย่างยิ่ง   เป็นสมณะผู้ถึงภูมิปฏิบัติ</p><p>อันอุดม  ไม่มีใครรบได้  ดูก่อนนายช่างไม้  ข้อที่ศีลเหล่านี้เป็นอกุศล  ศีลเป็น</p><p>อกุศลมีสมุฏฐานแต่จิตนี้    ศีลเป็นอกุศลดับลงหมดสิ้นไปในที่นี้    ผู้ปฏิบัติอย่าง</p><p>นี้ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับแห่งศีลเป็นอกุศล  เรากล่าวว่าควรรู้  ข้อที่ศีลเหล่านี้ </p><p>เป็นกุศล  ศีลเป็นกุศลมีสมุฏฐานแต่จิตนี้   ศีลเป็นกุศลดับลงหมดสิ้นไปในที่นี้ </p><p>ผู้ปฏิบัติอย่างนี้   ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับแห่งศีลเป็นกุศล    เรากล่าวว่าควรรู้</p><p>ข้อที่ความดำริเหล่านั้นเป็นอกุศล   ความดำริเป็นอกุศลมีสมุฏฐานแต่จิตนี้   ความ</p><p>ดำริเป็นอกุศลดับลงหมดสิ้นในที่นี้    ผู้ปฏิบัติอย่างนี้   ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับ</p><p>แห่งความดำริเป็นอกุศล      เรากล่าวว่าควรรู้     ข้อที่ความดำริเหล่านี้เป็นกุศล </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 609</p><p>ความดำริเป็นกุศล   มีสมุฏฐานแต่จิตนี้   ความดำริเป็นกุศลดับลงหมดสิ้นในที่นี้ </p><p>ผู้ปฏิบัติอย่างนี้     ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับแห่งความดำริเป็นกุศล  เรากล่าวว่า</p><p>ควรรู้.</p><p>                                              <strong>อเสกขภูมิ</strong></p><p>           [๓๖๒]  ดูก่อนนายช่างไม้  ก็ศีลที่เป็นอกุศลนั้นเป็นไฉน  ดูก่อนนาย</p><p>ช่างไม้ กายกรรมเป็นอกุศล วจีกรรมเป็นอกุศล การเลี้ยงชีพชั่ว  เหล่านี้</p><p>เรากล่าวว่าศีลเป็นอกุศล  ก็ศีลที่เป็นอกุศลเหล่านี้ มีอะไรเป็นสมุฏฐาน  แม้สมุฏ-</p><p>ฐานแห่งศีลเป็นอกุศลเหล่านั้น  เรากล่าวแล้ว ก็ต้องกล่าวว่า  มีจิตเป็นสมุฏฐาน</p><p>จิตเป็นไฉน   ถึงจิตเล่าก็มีมาก   หลายอย่าง   มีประการต่าง ๆ   <strong>จิตใดมีราคะ</strong></p><p><strong>โทสะ  โมหะ</strong>   ศีลเป็นอกุศลมีจิตนี้เป็นสมุฏฐาน  ก็ศีลเป็นอกุศลเหล่านี้  ดับ</p><p>ลงหมดสิ้นในที่ไหน    แม้ความดับแห่งศีลที่เป็นอกุศลเหล่านั้น    เราก็ได้กล่าว</p><p>แล้ว   ดูก่อนนายช่างไม้    ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้    ละกายทุจริต   เจริญกาย</p><p>สุจริต  ละวจีทุจริต   เจริญวจีสุจริต   ละมโนทุจริต   เจริญมโนสุจริต  ละมิจฉา</p><p>อาชีวะ   เลี้ยงชีวิตด้วยสัมมาอาชีวะ   ศีลที่เป็นอกุศลเหล่านั้นดับลงหมดสิ้นในการ</p><p>ละทุจริต    เจริญสุจริต     และการละมิจฉาอาชีวะ    เลี้ยงชีวิตด้วยสัมมาอาชีวะ</p><p>ศีลที่เป็นอกุศลเหล่านั้นดับลงหมดสิ้นในการละทุจริต       เจริญสุจริตและการละ</p><p>มิจฉาอาชีวะ   เลี้ยงชีวิตด้วยสัมมาอาชีวะ   ผู้ปฏิบัติอย่างไร    จึงชื่อว่า   ปฏิบัติ</p><p>เพื่อความดับแห่งศีลที่เป็นอกุศล.</p><p>           ดูก่อนนายช่างไม้   ภิกษุในธรรมวินัยนี้    ยังฉันทะให้เกิด    พยายาม</p><p>ปรารภความเพียร   ประคองจิตไว้    ตั้งมั่น   เพื่อยังอกุศลธรรมอันลามกที่ยังไม่</p><p>เกิดมิให้เกิดขึ้น   ยังฉันทะให้เกิด    พยายามปรารภความเพียร    ประคองจิตไว้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 610</p><p>ตั้งมั่น   เพื่อละอกุศลธรรมอันลามกที่เกิดขึ้นแล้ว     ยังฉันทะให้เกิด    พยายาม</p><p>ปรารภความเพียร   ประคองจิตไว้   ตั้งมั่น   เพื่อยังกุศลธรรมที่ยังไม่เกิดให้เกิด</p><p>ขึ้น   ยังฉันทะให้เกิด   พยายาม   ปรารภความเพียรประคองจิตไว้   ตั้งมั่น  เพื่อ</p><p>ความตั้งมั่น     เพื่อความไม่เลือนหาย   เพื่อความเจริญยิ่ง       เพื่อความไพบูลย์</p><p>เพื่อความเจริญ       เพื่อความเต็มเปี่ยมแห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว       ดูก่อน</p><p>นายช่างไม้   ผู้ปฏิบัติอย่างนี้แล    ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับแห่งศีลที่เป็นอกุศล.</p><p>           [๓๖๓]   ดูก่อนนายช่างไม้  ก็ศีลที่เป็นกุศลเป็นไฉน ดูก่อนนายช่างไม้</p><p>เราย่อมกล่าวซึ่งกายกรรมเป็นกุศล    วจีกรรมเป็นกุศล    และอาชีวะอันบริสุทธิ์ </p><p>ลงในศีล   เหล่านี้เรากล่าวว่าศีลเป็นกุศล   ก็ศีลเป็นกุศลเหล่านี้มีอะไรเป็นสมุฏ- </p><p>ฐาน   แม้สมุฏฐานแห่งศีลเป็นกุศลเหล่านั้น   เรากล่าวแล้ว    ก็ต้องกล่าวว่า    มี</p><p>จิตเป็นสมุฏฐาน   จิตเป็นไฉน   แม้จิตเล่าก็มีมาก   หลายอย่าง   มีประการต่าง ๆ</p><p>จิตใดปราศจากราคะ  ปราศจากโทสะ   ปราศจากโมหะ   ศีลเป็นกุศลมีจิตนี้เป็น</p><p>สมุฏฐาน  ศีลเป็นกุศลเหล่านี้ดับลงหมดสิ้นในที่ไหน   แม้ความดับแห่งศีลเป็น</p><p>กุศลนั้นเราก็กล่าวแล้ว.</p><p>           ดูก่อนนายช่างไม้    ภิกษุในธรรมวินัยนี้เป็นผู้มีศีล    แต่จะสำเร็จด้วย</p><p>ศีลหามิได้   ย่อมรู้ชัดตามเป็นจริงซึ่งเจโตวิมุตติ   ปัญญาวิมุตติ    อันเป็นที่ดับ</p><p>หมดสิ้นแห่งศีลเป็นกุศลเหล่านั้น  ของภิกษุนั้นด้วย   ก็ผู้ปฏิบัติอย่างไร   จึงจะ</p><p>ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับแห่งศีลเป็นกุศล  ดูก่อนนายช่างไม้  ภิกษุในธรรมวินัย</p><p>นี้   ยังฉันทะให้เกิด  พยายาม  ปรารภความเพียร  ประคองจิตไว้  ตั้งมั่น    เพื่อ</p><p>ยังอกุศลธรรมอันลามกที่ยังไม่เกิดมิให้เกิดขึ้น. . . เพื่อละอกุศลธรรมอันลามกที่</p><p>เกิดขึ้นแล้ว. . . เพื่อยังกุศลธรรมที่ยังไม่เกิดให้เกิดขึ้น. . . เพื่อความตั้งมั่น   เพื่อ</p><p>ความไม่เลือนหาย     เพื่อความเจริญยิ่ง     เพื่อความไพบูลย์    เพื่อความเจริญ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 611</p><p>เพื่อความเต็มเปี่ยมแห่งกุศลธรรมที่เกิดแล้ว   ดูก่อนนายช่างไม้  ผู้ปฏิบัติอย่างนี้ </p><p>แล   ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับแห่งศีลเป็นกุศล.</p><p>                                         <strong>อกุสลสังกัปปะ</strong></p><p>           [๓๖๔]  ดูก่อนนายช่างไม้   ก็ความดำริอันเป็นอกุศลเป็นไฉน  ดูก่อน</p><p>นายช่างไม้  <strong>ความดำริในกาม   ความดำริในพยาบาท  ความดำริในการ</strong></p><p><strong>เบียดเบียน</strong>   เหล่านี้เรากล่าวว่าความดำริเป็นอกุศล    ก็ความดำริเป็นอกุศลนี้</p><p>มีอะไรเป็นสมุฏฐาน   แม้สมุฏฐานแห่งความดำริเป็นอกุศลเหล่านั้น    เรากล่าว</p><p>แล้วก็ต้องกล่าวว่า   มีสัญญาเป็นสมุฏฐาน    สัญญาเป็นไฉน    แม้สัญญาเล่าก็มี</p><p>มาก  หลายอย่าง   มีประการต่าง ๆ สัญญาใดเป็นสัญญาในกาม    เป็นสัญญาใน</p><p>พยาบาท    เป็นสัญญาในการเบียดเบียน     ความดำริเป็นอกุศลมีสัญญานี้เป็น</p><p>สมุฏฐาน   ก็ความดำริเป็นอกุศลเหล่านี้    ดับลงหมดสิ้นในที่ไหน  แม้ความดับ</p><p>แห่งความดำริเป็นอกุศลนั้นเราก็กล่าวแล้ว.</p><p>           ดูก่อนนายช่างไม้  ภิกษุในธรรมวินัยนี้    สงัดจากกาม  สงัดจากอกุศล</p><p>ธรรม   บรรลุปฐมฌาน   มีวิตก   มีวิจาร   มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่   ซึ่งเป็น</p><p>ที่ดับหมดสิ้นแห่งความดำริเป็นอกุศล     ก็ผู้ปฏิบัติอย่างไร     จึงจะชื่อว่าปฏิบัติ </p><p>เพื่อความดับแห่งความดำริเป็นอกุศล   ภิกษุในธรรมวินัยนี้ยังฉันทะให้เกิด</p><p>พยายาม  ปรารภความเพียร  ประคองจิตไว้  ตั้งมั่น  เพื่อยังอกุศลธรรมอันลามก</p><p>ที่ยังไม่เกิดมิให้เกิดขึ้น. . . เพื่อละอกุศลธรรมอันลามกที่เกิดขึ้นแล้ว . . . เพื่อยัง</p><p>กุศลธรรมที่ยังไม่เกิดให้เกิดขึ้น. . . เพื่อความตั้งมั่น      เพื่อความไม่เลือนหาย</p><p>เพื่อความเจริญยิ่ง    เพื่อความไพบูลย์    เพื่อความเจริญ    เพื่อความเต็มเปี่ยม</p><p>แห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว      ดูก่อนนายช่างไม้    ผู้ปฏิบัติอย่างนี้แล     ชื่อว่า</p><p>ปฏิบัติเพื่อความดับแห่งความดำริเป็นอกุศล.           </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 612</p><p>                                         <strong>กุสลสังกัปปะ</strong></p><p>           [๓๖๕]  ดูก่อนนายช่างไม้    ก็ความดำริเป็นกุศลเป็นไฉน     ดูก่อน</p><p>นายช่างไม้   ความดำริในเนกขัมมะ    ความดำริในอันไม่พยาบาท     ความดำริ</p><p>ในอันไม่เบียดเบียนเหล่านี้   เราก็กล่าวว่า   ความดำริเป็นกุศล  ก็ความดำริเป็น</p><p>กุศลนี้  มีอะไรเป็นสมุฏฐาน   แม้สมุฏฐานแห่งความดำริเป็นกุศลนั้น   เรากล่าว</p><p>แล้วก็ต้องกล่าวว่า   มีสัญญาเป็นสมุฏฐาน   สัญญาเป็นไฉน   แม้สัญญาก็มีมาก</p><p>หลายอย่าง    มีประการต่าง ๆ  <strong>สัญญาใดเป็นสัญญาในเนกขัมมะ  เป็น</strong></p><p><strong>สัญญาในความไม่พยาบาท  เป็นสัญญาในอันไม่เบียดเบียน</strong>  ความดำริ</p><p>เป็นกุศลมีสัญญานี้เป็นสมุฏฐาน   ก็ความดำริเป็นกุศลเหล่านั้นดับลงหมดสิ้นในที่</p><p>ไหน   แม้ความดับแห่งความดำริที่เป็นกุศลนั้น   เราก็กล่าวแล้ว.</p><p>           ภิกษุในธรรมวินัยนี้   บรรลุทุติยฌาน  มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน</p><p>เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ไม่มีวิตก  ไม่มีวิจาร   เพราะวิตกวิจารสงบไป   มีปีติและ</p><p>สุขเกิดแต่สมาธิอยู่    ซึ่งเป็นที่ดับลงหมดสิ้นแห่งความดำริเป็นกุศลเหล่านี้   ก็ผู้</p><p>ปฏิบัติอย่างไร   จึงจะชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับแห่งความดำริเป็นกุศล.</p><p>           ภิกษุในธรรมวินัยนี้ยังฉันทะให้เกิด    พยายาม     ปรารภความเพียร</p><p>ประคองจิตไว้   ตั้งมั่น   เพื่อยังอกุศลธรรมอันลามกที่ยังไม่เกิดมิให้เกิดขึ้น. . . </p><p>เพื่อละอกุศลธรรมอันลามกที่เกิดขึ้นแล้ว . . . เพื่อยังกุศลธรรมที่ยังไม่เกิดให้</p><p>เกิดขึ้น . . . เพื่อความตั้งมั่น   เพื่อความไม่เลือนหาย   เพื่อความเจริญยิ่ง   เพื่อ</p><p>ความไพบูลย์     เพื่อความเจริญ     เพื่อความเต็มเปี่ยมแห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้น</p><p>แล้ว  ดูก่อนนายช่างไม้  ผู้ปฏิบัติอย่างนี้แล   ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อความดับแห่งความ</p><p>ดำริเป็นกุศล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 613</p><p>                                        <strong>อเสกขธรรม  ๑๐</strong></p><p>           [๓๖๖]  ดูก่อนนายช่างไม้  เราย่อมบัญญัติบุคคลผู้ประกอบด้วยธรรม</p><p>๑๐ ประการเหล่าไหน   ว่าเป็นผู้มีกุศลสมบูรณ์    มีกุศลอย่างยิ่ง   เป็นสมณะถึง</p><p>ภูมิปฏิบัติอันอุดม  ไม่มีใครรบได้  ดูก่อนนายช่างไม้  ภิกษุในธรรมวินัยนี้</p><p>เป็นผู้ประกอบด้วยสัมมาทิฏฐิเป็นของอเสขบุคคล ๑   สัมมาสังกัปปะเป็นของ</p><p>อเสขบุคคล ๑  สัมมาวาจาเป็นของอเสขบุคคล  ๑ สัมมากัมมันตะเป็นของอเสข-</p><p>บุคคล ๑  สัมมาอาชีวะเป็นของอเสขบุคคล ๑ สัมมาวายามะเป็นของอเสขบุคคล</p><p>๑ สัมมาสติเป็นของอเสขบุคคล ๑ สัมมาสมาธิเป็นของอเสขบุคคล ๑ สัมมาญาณะ</p><p>เป็นของอเสขบุคคล ๑ สัมมาวิมุตติเป็นของอเสขบุคคล ๑  เราย่อมบัญญัติบุคคล</p><p>ผู้ประกอบด้วยธรรม  ๑๐  ประการเหล่านี้แล    ว่าเป็นผู้มีกุศลสมบูรณ์    มีกุศล</p><p>อย่างยิ่ง  เป็นสมณะถึงภูมิปฏิบัติอันอุดม  ไม่มีใครรบได้  ดังนี้.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว        ช่างไม้ปัญจกังคะ</p><p>ยินดีชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว   ดังนี้แล.</p><p>                                       <em>จบสมณมุณฑิกสูตรที่  ๘</em></p><p>                         <strong>๘.  อรรถกถาสมณมุณฑิกสูตร</strong></p><p>           <strong>สมณมุณฑิกสูตร</strong>  มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม  สุต</strong> ข้าพเจ้าได้สดับ</p><p>มาอย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>อุคฺคาหมาโน</strong>  ปริพาชกชื่อว่า  อุคคาห-</p><p>มานะ    ชื่อเดิมของปริพาชกนั้นว่า     <strong>สุมนะ</strong>     แต่เพราะสามารถเรียนวิทยา</p><p>หลายอย่าง  ชนทั้งหลายจึงตั้งชื่อว่า  <strong>อุคคาหมานะ.</strong>   ชื่อว่า   <strong>สมยมฺปวาทก </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 614</p><p>เพราะเป็นที่ประชุมแสดงลัทธิ.     นัยว่าในที่นั้น    พวกพราหมณ์เริ่มต้นด้วย</p><p>ปกิตารุกขพราหมณ์และโปกขรสาติพราหมณ์    นิครนถ์และ    พวกบรรพชิตมี</p><p>อเจลกและปริพาชกเป็นต้น  ประชุม   ประกาศ  สนทนา  แสดง  ลัทธิของตน ๆ</p><p>เพราะฉะนั้นอารามนั้นจึงเรียกว่า <strong>สมยัปปวาทกะ</strong>  ที่ประชุมแสดงลัทธิ.  ศาลา</p><p>ชื่อว่า   <strong>ติณฑุกาจีระ</strong>   เพราะล้อมด้วยแถวต้นมะพลับ.   ก็เพราะ ณ  ที่นี้ได้มี</p><p>ศาลาอยู่หลังหนึ่งก่อน.    ภายหลังจึงสร้างไว้หลายหลัง    เพราะอาศัยโปฏฐปาท-</p><p>ปริพาชิก   ผู้มีบุญมาก.   ฉะนั้น   จึงเรียกว่า   <strong>เอกสาลกะ</strong>    โดยได้ชื่อตาม</p><p>ความหมายถึงศาลาหลังหนึ่งนั้นนั่นเอง.      เอกสาลกะนั้นเป็นสวนของพระราช</p><p>เทวีของพระเจ้าปเสนทิโกศล      พระนามว่ามัลลิกา      ดาดาษด้วยดอกไม้และ</p><p>ผลไม้   เพระทำเป็นอารามจึงเรียกว่าอารามของพระนางมัลลิกา.  อุคคาหมาน-</p><p>ปริพาชกอาศัยอยู่ในอารามของพระนางมัลลิกา      ในตำบลติณฑุกาจีระอันเป็น</p><p>ที่ประชุมแสดงลัทธินั้น  อยู่อย่างสบาย.   บทว่า   <strong>ทิวาทิวสฺส</strong>   เวลาเที่ยง   คือ</p><p>เลยเวลาเที่ยงชื่อว่า   เวลาเที่ยงวัน.   อธิบายว่า   อุคคาหมานปริพาชกออกไปใน</p><p>เวลาเที่ยงเลยไป   เป็นกลางวันแม้ของวันนั้น.   บทว่า   <strong>ปฏิสลฺลีโน</strong>  พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงหลีกเร้นอยู่   คือ    ทรงสำรวมจิตจากอารมณ์มีรูปเป็นต้นนั้น ๆ</p><p>หลีกเร้นอยู่  ถึงความเป็นองค์เดียวด้วยทรงยินดีในฌาน.  บทว่า  <strong>มโนภาวนี-</strong></p><p><strong>ยาน</strong> คือ ผู้เจริญทางใจ. ความปราศจากนิวรณ์เพียงความคิดย่อมมีแก่ภิกษุผู้นึก</p><p>ผู้มนสิการอยู่.   จิตย่อมฟู   คือย่อมเจริญ.   บทว่า   <strong>ยาวตา</strong>   ประมาณเท่าใด.</p><p>บทว่า <strong>อย  เตส  อญฺตโร</strong>  นายช่างไม้ผู้นี้เป็นผู้หนึ่งของบรรดาสาวกเหล่านั้น</p><p>คือเป็นสาวกผู้หนึ่งในระหว่างสาวกเหล่านั้น.    บทว่า   <strong>อปฺเปว   นาม</strong>   คือ</p><p>อุคคาหมานปริพาชกต้องการให้นายช่างไม้เข้าไปใกล้จึงกล่าว.    ก็เหตุที่ต้องการ</p><p>ท่านกล่าวไว้แล้วในสันทกสูตร.   บทว่า  <strong>เอตทโวจ</strong>   อุคคาหมานปริพาชกได้</p><p>กล่าวกะนายช่างไม้นั้น.    อุคคาหมานปริพาชกสำคัญว่า   คหบดีนี้มีปัญญาอ่อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 615</p><p>เราจักสงเคราะห์เขาด้วยธรรมกถาแล้วจักทำให้เป็นสาวกของตน   จึงได้กล่าวคำ</p><p>มีอาทิว่า  <strong>จตูหิ  โข</strong>   ดังนี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>ปญฺเปมิ</strong>   เราบัญญัติ   คือเราแสดงตั้งขึ้น.</p><p>บทว่า  <strong>สมฺปนฺนกุสล</strong>  คือมีกุศลบริบูรณ์.  บทว่า <strong>ปรมกุสล</strong>  มีกุศลอย่างยิ่ง</p><p>คือมีกุศลอุดม.  บทว่า  <strong>อโยชฺฌ</strong>   ไม่มีใครรบได้   คือไม่มีใครสามารถจะรบ</p><p>ด้วยวาทะให้หวั่นได้เป็นผู้ไม่หวั่นไม่ไหว  มั่นคง.  บทว่า  <strong>น  กโรติ</strong>  คือย่อม</p><p>กล่าวเพียงไม่ทำเท่านั้น.   อนึ่ง   ในบทนี้อุคคาหมานปริพาชกไม่กล่าวถึงการละ</p><p>ด้วยความสำรวมหรือการพิจารณา.  แม้ในบทที่เหลือก็มีนัยนี้เหมือนกัน .  บทว่า</p><p><strong>เนว  อภินนฺทติ</strong>    ไม่ยินดี    คือนายช่างไม้สำคัญว่า    ธรรมดาพวกเดียรถีย์</p><p>ทั้งหลาย  รู้บ้าง  ไม่รู้บ้าง  ก็พูดส่งเดชไป  จึงไม่ยินดี.  บทว่า  <strong>นปฺปฏิกฺโกสิ</strong></p><p>ไม่คัดค้าน    คือนายช่างไม้สำคัญว่า    อุคคาหมานปริพาชกกล่าวดุจคล้อยตาม</p><p>ศาลนา   ดุจอาการเลื่อมใสศาสนา   จึงไม่คัดค้าน.</p><p>           บทว่า <strong>ยถา อุคคาหมานสฺส</strong> เหมือนอย่างคำของอุคคาหมานปริพา-</p><p>ชก.  พระผู้มีพระภาคเจ้า  แสดงว่า  เราไม่กล่าวเหมือนอย่างคำของอุคคาหมาน-</p><p>ปริพาชกนั้น    เมื่อเป็นเช่นนั้น   เด็กอ่อนที่ยังนอนหงายอยู่จักเป็นสมณะที่ใคร</p><p>รบไม่ได้ จักเป็นสมณะมั่นคงน่ะซิ. บทว่า  <strong>กาโยตปิ  น โหติ</strong>  แม้เพียงจะรู้ว่า</p><p>กายดังนี้ก็ยังไม่มี  คือไม่มีความรู้วิเศษว่า  กายของตนหรือกายของผู้อื่น.  บทว่า</p><p><strong>อญฺตฺร   ผนฺทิตามตฺตา</strong>   นอกจากจะมีเพียงอาการดิ้นรน   คือย่อมมีเพียง</p><p>กายดิ้นรนด้วยการสัมผัสเถาวัลย์บนที่นอนหรือถูกเรือดกัด    นอกจากนั้นแล้วก็</p><p>ไม่มีการทำทางกายอย่างอื่น.    อนึ่ง  กรรมนั้นจะมีก็ด้วยจิตประกอบด้วยกิเลส</p><p>เท่านั้น.   บทว่า  <strong>วาจาติปิ  น  โหติ</strong>   แม้แต่จะรู้ว่าวาจาดังนี้ก็ยังไม่มี   คือจะรู้</p><p>ความต่างกันว่า   มิจฉาวาจา   สัมมาวาจา   ก็ไม่มี.   บทว่า  <strong>โรทิตมตฺตา</strong>  นอก </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 616</p><p>จากจะมีเพียงการร้องไห้   คือจะมีเพียงการร้องไห้ของเด็กอ่อนที่หิวและกระหาย</p><p>แม้กรรมนั้นจะมี  ก็ด้วยจิตประกอบด้วยกิเลสเท่านั้น.  บทว่า  <strong>สงฺกปฺโป</strong>  คือจะ</p><p>รู้ความต่างว่ามิจฉาสังกัปปะ    สัมมาสังกัปปะก็ไม่มี.    บทว่า    <strong>วิกุฏิตมตฺตา</strong></p><p>นอกจากจะรู้เพียงการร้องไห้และหัวเราะ     คือจิตของเด็กอ่อนมีอารมณ์ในอดีต</p><p>เป็นไป.   เด็กอ่อนมาจากนรกระลึกถึงทุกข์ในนรกย่อมร้องไห้.   มาจากเทวโลก</p><p>ระลึกถึงสมบัติในเทวโลกย่อมหัวเราะ.     กรรมแม้นั้นย่อมมีได้ด้วยจิตประกอบ</p><p>ด้วยกิเลสเท่านั้น.  บทว่า   <strong>อาชีโว</strong>   จะรู้ความต่างว่ามิจฉาชีพ  สัมมาชีพก็ไม่มี.</p><p>บทว่า  <strong>อญฺตฺร  มาตุกญฺ</strong>  นอกจากน้ำนมของมารดา.   เด็กอ่อนเหล่านั้น</p><p>ชื่อว่ายังเป็นทารก   เมื่อมารดาให้ดื่มน้ำนมก็ไม่ดื่ม  ในเวลาที่มารดาจัดแจงงาน</p><p>อื่นมาข้างหลังจะดื่มน้ำนม.  มิจฉาชีพอย่างอื่นพ้นไปจากนี้ก็ไม่มี.   ท่านแสดง</p><p>ว่ามิจฉาชีพนี้ย่อมมีด้วยจิตประกอบด้วยกิเลสเท่านั้น.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นทรงปฏิเสธวาทะของปริพาชกอย่างนี้แล้ว  บัดนี้ </p><p>เมื่อจะทรงวางมาติกาในเสกขภูมิด้วยพระองค์เอง      จึงตรัสพระดำรัสมีอาทิว่า</p><p><strong>จตูหิ   โข   อห</strong>  เราบัญญัติบุคคลผู้ประกอบด้วยธรรม ๔ ประการแล.  ในบท</p><p>เหล่านั้นบทว่า  <strong>สมธิคยฺห  ติฏติ</strong>  คือตั้งไว้ให้ดี.  ในบทมีอาทิว่า <strong>น กาเยน</strong></p><p><strong>ปาป</strong>   ไม่ทำกรรมชั่วด้วยกาย    คือไม่เพียงสักว่าไม่ทำอย่างเดียวเท่านั้น.    แต่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบัญญัติการละด้วยการสังวรและการพิจารณาไว้ในบทนี้</p><p>ด้วย. ทรงหมายถึงข้อนั้นจึงได้ตรัสไว้. ส่วนบทมีอาทิว่า <strong>น เจว  สมฺปนฺนกุสล</strong></p><p>มิใช่ผู้มีกุศลสมบูรณ์  ตรัสหมายถึงพระขีณาสพ.   บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อ</p><p>ทรงวางมาติกาในอเสกขภูมิจึงตรัสพระดำรัสมีอาทิว่า   <strong>ทสหิ โข   อห</strong>   เรา</p><p>บัญญัติบุคคลผู้ประกอบด้วยธรรม   ๑๐   ประการ.   ในบทนั้น   อาศัย ๓ บท</p><p>ทรงวางจตุกกะ  ๑  ไว้ ๒ บท.   อาศัยบท ๑   ทรงวางจตุกกะสุดท้ายไว้  ๒  บท.</p><p>นี้คือมาติกาในอเสกขภูมิ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 617</p><p>           บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้า     เมื่อจะทรงจำแนกมาติกานั้นจึงตรัสพระ</p><p>ดำรัสมีอาทิว่า  <strong>กตเม  จ  ถปติ  อกุสลา  สีลา</strong>   ดูก่อนนายช่างไม้   ก็ศีลเป็น</p><p>อกุศลนั้นเป็นไฉน.  ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>สราค</strong>  มีราคะ  คือจิตประกอบด้วย</p><p>โลภะ ๘ อย่าง.  บทว่า  <strong>สโทส</strong>  มีโทสะ  คือจิต  ๒  ดวง  สัมปยุตด้วยปฏิฆะ.</p><p>บทว่า  <strong>สโมห</strong>  มีโมหะ  คือแม้จิต ๒ ดวง  ประกอบด้วย  วิจิกิจฉาและอุทธัจจะ</p><p>ก็ควร   แม้จิตที่เป็นอกุศลทั้งหมดก็ควร.  เพราะท่านกล่าวไว้ว่า   โมหะย่อมเกิด</p><p>ในอกุศลทั้งปวง.  บทว่า  <strong>อิโตสมุฏฺานา</strong>  ชื่อว่า  <strong>อิโตสมุฏฐาน</strong>  เพราะ</p><p>มีสมุฏฐานเกิดแต่จิตมีราคะเป็นต้นนี้.   บทว่า  <strong>กุหึ</strong>   คือศีลที่เป็นอกุศลดับไม่</p><p>เหลือเพราะบรรลุฐานะไหน.  บทว่า  <strong>เอตฺเถเต</strong>  ในการละทุจริตนี้คือ  ตั้งอยู่ใน</p><p>โสดาปัตติผล. จริงอยู่ปาฏิโมกขสังวรศีล  ย่อมบริบูรณ์ในโสดาปัตติผล.  ถึงฐานะ</p><p>นั้นแล้วศีลเป็นอกุศลดับไม่เหลือ.  อนึ่ง  บทว่า  <strong>อกุสลสีล</strong>  นี้พึงทราบว่าเป็น</p><p>ชื่อของบุคคลทุศีลบ้าง   เป็นชื่อของธรรมที่เป็นอกุศลบ้าง.   บทว่า   <strong>นิโรธาย</strong></p><p><strong>ปฏิปนฺโน</strong>  ปฏิบัติเพื่อความดับ  คือปฏิบัติเพื่อความดับตั้งแต่โสดาปัตติมรรค.</p><p>แต่ศีลที่เป็นอกุศลเหล่านั้นชื่อว่าเป็นอันดับด้วยการบรรลุพระอรหัต.    ด้วยบท</p><p>มีอาทิว่า <strong>วีตราค</strong> เป็นต้น ท่านกล่าวถึงกามาวจรกุศลจิต ๘ อย่าง. ด้วยบทนี้ศีล</p><p>ที่เป็นกุศลย่อมตั้งขึ้น.  บทว่า  <strong>สีลวา โหติ</strong>  เป็นผู้มีศีล  คือเป็นผู้สมบูรณ์ด้วย</p><p>ศีลและสมบูรณ์ด้วยคุณ.   บทว่า  <strong>สีลมโย</strong>   สำเร็จด้วยศีล  คือ  ไม่สำเร็จด้วยศีล</p><p>อย่างนี้ว่า เพียงเท่านี้ก็พอ ไม่มีสิ่งไรๆ ที่ควรจะทำยิ่งไปกว่านี้. บทว่า <strong>ยตฺถสฺส</strong></p><p><strong>เต</strong>   อันเป็นที่ดับหมดสิ้นแห่งศีลเป็นกุศลเหล่านั้นของภิกษุนั้น    คือตั้งอยู่ใน</p><p>อรหัตผล.  เพราะศีลที่เป็นอกุศลดับไม่เหลือ  เพราะบรรลุพระอรหัตผล.  บทว่า</p><p><strong>นิโรธาย  ปฏิปนฺโน</strong>  ปฏิบัติเพื่อดับ  คือชื่อว่าปฏิบัติเพื่อดับตั้งแต่อรหัตมรรค.</p><p>ศีลที่เป็นกุศลเหล่านั้นชื่อว่าเป็นอันดับด้วยการบรรลุผล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 618</p><p>           ใน  <strong>กามสฺา</strong>  เป็นต้นมีความดังต่อไปนี้    บทว่า   <strong>ถามสฺา</strong></p><p>สัญญาในกาม คือสัญญานอกนี้เกิดร่วมกับจิตที่ประกอบด้วยโลภะ ๘  ดวง สัญญา</p><p>ที่เกิดร่วมกับจิตประกอบด้วยโทมนัส ๒ ดวง.  บทว่า <strong>ปม  ฌาน</strong>  ปฐมฌาน</p><p>คือปฐมฌานอันเป็นอนาคามิผล.  บทว่า  <strong>เอตฺเถเต</strong>  ความดำริเป็นอกุศลเหล่านี้ </p><p>ดับสิ้นไปในปฐมฌาน    คือตั้งอยู่ในอนาคามิผล.    เพราะความดำริเป็นอกุศล</p><p>ย่อมไม่เหลือเพราะการบรรลุอนาคามิผล.  บทว่า <strong>นิโรธาย  ปฏิปนฺโน</strong> ปฏิบัติ</p><p>เพื่อความดับ  คือชื่อว่าเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความดับตั้งแต่อนาคามิมรรค.  แต่ความ</p><p>ดำริที่เป็นอกุศลเหล่านั้น  ชื่อว่า  เป็นอันดับด้วยการบรรลุผล.                </p><p>           สัญญาแม้ ๓  มีเนกขัมมสัญญาเป็นต้น เป็นสัญญาเกิดร่วมกับกามาวจร</p><p>กุศล ๘. บทว่า <strong>เอตฺเถเต</strong> ความดำริที่เป็นกุศลเหล่านี้ดับไม่เหลือในทุติยฌานนี้</p><p>คือในอรหัตผล   เพราะว่าความดำริที่เป็นกุศล  ย่อมดับไม่เหลือเพราะการบรรลุ</p><p>อรหัตผลอันประกอบด้วยทุติยฌาน. บทว่า <strong>นิโรธาย  ปฏิปนฺโน</strong>  ปฏิบัติเพื่อ</p><p>ความดับ   คือชื่อว่าเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความดับจนถึงอรหัตมรรค.    แต่ความดำริ</p><p>ที่เป็นกุศลเหล่านั้นชื่อว่า  เป็นอันดับด้วยการบรรลุผล.  บทที่เหลือในที่ทั้งปวง</p><p>ง่ายทั้งนั้นด้วยประการฉะนี้.       </p><p>                                     <em>จบสมณมุณฑิกสูตรที่  ๘ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 619</p><p>                                 <strong>๙.  จูฬสกุลุทายิสูตร</strong></p><p>                                      <strong>สกุลุทายิปริพาชก</strong></p><p>           [๓๖๗]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวันกลันทก-</p><p>นิวาปสถาน   เขตพระนครราชคฤห์   สมัยนั้น   <strong>สกุลุทายิปริพาชก</strong>  อยู่ใน</p><p>ปริพาชการามเป็นที่ให้เหยื่อแก่นกยูง  พร้อมด้วยปริพาชกบริษัทหมู่ใหญ่.  ครั้ง</p><p>นั้นเวลาเช้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนุ่งแล้ว    ทรงถือบาตรจีวรเสด็จเข้าไปบิณฑ-</p><p>บาตยังกรุงราชคฤห์   ลำดับนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงดำริว่า   การเที่ยว</p><p>บิณฑบาตในกรุงราชคฤห์ยังเช้านัก   อย่ากระนั้นเลย   เราพึงเข้าไปหาสกุลุทายิ-</p><p>ปริพาชก   ยังปริพาชการามอันเป็นที่ให้เหยื่อแก่นกยูงเถิด   ลำดับนั้น   พระผู้มี </p><p>พระภาคเจ้าเสด็จเข้าไปยังปริพาชการาม   อันเป็นที่ให้เหยื่อแก่นกยูง.</p><p>                                        <strong>ติรัจฉานกถา</strong></p><p>           [๓๖๘]  ก็สมัยนั้น      สกุลุทายิปริพาชกนั่งอยู่กับปริพาชกบริษัทหมู่</p><p>ใหญ่ซึ่งกำลังสนทนาติรัจฉานกถาต่างเรื่อง  ด้วยเสียงอื้ออึงอึกทึก  คือ  พูดเรื่อง</p><p>พระราชา   ฯ ล ฯ   เรื่องความเจริญและความเสื่อมด้วยประการนั้น       สกุลุทายิ</p><p>ปริพาชกได้เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้ากำลังเสด็จมาแต่ไกล  ครั้นแล้วจึงห้ามบริษัท</p><p>ของตนให้สงบว่า    ขอท่านทั้งหลายจงเบา ๆ    เสียงหน่อย    อย่าส่งเสียงอึงนัก</p><p>นี่พระสมณโคดมกำลังเสด็จมา     พระองค์ท่านทรงโปรดเสียงเบาและสรรเสริญ</p><p>คุณของเสียงเบา   บางทีพระองค์ท่านทรงทราบว่า. บริษัทมีเสียงเบา    พึงทรง</p><p>สำคัญที่จะเสด็จเข้ามาก็ได้.  ลำดับนั้น  พวกปริพาชกเหล่านั้นพากันนิ่งอยู่   ครั้ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 620</p><p>นั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเข้าไปหาสกุลุทายิปริพาชกจนถึงที่อยู่  สกุลุทายิ-</p><p>ปริพาชกได้กราบทูลเชิญพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า      ขอเชิญพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เสด็จมาเถิด   พระเจ้าข้า   พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จมาดีแล้ว   นาน ๆ   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าจึงจะมีโอกาสเสด็จมาถึงนี่ได้   ขอเชิญพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่ง</p><p>เถิด  นี้อาสนะที่จัดไว้   พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่งบนอาสนะที่จัดไว้   ส่วน</p><p>สกุลุทายิปริพาชกถือเอาอาสนะต่ำแห่งหนึ่ง  นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง  พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าตรัสถามสกุลุทายีปริพาชกผู้นั่งเรียบร้อยแล้วว่า  ดูก่อนอุทายี  เมื่อกี้</p><p>นี้      ท่านทั้งหลายนั่งประชุมสนทนาเรื่องอะไรกัน      ก็แหละเรื่องอะไรที่ท่าน</p><p>ทั้งหลายหยุดค้างไว้ในระหว่าง.</p><p>           [๓๖๙]   สกุลุทายิปริพาชกกราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เรื่องที่ </p><p>ข้าพระองค์ทั้งหลายประชุมสนทนากันเมื่อกี้นี้นั้น  ของดไว้ก่อน  เรื่องนั้นพระผู้-</p><p>มีพระภาคเจ้าจักได้ทรงสดับในภายหลังโดยไม่ยาก   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อ</p><p>เวลาข้าพระองค์ไม่ได้เข้าไปหาบริษัทหมู่นี้  บริษัทหมู่นี้ก็นั่งพูดกันถึงติรัจฉาน-</p><p>กถาต่างเรื่อง    แต่เมื่อเวลาข้าพระองค์เข้าไปหาบริษัทหมู่นี้     บริษัทหมู่นี้ก็นั่ง</p><p>มองดูแต่หน้าข้าพระองค์ด้วยมีความประสงค์ว่า    ท่านอุทายี    พระสมณโคดม</p><p>จักภาษิตธรรมใดแก่เราทั้งหลาย   เราทั้งหลายจักฟังธรรมนั้น    ดังนี้    และเมื่อ</p><p>เวลาพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเข้าไปหาบริษัทหมู่นี้       ทั้งข้าพระองค์และบริษัท</p><p>หมู่นี้ก็นั่งมองดูพระพักตร์ของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ด้วยมีประสงค์ว่า  พระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าจักทรงภาษิตธรรมใดแก่เราทั้งหลาย     เราทั้งหลายจักฟังธรรมนั้น.</p><p>           พ.   ดูก่อนอุทายี   ถ้าอย่างนั้น    ปัญหาจงปรากฏแก่ท่าน   ซึ่งเป็นเหตุ</p><p>ที่จะให้ธรรมเทศนาปรากฏแก่เรา.                               </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 621</p><p>           [๓๗๐]   ส.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  วันก่อน ๆ หลายวันมาแล้ว  ท่าน</p><p>ผู้สัพพัญญูสัพพทัสสาวี   [ผู้สารพัดรู้สารพัดเห็น]   มาปฏิญาณความรู้ความเห็น</p><p>อันไม่มีส่วนเหลือว่า   เมื่อเราเดินไป   หยุดอยู่   หลับและตื่น  ความรู้ความเห็น</p><p>ปรากฏอยู่เสมอร่ำไป  ดังนี้   ท่านผู้นั้นถูกข้าพระองค์ถามปัญหาปรารภขันธ์ส่วน</p><p>อดีตก็เอาเรื่องอื่นมาพูดกลบเกลื่อน    พูดเฉไปเสียนอกเรื่อง   ได้ทำความโกรธ</p><p>โทสะ   และความไม่พอใจให้ปรากฏ  ข้าพระองค์เกิดสติปรารภพระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าเท่านั้นว่า โอ ผู้ฉลาดในธรรมเหล่านี้  จะเป็นผู้ใดเล่า  ต้องเป็นพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าเป็นแน่   ต้องเป็นพระสุคตเป็นแน่.                                               </p><p>           พ.  ดูก่อนอุทายี  ก็ท่านผู้สารพัดรู้สารพัดเห็นนั้น  มาปฏิญาณความรู้</p><p>ความเห็นอันไม่มีส่วนเหลือ. . .   ได้ทำความโกรธ   โทสะ   และความไม่พอใจ</p><p>ให้ปรากฏ   เป็นใครเล่า.          </p><p>ส. นิครนถ์นาฏบุตร  พระเจ้าข้า.</p><p>ห. </p><p>                       <strong>ว่าด้วยขันธ์ส่วนอดีตและอนาคต</strong></p><p>           [๓๗๑]  ดูก่อนอุทายี    ผู้ใดพึงระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก   คือ</p><p>ระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง    สองชาติบ้าง ฯลฯ   พึงระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก</p><p>พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ  ด้วยประการฉะนี้  ผู้นั้นควรถามปัญหาปรารภ</p><p>ขันธ์ส่วนอดีตกะเรา    หรือเราควรถามปัญหาปรารภขันธ์ส่วนอดีตกะผู้นั้น    ผู้</p><p>นั้นจะพึงยังจิตของเราให้ยินดีได้   ด้วยการพยากรณ์ปัญหาปรารภขันธ์ส่วนอดีต</p><p>หรือเราจะพึงยังจิตของผู้นั้นให้ยินดีได้    ด้วยการพยากรณ์ปัญหาปรารภขันธ์</p><p>ส่วนอดีต.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  ผู้ใดพึงเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ  กำลังอุปบัติ  เลว ประณีต</p><p>มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม    ได้ดี    ตกยาก    ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 622</p><p>ล่วงจักษุของมนุษย์  ฯลฯ    พึงรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม   ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้  ผู้นั้นควรถามปัญหาปรารภขันธ์ส่วนอนาคตกะเรา หรือเราควรถามปัญหา</p><p>ปรารภขันธ์ส่วนอนาคตกะผู้นั้น    ผู้นั้นพึงยังจิตของเราให้ยินดีได้    ด้วยการ</p><p>พยากรณ์ปัญหาปรารภส่วนอนาคต   หรือเราพึงยังจิตของผู้นั้นให้ยินดีได้   ด้วย</p><p>การพยากรณ์ปัญหาปรารภขันธ์ส่วนอนาคต.</p><p>           ดูก่อน  อุทายี     แต่จงงดขันธ์ส่วนอนาคตไว้ก่อน     เราจักแสดงธรรม</p><p>แก่ท่านว่า   เมื่อเหตุนี้มี   ผลนี้จึงมี   เพราะเหตุนี้เกิด    ผลนี้จึงเกิด     เมื่อเหตุนี้ </p><p>ไม่มี   ผลนี้จึงไม่มี     เพราะเหตุนี้ดับ   ผลนี้จงดับ.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    แม้แต่ด้วยอัตภาพของข้าพระองค์    ที่เป็นอยู่</p><p>บัดนี้   ข้าพระองค์ยังไม่สามารถจะระลึกถึงได้  พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ</p><p>ด้วยประการฉะนี้    ก็ไฉนจะระลึกชาติก่อนได้เป็นอันมาก    คือ   ระลึกได้ชาติ</p><p>หนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง ฯลฯ  จักระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก</p><p>พร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ  ด้วยประการฉะนี้  เหมือนพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ได้เล่า.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ในเดี๋ยวนี้    แม้แต่ปังสุปีศาจ    ข้าพระองค์ยัง</p><p>ไม่เห็นเลย  ไฉนจักเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ   กำลังอุปบัติ  เลว  ประณีต  มีผิว</p><p>พรรณดี   มีผิวพรรณทราม   ได้ดี   ตกยาก   ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วง</p><p>จักษุของมนุษย์ ฯลฯ   จักรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม   ด้วยประการฉะนี้</p><p>เหมือนพระผู้มีพระภาคเจ้าได้เล่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ก็คำที่พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าตรัสกะข้าพระองค์อย่างนี้ว่า    ดูก่อนอุทายี    แต่จงงดขันธ์ส่วนอดีตและ</p><p>ขันธ์ส่วนอนาคตไว้ก่อน   เราจักแสดงธรรมแก่ท่านว่า   เมื่อเหตุนี้มี   ผลนี้จึงมี</p><p>เพราะเหตุนี้เกิด   ผลนี้จึงเกิด   เมื่อเหตุนี้ไม่มี    ผลนี้จึงไม่มี    เพราะเหตุนี้ดับ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 623</p><p>ผลนี้จึงดับ     ดังนี้นั้น     จะได้ปรากฏแก่ข้าพระองค์โดยยิ่งกว่าประมาณก็หาไม่</p><p>ไฉนข้าพระองค์   จะพึงยังจิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าให้ยินดี   ด้วยการพยากรณ์</p><p>ปัญหา   ในลัทธิอาจารย์ของตนได้เล่า.</p><p>                                           <strong>เรื่องวรรณ</strong></p><p>           [๓๗๒]   ดูก่อนอุทายี   ก็ในลัทธิอาจารย์ของตนแห่งท่านมีว่าอย่างไร.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ในลัทธิอาจารย์ของตนแห่งข้าพระองค์    มีอยู่</p><p>อย่างนี้ว่า   นี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง   นี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ในลัทธิอาจารย์ของตนแห่งท่านที่มีอยู่อย่างนี้ว่า   นี้เป็น</p><p>วรรณอย่างยิ่ง   นี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง   ก็วรรณอย่างยิ่งเป็นไฉน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    วรรณใดไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่าหรือประณีตกว่า</p><p>วรรณนั้นเป็นวรรณอย่างยิ่ง.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ก็วรรณไหนเล่าที่ไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่าหรือประณีตกว่า.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    วรรณใดไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่าหรือประณีตกว่า</p><p>วรรณนั้นเป็นวรรณอย่างยิ่ง.</p><p>           [๓๗๓]   ดูก่อนอุทายี   ท่านกล่าวว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   วรรณ</p><p>ใดไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่าหรือประณีตกว่า    วรรณนั้นเป็นวรรณอย่างยิ่ง    ดังนี้</p><p>วาจานั้นของท่านพึงขยายออกอย่างยืดยาว   แต่ท่านไม่ชี้วรรณนั้นได้. </p><p>           ดูก่อนอุทายี   เปรียบเหมือนบุรุษพึงกล่าวอย่างนี้ว่า    เราปรารถนารัก</p><p>ใคร่นางชนปทกัลยาณีในชนบทนี้  คนทั้งหลายพึงถามเขาอย่างนี้ว่า  พ่อ  นาง</p><p>ชนปทกัลยาณีที่พ่อปรารถนารักใคร่นั้น    พ่อรู้จักหรือว่า    เป็นนางกษัตริย์</p><p>พราหมณี    แพศย์    ศูทร    เมื่อเขาถูกถามดังนี้แล้ว    เขาพึงตอบว่า    หามิได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 624</p><p>คนทั้งหลายพึงถามเขาว่า  พ่อ  นางชนปทกัลยาณีที่พ่อปรารถนารักใคร่นั้น  พ่อ</p><p>รู้จักหรือว่า   นางมีวรรณอย่างนี้    มีโคตรอย่างนี้   เมื่อเขาถูกถามดังนี้แล้ว  เขา</p><p>พึงตอบว่า  หามิได้   คนทั้งหลายพึงถามเขาว่า   พ่อ   นางชนปทกัลยาณีที่พ่อ</p><p>ปรารถนารักใคร่นั้น   พ่อรู้จักหรือว่า  สูง  ต่ำ หรือพอสันทัด  ดำ  ขาว  หรือ</p><p>มีผิวคล้ำ   อยู่ในบ้าน   นิคม   หรือนครโน้น   เมื่อเขาถูกถามดังนี้แล้ว   เขาพึง</p><p>ตอบว่า   หามิได้   คนทั้งหลายพึงกล่าวกะเขาว่า   พ่อปรารถนารักใคร่หญิงที่พ่อ</p><p>ไม่รู้จัก      ไม่เคยเห็นหรือ    เมื่อเขาถูกถามดังนี้แล้ว     เขาพึงตอบว่า    ถูกแล้ว</p><p>ดังนี้    ดูก่อนอุทายี   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   เมื่อเป็นเช่นนี้    คำ</p><p>กล่าวของบุรุษนั้น    ถึงความเป็นคำใช้ไม่ได้ไม่ใช่หรือ.</p><p>           แน่นอน    พระเจ้าข้า    เมื่อเป็นเช่นนั้น    คำกล่าวของบุรุษนั้น     ถึง</p><p>ความเป็นคำใช้ไม่ได้.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ท่านก็ฉันนั้นเหมือนกัน  กล่าวอยู่แต่ว่า   ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ    วรรณใดไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่าหรือประณีตกว่า   วรรณนั้น  เป็นวรรณ</p><p>อย่างยิ่ง   ดังนี้    แต่ไม่ชี้วรรณนั้น.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     เปรียบเหมือนแก้วไพฑูรย์อันงาม      เกิดเอง</p><p>อย่างบริสุทธิ์  ๘ เหลี่ยม     นายช่างเจียระไนดีแล้ว      เขาวางไว้ที่ผ้ากัมพลแดง</p><p>ย่อมสว่างไสว   ส่องแสงเรื่องอยู่   ฉันใด   ตัวตนก็มีวรรณ   ฉันนั้น     เมื่อตาย</p><p>ไปย่อมเป็นของไม่มีโรค.</p><p>           [๓๗๔]  ดูก่อนอุทายี ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  แก้วไพฑูรย์</p><p>อันงาม     เกิดเองอย่างบริสุทธิ์ ๘  เหลี่ยม   นายช่างเจียระไนดีแล้ว    เขาวางไว้ที่</p><p>ผ้ากัมพลแดง   ย่อมสว่างไสวส่องแสงเรื่องอยู่  ๑   แมลงหิ่งห้อยในเวลาเดือนมืด</p><p>ในราตรี ๑  บรรดาวรรณทั้งสองนี้   วรรณไหนจะงามและประณีตกว่ากัน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 625</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    บรรดาวรรณทั้งสองนี้    แมลงหิ่งห้อยในเวลา</p><p>เดือนมืดในราตรีนี้   งามกว่าด้วย   ประณีตกว่าด้วย. </p><p>           [๓๗๕]   ดูก่อนอุทายี     ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    แมลง</p><p>หิ่งห้อยในเวลาเดือนมืดในราตรี ๑     ประทีปน้ำมันในเวลาเดือนมืดในราตรี ๑</p><p>บรรดาวรรณทั้งสองนี้   วรรณไหนจะงามและประณีตกว่ากัน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    บรรดาวรรณทั้งสองนี้    ประทีปน้ำมันในเวลา</p><p>เดือนมืดในราตรีนี้งามกว่าด้วย  ประณีตกว่าด้วย.</p><p>           [๓๗๖]  ดูก่อนอุทายี    ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    ประทีป</p><p>น้ำมันในเวลาเดือนมืดในราตรี ๑     กองไฟใหญ่ในเวลาเดือนมืดในราตรี ๑</p><p>บรรดาวรรณทั้งสองนี้  วรรณไหนจะงามและประณีตกว่ากัน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    บรรดาวรรณทั้งสองนี้    กองไฟใหญ่ในเวลา</p><p>เดือนมืดในเวลาราตรีนี้งามกว่าด้วย   ประณีตกว่าด้วย.                </p><p>           [๓๗๗]   ดูก่อนอุทายี    ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    กองไฟ</p><p>ในเวลาเดือนมืดในราตรี ๑    ดาวพระศุกร์ในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ</p><p>ในเวลาใกล้รุ่งแห่งราตรี  ๑     บรรดาวรรณทั้งสองนี้     วรรณไหนจะงามและ</p><p>ประณีตกว่ากัน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   บรรดาวรรณทั้งสองนี้   ดาวพระศุกร์ไม่อากาศ</p><p>อันกระจ่างปราศจากเมฆ   ในเวลาใกล้รุ่งแห่งราตรีนี้งามกว่าด้วย    ประณีตกว่า</p><p>ด้วย.</p><p>           [๓๗๘]  ดูก่อนอุทายี ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน ดาวพระศุกร์</p><p>ในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ   ในเวลาใกล้รุ่งแห่งราตรี ๑    ดวงจันทร์ใน</p><p>เวลาเที่ยงคืนตรงในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ  ในวันอุโบสถที่ ๑๕  [เพ็ญ</p><p>กลางเดือน] ๑  บรรดาวรรณทั้งสองนี้   วรรณไหนจะงามและประณีตกว่ากัน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 626</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    บรรดาวรรณทั้งสองนี้    ดวงจันทร์ในเวลา</p><p>เที่ยงคืนตรงในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ   ในวันอุโบสถที่ ๑๕ นี้งามกว่า</p><p>ด้วย  ประณีตกว่าด้วย.</p><p>           [๓๗๙]  ดูก่อนอุทายี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ดวงจันทร์</p><p>ในเวลาเที่ยงคืนตรงในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆในวันอุโบสถที่ ๑๕  ค่ำ</p><p>๑ ดวงอาทิตย์ในเวลาเที่ยงตรงในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ    ไม่สรทสมัย</p><p>เดือนท้ายฤดูฝน ๑  บรรดาวรรณทั้งสองนี้   วรรณไหนจะงามกว่าและประณีต</p><p>กว่ากัน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   บรรดาวรรณทั้งสองนี้   ดวงอาทิตย์ในเวลา</p><p>เที่ยงตรงในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ   ในสรทสมัยเดือนท้ายฤดูฝนนี้งาม</p><p>กว่าด้วย  ประณีตกว่าด้วย.</p><p>           ดูก่อนอุทายี     เทวดาเหล่าใดย่อมสู้แสงพระจันทร์พระอาทิตย์ไม่ได้</p><p>เทวดาเหล่านั้นมีมาก  มีมากยิ่งกว่าเทวดาพวกที่สู้แสงพระจันทร์และพระอาทิตย์</p><p>ได้   เรารู้ทั่วถึงเทวดาพวกนั้นอยู่   เราก็ไม่กล่าวว่า.    วรรณใดไม่มีวรรณอื่นยิ่ง</p><p>กว่าหรือประณีตกว่า   เมื่อเป็นเช่นนี้   ท่านก็ชื่อว่ากล่าวอยู่ว่า   วรรณใดที่เลว</p><p>กว่าและเศร้าหมองกว่าแมลงหิ่งห้อย    วรรณนั้นเป็นวรรณอย่างยิ่ง   ดังนี้    แต่</p><p>ท่านไม่ชี้วรรณนั้นเท่านั้น.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงค้านเรื่องนี้เสียแล้ว   พระสุคตเจ้าทรงค้านเรื่อง</p><p>นี้เสียแล้ว .</p><p>           ดูก่อนอุทายี    ทำไมท่านจึงกล่าวอย่างนี้ว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>ค้านเรื่องนี้เสียแล้ว   พระสุคตทรงค้านเรื่องนี้เสียแล้วดังนี้เล่า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 627</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ในลัทธิอาจารย์ของตน ของข้าพระองค์ทั้งหลาย</p><p>มีอยู่อย่างนี้ว่า   วรรณนี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง   วรรณนี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง    ดังนี้ </p><p>ข้าพระองค์เหล่านั้น     เมื่อถูกพระผู้มีพระภาคเจ้าสอบสวน   ซักไซร้   ไล่เรียง</p><p>ในลัทธิอาจารย์ของตน  ก็เป็นคนว่างเปล่าผิดไปหมด.</p><p>                                   <strong>ปัญหาเรื่องทุกข์-ทุกข์</strong> </p><p>           [๓๘๐]  ดูก่อนอุทายี  โลกมีความสุขโดยส่วนเดียว  มีอยู่หรือ  ปฏิปทา</p><p>ที่มีเหตุ   เพื่อทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียวมีอยู่หรือ.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ในลัทธิอาจารย์ของตน ของข้าพระองค์ทั้งหลาย</p><p>มีอยู่อย่างนี้ว่า   โลกมีความสุขโดยส่วนเดียวมีอยู่   ปฏิปทาที่มีเหตุเพื่อทำให้แจ้ง</p><p>ซึ่งโลกที่มีความสุขโดยส่วนเดียว   ก็มีอยู่.</p><p>           ดูก่อนอุทายี ก็ปฏิปทาที่มีเหตุเพื่อทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียว</p><p>นั้นเป็นไฉน.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  บุคคลบางคนในโลกนี้  ละการฆ่าสัตว์   เว้นขาด</p><p>จากการฆ่าสัตว์  ละการลักทรัพย์  เว้นขาดจากการลักทรัพย์  ละการประพฤติผิด</p><p>ในกาม  เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม  ละการพูดเท็จ  เว้นขาดจากการพูด</p><p>เท็จ  สมาทานคุณ  คือตบะอย่างใดอย่างหนึ่งประพฤติอยู่   นี้แลปฏิปทาที่มีเหตุ</p><p>เพื่อทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียว   พระเจ้าข้า.</p><p>           [๓๘๑]  ดูก่อนอุทายี   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ในสมัยที่</p><p>บุคคลละการฆ่าสัตว์  เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์นั้น  ตนมีสุขโดยส่วนเดียว  หรือ</p><p>มีสุขบ้างทุกข์บ้าง.</p><p>           มีสุขบ้างทุกข์บ้าง   พระเจ้าข้า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 628</p><p>           ดูก่อนอุทายี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ในสมัยที่ตนละการ</p><p>ลักทรัพย์  เว้นขาดจากการลักทรัพย์นั้น  ตนมีสุขโดยส่วนเดียว   หรือมีสุขบ้าง</p><p>ทุกข์บ้าง.</p><p>           มีสุขบ้างทุกข์บ้าง   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   ในสมัยที่ตนละการ</p><p>ประพฤติผิดในกาม   เว้นขาดจากการพระพฤติผิดในกามนั้น   ตนมีสุขโดยส่วน</p><p>เดียวหรือมีสุขบ้างทุกข์บ้าง.</p><p>           มีสุขบ้างทุกข์บ้าง   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    ในสมัยที่ตนละการ</p><p>พูดเท็จ    เว้นขาดจากการพูดเท็จนั้น     ตนมีสุขโดยส่วนเดียว     หรือมีสุขบ้าง</p><p>ทุกข์บ้าง.</p><p>           มีสุขบ้างทุกข์บ้าง   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ในสมัยที่ตนสมาทาน</p><p>คุณคือตบะอย่างใดอย่างหนึ่งประพฤติอยู่นั้น  ตนมีสุขโดยส่วนเดียว   หรือมีสุข</p><p>บ้างทุกข์บ้าง.</p><p>           มีสุขบ้างทุกข์บ้าง   พระเจ้าข้า.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   การจะอาศัยปฏิปทา</p><p>อันมีทั้งสุขและทุกข์เกลื่อนกล่น   แล้วทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียว    มี</p><p>อยู่บ้างหรือหนอ.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงคัดค้านเรื่องนี้เสียแล้ว     พระสุคตทรงคัดค้าน</p><p>เรื่องนี้เสียแล้ว.</p><p>           ดูก่อนอุทายี  ทำไมท่านจึงกล่าวอย่างนี้ว่า   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงคัด</p><p>ค้านเรื่องนี้เสียแล้ว   พระสุคตทรงคัดค้านเรื่องนี้เสียแล้ว   ดังนี้เล่า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 629</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ในลัทธิอาจารย์ของตนของข้าพระองค์ทั้งหลาย</p><p>มีอยู่อย่างนี้ว่า  โลกมีสุขโดยส่วนเดียวมีอยู่   ปฏิปทาที่มีเหตุเพื่อทำให้แจ้งซึ่งโลก</p><p>ที่มีสุขโดยส่วนเดียวก็มีอยู่  ดังนี้  ข้าพระองค์เหล่านั้น  เมื่อถูกพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>สอบสวน   ซักไซร้  ไล่เรียง  ในลัทธิอาจารย์ของตน   ก็เป็นคนว่างเปล่า   ผิด</p><p>ไปหมด    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ก็โลกซึ่งมีความสุขโดยส่วนเดียว    มีอยู่หรือ</p><p>ปฏิปทาที่มีเหตุเพื่อทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียวมีอยู่หรือ.          </p><p>           ดูก่อนอุทายี    โลกมีสุขโดยส่วนเดียวมีอยู่     ปฏิปทาที่มีเหตุเพื่อทำให้</p><p>แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียวให้แจ้งชัดก็มีอยู่.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ก็ปฏิปทาที่มีเหตุเพื่อทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดย</p><p>ส่วนเดียวนั้นเป็นไฉน.</p><p>                                              <strong>ฌาน  ๔</strong></p><p>           [๓๘๒]   ดูก่อนอุทายี   ภิกษุในธรรมวินัยนี้   สงัดจากกาม   สงัดจาก</p><p>อกุศลธรรม   บรรลุปฐมฌาน   มีวิตก   มีวิจาร   มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่  ๑</p><p>บรรลุทุติยฌาน   มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน    เป็นธรรมเอกผุดขึ้น   ไม่มี</p><p>วิตก     ไม่มีวิจาร    เพราะวิตกวิจารสงบไป     มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่   ๑</p><p>มีอุเบกขา   มีสติสัมปชัญญะและเสวยสุขด้วยนามกาย    เพราะปีติสิ้นไป   บรรลุ</p><p>ตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลาย   สรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้   เป็นผู้มีอุเบกขามีสติ</p><p>อยู่เป็นสุข ๑    นี้แลปฏิปทาที่มีเหตุเพื่อให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียว.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ทำไมหนอ    ปฏิปทานั้นจึงเป็นปฏิปทาที่มีเหตุ </p><p>เพื่อทำให้แจ้งซึ่งโลก    ที่มีสุขโดยส่วนเดียวได้     เพราะโลกมีความสุขโดยส่วน</p><p>เดียว   เป็นอันภิกษุนั้นทำให้แจ้งชัดด้วยปฏิปทามีประมาณเท่านี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 630</p><p>           ดูก่อนอุทายี   โลกมีความสุขส่วนเดียว    จะเป็นอันภิกษุนั้นทำให้แจ้ง</p><p>ชัดด้วยปฏิปทามีประมาณเท่านี้หามิได้แล   แต่ปฏิปทานั้นมีเหตุทีเดียว   เพื่อทำ</p><p>ให้แจ้งซึ่งโลกที่มีความสุขโดยส่วนเดียวได้.</p><p>           [๓๘๓]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว  บริษัทของสกุลุทายิ-</p><p>ปริพาชกได้บันลือเสียงสูงเสียงใหญ่กันเอ็ดอึงว่า    เราทั้งหลายพร้อมทั้งอาจารย์</p><p>จะได้ยินดีในเหตุนี้หามิได้  เราทั้งหลายพร้อมทั้งอาจารย์  จะได้ยินดีในเหตุนี้หา</p><p>มิได้  เราทั้งหลายยังไม่รู้ชัดซึ่งปฏิปทาที่ยิ่งไปกว่านี้   ลำดับนั้น  สกุลุทายิปริพา-</p><p>ชก   ห้ามปริพาชกเหล่านั้นให้สงบเสียงแล้ว   ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ก็ด้วยข้อปฏิบัติเพียงเท่าไร     จึงเป็นอันภิกษุนั้นทำให้</p><p>แจ้งซึ่งโลกที่มีความสุขโดยส่วนเดียวได้เล่า.</p><p>           [๓๘๔]  ดูก่อนอุทายี  ภิกษุในธรรมวินัยนี้บรรลุจตุตถฌาน ไม่มีทุกข์</p><p>ไม่มีสุข   เพราะละสุขละทุกข์และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้   มีอุเบกขาเป็น</p><p>เหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่    ยืนด้วยกัน    เจรจากัน    กับเทวดาทั้งหลายผู้เข้าถึงโลก</p><p>ที่มีสุขโดยส่วนเดียวเหล่านั้นได้   ดูก่อนอุทายี    ด้วยข้อปฏิบัติเพียงเท่านี้แลเป็น</p><p>อันภิกษุนั้นทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีความสุขโดยส่วนเดียวได้.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ        ภิกษุทั้งหลายย่อมประพฤติพรหมจรรย์ใน</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า   เพราะเหตุจะทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียวนี้    โดย</p><p>แท้หรือ.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   ภิกษุทั้งหลายจะพระพฤติพรหมจรรย์ในเรา   เพราะเหตุ</p><p>จะทำให้แจ้งซึ่งโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียวนี้    หามิได้  ดูก่อนอุทายี  ธรรมเหล่าอื่น</p><p>ที่ยิ่งกว่าและประณีตกว่า    ที่ภิกษุทั้งหลายพระพฤติพรหมจรรย์ในเรา     เพราะ</p><p>เหตุที่จะทำให้แจ้งชัดนั้น   ยังมีอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 631</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ก็ธรรมทั้งหลายที่ยิ่งกว่าและประณีตกว่าที่ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายประพฤติพรหมจรรย์ในพระผู้มีพระภาคเจ้า   เพราะเหตุจะทำให้แจ้งชัด</p><p>นั้นเป็นไฉน.</p><p>           [๓๘๕]  ดูก่อนอุทายี   พระตถาคตเสด็จอุบัติขึ้นในโลกนี้    เป็นพระ</p><p>อรหันต์ตรัสรู้เองโดยชอบ   ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ  เสด็จไปดี  ทรงรู้แจ้ง</p><p>โลก  เป็นสารถีฝึกบุรุษ  ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า  เป็นศาสดาของพวกเทวดาและมนุษย์</p><p>ทั้งหลาย   เป็นผู้เบิกบานแล้ว  เป็นผู้จำแนกพระธรรม  พระตถาคตพระองค์นั้น</p><p>ทรงทำโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก   มารโลก  พรหมโลก  ให้แจ้งชัดด้วยพระปัญญา</p><p>อันยิ่งของพระองค์เองแล้ว    ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์   เทวดา</p><p>และมนุษย์ให้รู้ตาม   ทรงแสดงธรรมมีคุณอันงามในเบื้องต้น    งามในท่ามกลาง</p><p>งามในที่สุด   ทรงประกาศพรหมจรรย์    พร้อมทั้งอรรถ    พร้อมทั้งพยัญชนะ</p><p>บริสุทธิ์บริบูรณ์สิ้นเชิง    คฤหบดี    หรือผู้เกิดเฉพาะในตระกูลใดตระกูลหนึ่ง</p><p>ย่อมฟังธรรมนั้น     แล้วได้ศรัทธาในพระตถาคต    เขาประกอบด้วยศรัทธานั้น</p><p>ย่อมเห็นตระหนักชัดว่า   ฆราวาสคับแคบ    เป็นทางมาแห่งธุลี    บรรพชาเป็น</p><p>ทางปลอดโปร่ง     การที่บุคคลผู้ครองเรือนจะพระพฤติพรหมจรรย์ให้บริบูรณ์</p><p>ให้บริสุทธิ์โดยส่วนเดียวดุจสังข์ขัด  ไม่ใช่ทำได้ง่าย  ถ้ากระไรเราพึงปลงผมและ</p><p>หนวด   นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์ออกบวชเป็นบรรพชิต   สมัยต่อมา    เขาละกอง</p><p>โภคสมบัติน้อยใหญ่   ละเครือญาติน้อยใหญ่    ปลงผมและหนวด    นุ่งห่มผ้า</p><p>กาสาวพัสตร์ออกบวชเป็นบรรพชิต    เมื่อบวชแล้ว     สำรวมระวังในพระปาติ-</p><p>โมกข์อยู่   ถึงพร้อมด้วยมรรยาทและโคจร   มีปรกติเห็นในโทษเพียงเล็กน้อยว่า</p><p>เป็นภัย สมาทานศึกษาอยู่ในสิกขาบททั้งหลาย ประกอบด้วยกายกรรม  วจีกรรม</p><p>ที่เป็นกุศล  มีอาชีพบริสุทธิ์  ถึงพร้อมด้วยศีล  คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 632</p><p>ประกอบด้วยสติสัมปชัญญะเป็นผู้สันโดษ  ฯลฯ  ภิกษุนั้นละนิวรณ์ ๕ ประการ</p><p>เหล่านี้  อันเป็นเครื่องเศร้าหมองใจ  เป็นเครื่องทำปัญญาให้ทุรพลได้แล้ว  เธอ</p><p>สงัดจากกาม   สงัดจากอกุศลธรรมทั้งหลาย   บรรลุปฐมฌาน   มีวิตก   มีวิจาร</p><p>มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่   ดูก่อนอุทายี   ธรรมแม้นี้แลเป็นธรรมที่ยิ่งกว่าและ</p><p>ประณีตกว่า  ที่ภิกษุทั้งหลายพระพฤติพรหมจรรย์ในเรา    เพราะเหตุที่จะทำให้</p><p>แจ้งชัด.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง   ภิกษุบรรลุทุติยฌาน   มีความผ่องใส</p><p>แห่งจิตในภายใน  เป็นธรรมเอกผุดขึ้น  ไม่มีวิตกวิจาร  เพราะวิตกวิจารสงบไป</p><p>มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่  ดูก่อนอุทายี  ธรรมแม้นี้แล  เป็นธรรมที่ยิ่งกว่าและ</p><p>ประณีตกว่า   ที่ภิกษุทั้งหลายประพฤติพรหมจรรย์ในเรา    เพราะเหตุที่จะทำให้</p><p>แจ้งชัด.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง   ภิกษุมีอุเบกขา    มีสติสัมปชัญญะและ</p><p>เสวยสุขด้วยนามกาย     เพราะปีติสิ้นไป     บรรลุตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลาย</p><p>สรรเสริญว่าผู้ได้ฌานนี้เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติอยู่เป็นสุข   ดูก่อนอุทายี   ธรรม</p><p>แม้นี้แล เป็นธรรมที่ยิ่งกว่าและประณีตกว่า ที่ภิกษุทั้งหลายประพฤติพรหมจรรย์</p><p>ในเรา   เพราะเหตุที่จะทำให้แจ้งชัด.</p><p>           ดูก่อนอุทายี   อีกประการหนึ่ง  ภิกษุบรรลุจตุตถฌาน  ไม่มีทุกข์  ไม่</p><p>มีสุข   เพราะละสุขละทุกข์และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้  มีอุเบกขาเป็นเหตุ</p><p>ให้สติบริสุทธิ์อยู่   ดูก่อนอุทายี   ธรรมแม้นี้แล   เป็นธรรมที่ยิ่งกว่าและประณีต</p><p>กว่า   ที่ภิกษุทั้งหลายประพฤติพรหมจรรย์ในเรา   เพราะเหตุที่จะทำให้แจ้งชัด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 633</p><p>                                              <strong>ญาณ  ๓</strong></p><p>           [๓๘๖]   ภิกษุนั้น    เมื่อจิตเป็นสมาธิ    บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว    ไม่มีกิเลส</p><p>อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น   ไม่หวั่นไหวอย่างนี้     ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อ</p><p>ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ    เธอย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก    คือระลึก</p><p>ได้ชาติหนึ่งบ้าง      สองชาติบ้าง ฯลฯ เธอย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก</p><p>พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วยประการฉะนี้    ดูก่อนอุทายี   ธรรมแม้</p><p>นี้แลเป็นธรรมที่ยิ่งกว่าและประณีตกว่า     ที่ภิกษุทั้งหลายพระพฤติพรหมจรรย์</p><p>ในเราเพราะเหตุที่จะทำให้แจ้งชัด.</p><p>           ภิกษุนั้น   เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว   ไม่มีกิเลส   ปราศจาก</p><p>อุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน     ตั้งมั่น   ไม่หวั่นไหวอย่างนี้     ย่อมโน้มน้อม</p><p>จิตไป     เพื่อรู้จุติและอุปบัติของสัตว์ทั้งหลาย      เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังอุปบัติ</p><p>เลวประณีต  มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม  ได้ดี   ตกยาก  ด้วยทิพยจักษุอัน</p><p>บริสุทธิ์     ล่วงจักษุของมนุษย์ ฯลฯ  เธอย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม</p><p>ด้วยประการฉะนี้ ดูก่อนอุทายี  ธรรมแม้นี้  เป็นธรรมที่ยิ่งกว่าและประณีตกว่า</p><p>ที่ภิกษุทั้งหลายประพฤติพรหมจรรย์ในเรา   เพราะเหตุที่จะทำให้แจ้งชัด.</p><p>           ภิกษุนั้น   เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว   ไม่มีกิเลส   ปราศจาก</p><p>อุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น   ไม่หวั่นไหวอย่างนี้   ย่อมโน้มน้อม</p><p>จิตไปเพื่ออาสวักขยญาณ  ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า  นี้ทุกข์ นี้ทุกขสมุทัย นี้</p><p>ทุกขนิโรธ   นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา นี้อาสวะ   นี้อาสวสมุทัย  นี้อาสวนิโรธ</p><p>นี้อาสวนิโรธคามินีปฏิปทา      เมื่อเธอรู้เห็นอย่างนี้      จิตย่อมหลุดพ้นแม้จาก</p><p>กามาสวะ   แม้จากภวาสวะ   แม้จากอวิชชาสวะ   เมื่อจิตหลุดพ้นแล้ว    ก็มีญาณ</p><p>หยั่งรู้ว่าหลุดพ้นแล้ว    รู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว   พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว  กิจที่ควรทำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 634</p><p>เสร็จแล้ว   กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี  ดูก่อนอุทายี  ธรรมแม้นี้แล  เป็น</p><p>ธรรมที่ยิ่งกว่าและประณีตกว่า     ที่ภิกษุทั้งหลายประพฤติพรหมจรรย์ในเรา</p><p>เพราะเหตุที่จะทำให้แจ้งชัด.</p><p>                                      <strong>สกุลุทายีขอบวช</strong></p><p>           [๓๘๗]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว     สกุลุทายิปริพาชก</p><p>กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    <strong>ภาษิตของพระองค์</strong></p><p><strong>แจ่มแจ้งนัก</strong>     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     <strong>ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก</strong></p><p>เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่คนหลงทาง หรือ</p><p>ตามประทีปในที่มืด  ด้วยหวังว่า  ผู้มีจักษุจักเห็นรูปดังนี้ฉันใด  พระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้าทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยายฉันนั้นเหมือนกัน    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>ข้าพระองค์นี้ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า    พระธรรม    และพระภิกษุสงฆ์ว่าเป็น</p><p>สรณะ   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ขอข้าพระองค์พึงได้บรรพชาอุปสมบทในสำนัก</p><p>ของพระผู้มีพระภาคเจ้าเถิด.</p><p>           [๓๘๘]   เมื่อสกุลุทายิปริพาชกกราบทูลอย่างนี้แล้ว      บริษัทของ</p><p>สกุลุทายิปริพาชกได้กล่าวห้ามสกุลุทายิปริพาชกว่า   ท่านอุทายี    ท่านอย่าประ-</p><p>พฤติพรหมจรรย์ในพระสมณโคดมเลย   ท่านอุทายี   ท่านเป็นอาจารย์   อย่าอยู่</p><p>เป็นอันเตวาสิกเลย        เปรียบเหมือนหม้อน้ำแล้วจะพึงเป็นจอกน้อยลอยในน้ำ</p><p>ฉันใด  ข้ออุปไมยนี้   ก็จักมีแก่ท่านอุทายี  ฉันนั้น  ท่านอุทายี   ท่านอย่าประ-</p><p>พฤติพรหมจรรย์ในพระสมณโคดมเลย      ท่านอุทายีเป็นอาจารย์    อย่าอยู่เป็น</p><p>อันเตวาสิกเลย.                                                                                  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 635</p><p>           ก็เรื่องนี้    เป็นอันยุติว่า   บริษัทของสกุลุทายิปริพาชก   ได้ทำสกุลุทายิ</p><p>ปริพาชกให้เป็นอันตรายในพรหมจรรย์      ในพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยประการ</p><p>ฉะนี้แล.                                         </p><p>                                     <em>จบจูฬสกุลุทายิสูตรที่  ๙</em></p><p>                       <strong>อรรถกถาจูฬสกุลุทายิสูตร</strong></p><p>           จูฬสกุลุทายิสูตร   มีบทเริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้.</p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้น บทว่า <strong>ยทา ปน  ภนฺเต  ภควา</strong>  คือ  ปริพาชก</p><p>ประสงค์จะฟังธรรมกถานี้    เมื่อจะแสดงความมีอาลัยในพระธรรมเทศนา    จึง</p><p>กล่าวแล้ว    บทว่า   <strong>ตเยเวตฺถ   ปฏิภาตุ</strong>   ปัญหาจงปรากฏแก่ท่าน    ความว่า</p><p>หากท่านประสงค์จะฟังธรรม   ปัญหาข้อหนึ่ง  เหตุอย่างหนึ่ง  จงปรากฏแก่ท่าน.</p><p>บทว่า   <strong>ยถา ม ปฏิภาเสยฺย</strong>   คือ   เป็นเหตุที่จะให้ธรรมเทศนาปรากฏแก่เรา.</p><p>ท่านแสดงว่าเมื่อกถาตั้งขึ้นด้วยเหตุนั้น    เพื่อจะฟังธรรมได้สบาย.  บทว่า  <strong>ตสฺส</strong></p><p><strong>มยฺห   ภนฺเต</strong>   ข้าพระองค์เกิดสติปรารภพระผู้มีพระภาคเจ้า   ความว่า   นัยว่า</p><p>สกุลุทายิปริพาชกนั้น    เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้านั้นคิดว่า หากพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ประทับอยู่  ณ ที่นี้     ความแห่งภาษิตนี้จักปรากฏ     จึงระลึกถึงพระทศพลว่า</p><p>พระทศพลจักทรงทำเนื้อความให้ปรากฏ   ดุจให้ประทีปพันดวงช่วงโชติฉะนั้น.</p><p>เพราะฉะนั้นสกุลุทายิปริพาชก   จึงได้กล่าวคำมีอาทิว่า   <strong>ตสฺส  มยฺห  ภนฺเต</strong></p><p>ดังนี้.  ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>อโห  นูน</strong>    ทั้งสองบทเป็นนิบาตลงในความว่า</p><p>เป็นที่ระลึกถึง.     ด้วยเหตุนั้นเมื่อสกุลุทายิปริพาชกระลึกถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 636</p><p>จึงได้มีความระลึกถึงว่า  <strong>อโห นูน ภควา อโห นูน สุคโต</strong>   โอ ผู้ฉลาดใน</p><p>ธรรมเหล่านี้     ต้องเป็นพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นแน่    ต้องเป็นพระสุคตเป็นแน่.</p><p>บทว่า   <strong>โย   อิเมส</strong>   ความว่า     พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์ใดเป็นผู้ฉลาดดี</p><p>ฉลาดด้วยดี     ชำนาญ        เฉียบแหลมในธรรมเหล่านี้     พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>พระองค์นั้น  พึงทรงกล่าวเป็นแน่.  พระสุคตพระองค์นั้น  พึงทรงกล่าวเป็นแน่.</p><p>เพราะกิเลสเครื่องถึงภพใหญ่น้อยอย่างเดียวแสนโกฏิไม่น้อย      ปรากฏแก่</p><p>ปุพเพนิวาสญาณของพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น  นี้เป็นอธิบายในบทนี้ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.  บทว่า  <strong>ตสฺส   วาห  ปุพฺพนฺต  อารพฺภ</strong>  หรือเราพึงปรารภ</p><p>ส่วนอดีต   ความว่า  จริงอยู่  ผู้ใด  เป็นผู้มีลาภ  ผู้นั้นเมื่อเขากล่าวว่า   เมื่อก่อน</p><p>ท่านได้เป็นกษัตริย์   ได้เป็นพราหมณ์   เมื่อได้อยู่  จักฟังโดยเคารพ.   ส่วนผู้ไม่</p><p>มีลาภ   จักเป็นอย่างนี้   จักเป็นอย่างนี้    ดังนี้บ้าง    เขาย่อมแสดงเพียงกรรมเท่า</p><p>นั้น.   เพราะฉะนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้า    จึงตรัสอย่างนี้ว่า    เราจะพึงยังจิต</p><p>ของผู้นั้น   ให้ยินดีได้ด้วยการพยากรณ์    ปัญหาปรารภขันธ์ส่วนอดีต    ดังนี้.</p><p>บทว่า  <strong>โส  วา  ม   อปรนฺต</strong>  ผู้นั้นพึงถามปัญหาปรารภขันธ์ส่วนอนาคตกะเรา</p><p>คือ  เพราะอนาคตังสญาณ  ย่อมสำเร็จ  แก่ผู้ได้ทิพยจักษุ.  เพราะฉะนั้นพระองค์</p><p>จึงตรัสอย่างนี้.   บทนอกนี้มีนัยดังได้กล่าวแล้วในตอนก่อน.                     </p><p>           บทว่า    <strong>ธมฺม   โว   เทสิสฺสามิ</strong>   เราจักแสดงธรรมแก่เธอทั้งหลาย</p><p>ความว่า   ได้ยินว่า   สกุลุทายิปริพาชกนี้   แม้เมื่อแสดงถึงขันธ์ในอดีตก็จักไม่รู้</p><p>แม้เมื่อแสดงถึงขันธ์ในอนาคตก็จักไม่รู้.      เมื่อเป็นดังนี้พระผู้มีพระภาคเจ้ามี</p><p>พระประสงค์จะทรงแสดงถึงปัจจยาการอันละเอียดอ่อน     จึงตรัสอย่างนั้น.     ก็</p><p>สกุลทายีนั้นจักรู้ขันธ์นั้นได้หรือ   จักยังไม่รู้ขันธ์นั้นในทันทีทันใด  แต่จักเป็น</p><p>ปัจจัยแห่งวาสนาของเขาในอนาคต        พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเห็นดังนี้จึงตรัส </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 637</p><p>อย่างนั้น.    บทว่า    <strong>ปสุปีสาจก</strong>  ปีศาจฝุ่น  คือ ปีศาจที่เกิดในที่ไม่สะอาด.</p><p>ด้วยว่าปีศาจนั้น ถือเอารากไม้รากหนึ่งแล้วไม่ปรากฏกาย.   มีเรื่องเล่าว่า</p><p>           ยักษิณีคนหนึ่งให้ทารก  ๒  คนนั่งที่ประตูถูปารามแล้วเข้าไปในเมือง</p><p>เพื่อแสวงหาอาหาร.  พวกเด็กเห็นพระเถระกำลังออกบิณฑบาตรูปหนึ่ง จึงกล่าว</p><p>ว่า   พระคุณเจ้าขอรับ   มารดาของพวกเรา   เข้าไปภายในพระนคร    พระคุณ</p><p>เจ้าเห็นช่วยบอกแก่มารดานั้น    เจ้าได้สิ่งใดจงถือเอาสิ่งที่ได้แล้วรีบกลับไปเสีย.</p><p>พวกเด็กเหล่านั้นไม่อาจจะรออยู่ได้   เพราะความหิว.  พระเถระถามว่าเราจะเห็น</p><p>มารดาของเจ้านั้นได้อย่างไรเล่า.   พวกเด็กจึงกล่าวว่า    พระคุณเจ้า    จงถือเอา</p><p>รากไม้นี้เถิด  แล้วได้ถวายรากไม้ชิ้นหนึ่ง.  ยักษ์หลายพันได้ปรากฏแก่พระเถระ</p><p>พระเถระได้เห็นยักษิณีนั้นด้วยสัญญาณที่พวกเด็กให้ไว้.    พระเถระเห็นยักษิณี</p><p>มีรูปร่างน่าเกลียด น่ากลัว หวังแต่จะหาของสกปรกที่ถนนกันแต่อย่างเดียว   จึง</p><p>กล่าวความนี้    เมื่อยักษิณีถามว่า   ท่านเห็นฉันได้อย่างไร  พระเถระจึงแสดงชิ้น</p><p>รากไม้ให้ดู.  ยักษิณีคว้ารากไม้ถือเอาไป. ปีศาจฝุ่นทั้งหลาย  ถือรากไม้รากหนึ่ง</p><p>แล้วไม่ปรากฏกายด้วยประการฉะนี้.</p><p>           สกุลุทายิปริพาชกนั้นกล่าวว่า  แม้ปีศาจฝุ่นข้าพระองค์ยังไม่เห็นเลยหมาย</p><p>ถึงยักษิณีนั้น. บทว่า  <strong>น  ปกฺขายติ</strong>  คือไม่เห็นไม่ปรากฏ.  บทว่า  <strong>ทีฆาปิ  โข</strong></p><p><strong>เต   เอสา</strong>   ความว่า   ดูก่อนอุทายี   วาจาของท่านนั้นพึงขยายออกอย่างยืดยาว.</p><p>อธิบายว่า   เมื่อกล่าวอย่างนั้น   พึงเป็นไปร้อยปีบ้าง   พันปีบ้าง   และวาจานั้นก็</p><p>ไม่พึงแสดงเพื่อความได้ประโยชน์เลย.  บทว่า  <strong>อปฺปาฏิหิรีกต</strong>  เป็นคำใช้ไม่ได้</p><p>ความว่าคำนั้นถึงความเป็นคำไม่นำสัตว์ออกไป ไม่มีค่า  ไม่มีประโยชน์.  บัดนี้</p><p>เมื่อสกุลุทายิปริพาชกจะแสดงถึงวรรณนั้นจึงกล่าวคำมีอาทิว่า  <strong>เสยฺยถาปิ  ภนฺเต</strong></p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เปรียบแก้วไพฑูรย์. ในบทเหล่านั้นบทว่า  <strong>ปณฺฑุกมฺพเล</strong></p><p><strong>นิกฺขิตฺโต</strong>  แก้วไพฑูรย์  เขาวางไว้ที่ผ้ากัมพลสีแดง คือ วางไว้ที่ผ้ากัมพลสีแดง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 638</p><p>อันมีสีไม่เสมอกัน.  บทว่า   <strong>เอววณฺโณ  อตฺตา  โหติ</strong>   คนก็มีวรรณฉันนั้น</p><p>สกุลุทายีกล่าวคำนี้ว่า   ตัวตนนั้นในเวลาเราตายย่อมรุ่งเรืองดุจขันธ์ในสุภกิณห-</p><p>เทวโลก   หมายถึงขันธ์ที่เกิดในสุภกิณหเทวโลก.</p><p>           บทว่า  <strong>อย  อิเมส  อุภินฺน</strong>   บรรดาวรรณทั้งสองเหล่านี้หิ่งห้อยใน</p><p>เวลาเดือนมืดในราตรีนี้งามกว่า   ประณีตกว่า     ความว่านัยว่ารัศมีของแก้วมณี</p><p>ไม่ซ่านออกภายนอก   แสงของหิ่งห้อยตัวเล็กแผ่ออกไปเพียง ๑  นิ้ว ๒ นิ้ว และ</p><p>๔ นิ้ว  ส่วนแสงของหิ่งห้อยตัวใหญ่   แผ่ออกไปแม้ประมาณเท่าบริเวณของลาน</p><p>นวดข้าว   เพราะฉะนั้น   สกุลุทายีจึงกล่าวอย่างนั้น.  บทว่า  <strong>วิทฺเธ</strong> คือ กระจ่าง</p><p>อธิบายว่า อยู่ไกลโดยปราศจากเมฆ.  บทว่า <strong>วิคตวลาหเก</strong>  คือ  ปราศจากเมฆ.</p><p>บทว่า <strong>เทเว</strong> คือฝน. บทว่า <strong>โอสธิตารกา</strong>  คือ ดาวพระศุกร์. จริงอยู่เพราะอา-</p><p>จารย์บางคนบอกกล่าวว่า   ชนทั้งหลายย่อมถือเอาโอสถ  โดยสัญญาณนั้นตั้งแต่ </p><p>ดาวพระศุกร์ขึ้น  ฉะนั้นดาวนั้นท่านจึงเรียกว่า <strong>โอสธิตารกา.</strong>  บทว่า <strong>อภิโท</strong></p><p><strong>อฑฺฆรตฺตสมย</strong>  คือ  ดวงจันทร์ในเวลาเที่ยงคืนตรง.   ด้วยบทนี้ท่านแสดงถึง</p><p>ดวงจันทร์ที่ตั้งอยู่ในสมัยคือในท่ามกลางท้องฟ้า. แม้ในบทว่า <strong>อภิโท  มชฺฌนฺ- </strong></p><p><strong>ติเก</strong>  ดวงอาทิตย์ในเวลาเที่ยงตรง  ก็มีนัยที่เหมือนกัน.  บทว่า  <strong>ตโต  โข</strong>  คือ</p><p>เทวดาเหล่านั้นมีมากกว่า กว่านั้น. อธิบายว่า มีมากและมีมากกว่า.  บทว่า <strong>อาภา</strong></p><p><strong>นานุโภนฺติ</strong>  คือ   สู้แสงพระจันทร์พระอาทิตย์   ไม่ได้.   แสงพระจันทร์และ</p><p>พระอาทิตย์ย่อมส่องแสงสว่างไปด้วยแสงสว่างในตัวของตนเอง.</p><p>           บัดนี้เพราะสกุลุทายี     คิดว่าเราจักถามถึงโลกมีความสุขโดยส่วนเดียว</p><p>จึงนั่งนิ่งลืมคำถาม.  ฉะนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงให้สกุลุทายี  ระลึกถึง</p><p>คำถามได้  จึงตรัสพระดำรัสมีอาทิว่า  <strong>กึ   ปน  อุทายิ  เอกนฺตสุโข โลโก</strong></p><p>ดูก่อนอุทายี  โลกมีความสุขโดยส่วนเดียวมีอยู่หรือ.    ในบทเหล่านั้น    บทว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 639</p><p><strong>อาการวตี</strong> คือ มีเหตุ.  บทว่า  <strong>อญฺตร  วา  ปน  ตโปคุณ</strong>  คุณคือตบะ</p><p>อย่างใดอย่างหนึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสหมายถึง    ลัทธิของอเจลกะ คือ  เว้น</p><p>การดื่มสุรา.   เพราะเหตุไร   สกุลุทายีจึงถามว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    โลกมี</p><p>ความสุขโดยส่วนเดียวมีอยู่หรือ.   นัยว่าสกุลุทายีนั้นได้คิดว่า    แม้เราก็กล่าวว่า</p><p>ตนมีความสุขโดยส่วนเดียว.   อนึ่งเรากล่าวการปฏิบัติเป็นสุขบางเวลา  เป็นทุกข์</p><p>บางเวลา.     แม้ปฏิปทาของตน      ผู้มีความสุขโดยส่วนเดียวก็พึงมีความสุขโดย</p><p>ส่วนเดียว.  กถาของพวกเราเป็นกถาไม่นำสัตว์ออกไป.  ส่วนกถาของพระศาสดา</p><p>เป็นกถานำสัตว์ออกไป    เพราะเหตุนั้นบัดนี้เราจะถามพระศาสดาแล้ว     จึงจะรู้</p><p>เพราะฉะนั้นพระเถระจึงถาม.</p><p>           บทว่า <strong>เอตฺถ  มย อนสฺสาม</strong> คือพวกเราไม่ยินดีในเหตุนี้  เพราะเหตุ</p><p>ไร บริษัทของสกุลุทายิปริพาชกจึงได้กล่าวอย่างนั้น.  นัยว่าบริษัทของสกุลุทายิ</p><p>ปริพาชกเหล่านั้นรู้ว่า    เมื่อก่อนพวกตนตั้งอยู่ในธรรม ๕ ประการ     กระทำ</p><p>กสิณบริกรรมยังตติยฌานให้เกิด   ครั้นฌานยังไม่เสื่อม   ทำกาละแล้วเกิดในชั้น</p><p>สุภกิณหะแต่เมื่อกาลผ่านไปๆ แม้กสิณบริกรรมก็ไม่รู้. แม้ตติยฌานก็ไม่สามารถ</p><p>ให้เกิดได้.   อนึ่งพวกเราเรียนธรรมอันเป็นส่วนเบื้องต้น ๕ ว่า   ปฏิปทามีเหตุ.</p><p>แล้วเรียนตติยฌานว่าโลกมีสุขโดยส่วนเดียว.    เพราะฉะนั้นพวกเขาจึงกล่าว</p><p>อย่างนั้น.  บทว่า  <strong>อุตฺตริตร</strong>  คือสิ่งที่ยิ่งกว่าธรรม ๕  นี้.  ท่านอธิบายว่า  พวก</p><p>เราไม่รู้ปฎิปทาหรือโลกอันเป็นสุขโดยส่วนเดียวยิ่งกว่าตติยฌาน .    บทว่า</p><p><strong>อปฺปสทฺเท  กตฺวา</strong>  คือห้ามปริพาชกเหล่านั้นซึ่งเริ่มจะทำเสียงดังไม่ให้มีเสียง</p><p>โดยเตือนครั้งเดียวเท่านั้น.   ในบทว่า   <strong>สฺจฉิกิริยาเหตุ</strong>เพราะเหตุทำให้แจ้งนี้.</p><p><strong>สัจฉิกิริยา</strong> มี ๒ อย่างคือ    <strong>ปฏิลาภสัจฉิกิริยา</strong>    (การทำให้แจ้งการได้) ๑</p><p><strong>ปัจจักขสัจฉิกิริยา</strong> (การทำให้แจ้งประจักษ์) ๑. ในสัจฉิกิริยา ๒ อย่างนั้น ผู้ยัง </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 640</p><p>ตติยฌานให้เกิดแล้ว    ตติยฌานยังไม่เสื่อม     ทำกาละเกิดเป็นผู้มีอายุและวรรณ</p><p>เสมอเทวดาเหล่านั้น   ในสุภกิณหโลก   นี้ชื่อว่า   <strong>ปฏิลาภสัจฉิกิริยา.</strong>   ผู้ยัง</p><p>จตุตถฌานให้เกิดแล้วไปสู่สุภกิณหโลกด้วยการแสดงฤทธิ์แล้วดำรงอยู่สนทนา</p><p>ปราศรัยกับเทวดาเหล่านั้น   นี้ชื่อว่า  <strong>ปัจจักขสัจฉิกิริยา</strong>  ตติยฌานของสัจ-</p><p>ฉิกิริยาแม้ทั้งสองนั้นชื่อว่าอาการวดีปฏิปทา    ปฏิปทามีเหตุ   ไม่ยังตติยฌานให้</p><p>เกิดก็ไม่สามารถเกิดในสุภกิณหโลกได้   (และ)  ไม่สามารถยังจตุตถฌานให้เกิด</p><p>ได้. สกุลุทายีหมายถึงสัจฉิกิริยาทั้งสองแม้นี้จึงทูลว่าข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เพราะ</p><p>เหตุทำให้แจ้งโลกมีสุขโดยส่วนเดียวนั้นแน่นอน.    บทว่า    <strong>อุทกมณิโก</strong>    คือ</p><p>หม้อน้ำ.  บทว่า.  <strong>อนฺตรายมกาสิ</strong>   บริษัทของสกุลุทายีได้ทำอันตราย  คือได้</p><p>ทำอันตรายโดยที่สกุลุทายีปริพาชกไม่ได้บรรพชา   เพราะอุปนิสัยวิบัติ.</p><p>           ได้ยินว่า  สกุลุทายีปริพาชกนี้ได้บวชในศาสนาของพระกัสสปพุทธเจ้า</p><p>ได้บำเพ็ญสมณธรรม.    ครั้งนั้นภิกษุสหายของเขาคนหนึ่งกล่าวว่า    อาวุโสเขา</p><p>เบื่อในศาสนาจักสึกละ.   ภิกษุนั้นเกิดความโลภในบาตรและจีวรของภิกษุผู้เป็น</p><p>สหายนั้นจึงได้กล่าวถึงคุณของความเป็นคฤหัสถ์.      ภิกษุสหายจึงให้บาตรและ</p><p>จีวรแก่ภิกษุนั้นแล้วก็สึก.   ด้วยกรรมของภิกษุนั้น   บัดนี้จึงเกิดอันตรายต่อการ</p><p>บรรพชาเฉพาะพระพักตร์ของพระผู้มีพระภาคเจ้า.    สูตรก่อนของพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้านั้นเป็นเพียงภาณวารที่เกิน.  สูตรนี้เป็นภาณวารหลัก  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสธรรมโดยแบบแผนเพียงเท่านี้.    การบรรลุมรรคผลไม่</p><p>เกิดแม้ด้วยเทศนาครั้งเดียว.  แต่จักเป็นปัจจัยแก่ภิกษุนั้นในอนาคต  เพราะเหตุ </p><p>นั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงแสดงธรรม.   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเห็นความที่</p><p>ธรรมนั้นจะเป็นปัจจัยในอนาคตเมื่อยังมีพระชนม์อยู่   จึงไม่ทรงแต่งตั้งภิกษุแม้</p><p>รูปหนึ่งไว้ในเอตทัคคะใน<strong>เมตตาวิหารี</strong>  (มีธรรมเป็นเครื่องอยู่คือเมตตา).</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเห็นว่า   ในอนาคตภิกษุนี้จักบวชในศาสนา</p><p>ของเราแล้วจักเป็นผู้เลิศกว่าภิกษุผู้เป็นเมตตาวิหารี.   ภิกษุนั้นเมื่อพระผู้มีพระ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 641</p><p>ภาคเจ้าปรินิพพานแล้ว   บังเกิดในกรุงปาตลีบุตร   ในสมัยของพระเจ้าธรรมา-</p><p>โศกราชบวชแล้ว   ครั้นบวชแล้วได้บรรลุพระอรหัต  มีชื่อว่าพระอัสสคุตตเถระ</p><p>ได้เป็นผู้เลิศแห่งภิกษุผู้เป็นเมตตาวิหารี.     ด้วยอานุภาพแห่งเมตตาของพระ-</p><p>เถระ แม้สัตว์เดียรัจฉานทั้งหลายก็ได้รับเมตตาจิต. พระเถระเป็นอาจารย์สั่งสอน</p><p>ภิกษุสงฆ์ในสกลชมพูทวีป อาศัยอยู่ที่  วัตตนิเสนาสนะ.  ดงประมาณ ๓๐ โยชน์</p><p>ได้เป็นเรือนสำหรับทำความเพียรอย่างเดียว.       พระเถระลาดแผ่นหนังไว้บน</p><p>อากาศแล้วนั่งบนแผ่นหนังนั้นบอกกรรมฐาน.    เมื่อกาลผ่านไปพระเถระไม่ไป</p><p>บิณฑบาต นั่งบอกกรรมฐานอยู่ในวิหาร.    มนุษย์ทั้งหลายไปยังวิหารได้ถวาย</p><p>ทาน.  พระเจ้าธรรมาโศกราชได้สดับคุณของพระเถระ    มีพระประสงค์จะทรง</p><p>เห็น  ได้ทรงส่งคนไปนิมนต์ถึง ๓  ครั้ง.   พระเถระดำริว่า  เราจะให้โอวาทแก่</p><p>ภิกษุสงฆ์  ดังนี้แล้วจึงมิได้ไปแม้แต่ครั้งเดียวด้วยประการฉะนี้.</p><p>                              <em>จบอรรถกถาจูฬสกุลุทายิสูตรที่  ๙ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 642</p><p>                                  <strong>๑๐.  เวขณสสูตร</strong></p><p>                                   <strong>เรื่องเวขณปริพาชก</strong></p><p>           [๓๘๙]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.</p><p>           สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน  อาราม</p><p>ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี  เขตเมืองสาวัตถี  ครั้งนั้นแล  เวขณสปริพาชก</p><p>เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ      ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้วได้ยืนอยู่ ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>                              <strong>เปรียบเทียบวรรณ  ๒  อย่าง</strong></p><p>           [๓๙๐]  เวขณสปริพาชกยืนอยู่  ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้วได้เปล่ง</p><p>อุทานในสำนักพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  นี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง นี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง                      </p><p>ดังนี้.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถามว่า   ดูก่อนกัจจานะ   ท่านทำไมจึงกล่าว</p><p>อย่างนี้ว่า   นี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง   นี้เป็นวรรณอย่างยิ่ง   ดังนี้    ก็วรรณอย่างยิ่ง</p><p>นั้นเป็นไฉน.</p><p>           เว.  ข้าแต่ท่านพระโคดม วรรณใดไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่า  หรือประณีต</p><p>กว่าวรรณนั้นเป็นวรรณอย่างยิ่ง.</p><p>           ภ.  ดูก่อนกัจจานะ   วรรณไหนเล่า    ที่ไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่า    หรือ</p><p>ประณีตกว่า.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  วรรณใด  ไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่าหรือประณีตกว่า</p><p>วรรณนั้นเป็นวรรณอย่างยิ่ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 643</p><p>           [๓๙๑]   ดูก่อนกัจจานะ   ท่านกล่าวแต่เพียงว่า    ข้าแต่ท่านพระโคดม</p><p>วรรณใดไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่า  หรือประณีตกว่า    วรรณนั้นเป็นวรรณอย่างยิ่ง</p><p>ดังนี้     วาจานั้นของท่านพึงขยายออกอย่างยืดยาว      แต่ท่านไม่ชี้วรรณนั้นได้</p><p>ดูก่อนกัจจานะ  เปรียบเหมือนบุรุษพึงกล่าวอย่างนี้ว่า   เราปรารถนารักใคร่นาง</p><p>ชนปทกัลยาณี  ในชนบทนี้   คนทั้งหลายพึงถามเขาอย่างนี้ว่า  พ่อ  นางชนปท-</p><p>กัลยาณีที่พ่อปรารถนารักใคร่นั้นพ่อรู้จักหรือว่า   เป็นนางกษัตริย์    พราหมณี</p><p>แพศย์    หรือศูทร    เมื่อเขาถูกถามดังนี้แล้ว    เขาพึงตอบว่า    หามิได้     คน</p><p>ทั้งหลายพึงถามเขาว่า   พ่อ   นางชนปทกัลยาณีที่พ่อปรารถนารักใคร่นั้น   พ่อ</p><p>จักรู้หรือว่า   นางมีวรรณอย่างนี้    มีโคตรอย่างนี้   เมื่อเขาถูกถามดังนี้แล้ว   เขา</p><p>พึงตอบว่า   หามิได้    คนทั้งหลายพึงถามเขาว่า   พ่อ  นางชนปทกัลยาณีที่พ่อ</p><p>ปรารภรักใคร่นั้น  พ่อรู้จักหรือว่า  สูง  ต่ำ  หรือพอสันทัด   ดำ  ขาว   หรือมี</p><p>ผิวคล้ำ   อยู่ในบ้าน   นิคม    หรือนครโน้น     เมื่อเขาถูกถามดังนี้แล้ว   เขาพึง</p><p>ตอบว่า  หามิได้  คนทั้งหลายพึงกล่าวกะเขาว่า  พ่อ  พ่อปรารถนารักใคร่หญิงที่ </p><p>พ่อไม่รู้จัก   ไม่เคยเห็นนั้นหรือ     เมื่อเขาถูกถามดังนี้แล้ว     เขาพึงตอบว่าถูก</p><p>แล้ว   ดูก่อนกัจจานะ  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  เมื่อเป็นเช่นนี้    คำ</p><p>กล่าวของบุรุษนั้น  ถึงความเป็นคำใช้ไม่ได้  มิใช่หรือ.</p><p>           แน่นอน  พระโคดมผู้เจริญ   เมื่อเป็นเช่นนั้น    คำกล่าวของบุรุษนั้น</p><p>ถึงความเป็นคำใช้ไม่ได้.</p><p>           ดูก่อนกัจจานะ   ข้อนี้ฉันใด  ท่านก็ฉันนั้นแล  กล่าวอยู่แต่ว่า  ข้าแต่</p><p>พระโคดม  วรรณใดไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่า    หรือประณีตกว่า    วรรณนั้นเป็น</p><p>วรรณอย่างยิ่ง  ดังนี้   แต่ไม่ชี้วรรณนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 644</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   เปรียบเหมือนแก้วไพฑูรย์อันงาม  เกิดเองอย่าง</p><p>บริสุทธิ์  ๘ เหลี่ยม  นายช่างเจียระไนดีแล้ว    เขาวางไว้ที่ผ้ากัมพลแดงย่อมสว่าง</p><p>ไสวส่องแสงเรื่องอยู่ฉันใด  ตัวตนก็ฉันนั้น  เมื่อตายไป   ย่อมเป็นของมีวรรณ</p><p>ไม่มีโรค.</p><p>           [๓๙๒]  ดูก่อนกัจจานะ   ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    แก้ว-</p><p>ไพฑูรย์อันงามเกิดเองอย่างบริสุทธิ์  ๘ เหลี่ยม  นายช่างเจียระไนดีแล้ว   เขาวาง</p><p>ไว้ที่ผ้ากัมพลแดง  ย่อมสว่างไสวส่องแสงเรื่องอยู่  ๑   แมลงหิ่งห้อยในเวลาเดือน</p><p>มืดในราตรี ๑    บรรดาวรรณทั้งสองนี้   วรรณไหนจะงามกว่าและประณีตกว่า</p><p>กัน.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    บรรดาวรรณทั้งสองนี้    แมลงหิ่งห้อยในเวลา</p><p>เดือนมืดในราตรีนี้   งามกว่าด้วย  ประณีตกว่าด้วย.</p><p>           [๓๙๓]  ดูก่อนกัจจานะ  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน แมลง</p><p>หิ่งห้อยในเวลาเดือนมืดในราตรี ๑    ประทีปน้ำมันในเวลาเดือนมืดในราตรี ๑</p><p>บรรดาวรรณทั้งสองนี้  วรรณไหนจะงามกว่าและประณีตกว่ากัน.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม   บรรดาวรรณทั้งสองนี้    ประทีปน้ำมันในเวลา</p><p>เดือนมืดในราตรีนี้   งามกว่าด้วย  ประณีตกว่าด้วย.</p><p>           [๓๙๔]  ดูก่อนกัจจานะ  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ประทีป</p><p>น้ำมันในเวลาเดือนมืดในราตรี ๑    กองไฟใหญ่ในเวลาเดือนมืดในราตรี  ๑</p><p>บรรดาวรรณทั้งสองนี้   วรรณไหนจะงามกว่าและประณีตกว่ากัน.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม    บรรดาวรรณทั้งสองนี้      กองไฟใหญ่ในเวลา</p><p>เดือนมืดในราตรีนี้   งามกว่าด้วย  ประณีตกว่าด้วย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 645</p><p>           [๓๙๕]  ดูก่อนกัจจานะ  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  กองไฟ</p><p>ใหญ่เวลาเดือนมืดในราตรี ๑  ดาวพระศุกร์ในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ</p><p>ในเวลาใกล้รุ่งแห่งราตรี ๑  บรรดาวรรณทั้ง ๒  นี้    วรรณทั้ง ๒ นี้วรรณไหน</p><p>จะงามกว่าและประณีตกว่ากัน.                       </p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม  บรรดาวรรณทั้งสองนี้   ดาวพระศุกร์ในอากาศ</p><p>อันกระจ่างปราศจากเมฆ   ในเวลาใกล้รุ่งแห่งราตรีนี้    งามกว่าด้วย    ประณีต</p><p>กว่าด้วย.</p><p>           [๓๙๖]  ดูก่อนกัจจานะ    ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    ดาว</p><p>พระศุกร์ในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ   ในเวลาใกล้รุ่งแห่งราตรี  ๑   ดวง- </p><p>จันทร์ในเวลาเทียงคืนตรง     ในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆในวันอุโบสถที่</p><p>๑๕ ค่ำ [เพ็ญกลางเดือน] ๑ บรรดาวรรณทั้งสองนี้    วรรณไหนจะงามกว่าและ</p><p>ประณีตกว่ากัน.</p><p>           ข้าแต่ท่านพระโคดม      บรรดาวรรณทั้งสองนี้       ดวงจันทร์ในเวลา</p><p>เที่ยงคืนตรง   ในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ  ในวันอุโบสถที่ ๑๕  ค่ำ นี้งาม</p><p>กว่าด้วย  ประณีตกว่าด้วย.</p><p>           [๓๙๗]  ดูก่อนกัจจานะ ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ดวงจันทร์</p><p>ในเวลาเที่ยงคืนตรง ในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ ในวันอุโบสถที่ ๑๕ ค่ำ</p><p>๑  ดวงอาทิตย์ในเวลาเที่ยงตรง ในอากาศอันกระจ่าง  ปราศจากเมฆในสรทสมัย</p><p>เดือนท้ายฤดูฝน ๑  บรรดาวรรณทั้งสองนี้    วรรณไหนจะงามกว่าและประณีต</p><p>กว่ากัน.</p><p>           ข้าแต่พระโคดม  บรรดาวรรณทั้งสองนี้   ดวงอาทิตย์ในเวลาเที่ยงตรง</p><p>ในอากาศอันกระจ่างปราศจากเมฆ  ในสรทสมัยเดือนท้ายฤดูฝนนี้    งามกว่าด้วย</p><p>ประณีตกว่าด้วย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 646</p><p>           [๓๙๘]    ดูก่อนกัจจานะ   เทวดาเหล่าใดย่อมสู้แสงพระจันทร์และแสง</p><p>พระอาทิตย์ไม่ได้   เทวดาเหล่านั้นมีมากยิ่งกว่าเทวดาพวกที่สู้แสงพระจันทร์</p><p>และแสงพระอาทิตย์ได้   เรารู้เรื่องเช่นนั้นดีอยู่     ถึงกระนั้น      เราก็ไม่กล่าวว่า</p><p>วรรณใดไม่มีวรรณอื่นยิ่งกว่า  หรือประณีตกว่า  เมื่อเป็นเช่นนั้น   ท่านก็ชื่อว่า</p><p>กล่าวอยู่ว่า    วรรณใดเลวกว่าและเศร้าหมองกว่าแมลงหิ่งห้อย    วรรณนั้นเป็น</p><p>วรรณอย่างยิ่ง   ดังนี้    แต่ท่านไม่ชี้วรรณนั้นเท่านั้น.</p><p>           ดูก่อนกัจจานะ  กามคุณ ๕ เหล่านี้  กามคุณ ๕ เป็นไฉน  คือ  รูปที่</p><p>พึงรู้แจ้งด้วยจักษุ  น่าปรารถนา   น่าใคร่   น่าพอใจ   น่ารัก   เกี่ยวด้วยกามเป็น</p><p>ที่ตั้งแห่งความกำหนัด  เสียงที่พึงรู้แจ้งด้วยโสตะ. . .กลิ่นที่พึงรู้แจ้งด้วยฆานะ. . .</p><p>รสที่พึงรู้แจ้งด้วยชิวหา. . .โผฏฐัพพะที่พึงรู้แจ้งด้วยกาย   น่าปรารถนา   น่าใคร่</p><p>น่าพอใจ   น่ารัก   เกี่ยวด้วยกาม   เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด.</p><p>           ดูก่อนกัจจานะ   กามคุณ  ๕  เหล่านี้แล  ความสุขโสมนัสอันใด  อาศัย</p><p>กามคุณ ๕  เหล่านั้นเกิดขึ้น   ความสุขโสมนัสนี้เรากล่าวว่า   กามสุข  [สุขเกิดแต่</p><p>กาม]  ด้วยประการฉะนี้   เป็นอันเรากล่าวกามสุขว่าเลิศกว่ากามทั้งหลาย   กล่าว</p><p>สุขอันเป็นที่สุดของกาม<sup>๑</sup>  ว่าเลิศกว่ากามสุข  ในความสุขอันเป็นที่สุขของกามนั้น</p><p>เรากล่าวว่าเป็นเลิศ.</p><p>                        <strong>สรรเสริญสุขอันเป็นที่สุดของกาม</strong></p><p>           [๓๙๙]   เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้แล้ว     เวขณสปริพาชกได้</p><p>กราบทูลว่า   ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ  ข้อที่พระโคดมผู้เจริญตรัสกามสุขว่าเลิศ</p><p>กว่ากามทั้งหลาย  ตรัสความสุขอันเป็นที่สุดของกามว่าเลิศกว่ากามสุข   ในความ</p><p>สุขอันเป็นที่สุดของกามนั้นตรัสว่าเป็นเลิศนี้   ตรัสดีน่าอัศจรรย์นัก ไม่เคยมีมา.</p><p>  ๑.  หมายเอานิพพาน  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 647</p><p>           ดูก่อนกัจจานะ  ข้อที่ว่ากามก็ดี    กามสุขก็ดี   สุขอันเป็นที่สุดของการ</p><p>ก็ดี  นี้ยากที่ท่านผู้มีความเห็นเป็นอย่างอื่น  มีความพอใจเป็นอย่างอื่น    มีความ</p><p>ชอบใจเป็นอย่างอื่น  มีความประกอบเนื้อความเป็นประการอื่น   มีลัทธิอาจารย์</p><p>เป็นประการอื่นจะพึงรู้ได้    ดูก่อนกัจจานะ    ภิกษุเหล่าใดเป็นอรหันตขีณาสพ</p><p>อยู่จบพรหมจรรย์  มีกรณียะได้ทำเสร็จแล้ว  มีภาระอันปลงลงแล้ว   มีประโยชน์</p><p>ของตนอันถึงแล้วตามลำดับ   มีสังโยชน์ในภพสิ้นรอบแล้ว   หลุดพ้นแล้วเพราะ</p><p>รู้โดยชอบ   ภิกษุเหล่านั้นแล   จะพึงรู้ข้อที่ว่า   กาม   กามสุข   หรือสุขอันเป็น</p><p>ที่สุดของกามนี้ได้.</p><p>           [๔๐๐]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว      เวขณสปริพาชก</p><p>โกรธ   ขัดใจ  เมื่อจะด่าว่าติเตียนพระผู้มีพระภาคเจ้าคิดว่า   เราจักให้พระสมณ-</p><p>โคดมได้รับความเสียหาย   ดังนี้   จึงได้กราบทูลว่า   ก็เมื่อเป็นเช่นนั้น   สมณ-</p><p>พราหมณ์บางพวกในโลกนี้     ไม่รู้เงื่อนเบื้องต้น      ไม่รู้เงื่อนเบื้องปลาย  แต่</p><p>ปฏิญาณอยู่ว่า    เรารู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว     พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว     กิจที่ควรทำ</p><p>ทำเสร็จแล้ว    กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มีดังนี้   ภาษิตของสมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้น  ถึงความเป็นคำน่าหัวเราะทีเดียว  ถึงความเป็นคำต่ำช้าอย่างเดียว  ถึง</p><p>ความเป็นคำเปล่า   ถึงความเป็นคำเหลวไหลแท้ ๆ.</p><p>           [๔๐๑]  ดูก่อนกัจจานะ สมณพราหมณ์เหล่าใด <strong>เมื่อไม่รู้เงื่อนเบื้อง</strong></p><p><strong>ต้น    เมื่อไม่รู้เงื่อนเบื้องปลาย</strong>     มาปฏิญาณว่า    เรารู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว</p><p>พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว    กิจที่ควรทำ   ทำเสร็จแล้ว   กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่าง</p><p>นี้มิได้มี   ดังนี้    สมณพราหมณ์เหล่านั้นควรถูกข่มขี่สมกับเหตุ   ดูก่อนกัจจานะ</p><p>ก็แต่ว่าเงื่อนเบื้องต้นจงงดไว้เถิด    เงื้อนเบื้องปลายจงงดไว้เถิด   บุรุษผู้รู้ความ</p><p>ไม่เป็นคนโออวด    ไม่มีมายา    เป็นคนชื่อตรง    ขอจงมาเถิด    เราจะสั่งสอน </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 648</p><p>เราจะแสดงธรรม   เมื่อปฏิบัติตามคำที่เราสอนแล้ว   ไม่นานก็รู้จักเอง   จักเห็น</p><p>เอง   ได้ยินว่า   การที่จะหลุดพ้นไปได้โดยชอบจากเครื่องผูก   คือ   เครื่องผูก   </p><p>คืออวิชชา  ก็เป็นอย่างนั้น.</p><p>           ดูก่อนกัจจานะ   เปรียบเหมือนเด็กอ่อนยังนอนหงาย   จะพึงถูกเขาผูก</p><p>ไว้ด้วยเครื่องผูกที่ข้อเท้าทั้งสอง  ที่ข้อมือทั้งสอง  ที่คอหนึ่ง  เป็นห้าแห่ง  เครื่อง</p><p>ผูกเหล่านั้น จะพึงหลุดไปเพราะเด็กนั้นถึงความแก่กล้าแห่งอินทรีย์ทั้งหลาย   เขา</p><p>พึงรู้ว่าเป็นผู้พ้น    และเครื่องผูกก็ไม่มี   ฉันใด   กัจจานะ   บุรุษผู้รู้ความก็ฉัน</p><p>นั้นแล   เป็นคนไม่โอ้อวด   ไม่มีมายา   เป็นคนซื่อตรง   ขอจงมาเถิด   เราจัก</p><p>สั่งสอน   เราจักแสดงธรรม    เมื่อปฏิบัติได้ตามคำที่เราสอนแล้ว    ไม่นานนักก็</p><p>จักรู้เอง   จักเห็นเอง   ได้ยินว่า   การที่จะหลุดพ้นไปได้โดยชอบจากเครื่องผูก</p><p>คือเครื่องผูกคืออวิชชา   ก็เป็นอย่างนั้น.</p><p>                     <strong>เวขณสปริพาชกแสดงตนเป็นอุบาสก</strong></p><p>           [๔๐๒]   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว   เวขณสปริพาชกได้</p><p>กราบทูลว่า    ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ    ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก    ข้าแต่</p><p>พระโคดมผู้เจริญ      ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก    เปรียบเหมือนบุคคลหงาย</p><p>ของที่คว่ำ    เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่คนหลงทาง  หรือตามประทีปในที่มืด</p><p>ด้วยหวังว่าผู้มีจักษุจักเห็นรูปดังนี้ฉันใด    พระองค์ทรงประกาศธรรมโดยอเนก</p><p>ปริยายฉันนั้นเหมือนกัน   ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ   ข้าพระองค์นี้ขอถึงพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้า   พระธรรม   และพระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นสรณะ  ขอพระโคดมผู้เจริญ</p><p>ทรงจำข้าพระองค์ว่าเป็นอุบาสก   ผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต  ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป.</p><p>                                          <em>จบเวขณสสูตรที่  ๑๐</em></p><p>                                        <strong>จบปริพพาชกวรรคที่  ๒</strong>  </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 649</p><p>                     <strong>๑๐.  อรรถกถาเวขณสสูตร</strong> </p><p>           <strong>เวขณสสูตร</strong>   มีบทเริ่มต้นว่า   <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>  ข้าพเจ้าได้สดับมา</p><p>อย่างนี้.                                                       </p><p>           ในบรรดาบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>เวขณโส</strong>   ได้ยินว่าเวขณสปริพาชกนี้ </p><p>เป็นอาจารย์ของสกุลุทายีปริพพาชก.  เวขณสปริพาชกนั้นได้ยินว่า   สกุลุทายี</p><p>ปริพาชก   แพ้ปัญหามีวรรณอย่างยิ่งจึงคิดว่า   สกุลุทายีนั้นเราให้เรียนเป็นอย่าง</p><p>ดีแล้ว   แม้สกุลุทายีก็เรียนได้ดี   เขาแพ้ได้อย่างไรหนอ      เอาละ   เราจะไปเอง</p><p>ทูลถามปัญหามีวรรณยิ่งกะพระสมณโคดมแล้วจักรู้ได้. จึงไปกรุงสาวัตถีประมาณ</p><p>๔๕ โยชน์จากกรุงราชคฤห์   แล้วเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ  ยืน</p><p>เปล่งอุทานในสำนักของพระผู้มีพระภาคเจ้า.  ในบทนั้นพึงทราบโดยนัยดังกล่าว</p><p>แล้ว    เช่นกับสูตรก่อนนั่นแหละ.    เพราะเหตุไร    พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรง</p><p>เริ่มว่า   <strong>ปญฺจ  โข   อิเม</strong>   กามคุณ  ๕ เหล่านี้.   คนบางคนแม้ครองเรือนก็เป็น</p><p>ผู้หนักในกามน้อมไปในกาม.    บางคนเป็นผู้หนักโนเนกขัมมะน้อมไปในเนก-</p><p>ขัมมะ   อนึ่ง   บางคนเป็นบรรพชิต   เป็นผู้หนักในกามน้อมไปในกาม.   บาง</p><p>คนเป็นผู้หนักในเนกขัมมะ  น้อมไปในเนกขัมมะ.  บุคคลนี้ชื่อว่า เป็นผู้หนักใน</p><p>กาม  บุคคลนั้นเมื่อเขากล่าวกถานี้จักกำหนดควานที่ตนน้อมไปในกาม   เทศนา</p><p>นี้จักเป็นที่สบายของบุคคลนั้น    เพราะเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงเริ่ม</p><p>เทศนานี้.   บทว่า  <strong>กามคฺคสุข</strong>  สุขอันเป็นที่สุดของกาม  ท่านประสงค์เอา</p><p>นิพพาน.  บทว่า   <strong>ปาปิโต   ภวิสฺสติ</strong>   จักให้พระสมณโคดมได้รับความเสีย</p><p>หาย   คือจักให้ถึงความไม่รู้.   บทว่า  <strong>ลามกเย  สมฺปชฺชติ</strong>  ถึงความเป็น</p><p>ธรรมต่ำช้า  คือ  ถึงความเป็นธรรมเพียงคำพูดอันไร้ประโยชน์นั่นเอง.  บทว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 650</p><p><strong>ติฏฺตุ  ปุพฺพนฺโต  ติฏฺตุ  อปรนฺโต </strong> เงื่อนเบื้องต้น  จงงดไว้เถิด  เงื่อน</p><p>เบื้องปลายจงงดไว้เถิด.   เพราะบุพเพนิวาสญาณอันสมควรแก่กถาในอดีตของ</p><p>ท่านไม่มี.    ทิพจักขุญาณอันสมควรแก่กถาในอนาคตก็ไม่มี.    ฉะนั้นพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าจึงตรัสว่า แม้ทั้งสองอย่างนั้นก็จงลดไว้เถิด . บทว่า สุตฺตพนฺธเนหิ</p><p>คือด้วยเครื่องผูกทำด้วยด้าย      คือเขาผูกด้ายไว้ที่มือเท้าและที่คอเพื่อดูแลทารก</p><p>นั้น .   เครื่องผูกนี้ท่านหมายถึงด้ายนั้น.   แต่ครั้นเป็นผู้ใหญ่   เครื่องผูกเหล่านั้น</p><p>เปื่อยจะหลุดไปเอง  หรือตัดออกไป.  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงบทนี้ด้วย</p><p>บทว่า  <strong>เอวเมว  โข</strong>  ดังนี้.  การไม่รู้ที่สุดเบื้องต้นแห่งอวิชชา  ดุจกาลที่เด็ก</p><p>อ่อนไม่รู้เครื่องผูกทำด้วยด้ายฉะนั้น.     เพราะไม่สามารถรู้ที่สุดแห่งอวิชชาได้.</p><p>แต่การรู้ว่า  ความพ้นแห่งเครื่องผูกคืออวิชชา  ด้วยอรหัตมรรค   เช่นกับการรู้</p><p>ในเวลาพ้น.  บทที่เหลือในที่ทั้งปวง   ง่ายทั้งนั้นด้วยประการฉะนี้.       </p><p>        </p><p>                                 <em>จบอรรถกถาเวขณสสูตรที่  ๑๐</em>                                </p><p>                                    <strong>จบปริพาชกวรรคที่  ๓</strong></p><p>           <strong>รวมพระสูตรในวรรคนี้มี ๑๐ สูตร  คือ</strong>                      </p><p>           ๑.  จูฬวัจฉโคตตสูตร         ๒.   อัคคิวัจฉโคตตสูตร</p><p>           ๓.   มหาวัจฉโคตตสูตร      ๔.   ทีฆนขสูตร     </p><p>           ๕.  มาคัณฑิยสูตร               ๖.   สันทกสูตร</p><p>           ๗.  มหาสกุลุทายิสูตร         ๘.  สมณมุณฑิกสูตร</p><p>           ๙.  จูฬสกุลุทายิสูตร            ๑๐. เวขณสสูตร</p>
</p>
</body>
</html>