<!DOCTYPE html>
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml">
<head>
    <title></title>
    <link href="css/default.css" rel="stylesheet" />
    <style>
        #myBtn {
            display: none;
            position: fixed;
            bottom: 20px;
            right: 30px;
            z-index: 99;
            border: none;
            outline: none;
            background-color: darkcyan;
            color: white;
            cursor: pointer;
            padding: 15px;
            border-radius: 10px;
        }

            #myBtn:hover {
                background-color: #555;
    </style>
    <script>

        window.onscroll = function () { scrollFunction() };

        function scrollFunction() {
            if (document.body.scrollTop > 20 || document.documentElement.scrollTop > 20) {
                document.getElementById("myBtn").style.display = "block";
            } else {
                document.getElementById("myBtn").style.display = "none";
            }
        }

        // When the user clicks on the button, scroll to the top of the document
        function topFunction() {
            document.body.scrollTop = 0;
            document.documentElement.scrollTop = 0;
        }
    </script>
</head>

<body>
    <button onclick="topFunction()" id="myBtn" title="Go to top">Top</button>
    <a href="http://www.buddhadham.net/index.html">ไปหน้าแรก</a>
    <h1></h1>
    <p>
<p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 1</p><p>                                   <strong>พระสุตตันตปิฎก</strong></p><p>                            <strong>ทีฆนิกาย  สีลขันธวรรค</strong>  </p><p>                                          <strong>เล่มที่  ๑</strong></p><p>  <strong>ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น</strong></p><p>                                 <strong>๑.  พรหมชาลสูตร</strong> </p><p>                                      <strong>เรื่องทิฏฐิ  ๖๒</strong> </p><p>                       <strong>(๑)    ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้</strong></p><p>           สมัยหนึ่ง    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    เสด็จดำเนินทางไกลระหว่าง</p><p><strong>กรุงราชคฤห์</strong> และ  <strong>เมืองนาลันทา</strong>  พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ประมาณ</p><p>๕๐๐  รูป.   แม้  <strong>สุปปิยปริพาชก</strong>  ก็เดินทางไกลระหว่าง   <strong>กรุงราชคฤห์</strong></p><p>และ    <strong>เมืองนาลันทา</strong>      พร้อมด้วยพรหมทัตตมาณพผู้เป็นอันเตวาสิก.</p><p>ได้ยินว่า    ในระหว่างทางนั้น    <strong>สุปปิยปริพาชก</strong>    กล่าวติพระพุทธเจ้า</p><p>ติพระธรรม    ติพระสงฆ์     โดยอเนกปริยาย.    ส่วน<strong>พรหมทัตตมาณพ</strong></p><p>อันเตวาสิกของ<strong>สุปปิยปริพชก</strong>    กล่าวชมพระพุทธเจ้า     ชมพระธรรม</p><p>ชมพระสงฆ์   โดยอเนกปริยาย.     อาจารย์และอันเตวาสิกทั้งสองนั้น    มี</p><p>ถ้อยคำเป็นข้าศึกแก่กันและกันโดยตรงฉะนี้    เดินตาม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>และภิกษุสงฆ์ไปข้างหลัง ๆ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 2</p><p>           ลำดับนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  เสด็จเข้าประทับพักแรมราตรีหนึ่ง  </p><p>ณ พระตำนักหลวงใน<strong>พระราชอุทยานอัมพลัฏฐิกา</strong>    พร้อมด้วยภิกษุ</p><p>สงฆ์.  แม้<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>ก็ได้เข้าพักแรมราตรีหนึ่ง   ใกล้พระตำหนักหลวง</p><p>ใน<strong>พระราชอุทยานอัมพลัฏฐิกา</strong>   กับ<strong>พรหมทัตตมาณพ</strong>ผู้เป็นอันเตวาสิก.</p><p>ได้ยินว่า  แม้ ณ ที่นั้น  <strong>สุปปิยปริพาชก</strong>ก็ยังกล่าวติพระพุทธเจ้า    ติพระ</p><p>ธรรม    ติพระสงฆ์     โดยอเนกปริยาย.      ส่วน<strong>พรหมทัตตมาณพ</strong></p><p>อันเตวาสิกของ<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>   คงกล่าวชมพระพุทธเจ้า   ชมพระธรรม</p><p>ชมพระสงฆ์   โดยอเนกปริยาย.     อาจารย์และอันเตวาสิกทั้งสองนั้น    มี</p><p>ถ้อยคำเป็นข้าศึกแก่กันและกันโดยตรงฉะนี้      เดินตามพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>และภิกษุสงฆ์ไปข้างหลัง ๆ. </p><p>           ครั้งนั้น      ภิกษุหลายรูปลุกขึ้นในเวลาใกล้รุ่ง    นั่งประชุมกัน ณ</p><p>โรงกลม  สนทนากันว่า  ท่านทั้งหลาย   เท่าที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้รู้ผู้เห็น</p><p>เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น   ทรงทราบความที่หมู่สัตว์มี</p><p>อัธยาศัยต่าง ๆ  กันได้เป็นอย่างดีนี้     น่าอัศจรรย์    ไม่เคยมี   ความจริง</p><p><strong>สุปปิยปริพาชก</strong>ผู้นี้   กล่าวติพระพุทธเจ้า  ติพระธรรม  ติพระสงฆ์  โดย</p><p>อเนกปริยาย    ส่วน<strong>พรหมทัตตมาณพ</strong>    อันเตวาสิกของ<strong>สุปปิยปริพาชก</strong></p><p>กล่าวชมพระพุทธเจ้า    ชมพระธรรม    ชมพระสงฆ์    โดยอเนกปริยาย</p><p>อาจารย์และอันเตวาสิกทั้งสองนี้   มีถ้อยคำเป็นข้าศึกแก่กันและกันโดยตรง</p><p>ฉะนี้   เดินตามพระผู้มีพระภาคและภิกษุสงฆ์ไปข้างหลัง ๆ.</p><p>           ลำดับนั้น      <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทราบคำสนทนาของภิกษุ</p><p>เหล่านั้นแล้ว      เสด็จไปยังโรงกลมประทับนั่ง  ณ  อาสนะที่เขาจัดถวาย.</p><p>ครั้นประทับนั่งแล้ว  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถามภิกษุทั้งหลายว่า  ดูก่อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 3</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  บัดนี้  เธอทั้งหลายนั่งประชุมสนทนากันถึงเรื่องอะไร  และ</p><p>เรื่องอะไรที่พวกเธอพูดค้างไว้.     เมื่อตรัสอย่างนี้แล้ว      ภิกษุเหล่านั้นได้  </p><p>กราบทูล<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ดังนี้ว่า พระเจ้าข้า ณ ที่นี้เมื่อพวกข้าพระองค์</p><p>ลุกขึ้นในเวลาใกล้รุ่ง    นั่งประชุมกันอยู่ที่โรงกลม   สนทนากันว่า    ท่าน</p><p>ทั้งหลาย        เท่าที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้รู้ผู้เห็นเป็นพระอรหันตสัมมา-</p><p>สัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น  ทรงทราบความที่หมู่สัตว์มีอัธยาศัยต่าง ๆ กันได้</p><p>เป็นอย่างดีนี้     น่าอัศจรรย์    ไม่เคยมี    ความจริง    <strong>สุปปิยปริพาชก</strong>ผู้นี้ </p><p>กล่าวติพระพุทธเจ้า     ติพระธรรม    หรือติพระสงฆ์    โดยอเนกปริยาย</p><p>ส่วน<strong>พรหมทัตตมาณพ</strong>อันเตวาสิกของ<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>      กล่าวชมพระ</p><p>พุทธเจ้า   ชมพระธรรม    หรือชมพระสงฆ์    โดยอเนกปริยาย    อาจารย์</p><p>และอันเตวาสิกทั้งสองนี้        มีถ้อยคำเป็นข้าศึกแก่กันและกันโดยตรงฉะนี้</p><p>เดินตาม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>และภิกษุสงฆ์ไปข้างหลัง ๆ  พระเจ้าข้า  เรื่อง</p><p>นี้แล  ที่พวกข้าพระองค์พูดค้างไว้  พอดีพระองค์เสด็จมาถึง </p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ตรัสว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    คนเหล่าอื่น</p><p>จะพึงกล่าวติเรา  ติพระธรรม  หรือติพระสงฆ์    ก็ตาม    เธอทั้งหลายไม่</p><p>ควรทำความอาฆาต  โทมนัส  แค้นใจในคนเหล่านั้น.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>คนเหล่าอื่นพึงกล่าวติเรา  ติพระธรรม ติพระสงฆ์  ก็ตาม   ถ้าเธอทั้งหลาย</p><p>จักขุ่นเคือง  หรือจักน้อยใจในคนเหล่านั้น    ด้วยเหตุนั้น   อันตรายพึงมี</p><p>แก่เธอทั้งหลายนี่แหละ.       ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      คนเหล่าอื่นพึงกล่าว</p><p>ติเรา   ติพระธรรม   หรือติพระสงฆ์   ก็ตาม    ถ้าเธอทั้งหลายจักขุ่นเคือง</p><p>หรือจักน้อยใจในคนเหล่านั้น  เธอทั้งหลายพึงรู้คำที่เป็นสุภาษิต    ของคน</p><p>เหล่าอื่นได้ละหรือ.    ภิกษุทั้งหลายกราบทูลว่า   ข้อนั้นหามิได้พระเจ้าข้า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 4</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    คนเหล่าอื่นพึงกล่าว  </p><p>ติเรา  ติพระธรรม  หรือติพระสงฆ์  ก็ตาม  ในคำที่เขากล่าวตินั้น   คำที่</p><p>ไม่จริง     เธอทั้งหลายควรแก้ให้เห็นโดยความไม่เป็นจริงว่า     นั่นไม่จริง</p><p>แม้เพราะเหตุนี้    นั่นไม่แท้แม้เพราะเหตุนี้   แม้ข้อนั่นก็ไม่มีในเราทั้งหลาย</p><p>และในเราทั้งหลายก็ไม่มีข้อนั้น.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  คนเหล่าอื่นพึงกล่าวชมเรา   ชมพระธรรม</strong></p><p><strong>หรือชมพระสงฆ์     ก็ตาม     เธอทั้งหลายไม่ควรทำความเพลิดเพลิน</strong></p><p><strong>ดีใจ  เบิกบานใจในคำชมนั้น.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     คนเหล่าอื่น</strong></p><p><strong>พึงกล่าวชมเรา   ชมพระธรรม หรือชมพระสงฆ์ก็ตาม ถ้าเธอทั้งหลาย</strong></p><p><strong>จักเพลิดเพลิน  ดีใจ  เบิกบานใจในคำชมนั้น  ด้วยเหตุนั้น  อันตราย</strong></p><p><strong>พึงมีแก่เธอทั้งหลายนี่แหละ.</strong></p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     คนเหล่าอื่นพึงกล่าวชมเรา    ชมพระธรรม</p><p>หรือชมพระสงฆ์ก็ตาม   ในคำที่เขากล่าวชมนั้น   คำที่จริง   เธอทั้งหลาย</p><p>ควรปฏิญาณให้เห็นโดยความเป็นจริงว่า   นั่นจริงแม้เพราะเหตุนี้     แม้ข้อ</p><p>นั่นก็มีในเราทั้งหลาย  และในเราทั้งหลายก็มีข้อนั้น.</p><p>                                         <strong>จุลศีล</strong> </p><p>           <strong>(๒)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็เมื่อปุถุชนกล่าวชมตถาคต    พึง</strong></p><p><strong>กล่าวด้วยประการ  นั่นมีประมาณน้อยนัก  ยังต่ำนัก   เป็นเพียงศีล.</strong></p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็ข้อที่ปุถุชนกล่าวชมตถาคต. . .   เพียงศีลนั้นเป็น</p><p>ไฉน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 5</p><p>           <strong>(๓)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   อีกอย่างหนึ่ง   เมื่อปุถุชนกล่าวชม  </strong></p><p><strong>ตถาคต   พึงกล่าวชมอย่างนี้ว่า</strong> </p><p>                  ๑.   พระสมณโคดม  ละการฆ่าสัตว์  เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์</p><p>วางทัณฑะ   วางสาตรา    มีความละอาย    มีความเอ็นดู     มีความกรุณา</p><p>หวังประโยชน์เกื้อกูลแก่สัตว์ทั้งปวงอยู่.</p><p>                  ๒.   พระสมณโคดม  ละการลักทรัพย์    เว้นขาดจากการลัก</p><p>ทรัพย์   รับแต่ของที่เขาให้   ต้องการแต่ของที่เขาให้   ไม่ประพฤติตนเป็น</p><p>ขโมย  เป็นคนสะอาดอยู่.</p><p>                  ๓.   พระสมณโคดม        ละกรรมเป็นข้าศึกแก่พรหมจรรย์</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์    ประพฤติห่างไกลเว้นจากเมถุน   ซึ่งเป็นเรื่องของ</p><p>ชาวบ้าน.</p><p>           <strong>(๔)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    อีกอย่างหนึ่ง     เมื่อปุถุชนกล่าว</strong></p><p><strong>ชมตถาคต   พึงกล่าวชมอย่างนี้ว่า</strong></p><p>                  ๔.  พระสมณโคดม  ละการพูดเท็จ  เว้นขาดจากการพูดเท็จ</p><p>พูดคำจริง    ดำรงคำสัตย์   มีถ้อยคำเป็นหลักฐาน   ควรเชื่อ    ไม่พูดลวง</p><p>โลก.</p><p>                  ๕.   พระสมณโคดม  ละคำส่อเสียด  เว้นขาดจากคำส่อเสียด</p><p>ฟังจากข้างนี้แล้วไม่บอกข้างโน้น     เพื่อให้คนหมู่นี้แตกกัน    หรือฟังจาก</p><p>ข้างโน้นแล้วไม่บอกข้างนี้    เพื่อให้คนหมู่โน้นแตกกัน   สมานคนที่แตกกัน</p><p>แล้วบ้าง    ส่งเสริมคนที่พร้อมเพรียงกันแล้วบ้าง    ชอบคนที่พร้อมเพรียง</p><p>กัน    ยินดีในคนที่พร้อมเพรียงกัน    เพลิดเพลินในคนที่พร้อมเพรียงกัน</p><p>กล่าวแต่คำที่ทำให้คนพร้อมเพรียงกัน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 6</p><p>                  ๖.   พระสมณโคดม     ละคำหยาบ    เว้นขาดจากคำหยาบ  </p><p>กล่าวแต่คำที่ไม่มีโทษ     เพราะหู    ชวนให้รัก     จับใจ    เป็นคำของ</p><p>ชาวเมือง  คนโดยมากรักใคร่   ชอบใจ.</p><p>                  ๗.  พระสมณโคดม  ละคำเพ้อเจ้อ   เว้นขาดจากคำเพ้อเจ้อ</p><p>พูดถูกกาล   พูดคำจริง  พูดอิงอรรถ  พูดอิงธรรม  พูดอิงวินัย   พูดคำมี</p><p>หลักฐาน     มีที่อ้าง    มีที่กำหนด    ประกอบด้วยประโยชน์     โดยกาล</p><p>อันควร.</p><p>           (๕)   ๘.  พระสมณโคดม        เว้นขาดจากการพรากพืชคามและ</p><p>ภูตคาม.</p><p>           (๖)    ๙.  พระสมณโคดม    ฉันอาหารหนเดียว    เว้นการฉันใน</p><p>ราตรี  งดการฉันในเวลาวิกาล.</p><p>                 ๑๐.  พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการฟ้อนรำขับร้องประโคม</p><p>ดนตรี  และดูการเล่นอันเป็นข้าศึก.</p><p>                 ๑๑.  พระสมณโคดม   เว้นขาดจากการทัดทรงประดับตกแต่ง</p><p>ร่างกาย   ด้วยดอกไม้ของหอม   และเครื่องประเทืองผิว    ซึ่งเป็นฐานแห่ง</p><p>การแต่งตัว.</p><p>                 ๑๒.   พระสมณโคดม    เว้นขาดจากที่นอนที่นั่งสูง     และที่</p><p>นอนที่นั่งใหญ่.</p><p>                 ๑๓.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการรับทองและเงิน.</p><p>           (๗) ๑๔.  พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการรับธัญญชาติดิบ.</p><p>                  ๑๕.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการรับเนื้อดิบ.</p><p>                  ๑๖.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการรับสตรีและเด็กหญิง.</p><p>                  ๑๗.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการรับทาสีและทาส. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 7</p><p>                  ๑๘.   พระสมณโคดม   เว้นขาดจากการรับแพะและแกะ.  </p><p>                  ๑๙.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการรับไก่และสุกร.</p><p>                  ๒๐.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการรับช้าง  โค  ม้า  และ</p><p>ลา.</p><p>                  ๒๑.  พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการรับนาและไร่.</p><p>           (๘)  ๒๒.   พระสมณโคดม    เว้นขาดจากการเป็นทูตและการ</p><p>รับใช้.</p><p>                  ๒๓.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการซื้อและการขาย.</p><p>                  ๒๔.   พระสมณโคดม   เว้นขาดจากการโกงด้วยตาชั่ง    การ</p><p>โกงด้วยโลหะ   และการโกงด้วยเครื่องตวงวัด.</p><p>                  ๒๕.   พระสมณโคดม   เว้นขาดจากการรับสินบน  การล่อลวง</p><p>และการตลบตะแลง.</p><p>                  ๒๖   พระสมณโคดม   เว้นขาดจากการฟัน     การฆ่า    การ</p><p>จองจำ  การตีชิง   การปล้น  การจี้.</p><p>                                           จบจุลศีล</p><p>                                          <strong>มัชฌิมศีล</strong> </p><p>           <strong>(๙)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   อีกอย่างหนึ่ง   เมื่อปุถุชนกล่าวชม</strong></p><p><strong>ตถาคต  พึงกล่าวชมอย่างนี้ว่า</strong></p><p>                  ๑.  พระสมณโคดม   เว้นขาดจากการพรากพืชคามและภูต-</p><p>คาม  อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 8</p><p>แล้ว    ยังประกอบการพรากพืชคามและภูตคามเห็นปานนี้อยู่เนือง ๆ  คือ</p><p>พืชเกิดแต่เง่า   พืชเกิดแต่ลำต้น   พืชเกิดแต่ผล   พืชเกิดแต่ยอด    พืชเกิด  </p><p>แต่เมล็ด   เป็นที่ห้า.</p><p>           (๑๐)  ๒.   พระสมณโคดม เว้นขาดจากการบริโภคของที่สะสมไว้</p><p>อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว</p><p>ยังประกอบการบริโภคของที่สะสมไว้เห็นปานนี้อยู่เนือง ๆ    คือสะสมข้าว</p><p>สะสมน้ำ   สะสมผ้า   สะสมยาน   สะสมที่นอน   สะสมเครื่องประเทืองผิว</p><p>สะสมของหอม  สะสมอามิส.</p><p>           (๑๑)  ๓.  พระสมณโคดม     เว้นขาดจากการเล่นที่เป็นข้าศึกแก่</p><p>กุศล     อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขาให้ด้วย</p><p>ศรัทธาแล้ว      ยังขวนขวายดูการเล่น     ที่เป็นข้าศึกแก่กุศลเห็นปานนี้อยู่</p><p>เนือง ๆ  คือ  การฟ้อน    การขับร้อง    การประโคม    มหรสพมีการรำ</p><p>เป็นต้น  การเล่านิยาย  การเล่นปรบมือ  การเล่นปลุกผี   การเล่นตีกลอง</p><p>ฉากภาพบ้านเมืองที่สวยงาม     การเล่นของคนจัณฑาล     การเล่นไม้สูง</p><p>การเล่นหน้าศพ  ชนช้าง  ชนม้า  ชนกระบือ  ชนโค  ชนแพะ  ชนแกะ</p><p>ชนไก่   ชนนกกระทา  รำกระบี่กระบอง   มวยชก   มวยปล้ำ    สนามรบ</p><p>การตรวจพล  การจัดกระบวนทัพ  การดูกองทัพ.</p><p>           (๑๒)  ๔.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการขวนขวายเล่นการ</p><p>พนันอันเป็นที่ตั้งแห่งความประมาท       อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบาง</p><p>จำพวกฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว   ยังขวนขวายเล่นการพนัน    อัน</p><p>เป็นที่ตั้งแห่งความประมาทเห็นปานนี้อยู่เนือง ๆ  คือ  เล่นหมากรุกแถว</p><p>ละแปดตา   แถวละสิบตา   เล่นหมากเก็บ   เล่นดวด   เล่นหมากไหว   เล่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 9</p><p>โยนบ่วง   เล่นไม้หึ่ง   เล่นกำทาย   เล่นสะกา    เล่นเป่าใบไม้   เล่นไถนา  </p><p>น้อย ๆ  เล่นหกคะเมน   เล่นกังหัน   เล่นตวงทราย  เล่นรถน้อย ๆ  เล่น</p><p>ธนูน้อย ๆ  เล่นทายอักษร  เล่นทายใจ   เล่นเลียนคนพิการ.</p><p>           (๑๓)  ๕.  พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการนั่งนอนบนที่นั่ง</p><p>ที่นอนอันสูงใหญ่  อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉัน โภชนะที่เขา</p><p>ให้ด้วยศรัทธาแล้ว        ยังนั่งนอนบนที่นั่งที่นอนอันสูงให้เห็นปานนี้อยู่</p><p>เนือง ๆ   คือเตียงมีเท้าเกินประมาณ   เตียงมีเท้าทำเป็นรูปสัตว์ร้าย    พรม</p><p>ทำด้วยขนสัตว์    เครื่องลาดทำด้วยขนแกะอันสวยงาม     เครื่องลาดทำด้วย</p><p>ขนแกะสีขาว   เครื่องลาดทำด้วยขนแกะเป็นรูปดอกไม้   เครื่องลาดที่ยัดนุ่น</p><p>เครื่องลาดทำด้วยขนแกะวิจิตรด้วยรูปสัตว์ต่าง ๆ  เครื่องลาดทำด้วยขนแกะ</p><p>มีขนตั้ง    เครื่องลาดทำด้วยขนแกะมีขนข้างเดียว    เครื่องลาดทำด้วยทอง</p><p>และเงินแกมไหม     เครื่องลาดไหมขลิบทองและเงิน     เครื่องลาดขนแกะ</p><p>และจุหญิงฟ้อนได้   ๑๖  คน      เครื่องลาดหลังช้าง      เครื่องลาดหลังม้า</p><p>เครื่องลาดในรถ     เครื่องลาดที่ทำด้วยหนังเสือ   เครื่องลาดอย่างดี   ที่ทำ</p><p>ด้วยหนังชะมด  เครื่องลาดมีเพดาน  เครื่องลาดมีหมอนสองข้าง.</p><p>           (๑๔)  ๖.   พระสมณโคดม         เว้นขาดจากการประดับตกแต่ง</p><p>ร่างกาย  อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขาให้ด้วย</p><p>ศรัทธาแล้ว   ยังขวนขวายประดับตกแต่งร่างกายเห็นปานนี้อยู่เนือง ๆ  คือ</p><p>อบตัว  ไคลอวัยวะ อาบน้ำหอม  นวด  ส่องกระจก   แต้มตา  ทัดดอกไม้</p><p>ประเทืองผิว   ผัดหน้า    ทาปาก   ประดับข้อมือ   สวมเกี้ยว    ใช้ไม้เท้า</p><p>ใช้กลักยา   ใช้ดาบ    ใช้มีดสองคม   ใช้ร่ม   สวมรองเท้าสวยงาม    ติด</p><p>กรอบหน้า    ปักปิ่น   ใช้พัดวาลวีชนี  นุ่งห่มผ้าขาว   นุ่งห่มผ้ามีชายยาว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 10</p><p>           (๑๕)  ๗.   พระสมณโคดม    เว้นขาดจากติรัจฉานกถา    อย่างที่</p><p>สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว     ยัง  </p><p>ประกอบดิรัจฉานกถาเห็นปานนี้อยู่เนือง ๆ  คือ   เรื่องพระราชา  เรื่องโจร</p><p>เรื่องมหาอำมาตย์  เรื่องกองทัพ  เรื่องภัย  เรื่องสงคราม  เรื่องข้าว  เรื่องน้ำ</p><p>เรื่องผ้า   เรื่องที่นอน   เรื่องดอกไม้   เรื่องของหอม   เรื่องญาติ   เรื่องยาน</p><p>เรื่องบ้าน    เรื่องนิคม    เรื่องนคร    เรื่องชนบท   เรื่องสตรี   เรื่องบุรุษ</p><p>เรื่องคนกล้า    เรื่องตรอก    เรื่องท่าน้ำ    เรื่องคนที่ล่วงลับไปแล้ว   เรื่อง</p><p>เบ็ดเตล็ด    เรื่องโลก     เรื่องทะเล       เรื่องความเจริญและความเสื่อมด้วย</p><p>ประการนั้น ๆ.</p><p>           (๑๖)  ๘.   พระสมณโคดม       เว้นขาดจากการพูดแก่งแย่งกัน</p><p>อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว</p><p>ยังพูดแก่งแย่งกันเห็นปานนี้อยู่เนือง ๆ   คือ    ท่านไม่รู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้</p><p>ข้าพเจ้ารู้ทั่วถึง    ท่านจักรู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้ได้อย่างไร     ท่านปฏิบัติผิด</p><p>ข้าพเจ้าปฏิบัติถูก   คำพูดของข้าพเจ้ามีประโยชน์  ของท่านไม่มีประโยชน์</p><p>คำที่ควรกล่าวก่อน  ท่านกล่าวทีหลัง  คำที่ควรจะกล่าวทีหลัง   ท่านกล่าว</p><p>ก่อน    ข้อที่ท่านเคยช่ำชองมาได้ผันแปรไปแล้ว   ข้าพเจ้าจับผิดวาทะของ</p><p>ท่านได้   ข้าพเจ้าข่มท่านได้แล้ว   ท่านจงถอนวาทะเสีย    มิฉะนั้นจงแก้ไข</p><p>เสีย   ถ้าสามารถ.</p><p>           (๑๗)  ๙.   พระสมณโคดม    เว้นขาดจากการเป็นทูต    และการ</p><p>รับใช้ อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธา</p><p>แล้ว         ยังขวนขวายประกอบการเป็นทูตและการรับใช้เห็นปานนี้อยู่</p><p>เนือง ๆ  คือรับเป็นทูตของพระราชา  มหาอำมาตย์ของพระราชา  กษัตริย์</p><p>พราหมณ์  คฤหบดี  และกุมารว่า  จงไปที่นี้   จงไปที่โน้น    จงนำเอาสิ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 11</p><p>นี้ไป  จงนำเอาสิ่งในที่โน้นมา  ดังนี้.  </p><p>           (๑๘)    ๑๐. พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการพูดหลอกลวง  และ</p><p>การพูดเลียบเคียง  อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขา</p><p>ให้ด้วยศรัทธาแล้ว   พูดเลียบเคียง   พูดหว่านล้อม   พูดและเล็ม   แสวงหา</p><p>ด้วยลาภ.</p><p>                                        จบมัชฌิมศีล </p><p> </p><p>                                            <strong>มหาศีล</strong> </p><p>           <strong>(๑๙)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  อีกอย่างหนึ่ง   เมื่อปุถุชนกล่าวชม</strong></p><p><strong>ตถาคต  พึงกล่าวชมอย่างนี้ว่า</strong></p><p>           ๑.   พระสมณโคดม     เว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทาง</p><p>ผิดด้วยติรัจฉานวิชา   อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่</p><p>เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว    ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้ </p><p>คือ   ทายอวัยวะ  ทายนิมิต  ทายอุปบาต    ทำนายฝัน    ทำนายลักษณะ</p><p>ทำนายหนูกัดผ้า     ทำพิธีบูชาไฟ     ทำพิธีเบิกแว่นเวียนเทียน    ทำพิธี</p><p>ซัดแกลบบูชาไฟ  ทำพิธีซัดรำบูชาไฟ  ทำพิธีซัดข้าวสารบูชาไฟ   ทำพิธี</p><p>เติมเนยบูชาไฟ    ทำพิธีเติมน้ำมันบูชาไฟ    ทำพิธีเสกเป่าบูชาไฟ    ทำ</p><p>พลีกรรมด้วยโลหิต  เป็นหมอดูอวัยวะ  ดูลักษณะพื้นที่  ดูลักษณะที่ไร่นา</p><p>เป็นหมอปลุกเสก  เป็นหมอผี  เป็นหมอลงเลขยันต์คุ้มกันบ้านเรือน  เป็น</p><p>หมองู   เป็นหมอยาพิษ   เป็นหมอแมลงป่อง   เป็นหมอรักษาแผลหนูกัด</p><p>เป็นหมอทายเสียงนก  เป็นหมอทายเสียงกา  เป็นหมอทายอายุ   เป็นหมอ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 12</p><p>เสกกันลูกศร  เป็นหมอดูรอยเท้าสัตว์  </p><p>           (๒๐)   ๒.   พระสมณโคดม     เว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทาง</p><p>ผิดด้วยติรัจฉานวิชา  อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉัน โภชนะที่</p><p>เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว    ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้ </p><p>คือ   ทายลักษณะแก้วมณี   ทายลักษณะไม้พลอง   ทายลักษณะผ้า   ทาย</p><p>ลักษณะศาสตรา  ทายลักษณะดาบ  ทายลักษณะศร  ทายลักษณะธนู  ทาย</p><p>ลักษณะอาวุธ   ทายลักษณะสตรี   ทายลักษณะบุรุษ   ทายลักษณะกุมาร</p><p>ทายลักษณะกุมารี  ทายลักษณะทาส   ทายลักษณะทาสี   ทายลักษณะช้าง</p><p>ทายลักษณะม้า  ทายลักษณะกระบือ ทายลักษณะโคอุสภะ ทายลักษณะโค</p><p>ทายลักษณะแพะ    ทายลักษณะแกะ     ทายลักษณะไก่    ทายลักษณะนก</p><p>กระทา     ทายลักษณะเหี้ย    ทายลักษณะช่อฟ้า    ทายลักษณะเต่า    ทาย</p><p>ลักษณะมฤค.</p><p>           (๒๑)    ๓.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิด</p><p>ด้วยติรัจฉานวิชา  อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขา</p><p>ให้ด้วยศรัทธาแล้ว   ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้   คือ</p><p>ดูฤกษ์ยาตราทัพว่า    พระราชาจักยกออก   พระราชาจักไม่ยกออก    พระ</p><p>ราชาภายในจักเข้าประชิด  พระราชาภายนอกจักถอย   พระราชาภายนอก</p><p>จักเข้าประชิด   พระราชาภายในจักถอย   พระราชาภายในจักมีชัย    พระ</p><p>ราชาภายนอกจักปราชัย    พระราชาภายนอกจักมีชัย   พระราชาภายในจัก</p><p>ปราชัย      พระราชาพระองค์นี้จักมีชัย      พระราชาพระองค์นี้จักปราชัย</p><p>เพราะเหตุนี้  หรือเหตุนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 13</p><p>           (๒๒)  ๔.  พระสมณโคดม      เว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทาง  </p><p>ผิดด้วยติรัจฉานวิชา   อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉัน โภชนะที่</p><p>เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว    ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้ </p><p>คือ  พยากรณ์ว่า    จักมีจันทรคราส   จักมีสุริยคราส   จักมีนักษัตรคราส</p><p>ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์จักเดินถูกทาง    ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์จักเดินผิดทาง</p><p>ดาวนักษัตรจักเดินถูกทาง     ดาวนักษัตรจักเดินผิดทาง    จักมีอุกกาบาด</p><p>จักมีดาวหาง  จักมีแผ่นดินไหว   จักมีฟ้าร้อง   ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และ</p><p>ดาวนักษัตรจักขึ้น  ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรจักตก  ดวงจันทร์</p><p>ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรจักมัวหมอง       ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาว</p><p>นักษัตรจักกระจ่าง   จันทรคราสจักมีผลอย่างนี้    สุริยคราสจักมีผลอย่างนี้ </p><p>นักษัตรคราสจักมีผลอย่างนี้         ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์เดินถูกทางจักมีผล</p><p>อย่างนี้     ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์เดินผิดทางจักมีผลอย่างนี้      ดาวนักษัตร</p><p>เดินถูกทางจักมีผลอย่างนี้   ดาวนักษัตรเดินผิดทางจักมีผลอย่างนี้   อุกกา-</p><p>บาตจักมีผลอย่างนี้     ดาวหางจักมีผลอย่างนี้     แผ่นดินไหวจักมีผลอย่างนี้ </p><p>ฟ้าร้องจักมีผลอย่างนี้     ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรขึ้นจักมีผล</p><p>อย่างนี้      ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรตกจักมีผลอย่างนี้     ดวง</p><p>จันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรมัวหมองจักมีผลอย่างนี้         ดวงจันทร์</p><p>ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรกระจ่างจักมีผลอย่างนี้.</p><p>           (๒๓ )   ๕.   พระสมณโคดม  เว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิด</p><p>ด้วยติรัจฉานวิชา  อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขา</p><p>ให้ด้วยศรัทธาแล้ว   ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้   คือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 14</p><p>พยากรณ์ว่า   จักมีฝนดี   จักมีฝนแล้ง   จักมีภิกษาหาได้ง่าย   จักมีภิกษา  </p><p>หาได้ยาก    จักมีความเกษม    จักมีภัย    จักเกิดโรค    จักมีความสำราญ</p><p>หาโรคมิได้ หรือนับคะแนน  คำนวณ  นับประมวล   แต่งกาพย์  โลกายต-</p><p>ศาสตร์.                                                                             </p><p>           (๒๔)   ๖.  พระสมณโคดม   เว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิด</p><p>ด้วยติรัจฉานวิชา   อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่เขา</p><p>ให้ด้วยศรัทธาแล้ว        ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้</p><p>คือ   ให้ฤกษ์อาวาหมงคล    ฤกษ์วิวาหมงคล   ดูฤกษ์เรียงหมอน  ดูฤกษ์</p><p>หย่าร้าง  ดูฤกษ์เก็บทรัพย์  ดูฤกษ์จ่ายทรัพย์  ดูโชคดี  ดูเคราะห์ร้าย   ให้</p><p>ยาผดุงครรภ์   ร่ายมนต์ให้ลิ้นกระด้าง   ร่ายมนต์ให้คางแข็ง   ร่ายมนต์ให้</p><p>มือสั่น  ร่ายมนต์ไม่ให้หูได้ยินเสียง   เป็นหมอทรงกระจก    เป็นหมอทรง</p><p>หญิงสาว  เป็นหมอทรงเจ้าบวงสรวงพระอาทิตย์  บวงสรวงท้าวมหาพรหม</p><p>ร่ายมนต์พ่นไฟ  ทำพิธีเชิญขวัญ.</p><p>           (๒๕)   ๗.   พระสมณะโคดมเว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิด</p><p>ด้วยติรัจฉานวิชา       อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวกฉันโภชนะที่</p><p>เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว   ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิด  ด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้ </p><p>คือ    ทำพิธีบนบาน   ทำพิธีแก้บน   ร่ายมนต์ขับผี    สอนมนต์ป้องกัน</p><p>บ้านเรือน     ทำกะเทยให้กลับเป็นชาย     ทำชายให้กลายเป็นกะเทย    ทำ</p><p>พิธีปลูกเรือน  ทำพิธีบวงสรวงพื้นที่   พ่นน้ำมนต์   รดน้ำมนต์   ทำพิธี</p><p>บูชาไฟ   ปรุงยาสำรอก   ปรุงยาถ่าย   ปรุงยาถ่ายโทษเบื้องบน    ปรุงยา</p><p>ถ่ายโทษเบื้องล่าง     ปรุงยาแก้ปวดศีรษะ    หุงน้ำมันหยอดหู    ปรุงยาตา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 15</p><p>ปรุงยานัตถุ์ ปรุงยาทากัด  ปรุงยาทาสมาน  ป้ายยาตา  ทำการผ่าตัด  รักษา  </p><p>เด็ก   ใส่ยา   ชะแผล</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ข้อที่ปุถุชนกล่าวชมตถาคตด้วยประการใด</strong></p><p><strong>ซึ่งมีประมาณน้อยนัก  ยังต่ำนัก  เป็นเพียงศีลนั้น  เท่านั้นแล.</strong></p><p>                                            จบมหาศีล </p><p>                                            <strong>ทิฏฐิ   ๖๒</strong> </p><p>           (๒๖)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ยังมีธรรมอย่างอื่นอีกแล    ที่ลึกซึ้ง</p><p>เห็นได้ยาก  รู้ตามได้ยาก  สงบ  ประณีต  จะคาดคะเนไม่ได้ ละเอียด  รู้ได้</p><p>เฉพาะบัณฑิต   ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง   แล้วสอนผู้อื่นให้</p><p>รู้แจ้ง       อัน เป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดย</p><p>ชอบ.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็ธรรมเหล่านั้น    ที่ลึกซึ้ง    เห็นได้ยาก</p><p>สงบ    ประณีต    จะคาดคะเนเอาไม่ได้   ละเอียด  รู้ได้เฉพาะบัณฑิต  ที่</p><p>ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง     แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง    อันเป็น</p><p>เหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดยชอบ     เหล่านั้น</p><p>เป็นไฉน.</p><p>                                <strong>ก.  ปุพพันตกัปปิกทิฏฐิ  ๑๘</strong> </p><p>           (๒๗)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่งกำหนด</p><p>ขันธ์ส่วนอดีต    มีความเห็นไปตามขันธ์ส่วนอดีต    ปรารภขันธ์ส่วนอดีต</p><p>กล่าวคำแสดงทิฏฐิหลายชนิดด้วยวัตถุ  ๑๘ ประการ.       ก็สมณพราหมณ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 16</p><p>ผู้เจริญเหล่านั้น  อาศัยอะไร   ปรารภอะไร   จึงกำหนดขันธ์ส่วนอดีต  มี   </p><p>ความเห็นไปตามขันธ์ส่วนอดีต   กล่าวคำแสดงทิฏฐิหลายชนิดด้วยวัตถุ  ๑๘</p><p>ประการ.              </p><p>      </p><p>                                       <strong>สัสสตทิฏฐิ  ๔</strong></p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   มีวาทะว่า   เที่ยง</p><p>บัญญัติอัตตาและโลกว่าเที่ยง    ด้วยวัตถุ  ๔  ประการ.     ก็สมณพราหมณ์</p><p>ผู้เจริญเหล่านั้น    อาศัยอะไร   ปรารภอะไร   จึงมีวาทะว่าเที่ยง    บัญญัติ</p><p>อัตตาและโลก   ว่าเที่ยง   ด้วยวัตถุ ๔ ประการ.     </p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้  อาศัย</p><p>ความเพียรเครื่องเผากิเลส    อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น   อาศัยการประกอบ</p><p>เนือง ๆ   อาศัยความไม่ประมาท      อาศัยมนสิการโดยชอบ     แล้วสัมผัส</p><p>เจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น   (บริสุทธิ์  ผุดผ่อง ไม่มีกิเลสเครื่อง</p><p>ยียวน   ปราศจากอุปกิเลส )      ระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้</p><p>หลายประการ  คือ  ระลึกชาติได้  ชาติหนึ่งบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติ</p><p>บ้าง  สี่ชาติบ้าง   ห้าชาติบ้าง   สิบชาติบ้าง  ยี่สิบชาติบ้าง  สามสิบชาติบ้าง</p><p>สี่สิบชาติบ้าง  ห้าสิบชาติบ้าง   ร้อยชาติบ้าง   พันชาติบ้าง   แสนชาติบ้าง</p><p>หลายร้อยชาติบ้าง   หลายแสนชาติบ้าง   ว่าในภพโน้น    เรามีชื่ออย่างนั้น</p><p>มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น    มีอาหารอย่างนั้น    เสวยสุขเสวย</p><p>ทุกข์อย่างนั้น  มีกำหนดอายุเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว    ได้ไปเกิด</p><p>ในภพโน้น     แม้ในภพนั้น   เราก็มีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น   มีผิว</p><p>พรรณอย่างนั้น มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ  มีกำหนด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 17</p><p>อายุเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้วได้มาเกิดในภพนี้   ตามระลึกถึงขันธ์ที่    </p><p>เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการพร้อมทั้งอาการ     พร้อมทั้งอุเทศ</p><p>ฉะนี้.    เขากล่าวอย่างนี้ว่า    อัตตาและโลกเที่ยง     เป็นหมัน    ตั้งมั่นดุจ</p><p>ยอดภูเขา    ตั้งมั่นดุจเสาระเนียดที่ตั้งอยู่      ส่วนสัตว์เหล่านั้นย่อมแล่นไป</p><p>ย่อมท่องเที่ยวไป   ย่อมจุติ   ย่อมอุบัติ   แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอ   คงมีอยู่แท้.</p><p>ข้อนี้เพราะเหตุไร.</p><p>           เพราะเหตุว่า   ข้าพเจ้าอาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส    อาศัยความ</p><p>เพียรที่ตั้งมั่น  อาศัยการประกอบเนือง ๆ  อาศัยความไม่ประมาท    อาศัย</p><p>มนสิการโดยชอบ    จึงสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น    ระลึก</p><p>ถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ   คือ   ตามระลึกชาติได้</p><p>ชาติหนึ่งบ้าง  สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง   ห้าชาติบ้าง   สิบ</p><p>ชาติบ้าง  ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติบ้าง   สี่สิบชาติบ้าง   ห้าสิบชาติบ้าง</p><p>ร้อยชาติบ้าง  พันชาติบ้าง   แสนชาติบ้าง   หลายร้อยชาติบ้าง   หลายพัน</p><p>ชาติบ้าง  หลายแสนชาติบ้าง   ว่าในภพโน้น   เรามีชื่ออย่างนั้น   มีโคตร</p><p>อย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่าง</p><p>นั้น ๆ  มีกำหนดอายุเท่านั้น  ครั้นจุติจากภพนั้นแล้วได้ไปเกิดในภพโน้น</p><p>แม้ในภพนั้นเราก็มีชื่ออย่างนั้น    มีโคตรอย่างนั้น     มีผิวพรรณอย่างนั้น</p><p>มีอาหารอย่างนั้น      เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ    มีกำหนดอายุเท่านั้น</p><p>ครั้นจุติจากภพนั้นแล้วได้มาเกิดในภพนี้     ระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ใน</p><p>กาลก่อนได้หลายประการ  พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ  ฉะนี้.  ด้วย</p><p>การบรรลุคุณวิเศษนี้      ข้าพเจ้าจึงรู้อาการที่อัตตาและโลกเที่ยง      เป็น</p><p>หมัน  ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา  ตั้งมั่นดุจเสาระเนียดที่ตั้งอยู่   ส่วนสัตว์เหล่านั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 18</p><p>ย่อมแล่นไป   ย่อมท่องเที่ยวไป   ย่อมจุติ   ย่อมอุบัติ   แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอคง  </p><p>มีอยู่แท้.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   นี้เป็นฐานะที่ ๑    ที่สมณพราหมณ์พวก</p><p>หนึ่ง   อาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว    จึงมีวาทะว่าเที่ยง    บัญญัติอัตตาและโลก</p><p>ว่าเที่ยง.  </p><p>         (๒๘)   ๒.  อนึ่ง  ในฐานะที่  ๒  สมณพราหมณ์ผู้เจริญ   อาศัย</p><p>อะไร   ปรารภอะไร   จึงมีวาทะว่าเที่ยง    บัญญัติอัตตาและโลก    ว่าเที่ยง.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้   อาศัย</p><p>ความเพียรเครื่องเผากิเลส    อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น    อาศัยการประกอบ</p><p>เนือง ๆ    อาศัยความไม่ประมาท     อาศัยมนสิการโดยชอบ     แล้วสัมผัส</p><p>เจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น     ระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาล</p><p>ก่อนได้หลายประการ  คือ    ระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อน    ได้</p><p>สังวัฏฏวิวัฏฏกัปหนึ่งบ้าง   สองบ้าง   สามบ้าง    สี่บ้าง   ห้าบ้าง   สิบบ้าง</p><p>ว่า  ในกัปโน้น  เรามีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น</p><p>มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ  มีกำหนดอายุเท่านั้น  ครั้น</p><p>จุติจากกัปนั้นแล้วได้ไปเกิดในกัปโน้น  แม้ในกัปนั้นเราก็มีชื่ออย่างนั้น  มี</p><p>โคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์</p><p>อย่างนั้น  ๆ มีกำหนดอายุเท่านั้น    ครั้นจุติจากกัปนั้นแล้วได้มาเกิดในกัป</p><p>นี้   ย่อมระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ   พร้อมทั้ง</p><p>อาการ   พร้อมทั้งอุเทศ  ฉะนี้.    เขากล่าวอย่างนี้ว่า    อัตตาและโลกเที่ยง</p><p>เป็นหมัน   ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา    ตั้งมั่นดุจเสาระเนียดที่ตั้งอยู่    ส่วนสัตว์</p><p>เหล่านั้นย่อมแล่นไป  ย่อมท่องเที่ยวไป   ย่อมจุติ   ย่อมอุบัติ   แต่สิ่งที่เที่ยง</p><p>เสมอคงมีอยู่แท้.</p><p>           ข้อนั้นเพราะเหตุไร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 19</p><p>           เพราะเหตุว่า   ข้าพเจ้าอาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส    อาศัยความ  </p><p>เพียรที่ตั้งมั่น   อาศัยการประกอบเนือง ๆ  อาศัยความไม่ประมาท   อาศัย</p><p>มนสิการโดยชอบแล้ว   สัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น   ระลึก</p><p>ถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ    คือ    ระลึกถึงขันธ์ที่</p><p>เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้  สังวัฏฏวิวัฏฏกัปหนึ่งบ้าง   สองบ้าง   สามบ้าง</p><p>สี่บ้าง  ห้าบ้าง   สิบบ้าง  ว่ากัปโน้น  เรามีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น</p><p>มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ  มี</p><p>กำหนดอายุเท่านั้น   ครั้นจุติจากกัปนั้นแล้วได้ไปเกิดในกัปโน้น    แม้ใน</p><p>กัปนั้นเราก็มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหาร</p><p>อย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ  มีกำหนดอายุเท่านั้น    ครั้นจุติ</p><p>จากกัปนั้นแล้ว  ได้มาเกิดในกัปนี้    ย่อมระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาล</p><p>ก่อนได้หลายประการ   พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ   ฉะนี้.      ด้วย</p><p>การสัมผัสคุณวิเศษนี้   ข้าพเจ้าจึงรู้อาการที่อัตตาและโลกเที่ยง    เป็นหมัน</p><p>ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา    ตั้งมั่นดุจเสาระเนียดที่ดังอยู่     ส่วนสัตว์เหล่านั้นย่อม</p><p>แล่นไป   ย่อมท่องเที่ยวไป   ย่อมจุติ    ย่อมอุบัติ    แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอคงมี</p><p>อยู่แท้.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   นี้เป็นฐานะที่ ๒    ที่สมณพราหมณ์พวก</p><p>หนึ่ง   อาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว    จึงมีวาทะว่าเที่ยง    บัญญัติอัตตาและโลก</p><p>ว่าเที่ยง.    </p><p>           (๒๙)   ๓.   อนึ่ง  ในฐานะที่ ๓   สมณพราหมณ์ผู้เจริญ   อาศัย</p><p>อะไร    ปรารภอะไร    จึงมีวาทะว่าเที่ยง   บัญญัติอัตตาและโลก   ว่าเที่ยง.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้  อาศัย</p><p>ความเพียรเครื่องเผากิเลส    อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น    อาศัยการประกอบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 20</p><p>เนือง ๆ   อาศัยความไม่ประมาท     อาศัยมนสิการโดยชอบ     แล้วสัมผัส</p><p>เจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น     ระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาล  </p><p>ก่อนได้หลายประการ   คือ    ระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้สิบ</p><p>สังวัฏฏวิวัฏฏกัปบ้าง  ยี่สิบบ้าง  สามสิบบ้าง  สี่สิบบ้าง  ว่าในกัปโน้น  เรามี</p><p>ชื่ออย่างนั้น     มีโคตรอย่างนั้น   มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหารอย่างนั้น</p><p>เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ    มีกำหนดอายุเท่านั้น     ครั้นจุติจากกัปนั้น</p><p>แล้วได้ไปเกิดในกัปโน้น    แม้ในกัปนั้นเราก็มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น</p><p>มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ  มี</p><p>กำหนดอายุเท่านั้น   ครั้นจุติจากกัปนั้นแล้วได้มาเกิดในกัปนี้    ย่อมระลึก</p><p>ถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ        พร้อมทั้งอาการ</p><p>พร้อมทั้งอุเทศ   ฉะนี้.    เขาจึงกล่าวอย่างนี้ว่า   อัตตาและโลกเที่ยง   เป็น</p><p>หมัน  ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา   ตั้งมั่นดุจเสาระเนียดที่ตั้งอยู่   ส่วนสัตว์เหล่านั้น</p><p>ย่อมแล่นไป   ย่อมท่องเที่ยวไป    ย่อมจุติ    ย่อมอุบัติ    แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอ</p><p>คงมีอยู่แท้.</p><p>           ข้อนั้นเพราะเหตุไร.</p><p>           เพราะเหตุว่า   ข้าพเจ้าอาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส    อาศัยความ</p><p>เพียรที่ตั้งมั่น  อาศัยการประกอบเนือง ๆ  อาศัยความไม่ประมาท   อาศัย</p><p>มนสิการโดยชอบ แล้วสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น ระลึกถึง</p><p>ขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ    คือ    ระลึกถึงขันธ์ที่เคย</p><p>อาศัยอยู่ในกาลก่อนได้สิบสังวัฏฏวิวัฏฏกัปบ้าง     ยี่สิบบ้าง     สามสิบบ้าง </p><p>สี่สิบบ้าง     ว่าในกัปโน้น     เรามีชื่ออย่างนั้น     มีโคตรอย่างนั้น    มี</p><p>ผิวพรรณอย่างนั้น        มีอาหารอย่างนั้น        เสวยสุขเสวยทุกข์อย่าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 21</p><p>นั้น  ๆ   มีกำหนดอายุเท่านั้น  ครั้นจุติจากกัปนั้นแล้วได้ไปเกิดในกัปโน้น   </p><p>แม้ในกัปนั้นเราก็มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น     มีผิวพรรณอย่างนั้น  มี</p><p>อาหารอย่างนั้น เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ มีกำหนดอายุเท่านั้น  ครั้นจุติ</p><p>จากกัปนั้นแล้วได้มาเกิดในกัปนี้      ย่อมระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาล</p><p>ก่อนได้หลายประการ    พร้อมทั้งอาการ    พร้อมทั้งอุเทศ   ฉะนี้.    ด้วย</p><p>การสัมผัสคุณวิเศษนี้    ข้าพเจ้าจึงรู้อาการที่อัตตาและโลกเที่ยง    เป็นหมัน</p><p>ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา      ตั้งมั่นดุจเสาระเนียดที่ตั้งอยู่       ส่วนสัตว์เหล่านั้น</p><p>ย่อมแล่นไป   ย่อมท่องเที่ยวไป   ย่อมจุติ   ย่อมอุบัติ   แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอคง</p><p>มีอยู่แท้.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    นี้เป็นฐานะที่ ๓     ที่สมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่ง   อาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว    จึงมีวาทะว่าเที่ยง    บัญญัติอัตตาและ</p><p>โลก   ว่าเที่ยง.</p><p>           (๓๐)   ๔.   อนึ่ง    ในฐานะที่    สมณพราหมณ์ผู้เจริญ    อาศัย</p><p>อะไร   ปรารภอะไร   จึงมีวาทะว่าเที่ยง   บัญญัติอัตตาและโลก   ว่าเที่ยง.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้    เป็น</p><p>นักตรึก   เป็นนักตรอง   กล่าวแสดงปฏิภาณของตนตามที่ตรึกได้    ตามที่</p><p>ค้นคิดได้อย่างนี้ว่า   อัตตาและโลกเที่ยง    เป็นหมัน    ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา</p><p>ตั้งมั่นดุจเสาระเนียดที่ตั้งอยู่   ส่วนสัตว์เหล่านั้นย่อมแล่นไป  ย่อมท่องเที่ยว</p><p>ไป   ย่อมจุติ    ย่อมอุบัติ      แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอคงมีอยู่แท้.      ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย    นี้เป็นฐานะที่  ๔    ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง    อาศัยแล้ว</p><p>ปรารภแล้ว   จึงมีวาทะว่าเที่ยง   บัญญัติอัตตาและโลก   ว่าเที่ยง.    ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  สมณพราหมณ์เหล่านั้น  มีวาทะว่าเที่ยง  บัญญัติอัตตาและ</p><p>โลก   ว่าเที่ยง   ด้วยวัตถุ ๔  นี้แล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 22</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     สมณพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่งที่มีวาทะว่า  </p><p>เที่ยง  บัญญัติอัตตาและโลก  ว่าเที่ยง  สมณพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด  ย่อม</p><p>บัญญัติด้วยวัตถุ ๔  นี้เท่านั้น      หรือด้วยอย่างใดอย่างหนึ่งใน ๔ อย่างนี้</p><p>นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า   ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง</strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้   ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว   ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว    ย่อมมี </strong></p><p><strong>คติอย่างนั้น   มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.     อนึ่ง   ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้น</strong></p><p><strong>ชัด   และรู้ชัดยิ่งไปกว่านั้น     ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย    และ</strong></p><p><strong>เมื่อไม่ยึดมั่น    ตถาคตก็รู้ความดับสนิทของตนเอง   รู้ความเกิด   ความ</strong></p><p><strong>ดับ    คุณ  โทษแห่งเวทนาทั้งหลาย    กับอุบายเป็นเครื่องออกไปจาก</strong></p><p><strong>เวทนาเหล่านั้น    ตามความเป็นจริง.     เพราะไม่ยึดมั่น     ตถาคตจึง</strong></p><p><strong>หลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ธรรมเหล่านี้   ที่ลึกซึ้ง   เห็นได้ยาก รู้ตาม</strong></p><p><strong>ได้ยาก สงบ  ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้  ละเอียด   รู้ได้เฉพาะ</strong></p><p><strong>บัณฑิต     ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง     แล้วสอนผู้อื่นให้</strong></p><p><strong>รู้แจ้ง       อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าชมตถาคตตามความเป็นจริง</strong></p><p><strong>โดยชอบ.</strong></p><p>                                  จบภาณวารที่หนึ่ง</p><p>                                <strong>เอกัจจสัสสตทิฏฐิ  ๔</strong></p><p>           (๓๑)  ๕.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง มีวาทะ</p><p>ว่า   บางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง   บัญญัติอัตตาและโลกว่า   บางอย่าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 23</p><p>เที่ยง  บางอย่างไม่เที่ยง   ด้วยวัตถุ  ๔.    ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น  </p><p>อาศัยอะไร   ปรารภอะไร   จึงมีวาทะว่า   บางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง</p><p>ด้วยวัตถุ ๔.</p><p>           ๕.๑  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บางครั้งบางคราวมีสมัยที่โลกนี้พินาศ</p><p>โดยล่วงไปช้านาน   เมื่อโลกกำลังพินาศอยู่    เหล่าสัตว์โดยมากย่อมเกิดใน</p><p>ชั้นอาภัสสรพรหม.    สัตว์เหล่านั้นได้สำเร็จทางใจ    มีปีติเป็นอาหาร   มี</p><p>รัศมีในตัวเอง   เที่ยวไปในอากาศ  อยู่ในสถานที่สวยงาม   ดำรงอยู่ในภพ</p><p>นั้นตลอดกาลช้านาน.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    บางครั้งบางคราวมีสมัยที่</p><p>โลกนี้กลับเจริญโดยล่วงไปช้านาน  เมื่อโลกกำลังเจริญอยู่   ปรากฏว่าวิมาน</p><p>พรหมว่างเปล่า.     ครั้งนั้น     สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติจากชั้นอาภัสสรพรหม</p><p>เพราะสิ้นอายุหรือเพราะสิ้นบุญ     ย่อมเข้าถึงวิมานพรหมที่ว่างเปล่า.   แม้</p><p>สัตว์ผู้นั้นก็ได้สำเร็จทางใจ   มีปีติเป็นอาหาร   มีรัศมีในตัวเอง  เที่ยวไปใน</p><p>อากาศได้    อยู่ในสถานที่สวยงาม     ดำรงอยู่ในภพนั้นตลอดกาลช้านาน.</p><p>เพราะสัตว์ผู้นั้นอยู่ในภพนั้นแต่ผู้เดียวเป็นเวลานาน     จึงเกิดความกระสัน</p><p>ดิ้นรนขึ้นว่า  โอหนอ  แม้สัตว์เหล่าอื่นก็พึงมาเป็นอย่างนี้บ้าง.</p><p>           ต่อมาสัตว์เหล่าอื่นก็จุติจากชั้นอาภัสสรพรหม     เพราะสิ้นอายุหรือ</p><p>เพราะสิ้นบุญ       ย่อมเข้าถึงพรหมวิมาน      อันเป็นสหายของสัตว์ผู้นั้น.</p><p>แม้สัตว์เหล่านั้นก็ได้สำเร็จทางใจ      มีปีติเป็นอาหาร      มีรัศมีในตัวเอง</p><p>เที่ยวไปในอากาศได้         อยู่ในสถานที่สวยงาม        ดำรงอยู่ในภพนั้น</p><p>ตลอดกาลช้านาน.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    บรรดาสัตว์เหล่านั้น    สัตว์</p><p>ที่เกิดก่อนมีความคิดเห็นอย่างนี้ว่า  เราเป็นพรหม  เป็นมหาพรหม   เป็น</p><p>ใหญ่  ไม่มีใครข่มได้   เห็นถ่องแท้   เป็นผู้ใช้อำนาจ   เป็นอิสระ    เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 24</p><p>ผู้สร้าง     เป็นผู้เนรมิต    เป็นผู้ประเสริฐ    เป็นผู้บงการ   เป็นผู้มีอำนาจ  </p><p>เป็นบิดาของหมู่สัตว์ผู้เป็นแล้ว   และกำลังเป็น    สัตว์เหล่านี้เราเนรมิตขึ้น</p><p>ข้อนั้นเพราะเหตุไร.     เพราะเราได้มีความคิดอย่างนี้มาก่อนว่า     โอหนอ</p><p>แม้สัตว์เหล่าอื่นก็พึงมาเป็นอย่างนี้บ้าง.         ความตั้งใจของเราเป็นเช่นนี้ </p><p>และสัตว์เหล่านี้ก็ได้มาเป็นอย่างนี้แล้ว.</p><p>           แม้พวกสัตว์ที่เกิดภายหลัง   ก็มีความคิดเห็นอย่างนี้ว่า   ท่านผู้เจริญ</p><p>นี้แลเป็นพรหม   เป็นมหาพรหม   เป็นใหญ่   ไม่มีใครข่มได้   เห็นถ่องแท้</p><p>เป็นผู้ใช้อำนาจ   เป็นอิสระ   เป็นผู้สร้าง  เป็นผู้เนรมิต   เป็นผู้ประเสริฐ</p><p>เป็นผู้บงการ   เป็นผู้มีอำนาจ    เป็นบิดาของหมู่สัตว์ผู้เป็นแล้ว   และกำลัง</p><p>เป็น     พวกเราอันพระพรหมผู้เจริญองค์นี้เนรมิตแล้ว.     ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุไร    เพราะพวกเราได้เห็นพระพรหมผู้เจริญองค์นี้      เกิดในที่นี้ก่อน</p><p>ส่วนพวกเราเกิดมาภายหลัง.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสัตว์เหล่านั้น  สัตว์ที่เกิดก่อน   มีอายุ</p><p>ยืนกว่า   มีผิวพรรณงามกว่า    มีศักดิ์ใหญ่กว่า    ส่วนสัตว์ที่เกิดภายหลังมี</p><p>อายุน้อยกว่า  มีผิวพรรณทรามกว่า  มีศักดิ์น้อยกว่า.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ก็เป็นฐานะที่จะมีได้   ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่ง   จุติจากหมู่นั้นแล้วมาเป็นอย่างนี้ </p><p>เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว     ก็ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต   เมื่อออกจาก</p><p>เรือนบวชเป็นบรรพชิตแล้ว   อาศัยความเพียรเป็นเครื่องเผากิเลส    อาศัย</p><p>ความเพียรที่ตั้งมั่น    อาศัยการประกอบเนือง ๆ   อาศัยความไม่ประมาท</p><p>อาศัยมนสิการโดยชอบแล้วสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น</p><p>ตามระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนนั้นได้       เกินกว่านั้นไประลึก</p><p>ไม่ได้.   เขากล่าวอย่างนี้ว่า     ผู้ใดแลเป็นพรหมผู้เจริญ    เป็นมหาพรหม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 25</p><p>เป็นใหญ่  ไม่มีใครข่มได้  เห็นถ่องแท้  เป็นผู้ใช้อำนาจ   เป็นอิสระ  เป็น</p><p>ผู้สร้าง    เป็นผู้เนรมิต    เป็นผู้ประเสริฐ    เป็นผู้บงการ    เป็นผู้มีอำนาจ  </p><p>เป็นบิดาของหมู่สัตว์ผู้เป็นแล้วและกำลังเป็น   พระพรหมผู้เจริญใดเนรมิต</p><p>พวกเรา   พระพรหมผู้เจริญนั้น   เป็นผู้เที่ยง   ยั่งยืน  คงทน   มีความไม่</p><p>แปรปรวนเป็นธรรมดา    จักตั้งอยู่เที่ยงเสมอไปอย่างนั้นทีเดียว.       ส่วน</p><p>พวกเราที่พระพรหมผู้เจริญเนรมิตแล้วนั้น  เป็นผู้ไม่เที่ยง  ไม่ยังยืน  มีอายุ</p><p>น้อย    มีความเคลื่อนเป็นธรรมดาจึงมาเป็นอย่างนี้.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>นี้เป็นฐานะที่  ๑ ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง  อาศัยแล้ว  ปรารภแล้ว  จึงมี</p><p>วาทะว่าบางอย่างเที่ยง    บางอย่างไม่เที่ยง    บัญญัติอัตตาและโลก   ว่าบาง</p><p>อย่างเที่ยง  บางอย่างไม่เที่ยง.</p><p>           (๓๒)   ๕.๒   อนึ่ง  ในฐานะที่ ๒   สมณพราหมณ์ผู้เจริญ  อาศัย</p><p>อะไร   ปรารภอะไร    จึงมีวาทะว่า    บางอย่างเที่ยง     บางอย่างไม่เที่ยง ๆ</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มีเทวดาชื่อว่า<strong>ขิฑฑาปโทสิกะ</strong>  เทวดาพวกนั้น</p><p>พากันหมกมุ่นอยู่ในความรื่นรมย์     คือการสรวลเสและการเล่นหัวจนเกิน</p><p>เวลา.     เมื่อเทวดาพวกนั้นพากันหมกมุ่นอยู่ในความรื่นรมย์   คือ     การ</p><p>สรวลเสและการเล่นหัวจนเกินเวลา   ก็หลงลืมสติ  เทวดาพวกนั้นจึงจุติจาก</p><p>หมู่นั้น.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็เป็นฐานะที่จะมีได้ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติ</p><p>จากหมู่นั้นแล้วมาเป็นอย่างนี้     เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว      ก็ออกจากเรือน</p><p>บวชเป็นบรรพชิต   เมื่อออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต    แล้วอาศัยความ</p><p>เพียรเป็นเครื่องเผากิเลส    อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น     อาศัยการประกอบ</p><p>เนือง ๆ  อาศัยความไม่ประมาท    อาศัยมนสิการโดยชอบ    แล้วสัมผัส</p><p>เจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น      ระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 26</p><p>ก่อนนั้นได้    เกินกว่านั้นไประลึกไม่ได้.    เขากล่าวอย่างนี้ว่า   ท่านพวก  </p><p>เทวดาผู้มีใช่เหล่า   <strong>ขิฑฑาปโทสิกะ</strong>   ไม่หมกมุ่นอยู่ในความรื่นรมย์   คือ</p><p>การสรวลเสและการเล่นหัวจนเกินเวลา.       เมื่อเทวดาพวกนั้นไม่พากัน</p><p>หมกมุ่นอยู่ในความรื่นรมย์       คือการสรวลเสและการเล่นหัวจนเกินเวลา</p><p>ก็ไม่หลงลืมสติ.     เพราะไม่หลงลืมสติ     เทวดาพวกนั้นจึงไม่จุติจากหมู่</p><p>นั้น  เป็นผู้เที่ยง  ยั่งยืน   คงทน   มีความไม่แปรปรวนเป็นธรรมดา  จัก</p><p>ตั้งอยู่เที่ยงเสมอไปอย่างนั้นทีเดียว.     ส่วนพวกเราได้เป็น<strong>ขิฑฑาปโทสิกะ</strong></p><p>หมกมุ่นอยู่ในความรื่นรมย์      คือการสรวลเสและการเล่นหัวจนเกินเวลา.</p><p>เมื่อพวกเรานั้นพากันหมกมุ่นอยู่ในความรื่นรมย์    คือการสรวลเสและการ</p><p>เล่นหัวจนเกินเวลา   ก็หลงลืมสติ.     เพราะหลงลืมสติ   พวกเราจึงจุติจาก</p><p>หมู่นั้น  เป็นผู้ไม่เที่ยง  ไม่ยั่งยืน  มีอายุน้อย   มีจุติเป็นธรรมดา    ต้องมา</p><p>เป็นอย่างนี้    ดังนี้.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    นี้เป็นฐานะที่  ๒    ที่สมณ-</p><p>พราหมณ์พวกหนึ่งอาศัยแล้ว      ปรารภแล้ว     จึงมีวาทะว่าบางอย่างเที่ยง</p><p>บางอย่างไม่เที่ยง   บัญญัติอัตตาและโลก    ว่าบางอย่างเที่ยง    บางอย่างไม่</p><p>เที่ยง.</p><p>           (๓๓)  ๕.๓  อนึ่ง ในฐานะที่ ๓ สมณพราหมณ์ผู้เจริญอาศัยอะไร</p><p>ปรารภอะไร   จึงมีวาทะว่า   บางอย่างเที่ยง      บางอย่างไม่เที่ยง    บัญญัติ</p><p>อัตตาและโลก   ว่าบางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     มีเทวดาชื่อว่า<strong>มโนปโทสิกะ.</strong>      เทวดาพวก</p><p>นั้นมักเพ่งโทษกันและกันเกินขอบเขต.      เมื่อเทวดาพวกนั้นเพ่งโทษกัน</p><p>และกันเกินขอบเขต   ย่อมคิดมุ่งร้ายกันและกัน    เมื่อต่างคิดมุ่งร้ายกันและ</p><p>กัน   จึงลำบากกายลำบากใจ   พากันจุติจากหมู่นั้น.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 27</p><p>ก็เป็นฐานะที่จะมีได้ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติจากหมู่นั้นแล้ว        มาเป็นอย่างนี้</p><p>เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว ก็ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต เมื่อออกจากเรือน  </p><p>บวชเป็นบรรพชิตแล้ว   อาศัยความเพียรเป็นเครื่องเผากิเลส    อาศัยความ</p><p>เพียรที่ตั้งมั่น    อาศัยการประกอบเนือง ๆ  อาศัยความไม่ประมาท   อาศัย</p><p>มนสิการโดยชอบแล้วสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น   ระลึกถึง</p><p>ขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนนั้นได้   เกินกว่านั้นไประลึกไม่ได้.   เขากล่าว</p><p>อย่างนี้ว่า   ท่านพวกเทวดาผู้มิใช่เหล่า<strong>มโนปโทสิกะ</strong>    ไม่เพ่งโทษกันและ</p><p>กันเกินขอบเขต.      เมื่อเทวดาพวกนั้นไม่เพ่งโทษกันและกันเกินขอบเขต</p><p>ย่อมไม่คิดมุ่งร้ายกันและกัน   เมื่อต่างไม่คิดมุ่งร้ายกันและกัน   จึงไม่ลำบาก</p><p>กายไม่ลำบากใจ.    เทวดาพวกนั้นจึงไม่จุติจากหมู่นั้น   เป็นผู้เที่ยง   ยั่งยืน</p><p>คงทน   มีความไม่แปรปรวนเป็นธรรมดา   จักตั้งอยู่เที่ยงเสมอไปอย่างนั้น</p><p>ทีเดียว.   ส่วนพวกเราได้เป็นเหล่า<strong>มโนปโทสิกะ</strong>     มัวเพ่งโทษกันและกัน</p><p>เกินขอบเขต.      เมื่อพวกเรานั้นพากันเพ่งโทษกันเกินขอบเขต .  ย่อมคิด</p><p>มุ่งร้ายกันและกัน     เมื่อพวกเราต่างคิดมุ่งร้ายกันและกัน      จึงลำบากกาย</p><p>ลำบากใจ.     พวกเราจุติจากหมู่นั้น   เป็นผู้ไม่เที่ยง   ไม่ยั่งยืน   มีอายุน้อย</p><p>มีจุติเป็นธรรมดา  ต้องมาเป็นอย่างนี้    เช่นนี้.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นี้ </p><p>เป็นฐานะที่  ๓  ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   อาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว   จึงมี</p><p>วาทะว่าบางอย่างเที่ยง         บางอย่างไม่เที่ยง          บัญญัติอัตตาและโลก</p><p>ว่าบางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง.</p><p>           (๓๔)    ๘.๔  อนึ่ง  ในฐานะที่  ๔  สมณพราหมณ์ผู้เจริญ    อาศัย</p><p>อะไร  ปรารภอะไร  จึงมีวาทะว่าบางอย่างเที่ยง  บางอย่างไม่เที่ยงบัญญัติ</p><p>อัตตาและโลก   ว่าบางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 28</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้    เป็น</p><p>นักตรึก  เป็นนักตรอง   กล่าวแสดงปฏิภาณของตนตามที่ตรึกได้     ตามที่</p><p>ตรองได้อย่างนี้ว่า   สิ่งที่เรียกว่าตาก็ดี   หูก็ดี   จมูกก็ดี   ลิ้นก็ดี  กายก็ดี  นี้   </p><p>ชื่อว่าอัตตา   เป็นของไม่เที่ยง   ไม่ยั่งยืน    ไม่คงทน    มีความแปรปรวน</p><p>เป็นธรรมดา.   ส่วนสิ่งที่เรียกว่าจิต   หรือใจ   หรือวิญญาณ  นี้ชื่อว่าอัตตา</p><p>เป็นของเที่ยง   ยั่งยืน   คงทน   มีความไม่แปรปรวนเป็นธรรมดา    จักตั้ง</p><p>อยู่เที่ยงเสมอไปอย่างนั้นทีเดียว.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   นี้เป็นฐานะที่ ๔</p><p>ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่งอาศัยแล้ว   จึงมีวาทะว่าบางอย่างเที่ยง  บางอย่าง</p><p>ไม่เที่ยง   บัญญัติอัตตาและโลก   ว่าบางอย่างเที่ยง    บางอย่างไม่เที่ยง.</p><p>          ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณพราหมณ์เหล่านั้น  มีวาทะ  ว่าบางอย่าง</p><p>เที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง    บัญญัติอัตตาและโลก   ว่าบางอย่างเที่ยง     บาง</p><p>อย่างไม่เที่ยง   ด้วยวัตถุ  ๔  นี้แล.</p><p>          ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง    มี</p><p>วาทะว่า   บางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง   บัญญัติอัตตาและโลก  ว่าบาง</p><p>อย่างเที่ยง  บางอย่างไม่เที่ยง  สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด   ย่อม</p><p>บัญญัติด้วยวัตถุ  ๔  นี้เท่านั้น    หรือด้วยอย่างใดอย่างหนึ่งใน  ๔  อย่างนี้</p><p>นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>          <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า   ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง</strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้  ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว   ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว   ย่อมมี</strong></p><p><strong>คติอย่างนั้น  มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.   อนึ่ง  ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้นชัด</strong></p><p><strong>และรู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น   ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.     และเมื่อ</strong></p><p><strong>ไม่ยึดมั่น    ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะตนเอง  รู้ความเกิด  ความดับ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 29</p><p><strong>คุณ  โทษ   แห่งเวทนาทั้งหลาย  กับอุบายเป็นเครื่องออกไปจากเวทนา</strong></p><p><strong>เหล่านั้น  ตามความเป็นจริง.    เพราะไม่ยึดมั่น  ตถาคตจึงหลุดพ้น.   </strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรมเหล่านี้แล ที่ลึกซึ้ง  เห็นได้ยาก  รู้ตาม</strong></p><p><strong>ได้ยาก  สงบ  ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้  ละเอียด   รู้ได้เฉพาะ</strong></p><p><strong>บัณฑิต  ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง  แล้วสอนผู้อันให้รู้แจ้ง</strong></p><p><strong>อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดยชอบ.</strong></p><p>                                     <strong>อันตานันติกทิฏฐิ  ๔</strong></p><p>           (๓๕)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   มีวาทะ</p><p>ว่า    โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด    บัญญัติว่าโลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด    ด้วย</p><p>วัตถุ  ๔.</p><p>           ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น     อาศัยอะไร   ปรารภอะไร    จึงมี</p><p>วาทะว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด   บัญญัติว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีสุด  ด้วย</p><p>วัตถุ  ๔.</p><p>                  ๙.๑    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       สมณะหรือพราหมณ์บาง</p><p>พวกในโลกนี้    อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส    อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น</p><p>อาศัยการประกอบเนือง  ๆ  อาศัยความไม่ประมาท  อาศัยมนสิการโดยชอบ</p><p>แล้วสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น   ย่อมมีความสำคัญในโลก</p><p>ว่ามีที่สุด.    เขากล่าวอย่างนี้ว่า    โลกนี้มีที่สุด   กลมโดยรอบ.     ข้อนั้น</p><p>เพราะเหตุไร.    เพราะข้าพเจ้าอาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส   อาศัยความ</p><p>เพียรที่ตั้งมั่น   อาศัยการประกอบเนือง ๆ  อาศัยความไม่ประมาท    อาศัย</p><p>มนสิการโดยชอบ   แล้วสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น    จึงมี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 30</p><p>ความสำคัญในโลกว่ามีที่สุด.  ด้วยการสัมผัสคุณวิเศษนี้   ข้าพเจ้าจึงรู้อาการ</p><p>ที่โลกนี้มีที่สุด    กลมโดยรอบ.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    นี้เป็นฐานะที่  ๑</p><p>ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่งอาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว   มีวาทะว่า    โลกมีที่สุด  </p><p>และไม่มีที่สุด   บัญญัติว่า   โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด.</p><p>           (๓๖)  ๑๐.๒  อนึ่ง  ในฐานะที่  ๒  สมณพราหมณ์ผู้เจริญ  อาศัย</p><p>อะไร   ปรารภอะไร    จึงมีวาทะว่า    โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด   บัญญัติว่า</p><p>โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย           สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้</p><p>อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น อาศัยการประกอบ</p><p>เนือง ๆ อาศัยความไม่ประมาท   อาศัยมนสิการโดยชอบ   แล้วสัมผัสเจโต-</p><p>สมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น       ย่อมมีความสำคัญในโลกว่าไม่มีที่สุด. </p><p>เขากล่าวอย่างนี้ว่า  โลกนี้ไม่มีที่สุด  หาที่สุดรอบมิได้  สมณพราหมณ์พวก</p><p>ที่กล่าวว่า  โลกนี้มีที่สุด  กลมโดยรอบ  นั้นเป็นเท็จ.     โลกนี้ไม่มีที่สุดหา</p><p>ที่สุดรอบมิได้.   ข้อนั้นเพราะเหตุไร.     เพราะข้าพเจ้าอาศัยความเพียรเผา</p><p>กิเลส   อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น  อาศัยการประกอบเนือง ๆ  อาศัยความไม่</p><p>ประมาท อาศัยมนสิการโดยชอบ  แล้วสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิต</p><p>ตั้งมั่น  จึงมีความสำคัญในโลก   ว่าไม่มีที่สุด.     ด้วยการสัมผัสคุณวิเศษนี้</p><p>ข้าพเจ้าจึงรู้อาการที่โลกนี้ไม่มีที่สุดหาที่สุดรอบมิได้.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>นี้เป็นฐานะที่  ๒  ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   อาศัยแล้ว  ปรารภแล้ว   มี</p><p>วาทะว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด   บัญญัติว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด.</p><p>           (๓๗)  ๑๑.๓   อนึ่ง  ในฐานะที่  ๓  สมณพราหมณ์ผู้เจริญอาศัย</p><p>อะไร  ปรารภอะไร จึงมีวาทะว่า โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด  บัญญัติว่า  โลก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 31</p><p>มีที่สุดและไม่มีที่สุด.  </p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย           สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้</p><p>อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส       อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น       อาศัยการ</p><p>ประกอบเนือง ๆ อาศัยความไม่ประมาท     อาศัยมนสิการโดยชอบ    แล้ว</p><p>สัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้จิตตั้งมั่น      ย่อมมีความสำคัญในโลกว่า</p><p>ด้านบนด้านล่างมีที่สุด   ด้านขวางไม่มีที่สุด.     เขากล่าวอย่างนี้ว่า   โลกนี้ </p><p>ทั้งมีที่สุด  ทั้งไม่มีที่สุด  สมณพราหมณ์พวกที่กล่าวว่า โลกนี้มีที่สุด  กลม</p><p>โดยรอบ  นั้นเป็นเท็จ.   แม้สมณพราหมณ์พวกที่กล่าวว่า  โลกนี้ไม่มีที่สุด</p><p>หาที่สุดรอบมิได้    นั้นก็เป็นเท็จ.     โลกนี้     ทั้งมีที่สุด     ทั้งไม่มีที่สุด.</p><p>ข้อนั้นเพราะเหตุไร.            เพราะข้าพเจ้าอาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส</p><p>อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น     อาศัยการประกอบเนือง  ๆ    อาศัยความไม่</p><p>ประมาท   อาศัยมนสิการโดยชอบ    แล้วสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องให้</p><p>จิตตั้งมั่น  จึงมีความสำคัญในโลกว่า   ด้านบนด้านล่างมีที่สุด    ด้านขวาง</p><p>ไม่มีที่สุด.    ด้วยการสัมผัสคุณวิเศษนี้      ข้าพเจ้าจึงรู้อาการที่โลกนี้ทั้งมีที่</p><p>สุด  ทั้งไม่มีที่สุด.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นี้เป็นฐานะที่ ๓ ที่สมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่ง   อาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว    มีวาทะว่า    โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด</p><p>บัญญัติว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด.</p><p>           (๓๘)  ๑๒.๔  อนึ่งในฐานะที่  ๔    สมณพราหมณ์ผู้เจริญอาศัย</p><p>อะไร  ปรารภอะไร   จึงมีวาทะว่า   โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด    บัญญัติว่า</p><p>โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้   เป็น</p><p>นักตรึก เป็นนักตรอง กล่าวแสดงปฏิภาณของตนตามที่ตรึกได้  ตามที่ตรอง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 32</p><p>ได้อย่างนี้ว่า  โลกนี้มีที่สุดก็มิใช่   ไม่มีที่สุดก็มิใช่    สมณพราหมณ์พวกที่  </p><p>กล่าวว่า โลกนี้มีที่สุด   กลมโดยรอบ แม้นั้นก็เป็นเท็จ.   แม้สมณพราหมณ์</p><p>พวกที่กล่าวว่า โลกนี้ไม่มีที่สุด  หาที่สุดรอบมิได้   แม้นั้นก็เป็นเท็จ.   ถึง</p><p>สมณพราหมณ์พวกที่กล่าวว่าโลกนี้    ทั้งมีที่สุด   ทั้งไม่มีที่สุด  แม้นั้นก็เป็น</p><p>เท็จ.    โลกนี้มีที่สุดก็มิใช่    ไม่มีที่สุดก็มิใช่.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   นี้</p><p>เป็นฐานะที่  ๔  ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง    อาศัยแล้ว    ปรารภแล้ว   มี</p><p>วาทะว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด   บัญญัติว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     สมณพราหมณ์เหล่านั้นมีวาทะว่า    โลกมีที่</p><p>สุดและไม่มีที่สุด บัญญัติว่า โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด  ด้วยวัตถุ  ๔ นี้แล.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง   มี</p><p>วาทะว่า โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด บัญญัติว่า โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด สมณะ</p><p>หรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด  ย่อมบัญญัติด้วยวัตถุ  ๔ นี้เท่านั้น    หรือ</p><p>ด้วยอย่างใดอย่างหนึ่ง   ใน  ๔  อย่างนี้    นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า      ฐานะเป็นที่ตั้ง</strong></p><p><strong>แห่งวาทะเหล่านี้  ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว  ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว   ย่อม</strong></p><p><strong>มีคติอย่างนั้น  มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.    อนึ่ง    ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้น</strong></p><p><strong>ชัดและรู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น   ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.      และ</strong></p><p><strong>เมื่อไม่ยึดมั่น       ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะตนเอง      รู้ความเกิด</strong></p><p><strong>ความดับ  คุณ  โทษ   แห่งเวทนาทั้งหลาย    กับอุบายเป็นเครื่องออก</strong></p><p><strong>ไปจากเวทนาเหล่านั้น      ตามความเป็นจริง.       ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</strong></p><p><strong>เพราะไม่ยึดมั่น  ตถาคตจึงหลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ธรรมเหล่านี้แล    ที่ลึกซึ้ง    เห็นได้ยาก </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 33</p><p><strong>รู้ตามได้ยาก   สงบ  ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้   ละเอียด   รู้ได้</strong></p><p><strong>เฉพาะบัณฑิต  ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง  แล้วสอนผู้อื่น  </strong></p><p><strong>ให้รู้แจ้ง   อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริง</strong></p><p><strong>โดยชอบ.</strong></p><p>                                  <strong>อมราวิกเขปิกทิฏฐิ  ๔ </strong></p><p>           (๓๙)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง    มีความ</p><p>เห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว  เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่องนั้น  ๆ   ย่อมกล่าววาจาดิ้น</p><p>ได้ไม่ตายตัว  ด้วยวัตถุ ๔.      ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญพวกนั้น     อาศัย</p><p>อะไร    จึงมีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว     เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่องนั้น ๆ</p><p>ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว  ด้วยวัตถุ.</p><p>                  ๑๓.๑  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณะหรือพราหมณ์บางพวก</p><p>ในโลกนี้   ไม่รู้ชัดตามความเป็นจริงว่านี้เป็นกุศล   นี้เป็นอกุศล.      เขามี</p><p>ความคิดอย่างนี้ว่า  เราไม่รู้ชัดตามความเป็นจริงว่า  นี้เป็นกุศล นี้เป็นอกุศล</p><p>ก็ถ้าเราไม่รู้ชัดตามความเป็นจริงว่า    นี้เป็นกุศล    นี้เป็นอกุศล     จะพึง</p><p>พยากรณ์ว่า  นี้เป็นกุศล    หรือนี้เป็นอกุศล    คำพยากรณ์ของเรานั้นพึง</p><p>เป็นคำเท็จ  คำเท็จของเรานั้นพึงเป็นความเดือนร้อนแก่เรา  ความเดือนร้อน</p><p>นั้นพึงเป็นอันตรายแก่เรา.      ด้วยเหตุนี้    เขาจึงไม่พยากรณ์ว่า     นี้เป็น</p><p>กุศล   นี้เป็นอกุศล   เพราะกลัวการกล่าวเท็จ    เพราะเกลียดการกล่าวเท็จ</p><p>เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่องนั้น ๆ จึงกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัวว่า  ความเห็น</p><p>ของเราว่า  อย่างนี้ก็มิใช่   อย่างนั้นก็มิใช่    อย่างอื่นก็มิใช่    ไม่ใช่ก็มิใช่</p><p>มิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นี้เป็นฐานะที่  ๑  ที่สมณพราหมณ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 34</p><p>พวกหนึ่ง   อาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว   มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว    เมื่อถูก</p><p>ถามปัญหาในเรื่องนั้น ๆ จึงกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว.   </p><p>           (๔๐)  ๑๔.๒  อนึ่ง  ในฐานะที่ ๒ สมณพราหมณ์ผู้เจริญ อาศัย</p><p>อะไร  ปรารภอะไร  จึงมีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว   เมื่อถูกถามปัญหาใน</p><p>เรื่องนั้น ๆ ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้     ไม่รู้</p><p>ชัดตามความเป็นจริงว่า  นี้เป็นกุศล  นี้เป็นอกุศล.     เขามีความคิดอย่างนี้ </p><p>ว่า   เราไม่รู้ชัดตามความเป็นจริงว่า   นี้เป็นกุศล   นี้เป็นอกุศล  ก็ถ้าเราไม่</p><p>รู้ชัดตามความเป็นจริงว่า   นี้เป็นกุศล    นี้เป็นอกุศล    จะพึงพยากรณ์ว่า</p><p>นี้เป็นกุศล   หรือนี้เป็นอกุศล   ความพอใจ   ความติดใจ   ความเคืองใจ</p><p>หรือความขัดใจในข้อนั้นพึงมีแก่เรา     ข้อที่มีความพอใจ     ความติดใจ</p><p>ความเคืองใจ  หรือความขัดใจนั้น   จะพึงเป็นอุปาทานของเรา  อุปาทาน</p><p>ของเรานั้นจะพึงเป็นความเดือนร้อนแก่เรา   ความเดือนร้อนของเรานั้นจะ</p><p>พึงเป็นอันตรายแก่เรา.   ด้วยเหตุฉะนี้    เขาจึงไม่พยากรณ์ว่า   นี้เป็นกุศล</p><p>นี้เป็นอกุศล  เพราะกลัวอุปาทาน  เพราะเกลียดอุปาทาน เมื่อถูกถามปัญหา</p><p>ในเรื่องนั้น ๆ จึงกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัวว่า ความเห็นของเราว่า อย่างนี้</p><p>ก็มิใช่    อย่างนั้นก็มิใช่  อย่างอื่นก็มิใช่    ไม่ใช่ก็มิใช่    มิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นี้เป็นฐานะที่ ๒ ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง อาศัยแล้ว</p><p>ปรารภแล้ว  มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว   เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่องนั้น  ๆ</p><p>จึงกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว.</p><p>           (๔๑)   ๑๕.๓  อนึ่ง  ในฐานะที่ ๓  สมณพราหมณ์ผู้เจริญ อาศัย</p><p>อะไร  มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว  เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่องนั้น ๆ  ย่อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 35</p><p>กล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว.  </p><p>          ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้  ไม่รู้ชัด</p><p>ตามความเป็นจริงว่า   นี้เป็นกุศล   นี้เป็นอกุศล.     เขามีความคิดอย่างนี้ </p><p>ว่า   เราไม่รู้ชัดตามความเป็นจริงว่า   นี้เป็นกุศล    นี้เป็นอกุศล    ก็ถ้าเรา</p><p>ไม่รู้ชัดตามความเป็นจริงว่า  นี้เป็นกุศล   นี้เป็นอกุศล   จะพึงพยากรณ์ว่า</p><p>นี้เป็นกุศล   หรือนี้เป็นอกุศล   ก็สมณพราหมณ์ผู้เป็นบัณฑิต   มีปัญญา</p><p>ละเอียด  ชำนาญการโต้วาทะ  เป็นดุจคนแม่นธนู มีอยู่แล  สมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้น   เหมือนจะเที่ยวทำลายวาทะด้วยปัญญา   เขาจะพึงซักไซ้  ไล่เลียง</p><p>สอบสวนเราในข้อนั้น  เราไม่อาจโต้ตอบเขาได้   การที่เราโต้ตอบเขาไม่ได้</p><p>นั้น   จะเป็นความเดือนร้อนแก่เรา  ความเดือดร้อนของเรานั้น  จะพึงเป็น</p><p>อันตรายแก่เรา.    ด้วยเหตุฉะนี้    เขาจึงไม่พยากรณ์ว่า   นี้เป็นกุศล  นี้เป็น</p><p>อกุศล   เพราะกลัวอุปาทาน   เพราะเกลียดอุปาทาน  เมื่อถูกถามปัญหาใน</p><p>เรื่องนั้น ๆ  จึงกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัวว่า   ความเห็นของเราว่า   อย่างนี้ </p><p>ก็มิใช่   อย่างนั้นก็มิใช่   อย่างอื่นก็มิใช่   ไม่ใช่ก็มิใช่  มิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นี้เป็นฐานะที่   ๓  ที่สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง</p><p>อาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว    มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว    เมื่อถูกถามปัญหา</p><p>ในเรื่องนั้น.     จึงกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว.</p><p>           (๔๒)   ๑๖.๔  อนึ่ง  ในฐานะที่  ๔ สมณพราหมณ์ผู้เจริญ  อาศัย</p><p>อะไร   ปรารภอะไร    มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว    เมื่อถูกถามปัญหาใน</p><p>เรื่องนั้น  ๆ   ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณะหรือพราหมณ์บางพวกในโลกนี้    เป็น</p><p>คนเขลา   งมงาย.    เพราะเป็นคนเขลา  เพราะเป็นคนงมงาย   เมื่อถูกถาม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 36</p><p>ปัญหาในเรื่องนั้น  ๆ     ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว      ถ้าท่านถามเรา</p><p>อย่างนี้ว่า   โลกอื่นมีหรือ    ถ้าเรามีความเห็นว่า    โลกอื่นมี    เราก็จะพึง  </p><p>พยากรณ์ว่า   โลกอื่นมี  แต่ความเห็นของเราว่า   อย่างนี้ก็มิใช่   อย่างนั้นก็</p><p>มิใช่   อย่างอื่นก็มิใช่  ไม่ใช่ก็มิใช่  มิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่ ถ้าท่านถามเราว่า โลก</p><p>อื่นไม่มีหรือ  เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า  โลกอื่นมีด้วย  ไม่มีด้วย  ถ้าเรามีความ</p><p>เห็นว่าไม่มี   เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า  ไม่มี  ถ้าท่านถามเราว่า   โลกอื่นมีด้วย</p><p>ไม่มีด้วยหรือ   ถ้าเรามีความเห็นว่า  มีด้วย   ไม่มีด้วย   เราก็จะพึงพยากรณ์</p><p>ว่ามีด้วย   ไม่มีด้วย . . . .  ถ้าท่านถามเราว่า   โลกหน้ามีก็มิใช่    ไม่มีก็มิใช่</p><p>หรือ ถ้าเรามีความเห็นว่า มีก็มิใช่ ไม่มีก็มิใช่ เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า มีก็มิใช่</p><p>ไม่มีก็มิใช่   ถ้าท่านถามเราว่า    สัตว์เกิดผุดขึ้นมีหรือ     ถ้าเรามีความเห็น</p><p>ว่ามี   เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า    มี . . . . ถ้าท่านถามเราว่า    สัตว์เกิดผุดขึ้น</p><p>ไม่มีหรือ   ถ้าเรามีความเห็นว่า   ไม่มี   เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า  ไม่มี . . . . .</p><p>ถ้าท่านถามเราว่า   สัตว์เกิดผุดขึ้น   มีด้วย    ไม่มีด้วยหรือ    ถ้าเรามีความ</p><p>เห็นว่า   มีด้วยไม่มีด้วย   เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า  มีด้วย  ไม่มีด้วย . .     ถ้า</p><p>ท่านถามเราว่า   สัตว์เกิดผุดขึ้นมีก็มิใช่   ไม่มีก็มิใช่หรือ  ถ้าเรามีความเห็น</p><p>ว่า  มีก็มิใช่  ไม่มีก็มิใช่  เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า  มีก็มิใช่ ไม่มีก็มิใช่ . .    </p><p>ถ้าท่านถามเราว่า   ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีทำชั่ว   มีหรือ     ถ้าเรามีความ</p><p>เห็นว่ามี   เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า   มี . . . . ถ้าท่านถามเราว่า   ผลวิบากแห่ง</p><p>กรรมที่ทำดีทำชั่วไม่มีหรือ ถ้าเรามีความเห็นว่า  ไม่มี  เราก็จะพึงพยากรณ์</p><p>ว่า  ไม่มี . . . .   ถ้าท่านถามเราว่า   ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีทำชั่ว  มีด้วย</p><p>ไม่มีด้วยหรือ   ถ้าเรามีความเห็นว่า   มีด้วย   ไม่มีด้วย  เราก็จะพึงพยากรณ์</p><p>ว่า  มีด้วย   ไม่มีด้วย . . . .   ถ้าท่านถามเราว่า    ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 37</p><p>ทำชั่ว  มีก็มิใช่   ไม่มีก็มิใช่หรือ  ถ้าเรามีความเห็นว่า  มีก็มิใช่  ไม่มีก็มิใช่</p><p>เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า    มีก็มิใช่    ไม่มีก็มิใช่ . . . . .    ถ้าท่านถามเราว่า  </p><p>เบื้องหน้าแต่ความตาย สัตว์มีอยู่หรือ  ถ้าเรามีความเห็นว่า  มีอยู่  เราก็จะพึง</p><p>พยากรณ์ว่า   มีอยู่ . . . . .   ถ้าท่านถามเราว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย  สัตว์</p><p>ไม่มีอยู่หรือ ถ้าเรามีความเห็นว่า ไม่มีอยู่ เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า ไม่มีอยู่ . . .</p><p>ถ้าท่านถามเราว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย   สัตว์มีอยู่ด้วย   ไม่มีอยู่ด้วยหรือ</p><p>ถ้าเรามีความเห็นว่า   มีอยู่ด้วย   ไม่มีอยู่ด้วย   เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า   มีอยู่</p><p>ด้วย   ไม่มีอยู่ด้วย. . . . ถ้าท่านถามเราว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย    สัตว์มี</p><p>อยู่ก็มิใช่  ไม่มีอยู่ก็มิใช่หรือ   ถ้าเรามีความเห็นว่า มีอยู่ก็มิใช่ ไม่มีอยู่ก็มิใช่</p><p>เราก็จะพึงพยากรณ์ว่า   มีอยู่ก็มิใช่   ไม่มีอยู่ก็มิใช่    แต่ความเห็นของเราว่า</p><p>อย่างนี้ก็มิใช่     อย่างนั้นก็มิใช่    อย่างอื่นก็มิใช่   ไม่ใช่ก็มิใช่   มิใช่ไม่ใช่</p><p>ก็มิใช่        ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      นี้เป็นฐานะที่ ๔ ที่สมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่ง    อาศัยแล้ว   ปรารภแล้ว    มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว   เมื่อถูก</p><p>ถามปัญหาในเรื่องนั้น ๆ ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    สมณพราหมณ์เหล่านั้น    มีความเห็นดิ้นได้</p><p>ไม่ตายตัว  เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่องนั้น ๆ ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว</p><p>ด้วยวัตถุ  ๔  นี้แล.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง     มี</p><p>ความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว   เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่องนั้น ๆ ย่อมกล่าววาจา</p><p>ดิ้นได้ไม่ตายตัว     สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมดย่อมกล่าววาจาดิ้น</p><p>ได้ไม่ตายตัว  ด้วยเหตุ  ๔  ประการนี้เท่านั้น    หรือด้วยอย่างใดอย่างหนึ่ง</p><p>ใน   ๔  อย่างนี้   นอกจากนี้ไม่มี. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 38</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า   ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง  </strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้  ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว   ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว   ย่อมมี </strong></p><p><strong>คติอย่างนั้น  มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.     อนึ่ง   ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้น</strong></p><p><strong>ชัด  และรู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น  ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.    และ</strong></p><p><strong>เมื่อไม่ยึดมั่น  ตถาคตก็รู้ความดับสนิท    เฉพาะตนเอง    รู้ความเกิด</strong></p><p><strong>ความดับ  คุณ  โทษ  แห่งเวทนาทั้งหลาย    กับอุบายเป็นเครื่องออก</strong></p><p><strong>ไปจากเวทนาเหล่านั้น  ตามความเป็นจริง.    เพราะไม่ยึดมั่น   ตถาคต</strong></p><p><strong>จึงหลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ธรรมเหล่านี้แล   ที่ลึกซึ้ง  เห็นได้ยาก   รู้</strong></p><p><strong>ตามได้ยาก   สงบ   ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้   ละเอียด   รู้ได้</strong></p><p><strong>เฉพาะบัณฑิต  ที่ตถาคตทำรู้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง    แล้วสอนผู้อื่น</strong></p><p><strong>ให้รู้แจ้ง  อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริง</strong></p><p><strong>โดยชอบ.</strong></p><p>                                <strong>อธิจจสมุปปันนิกทิฏฐิ  ๒</strong> </p><p>           (๔๓)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   มีความ</p><p>เห็นว่า   อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ   ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่าเกิดขึ้น</p><p>ลอย ๆ ด้วยวัตถุ  ๒.  ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญพวกนั้น อาศัยอะไรปรารภ</p><p>อะไร   จึงมีความเห็นว่า   อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ   ย่อมบัญญัติอัตตา</p><p>และโลก  ว่าเกิดขึ้นลอย ๆ ด้วยวัตถุ  ๒.</p><p>                  ๑๗.๑  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   มีเทวดาชื่ออสัญญีสัตว์   ก็</p><p>และเทวดาเหล่านั้น        ย่อมจุติจากหมู่นั้นเพราะความเกิดขึ้นแห่งสัญญา.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็เป็นฐานะที่จะมีได้  ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติจากหมู่นั้น</p><p>แล้วมาเป็นอย่างนี้        เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว      ก็ออกจากเรือนบวชเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 39</p><p>บรรพชิต เมื่อออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต อาศัยความเพียรเป็นเครื่อง</p><p>เผากิเลส   อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น  อาศัยการประกอบเนือง ๆ อาศัยความ  </p><p>ไม่ประมาท   อาศัยมนสิการโดยชอบ   แล้วสัมผัสเจโตสมาธิอันเป็นเครื่อง</p><p>ให้จิตตั้งมั่น ย่อมระลึกถึงความเกิดขึ้นแห่งสัญญาได้  เกินกว่านั้นไประลึก</p><p>ไม่ได้.   เขากล่าวอย่างนี้ว่า   อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ.     ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุไร.       เพราะเมื่อก่อนข้าพเจ้าไม่ได้มีแล้ว     เดี๋ยวนี้ข้าพเจ้านั้นก็ไม่มี</p><p>จึงน้อมไปเพื่อความเป็นผู้สงบ.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   นี้เป็นฐานะที่ ๑ ที่</p><p>สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง  อาศัยแล้ว  ปรารภแล้ว  มีความเห็นว่า   อัตตา</p><p>และโลกเกิดขึ้นลอย ๆ ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก   ว่าเกิดขึ้นลอย ๆ.</p><p>           (๔๔)  ๑๘.๒  อนึ่งในฐานะที่ ๒ สมณพราหมณ์ผู้เจริญ อาศัย</p><p>อะไร  ปรารภอะไร  จึงมีความเห็นว่า  อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ บัญญัติ</p><p>อัตตาและโลก    ว่าเกิดขึ้นลอย ๆ.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      สมณะหรือ</p><p>พราหมณ์พวกหนึ่งในโลกนี้เป็นนักตรึก  เป็นนักตรอง.    เขากล่าวแสดง</p><p>ปฏิภาณเอาเองตามที่ตรึกได้   ตามที่ตรองได้อย่างนี้ว่า    อัตตาและโลกเกิด</p><p>ขึ้นลอย ๆ.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     นี้เป็นฐานะที่  ๒  ที่สมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่ง   มีความเห็นว่า   อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ ย่อมบัญญัติอัตตา</p><p>และโลก   ว่าเกิดขึ้นลอย ๆ.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณพราหมณ์มีความเห็นว่า   อัตตาและโลก</p><p>เกิดขึ้นลอย ๆ   ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก  ว่าเกิดขึ้นลอย ๆ ด้วยวัตถุ  ๒</p><p>นี้แล.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง  มี</p><p>ความเห็นว่า  อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก ว่าเกิด</p><p>ขึ้นลอย ๆ  สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด  ย่อมบัญญัติด้วยวัตถุ ๒ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 40</p><p>นี้เท่านั้น  หรือด้วยอย่างใดอย่างหนึ่งใน  ๒  อย่างนี้   นอกจากนี้ไม่มี.  </p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า    ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง</strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้      ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว        ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว</strong></p><p><strong>ย่อมมีคติอย่างนั้น  มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.   อนึ่ง  ตถาคตย่อมรู้เหตุ</strong></p><p><strong>นั้นชัด  และรู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น  ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.  และ</strong></p><p><strong>เมื่อไม่ยึดมั่น    ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะตน   รู้ความเกิด  ความ</strong></p><p><strong>ดับ   คุณ โทษ   แห่งเวทนาทั้งหลาย    กับอุบายเป็นเครื่องออกไปจาก</strong></p><p><strong>เวทนาเหล่านั้น    ตามความเป็นจริง.    เพราะไม่ยึดมั่น       ตถาคตจึง</strong></p><p><strong>หลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรมเหล่านี้แล  ที่ลึกซึ้ง เห็นได้ยาก รู้ตาม</strong></p><p><strong>ได้ยาก สงบ   ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้   ละเอียด    รู้ได้เฉพาะ</strong></p><p><strong>บัณฑิต  ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง  แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง</strong></p><p><strong>อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดยชอบ.</strong></p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    สมณพราหมณ์เหล่านั้น    กำหนดขันธ์ส่วน</p><p>อดีต  มีความเห็นไปตามขันธ์ส่วนอดีต   ปรารภขันธ์ส่วนอดีต    กล่าวคำ</p><p>แสดงวาทะหลายชนิดด้วยวัตถุ  ๑๘ นี้แล.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็สมณะ</p><p>หรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง    กำหนดขันธ์ส่วนอดีต    มีความเห็นไป</p><p>ตามขันธ์ส่วนอดีต   ปรารภขันธ์ส่วนอดีต   กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด</p><p>สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด      ย่อมกล่าวด้วยเหตุ  ๑๘  นี้เท่านั้น</p><p>หรือด้วยเหตุอย่างใดอย่างหนึ่ง   ใน  ๑๘  อย่างนี้   นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า   ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง</strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้   ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว   ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว    ย่อมมี </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 41</p><p><strong>คติอย่างนั้น  มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.   อนึ่ง   ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้นชัด  </strong></p><p><strong>และรู้ชัดยิ่งขั้นไปกว่านั้น  ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.   และเมื่อไม่</strong></p><p><strong>ยึดมั่น  ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะตน  รู้ความเกิด   ความดับ  คุณ</strong></p><p><strong>โทษแห่งเวทนาทั้งหลาย กับอุบายเป็นเครื่องออกไปจากเวทนาเหล่านั้น</strong></p><p><strong>ตามความเป็นจริง.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เพราะไม่ยึดมั่น   ตถาคตจึง</strong></p><p><strong>หลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ธรรมเหล่านี้แล    ที่ลึกซึ้ง    เห็นได้ยาก</strong></p><p><strong>รู้ตามได้ยาก  สงบ  ประณีต    จะคาดคะเนเอาไม่ได้  ละเอียด  รู้ได้</strong></p><p><strong>เฉพาะบัณฑิต      ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง     แล้วสอนผู้</strong></p><p><strong>อื่นให้รู้แจ้ง    อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็น</strong></p><p><strong>จริงโดยชอบ.</strong></p><p>                              <strong>อปรันตกัปปิกทิฏฐิ  ๔๔</strong></p><p>           (๔๕)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   กำหนด</p><p>ขันธ์ส่วนอนาคต    มีความเห็นตามขันธ์ส่วนอนาคต      ปรารภขันธ์ส่วน</p><p>อนาคต  กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด  ด้วยวัตถุ  ๔๔.    ก็สมณพราหมณ์</p><p>ผู้เจริญเหล่านั้น    อาศัยอะไร    ปรารภอะไร   จึงกำหนดขันธ์ส่วนอนาคต</p><p>นี้ความเห็นตามขันธ์ส่วนอนาคต  ปรารภขันธ์ส่วนอนาคต  กล่าวคำแสดง</p><p>ทิฏฐิหลายชนิด   ด้วยวัตถุ  ๔๔. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 42</p><p>                                    <strong>สัญญีทิฏฐิ  ๑๖</strong>   </p><p>           (๔๖)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง   มีวาทะ</p><p>ว่า    หลังแต่ความตาย   อัตตามีสัญญา   ย่อมบัญญัติว่า   หลังแต่ความตาย</p><p>อัตตามีสัญญา   ด้วยวัตถุ  ๑๖.     ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น   อาศัย</p><p>อะไร    ปรารภอะไร    จึงมีวาทะว่า     หลังแต่ความตาย    อัตตามีสัญญา</p><p>ย่อมบัญญัติว่า      หลังแต่ความตาย      อัตตามีสัญญา      ด้วยวัตถุ  ๑๖.</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้น    ย่อมบัญญัติอัตตานั้นว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย</p><p>                  ๑๙.๑   อัตตาที่มีรูป  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๒๐.๒   อัตตาที่ไม่มีรูป  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๒๑.๓   อัตตาทั้งที่มีรูป  ทั้งที่ไม่มีรูป  ยั่งยืน มีสัญญา.</p><p>                  ๒๒.๔   อัตตา  ทั้งที่มีรูปก็มิใช่  ทั้งที่ไม่มีรูปก็มิใช่ ยั่งยืน</p><p>มีสัญญา.</p><p>                  ๒๓.๕   อัตตาที่มีที่สุด  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๒๔.๖   อัตตาที่ไม่มีที่สุด  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๒๕.๗   อัตตาทั้งที่มีที่สุด ทั้งที่ไม่มีที่สุด  ยั่งยืน มีสัญญา.</p><p>                  ๒๖.๘   อัตตาทั้งที่มีที่สุดก็มิใช่       ทั้งที่ไม่มีที่สุดก็มิใช่</p><p>ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๒๗.๙   อัตตาที่มีสัญญาอย่างเดียวกัน   ยั่งยืน   มีสัญญา.</p><p>                  ๒๘.๑๐  อัตตาที่มีสัญญาต่างกัน  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๒๙.๑๑  อัตตาที่มีสัญญาน้อย  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๓๐.๑๒  อัตตาที่มีสัญญาหาประมาณมิได้  ยั่งยืน มีสัญญา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 43</p><p>                  ๓๑.๑๓  อัตตาที่มีสุขอย่างเดียว   ยั่งยืน   มีสัญญา.  </p><p>                  ๓๒.๑๔  อัตตาที่มีทุกข์อย่างเดียว  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๓๓.๑๕  อัตตาที่มีทั้งสุขทั้งทุกข์  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>                  ๓๔.๑๖  อัตตาที่มีทุกข์ก็มิใช่  สุขก็มิใช่  ยั่งยืน  มีสัญญา.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    สมณพราหมณ์เหล่านั้น    มีวาทะว่า    เบื้อง</p><p>หน้าแต่ความตาย    อัตตามีสัญญา   ย่อมบัญญัติว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย</p><p>อัตตามีสัญญา   ด้วยวัตถุ  ๑๖  นี้แล.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง    มี</p><p>วาทะว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย    อัตตามีสัญญา    ย่อมบัญญัติว่า   เบื้อง</p><p>หน้าแต่ความตาย    อัตตามีสัญญา    สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด</p><p>ย่อมบัญญัติด้วยวัตถุ  ๑๖ นี้เท่านั้น หรือด้วยอย่างใดอย่างหนึ่งใน ๑๖ อย่าง</p><p>นี้   นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า   ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง</strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้   ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว   ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว  ย่อมมี</strong></p><p><strong>คติอย่างนั้น  มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.    อนึ่ง  ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้นชัด</strong></p><p><strong>และรู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น   ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.     และเมื่อ</strong></p><p><strong>ไม่ยึดมั่น   ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะตน   รู้ความเกิด   ความดับ</strong></p><p><strong>คุณ โทษ  แห่งเวทนาเหล่านั้น   ตามความเป็นจริง.    เพราะไม่ยึดมั่น</strong></p><p><strong>ตถาคตจึงหลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ธรรมเหล่านี้แล    ที่ลึกซึ้ง    เห็นได้ยาก</strong></p><p><strong>รู้ตามได้ยาก   สงบ  ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้  ละเอียด    รู้ได้ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 44</p><p><strong>เฉพาะบัณฑิต  ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง    แล้วสอนผู้อื่น  </strong></p><p><strong>ให้รู้แจ้ง        อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็น</strong></p><p><strong>จริงโดยชอบ.</strong></p><p>                                      <strong>อสัญญีทิฏฐิ  ๘</strong></p><p>           (๔๗)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่งมีวาทะว่า</p><p>หลังแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา    ย่อมบัญญัติว่า     หลังแต่ความตาย</p><p>อัตตาไม่มีสัญญา ด้วยวัตถุ  ๘.  ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น  อาศัยอะไร</p><p>ปรารภอะไร    จึงมีวาทะว่า    หลังแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา   ย่อม</p><p>บัญญัติว่า    หลังแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา    ด้วยวัตถุ  ๘.   สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น  ย่อมบัญญัติอัตตานั้นว่า  หลังแต่ความตาย              </p><p>                  ๓๕.๑   อัตตาที่มีรูป   ยั่งยืน  ไม่มีสัญญา.</p><p>                  ๓๖.๒   อัตตาที่ไม่มีรูป   ยั่งยืน  ไม่มีสัญญา.</p><p>                  ๓๗.๓   อัตตาทั้งที่มีรูป     ทั้งที่ไม่มีรูป     ยั่งยืน   ไม่มี</p><p>สัญญา.</p><p>                  ๓๘.๔   อัตตาทั้งที่มีรูปก็มิใช่  ทั้งที่ไม่มีรูปก็มิใช่   ยั่งยืน</p><p>ไม่มีสัญญา.</p><p>                  ๓๙.๕   อัตตาที่มีที่สุด  ยั่งยืน  ไม่มีสัญญา.</p><p>                  ๔๐.๖   อัตตาที่ไม่มีที่สุด  ยั่งยืน  ไม่มีสัญญา.</p><p>                  ๔๑.๗   อัตตาทั้งที่มีที่สุด   ทั้งที่ไม่มีที่สุด   ยั่งยืน  ไม่มี</p><p>สัญญา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 45</p><p>                  ๔๒.๘   อัตตาทั้งที่มีที่สุดก็มิใช่       ทั้งที่ไม่มีที่สุดก็มิใช่</p><p>ยั่งยืน  ไม่มีสัญญา.  </p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   สมณพราหมณ์เหล่านั้น   มีวาทะว่า  หลังแต่</p><p>ความตาย   อัตตาไม่มีสัญญา   ย่อมบัญญัติว่า   หลังแต่ความตาย  อัตตาไม่มี</p><p>สัญญา   ด้วยวัตถุ ๘ เหล่านี้แล.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง    มี</p><p>วาทะว่า    หลังแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา    ย่อมบัญญัติว่า   หลังแต่</p><p>ความตาย   อัตตาไม่มีสัญญา   สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด  ย่อม</p><p>บัญญัติด้วยวัตถุ  ๘  นี้เท่านั้น  หรือด้วยอย่างใดอย่างหนึ่ง    ใน  ๘  อย่างนี้ </p><p>นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า    ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง</strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้  บุคคลถืออย่างนั้นแล้ว  ยึดอย่างนั้นแล้ว  ย่อมมีคติอย่าง</strong></p><p><strong>นั้น   มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.    อนึ่ง   ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้นชัด   และ</strong></p><p><strong>รู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น     ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.     และเมื่อไม่</strong></p><p><strong>ยึดมั่น  ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะตน   รู้ความเกิด  ความดับ  คุณ</strong></p><p><strong>โทษ      แห่งเวทนาทั้งหลาย      กับอุบายเป็นเครื่องออกไปจากเวทนา</strong></p><p><strong>เหล่านั้น    ตามความเป็นจริง.    เพราะไม่ยึดมั่น     ตถาคตจึงหลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ธรรมเหล่านี้แล    ที่ลึกซึ้ง    เห็นได้ยาก</strong></p><p><strong>รู้ตามได้ยาก  สงบ  ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้  ละเอียด   รู้ได้</strong></p><p><strong>เฉพาะบัณฑิต   ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง   แล้วสอนผู้อื่น</strong></p><p><strong>ให้รู้แจ้ง   อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริง</strong></p><p><strong>โดยชอบ. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 46</p><p>                             <strong>เนวสัญญีนาสัญญีทิฏฐิ  ๘</strong> </p><p>           (๔๘)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง  มีวาทะ  </p><p>ว่า  หลังแต่ความตาย  อัตตามีสัญญาก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่  ย่อมบัญญัติ</p><p>ว่า  หลังแต่ความตาย    อัตตามีสัญญาก็มิใช่    ไม่มีสัญญาก็มิใช่   ด้วยวัตถุ</p><p>๘.   ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น    อาศัยอะไร   ปรารภอะไร   จึงมี</p><p>วาทะว่า  หลังแต่ความตาย   อัตตามีสัญญาก็มิใช่   ไม่มีสัญญาก็มิใช่   ย่อม</p><p>บัญญัติว่า  หลังแต่ความตาย  อัตตามีสัญญาก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่  ด้วย</p><p>วัตถุ  ๘.   สมณพราหมณ์เหล่านั้น      ย่อมบัญญัติอัตตานั้นว่า     หลังแต่</p><p>ความตาย</p><p>                  ๔๓ . ๑   อัตตาที่มีรูป   ยั่งยืน  มีสัญญาก็มิใช่   ไม่มีสัญญา</p><p>ก็มิใช่. </p><p>                  ๔๔ . ๒   อัตตาที่ไม่มีรูป   ยั่งยืน   มีสัญญาก็มิใช่    ไม่มี</p><p>สัญญาก็มิใช่.</p><p>                  ๔๕ . ๓   อัตตาทั้งที่มีรูป   ทั้งที่ไม่มีรูป  ยังยืน   มีสัญญา</p><p>ก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่.</p><p>                  ๔๖ . ๔  อัตตาทั้งที่มีรูปก็มิใช่   ทั้งที่ไม่มีรูปก็มิใช่   ยั่งยืน</p><p>มีสัญญาก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่.</p><p>                  ๔๗ . ๕   อัตตาที่มีที่สุด  ยั่งยืน มีสัญญาก็มิใช่  ไม่มีสัญญา</p><p>ก็มิใช่.</p><p>                  ๔๘ . ๖  อัตตาที่ไม่มีที่สุด   ยั่งยืน   มีสัญญาก็มิใช่  ไม่มี</p><p>สัญญาก็มิใช่.</p><p>                  ๔๙ . ๗  อัตตาทั้งที่มีที่สุด   ทั้งที่ไม่มีที่สุด  ยั่งยืน  มีสัญญา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 47</p><p>ก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่.  </p><p>                  ๕๐. ๘  อัตตาทั้งที่มีที่สุดก็มิใช่    ทั้งที่ไม่มีที่สุดก็มิใช่</p><p>ยั่งยืน  มีสัญญาก็มิใช่   ไม่มีสัญญาก็มิใช่.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   สมณพราหมณ์เหล่านั้น   มีวาทะว่า  หลังแต่</p><p>ความตาย   อัตตามีสัญญาก็มิใช่   ไม่มีสัญญาก็มิใช่   ย่อมบัญญัติว่า   หลัง</p><p>แต่ความตาย   อัตตามีสัญญาก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่  ด้วยวัตถุ  ๘  นี้แล.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง    มี</p><p>วาทะว่า  หลังแต่ความตาย  อัตตามีสัญญาก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่  สมณะ</p><p>หรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด   ย่อมบัญญัติด้วยวัตถุ  ๘  นี้เท่านั้น   หรือ</p><p>ด้วยอย่างใดอย่างหนึ่งใน  ๘  อย่างนี้   นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า   ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง</strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้   ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว   ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว    ย่อมมี</strong></p><p><strong>คติอย่างนั้น   มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.     อนึ่ง    ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้น</strong></p><p><strong>ชัด  และรู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น  ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.     และ</strong></p><p><strong>เมื่อไม่ยึดมั่น  ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะตน   รู้ความเกิด   ความ</strong></p><p><strong>ดับ  คุณ  โทษ   แห่งเวทนาทั้งหลาย   กับอุบายเป็นเครื่องออกไปจาก</strong></p><p><strong>เวทนาเหล่านั้น     ตามความเป็นจริง.     เพราะไม่ยึดมั่น    ตถาคตจึง</strong></p><p><strong>หลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     ธรรมเหล่านี้แล    ที่ลึกซึ้ง    เห็นได้ยาก</strong></p><p><strong>รู้ตามได้ยาก  สงบ  ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้  ละเอียด  รู้เฉพาะ</strong></p><p><strong>บัณฑิต   ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง   แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง</strong></p><p><strong>อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดยชอบ. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 48</p><p>                                   <strong>อุจเฉททิฏฐิ  ๗ </strong></p><p>           (๔๙)   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่งมีวาทะว่า  </p><p>ขาดสูญ    ย่อมบัญญัติความขาดสูญ    ความพินาศ    ความไม่มีของสัตว์ที่</p><p>ปรากฏอยู่   ด้วยวัตถุ  ๗.     ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น   อาศัยอะไร</p><p>ปรารภอะไร   จึงมีวาทะว่า   ขาดสูญ    บัญญัติความขาดสูญ   ความพินาศ</p><p>ความไม่มีของสัตว์ที่ปรากฏอยู่  ด้วยวัตถุ  ๗.</p><p>           ๕๑.๑  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       สมณะหรือพราหมณ์บางคนใน</p><p>โลกนี้    มีวาทะอย่างนี้    มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า    ท่านผู้เจริญ     เพราะอัตตานี้</p><p>มีรูป   สำเร็จด้วยมหาภูตรูป ๔  มีมารดาบิดาเป็นแดงเกิด   เพราะกายแตก</p><p>ย่อมขาดสูญ   ย่อมพินาศ   ย่อมไม่มี     ฉะนั้นหลังแต่ความตาย   อัตตานี้ </p><p>จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด.     สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง    ย่อมบัญญัติ</p><p>ความขาดสูญ ความพินาศ  ความไม่มีของสัตว์ที่ปรากฏอยู่ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ๕๒.๒  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง    กล่าวกะสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ  อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น มีอยู่จริง</p><p>ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี     ท่านผู้เจริญ     แต่อัตตานี้มิได้ขาดสูญอย่างเด็ด</p><p>ขาดด้วยเหตุเพียงเท่านี้    ท่านผู้เจริญ   ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เป็นทิพย์   มีรูป</p><p>เป็นกามาพจร  บริโภคกวฬิงการาหาร   ซึ่งท่านยังไม่รู้ไม่เห็น    ข้าพเจ้ารู้</p><p>ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้น    ท่านผู้เจริญ    เพราะกายแตก    อัตตานั้นแล   ย่อม</p><p>ขาดสูญ    ย่อมพินาศ   ย่อมไม่มี    ฉะนั้นหลังแต่ความตาย   ท่านผู้เจริญ</p><p>อัตตานี้จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด         สมณพราหมณ์พวกหนึ่งย่อม</p><p>บัญญัติความขาดสูญ    ความพินาศ   ความไม่มีของสัตว์ที่ปรากฏอยู่   ด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 49</p><p>ประการฉะนี้.  </p><p>           ๕๓. ๓  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง  กล่าวกะสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านผู้เจริญ   อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้นมีอยู่จริง</p><p>ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี     ท่านผู้เจริญ     แต่อัตตานี้มิได้ขาดสูญอย่างเด็ด</p><p>ขาดด้วยเหตุเพียงเท่านี้   ท่านผู้เจริญ   ยิ่งมีอัตตาอย่างอื่นที่เป็นทิพย์   มีรูป</p><p>สำเร็จด้วยใจ  มีอวัยวะใหญ่น้อยครบถ้วน  มีอินทรีย์ไม่บกพร่อง   ซึ่งท่าน</p><p>ยังไม่รู้ยังไม่เห็น  ข้าพเจ้ารู้  ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้น  ท่านผู้เจริญ เพราะกายแตก</p><p>อัตตานั้นแลย่อมขาดสูญ  ย่อมพินาศ  ย่อมไม่มี    ฉะนั้นหลังแต่ความตาย</p><p>ท่านผู้เจริญ    อัตตานี้จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด.      สมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่งย่อมบัญญัติความขาดสูญ  ความพินาศ   ความไม่มีของสัตว์ที่มีอยู่</p><p>ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ๕๔. ๔  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง    กล่าวกะสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านผู้เจริญ  อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น  มีอยู่จริง</p><p>ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี     ท่านผู้เจริญ      แต่อัตตานี้มิได้ขาดสูญอย่างเด็ด</p><p>ขาดด้วยเหตุเพียงเท่านี้  ท่านผู้เจริญ  ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เข้าถึงชั้นอากาสา-</p><p>นัญจายตนะ มีอารมณ์ว่า อากาศหาที่สุดมิได้  เพราะล่วงรูปสัญญา  เพราะ</p><p>ดับปฏิฆสัญญา   เพราะไม่ใส่ใจนานัตตสัญญาโดยประการทั้งปวง  ซึ่งท่าน</p><p>ยังไม่รู้ยังไม่เห็น  ข้าพเจ้ารู้ ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้นท่านผู้เจริญ  เพราะกายแตก</p><p>อัตตานั้นแล  ย่อมขาดสูญ     ย่อมพินาศ  ย่อมไม่มี  ฉะนั้นหลังแต่ความตาย</p><p>ท่านผู้เจริญ     อัตตานี้จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด.      สมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่งย่อมบัญญัติความขาดสูญ  ความพินาศ   ความไม่มีของสัตว์ที่มีอยู่</p><p>ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 50</p><p>           ๕๕.๕  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง      กล่าวกะสมณะหรือ  </p><p>พราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น มีอยู่จริง</p><p>ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี    ท่านผู้เจริญ     แต่อัตตานี้มิได้ขาดสูญอย่างเด็ด</p><p>ขาดด้วยเหตุเพียงเท่านี้        ท่านผู้เจริญ      ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เข้าถึงชั้น</p><p>วิญญาณัญจายตนะ   มีอารมณ์ว่า   วิญญาณหาที่สุดมิได้  เพราะล่วงอากา-</p><p>สานัญจายตนะได้โดยประการทั้งปวง    ซึ่งท่านยังไม่รู้ยังไม่เห็น  ข้าพเจ้ารู้</p><p>ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้น ท่านผู้เจริญ  เพราะกายแตก  อัตตานั้นแลย่อมขาดสูญ</p><p>ย่อมพินาศ   ย่อมไม่มี   ฉะนั้นหลังแต่ความตาย  ท่านผู้เจริญ  อัตตานี้จึง</p><p>เป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด.     สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง     ย่อมบัญญัติ</p><p>ความขาดสูญ    ความพินาศ   ความไม่มีของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ๕๖.๖  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง      กล่าวกะสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านผู้เจริญอัตตาที่ท่าน กล่าวถึงนั้น มีอยู่จริง</p><p>ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี     ท่านผู้เจริญ    แต่อัตตานี้มิได้ขาดสูญอย่างเด็ด</p><p>ขาดด้วยเหตุเพียงเท่านี้  ท่านผู้เจริญ    ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เข้าถึงชั้นอากิญ-</p><p>จัญญายตนะ  มีอารมณ์ว่า ไม่มีอะไร  เพราะล่วงวิญญาณัญจายตนะได้โดย</p><p>ประการทั้งปวง  ซึ่งท่านยังไม่รู้ยังไม่เห็น  ข้าพเจ้ารู้  ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้น </p><p>ท่านผู้เจริญ    เพราะกายแตก    อัตตานั้นแล    ย่อมขาดสูญ    ย่อมพินาศ</p><p>ย่อมไม่มี    ฉะนั้นหลังแต่ความตาย    ท่านผู้เจริญ   อัตตานี้จึงเป็นอันขาด</p><p>สูญอย่างเด็ดขาด.     สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง     ย่อมบัญญัติความขาดสูญ</p><p>ความพินาศ  ความไม่มีของสัตว์ที่ปรากฏอยู่.  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ๕๗. ๗ สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง กล่าวกะสมณะหรือพราหมณ์</p><p>พวกนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านผู้เจริญ   อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น มีอยู่จริง  ข้าพเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 51</p><p>มิได้กล่าวว่าไม่มี ท่านผู้เจริญ  แต่อัตตานี้มิได้ขาดสูญอย่างเด็ดขาดด้วยเหตุ  </p><p>เพียงเท่านี้   ท่านผู้เจริญ  ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เข้าถึงชั้นเนวสัญญานาสัญญา-</p><p>ยตนะ มีอารมณ์ว่า  นั่นละเอียด  นั่นประณีต เพราะล่วงอากิญจัญญายตนะ</p><p>ได้โดยประการทั้งปวง   ซึ่งท่านไม่รู้ไม่เห็น   ข้าพเจ้ารู้   ข้าพเจ้าเห็นอัตตา</p><p>นั้น   ท่านผู้เจริญ    เพราะกายแตก   อัตตานั้นแลย่อมขาดสูญ   ย่อมพินาศ</p><p>ย่อมไม่มี    ฉะนั้นหลังแต่ความตาย    ท่านผู้เจริญ   อัตตานี้จึงเป็นอันขาด</p><p>สูญอย่างเด็ดขาด.      สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง    ย่อมบัญญัติความขาดสูญ</p><p>ความพินาศ  ความไม่มีของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    สมณพราหมณ์เหล่านั้น     มีวาทะว่าขาดสูญ</p><p>ย่อมบัญญัติความขาดสูญ     ความพินาศ     ความไม่มีของสัตว์ทั้งหลายที่มี</p><p>อยู่   ด้วยวัตถุ  ๗  นี้แล.                       </p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง  มีวาทะ</p><p>ว่า  ขาดสูญ  ย่อมบัญญัติความขาดสูญ   ความพินาศ   ความไม่มีของสัตว์</p><p>ที่ปรากฏอยู่    สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด   ย่อมบัญญัติด้วยวัตถุ</p><p>๗ นี้เท่านั้น   หรือด้วยอย่างใดอย่างหนึ่งใน ๗ อย่างนี้   นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า    ฐานะเป็นที่ตั้งแห่ง</strong></p><p><strong>วาทะเหล่านี้  ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว   ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว    ย่อมมี</strong></p><p><strong>คติอย่างนั้น    มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.    อนึ่ง   ตถาคตย่อมรู้เหตุนั้น</strong></p><p><strong>ชัด  และรู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น  ทั้งไม่ยึดมั่น ความรู้ชัดนั้นด้วย.    และ</strong></p><p><strong>เมื่อไม่ยึดมั่น     ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะคน   รู้ความเกิด  ความ</strong></p><p><strong>ดับ  คุณ  โทษ  แห่งเวทนาทั้งหลาย   กับอุบายเป็นเครื่องออกไปจาก</strong></p><p><strong>เวทนาเหล่านั้น    ตามความเป็นจริง.     เพราะไม่ยึดมั่น      ตถาคตจึง </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 52</p><p><strong>หลุดพ้น.  </strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     ธรรมเหล่านี้แล    ที่ลึกซึ้ง    เห็นได้ยาก</strong></p><p><strong>สงบ    ประณีต     จะคาดคะเนเอาไม่ได้  ละเอียด  รู้ได้เฉพาะบัณฑิต</strong></p><p><strong>ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง   แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง  อันเป็น</strong></p><p><strong>เหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดยชอบ.</strong></p><p>                                <strong>ทิฏฐธรรมนิพพานทิฏฐิ  ๕ </strong></p><p>           (๕๐)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่งมีวาทะว่า</p><p>นิพพานปัจจุบัน       ย่อมบัญญัติว่านิพพานปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของ</p><p>สัตว์ที่ปรากฏอยู่   ด้วยวัตถุ  ๕.   ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น    อาศัย</p><p>อะไร  ปรารภอะไร  จึงมีวาทะว่า  นิพพานปัจจุบัน   บัญญัติว่า  นิพพาน</p><p>ปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยวัตถุ  ๕.</p><p>                      ๕๘.๑  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สมณะหรือพราหมณ์บางพวก</p><p>ในโลกนี้    มีวาทะอย่างนี้   มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า   ท่านผู้เจริญ   เพราะอัตตานี้ </p><p>เอิบอิ่ม  พรั่งพร้อม   เพลิดเพลินอยู่ด้วยกามคุณ  ๕    ฉะนั้น  จึงเป็นอัน</p><p>บรรลุนิพพานปัจจุบันอันเป็นธรรมอย่างยิ่ง.        สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง</p><p>ย่อมบัญญัติว่า    นิพพานปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของสัตว์ที่มีอยู่      ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.</p><p>                   ๕๙.๒  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง      กล่าวกะสมณะ</p><p>หรือพราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านผู้เจริญ  อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้นมีอยู่</p><p>จริง  ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี  ท่านผู้เจริญ  แต่อัตตานี้มิได้บรรลุนิพพาน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 53</p><p>ปัจจุบันอันเป็นธรรมอย่างยิ่ง    ด้วยเหตุเพียงเท่านี้     ข้อนั้นเพราะเหตุไร  </p><p>เพราะเหตุว่า    กามทั้งหลายไม่เที่ยง    เป็นทุกข์   มีความแปรปรวนเป็น</p><p>ธรรมดา    เพราะกามเหล่านั้นแปรปรวนเป็นอย่างอื่น     จึงเกิดความโศก</p><p>ความร่ำไร  ความทุกข์ ความโทมนัส  และความคับใจ ท่านผู้เจริญ  เพราะ</p><p>อัตตานี้สงัดจากกาม  สงัดจากอกุศลธรรม  บรรลุปฐมฌาน มีวิตก  มีวิจาร</p><p>มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่    ฉะนั้น  จึงเป็นอันบรรลุนิพพานปัจจุบันอัน</p><p>เป็นธรรมอย่างยิ่ง.    สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง    ย่อมบัญญัติว่า    นิพพาน</p><p>ปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                      ๖๐.๓  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง กล่าวกะสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านผู้เจริญ  อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้นมีอยู่จริง</p><p>ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี ท่านผู้เจริญ แต่อัตตานี้มิได้บรรลุนิพพานปัจจุบัน</p><p>อันเป็นธรรมอย่างยิ่ง    ด้วยเหตุเพียงเท่านี้    ข้อนั้นเพราะเหตุไร    เพราะ</p><p>เหตุว่า  ปฐมฌานนั้นท่านกล่าวว่าหยาบ  ด้วยยังมีวิตกวิจารอยู่  ท่านผู้เจริญ</p><p>เพราะอัตตานี้บรรลุทุติยฌาน    มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน    มีความ</p><p>เป็นธรรมเอกผุดขึ้น   ไม่มีวิตก    ไม่มีวิจาร    มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่</p><p>ฉะนั้น   จึงเป็นอันบรรลุนิพพานปัจจุบันอันเป็นธรรมอย่างยิ่ง.     สมณ-</p><p>พราหมณ์พวกหนึ่ง    ย่อมบัญญัติว่า    นิพพานปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่ง</p><p>ของสัตว์ที่มีอยู่  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                      ๖๑.๔  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง  กล่าวกะสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านผู้เจริญ  อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้นมีอยู่จริง</p><p>ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี      ท่านผู้เจริญ       แต่อัตตานี้มิได้บรรลุนิพพาน</p><p>ปัจจุบันอันเป็นธรรมอย่างยิ่ง    ด้วยเหตุเพียงเท่านี้     ข้อนั้นเพราะเหตุไร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 54</p><p>เพราะเหตุว่า   ทุติยฌานนั้นท่านกล่าวว่าหยาบ   ด้วยยังมีปีติเป็นเหตุให้ใจ</p><p>เบิกบานอยู่   เพราะอัตตานี้มีอุเบกขา  มีสติ   มีสัมปชัญญะ     เสวยสุขด้วย   </p><p>นามกาย  เพราะปีติสิ้นไป  บรรลุตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลายสรรเสริญว่า</p><p>ผู้ได้ฌานนี้เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติ  เสวยสุขอยู่    ฉะนั้น  จึงเป็นอันบรรลุ</p><p>นิพพานปัจจุบันอันเป็นธรรมอย่างยิ่ง.     สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง    ย่อม</p><p>บัญญัติว่า  นิพพานปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.</p><p>                      ๖๒.๕  สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่ง      กล่าวกะสมณะ</p><p>หรือพราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า    ท่านผู้เจริญ      อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น</p><p>มีอยู่จริง    ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี    ท่านผู้เจริญ    แต่อัตตานี้มิได้บรรลุ</p><p>นิพพานปัจจุบันอันเป็นธรรมอย่างยิ่ง   ด้วยเหตุเพียงเท่านี้   ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุไร   เพราะเหตุว่า   ตติยฌานนั้นท่านกล่าวว่าหยาบ   ด้วยจิตยังคำนึงถึง</p><p>สุขอยู่   เพราะอัตตานี้บรรลุจตุตถฌาน ไม่มีทุกข์ไม่มีสุข   มีอุเบกขา  เป็น</p><p>เหตุให้สติบริสุทธิ์   เพราะละสุขละทุกข์  และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ ได้</p><p>ฉะนั้นจึงเป็นอันบรรลุนิพพานปัจจุบันอันเป็นธรรมอย่างยิ่ง สมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่ง  ย่อมบัญญัติว่า    นิพพานปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของสัตว์ที่มี</p><p>อยู่   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  สมณพราหมณ์เหล่านั้น  มีวาทะว่า   นิพพาน</p><p>ปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่ง ย่อมบัญญัติว่านิพพานปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่ง</p><p>ของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยวัตถุ  ๕  นี้แล.</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง    มี</p><p>วาทะว่า  นิพพานปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของสัตว์ที่มีอยู่    สมณะ  หรือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 55</p><p>พราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด   ย่อมบัญญัติด้วยวัตถุ  ๕ นี้เท่านั้น   หรือด้วย</p><p>อย่างใดอย่างหนึ่งใน  ๕  อย่างนี้  นอกจากนี้ไม่มี. . ."    </p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    สมณพราหมณ์เหล่านั้น    กำหนดขันธ์ส่วน</p><p>อนาคต  มีความเห็นคามขันธ์ส่วนอนาคต  ปรารภขันธ์ส่วนอนาคต  กล่าว</p><p>คำแสดงวาทะหลายชนิด     ด้วยวัตถุ  ๔๔  นี้แล.       ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง  กำหนดขันธ์ส่วนอนาคต  มีความ</p><p>เห็นตามขันธ์ส่วนอนาคต    ปรารภขันธ์ส่วนอนาคต    กล่าวคำแสดงวาทะ</p><p>หลายชนิด  สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมดย่อมกล่าวด้วยวัตถุ  ๔๔ นี้</p><p>เท่านั้น  หรือด้วยอย่างใดอย่างหนึ่งใน  ๔๔  อย่างนี้   นอกจากนี้ไม่มี ... </p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สมณพราหมณ์เหล่านั้น กำหนดขันธ์ส่วนอดีตก็ดี</p><p>กำหนดขันธ์ส่วนอนาคตก็ดี     กำหนดขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคตก็ดี</p><p>มีความเห็นตามขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต    ปรารภขันธ์ทั้งส่วนอดีต</p><p>ทั้งส่วนอนาคต     กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด     ด้วยวัตถุ  ๖๒  นี้แล.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง  กำหนดขันธ์</p><p>ส่วนอดีตก็ดี กำหนดขันธ์ส่วนอนาคตก็ดี  กำหนดขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วน</p><p>อนาคตก็ดี  มีความเห็นตามขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต   ปรารภขันธ์</p><p>ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต    กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด     สมณะหรือ</p><p>พราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด    ย่อมกล่าวด้วยวัตถุ  ๖๒ นี้เท่านั้น   หรือด้วย</p><p>อย่างใดอย่างหนึ่งใน  ๖๒  อย่างนี้   นอกจากนี้ไม่มี.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า     ฐานะเป็นที่ตั้ง</strong></p><p><strong>แห่งวาทะเหล่านี้     ที่บุคคลถือไว้อย่างนั้นแล้ว     ยึดไว้อย่างนั้นแล้ว</strong></p><p><strong>ย่อมมีคติอย่างนั้น     มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น.   อนึ่ง    ตถาคตย่อมรู้ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 56</p><p><strong>เหตุนั้น  ชัดและรู้ชัดยิ่งขึ้นไปกว่านั้น   ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย  </strong></p><p><strong>และเมื่อไม่ยึดมั่น   ตถาคตก็รู้ความดับสนิทเฉพาะตน    รู้ความเกิด</strong></p><p><strong>ความดับ  คุณ   โทษ   แห่งเวทนาทั้งหลาย   กับอุบายเป็นเครื่องออก </strong></p><p><strong>ไปจากเวทนาเหล่านั้น     ตามความเป็นจริง.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</strong></p><p><strong>เพราะไม่ยึดมั่น  ตถาคตจึงหลุดพ้น.</strong></p><p><strong>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ธรรมเหล่านี้แล    ที่ลึกซึ้ง   เห็นได้ยาก</strong></p><p><strong>รู้ตามได้ยาก  สงบ  ประณีต   จะคาดคะเนเอาไม่ได้  ละเอียด   รู้ได้</strong></p><p><strong>เฉพาะบัณฑิต  ที่ตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญารู้ยิ่งเอง  แล้วสอนผู้อื่น</strong></p><p><strong>ให้รู้แจ้ง     อันเป็นเหตุให้คนทั้งหลายกล่าวชมตถาคตตามความเป็น</strong></p><p><strong>จริงโดยชอบ.</strong></p><p>                                       <em>จบทิฏฐิ  ๖๒</em></p><p>                                <strong> ฐานะของผู้ถือทิฏฐิ</strong> </p><p>           (๕๑)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย        บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่าเที่ยง  ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก  ว่าเที่ยง</p><p>ด้วยวัตถุ  ๔       ข้อนั้นเป็นความเข้าใจของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น</p><p>ผู้ไม่รู้ไม่เห็น   เป็นความแส่หา    เป็นความดิ้นรนของคนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๕๒)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด       มีวาทะว่าบางอย่างเที่ยง        บางอย่างไม่เที่ยง</p><p>ย่อมบัญญัติและโลก   ว่าบางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยงด้วยวัตถุ ๔</p><p>แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น      ผู้ไม่รู้ไม่</p><p>เห็น  เป็นความแส่หา  เป็นความดิ้นรนของคนมีตัณหาเท่านั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 57</p><p>           (๕๓)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    มีวาทะว่า    โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด    ย่อมบัญญัติว่า  </p><p>โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด    ด้วยวัตถุ  ๔      แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของ</p><p>สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น  ผู้ไม่รู้ไม่เห็น  เป็นความแส่หา  เป็นความ</p><p>ดิ้นรนของคนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๕๔)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะดิ้นได้ไม่ตายตัว  เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่องนั้น ๆ</p><p>ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว  ด้วยวัตถุ  ๔     แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจ</p><p>ของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น  ผู้ไม่รู้ไม่เห็น   เป็นความแส่หา   เป็น</p><p>ความดิ้นรนของคนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๕๕)   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย        บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด    มีวาทะว่า    อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ    ย่อม</p><p>บัญญัติอัตตาและโลก    ว่าเกิดขึ้นลอย ๆ    ด้วยวัตถุ  ๒      แม้ข้อนั้นก็เป็น</p><p>ความเข้าใจของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น    ผู้ไม่รู้ไม่เห็น    เป็นความ</p><p>แส่หา  เป็นความดิ้นรนของตนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๕๖)    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด   กำหนดขันธ์ส่วนอดีต    มีความเห็นตามขันธ์ส่วน</p><p>อดีต  ปรารภขันธ์ส่วนอดีต  กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด  ด้วยวัตถุ  ๑๘</p><p>แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น      ผู้ไม่รู้ไม่</p><p>เห็น  เป็นความแส่หา   เป็นความดิ้นรนของตนมีตัณหาเท่านั้น. </p><p>           (๕๗)    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่า  เบื้องหน้าแต่ความตาย   อัตตามีสัญญา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 58</p><p>ย่อมบัญญัติว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย     อัตตามีสัญญา     ด้วยวัตถุ  ๑๖  </p><p>แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น ผู้ไม่รู้ไม่เห็น</p><p>เป็นความแส่หา  เป็นความดิ้นรนของคนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๕๘)     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่าเบื้องหน้าแต่ความตาย  อัตตาไม่มีสัญญา</p><p>ย่อมบัญญัติว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา    ด้วยวัตถุ  ๔</p><p>แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น ผู้ไม่รู้ไม่เห็น</p><p>เป็นความแส่หา  เป็นความดิ้นรนของตนมีตัณหาเท่านั้น.   </p><p>           (๕๙)     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่า  เบื้องหน้าแต่ความตาย   อัตตามีสัญญา</p><p>ก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่    ย่อมบัญญัติว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย   อัตตา</p><p>มีสัญญาก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่   ด้วยวัตถุ  ๘  แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจ</p><p>ของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น  ผู้ไม่รู้ไม่เห็น   เป็นความแส่หา   เป็น</p><p>ความดิ้นรนของตนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๖๐)      ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด   มีวาทะว่าขาดสูญ   ย่อมบัญญัติความขาดสูญความ</p><p>พินาศ  ความไม่มีของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยวัตถุ  ๗  แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจ</p><p>ของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น ผู้ไม่รู้ไม่เห็น เป็นความแส่หา      เป็น</p><p>ความดิ้นรนของตนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๖๑)     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่านิพพานปัจจุบัน ย่อมบัญญัติว่า นิพพาน</p><p>ปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่ง   ด้วยวัตถุ  ๕     แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 59</p><p>สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น  ผู้ไม่รู้ไม่เห็น  เป็นความแส่หา  เป็นความ</p><p>ดิ้นรนของคนมีตัณหาเท่านั้น.  </p><p>           (๖๒)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    กำหนดขันธ์ส่วนอนาคต      มีความเห็นตามขันธ์ส่วน</p><p>อนาคต  ปรารภขันธ์ส่วนอนาคต  กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด  ด้วยวัตถุ</p><p>๔๔  แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น   ผู้ไม่รู้</p><p>ไม่เห็น   เป็นความแส่หา  เป็นความดิ้นรนของตนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๖๓)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  กำหนดขันธ์ส่วนอดีตก็ดี   กำหนดขันธ์ส่วนอนาคตก็ดี</p><p>กำหนดขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคตก็ดี     มีความเห็นตามขันธ์ทั้งส่วน</p><p>อดีตทั่งส่วนอนาคต      ปรารภขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั่งส่วนอนาคต       กล่าว</p><p>คำแสดงวาทะหลายชนิด   ด้วยวัตถุ  ๖๒     แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของ</p><p>สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น   ผู้ไม่รู้ไม่เห็น  เป็นความแส่หา  เป็นความ</p><p>ดิ้นรนของคนมีตัณหาเท่านั้น.</p><p>           (๖๔)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    มีวาทะว่าเที่ยง     ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก    ว่าเที่ยง</p><p>ด้วยวัตถุ  ๔  ข้อนั้นเพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๖๕)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่าบางอย่างเที่ยง  บางอย่างไม่เที่ยง  บัญญัติอัตตา</p><p>และโลก     ว่าบางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง   ด้วยวัตถุ  ๔   แม้ข้อนั้นก็</p><p>เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๖๖)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 60</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่าโลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด  บัญญัติว่า  โลกมีที่สุด  </p><p>และไม่มีที่สุด   ด้วยวัตถุ  ๔  แม้ข้อนั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๖๗)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว  เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่อง</p><p>นั้น ๆ ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว   ด้วยวัตถุ   ๔  แม้ข้อนั้นก็เพราะ</p><p>ผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๖๘)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด   มีความเห็นว่า   อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ ด้วยวัตถุ</p><p>๒     แม้ข้อนั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๖๙)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    กำหนดขันธ์ส่วนอดีต   มีความเห็นตามขันธ์ส่วนอดีต</p><p>ปรารภขันธ์ส่วนอดีต    กล่าวคำแสดงวาทะหลายอย่างด้วยวัตถุ  ๑๘  แม้ข้อ</p><p>นั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๗๐)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่า  เบื้องหน้าแต่ความตาย  อัตตามีสัญญา  ย่อม</p><p>บัญญัติว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย   อัตตามีสัญญา   ด้วยวัตถุ  ๑๖    แม้ข้อ</p><p>นั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๗๑)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    มีวาทะว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา</p><p>ย่อมบัญญัติว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา   ด้วยวัตถุ  ๔</p><p>แม้ข้อนั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๗๒)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลายบรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด   มีวาทะว่า  เบื้องหน้าแค่ความตาย  อัตตามีสัญญาก็มิใช่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 61</p><p>ไม่มีสัญญาก็มิใช่   ย่อมบัญญัติว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย   อัตตามีสัญญา  </p><p>ก็มิใช่  ไม่มีสัญญาก็มิใช่    ด้วยวัตถุ  ๘  แม้ข้อนั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๗๓) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่าขาดสูญ  ย่อมบัญญัติความขาดสูญ  ความพินาศ</p><p>ความไม่มีของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยวัตถุ ๗   แม้ข้อนั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๗๔)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่า  นิพพานปัจจุบัน  ย่อมบัญญัติว่า  นิพพาน</p><p>ปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของสัตว์ที่มีอยู่  ด้วยวัตถุ  ๕  แม้ข้อนั้นก็เพราะ</p><p>ผัสสะเป็นปัจจัย.                                                                  </p><p>           (๗๕)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    กำหนดขันธ์ส่วนอนาคต     มีความเห็นตามขันธ์ส่วน</p><p>อนาคต    ปรารภขันธ์ส่วนอนาคต   กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด   ด้วย</p><p>วัตถุ  ๔๔  แม้ข้อนั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๗๖)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  กำหนดขันธ์ส่วนอดีตก็ดี   กำหนดขันธ์ส่วนอนาคตก็ดี</p><p>กำหนดขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคตก็ดี     มีความเห็นตามขันธ์ทั้งส่วน</p><p>อดีตทั้งส่วนอนาคต    ปรารภขันธ์ทั่งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต     กล่าวคำ</p><p>แสดงวาทะหลายชนิด   ด้วยวัตถุ  ๖๒     แม้ข้อนั้นก็เพราะผัสสะเป็นปัจจัย.</p><p>           (๗๗) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    มีวาทะว่าเที่ยง    ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก    ว่าเที่ยง</p><p>ด้วยวัตถุ ๔     สมณพราหมณ์เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว  จักรู้สึกได้  นั่นมิใช่</p><p>ฐานะที่จะมีได้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 62</p><p>           (๗๘)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่าบางอย่างเที่ยง   บางอย่างไม่เที่ยง  ย่อมบัญญัติ  </p><p>อัตตาและโลก   ว่าบางอย่างเที่ยง    บางอย่างไม่เที่ยง  ด้วยวัตถุ  ๔  สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว  จักรู้สึกได้  นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.      </p><p>           (๗๙) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด มีวาทะว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด  ย่อมบัญญัติว่า  โลก</p><p>มีที่สุดและไม่มีที่สุด  ด้วยวัตถุ  ๔    สมณพราหมณ์เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว</p><p>จักรู้สึกได้  นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๘๐)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด   มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว   เมื่อถูกถามปัญหาในเรื่อง</p><p>นั้น ๆ ย่อมกล่าววาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว  ด้วยวัตถุ ๔ สมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>เว้นผัสสะแล้ว   จักรู้สึกได้   นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๘๑)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด มีความเห็นว่า  อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ ย่อมบัญญัติ</p><p>อัตตาและโลก   ว่าเกิดขึ้นลอย ๆ   ด้วยวัตถุ  ๒     สมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>เว้นผัสสะแล้ว   จักรู้สึกได้   นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๘๒)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด   กำหนดขันธ์ส่วนอดีต    มีความเห็นตามขันธ์ส่วนอดีต</p><p>ปรารภขันธ์ส่วนอดีต  กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด  ด้วยวัตถุ ๑๘ สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว  จักรู้สึกได้  นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๘๓)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น   สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่า  เบื้องหน้าแต่ความตาย  อัตตามีสัญญา  ย่อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 63</p><p>บัญญัติว่าเบื้องหน้าแต่ความตายอัตตามีสัญญา ด้วยวัตถุ ๑๖ สมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว  จักรู้สึกได้    นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.  </p><p>           (๘๔)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น  สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด    มีวาทะว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา</p><p>ย่อมบัญญัติว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย    อัตตาไม่มีสัญญา    ด้วยวัตถุ  ๘</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว  จักรู้สึกได้   นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๘๕)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่า  เบื้องหน้าแต่ความตาย   อัตตามีสัญญาก็มิใช่</p><p>ไม่มีสัญญาก็มิใช่   ย่อมบัญญัติว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย   อัตตามีสัญญา</p><p>ก็มิใช่   ไม่มีสัญญาก็มิใช่   ด้วยวัตถุ  ๘    สมณพราหมณ์เหล่านั้นเว้นผัสสะ</p><p>แล้ว   จักรู้สึกได้  นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๘๖)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด  มีวาทะว่า  ขาดสูญ   ย่อมบัญญัติความขาดสูญ    ความ</p><p>พินาศ   ความไม่มี  ของสัตว์ที่มีอยู่   ด้วยวัตถุ  ๗  สมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>เว้นผัสสะแล้ว   จักรู้สึกได้   นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๘๗)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด   มีวาทะว่า   นิพพานปัจจุบัน    ย่อมบัญญัติว่านิพพาน</p><p>ปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่งของสัตว์ที่มีอยู่    ด้วยวัตถุ  ๕     สมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว  จักรู้สึกได้  นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๘๘)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใดกำหนดขันธ์ส่วนอนาคต        มีความเห็นตามขันธ์ส่วน</p><p>อนาคต   ปรารภขันธ์ส่วนอนาคต    กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด    ด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 64</p><p>วัตถุ  ๔๔  สมณพราหมณ์เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว    จักรู้สึกได้    นั่นมิใช่</p><p>ฐานะที่จะมีได้.  </p><p>           (๘๙)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใดกำหนดขันธ์ส่วนอดีตก็ดี      กำหนดขันธ์ส่วนอนาคตก็ดี</p><p>กำหนดขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคตก็ดี     มีความเห็นตามขันธ์ทั้งส่วน</p><p>อดีตทั้งส่วนอนาคต   ปรารภขันธ์ทั้งส่วนอดีตส่วนอนาคต  กล่าวคำแสดง</p><p>วาทะหลายชนิด     ด้วยวัตถุ  ๖๒     สมณพราหมณ์เหล่านั้นเว้นผัสสะแล้ว</p><p>จักรู้สึกได้  นั่นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           (๙๐)  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใด       มีวาทะว่าเที่ยง   ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก    ว่าเที่ยง</p><p>ด้วยวัตถุ  ๔    สมณพราหมณ์เหล่าใดมีวาทะว่า  บางอย่างเที่ยง   บางอย่าง</p><p>ไม่เที่ยง . . . สมณพราหมณ์เหล่าใดมีวาทะว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด . . .</p><p>สมณพราหมณ์เหล่าใดมีวาทะดิ้นได้ไม่ตายตัว . . .    สมณพราหมณ์เหล่าใด</p><p>มีวาทะว่าโลกเกิดขึ้นลอย ๆ . . .    สมณพราหมณ์เหล่าใดกำหนดขันธ์ส่วน</p><p>อดีต . . . สมณพราหมณ์เหล่าใดมีวาทะว่า    เบื้องหน้าแต่ความตาย   อัตตา</p><p>มีสัญญา. . . สมณพราหมณ์เหล่าใดมีวาทะว่า  เบื้องหน้าแต่ความตาย อัตตา</p><p>ไม่มีสัญญา . .   . สมณพราหมณ์เหล่าใดมีวาทะว่า   เบื้องหน้าแต่ความตาย</p><p>อัตตามีสัญญาก็มิใช่   ไม่มีสัญญาก็มิใช่ . . . สมณพราหมณ์เหล่าใดมีวาทะว่า</p><p>ขาดสูญ . . . สมณพราหมณ์เหล่าใดมีวาทะว่า   นิพพานปัจจุบัน . . . สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าใดกำหนดขันธ์ส่วนอนาคต. . .      สมณพราหมณ์เหล่าใด</p><p>กำหนดขันธ์ส่วนอดีตก็ดี   กำหนดขันธ์ส่วนอนาคตก็ดี กำหนดขันธ์ทั้งส่วน</p><p>อดีตทั้งส่วนอนาคตก็ดี     มีความเห็นตามขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 65</p><p>ปรารภขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต       กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด</p><p>ด้วยวัตถุ  ๖๒       สมณพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมดถูกต้องแล้วถูกต้องเล่า  </p><p>ด้วยผัสสายตนะทั้ง  ๖  ย่อมเสวยเวทนา     เพราะเวทนาของสมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้นเป็นปัจจัยจึงเกิดตัณหา       เพราะตัณหาเป็นปัจจัยจึงเกิดอุปาทาน</p><p>เพราะอุปาทานเป็นปัจจัยจึงเกิดภพ  เพราะภพเป็นปัจจัยจึงเกิดชาติ  เพราะ</p><p>ชาติเป็นปัจจัยจึงเกิดชรา   มรณะ    โสกะ    ปริเทวะ    ทุกขะ    โทมนัส</p><p>อุปายาส.                                                                               </p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      เมื่อใดภิกษุรู้ชัดตามความเป็นจริงซึ่ง</strong></p><p><strong>ความเกิด    ความดับ    คุณ   โทษ  แห่งผัสสายตนะทั้ง ๖   กับทั้ง</strong></p><p><strong>อุบายเป็นเครื่องออกไปจากผัสสายตนะเหล่านั้น  เมื่อนั้นภิกษุนี้ย่อม</strong></p><p><strong>รู้ชัดยิ่งกว่าสมณพราหมณ์เหล่านี้ทั้งหมด.</strong></p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่งกำหนด</p><p>ขันธ์ส่วนอดีตก็ดี กำหนดขันธ์ส่วนอนาคตก็ดี    กำหนดขันธ์ทั้งส่วนอดีต</p><p>ทั้งส่วนอนาคตก็ดี       มีความเห็นตามขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต</p><p>ปรารภขันธ์ทั่งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต       กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด        ถูกทิฏฐิ  ๖๒  อย่างเหล่านั้นแหละเป็น</p><p>ดุจข่ายคลุมไว้   อาศัยอยู่ในข่ายนี้แหละ    เมื่อผุดก็ผุดอยู่ในข่ายนี้   ติดอยู่</p><p>ในข่ายนี้     ถูกข่ายคลุมไว้    เมื่อผุดก็ผุดอยู่ในข่ายนี้     เปรียบเหมือนชาว</p><p>ประมงหรือลูกมือชาวประมงผู้ฉลาด    ใช้แหตาถี่ทอดลงยังหนองน้ำเล็ก ๆ</p><p>เขาคิดอย่างนี้ว่า       บรรดาสัตว์ใหญ่  ๆ   ในหนองนี้ทั้งหมด       ถูกแห</p><p>คลุมไว้     ติดอยู่ในแห     เมื่อผุดก็ผุดอยู่ในแห   ติดอยู่ในแหนี้      ถูกแห</p><p>คลุมไว้    เมื่อผุดก็ผุดอยู่ในแห     ฉันใด    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   สมณะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 66</p><p>หรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง     ก็ฉันนั้น     กำหนดขันธ์ส่วนอดีตก็ดี</p><p>กำหนดขันธ์ส่วนอนาคตก็ดี    กำหนดขันธ์ทั่งส่วนอดีตทั่งส่วนอนาคตก็ดี  </p><p>มีความเห็นตามขันธ์ทั้งส่วนอดีตทั้งส่วนอนาคต   ปรารภขันธ์ทั่งส่วนอดีต</p><p>ทั้งส่วนอนาคต     กล่าวคำแสดงวาทะหลายชนิด      สมณะหรือพราหมณ์</p><p>เหล่านั้นทั้งหมด  ถูกทิฏฐิ  ๖๒  อย่างเหล่านี้ แหละเป็นดุจข่ายคลุมไว้ อาศัย</p><p>อยู่ในข่ายนี้แหละ  เมื่อผุดก็ผุดอยู่ในข่ายนี้    ติดอยู่ในข่ายนี้   ถูกข่ายคลุมไว้</p><p>เมื่อผุดก็ผุดอยู่ในข่ายนี้.</p><p>           <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  กายของตถาคตมีตัณหาอันจะนำไปสู่ภพ</strong></p><p><strong>ขาดแล้ว     ยังดำรงอยู่     เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายย่อมเห็นตถาคต</strong></p><p><strong>ชั่วเวลาที่กายของตถาคตดำรงอยู่  ต่อเมื่อกายแตกสิ้นชีวิตแล้ว เทวดา</strong></p><p><strong>และมนุษย์ทั้งหลายจะไม่เห็นตถาคต</strong>       ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     พวง</p><p>มะม่วงเมื่อขาดจากขั้วแล้ว  ผลใดผลหนึ่งที่ติดขั้วอยู่  ย่อมติดขั้วไป  ฉันใด</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย        กายของตถาคตมีตัณหาอันจะนำไปสู่ภพชาติแล้ว</p><p>ก็เหมือนฉันนั้น    ยังดำรงอยู่    เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายย่อมเห็นตถาคต</p><p>ชั่วเวลาที่กายของตถาคตยังดำรงอยู่    ต่อเมื่อกายแตกสิ้นชีวิตแล้ว    เทวดา</p><p>และมนุษย์ทั้งหลายจะไม่เห็นตถาคต.</p><p>           <strong>เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว       ท่านพระอานนท์ได้</strong></p><p><strong>กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าดังนี้ว่า   น่าอัศจรรย์  พระเจ้าข้า    ไม่เคยมี</strong></p><p><strong>พระเจ้าข้า  ธรรมบรรยายนี้ชื่ออะไร   พระเจ้าข้า.    พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p><strong>ตรัสว่า   อานนท์    เพราะฉะนั้นแหละ    เธอจงทรงจำธรรมบรรยายนี้ว่า</strong></p><p><strong>อรรถชาละก็ได้  ว่าธรรมชาละก็ได้  ว่าพรหมชาละก็ได้ ว่าทิฏฐิชาละ</strong></p><p><strong>ก็ได้  ว่าพิชัยสงครามอย่างยอดเยี่ยมก็ได้. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 67</p><p>           ครั้น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสพระสูตรนี้จบแล้ว       ภิกษุทั้งหลาย  </p><p>เหล่านั้นต่างมีใจชื่นชม  เพลิดเพลินภาษิตของ<strong>พรพะผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ก็และ</p><p>เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสไวยากรณภาษิตนี้อยู่.     หมื่นโลกธาตุได้ไหว</p><p>แล้วแล.</p><p>                                   <em>จบพรหมชาลสูตร  ที่ ๑ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 68</p><p>                                <strong>สุมังคลวิลาสินี</strong> </p><p>                    <strong>อรรถกถาทีฆนิกาย  สีลขันธวรรค</strong> </p><p>                                            <strong>แปล</strong></p><p>                     <strong>ข้าพเจ้าขอนมัสการด้วยเศียรเกล้า   ซึ่งพระสุคต</strong></p><p><strong>           ผู้พ้นคติ  (๕   คือ  นิรยคติ   เปตคติ   ติรัจฉานคติ</strong></p><p><strong>           มนุสสคติ    เทวคติ)    มีพระทัยเยือกเย็นด้วยพระ</strong></p><p><strong>           กรุณา มีมืดคือโมหะอันดวงประทีปคือปัญญาขจัดแล้ว</strong></p><p><strong>           ทรงเป็นครูของโลกพร้อมทั้งมนุษย์และเทวดา.</strong></p><p><strong>                     ก็พระพุทธเจ้าทรงอบรม   และทรงทำให้แจ้ง   ซึ่ง</strong></p><p><strong>           ความเป็นพระพุทธเจ้า       ทรงบรรลุพระธรรมใดที่</strong></p><p><strong>           ปราศจากมลทิน   ข้าพเจ้าขอนมัสการด้วยเศียรเกล้า</strong></p><p><strong>           ซึ่งพระธรรมนั้นอันยอดเยี่ยม.</strong></p><p><strong>                     ข้าพเจ้าขอนมัสการด้วยเศียรเกล้า  ซึ่งพระอริย-</strong></p><p><strong>           สงฆ์หมู่โอรสของพระสุคตเจ้า   ผู้ย่ำยีกองทัพมาร.   </strong></p><p><strong>           บุญอันใดซึ่งสำเร็จด้วยการไหว้พระรัตนตรัย   มี </strong></p><p><strong>           อยู่แก่ข้าพเจ้าผู้มีใจเลื่อมใส      ขอข้าพเจ้าจงเป็นผู้มี</strong></p><p><strong>           อันตราย  อันอานุภาพแห่งบุญนั้น   จัดราบคาบแล้ว</strong></p><p><strong>           ด้วยประการดังนี้.</strong></p><p><strong>                     อรรถกถาใดอันพระอรหันต์  ๕๐๐  องค์ สังคายนา</strong></p><p><strong>           แล้วแต่ต้น    และสังคายนาต่อมา    เพื่อประกาศเนื้อ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 69</p><p>           <strong>ความของทีฆนิกาย       ซึ่งกำหนดหมายไว้ด้วยสูตร  </strong></p><p><strong>           ขนาดยาว  ละเอียดลออ   ประเสริฐกว่านิกายอื่น  ที่</strong></p><p><strong>           พระพุทธเจ้า   และพระสาวกสังวรรณนาไว้  มีคุณค่า</strong></p><p><strong>           ในการปลูกฝังศรัทธา     แต่ภายหลังพระมหินทเถระ</strong></p><p><strong>           นำมาเกาะสีหล     ต่อมาได้เรียบเรียงด้วยภาษาสีหล</strong></p><p><strong>           เพื่อประโยชน์แก่ชาวสีหลทั้งหลาย.</strong></p><p><strong>                     ต่อจากนั้น     ข้าพเจ้าจึงแปลภาษาสีหลเป็นภาษา</strong></p><p><strong>           มคธ  ถูกต้องตามหลักภาษา   ไม่ผิดเพี้ยนอักขรสมัย</strong></p><p><strong>           ของพระเถระคณะมหาวิหาร   ผู้เป็นประทีปแห่งเถร-</strong></p><p><strong>           วงศ์   ที่วินิจฉัยไว้ละเอียดลออ   จะตัดข้อความที่ซ้ำ</strong></p><p><strong>           ซากออกแล้วประกาศข้อความ   เพื่อความชื่นชมยินดี</strong></p><p><strong>           ของสาธุชน  และเพื่อความยั่งยืนของพระธรรม.</strong></p><p><strong>                     ศีลกถา    ธุดงคธรรม   กรรมฐานทั้งปวง  ฌาน-</strong></p><p><strong>           สมาบัติ   พิสดาร  ซึ่งประกอบด้วยวิธีปฏิบัติตามจริต</strong></p><p><strong>           อภิญญาทั้งปวง  ข้อวินิจฉัยทั้งปวงด้วยปัญญา   ขันธ์</strong></p><p><strong>           ธาตุ  อายตนะ   อินทรีย์   อริยสัจ  ๔   ปัจจยาการ</strong></p><p><strong>           เทศนาและวิปัสสนาภาวนา     มีนัยบริสุทธิ์ดีและ</strong></p><p><strong>           ละเอียดลออ ที่ไม่นอกทางพระบาลี  ข้อธรรมดังกล่าว</strong></p><p><strong>           ทั้งหมดนี้    ข้าพเจ้ากล่าวไว้ในคัมภีร์วิสุทธิมรรคแล้ว</strong></p><p><strong>           อย่างบริสุทธิ์ดี    เพราะฉะนั้น  ข้าพเจ้าจักไม่วิจารข้อ</strong></p><p><strong>           ธรรมทั้งหมดนั้นในที่นี้ให้ยิ่งขึ้น.   คัมภีร์วิสุทธิมรรค</strong></p><p><strong>           นี้ตั้งอยู่ท่ามกลางนิกายทั้ง  ๔    จักประกาศเนื้อความ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 70</p><p>           <strong>ตามที่กล่าวไว้ในนิกายทั้ง  ๔  เหล่านั้น ข้าพเจ้าแต่งไว้  </strong></p><p><strong>           ด้วยความประสงค์อย่างนี้   เพราะฉะนั้น   ขอท่านทั้ง-</strong></p><p><strong>           หลายจงถือเอาคัมภีร์วิสุทธิมรรคนั้นกับอรรถกถานี้ </strong></p><p><strong>           แล้วเข้าใจเนื้อความที่อาศัยทีฆนิกายเถิด.</strong></p><p>                                          <strong>นิทานกถา</strong></p><p>           ในคำว่า  <strong>ทีฆาคมนิสฺสิต</strong> นั้น   พึงทราบรายละเอียดดังนี้    คัมภีร์</p><p>ทีฆนิกาย    กล่าวโดยวรรคมี  ๓  วรรค    คือ สีลขันธวรรค    มหาวรรค</p><p>ปาฏิกวรรค.     กล่าวโดยสูตรมี ๓  สูตร.    ในวรรคทั้งหลายเหล่านั้น</p><p>สีลขันธวรรคเป็นวรรคต้น.     บรรดาสูตรทั้งหลาย    พรหมชาลสูตรเป็น</p><p>สูตรต้น.  คำนิทานมีคำว่า  <strong>เอวมฺเม  สูต</strong>  ดังนี้เป็นต้น  ที่ท่านพระอานนท์</p><p>กล่าวในคราวทำปฐมมหาสังคายนา  เป็นคำเริ่มต้นของพรหมชาลสูตร.</p><p>                        <strong>เรื่องสังคายนาใหญ่ครั้งแรก</strong> </p><p>           ชื่อว่าปฐมมหาสังคายนานี้   แม้ได้จัดขึ้นพระบาลีไว้ในวินัยปิฎกแล้ว</p><p>ก็จริง   ถึงอย่างนั้นก็ควรทราบปฐมมหาสังคายนาแม้ในอรรถกถานี้   เพื่อ</p><p>ความเป็นผู้ฉลาดในเหตุที่เป็นมา  ดังต่อไปนี้</p><p>           เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เป็นที่พึ่งของสัตว์โลก   ทรงบำเพ็ญพุทธ-</p><p>กิจ   เริ่มต้นแต่ทรงแสดงพระธรรมจักรจนถึงโปรด<strong>สุภัททปริพาชก</strong>  แล้ว</p><p>เสด็จปรินิพพาน  ด้วยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ   เวลาใกล้รุ่งวันวิสาขปูรณมี</p><p>ระหว่างต้นสาละคู่ในสาลวันอุทยานของมัลลกษัตริย์     ตรงที่เป็นทางโค้ง</p><p>ใกล้กรุงกุสินารา   ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ผู้เป็นสังฆเถระของภิกษุประมาณ</p><p>เจ็ดแสนรูปที่ประชุมกันในวันแบ่งพระบรมสารีริกธาตุของพระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้า      มาระลึกถึงคำที่หลวงตาสุภัททะกล่าวเมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสด็จ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 71</p><p>ปรินิพพานได้  ๗ วันว่า    พอกันทีอาวุโสทั้งหลาย    ท่านทั้งหลายอย่าเศร้า  </p><p>โศกไปเลย   อย่าร่ำไรไปเลย   เราทั้งหลายพ้นดีแล้วจากพระมหาสมณะนั้น</p><p>ด้วยว่าพวกเราถูกท่านจู้จี้บังคับว่า   สิ่งนี้ควรแก่เธอทั้งหลาย   สิ่งนี้ไม่ควร</p><p>แก่เธอทั้งหลาย  ดังนี้     แต่บัดนี้พวกเราปรารถนาสิ่งใด   จักกระทำสิ่งนั้น</p><p>ไม่ปรารถนาสิ่งใด  จักไม่กระทำสิ่งนั้น ดังนี้.</p><p>           ท่านพิจารณาเห็นว่าการประชุมสงฆ์จำนวนมากเช่นนี้    ต่อไปจะหา</p><p>ได้ยาก  จึงดำริต่อไปว่า  พวกภิกษุชั่วจะเข้าใจว่า   ปาพจน์มีศาสดาล่วงแล้ว</p><p>ได้พวกฝ่ายอลัชชี    จะพากันย่ำยีพระสัทธรรมให้อันตรธานต่อกาลไม่นาน</p><p>เลย    นั้นเป็นยานะที่จะมีได้แน่นอน     จริงอยู่  พระธรรมวินัยยังดำรงอยู่</p><p>ตราบใด   ปาพจน์ก็หาชื่อว่ามีศาสดาล่วงแล้วไม่อยู่ตราบนั้น   สมจริงดังที่</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส</strong>ไว้ว่า    ดูก่อน<strong>อานนท์</strong>    ธรรมและวินัยใดอันเรา</p><p>แสดงแล้ว     บัญญัติแล้วแก่เธอทั้งหลาย    ธรรมและวินัยนั้นจักเป็นศาสดา</p><p>ของเธอทั้งหลาย    เมื่อเราล่วงลับไปแล้ว   ดังนี้    อย่ากระนั้นเลย    เราพึง</p><p>สังคายนาพระธรรมและพระวินัย    โดยวิธีที่พระศาสนานี้จะมั่นคงดำรงอยู่</p><p>ชั่วกาลนาน. </p><p>           อนึ่ง  ตัวเราอันพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  ดูก่อน<strong>กัสสปะ</strong>  เธอจัก</p><p>ห่มได้หรือไม่ซึ่งผ้าป่านบังสุกุลที่ใช้เก่าแล้วของเรา  ดังนี้  ทรงอนุเคราะห์</p><p>ด้วยสาธารณบริโภคในจีวร     และด้วยการสถาปนาไว้เสมอกับพระองค์ใน</p><p>ธรรมอันยิ่งของมนุษย์  ต่างโดยอนุปุพพวิหาร ๙  และอภิญญา ๖ เป็นต้น</p><p>โดยนัยเป็นต้นอย่างนี้ว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เราต้องการสงัดจากกาม</p><p>ทั้งหลาย  สงัดจากอกุศลธรรมทั้งหลาย  เข้าถึงปฐมฌานอยู่เพียงใด ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   แม้กัสสปะต้องการสงัดจากกามทั้งหลาย   สงัดจากอกุศล- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 72</p><p>ธรรมทั้งหลาย   เข้าถึงปฐมฌานอยู่เพียงนั้น   ดังนี้  ยิ่งกว่านั้นยังสรรเสริญ</p><p>ด้วยความเป็นผู้มีจิตไม่ติดอยู่ในตระกูล  เหมือนสั่นมือในอากาศ  และด้วย  </p><p>ปฏิปทาเปรียบด้วยพระจันทร์     การทรงอนุเคราะห์และการทรงสรรเสริญ</p><p>เป็นประหนึ่งหนี้ของเรา   กิจอื่นนอกจากการสังคายนาที่จะให้เราพ้นสภาพ</p><p>หนี้     จักมีอะไรบ้าง     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทราบซึ่งเรามิใช่หรือว่า</p><p><strong>กัสสปะ</strong>นี้  จักเป็นผู้ประดิษฐานวงศ์พระสัทธรรมของเรา ดังนี้  แล้วทรง</p><p>อนุเคราะห์ด้วยความอนุเคราะห์อันไม่ทั่วไปนี้     และทรงสรรเสริญด้วยการ</p><p>สรรเสริญอันยอดเยี่ยมนี้    เหมือนพระราชาทรงทราบพระราชโอรส   ผู้จะ</p><p>ประดิษฐานวงศ์ตระกูลของพระองค์       แล้วทรงอนุเคราะห์ด้วยการมอบ</p><p>เกราะและพระอิสริยยศของพระองค์ฉะนั้น  ดังนี้    ยังความอุตสาหะให้เกิด</p><p>แก่ภิกษุทั้งหลาย   เพื่อสังคายนาพระธรรมวินัย.   สมดังคำที่พระสังคีติกา-</p><p>จารย์กล่าวไว้ใน<strong>สุภัททกัณฑ์</strong>ว่า  ครั้งนั้นแล  ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>แจ้งให้</p><p>ภิกษุทั้งหลายทราบว่า   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย   สมัยหนึ่ง  เราเดินทางไกล</p><p>จากเมือง<strong>ปาวา</strong>มาสู่เมือง<strong>กุสินารา</strong>    พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ประมาณ</p><p>๕๐๐  รูป ดังนี้  เป็นต้น. สุภัททกัณฑ์ทั้งหมด บัณฑิตควรทราบโดยพิสดาร.</p><p>แต่ข้าพเจ้าจักกล่าวเนื้อความของสุภัททกัณฑ์นั้น     ในอาคตสถานตอนจบ</p><p>มหาปรินิพพานสูตรเท่านั้น.</p><p>           ต่อจากนั้น  ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>กล่าวว่า  เอาเถิดท่านผู้มีอายุทั้ง-</p><p>หลาย    เราทั้งหลายจะสังคายนาพระธรรมและพระวินัย    ต่อไปเบื้องหน้า</p><p>อธรรมรุ่งเรื่อง   ธรรมจะร่วงโรย  ต่อไปเบื้องหน้า   อวินัยรุ่งเรื่อง   วินัย</p><p>จะร่วงโรย   ต่อไปเบื้องหน้า  อธรรมวาทีมีกำลัง    ธรรมวาทีจะอ่อนกำลัง</p><p>ต่อไปเบื้องหน้า  อวินัยวาทีมีกำลัง   วินัยวาทีจะอ่อนกำลัง.  ภิกษุเหล่านั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 73</p><p>กล่าวว่า     ข้าแต่ท่านผู้เจริญ     ถ้าเช่นนั้น  ขอพระเถระโปรดเลือกภิกษุ   </p><p>ทั้งหลายเถิด.  ฝ่ายพระเถระเว้น ภิกษุปุถุชน  พระโสดาบัน   พระสกทาคามี</p><p>พระอนาคามี  และพระอรหัน สุกชวิปัสสก ผู้ทรงพระปริยัติ  คือ นวังค-</p><p>สัตถุศาสน์ทั้งสิ้น   เป็นจำนวนหลายร้อยหลายพันรูป   เลือกเอาเฉพาะภิกษุ</p><p>ผู้เป็นพระอรหันต์ประเภทเตวิชชา เป็นต้น   ซึ่งทรงพระปริยัติ   คือ พระ</p><p>ไตรปิฎกทั้งหมด  บรรลุปฏิสัมภิทา  มีอานุภาพยิ่งใหญ่  โดยมาก  <strong>พระผู้มี </strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>  ทรงยกย่องเป็นเอตทัคคะที่พระสังคีติกาจารย์หมายกล่าวคำนี้ </p><p>ไว้ว่า ครั้งนั้นแล  ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>เลือกพระอรหันต์ไว้ ๕๐๐ หย่อน</p><p>หนึ่งองค์  ดังนี้.</p><p>           ถามว่า  ก็เพราะเหตุไร         <strong>พระมหากัสสปเถระ</strong>จึงทำให้หย่อนไว้</p><p>องค์หนึ่ง.     ตอบว่า  เพื่อไว้โอกาสแก่ท่าน<strong>พระอานนทเถระ</strong>    เพราะทั้ง</p><p>ร่วมกับท่าน<strong>พระอานนท์</strong>     ทั้งเว้นท่าน<strong>พระอานนท์</strong>เสีย     ไม่อาจทำการ</p><p>สังคายนาธรรมได้.   ด้วยว่าท่าน<strong>พระอานนท์</strong>นั้นเป็นพระเสขะยังมีกิจที่ต้อง</p><p>ทำอยู่    ฉะนั้น  จึงไม่อาจร่วมได้.   แต่เพราะนวังคสัตถุศาสน์มีสุตตะและ</p><p>เคยยะเป็นต้นข้อใดข้อหนึ่ง     ซึ่งพระทศพลทรงแสดงแล้ว     ที่ชื่อว่าไม่</p><p>ประจักษ์ชัดแก่<strong>พระอานนท์</strong>นั้น  ไม่มี   ดังคาถาประพันธ์ที่ท่านกล่าวไว้ว่า</p><p>ธรรมเหล่าใดเป็นไปแก่ข้าพเจ้า     ธรรมเหล่านั้น    ข้าพเจ้ารับมาจากพระ</p><p>พุทธเจ้าแปดหมื่นสองพัน    รับมาจากภิกษุสองพัน    รวมเป็นแปดหมื่น</p><p>สี่พันพระธรรมขันธ์   เพราะฉะนั้น  ถ้าเว้นท่าน<strong>พระอานนท์เสีย</strong>   ก็ไม่อาจ</p><p>ทำได้.</p><p>           ถามว่า ถ้าเมื่อเป็นอย่างนั้น  แม้ท่านพระอานนท์จะยังเป็นพระเสขะ</p><p>อยู่  พระเถระก็ควรเลือก  เพราะเป็นผู้มีอุปการะในการสังคายนาธรรนมาก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 74</p><p>แต่เหตุไฉนจึงไม่เลือก.  </p><p>           ตอบว่า   เพราะจะหลีกเลี่ยงคำติเตียนของผู้อื่น.   ความจริงพระเถระ</p><p>เป็นผู้คุ้นเคยกับท่านพระอานนท์อย่างยิ่ง.  จริงอย่างนั้น ถึง<strong>พระอานนท์</strong>จะ</p><p>ศีรษะหงอกแล้ว   <strong>พระมหากัสสปะ</strong>ยังเรียกด้วยคำว่า  เด็ก    ในประโยคว่า</p><p>เด็กคนนี้ไม่รู้จักประมาณเลย  ดังนี้.   อนึ่ง  ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>เกิดในตระกูล</p><p>ศากยะ    เป็นพระอนุชาของพระตถาคต     เป็นพระโอรสของพระเจ้าอา.</p><p>ในการคัดเลือก<strong>พระอานนท์</strong>นั้น    ภิกษุบางพวกจะเข้าใจว่า    ดูเหมือนจะ</p><p>ลำเอียงเพราะรักใคร่กัน    จะพากันติเตียนว่า    <strong>พระมหากัสสปเถระ</strong>มอง</p><p>ข้ามภิกษุผู้ได้บรรลุปฏิสัมภิทาชั้นอเสขะไปเป็นจำนวนมาก   แล้วเลือก<strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนท์</strong>ผู้บรรลุปฏิสัมภิทาชั้นเสขะ    เมื่อจะหลีกเลี่ยงคำติเตียนนั้น    <strong>พระ</strong></p><p><strong>มหากัสสปเถระ</strong>จึงไม่เลือก<strong>พระอานนท์</strong>    ด้วยพิจารณาเห็นว่า    เว้นท่าน</p><p><strong>พระอานนท์</strong>เสีย     ไม่อาจทำการสังคายนาธรรมได้     เราจักรับท่าน<strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนท์</strong>นั้นโดยอนุมัติของภิกษุทั้งหลายเหล่านั้น.  ลำดับนั้น ภิกษุทั้งหลาย</p><p>พากันขอร้อง<strong>พระมหากัสสปเถระ</strong>เพื่อเลือกพระอานนท์เสียเอง.    สมดัง</p><p>คำที่พระสังคีติกาจารย์กล่าวไว้ว่า    ภิกษุทั้งหลายได้กล่าวกะท่าน<strong>พระมหา</strong></p><p><strong>กัสสปะ</strong>ดังนี้ว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ  ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>นี้แม้จะยังเป็นพระเสขะ</p><p>อยู่ก็จริง    แต่ก็ไม่ถึงอคติเพราะรัก   เพราะชัง    เพราะกลัว    เพราะหลง</p><p>ด้วยว่าท่านพระอานนท์นี้ได้เล่าเรียนพระธรรมและพระวินัยในสำนักของ</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เป็นอันมาก  ข้าแต่ท่านผู้เจริญ  ขอพระเถระได้โปรด</p><p>เลือกท่าน<strong>พระอานนท์</strong>ด้วยเถิด.   ครั้นแล้วท่าน<strong>พระมหากัสสป</strong>จึงได้เลือก</p><p>ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>ด้วย.   โดยนัยดังกล่าวแล้วอย่างนี้   จึงเป็นพระเถระ ๕๐๐</p><p>องค์    รวมทั้งท่าน<strong>พระอานนท์</strong>   ที่<strong>พะมหากัสสปะ</strong>เลือกโดยอนุมัติของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 75</p><p>ภิกษุทั้งหลาย.  </p><p>           ลำดับนั้นแล  พวกภิกษุชั้นพระเถระได้ดำริกันว่า  เราควรสังคายนา</p><p>พระธรรมและพระวินัยกันที่ไหน.      ลำดับนั้น  พวกภิกษุชั้นพระเถระได้</p><p>ดำริกันว่า   <strong>กรุงราชคฤห์</strong>   มีอาหารบิณฑบาตมาก    มีเสนาสนะเพียงพอ</p><p>อย่ากระนั้นเลย      เราพึงอยู่จำพรรษาสังคายนาพระธรรมและพระวินัยใน</p><p><strong>กรุงราชคฤห์</strong>เถิด    ภิกษุเหล่าอื่นไม่พึงเข้าจำพรรษาใน<strong>กรุงราชคฤห์.</strong>    ก็</p><p>เพราะเหตุไร    พระเถระเหล่านั้นจึงมีความดำริดังนี้ ?   เพราะพระเถระ</p><p>เหล่านั้นมีความดำริตรงกันว่า      การสังคายนาพระธรรมวินัยนี้เป็นถาวร-</p><p>กรรมของเรา    บุคคลฝ่ายตรงข้ามบางคนจะพึงเข้าไปยังท่ามกลางสงฆ์แล้ว</p><p>รื้อฟื้นขึ้นได้. </p><p>           ลำดับนั้น  ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ได้ประกาศให้สงฆ์ทราบด้วยญัตติ-</p><p>ทุติยกรรมวาจาว่า   ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย   ขอสงฆ์จงพึงข้าพเจ้า  ถ้าความ</p><p>พร้อมพรั่งของสงฆ์ถึงที่แล้ว  สงฆ์พึงสมมติภิกษุ  ๕๐๐ รูปเหล่านี้    เป็นผู้</p><p>อยู่จำพรรษาใน<strong>กรุงราชคฤห์</strong>  เพื่อสังคายนาพระธรรมและพระวินัย  ภิกษุ</p><p>อื่น ๆ ไม่พึงจำพรรษาใน<strong>กรุงราชคฤห์</strong> ดังนี้  นี้เป็นญัตติ   ดูก่อนท่านผู้มี</p><p>อายุทั้งหลาย    ขอสงฆ์จงพึงข้าพเจ้า    สงฆ์สมมติภิกษุ  ๕๐๐ รูปเหล่านี้ว่า</p><p>ภิกษุ ๕๐๐ รูปเหล่านี้เป็นผู้อยู่จำพรรษาใน<strong>กรุงราชคฤห์</strong>      เพื่อสังคายนา</p><p>พระธรรมและพระวินัย  ภิกษุอื่น ๆ ไม่พึงจำพรรษาใน<strong>กรุงราชคฤห์</strong>  ดังนี้</p><p>การสมมติภิกษุ ๕๐๐ รูปเหล่านี้ว่า     ภิกษุ  ๕๐๐ รูปเหล่านี้      เป็นผู้อยู่</p><p>จำพรรษาใน<strong>กรุงราชคฤห์</strong>    เพื่อสังคายนาพระธรรมและพระวินัย   ภิกษุ</p><p>อื่น ๆ ไม่พึงอยู่จำพรรษาใน<strong>กรุงราชคฤห์</strong>   ดังนี้  ชอบแก่ท่านผู้ใด  ขอท่าน</p><p>ผู้นั้นพึงนิ่งอยู่  ไม่ชอบแก่ท่านผู้ใด   ขอท่านผู้นั้นพึงพูด  ภิกษุ  ๕๐๐  รูป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 76</p><p>เหล่านี้สงฆ์สมมติแล้วว่าเป็นผู้อยู่จำพรรษาในกรุงราชคฤห์  เพื่อสังคายนา</p><p>พระธรรมและพระวินัย     ภิกษุอื่น ๆ ไม่พึงอยู่จำพรรษาในกรุงราชคฤห์  </p><p>ดังนี้  การสมมตินี้สมควรแก่สงฆ์   ฉะนั้นสงฆ์จึงนิ่งอยู่  ข้าพเจ้าทรงความ</p><p>ไว้ด้วยอย่างนี้.</p><p>           กรรมวาจานี้   พระมหากัสสปะกระทำในวันที่  ๒๑   หลังจากพระ</p><p>ตถาคตปรินิพพาน.       เพราะ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ปรินิพพานเวลาใกล้รุ่ง</p><p>วันวิสาขปูรณมี.</p><p>           ครั้งนั้น  พุทธบริษัทได้บูชาพระพุทธสรีระซึ่งมีสีเหมือนทอง  ด้วย</p><p>ของหอมและดอกไม้เป็นต้นตลอด  ๗  วัน .  วันสาธุกีฬาได้มีเป็นเวลา  ๗ วัน</p><p>เหมือนกัน.   ต่อจากนั้นไฟที่จิตกาธารยังไม่ดับตลอด  ๗  วัน.   พวกมัลล-</p><p>กษัตริย์ได้ทำลูกกรงหอกแล้วบูชาพระบรมสารีริกธาตุ   ใน<strong>สันถาคารศาลา</strong></p><p>ตลอด  ๗ วัน  ดังนั้นจึงรวมวันได้  ๒๑  วัน. พุทธบริษัทซึ่งมี<strong>โทณพราหมณ์</strong></p><p>เป็นเจ้าหน้าที่   ได้จัดแบ่งพระบรมสารีริกธาตุทั้งหลาย   ในวันขึ้น ๕ ค่ำ</p><p>เดือน ๗ นั่งเอง.    <strong>พระมหากัสสปะ</strong>เลือกภิกษุทั้งหลาย   เสร็จแล้วจึงสวด</p><p>กรรมวาจานี้      โดยนัยที่ท่านแจ้งความประพฤติอันไม่สมควรที่หลวงตา</p><p>สุภัททะทำแล้วแก่ภิกษุสงฆ์จำนวนมาก    ซึ่งมาประชุมกันในวันแบ่งพระ</p><p>บรมสารีริกธาตุนั้น.   </p><p>           ก็และครั้นสวดกรรมวาจานี้แล้ว    พระเถระจึงเดือนภิกษุทั้งหลายให้</p><p>ทราบว่า  ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย  บัดนี้ข้าพเจ้าให้เวลาแก่ท่านทั้งหลาย</p><p>เป็นเวลา  ๔๐ วัน  ต่อจากนั้นไป  ท่านจะกล่าวว่า  ข้าพเจ้ายังมีกังวลเช่นนี้ </p><p>อยู่  ไม่ได้   เพราะฉะนั้น  ภายใน   ๔๐  วันนี้   ท่านผู้ใดมีกังวลเกี่ยวกับโรค</p><p>ภัยไข้เจ็บก็ดี  มีกังวลเกี่ยวกับอาจารย์และพระอุปัชฌาย์ก็ดี  มีกังวลเกี่ยวกับ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 77</p><p>มารดาบิดาก็ดี  หรือต้องสุมบาตรต้องทำจีวรก็ดี   ขอท่านผู้นั้นจงตัดกังวล  </p><p>นั้น    ทำกิจที่ควรทำนั้นเสีย.   ก็แลกล่าวอย่างนี้แล้ว   พระเถระแวดล้อมไป</p><p>ด้วยบริษัทของตนประมาณ   ๕๐๐   รูป   ไปยัง<strong>กรุงราชคฤห์.</strong>   แม้พระเถระ</p><p>ผู้ใหญ่องค์อื่น ๆ ก็พาบริวารของตน ๆ ไป     ต่างก็ประสงค์จะปลอบโยน</p><p>มหาชนผู้เปี่ยมไปด้วยเศร้าโศก  จึงไปยังทิศทางนั้น ๆ.   ฝ่าย<strong>พระปุณณเถระ</strong></p><p>มีภิกษุเป็นบริวารประมาณ ๗๐๐  รูป  ได้อยู่ในเมือง<strong>กุสินารา</strong>นั่งเอง  ด้วย</p><p>ประสงค์ว่าจะปลอบโยนมหาชนที่พากันมายังที่ปรินิพพานของพระตถาคต.</p><p>           ฝ่ายท่าน<strong>พระอานนท์</strong>เอง    ท่านก็ถือบาตรและจีวรของ<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>แม้เสด็จปรินิพพานแล้ว  เหมือนเมื่อยังไม่เสด็จปรินิพพาน   เดิน</p><p>ทางไปยัง<strong>กรุงสาวัตถี</strong>พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์  ๕๐๐ รูป.        แลเมื่อท่าน<strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนท์</strong>นั้นกำลังเดินทาง     ก็มีภิกษุผู้เป็นบริวารมากขึ้น ๆ จนนับไม่ได้.</p><p>ในสถานที่ที่<strong>พระอานนท์</strong>เดินทางไป  ได้มีเสียงร่ำไห้กันอึงมี่.  เมื่อพระเถระ</p><p>ถึง<strong>กรุงสาวัตถี</strong>แล้ว  ผู้คนชาว<strong>กรุงสาวัตถี</strong>ได้ทราบว่า   พระอานนท์มาแล้ว</p><p>ก็พากันถือของหอมและดอกไม้เป็นต้นไปต้อนรับ      แล้วร้องไห้รำพันว่า</p><p>ข้าแต่<strong>พระอานนท์</strong>ผู้เจริญ  เมื่อก่อนท่านมากับ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  วันนี้</p><p>ท่านทิ้ง<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ไว้เสียที่ไหน   จึงมาแต่ผู้เดียว   ดังนี้เป็นต้น.</p><p>ได้มีการร้องไห้อย่างมากเหมือนในวันเสด็จปรินิพพานของ<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>  ฉะนั้น.</p><p>         ได้ยินว่า  ณ  <strong>กรุงสาวัตถี</strong>นั้น   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>สั่งสอนมหาชนให้</p><p>เข้าใจด้วยธรรมีกถาประกอบด้วยความไม่เที่ยง  เป็นต้น     แล้วเข้าสู่<strong>พระ</strong></p><p><strong>วิหารเชต</strong>วัน  ไหว้<strong>พระคันธกุฎี</strong>ที่พระทศพลประทับ  เปิดประตูนำเตียงตั่ง</p><p>ออกปัด   กวาด<strong>พระคันธกุฎี</strong>   ทิ้งขยะดอกไม้แห้ง  แล้วนำเตียงตั่งเข้าไปตั่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 78</p><p>ไว้ในที่เดิมอีก      ได้ทำหน้าที่ทุกอย่างซึ่งเป็นวัตรที่ต้องปฏิบัติในเวลาที่  </p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ดำรงพระชนม์อยู่    และเมื่อทำหน้าที่ก็ไหว้<strong>พระคันธ-</strong></p><p><strong>กุฎี</strong>   ในเวลาทำกิจมีกวาดห้องน้ำและตั้งน้ำ   เป็นต้น   ได้ทำหน้าที่ไปพลาง</p><p>รำพันไปพลาง    โดยนัยเป็นต้นว่า    ข้าแต่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    เวลานี้ </p><p>เป็นเวลาสรงน้ำของพระองค์  มิใช่หรือ  ?     เวลานี้เป็นเวลาแสดงธรรม</p><p>เวลานี้เป็นเวลาประทานโอวาทแก่ภิกษุทั้งหลาย        เวลานี้เป็นเวลาสำเร็จ</p><p>สีหไสยา    เวลานี้เป็นเวลาชำระพระพักตร์   มิใช่หรือ ?   เหตุทั้งนี้เพราะ</p><p><strong>พระอานนท์</strong>นั้นเป็นผู้มีความรักตั้งมั่นใน<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  เพราะความ</p><p>เป็นผู้รู้อมตรสซึ่งเป็นที่รวมพระพุทธคุณ       และยังมิได้เป็นพระอรหันต์</p><p>ทั่งเป็นผู้มีจิตอ่อนโยนที่เกิดด้วยเคยอุปการะกันและกันมาหลายแสนชาติ.</p><p>เทวดาองค์หนึ่ง     ได้ทำให้<strong>พระอานนท์</strong>นั้นสลดใจด้วยคำพูดว่า     ข้าแต่</p><p><strong>พระอานนท์</strong>ผู้เจริญ    ท่านมัวมารำพันอยู่อย่างนี้     จักปลอบโยนคนอื่น ๆ</p><p>ได้อย่างไร.    <strong>พระอานนท์</strong>สลดใจด้วยคำพูดของเทวดานั้น    แข็งใจดื่มยา</p><p>ถ่ายเจือน้ำนมในวันที่ ๒    เพื่อทำกายซึ่งมีธาตุหนักให้เบา    เพราะตั้งแต่</p><p>พระตถาคตเสด็จปรินิพพาน   ท่านต้องยืนมากและนั่งมาก  จึงนั่งอยู่แต่ใน</p><p><strong>พระวิหารเชตวัน</strong>เท่านั้น   <strong>พระอานนท์</strong>ดื่มยาถ่ายเจือน้ำนมชนิดใด    ท่าน</p><p>หมายเอายาถ่ายเจือน้ำนมชนิดนั้น ได้กล่าวกะเด็กหนุ่มที่สุภมาณพใช้ไปว่า</p><p>ดูก่อนพ่อหนุ่ม   วันนี้ยังไม่เหมาะ   เพราะวันนี้เราดื่มยาถ่าย   ต่อพรุ่งนี้เรา</p><p>จึงจะเข้าไป  ดังนี้.   ในวันที่ ๒ <strong>พระอานนท์มีพระเจตกเถระ</strong>ติดตามไปถูก</p><p><strong>สุภมาณพ</strong>ถามปัญหา ได้กล่าวสูตรที่  ๑๐ ชื่อสุภสูตร  ในคัมภีร์ทีฆนิกายนี้.</p><p>           <strong>พระอานนทเถระ</strong>ขอให้ทำการปฏิสังขรณ์สิ่งที่ชำรุดทรุดโทรมใน</p><p><strong>พระเชตวันมหาวิหาร</strong>    เมื่อใกล้วันเข้าพรรษา     ท่านอำลาภิกษุสงฆ์ไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 79</p><p><strong>กรุงราชคฤห์.</strong>   แม้ภิกษุผู้ทำสังคายนาเหล่าอื่นก็ไปเหมือนกัน   ความจริง</p><p>ท่านหมายเอาภิกษุเหล่านั้นที่ไป<strong>กรุงราชคฤห์</strong>อย่างนี้   กล่าวคำนี้ไว้ว่า  ครั้ง  </p><p>นั้นแล    ภิกษุชั้นพระเถระได้ไป<strong>กรุงราชคฤห์</strong>    เพื่อสังคายนาพระธรรม</p><p>และพระวินัย.  พระเถระ.เหล่านั้น  ทำอุโบสถในวันขึ้น ๑๕ ค่ำ  เดือน ๘</p><p>ประชุมเข้าพรรษาในวันแรม ๑ ค่ำ.</p><p>           <strong>ปฐมสังคายนาเริ่มวันแรม  ๕  ค่ำ เดือน  ๙</strong></p><p>            ก็โดยสมัยนั้นแล  มีวัดใหญ่ ๑๘ วัด  ล้อมรอบ<strong>กรุงราชคฤห์.</strong>   วัด</p><p>เหล่านั้นมีหยากเยื่อถูกทิ้งเรี่ยราดไปทั้งนั้น   เพราะในเวลาเสด็จปรินิพพาน</p><p>ของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ภิกษุทั้งหมดต่างก็ถือบาตรจีวรของตน ๆ   ทิ้ง</p><p>วัดและบริเวณไป.  ครั้งนั้น พระเถระทั้งหลาย  เมื่อจะทำข้อตกลงเกี่ยวกับ</p><p>การปฏิสังขรณ์วัดเหล่านั้น  ได้คิดกันว่า  พวกเราต้องทำการปฏิสังขรณ์สิ่ง</p><p>ชำรุดทรุดโทรมตลอดเดือนต้นของพรรษา    เพื่อบูชาคำสอนของ<strong>พระผู้มี </strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>    และเพื่อเปลื้องคำติเตียนของเดียรถีย์.    เพราะพวกเดียรถีย์</p><p>จะพึงกล่าวติอย่างนี้ว่า    สาวกของพระสมณโคดมบำรุงวัดวาอารามแต่เมื่อ</p><p>พระศาสดายังมีพระชนม์อยู่เท่านั้น  เมื่อพระองค์ปรินิพพานแล้ว   ก็พากัน</p><p>ทอดทิ้งเสีย    การบริจาคทรัพย์เป็นจำนวนมากของตระกูลทั้งหลายย่อมเสีย</p><p>หายไปโดยทำนองนี้.    มีคำอธิบายว่า   ที่พระเถระทั้งหลายคิดกันก็เพื่อจะ</p><p>เปลื้องคำติเตียนของเดียรถีย์เหล่านั้น.     ครั้นคิดอย่างนี้แล้ว     จึงได้ทำข้อ</p><p>ตกลงกัน    ซึ่งท่านหมายเอาข้อตกลงนั้น   กล่าวว่า   ครั้งนั้นแล  ภิกษุชั้น</p><p>พระเถระทั้งหลายได้ปรึกษากันว่า    ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย    พระผู้มี </p><p>พระภาคเจ้า  ทรงสรรเสริญการปฏิสังขรณ์เสนาสนะที่ชำรุดทรุดโทรม</p><p>บัดนี้    เราทั้งหลายจงทำการปฏิสังขรณ์สิ่งที่ชำรุดทรุดโทรมตลอดเดือนต้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 80</p><p>พรรษา   จักประชุมสังคายนาพระธรรมและพระวินัยในเดือนกลางพรรษา.  </p><p>           ในวันที่ ๒    พระเถระเหล่านั้นได้ไปยืนอยู่ที่ประตูพระราชวัง.</p><p><strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>เสด็จมานมัสการแล้ว     มีพระราดำรัสถามถึงกิจที่พระ</p><p>องค์ทำว่า  พระผู้เป็นเจ้าทั้งหลาย  มาธุระอะไร เจ้าข้า ?  พระเถระทั้งหลาย</p><p>ถวายพระพรให้ทรงทราบถึงงานฝีมือ   เพื่อประโยชน์แก่การปฏิสังขรณ์วัด</p><p>ใหญ่ ๑๘ วัด.  <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ได้พระราชทานคนที่ทำงานฝีมือ.  พระ</p><p>เถระให้ปฏิสังขรณ์วัดทั้งหมดตลอดเดือนต้นฤดูฝนเสร็จแล้ว  ถวายพระพร</p><p>แด่<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ว่า   ขอถวายพระพรมหาบพิตร   งานปฏิสังขรณ์วัด</p><p>เสร็จแล้ว      บัดนี้อาตมภาพทั้งหลาย     จะทำการสังคายนาพระธรรมและ</p><p>พระวินัย.     <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>มีพระราชดำรัสว่า    ดีแล้ว  เจ้าข้า    พระ</p><p>คุณเจ้าทั้งหลายไม่ต้องหนักใจ  นิมนต์ทำเถิด  การฝ่ายอาณาจักรขอให้เป็น</p><p>หน้าที่ของโยม   ส่วนการฝ่ายธรรนจักร   ขอให้เป็นหน้าที่ของพระคุณเจ้า</p><p>ทั้งหลาย   โยมจะต้องทำอะไรบ้าง   โปรดสั่งมาเถิด  เจ้าข้า.   พระเถระทั้ง-</p><p>หลายถวายพระพรว่า    ขอถวายพระพรมหาบพิตร    ขอพระองค์ได้โปรด</p><p>ให้ทำที่นั่งประชุมสำหรับภิกษุทั้งหลายผู้ทำสังคายนา.    จะทำที่ไหน  เจ้า-</p><p>ข้า ?  ขอถวายพระพรมหาบพิตร   ควรทำใกล้ประตู<strong>ถ้ำสัตตบรรณ</strong>   ข้าง</p><p><strong>ภูเขาเวภาระ.       พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>มีพระราชกระแสว่า    เหมาะดี  เจ้าข้า</p><p>แล้วโปรดให้สร้างมณฑปมีเครื่องประดับวิเศษที่น่าชม มีทรวดทรงสัณฐาน</p><p>เช่นอาคารอันวิษณุกรรมเทพบุตรเนรมิตไว้    มีฝาเสาและบันไดจัดแบ่งไว้</p><p>เป็นอย่างดี  มีความงานวิจิตรไปด้วยมาลากรรมและลดากรรมนานาชนิดพิศ</p><p>แล้วประหนึ่งว่า   จะครอบงำความงามแห่งพระตำหนักของพระราชา  งาม</p><p>สง่าเหมือนจะเย้ยหยันความงามของเทพวิมาน  ปานประหนึ่งว่า สถานเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 81</p><p>ที่รวมอยู่ของโชควาสนา   ราวกะว่าท่าที่รวนลงของฝูงวิหค   คือนัยนาแห่ง  </p><p>เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย     เพียงดังภาพที่งามตาน่ารื่นรมย์ในโลก      ซึ่ง</p><p>ประนวลไว้ในที่เดียวกัน      มีเพดานงามยวนคาเหมือนจะคายออกซึ่งพวง</p><p>ดอกไม้ชนิดต่าง ๆ   และไข่มุกที่ห้อยอยู่    ดูประหนึ่งฟันระดับ   ซึ่งปรับ</p><p>ด้วยทับทิม    วิจิตรไปด้วยรัตนะต่าง ๆ   มีแท่นที่สำเร็จเรียบร้อยดี   ด้วย</p><p>ดอกไม้บูชานานาชนิด   ประดับ ให้วิจิตรละม้ายคล้ายพิมานพรหม   โปรด</p><p>ให้ปูลาดอาสนะอันเป็นกัปปิยะ  ๕๐๐  ที่  มีค่านับมิได้   ในมหามณฑปนั้น</p><p>สำหรับ ภิกษุ  ๕๐๐  รูป    ให้ปูลาดที่นั่งพระเถระ     หันหน้าทางทิศเหนือ</p><p>หันหลังทางทิศใต้   ให้ปูลาดที่นั่ง แสดงธรรมอันควรแก่การประทับนั่งของ</p><p>พระพุทธเจ้าผู้มีบุญ  หันหน้าทางทิศตะวันออก  ในท่ามกลางมณฑป  วาง</p><p>พัดทำด้วยงาช้างไว้บนธรรมาสน์นั้น       แล้วมีรับสั่งให้แจ้งแก่ภิกษุสงฆ์ว่า</p><p>กิจของโยมเสร็จแล้ว  เจ้าข้า.</p><p>           ก็และในวันนั้น   ภิกษุบางพวกได้พูดพาดพิงถึงท่าน<strong>พระอานนท์</strong></p><p>อย่างนี้ว่า    ในหมู่ภิกษุนี้     มีภิกษุรูปหนึ่งเที่ยวโชยกลิ่นคาวอยู่.   <strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนท์เถระ</strong>ได้ยินคำนั้นแล้ว  ถึงความสังเวชว่า  ภิกษุรูปอื่นที่ชื่อว่าเที่ยว</p><p>โชยกลิ่นคาว    ไม่มีในหมู่ภิกษุนี้    ภิกษุเหล่านี้คงพูดหมายถึงเราเป็นแน่.</p><p>ภิกษุบางพวกกล่าวกะพระอานนท์นั้นว่า  ดูก่อน<strong>ท่านอานนท์</strong>  การประชุม</p><p>ทำสังคายนาจักมีในวันพรุ่งนี้  แต่ท่านยังเป็นพระเสขะ   ยังมีกิจที่จะต้องทำ</p><p>ด้วยเหตุนั้นท่านไม่ควรเข้าประชุม   ท่านจงเป็นผู้ไม่ประมาทเถิด.</p><p>                         <strong>พระอานนท์บรรลุพระอรหัต</strong></p><p>           ครั้งนั้นแล    <strong>ท่านพระอานนท์</strong>คิดว่า    พรุ่งนี้เป็นวันประชุมทำสัง-</p><p>คายนา   การที่เรายังเป็นพระเสขะอยู่   จะเข้าประชุมด้วยนั้น  ไม่สมควรแก่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 82</p><p>เราเลย  แล้วให้เวลาล่วงไปด้วยกายคตาสติกรรมฐาน  ตลอดราตรีเป็นส่วน  </p><p>มากทีเดียว   ในเวลาใกล้รุ่งของราตรีก็ลงจากที่จงกรมเข้าวิหาร  เอนกายลง</p><p>หมายจะนอน.    เท้าทั้งสองพ้นจากพื้นแล้ว    แต่ศีรษะยังไม่ทันถึงหมอน</p><p>ในระหว่างนี้จิตพ้นจากอาสวะทั้งหลาย     ไม่ถือมั่นด้วยอุปาทาน.     <strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนท์เถระ</strong>นี้ให้เวลาล่วงไปในภายนอก   ด้วยการจงกรม   เมื่อไม่อาจให้</p><p>คุณวิเศษเกิดขึ้นได้  ก็คิดว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสกะเราไว้มิใช่หรือ</p><p>ว่า  ดูก่อน<strong>อานนท์</strong>  เธอได้สร้างบุญไว้แล้ว  จงหมั่นบำเพ็ญเพียรเถิด  ไม่</p><p>ช้าก็จะเป็นพระอรหันต์ดังนี้   ธรรมดาพระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมไม่ตรัสผิด</p><p>พลาด   แต่เราปรารภความเพียรมากเกินไป    ฉะนั้น  จิตของเราจึงฟุ้งซ่าน</p><p>ทีนี้เราจะประกอบความเพียรพอดี ๆ   คิดดังนี้แล้ว   ลงจากที่จงกรม  ยืน</p><p>ในที่ล้างเท้า   ล้างเท้า  เข้าวิหาร  นั่งบนเตียงคิดว่า   จักพักผ่อนสักหน่อย</p><p>แล้วเอนกายบนเตียง    เท้าทั้งสองพ้นจากพื้น     ศีรษะยังไม่ทันถึงหมอน</p><p>ในระหว่างนี้จิตพ้นจากอาสวะทั้งหลาย ไม่ถือมั่นด้วยอุปาทาน.   ความเป็น</p><p>พระอรหันต์ของ<strong>พระอานนทเถระ</strong>  เว้นจากอิริยาบถ  ๔  ฉะนั้น  เมื่อมีการ</p><p>กล่าวถามกันขึ้นว่า  ในศาสนานี้   ภิกษุที่ไม่นอน  ไม่นั่ง  ไม่ยืน  ไม่เดิน</p><p>จงกรม  แต่ได้บรรลุพระอรหัต   คือภิกษุรูปไหน  ควรตอบว่า  คือ <strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนทเถระ.</strong></p><p>           ครั้งนั้น  ในวันที่  ๒  จากวันที่พระอานนท์บรรลุพระอรหัต    คือ</p><p>วันแรม ๕ ค่ำ     พวกภิกษุชั้นพระเถระฉันเสร็จแล้ว     เก็บบาตรและจีวร</p><p>แล้วประชุมกันในธรรมสภา.    สมัยนั้นแล   ท่านพระอานนท์ได้เป็นพระ</p><p>อรหันต์ได้ไปสู่ที่ประชุม.  ท่านไปอย่างไร.  ท่านพระอานนท์มีความยินดี</p><p>ว่า    บัดนี้เราเป็นผู้สมควรเข้าท่ามกลางที่ประชุมแล้ว      ห่มจีวรเฉวียงบ่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 83</p><p>ข้างหนึ่ง     มีลักษณะเหมือนลูกตาลสุกที่หล่นจากขั้ว     มีลักษณะเหมือน  </p><p>ทับทิมที่วางไว้บนผ้ากัมพลสีเหลือง  มีลักษณะเหมือนดวงจันทร์เพ็ญที่ลอย</p><p>เด่นในท้องนภากาศอันปราศจากเมฆ      และมีลักษณะเหมือนดอกปทุมมี</p><p>เกสรและกลีบแดงเรื่อกำลังแย้มด้วยต้องแสงอาทิตย์อ่อน ๆ    คล้ายจะบอก</p><p>เรื่องที่คนบรรลุพระอรหัตด้วยปากอันประเสริฐบริสุทธิ์ผุดผ่องมีรัศมีและมี</p><p>สิริ   ได้ไปสู่ที่ประชุมสงฆ์.   ครั้งนั้น  ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>พอเห็น<strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนท์</strong>ดังนั้น   ได้มีความรู้สึกว่า    ท่านผู้เจริญ     <strong>พระอานนท์</strong>บรรลุพระ</p><p>อรหัตแล้ว   งามจริง ๆ   ถ้าพระศาสดายังดำรงพระชนม์อยู่   พระองค์ก็จะ</p><p>พึงประทานสาธุการแก่<strong>พระอานนท์</strong>ในวันนี้แน่แท้   บัดนี้เราจะให้สาธุการ</p><p>ซึ่งพระศาสดาควรประทานแก่<strong>พระอานนท์</strong>นั้น  ดังนี้แล้ว    ได้ให้สาธุการ</p><p>๓  ครั้ง.</p><p>           ส่วนพระมัชฌิมภาณกาจารย์กล่าวว่า  <strong>พระอานนทเถระ</strong>   ประสงค์</p><p>จะให้สงฆ์ทราบเรื่องที่ตนบรรลุพระอรหัต  จึงมิได้ไปพร้อมกับภิกษุทั้งหลาย</p><p>ภิกษุทั้งหลายเมื่อนั่งบนอาสนะที่ถึงแก่ตน ๆ   ตามลำดับอาวุโส    ก็นั่งเว้น</p><p>อาสนะของ<strong>พระอานนทเถระ</strong>ไว้.    บรรดาภิกษุเหล่านั้น    ภิกษุบางพวก</p><p>ถามว่า  นั่นอาสนะของใคร ? ได้รับตอบว่า   ของ<strong>พระอานนท์.</strong>   ภิกษุ</p><p>เหล่านั้นถามอีกว่า   <strong>พระอานนท์</strong>ไปไหนเสียเล่า ?  สมัยนั้น  <strong>พระอานนท์-</strong></p><p><strong>เถระ</strong>คิดว่า      บัดนี้เป็นเวลาที่เราควรจะไป     ต่อจากนั้น     เมื่อจะแสดง</p><p>อานุภาพของตน       ท่านจึงดำดินแล้วแสดงตนบนอาสนะของตนทีเดียว.</p><p>อาจารย์อีกพวกหนึ่งกล่าวว่า     พระอานนท์ไปทางอากาศแล้ว     นั่งบน</p><p>อาสนะของตน  ดังนี้ก็มี.  อย่างไรก็ตาม  การที่ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>เห็น</p><p><strong>พระอานนท์</strong>แล้ว  ให้สาธุการ เป็นการเหมาะสมโดยประการทั้งปวงทีเดียว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 84</p><p>           เมื่อท่าน<strong>พระอานนท์</strong>มาอย่างแล้ว         <strong>พระมหากัสสปเถระ</strong>จึง  </p><p>ปรึกษาหารือภิกษุทั้งหลายว่า     ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย    เราทั้งหลาย</p><p>จะสังคายนาอะไรก่อน  พระธรรมหรือพระวินัย  ?  ภิกษุทั้งหลายกล่าวว่า</p><p>ข้าแต่<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ผู้เจริญ    พระวินัยเป็นอายุของพระพุทธศาสนา เมื่อ</p><p>พระวินัยตั้งอยู่   พระศาสนาก็ชื่อว่ายังดำรงอยู่    เพราะฉะนั้น  เราทั้งหลาย</p><p>จงสังคายนาพระวินัยก่อน  <strong>พระมหากัสสปะ</strong>ถามว่าเราจะจัดให้ใครรับเป็น</p><p>ธุระ ? ที่ประชุมตอบว่าให้ท่าน<strong>พระอุบาลี</strong>รับเป็นธุระ ?  ท่านถามแย้งว่า</p><p><strong>พระอานนท์</strong>ไม่สามารถหรือ ?  ที่ประชุมชี้แจงว่า   ไม่ใช่<strong>พระอานนท์</strong></p><p>ไม่สามารถ  ก็แต่ว่าเมื่อ<strong>พระสัมมาสัมพุทธเจ้า</strong>ครั้งดำรงพระชนม์อยู่   ได้</p><p>สถาปนาท่าน<strong>พระอุบาลี</strong>ไว้ในเอตทัคคะ     เพราะอาศัยการเล่าเรียนวินัยว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  <strong>อุบาลี</strong>เป็นยอดแห่งภิกษุสาวกของเราผู้ทรงวินัย  ดังนี้ </p><p>เพราะฉะนั้น  เราทั้งหลายจึงต้องถาม<strong>พระอุบาลีเถระ</strong>  สังคายนาพระวินัย.</p><p>ลำดับนั้น    <strong>พระมหากัสสปเถระ</strong>ได้สมมติตนเองเพื่อถามพระวินัย    แม้</p><p><strong>พระอุบาลีเถระ</strong>      ก็สมมติตนเองเพื่อตอบพระวินัย     ในการสมมตินั้น</p><p>มีบาลีดังต่อไปนี้ </p><p>           ครั้งนั้นแล  ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ได้เผดียงว่า   ดูก่อนท่านผู้มีอายุ</p><p>ทั้งหลาย     ขอสงฆ์จงพึงข้าพเจ้า     ถ้าความพร้อมพรั่งของสงฆ์ถึงที่แล้ว</p><p>ข้าพเจ้าจะขอถามวินัยกะ<strong>พระอุบาลี.</strong>        แม้ท่าน<strong>พระอุบาลี</strong>ก็ได้เผดียงว่า</p><p>ข้าแต่ท่านผู้เจริญทั้งหลาย   ขอสงฆ์จงพึงข้าพเจ้า    ถ้าความพร้อมพรั่งของ</p><p>สงฆ์ถึงที่แล้ว    ข้าพเจ้าอันท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ถามวินัยแล้ว    จะตอบ</p><p>ครั้นท่าน<strong>พระอุบาลี</strong>สมมติตนอย่างนี้แล้วลุกจากอาสนะ    ห่มจีวรเฉวียงบ่า</p><p>ข้างหนึ่งนมัสการภิกษุชั้นพระเถระแล้วนั่งบนธรรมาสน์จับพัดงา. ลำดับนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 85</p><p><strong>พระมหากัสสปเถระ</strong>นั่งบนเถรอาสน์         ถามวินัยกะท่าน<strong>พระอุบาลี</strong>ว่า  </p><p>ดูก่อนอาวุโส<strong>อุบาลี</strong>      ปฐมปาราชิก     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงบัญญัติ</p><p>ที่ไหน  ?   <strong>พระอุบาลี</strong>ตอบว่า        ทรงบัญญัติที่<strong>เมืองเวลาลี</strong>     เจ้าข้า.</p><p><strong>พระมหากัสสปะ</strong>ถามว่า    ทรงปรารภใคร ?   พระอุบาลีตอบว่า  ทรง</p><p>ปรารภ<strong>พระสุทิน  บุตรกลันทเศรษฐี.  พระมหากัสสปะ</strong>ถามว่า  เรื่อง</p><p>อะไร ?   <strong>พระอุบาลี</strong>ตอบว่า   เรื่องเสพเมถุนธรรม.   ครั้งนั้นแล   ท่าน</p><p><strong>พระมหากัสสปะ</strong>ถามท่านพระอุบาลีทั้งวัตถุ  ถามทั้งนิทาน  ถามทั้งบุคคล</p><p>ถามทั้งมูลบัญญัติ   ถามทั้งอนุบัญญัติ    ถามทั้งอาบัติ   ถามทั้งอาบัติแห่ง</p><p>ปฐมปาราชิก. ท่าน<strong>พระอุบาลี</strong> อัน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ถามแล้ว ๆ ก็ได้ตอบ</p><p>แล้ว.</p><p>          ถามว่า  ก็ในบาลีปฐมปาราชิก  ในวินัยปิฎกนี้   บทอะไร ๆ ที่ควร</p><p>ตัดออกหรือที่ควรเพิ่มเข้ามา    จะมีบ้างหรือไม่มีเลย.  ตอบว่า   บทที่ควร</p><p>ตัดออก     ไม่มีเลย     เพราะถือกันว่าบทที่ควรตัดออกในภาษิตของพระ</p><p>พุทธเจ้าผู้มีบุญ  จะมีไม่ได้เลย ด้วยว่าพระตถาคตทั้งหลายย่อมไม่ตรัสอักษร</p><p>ที่ไม่มีประโยชน์แม้แต่ตัวเดียว  แต่บทที่ควรตัดออกในภาษิตของพระสาวก</p><p>ทั้งหลายก็ดี   ของเทวดาทั้งหลายก็ดี   ย่อมมีบ้าง   พระธรรมสังคาหกเถระ</p><p>ทั้งหลายได้ตัดบทนั้นออกแล้ว.  ส่วนบทที่ควรเพิ่มเข้ามา   ย่อมมีได้แม้ใน</p><p>พุทธภาษิต    สาวกภาษิต  และเทวดาภาษิตทั่วไป   เพราะฉะนั้น   บทใด</p><p>ควรเพิ่มเข้าในเทศนาใด    พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลายก็ได้เพิ่มบทนั้น</p><p>เข้ามาแล้ว.      ถามว่า   บทที่เพิ่มเข้ามานั้นได้แก่บทอะไรบ้าง  ?    ตอบว่า</p><p>บทที่เพิ่มเข้ามานั้น   ได้แก่บทที่เป็นแต่เพียงคำเชื่อมความท่อนต้นกับท่อน</p><p>หลัง  มีอาทิอย่างนี้ว่า  <strong>เตน  สมเยน  บ้าง  เตน  โข ปน  สมเยน</strong>  บ้าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 86</p><p><strong>อถโข  บ้าง   เอว   วุตฺเต</strong>   บ้าง   <strong>เอตทโวจ</strong>  บ้าง   อนึ่ง  พระธรรม-  </p><p>สังคาหกเถระทั้งหลาย    ได้เพิ่มบทที่ควรเพิ่มเข้ามาอย่างนี้แล้ว    ตั้งไว้ว่า</p><p><strong>อิท  ปมปาราชิก</strong>    (สิกขาบทนี้ชื่อปฐมปาราชิก)    เมื่อปฐมปาราชิก</p><p>ขึ้นสู่สังคายนาแล้ว   พระอรหันต์  ๕๐๐ องค์   ก็ได้ทำคณสาธยาย  (สวด</p><p>เป็นหมู่ )   โดยนัยที่ยกขึ้นสู่สังคายนาว่า  <strong>เตน  สมเยน  พุทฺโธ   ภควา</strong></p><p><strong>เวรญฺชาย   วิหรติ</strong>  เป็นต้น.    ในเวลาที่พระอรหันต์   ๕๐๐ องค์เหล่านั้น</p><p>เริ่มสวด   แผ่นดินใหญ่ได้เป็นเหมือนให้สาธุการไหวจนถึงน้ำรองแผ่นดิน.</p><p>           พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลาย  ยกปาราชิกที่เหลืออยู่  ๓  สิกขาบท</p><p>ขึ้นสู่สังคายนาโดยนัยนี้เหมือนกัน    แล้วตั้งไว้ว่า    <strong>อิท    ปาราชิกกณฺฑ</strong></p><p>กัณฑ์นี้ชื่อปาราชิกกัณฑ์  ตั้งสังฆาทิเสส  ๑๓ ไว้ว่า  <strong>เตรสกณฺฑ</strong>  ตั้งสิกขา</p><p>บท ๒ ไว้ว่า  <strong>อนิยต</strong>    ตั้งสิกขาบท  ๓๐  ไว้ว่า  <strong>นิสสัคคียปาจิตตีย์</strong>  ตั้ง</p><p>สิกขาบท  ๙๒ ไว้ว่า  <strong>ปาจิตตีย์</strong>       ตั้งสิกขาบท ๔ ไว้ว่า  <strong>ปาฏิเทสนียะ</strong></p><p>ตั้งสิกขาบท  ๗๕  ไว้ว่า  <strong>เสขิยะ</strong>  ตั้งธรรม  ๗  ประการไว้ว่า  <strong>อธิกรณสมถะ</strong></p><p>ระบุสิกขาบท  ๒๒๗ ว่า  <strong>คัมภีร์มหาวิภังค์</strong>  ตั้งไว้ด้วยประการฉะนี้.    แม้</p><p>ในเวลาเสร็จการสังคายนาคัมภีร์มหาวิภังค์    แผ่นดินใหญ่ก็ได้ไหวโดยนัย</p><p>ก่อนเหมือนกัน.</p><p>           ต่อจากนั้น    พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลาย    ได้ตั้งสิกขาบท  ๘</p><p>ในภิกขุนีวิภังค์ไว้ว่า      กัณฑ์นี้ชื่อ<strong>ปาราชิกภัณฑ์</strong>      ตั้งสังฆาทิเสส ๑๗</p><p>สิกขาบทไว้ว่า  นี้<strong>สัตตรสกัณฑ์</strong>      ตั้งนิสสัคคียปาจิตตีย์ ๓๐ สิกขาบทนี้ </p><p>ไว้ว่า นี้<strong>นิสสัคคียปาจิตตีย์</strong> ตั้งปาจิตตีย์  ๑๖๖ สิกขาบทไว้ว่า  นี้<strong>ปาจิตตีย์</strong></p><p>ตั้งปาฏิเทสนียะ ๘ สิกขาบทไว้ว่า นี้<strong>ปาฏิเทสนียะ</strong> ตั้งเสขิยะ ๗๕ สิกขาบท</p><p>ไว้ว่า  นี้เสขิยะ    ตั้งธรรม ๗ ประการไว้ว่า    นี้<strong>อธิกรณสมถะ</strong>    ระบุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 87</p><p>สิกขาบท  ๓๐๔  ว่า    <strong>ภิกขุนีวิภังค์</strong>   อย่างนี้แล้ว   ตั้งไว้ว่า   วิภังค์นี้ชื่อ</p><p><strong>อุภโตวิภังค์</strong>    มี ๖๔  ภาณวาร.         แม้ในเวลาเสร็จการสังคายนาคัมภีร์</p><p><strong>อุภโตวิภังค์</strong>  แผ่นดินใหญ่ก็ได้ไหวโดยนัยที่กล่าวแล้วเหมือนกัน.</p><p>           โดยอุบายวิธีนี้แหละ    พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลาย    ยกคัมภีร์</p><p>ขันธกะ   (มหาวรรคและจุลวรรค )     ซึ่งมีประมาณ ๘๐ ภาณวาร  และ</p><p>คัมภีร์บริวารซึ่งมีประมาณ ๒๕ ภาณวาร         ขึ้นสู่สังคายนาแล้วตั้งไว้ว่า</p><p>ปิฎกนี้ชื่อ<strong>วินัยปิฎก.</strong>  แม้ในเวลาเสร็จการสังคายนาวินัยปิฎก   แผ่นดินได้</p><p>ไหวตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแล.      พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลายได้มอบ</p><p>ท่าน<strong>พระอุบาลี</strong>ให้ไปสอนลูกศิษย์ของท่าน       ในเวลาเสร็จการสังคายนา</p><p>วินัยปิฎก   <strong>พระอุบาลีเถระ</strong>   วางพัดงาลงจากธรรมาสน์    นมัสการภิกษุ</p><p>ชั้นเถระทั้งหลายแล้วนั่งบนอาสนะที่ถึงแก่ตน.</p><p>           ครั้นสังคายนาพระวินัยเสร็จแล้ว     ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ประสงค์</p><p>จะสังคายนาพระธรรมต่อไป     จึงถามภิกษุทั้งหลายว่า    เราทั้งหลายผู้จะ</p><p>สังคายนาพระธรรม   (สุตตันตปิฎกและอภิธรรมปิฎก)    จะจัดให้ใครรับ</p><p>เป็นธุระสังคายนาพระธรรม  ภิกษุทั้งหลายกล่าวว่า ให้ท่าน<strong>พระอานนท-</strong></p><p><strong>เถระ</strong>รับเป็นธุระ  ครั้งนั้นแล  ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ได้เผดียงว่า  ดูก่อน</p><p>ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย    ขอสงฆ์จงพึงข้าพเจ้า    ถ้าความพร้อมพรั่งของสงฆ์</p><p>ถึงที่แล้ว  ข้าพเจ้าจะขอถามพระธรรมกะพระอานนท์.   ครั้งนั้นแล  ท่าน</p><p><strong>พระอานนท์</strong>ได้เผดียงว่า   ข้าแต่ท่านผู้เจริญทั้งหลาย  ขอสงฆ์จงฟังข้าพเจ้า</p><p>ถ้าความพร้อมพรั่งของสงฆ์ถึงที่แล้ว      ข้าพเจ้าอันท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong></p><p>ถามพระธรรมแล้ว  จะตอบ.  ครั้งนั้นแล  ท่านพระอานนท์ลุกจากอาสนะ</p><p>ห่มจีวรเฉวียงบ่าข้างหนึ่ง     นมัสการภิกษุชั้นพระเถระทั้งหลายแล้วนั่งบน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 88</p><p>ธรรมาสน์จับพัดงา. ครั้งนั้นแล ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ถามภิกษุทั้งหลายว่า  </p><p>ดูก่อนอาวุโสทั้งหลาย       เราทั้งหลายจะสังคายนาปิฎกไหนก่อน ?  ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายกล่าวว่า    สังคายนาสุตตันปิฎกก่อน   <strong>พระมหากัลสปะ</strong>ถามว่า</p><p>ในสุตตันตปิฎกมีสังคีติ  ๔  ประการ  (คือ ทีฆสังคีติ การสังคายนาทีฆนิกาย</p><p>มัชฌิมสังคีติ    การสังคายนามัชฌิมนิกาย   สังยุตตสังคีติ   การสังคายนา-</p><p>สังยุตตนิกาย  อังคุตตรสังคีติ   การสังคายนาอังคุตตรนิกาย   ส่วนขุททก-</p><p>นิกาย  มีวินัยปิฎกรวมอยู่ด้วย  จึงไม่นับในที่นี้ )  ในสังคีติเหล่านั้น   เรา</p><p>ทั้งหลายจะสังคายนาสังคีติไหนก่อน ?   ภิกษุทั้งหลายกล่าวว่า    สังคายนา</p><p>ทีฆสังคีติก่อน.   <strong>พระมหากัสสปะ</strong>ถามว่า  ในทีฆสังคีติ  มีสูตร ๓๔   สูตร</p><p>มีวรรค ๓ วรรค    ในวรรคเหล่านั้น    เราทั้งหลายจะสังคายนาวรรคไหน</p><p>ก่อน ?  ภิกษุทั้งหลายกล่าวว่า   สังคายนาสีลขันธวรรคก่อน.   <strong>พระมหา-</strong></p><p><strong>กัสสปะ</strong>ถามว่า  ในสีลขันธวรรค  มีสูตร  ๑๓  สูตร   ในสูตรเหล่านั้น  เรา</p><p>ทั้งหลายจะสังคายนาสูตรไหนก่อน ?  ภิกษุทั้งหลายกล่าวว่าข้าแต่ท่านผู้เจริญ </p><p>ขึ้นชื่อว่าพรหมชาลสูตรประดับด้วยศีล  ๓  ประเภท      เป็นสูตรกำจัดโทษ</p><p>มีการหลอกลวง      และการพูดประจบประแจงซึ่งเป็นมิจฉาชีพหลายอย่าง</p><p>เป็นต้น    เป็นสูตรปลดเปลื้องข่ายคือ  ทิฏฐิ  ๖๒ ทำหมื่นโลกธาตุให้ไหว</p><p>เราทั้งหลายจงสังคายนาพรหมชาลสูตรนั้นก่อน. </p><p>           ครั้งนั้นแล      ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong>ได้กล่าวถามคำนี้กะท่าน<strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนท์</strong>ว่า ดูก่อนอาวุโส<strong>อานนท์ พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสพรหมชาลสูตร</p><p>ที่ไหน ?  <strong>พระอานนท์</strong>ตอบว่า ตรัส  ณ <strong>พระตำหนักในพระราชอุทยาน</strong></p><p><strong>อัมพลัฏฐิกา</strong> ระหว่าง<strong>กรุงราชคฤห์</strong>และ<strong>เมืองนาลันทา. พระมหากัสสปะ</strong></p><p>ถามว่า  ทรงปรารภใคร ?  <strong>พระอานนท์</strong>ตอบว่า   ทรงปรารภ<strong>สุปปิยปริ- </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 89</p><p><strong>พาชกกับพรหมทัตมาณพ.     พระมหากัสสปะ</strong>ถามว่า    เรื่องอะไร ?  </p><p><strong>พระอานนท์</strong>ตอบว่า   เรื่องชมและติ.  ครั้งนั้นแล  ท่าน<strong>พระมหากัสสปะ</strong></p><p>ถามทั้งนิทาน    ถามทั้งบุคคล     แห่งพรหมชาลสูตรกะท่าน<strong>พระอานนท์</strong></p><p>ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>ก็ได้ตอบแล้ว.    เมื่อตอบเสร็จแล้ว    พระอรหันต์  ๕๐๐</p><p>องค์ไค้ทำคณสาธยาย.      และแผ่นดินได้ไหวตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแล.</p><p>           ครั้นสังคายนาพรหมชาลสูตรอย่างนี้แล้ว    ต่อจากนั้น   พระธรรม</p><p>สังคาหกเถระทั้งหลายได้สังคายนาสูตร ๑๓ สูตร    ทั้งหมดรวมทั้งพรหม-</p><p>ชาลสูตร    ตามลำดับแห่งปุจฉาและวิสัชนา   โดยนัยเป็นต้นว่า    ดูก่อน</p><p>อาวุโส<strong>อานนท์</strong>      วรรคนี้ชื่อ<strong>สีลขันธวรรค.</strong>     พระธรรมสังคาหกเถระ</p><p>ทั้งหลาย  สังคายนาบาลีประมาณ ๖๔ ภาณวาร  ประดับด้วยสูตร ๖๔ สูตร</p><p>จัดเป็น ๓ วรรค  อย่างนี้  คือ  มหาวรรคต่อจากสีลขันธวรรคนั้น  ปาฏิก-</p><p>วรรคต่อจากมหาวรรคนั้น  แล้วกล่าวว่า  นิกายนี้ชื่อ<strong>ทีฆนิกาย</strong>  แล้วมอบ</p><p>ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>  ให้ไปสอนลูกศิษย์ของท่าน.   ต่อจากการสังคายนาคัมภีร์</p><p>ทีฆนิกายนั้น      พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลายได้สังคายนามัชฌิมนิกาย</p><p>ประมาณ ๘๐ ภาณวาร  แล้วมอบกะนิสิตของพระธรรมเสนาบดี<strong>สารีบุตร-</strong></p><p><strong>เถระ</strong>ว่า    ท่านทั้งหลาย     จงบริหารคัมภีร์มัชฌิมนิกายนี้ .     ต่อจากการ</p><p>สังคายนาคัมภีร์มัชฌิมนิกายนั้น          พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลายได้</p><p>สังคายนาสังยุตตนิกายประมาณ   ๑๐๐  ภาณวาร      แล้วมอบกะ<strong>พระมหา-</strong></p><p><strong>กัสสปเถระ</strong>    ให้ไปสอนลูกศิษย์ของท่าน     ต่อจากการสังคายนาคัมภีร์</p><p>สังยุตตนิกายนั้น    พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลายได้สังคายนาอังคุตตร-</p><p>นิกายประมาณ  ๑๒๐  ภาณวาร  แล้วมอบกะ<strong>พระอนุรุทธเถระ</strong>  ให้ไปสอน</p><p>ลูกศิษย์ของท่านว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 90</p><p>                   <strong>คัมภีร์ธรรมสังคณี  คัมภีร์วิภังค์  คัมภีร์  </strong></p><p><strong>                   กถาวัตถุ  คัมภีร์ปุคคลบัญญัติ  คัมภีร์</strong></p><p><strong>                   ธาตุกถา  คัมภีร์ยมก  คัมภีร์ปัฏฐาน  ท่าน</strong></p><p><strong>                   เรียกว่า  พระอภิธรรม.</strong></p><p>           ต่อจากการสังคายนาคัมภีร์อังคุตตรนิกายนั้น    พระธรรมสังคาหก-</p><p>เถระทั้งหลาย    ได้สังคายนาบาลีพระอภิธรรม    ซึ่งเป็นอารมณ์ของญาณ</p><p>อันสุขุม    อันบัณฑิตทั้งหลายสรรเสริญแล้วอย่างนี้    แล้วกล่าวว่า  ปิฎกนี้ </p><p>ชื่อ  <strong>อภิธรรมปิฎก</strong>  พระอรหันต์   ๕๐๐ องค์ได้ทำคณสาธยาย   แผ่นดินได้</p><p>ไหวตามนัยที่กล่าวแล้วนั้นแล.       ต่อจากการยังคายนาอภิธรรมปิฎกนั้น</p><p>พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลายได้สังคายนาพระบาลี   คือ ชาดก  นิทเทส</p><p>ปฏิสัมภิทามรรค   อปทาน  สุตตนิบาต  ขุททกปาฐะ  ธรรมบท   อุทาน</p><p>อิติวุตตกะ    วิมานวัตถุ   เปตวัตถุ   เถรคาถา   เถรีคาถา   พระทีฆภาณ-</p><p>กาจารย์กล่าวว่า     ประชุมคัมภีร์นี้ชื่อว่า    <strong>ขุททกคันถะ</strong>     และกล่าวว่า</p><p>พระธรรมสังคาหกเถระ   ยกสังคายนาในอภิธรรมปิฎกเหมือนกัน.    ส่วน</p><p>พระมัชฌิมภาณกาจารย์กล่าวว่า     ขุททกคันถะทั้งหมดนี้กับจริยาปิฎกและ</p><p>พุทธวงศ์  นับเนื่องในสุตตันตปิฎก.</p><p>           พระพุทธพจน์แม้ทั้งหมดนี้    พึงทราบว่ามี  ๑    คือ รส  มี ๒ คือ</p><p>ธรรมและวินัย  มี ๓  คือ ปฐมพจน์  มัชฌิมพจน์   และปัจฉิมพจน์ มี ๓</p><p>ด้วยอำนาจแห่งปิฎก  มี ๕ ด้วยอำนาจแห่งนิกาย  มี ๙ ด้วยอำนาจแห่งองค์</p><p>มี ๘๔,๐๐๐  ด้วยอำนาจธรรมขันธ์   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           พระพุทธพจน์ มี ๑  คือ  รส     นับอย่างไร ? จริงอยู่  คำใดที่</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสรู้พระสัมมาสัมโพธิญาณ      อันยอดเยี่ยมแล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 91</p><p>ทรงสั่งสอนเทวดา  มนุษย์  นาค  และยักษ์เป็นต้นก็ดี        ทรงพิจารณา  </p><p>อยู่ก็ดี  ตลอดเวลา  ๔๕  ปี     ในระหว่างนี้จนตราบเท่าเสด็จปรินิพพาน</p><p>ด้วยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ ตรัสไว้ คำทั้งหมดนั้นมีรสเดียว คือวิมุตติรส</p><p>นั่นแล  พระพุทธพจน์ มี ๑  คือ  รส  นับอย่างนี้.</p><p>          พระพุทธพจน์ มี ๒  คือธรรมและวินัย    นับอย่างไร  ?   จริงอยู่</p><p>พระพุทธพจน์ทั้งหมดนี้   ย่อมนับว่าธรรมและวินัย   ในธรรมและวินัยนั้น</p><p>วินัยปิฎก    ชื่อว่าวินัย    พระพุทธพจน์ที่เหลือ   ชื่อว่าธรรม.    เพราะ-</p><p>เหตุนั้นแล   พระมหากัสสปะจึงกล่าวว่า    อย่ากระนั้นเลย    เราทั้งหลาย</p><p>พึงสังคายนาพระธรรมและพระวินัย         และกล่าวว่า        ข้าพเจ้าจะถาม</p><p>วินัยกะพระอุบาลี   จะถามธรรมกะพระอานนท์  พระพุทธพจน์มี ๒  คือ</p><p>ธรรมและวินัย  นับอย่างนี้.</p><p>          พระพุทธพจน์มี ๓  คือปฐมพจน์   มัชฌิมพจน์   และปัจฉิมพจน์</p><p>นับอย่างไร  ?  จริงอยู่      พระพุทธพจน์ทั้งหมดนี้มี  ๓ ประเภท   คือ</p><p>ปฐมพุทธพจน์   มัชฌิมพุทธพจน์    ปัจฉิมพุทธพจน์.  ใน  ๓  ประเภทนี้ </p><p>ปฐมพุทธพจน์ได้แก่พุทธพจน์นี้   คือ</p><p>                   <strong>อเนกชาติสสาร        สนฺธาวิสฺส  อนิพฺพิส</strong></p><p><strong>                   คหการ  คเวสนฺโต    ทุกฺขา  ชาติ  ปุนปฺปุน</strong></p><p><strong>                   คหการก  ทิฏฺโสิ     ปุน  เคห  น กาหสิ</strong></p><p><strong>                   สพฺพา  เต  ผาสุกา  ภคฺคา    คหกูฏ  วิสงฺขต</strong></p><p><strong>                   วิสงฺขารคต  จิตฺต       ตณฺหาน  ขยมชฺฌคา</strong>                 </p><p>           <strong>เราแสวงหาช่างผู้ทำเรือนคืออัตภาพ   เมื่อไม่พบ  ได้ท่องเที่ยว</strong></p><p><strong>ไปแล้ว  สิ้นสงสารนับด้วยชาติมิใช่น้อย  ความเกิดบ่อย ๆ เป็นทุกข์ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 92</p><p><strong>ดูก่อนช่างผู้ทำเรือนคืออัตภาพ   เราพบท่านแล้ว  ท่านจักทำเรือนคือ  </strong></p><p><strong>อัตภาพของเราอีกไม่ได้   โครงบ้านของท่านทั้งหมด   เราทำลายแล้ว</strong></p><p><strong>ยอดแห่งเรือนคืออวิชชา    เรารื้อแล้ว   จิตของเราถึงพระนิพพานแล้ว</strong></p><p><strong>เราได้บรรลุธรรมเป็นที่สิ้นไปแห่งตัณหาทั้งหลายแล้ว.</strong></p><p>          อาจารย์บางพวกกล่าวอุทานคาถาในคัมภีร์ขันธกะ มีคำว่า <strong>ยทา หเว</strong></p><p><strong>ปาตุภวนฺติ  ธมฺมา</strong>   ในกาลใดแล  ธรรมทั้งหลายย่อมปรากฏ ดังนี้ เป็นต้น</p><p>ว่าเป็นปฐมพุทธพจน์  ก็อุทานคาถานี้  พึงทราบว่า  เป็นอุทานคาถาที่บังเกิด</p><p>แก่พระผู้มีพระภาคเจ้าบรรลุพระสัพพัญญุตญาณแล้ว ทรงพิจารณาซึ่ง</p><p>ปัจจยาการ ด้วยพระญาณที่สำเร็จด้วยโสมนัสเวทนาในวันแรม ๑ ค่ำเดือน ๖</p><p>ก็คำที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสในเวลาใกล้เสด็จปรินิพพานว่า <strong>ดูก่อนภิกษุ</strong></p><p><strong>ทั้งหลาย  บัดนี้เราขอเตือนเธอทั้งหลาย   สังขารทั้งหลายมีความเสื่อม</strong></p><p><strong>ไปเป็นธรรมดา  เธอทั้งหลายจงยังสัมมาปฏิบัติให้ถึงพร้อมด้วยความ</strong></p><p><strong>ไม่ประมาท</strong>  ดังนี้   เป็นปัจฉิมพุทธพจน์.  คำที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัส</p><p>ระหว่างปฐมพจน์และปัจฉิมพจน์  ชื่อมัชฌิมพจน์.  พุทธพจน์ ๓ ประเภท</p><p>คือ ปฐมพุทธพจน์  มัชฌิมพุทธพจน์  และปัจฉิมพุทธพจน์  นับอย่างนี้ </p><p>          พุทธพจน์มี ๓ ด้วยอำนาจแห่งปิฎก    นับอย่างไร ?  จริงอยู่   พระ</p><p>พุทธพจน์ทั้งหมดนี้มี ๓ ประเภท  คือ วินัยปิฎก สุตตันตปิฎก  อภิธรรม-</p><p>ปิฎก.    ใน ๓  ปิฎกนั้น   พระพุทธพจน์นี้   คือ ปาติโมกข์ทั้ง  ๒ วิภังค์</p><p>ขันธกะ  ๘๒  ปริวาร ๑๖ ชื่อวินัยปิฎก    เพราะรวมพระพุทธพจน์ทั้งหมด</p><p>ที่สังคายนาในครั้งปฐมสังคายนา   และที่สังคายนาต่อมา.   พระพุทธพจน์</p><p>ที่ชื่อว่าสุตตันตปิฎก     ได้แก่พระพุทธพจน์ต่อไปนี้คือ    ทีฆนิกาย    มี</p><p>จำนวน ๓๔  สูตร มีพรหมชาลสูตรเป็นต้น  <strong>มัชฌิมนิกาย</strong> มีจำนวน ๑๕๒ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 93</p><p>สูตร   มีมูลปริยายสูตรเป็นต้น  <strong>สังยุตตนิกาย</strong>  มีจำนวน ๗,๗๖๒ สูตร  </p><p>มีโอฆตรณสูตรเป็นต้น  <strong>อังคุตตรนิกาย</strong> มีจำนวน ๙,๕๕๐ สูตร  มีจิตต-</p><p>ปริยาทานสูตรเป็นต้น  <strong>ขุททกนิกาย</strong>มี ๑๕ ประเภท     คือ<strong>ขุททกปาฐะ</strong></p><p><strong>ธรรมบท   อุทาน   อิติวุตตก    สุตตนิบาต  วิมานวัตถุ  เปตวัตถุ</strong></p><p><strong>เถรคาถา  เถรีคาถา  ชาดก  นิทเทส  ปฏิสัมภิทา  อปทาน  พุทธวงศ์</strong></p><p>และ<strong>จริยาปิฎก.</strong>  พระพุทธพจน์ที่ชื่อว่าอภิธรรมปิฎก  ได้แก่พระพุทธพจน์</p><p>ต่อไปนี้    คือ <strong>ธรรมสังคณี  วิภังค์  ธาตุกถา   บุคคลบัญญัติ กถาวัตถุ</strong></p><p><strong>ยมก  ปัฏฐาน.</strong>  ใน ๓   ปิฎกนี้ </p><p>                                   <strong>( อรรถาธิบายคำว่าวินัย )</strong></p><p><strong>                        วินัยศัพท์นี้  บัณฑิตผู้รู้อรรถแห่งวินัยศัพท์</strong></p><p><strong>                        แปลความหมายว่า วินัย เพราะมีนัยต่างๆ</strong></p><p><strong>                        เพราะมีนัยพิเศษ    และเพราะควบคุมกาย</strong></p><p><strong>                        และวาจา.</strong></p><p>           ก็ในวินัยปิฎกนี้  มีนัยต่างๆ คือ มีปาติโมกขุทเทส ๕ อาบัติ  ๗ กอง</p><p>มีปาราชิกเป็นต้น   มาติกาและวิภังค์เป็นต้นเป็นประเภท ส่วนนัยอนุบัญญัติ</p><p>เป็นนัยพิเศษ  มีผลทำให้พระพุทธบัญญัติเดิมตึงขึ้น  และหย่อนลง   และ</p><p>วินัยนี้    ย่อมควบคุมกายและวาจา      เพราะห้ามการประพฤติล่วงทางกาย</p><p>และทางวาจา   เพราะฉะนั้น   ท่านจึงแปลความหมายว่า   วินัย   เพราะมี</p><p>นัยต่าง ๆ  เพราะมีนัยพิเศษและเพราะควบคุมกายและวาจา  เพราะเหตุนั้น</p><p>เพื่อความเป็นผู้ฉลาดในเนื้อความของคำของวินัยนี้   ข้าพเจ้าจึงกล่าวว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 94</p><p>                        <strong>วินัยศัพท์นี้  บัณฑิตผู้รู้อรรถแห่งวินัยศัพท์</strong></p><p><strong>                        แปลความหมายว่า  วินัย เพราะมีนัยต่าง ๆ  </strong></p><p><strong>                        เพราะมีนัยพิเศษ     และเพราะควบคุมกาย</strong></p><p><strong>                        และวาจา.</strong></p><p><strong>                                      ( อรรถาธิบายคำว่าสูตร )</strong></p><p><strong>                        ส่วนสุตตศัพท์นอกนี้ ท่านแปลความหมาย</strong></p><p><strong>                        ว่าสูตร  เพราะเปิดเผยซึ่งประโยชน์ทั้งหลาย</strong></p><p><strong>                        เพราะกล่าวประโยชน์ไว้เหมาะสม   เพราะ</strong></p><p><strong>                        เผล็ดประโยชน์        เพราะหลั่งประโยชน์</strong></p><p><strong>                        เพราะป้องกันอย่างดี        และเพราะมีส่วน</strong></p><p><strong>                        เสมอด้วยสายบรรทัด.</strong>    </p><p>           ก็พระสูตรนั้นย่อมส่องถึงประโยชน์ทั้งหลายอันต่างด้วยประโยชน์ตน</p><p>และประโยชน์ผู้อื่นเป็นต้น.  อนึ่ง ประโยชน์ทั้งหลาย <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ตรัสไว้ดีแล้ว   ในปิฎกนี้    เพราะตรัสอนุโลมตามอัธยาศัยของเวไนย. อนึ่ง</p><p>สุตตันตปิฎกนี้   ย่อมเผล็ดประโยชน์ทั้งหลาย   อธิบายว่า   เผล็ดผลเหมือน</p><p>ข้าวกล้าเผล็ดผลฉะนั้น.   พระสูตรนี้ย่อมหลั่งประโยชน์ทั้งหลาย  อธิบายว่า</p><p>เหมือนโคนมหลั่งน้ำนมฉะนั้น.   อนึ่ง พระสูตรนี้  ย่อมป้องกัน อธิบายว่า</p><p>ย่อมรักษาประโยชน์เหล่านั้นอย่างดี.   อนึ่ง  พระสูตรนี้มีส่วนเสมอด้วยสาย</p><p>บรรทัด    เหมือนอย่างว่าสายบรรทัดเป็นเครื่องกำหนดของช่างไม้ทั้งหลาย</p><p>ฉันใด       แม้พระสูตรนี้ก็เป็นเครื่องกำหนดของวิญญูชนทั้งหลายฉันนั้น </p><p>เหมือนอย่างว่าดอกไม้ทั้งหลายที่คุมไว้ด้วยด้าย    ย่อมไม่เรี่ยราย     ย่อมไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 95</p><p>กระจัดกระจายด้วยลมฉันใด  ประโยชน์ทั้งหลายที่รวบรวมไว้ด้วยพระสูตร  </p><p>นี้ก็ฉันนั้น.  เพราะฉะนั้น   เพื่อความเป็นผู้ฉลาดในเนื้อความแห่งคำ  ของ</p><p>สูตรนี้   ข้าพเจ้าจึงกล่าวว่า</p><p>                        <strong>สุตตศัพท์นี้    ท่านแปลความหมายว่าสูตร</strong></p><p><strong>                        เพราะส่องถึงประโยชน์ทั้งหลาย      เพราะ</strong></p><p><strong>                        กล่าวประโยชน์ไว้เหมาะสม    เพราะเผล็ด</strong></p><p><strong>                        ประโยชน์   เพราะหลังประโยชน์   เพราะ</strong></p><p><strong>                        ป้องกันอย่างดี   เพราะมีส่วนเสมอด้วยสาย</strong></p><p><strong>                        บรรทัด.</strong></p><p><strong>                                 ( อรรถาธิบายคำว่าอภิธรรม )</strong></p><p><strong>                        ก็ธรรมนอกนี้   ท่านเรียกอภิธรรม    เพราะ</strong></p><p><strong>                        พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในอภิธรรมนี้ว่า</strong></p><p><strong>                        เป็นธรรมที่มีความเจริญ      ที่กำหนดเป็น</strong></p><p><strong>                        มาตรฐาน    ที่บุคคลบูชาแล้ว     ที่ตัดขาด</strong></p><p><strong>                        และเป็นธรรมอันยิ่ง.</strong></p><p>           อภิศัพท์นี้ย่อมปรากฏในความว่าเจริญ    ความว่าอันบัณฑิตกำหนด</p><p>เป็นมาตรฐาน   ความว่าอันบุคคลบูชาแล้ว   ความว่าตัดขาด   และความว่า</p><p>เป็นธรรมอันยิ่ง  มีประโยคตัวอย่างดังต่อไปนี้</p><p>           อภิศัพท์มาในอรรถว่าเจริญ    ในประโยคมีอาทิว่า    <strong>พาฬฺหา   เม</strong></p><p><strong>อาวุโส</strong>    ดูก่อนอาวุโส    ทุกขเวทนาอย่างแรงกล้า    ย่อมเจริญ  กำเริบแก่</p><p>ข้าพเจ้า    ย่อมไม่ถอยลงเลย.   อภิศัพท์มาในอรรถว่า   อันบัณฑิตกำหนด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 96</p><p>เป็นมาตรฐาน        ในประโยคมีอาทิว่า  <strong>ยา  ตา  รตฺติโย  อภิญฺาตา </strong></p><p><strong>อภิลกฺขิตา</strong>  ราตรีนั้นใด  (วันจาตุททสี วันปัณณรสี วันอัฏฐมี)   อัน</p><p>บัณฑิตกำหนดรู้แล้ว     (ด้วยความเต็มดวงของดวงจันทร์  และด้วยความ</p><p>หมดดวงของดวงจันทร์)   อันบัณฑิตกำหนดเป็นมาตรฐานไว้แล้ว   (เพื่อ</p><p>สมาทานอุโบสถ  เพื่อฟังธรรม  และเพื่อทำสักการบูชาเป็นต้น).  อภิศัพท์</p><p>มาในอรรถว่า     อันบุคคลบูชาแล้ว     ในประโยคมีอาทิว่า    <strong>ราชาภิราชา</strong></p><p><strong>มนุชินฺโท</strong>  ขอพระองค์จงทรงเป็นพระราชาอันพระราชาบูชาแล้ว จงเป็น</p><p>จอมคน.  อภิศัพท์มาในอรรถว่า  ตัดขาด   ในประโยคมีอาทิว่า  <strong>ปฏิพโล</strong></p><p><strong>วิเนตุ  อภิธมฺเม  อภิวินเย</strong>  เป็นผู้สามารถแนะนำในอภิธรรม ในอภิวินัย.</p><p>อธิบายว่า  <strong>อญฺญฺมฺสงฺกรวิรหิเต  ธมฺเม  จ  วินเย  จ</strong>    ในพระธรรม</p><p>และในพระวินัย    ซึ่งเว้น จากการปะปนกันและกัน.   อภิศัพท์มาในอรรถ</p><p>ว่า  ยิ่ง ในประโยคมีอาทิว่า   <strong>อภิกฺกนฺเตน   วณฺเณน</strong>  มีผิวพรรณงามยิ่ง.</p><p>อนึ่ง   แม้ธรรมทั้งหลายที่มีความเจริญ    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ใน</p><p>พระอภิธรรมนี้    โดยนัยมีอาทิว่า  <strong>รูปุปฺปตฺติยา  มคฺค  ภาเวติ  เมตฺตา-</strong></p><p><strong>สหคเตน  เจตสา  เอก  ทิส  ผริตฺวา  วิหรติ</strong>     ภิกษุเจริญมรรคเพื่อ</p><p>เข้าถึงรูปภพนี้     มีใจประกอบด้วยเมตตาแผ่ไปสู่ทิศหนึ่งอยู่.      แม้ธรรม</p><p>ทั้งหลายที่บัณฑิตกำหนดเป็นมาตรฐาน         เพราะความเป็นสภาพที่ควร</p><p>กำหนดด้วยอารมณ์เป็นต้น    ท่านกล่าวไว้โดยนัยมีอาทิว่า  <strong>รูปารมฺมณ  วา</strong></p><p><strong>สทฺทารมฺมณ  วา</strong>  มีรูปเป็นอารมณ์  มีเสียงเป็นอารมณ์.  แม้ธรรมทั้งหลาย</p><p>อันท่านบูชาแล้ว   ท่านกล่าวไว้โดยนัยมีอาทิว่า  <strong>เสกฺขา  ธมฺมา อเสกฺขา</strong></p><p><strong>ธมฺมา  โลกุตฺตรา   ธมฺมา  เสกขธรรม  อเสกขธรรม  โลกุตตรธรรม.</strong></p><p>แม้ธรรมทั้งหลายที่ตัดขาดแล้ว        เพราะความเป็นของที่ตัดขาดแล้วตาม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 97</p><p>สภาวะ.     ท่านกล่าวไว้โดยนัยมีอาทิว่า    <strong>ผสฺโส   โหติ   เวทนา   โหติ  </strong></p><p><strong>ผัสสะมี  เวทนามี</strong>   แม้ธรรมทั้งหลายอันยิ่ง   ท่านกล่าวไว้โดยนัยมีอาทิว่า </p><p><strong>มหคฺคตา    ธมฺมา  อปฺปมาณา  ธมฺมา  อนุตฺตรา  ธมฺมา  มหัคคตธรรม</strong></p><p><strong>อัปปมาณธรรม   อนุตตรธรรม</strong>   เพราะเหตุนั้น   เพื่อความเป็นผู้ฉลาด</p><p>ในเนื้อความของคำ  ของอภิธรรมนี้    ข้าพเจ้าจึงกล่าวว่า</p><p>                        <strong>ก็ธรรมนอกนี้ท่านเรียกว่าอภิธรรม   เพราะ</strong></p><p><strong>                        พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในอภิธรรมนี้ว่า</strong></p><p><strong>                        เป็นธรรมที่มีความเจริญ      ที่กำหนดเป็น</strong></p><p><strong>                        มาตรฐาน ที่บุคคลบูชาแล้ว  ที่ตัดขาด  และ</strong></p><p><strong>                        เป็นธรรมยิ่ง.</strong></p><p>           ก็ในปิฎกทั้งหลายมีวินัยปิฎกเป็นต้นนี้    ปิฎกใดยังเหลืออยู่</p><p>                        <strong>ผู้รู้เนื้อความของปิฎกเรียกปิฎกนั้นว่า  ปิฎก</strong></p><p><strong>                        โดยเนื้อความว่าปริยัติและภาชนะ พึงทราบ</strong></p><p><strong>                        ว่ามี  ๓ มีวินัยเป็นต้น      เพราะรวมเข้ากับ</strong></p><p><strong>                        ปิฎกศัพท์นั้น</strong></p><p>           จริงอยู่   แม้ปริยัติท่านก็เรียกว่า  ปิฎก   ในประโยคมีอาทิว่า  อย่าถือ</p><p>โดยอ้างปิฎก.  แม้ภาชนะอย่างใดอย่างหนึ่ง  ท่านเรียกว่า  ปิฎก  ในประโยค</p><p>มีอาทิว่า     ครั้งนั้น บุรุษพึงถือจอบและตะกร้าเดินมา.      เพราะเหตุนั้น</p><p>บัณฑิตผู้รู้เนื้อความของปิฎกศัพท์    จึงเรียกปิฎกศัพท์ว่า  ปิฎก    โดยเนื้อ</p><p>ความว่าปริยัติและภาชนะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 98</p><p>           บัดนี้พึงทราบว่า  มี ๓ มีวินัยเป็นต้น    เพราะรวมเข้ากับปิฎกศัพท์</p><p>นั้น   พึงทราบว่ามี ๓ มีวินัยเป็นต้นเหล่านี้อย่างนี้ว่า    เพราะทำสมาสกับ  </p><p>ปิฎกศัพท์  ซึ่งมีเนื้อความ ๒ อย่างนั้น อย่างนี้  คือวินัยด้วย  วินัยนั้นเป็น</p><p>ปิฎกด้วย     เพราะเป็นปริยัติ   และเพราะเป็นภาชนะแห่งเนื้อความนั้น  ๆ</p><p>เพราะฉะนั้น จึงชื่อวินัยปิฎก โดยนัยตามที่กล่าวแล้ว  พระสูตรด้วย พระสูตร</p><p>นั้นเป็นปิฎกด้วย  เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าสุตตันตปิฎก อภิธรรมด้วย อภิธรรม</p><p>นั้นเป็นปิฎกด้วย  เพราะฉะนั้น    จึงชื่อว่าอภิธรรมปิฎก</p><p>           ก็ครั้นทราบอย่างนี้แล้ว  เพื่อความเป็นผู้ฉลาดในประการต่าง ๆ ใน</p><p>ปิฎกทั้ง ๓ เหล่านั้นอีกครั้ง</p><p>                        <strong>พึงแสดงประเภทของเทศนา   ประเภทของ</strong></p><p><strong>                        ศาสนา      ประเภทของกถา      และลิกขา</strong></p><p><strong>                        ปหานะ      คัมภีรภาพตามสมควรในปิฎก</strong></p><p><strong>                        เหล่านั้น   ภิกษุย่อมถึงซึ่งประเภทแห่งการ</strong></p><p><strong>                        เล่าเรียนใด    ซึงสมบัติใด    แม้ซึ่งวิบัติใด</strong></p><p><strong>                        ในปิฎกใด    ด้วยอาการใด    พึงแสดงซึ่ง</strong></p><p><strong>                        ประเภทแห่งการเล่าเรียนทั้งหมดแม้นั้น</strong></p><p><strong>                        ด้วยอาการนั้น.</strong></p><p>           ในคาถาเหล่านั้น   มีคำอธิบายอย่างแจ่มแจ้งและชัดเจน   ดังต่อไปนี้ </p><p>จริงอยู่   ปิฎก ๓ เหล่านั้น  ท่านเรียกตามลำดับว่า   อาณาเทศนา   โวหาร-</p><p>เทศนา  ปรมัตถเทศนา  ยถาปราธศาสนา   ยถานุโลมศาสนา   ยถาธรรม-</p><p>ศาสนา   และสังวราสังวรกถา   ทิฏฐิวินิเวฐนกถา   นามรูปปริจเฉทกถา.   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 99</p><p>           ก็ในปิฎก  ๓ นี้   วินัยปิฎก  ท่านเรียกว่า  อาณาเทศนา  การเทศนา  </p><p>โดยอำนาจบังคับบัญชา    เพราะเป็นปิฎกที<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้ควรออก</p><p>คำสั่ง   ทรงแสดงแล้วโดยความเป็นเทศนาที่มากไปด้วยคำสั่ง. สุตตันตปิฎก</p><p>ท่านเรียกว่า    โวหารเทศนา    การเทศนาโดยบัญญัติ     เพราะเป็นปิฎกที่</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้ทรงฉลาดในเชิงสอน   ทรงแสดงแล้วโดยความเป็น</p><p>เทศนาที่มากไปด้วยคำสอน.   อภิธรรมปิฎก  ท่านเรียกว่า  ปรมัตถเทศนา</p><p>การเทศนาโดยปรมัตถ์    เพราะเป็นปิฎกที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้ฉลาดใน</p><p>ปรมัตถ์  ทรงแสดงแล้วโดยความเป็นเทศนาที่มากไปด้วยปรมัตถ์.</p><p>           อนึ่ง  ปิฎกที่  ๑  (วินัยปิฎก ) ท่านเรียกว่า   ยถาปราธศาสนา  การ</p><p>สั่งสอนตามความผิด    เพราะอรรถวิเคราะห์ว่า    สัตว์ทั้งหลายผู้มีความผิด</p><p>มากมายเหล่านั้นใด       สัตว์เหล่านั้นอัน<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงสั่งตาม</p><p>ความผิดในปิฎกนี้.  ปิฎกที่  ๒ ( สุตตันตปิฎก)  ที่ท่านเรียกว่า  ยถานุโลม-</p><p>ศาสนา    การสั่งสอนอนุโลมตามอัธยาศัย    เพราะอรรถวิเคราะห์ว่า   สัตว์</p><p>ทั้งหลายผู้มีอัธยาศัยอนุสัยและจริยาวิมุตติ     มิใช่น้อย    อัน<strong>พระผู้มีพระ </strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>ทรงสั่งสอนแล้วในปิฎกนี้ตามอนุโลม.  ปิฎกที่ ๓ (อภิธรรมปิฎก)</p><p>ท่านเรียกว่า    ยถาธรรมศาสนา    การสั่งสอนตามปรมัตถธรรม    เพราะ</p><p>อรรถวิเคราะห์ว่า        สัตว์ทั้งหลายผู้มีความสำคัญในสภาวะสักว่ากองแห่ง</p><p>ปรมัตถธรรมว่า  นี่เรา  นั่นของเรา   ดังนี้    อัน<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรง</p><p>สั่งสอนแล้ว   ตานปรมัตถธรรมในปิฎกนี้.</p><p>            อนึ่ง   ปิฎกที่  ๑  ท่านเรียกว่า     สังวราสังวรกถา     ด้วยอรรถว่า</p><p>สังวราสังวระอันเป็นปฏิปักษ์ต่อการฝ่าฝืน     อัน<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัส</p><p>แล้วในปิฎกนี้.    บทว่า    <strong>สวราสวโร</strong>    ได้แก่   สังวรเล็กและสังวรใหญ่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 100</p><p>เหมือนกัมมากัมมะ    การงานน้อยและการงานใหญ่    และเหมือนผลาผละ  </p><p>ผลไม้น้อยและผลไม้ใหญ่.    ปิฎกที่  ๒  ท่านเรียกว่า     ทิฏฐิวินิเวฐนกถา</p><p>คำบรรยายคลายทิฏฐิ  ด้วยอรรถว่า  การคลายทิฏฐิอันเป็นปฏิปักษ์ต่อทิฏฐิ</p><p>๖๒  อัน<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสแล้วในปิฎกนี้.    ปิฎกที่  ๓  ท่านเรียกว่า</p><p>นามรูปปริจเฉทกถา     คำบรรยายการกำหนดนามและรูป     ด้วยอรรถว่า</p><p>การกำหนดนามและรูปอันเป็นปฏิปักษ์ต่อกิเลสมีราคะเป็นต้น      อัน<strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสแล้วในปิฎกนี้.</p><p>           อนึ่ง   พึงทราบสิกขา  ๓  ปหานะ  ๓  และคัมภีรภาวะ  ๔ อย่าง  ใน</p><p>ปิฎกทั้ง  ๓  เหล่านี้    ดังต่อไปนี้.   จริงอย่างนั้น    อธิสีลสิกขา    <strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ตรัสไว้โดยเฉพาะในวินัยปิฎก     อธิจิตตสิกขา    ตรัสไว้โดย</p><p>เฉพาะในสุตตันตปิฎก  อธิปัญญาสิกขา ตรัสไว้โดยเฉพาะในอภิธรรมปิฎก.</p><p>           อนึ่ง  การละกิเลสอย่างหยาบ   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสไว้ในวินัย</p><p>ปิฎก    เพราะศีลเป็นปฏิปักษ์ต่อกิเลสอย่างหยาบ.    การละกิเลสอย่างกลาง</p><p>ตรัสไว้ในสุตตันตปิฎก  เพราะสมาธิเป็นปฏิปักษ์ต่อกิเลสอย่างกลาง.  การ</p><p>ละกิเลสอย่างละเอียด    ตรัสไว้ในอภิธรรมปิฎก   เพราะปัญญาเป็นปฏิปักษ์</p><p>ต่อกิเลสอย่างละเอียด.  อนึ่ง  การละกิเลสชั่วคราว    ตรัสไว้ในปิฎกที่  ๑</p><p>การละกิเลสด้วยข่มไว้     และการละกิเลสเด็ดขาด     ตรัสไว้ในปิฎกทั้ง  ๒</p><p>นอกนี้.   การละสังกิเลสคือทุจริต   ตรัสไว้ในปิฎกที่  ๑  การละสังกิเลสคือ</p><p>ตัณหา  และทิฏฐิ  ตรัสไว้ในปิฎกทั้ง  ๒  นอกนี้.</p><p>           ในปิฎก  ๓  นี้    พึงทราบว่า   แต่ละปิฎกมีคัมภีรภาวะ  ทั้ง   ๔ คือ</p><p>ความลึกซึ้งโดยธรรม  โดยอรรถ  โดยเทศนา  และโดยปฏิเวธ.  ในคัมภีร์-</p><p>ภาวะทั้ง  ๔ นั้น  ธรรมได้แก่บาลี   อรรถได้แก่เนื้อความของบาลีนั้น แหละ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 101</p><p>เทศนาได้แก่การแสดงซึ่งบาลีนั้น     อันกำหนดไว้อย่างดีด้วยใจ     ปฏิเวธ  </p><p>ได้แก่ความหยั่งรู้บาลี   และเนื้อความของบาลีตามความเป็นจริง    ก็เพราะ</p><p>ธรรม  อรรถ  เทศนา  และปฏิเวธเหล่านี้    ในปิฎกทั้ง  ๓  นี้  ผู้มีปัญญา</p><p>น้อยทั้งหลาย  หยั่งรู้ได้ยาก  และเป็นที่พึ่งไม่ได้  เหมือนมหาสมุทร  สัตว์</p><p>เล็กทั้งหลาย    มีกระต่ายเป็นต้น    พึ่งไม่ได้ฉะนั้น     จึงเป็นของลึกซึ้ง.</p><p>ในปิฎก ๓ นี้  พึงทราบคัมภีรภาวะทั้ง  ๔  อย่าง  ในแต่ล่ะปิฎกด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.</p><p>            อีกนัยหนึ่ง   ธรรมได้แก่เหตุ  ข้อนี้สมด้วยพระพุทธพจน์ที่ตรัสไว้ว่า</p><p>ญาณในเหตุ  ชื่อธรรมปฏิสัมภิทา.   อรรถได้แก่ผลแห่งเหตุ   ข้อนี้สมด้วย</p><p>พระพุทธพจน์ที่ตรัสไว้ว่า    ญาณในผลแห่งเหตุ    ชื่ออรรถปฏิสัมภิทา </p><p>เทศนาได้แก่บัญญัติ  อธิบายว่า   การแสดงธรรมตามสภาวธรรม    อีกอย่าง</p><p>หนึ่ง   การแสดงด้วยอำนาจอนุโลมและปฏิโลม   สังเขปและพิสดารเป็นต้น</p><p>เรียกว่า    เทศนา.    ปฏิเวธได้แก่การตรัสรู้    และปฏิเวธนั้น   เป็นได้ทั้ง</p><p>โลกิยะ   ทั้งโลกุตตระ   ได้แก่ความรู้จริงไม่เปลี่ยนแปลง    ในเหตุทั้งหลาย</p><p>สมควรแก่ผล   ในผลทั้งหลายสมควรแก่เหตุ    ในบัญญัติทั้งหลายสมควร</p><p>แก่ทางแห่งบัญญัติ   โดยอารมณ์   และโดยความไม่หลง   สภาวะแห่งธรรม</p><p>ทั้งหลายนั้น ๆ ที่กล่าวแล้วในปิฎกนั้น  ๆ ไม่วิปริต กล่าวคือบัณฑิตกำหนด</p><p>เป็นมาตรฐาน  ควรแทงตลอด.</p><p>           สภาวธรรมที่มีเหตุใด  ๆ ก็ดี  สภาวธรรมที่มีผลใด ๆ ก็ดี เนื้อความ</p><p>ที่ควรให้รู้ด้วยประการใด  ๆ  ย่อมเป็นเป้าหมายสำคัญแห่งญาณของผู้ฟัง</p><p>ทั้งหลาย  เทศนานี้ใด  ที่ส่องเนื้อความนั้นให้กระจ่างด้วยประการนั้น  ๆ</p><p>ก็ดี  ปฏิเวธใดกล่าวคือความรู้จริงไม่วิปริตในปิฎก ๓ นี้   อย่างหนึ่ง  สภาวะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 102</p><p>แห่งธรรมทั้งหลายนั้น ๆ ที่ไม่วิปริต    กล่าวคือ    ที่บัณฑิตกำหนดเป็น  </p><p>มาตรฐาน     ควรแทงตลอด     คุณชาตนี้ทั้งหมด      ผู้มีปัญญาทรามทั้ง</p><p>หลาย   ซึ่งมิได้สั่งสมกุศลสมภารไว้   หยั่งรู้ได้ยาก   และพึ่งไม่ได้   เหมือน</p><p>มหาสมุทร  สัตว์เล็กทั้งหลาย  มีกระต่ายเป็นต้น  พึ่งไม่ได้  เพราะเหตุนั้น</p><p>สภาวธรรมที่มีเหตุหรือสภาวธรรมที่มีผลนั้น ๆ จึงลึกซึ้ง คัมภีรภาวะทั้ง ๔</p><p>อย่าง  ในปิฎก ๓ นี้  แต่ละปิฎก  ผู้ศึกษาพึงทราบในบัดนี้   แม้ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.   ก็คาถานี้ว่า</p><p>                               <strong>พึงแสดงประเภทของเทศนา     ประเภทของศาสนา</strong></p><p><strong>                               ประเภทของกถา  และสิกขา   ปหานะ   คัมภีรภาพ</strong></p><p><strong>                               ตามสมควรในปิฎกเหล่านั้น  ดังนี้</strong></p><p>เป็นคาถามีเนื้อความอันข้าพเจ้ากล่าวแล้วด้วยคำมีประมาณเท่านี้.</p><p>           ส่วนประเภทแห่งการเล่าเรียน  ๓   อย่าง  ในปิฎก  ๓  ในคาถานี้ว่า</p><p>                               <strong>ภิกษุย่อมถึงซึ่งประเภทแห่งปริยัติใด    ซึ่งสมบัติใด</strong></p><p><strong>                        แม้ซึ่งวิบัติใด   ในปิฎกใด  ด้วยอาการใด  พึงแสดง</strong></p><p><strong>                        ซึ่งประเภทแห่งปริยัติทั้งหมดแม้นั้น      ด้วยอาการ</strong></p><p><strong>                        นั้น  ดังนี้   พึงทราบต่อไป.</strong></p><p>           จริงอยู่  การเล่าเรียนมี ๓ อย่าง  คือ อลคัททูปมาปริยัติ  การเล่าเรียน</p><p>เหมือนจับงูข้างหาง     นิสสรณัตถปริยัติ     การเล่าเรียนมีวัตถุประสงค์เพื่อ</p><p>ออกไป ภัณฑาคาริกปริยัติ  การเล่าเรียนของพระอรหันต์เปรียบด้วยขุนคลัง.</p><p>           ในปริยัติ  ๓  ประเภทนั้น  ปริยัติใด  ที่บุคคลเรียนผิดทาง  คือเรียน</p><p>เพราะเหตุมีติเตียนผู้อื่นเป็นต้น   ปริยัตินี้   ชื่อ  อลคัททูปมา   ซึ่ง<strong>พระผู้มี</strong>  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 103</p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ทรงมุ่งหมายตรัสไว้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุรุษผู้ต้องการงู  </p><p>แสวงหางู  เที่ยวค้นหางู  เขาพึงพบงูใหญ่  พึงจับขนด  หรือจับทางงูนั่นนั้น</p><p>งูนั้นพึงเลี้ยวกลับมากัดมือหรือแขน    หรืออวัยวะน้อยใหญ่ที่ใดที่หนึ่งของ</p><p>บุรุษนั้น บุรุษนั้นพึงถึงตายหรือทุกข์ปางตาย เพราะการถูกงูกัดนั้นเป็นเหตุ</p><p>ข้อนั้นเป็นเพราะเหตุไร ?  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ข้อนั้นเป็นเพราะเขาจับงู</p><p>ผิดวิธี ฉันใด ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  โมฆบุรุษบางพวกในศาสนานี้  ก็ฉันนั้น</p><p>เหมือนกัน ย่อมเล่าเรียนธรรมคือ สุตตะ เคยยะ ฯ ล ฯ เวทัลละ โมฆบุรุษ</p><p>เหล่านั้นครั้นเล่าเรียนธรรมนั้นแล้ว    ไม่พิจารณาเนื้อความของธรรมเหล่า</p><p>นั้นด้วยปัญญา  เมื่อโมฆบุรุษเหล่านั้นไม่พิจารณาเนื้อความด้วยปัญญา ธรรม</p><p>เหล่านั้นย่อมไม่ทนต่อการเพ่งพินิจ  โมฆบุรุษเหล่านั้น มีวัตถุประสงค์เพื่อ</p><p>ติเตียนผู้อื่น    และมีวัตถุประสงค์เพื่อเปลื้องตนจากการกล่าวร้ายนั้น  ๆ จึง</p><p>เล่าเรียนธรรม     โมฆบุรุษเหล่านั้น     เล่าเรียนธรรมเพื่อประโยชน์แห่ง</p><p>ธรรมใด  ย่อมไม่ได้ประโยชน์แห่งธรรมนั้น  ธรรมเหล่านั้น   ที่โมฆบุรุษ</p><p>เหล่านั้นเรียนผิดทาง    ย่อมเป็นไปเพื่ออันตรายอันไม่เกื้อกูล    เพื่อความ</p><p>ทุกข์ตลอดกาลนาน      ข้อนั้นเป็นเพราะเหตุไร ?   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ข้อนั้นเป็นเพราะธรรมทั้งหลายอันโมฆบุรุษเหล่านั้นเรียนผิดทาง ดังนี้.</p><p>           ส่วนปริยัติใด  ที่บุคคลเรียนถูกทาง   คือหวังความบริบูรณ์แห่งคุณ</p><p>มีสีลขันธ์เป็นต้นเท่านั้น   เรียนแล้ว  มิได้เรียนเพราะเหตุมีการติเตียนผู้อื่น</p><p>เป็นต้น   นี้ชื่อ  นิสสรณัตถปริยัติ      ซึ่ง<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงมุ่งหมาย</p><p>ตรัสไว้ว่า    ธรรมเหล่านั้นที่บุคคลเหล่านั้นเรียนถูกทาง    ย่อมเป็นไปเพื่อ</p><p>ประโยชน์เกื้อกูล   เพื่อความสุขตลอดกาลนาน   ข้อนั้นเป็นเพราะเหตุไร ?</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เพราะธรรมทั้งหลายบุคคลเหล่านั้นเรียนถูกทาง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 104</p><p>           ส่วนพระอรหันต์ผู้มีขันธ์อันกำหนดรู้แล้ว      มีกิเลสอันละได้แล้ว</p><p>มีมรรคอันอบรมแล้ว มีพระอรหัตตผลอันแทงตลอดแล้ว มีนิโรธอันทำให้  </p><p>แจ้งแล้ว   ย่อมเรียนซึ่งปริยัติใด   เพื่อต้องการรักษาประเพณี  เพื่อต้องการ</p><p>อนุรักษ์พุทธวงศ์โดยเฉพาะ นี้ชื่อ ภัณฑาคาริกปริยัติ.</p><p>           อนึ่ง  ภิกษุปฏิบัติดีในพระวินัย อาศัยสีลสัมปทา ย่อมบรรลุวิชชา ๓</p><p>เพราะท่านกล่าวประเภทแห่งวิชชา  ๓  เหล่านั้น ไว้ในพระวินัยนั้น.  ภิกษุ</p><p>ปฏิบัติดีในพระสูตร    อาศัยสมาธิสัมปทา    ย่อมบรรลุอภิญญา  ๖ เพราะ</p><p>ท่านกล่าวประเภทแห่งอภิญญา  ๖  เหล่านั้นไว้ในพระสูตรนั้น         ภิกษุ</p><p>ปฏิบัติดีในพระอภิธรรม    อาศัยปัญญาสัมปทา    ย่อมบรรลุปฏิสัมภิทา ๔</p><p>เพราะท่านกล่าวประเภทแห่งปฏิสัมภิทา  ๔  ไว้ในพระอภิธรรมนั้นเหมือน</p><p>กัน.  ภิกษุปฏิบัติดีในปิฎก ๓ เหล่านั้น ย่อมบรรลุสมบัติต่างด้วยวิชชา ๓</p><p>อภิญญา  ๖  และปฏิสัมภิทา  ๔  เป็นต้นนี้ตามลำดับ  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ส่วนภิกษุปฏิบัติชั่วในพระวินัย   ย่อมมีความสำคัญว่า  ไม่มีโทษใน</p><p>ผัสสะทั้งหลาย  มีการถูกต้องสิ่งที่มีวิญญาณครองเป็นต้น  ที่ต้องห้าม  โดย</p><p>มีลักษณะคล้ายคลึงกับการถูกต้องวัตถุมีเครื่องปูลาดและผ้าห่ม       อันมี</p><p>สัมผัสสบายที่ทรงอนุญาตไว้เป็นต้น.     สมด้วยคำที่<strong>พระอริฏฐะ</strong>กล่าวไว้ว่า</p><p>เรารู้ทั่วถึงธรรมที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงแสดงแล้วว่าเป็นธรรมทำ</p><p>อันตราย       แก่ธรรมเหล่านั้นไม่อาจเพื่อเป็นอันตรายแก่ผู้ส้องเสพได้เลย</p><p>ดังนี้.  แต่นั้นภิกษุนั้นย่อมถึงความเป็นผู้ทุศีล.</p><p>           ภิกษุปฏิบัติชั่วในพระสูตร    ไม่รู้ความมุ่งหมายในพระบาลีมีอาทิว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุคคล  ๔  พวกเหล่านี้   มีอยู่  ปรากฏอยู่  ดังนี้  ย่อม</p><p>ถือเอาผิด ๆ ที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงมุ่งหมายตรัสไว้ว่า      บุคคลย่อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 105</p><p>กล่าวตู่เราทั้งหลายด้วย  ย่อมขุดซึ่งตนด้วย  ย่อมประสบสิ่งที่มิใช่บุญเป็นอัน</p><p>มากด้วย  ด้วยการที่คนถือผิด  ดังนี้.   แต่นั้น    ภิกษุนั้นย่อมถึงความเป็น  </p><p>มิจฉาทิฏฐิ.</p><p>           ภิกษุปฏิบัติชั่วในพระอภิธรรม    เมื่อคิดธรรมฟุ้งเกินไป    ย่อมคิด</p><p>แม้เรื่องที่ไม่ควรคิด    แต่นั้นย่อมถึงจิตวิปลาส    สมด้วยพุทธภาษิตที่ตรัส</p><p>ไว้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   บุคคลคิดอยู่ซึ่งเรื่องไม่ควรคิดทั้งหลายเหล่าใด</p><p>พึงเป็นผู้มีส่วนแห่งความเป็นบ้า   เสียจริต   เรื่องไม่ควรคิดทั้งหลายเหล่านี้ </p><p>๔  ประการ   บุคคลไม่ควรคิดเลย  ดังนี้.</p><p>          ภิกษุปฏิบัติชั่วในปิฎก  ๓ เหล่านี้     ย่อมถึงความวิบัติต่างด้วยความ</p><p>เป็นผู้ทุศีล   ความเป็นมิจฉาทิฏฐิ  และจิตวิปลาสนี้ตามลำดับ  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.   คาถาแม้นี้ว่า   </p><p>              <strong>ภิกษุย่อมถึงซึ่งประเภทแห่งปริยัติใด     ซึ่งสมบัติใด</strong></p><p><strong>              แม้ซึ่งวิบัติใด   ในปิฎกใด   ด้วยอาการใด  พึงแสดง</strong></p><p><strong>              ซึ่งประเภทแห่งปริยัติทั้งหมดแม้นั้น  ด้วยอาการนั้น</strong></p><p><strong>             ดังนี้</strong></p><p>เป็นคาถามีเนื้อความอัน ข้าพเจ้ากล่าวแล้วด้วยคำมีประมาณเท่านี้.</p><p>           ครั้นทราบปิฎกทั้งหลายโดยประการต่าง ๆ แล้ว  ผู้ศึกษาพึงทราบ</p><p>พระพุทธพจน์นี้ว่า  มี ๓ อย่าง  ด้วยอำนาจแห่งปิฎกเหล่านั้น  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.</p><p>           พระพุทธพจน์มี ๕  ประเภท   ด้วยอำนาจแห่งนิกาย  นับอย่างไร ?</p><p>ความจริง  พระพุทธพจน์ทั้งหมดเลยนั้น  มี  ๕  ประเภท  คือ  ทีฆนิกาย</p><p>มัชฌิมนิกาย  สังยุตตนิกาย  อังคุตตรนิกาย  ขุททกนิกาย.  บรรดานิกาย  ๕ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 106</p><p>นั้น ทีฆนิกาย คืออะไร ?  คือ  นิกายที่มีสูตร  ๓๔  สูตร  มีพรหมชาลสูตร  </p><p>เป็นต้น  จัดเป็น  ๓  วรรค.</p><p>           นิกายใด   มีสูตร  ๓๔  สูตร  จัดเป็น  ๓  วรรค</p><p>           นิกายที่  ๑  นี้   ชื่อทีฆนิกาย   มีชื่อว่าอนุโลม</p><p>           ก็เพราะเหตุไร   นิกายที่  ๑  นี้    จึงเรียกว่า   ทีฆนิกาย ?  เพราะเป็น</p><p>ที่ประชุมและเป็นที่อยู่ของสูตรทั้งหลายที่มีขนาดยาว.   จริงอยู่  หมู่และที่อยู่</p><p>ท่านเรียกว่า    นิกาย.     ก็ในข้อที่นิกายศัพท์หมายถึงหมู่   และที่อยู่นี้</p><p>มีอุทาหรณ์เป็นเครื่องสาธกทั้งทางศาสนาและทางโลก      มีอาทิอย่างนี้ว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เราไม่พิจารณาเห็นหมู่อื่นแม้หมู่หนึ่ง       ซึ่งผิดแผก</p><p>แตกต่างกันเหมือนหมู่สัตว์เดียรฉาน     และเหมือนที่อยู่ของกษัตริย์โปณิกะ</p><p>ที่อยู่ของกษัตริย์จิกขัลลิกะเลย   ดังนี้.       เนื้อความของคำในความที่นิกาย</p><p>ทั้ง ๔ ที่เหลือเรียกว่านิกาย   บัณฑิตพึงทราบโดยนัยที่กล่าวแล้วอย่างนี้. </p><p>           มัชฌิมนิกาย คืออะไร  ?  คือ นิกายที่มีสูตร  ๑๕๒  สูตร มีมูลปริยาย-</p><p>สูตรเป็นต้น  มีขนาดปานกลาง   จัดเป็น  ๑๕  วรรค </p><p>           ในนิกายใด  มีสูตร  ๑๕๒ สูตร  จัดเป็น ๑๕ วรรค</p><p>           นิกายนั้น  ชื่อมัชฌิมนิกาย.</p><p>           สังยุตตนิกาย   คืออะไร ?   คือ  นิกายที่มีสูตร   ๗,๗๖๒  สูตร  มี</p><p>โอฆตรณสูตรเป็นต้น  ที่ตรัสไว้ด้วยสามารถแห่งเทวดาสังยุต  เป็นต้น</p><p>           นิกายที่มีสูตร ๗,๗๖๒  สูตรนี้   จัดเป็นสังยุตตนิกาย</p><p>           อังคุตตรนิกาย  คืออะไร ?  คือนิกายที่มีสูตร  ๙,๕๕๗  สูตร มีจิตต-</p><p>ปริยาทานสูตร เป็นต้น  ที่ตรัสไว้ด้วยสามารถแห่งการเพิ่มขึ้นส่วนละหนึ่ง ๆ</p><p>           จำนวนสูตรในอังคุตตรนิกายมีดังนี้คือ  ๙,๕๕๗  สูตร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 107</p><p>           ขุททกนิกาย  คืออะไร ?   คือวินัยปิฎกทั้งสิ้น    อภิธรรมปิฎกทั้งสิ้น  </p><p>คัมภีร์  ๑๕ ประเภทมีขุททกปาฐะเป็นต้น  และพระพุทธพจน์ที่เหลือ   เว้น</p><p>นิกาย ๔.</p><p>                   <strong>ยกเว้นนี้กายทั้ง   ๔  มีทีฆนิกายเป็นต้นเหล่านี้เสีย</strong></p><p><strong>                   พระพุทธพจน์อื่นจากนั้น  ท่านเรียกว่า ขุททกนิกาย</strong></p><p><strong>                   แล.    พระพุทธพจน์มี   ๕  อย่าง    ด้วยอำนาจแห่ง</strong></p><p><strong>                   นิกาย    นับอย่างนี้แล.   พระพุทธพจน์มี  ๙ อย่าง</strong></p><p><strong>                   ด้วยอำนาจแห่งองค์  นับอย่างไร  ?  จริงอยู่  พระพุทธ-</strong></p><p><strong>                   พจน์ทั้งหมดนี้    มี  ๙  ประเภท  คือ  สุตตะ   เคยยะ</strong></p><p><strong>                   เวยยากรณะ คาถา อุทาน  อิติวุตตกะ ชาดก อัพภูต-</strong></p><p><strong>                   ธรรม   เวทัลละ.</strong> </p><p>           ในพระพุทธพจน์มีองค์  ๙ นั้น  อุภโตวิภังค์ นิทเทส  ขันธกะ  และ</p><p>บริวาร  มงคลสูตร   รตนสูตร   นาลกสูตร     ตุวัฏฏกสูตร   ในสุตตนิบาต</p><p>และคำสอนของพระตถาคตที่มีชื่อว่าสูตรแม้อื่น   พึงทราบว่าสุตตะ.   สูตร</p><p>ที่มีคาถาทั้งหมด  พึงทราบว่า  เคยยะ   โดยเฉพาะอย่างยิ่ง   สคาถวรรค  แม้</p><p>ทั้งสิ้นในสังยุตตนิกาย  พึงทราบว่า เคยยะ. อภิธรรมปิฎกทั้งหมด พระสูตร</p><p>ที่ไม่มีคาถา  และพระพุทธพจน์  แม้อื่นใด  ที่ไม่ได้รวบรวมไว้ด้วยองค์ ๘</p><p>พระพุทธพจน์นั้น พึงทราบว่า  เวยยากรณะ. ธรรมบท  เถรคาถา  เถรีคาถา</p><p>และคาถาล้วนที่ไม่มีชื่อว่า  สูตร  ในสุตตนิบาต   พึงทราบว่า คาถา.   สูตร</p><p>๘๒ สูตร   ที่ประกอบด้วยคาถาสำเร็จด้วยญาณ   เกิดร่วมด้วยโสมนัสเวทนา</p><p>พึงทราบว่าอุทาน.  สูตร  ๑๑๐  สูตร  ที่เป็นไปโดยนัยมีอาทิว่า  <strong>วุตฺต  เหต</strong></p><p><strong>ภควตา</strong>  พึงทราบว่า   อิติวุตตกะ.   ชาดก  ๕๕๐  เรื่อง   มีอปัณณกชาดก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 108</p><p>เป็นต้น  พึงทราบว่า   ชาดก.   พระสูตร   อันประกอบด้วยเรื่องที่ไม่เคยมี</p><p>มามีขึ้น น่าอัศจรรย์ทั้งหมด  ที่เป็นไปโดยนัยมีอาทิว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  </p><p>ธรรมอันไม่เคยมีมามีขึ้น  น่าอัศจรรย์  ๔  อย่าง  เหล่านี้   มีในพระอานนท์</p><p>ดังนี้   พึงทราบว่า  อัพภูตธรรม.  พระสูตรที่ถูกถาม  ไค้ญาณและปีติ  แม้</p><p>ทั้งหมด  มีจูฬเวทัลลสูตร   มหาเวทัลลสูตร  สัมมาทิฏฐิสูตร   สักกปัญห-</p><p>สูตร    สังขารภาชนียสูตร    และมหาปุณณมสูตร    เป็นต้น   พึงทราบว่า</p><p>เวทัลละ.   พระพุทธพจน์มี  ๙  อย่าง  ด้วยอำนาจแห่งองค์   นับอย่างนี้แล </p><p>           พระพุทธพจน์มี  ๘๔,๐๐๐ ด้วยอำนาจแห่งธรรมขันธ์ นับอย่างไร ?</p><p>จริงอยู่   พระพุทธพจน์ทั้งหมดนี้    มี  ๘๔,๐๐๐  ประเภท  ด้วยอำนาจแห่ง</p><p>ธรรมขันธ์  ที่ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>   แสดงไว้แล้วอย่างนี้ว่า</p><p>                   <strong>ธรรมเหล่าใด     ที่ขึ้นปากขึ้นใจข้าพเจ้า     ข้าพเจ้า</strong></p><p><strong>                   เรียนธรรมเหล่านั้นจากพระพุทธเจ้า  ๘๒,๐๐๐  พระ</strong></p><p><strong>                   ธรรมขันธ์   เรียนจากภิกษุ  ๒,๐๐๐  พระธรรมขันธ์</strong></p><p><strong>                   รวม    ๘๔,๐๐๐   พระธรรมขันธ์.</strong></p><p>           ในธรรมขันธ์  ๘๔,๐๐๐  นั้น  พระสูตรที่มีหัวข้อเรื่องเดียวนับเป็น</p><p>ธรรมขันธ์ ๑. พระสูตรใดมีหัวข้อเรื่องหลายเรื่องรวมกัน   ในพระสูตรนั้น</p><p>นับธรรมขันธ์ตามจำนวนหัวข้อเรื่อง.</p><p>           ในคาถาประพันธ์  คำถามปัญหาเรื่อง  ๑  นับเป็นธรรมขันธ์  ๑</p><p>คำวิสัชนาปัญหาเรื่อง  ๑  นับเป็นธรรมขันธ์ ๑.   ในพระอภิธรรม การแจก</p><p>ติกะและทุกะแต่ละอย่าง ๆ    และการแจกจิตตวาระแต่ละอย่าง ๆ   นับเป็น</p><p>ธรรมขันธ์ ๑ ๆ.  ในพระวินัย มีวัตถุ  มีมาติกา มีบทภาชนีย์ มีอันตราบัติ</p><p>มีอาบัติ  มีอนาบัติ  มีติกเฉทะ  (การกำหนดอาบัติเป็น  ๓  ส่วน)  ในวัตถุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 109</p><p>และมาติกาเป็นต้นเหล่านั้น  ส่วนหนึ่ง ๆ พึงทราบว่า  ธรรมขันธ์หนึ่ง ๆ.</p><p>พระพุทธพจน์มี   ๘๔,๐๐๐   ด้วยอำนาจแห่งธรรมขันธ์  นับอย่างนี้แล.</p><p>           พระพุทธพจน์นี้    โดยไม่แยกประเภท   มีหนึ่ง   คือรส   โดยแยก  </p><p>ประเภท  มีประเภท ๒ อย่าง   เป็นต้น  คือ เป็นพระธรรมอย่าง ๑ เป็นวินัย</p><p>อย่าง ๑ เป็นต้น   อันคณะผู้เชี่ยวชาญ   มี <strong>พระมหากัสสป</strong>   เป็นประมุข</p><p>เมื่อจะสังคายนา   ได้กำหนดประเภทนี้ก่อนแล้ว   จึงสังคายนาว่า    นี้เป็น</p><p>ธรรม  นี้เป็นวินัย  นี้เป็นปฐมพุทธพจน์ นี้เป็นมัชฌิมพุทธพจน์  นี้เป็น</p><p>ปัจฉิมพุทธพจน์ นี้เป็นวินัยปิฎก  นี้เป็นสุตตันตปิฎก  นี้เป็นอภิธรรมปิฎก</p><p>นี้เป็นทีฆนิกาย  นี้เป็นมัชฌิมนิกาย  นี้เป็นสังยุตตนิกาย  นี้เป็นอังคุตตร-</p><p>นิกาย  นี้เป็นขุททกนิกาย   นี้เป็นองค์  ๙  มีสุตตะเป็นต้น  นี้เป็นพระธรรม-</p><p>ขันธ์   ๘๔,๐๐๐   ด้วยประการฉะนี้.   และใช่ว่า  ท่านจะกำหนดประเภทนี้ </p><p>เท่านั้นอย่างเดียว    สังคายนาแล้วหาก็ไม่    แต่ท่านยังกำหนดประเภทแห่ง</p><p>สังคหะแม้อื่น ๆ ซึ่งมีประการมิใช่น้อย เป็นต้นว่า อุทานสังคหะ วัคคสังคหะ</p><p>เปยยาลสังคหะ  และนิปาตสังคหะ   มีเอกนิบาตและทุกนิบาตเป็นต้น  สัง-</p><p>ยุตตสังคหะ และปัญญาสสังคหะเป็นต้น  ที่ปรากฏอยู่ในปิฎก ๓ สังคายนา</p><p>แล้ว   ใช้เวลา ๗ เดือน   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ก็ในอวสานแห่งการสังคายนาพระพุทธพจน์นั้น   แผ่นดินใหญ่นี้ได้</p><p>สั่นสะเทือนเลื่อนลั่นหวั่นไหว เป็นอเนกประการทั่วไปจนถึงน้ำรองแผ่นดิน</p><p>เป็นประหนึ่งว่าเกิดความปราโมทย์ให้สาธุการว่า     ศาสนาของพระทศพล</p><p>นี้     <strong>พระมหากัสสปเถระ</strong>       ได้ทำให้สามารถมีอายุยืนไปได้ตลอดกาล</p><p>ประมาณ ๕,๐๐๐  ปี        และได้ปรากฏมหัศจรรย์ทั้งหลายมิใช่น้อย  ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.  สังคายนาใดในโลกเรียกกันว่า  ปัญจสตา  เพราะพระอรหันต์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 110</p><p>๕๐๐ องค์  ได้ทำไว้  และเรียกกันว่า  เถริกา    เพราะพระสงฆ์ชั้นพระเถระ  </p><p>ทั้งนั้นได้ทำไว้  สังคายนานี้ชื่อปฐมมหาสังคายนา ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                               <strong>อรรถกถาพรหมชาลสูตร</strong></p><p>         เมื่อปฐมมหาสังคายนานี้กำลังดำเนินไปอยู่  เวลาสังคายนาพระวินัย</p><p>จบลง  ท่าน  <strong>พระมหากัสสป</strong>  เมื่อถามพรหมชาลสูตร   ซึ่งเป็นสูตรแรก</p><p>แห่งนิกายแรกในสุตตันตปิฎก       ได้กล่าวคำอย่างนี้ว่า      ท่าน<strong>อานนท์</strong></p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong> ตรัสพรหมชาลสูตรที่ไหน ดังนี้เป็นต้นจบลง   ท่าน</p><p><strong>พระอานนท์</strong>     เมื่อจะประกาศสถานที่ที<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสพรหม-</p><p>ชาลสูตร     และบุคคลที่พระองค์ตรัสปรารภให้เป็นเหตุนั้นให้ครบกระแส</p><p>ความจึงกล่าวคำว่า  <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>  ดังนี้เป็นต้น.   ด้วยเหตุนั้น ท่านจึงกล่าว</p><p>ว่า แม้พรหมชาลสูตร  ก็มีคำเป็นนิทานว่า   <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>   ที่ท่านพระอานนท์</p><p>กล่าวในคราวปฐมมหาสังคายนา  เป็นเบื้องต้น  ดังนี้.</p><p>           ในคำเป็นนิทานแห่งพระสูตรนั้น  พึงทราบวินิจฉัย  ดังต่อไปนี้.</p><p>                                      <strong>แก้อรรถบท  เอว</strong></p><p>           บทว่า <strong>เอว</strong> เป็นบทนิบาต.    บทว่า <strong>เม</strong> เป็นต้น  เป็นบทนาม  ใน</p><p>คำว่า  <strong>ปฏิปนฺโน โหติ</strong>   นี้  บทว่า   <strong>ปฏิ</strong>   เป็นบทอุปสรรค.  บทว่า  <strong>โหติ</strong></p><p>เป็นบทอาขยาต.  พึงทราบการจำแนกบทโดยนัยเท่านี้ก่อน.</p><p>           แต่โดยอรรถ    <strong>เอว</strong>   ศัพท์  แจกเนื้อความได้หลายอย่าง   เป็นต้นว่า</p><p>ความเปรียบเทียบ   ความแนะนำ  ความยกย่อง   ความติเตียน   ความรับคำ</p><p>อาการะ  ความชี้แจง   ความห้ามความอื่น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 111</p><p>           จริงอย่างนั้น  <strong>เอว</strong>  ศัพท์นี้   ที่มาในความเปรียบเทียบ  เช่น ในประ-  </p><p>โยคมีอาทิว่า  <strong>เอว   ชาเตน   มจฺเจน  กตฺตพฺพ   กุสล   พหุ</strong>  สัตว์เกิด</p><p>มาแล้วควรบำเพ็ญกุศลให้มาก   ฉันนั้น.</p><p>           ที่มาในความแนะนำ    เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>เอว  เต  อภิกฺกมิ-</strong></p><p><strong>ตพฺพ  เอว  ปฏิกฺกมิตพฺพ</strong>    เธอพึงก้าวไปอย่างนี้  พึงถอยกลับอย่างนี้. </p><p>           ที่มาในความยกย่อง   เช่นในประโยคมีอาทิว่า     <strong>เอวเมต    ภควา</strong></p><p><strong>เอวเมต  สุคต</strong>  ข้อนั้นเป็นอย่างนี้พระผู้มีพระภาคเจ้า  ข้อนั้นเป็นอย่างนี้</p><p>พระพระสุคต.</p><p>           ที่มาในความติเตียน    เช่นในประโยคมีอาทิว่า    <strong>เอวเมว    ปนาย</strong></p><p><strong>วสลี  ยสฺมึ  วา  ตสิมึ  วา  ตสฺส  มุณฺฑกสฺส  สมณกสฺส  วณฺณ  ภาสติ</strong></p><p>ก็หญิงถ่อยนี้   กล่าวสรรเสริญสมณะโล้นนั้น อย่างนี้อย่างนี้  ทุกหนทุกแห่ง.</p><p>          ที่มาในความรับคำ   เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>เอว   ภนฺเตติ  โข</strong></p><p><strong>เต  ภิกขู   ภคตโต  ปจฺจสฺโสสุ</strong>   ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระดำรัสของพระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าว่า   อย่างนั้น   พระเจ้าข้า.</p><p>          ที่มาในอาการะ  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>เอว พฺยาโข อห ภนฺเต</strong></p><p><strong>ภควตา   ธมฺม  เทสิต  อาชานามิ</strong>   ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   ข้าพเจ้าย่อมรู้ทั่ว</p><p>ถึงธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงแล้วอย่างนี้จริง.</p><p>          ที่มาในความชี้แจง   เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>เอหิ   ตฺว  มาณวภ</strong></p><p><strong>เยน  สมโณ  อานนฺโท  เตนุปสงฺกม  อุปสงฺกมิตฺวา  มม  วจเนน  สมณ</strong></p><p><strong>อานนฺท  อปฺปาพาธ  อปฺปาตงฺก  ลหุฏฺาน  พล  ผาสุวิหาร  ปุจฺฉ</strong></p><p><strong>สุโภ  มาณโว  โตเทยฺยปุตฺโต  ภวนฺต  อานนฺท  อปฺปาพาธ  อปฺปาตงฺก</strong></p><p><strong>ลหุฏฺาน  พล  ผาสุวิหาร  ปุจฺฉตีติ  เอวญฺจ  วเทหิ  สาธุ  กิร  ภว</strong></p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 112</p><p><strong>อานนฺโท  เยน  สุภสฺ  มาณวสฺส  โตเทยฺยปุตฺตสฺส  นิเวสน  เตนุป-  </strong></p><p><strong>สงฺกมตุ  อนุกมฺป  อุปาทาย</strong>  มานี่แนะ  พ่อหนุ่มน้อย  เธอจงเข้าไปหา</p><p><strong>พระอานนท์</strong>  แล้วเรียนถาม<strong>พระอานนท์</strong>  ถึงความมีอาพาธน้อย  ความมี</p><p>โรคน้อย   ความคล่องแคล่ว   ความมีกำลัง   ความอยู่สำราญ   และจงพูด</p><p>อย่างนี้ว่า  <strong>สุภมาณพโตเทยยบุตร</strong> เรียนถาม<strong>พระอานนท์</strong>ผู้เจริญ ถึงความ</p><p>มีอาพาธน้อย   ความมีโรคน้อย   ความคล่องแคล่ว   ความมีกำลัง   ความ</p><p>อยู่สำราญ     และจงกล่าวอย่างนี้ว่า   ขอประทานโอกาส  ได้ยินว่า   ขอ<strong>พระ</strong></p><p><strong>อานนท</strong>์ผู้เจริญ  โปรดอนุเคราะห์เข้าไปยังนิเวศน์ของ<strong>สุภมาณพโตเทยย-</strong></p><p><strong>บุตรเถิด.</strong>                                                                           </p><p>       ที่มาในอวธารณะ ห้ามความอื่น เช่นในประโยคมีอาทิว่า <strong>ต  กึ  มญฺถ</strong></p><p><strong>กาลามา  อิเม  ธมฺมา  ฯ เป ฯ เอว  โน  เอตฺถ  โหติ</strong>   ดูก่อนชาวกาลามะทั้ง</p><p>หลาย  ท่านทั้งหลายจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ?  ธรรมเหล่านี้เป็นกุศล</p><p>หรือกุศล. พวกชนชาวกาลามะต่างกราบทูลว่า  เป็นอกุศล พระเจ้าข้า.  มี</p><p>โทษ หรือไม่มีโทษ ?  มีโทษพระเจ้าข้า.  ท่านผู้รู้ติเตียนหรือท่านผู้รู้สรร-</p><p>เสริญ ? ท่านผู้รู้ติเตียนพระเจ้าข้า.   ใครสมาทานให้บริบูรณ์แล้ว   เป็นไป</p><p>เพื่อสิ่งไม่เป็นประโยชน์  เพื่อทุกข์ หรือหาไม่ หรือท่านทั้งหลายมีความเห็น</p><p>อย่างไรในข้อนี้  ?  ธรรมเหล่านี้ ใครสมาทานให้บริบูรณ์แล้ว  เป็นไปเพื่อสิ่ง</p><p>ไม่เป็นประโยชน์  เพื่อทุกข์  ในข้อนี้  ข้าพระองค์ทั้งหลายมีความเห็น<strong>อย่างนี้</strong></p><p>พระเจ้าข้า.  <strong>เอว</strong>  ศัพท์นี้นั้น     ในพระบาลีนี้    พึงเห็นใช้ในอรรถ  คือ</p><p><strong>อาการะ</strong>  ความชี้แจง   ความห้ามความอื่น.</p><p>           บรรดาอรรถ ๓ อย่างนั้น  ด้วย  <strong>เอว</strong>  ศัพท์   ซึ่งมีอาการะ  เป็นอรรถ</p><p>ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>แสดงเนื้อความนี้ว่า  พระดำรัสของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 113</p><p>นั้น ละเอียดโดยนัยต่าง ๆ  ตั้งขึ้นด้วยอัธยาศัยมิใช่น้อย    สมบูรณ์ด้วยอรรถ  </p><p>และพยัญชนะ   มีปาฏิหาริย์ต่าง ๆ ลึกซึ้งโดยธรรม  อรรถ  เทศนา  และ</p><p>ปฏิเวธ  มาสู่คลองโสตสมควรแก่ภาษาของตน ๆ ของสัตว์โลกทั้งปวง  ใคร</p><p>เล่าที่สามารถเข้าใจได้โดยประการทั้งปวง          แต่ข้าพเจ้าแม้ใช้เรี่ยวแรง</p><p>ทั้งหมดให้เกิดความประสงค์ที่จะสดับ  ก็ได้สดับมาอย่างนี้  คือ  แม้ข้าพเจ้า</p><p>ก็ได้สดับมาโดยอาการอย่างหนึ่ง.</p><p>          ด้วย   <strong>เอว</strong>   ศัพท์  ซึ่งมีนิทัสสนะเป็นอรรถ  ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>  เมื่อ</p><p>จะเปลื้องตนว่า  ข้าพเจ้ามิใช่พระสยัมภู   พระสูตรนี้ข้าพเจ้ามิได้กระทำให้</p><p>แจ้ง    จึงแสดงพระสูตรทั้งสิ้นที่ควรกล่าวในบัดนี้ว่า    <strong>เอวมฺเม  สุต </strong> คือ</p><p>ข้าพเจ้าเองได้ยินมาอย่างนี้.</p><p>          ด้วย <strong>เอว</strong> ศัพท์  ซึ่งมีอวธารณะเป็นอรรถ   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>เมื่อ</p><p>จะแสดงพลังด้านความทรงจำของตนอันควรแก่ภาวะที่<strong>พระผู้มีพระภาค-</strong></p><p><strong>เจ้า</strong>ทรงสรรเสริญไว้  อย่างนี้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  อานนท์นี้    เป็นเลิศ</p><p>กว่าภิกษุทั้งหลายผู้เป็นสาวกของเรา   ซึ่งเป็นพหูสูต   มีคติ  มีสติ  มีธิติ</p><p>(ความทรงจำ) เป็นอุปฐาก ดังนี้  และที่ท่าน<strong>ธรรมเสนาบดีพระสารีบุตร</strong></p><p><strong>เถระ</strong>สรรเสริญไว้   อย่างนี้ว่า   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>  เป็นผู้ฉลาดในอรรถ</p><p>ฉลาดในธรรม  ฉลาดในพยัญชนะ  ฉลาดในนิรุตติ   ฉลาดในคำเบื้องต้น</p><p>และคำเบื้องปลาย  ดังนี้    ย่อมให้เกิดความประสงค์ที่จะสดับแก่สัตว์โลกทั้ง</p><p>หลาย  โดยกล่าวว่าข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้   และที่สดับนั้นก็ไม่ขาดไม่เกิน</p><p>ทั้งอรรถทั้งพยัญชนะ  คืออย่างนี้เท่านั้น  ไม่พึงเห็นเป็นอย่างอื่น.</p><p>                                       <strong> แก้อรรถบท  เม</strong> </p><p>           <strong>เม</strong>  ศัพท์  เห็นใช้ในเนื้อความ   ๓  อย่าง.  จริงอย่างนั้น  <strong>เม</strong>  ศัพท์นี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 114</p><p>มีเนื้อความเท่ากับ    <strong>มยา</strong>    เช่นในประโยคมีอาทิว่า    <strong>คาถาภิคีต  เม </strong></p><p><strong>อโภชเนยฺย</strong>  โภชนะที่ได้มาด้วยการขับกล่อม  เราไม่ควรบริโภค.</p><p>           มีเนื้อความเท่ากับ   <strong>มยฺห</strong> เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>สาธุ  เม  ภนฺเต</strong></p><p><strong>ภควา   สงฺขิตฺเตน   ธมฺม  เทเสตุ</strong>    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ขอประทาน</p><p>พระวโรกาส   ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าโปรดแสดงธรรมโดยย่อแก่ข้าพระ-</p><p>องค์เถิด.                                                                                 </p><p>           มีเนื้อความเท่ากับ   <strong>มม</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>ธมฺมทายาทา  เม</strong></p><p><strong>ภิกฺขเว  ภวถ</strong>  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เธอทั้งหลายจงเป็นธรรมทายาทของ</p><p>เรา.</p><p>           แต่ในพระสูตรนี้   <strong>เม</strong>  ศัพท์   ควรใช้ในอรรถ  ๒  อย่าง  คือ  <strong>มยา</strong></p><p><strong>สุต</strong>   ข้าพเจ้าได้สดับมา  และ  <strong>มม  สุต</strong>   การสดับของข้าพเจ้า.</p><p>                                       <strong>แก้อรรถบทว่า  สุต</strong></p><p>           <strong>สุต</strong>   ศัพท์นี้    มีอุปสรรคและไม่มีอุปสรรค    จำแนกเนื้อความได้</p><p>หลายอย่าง เช่นเนื้อความว่าไป ว่าปรากฏ ว่ากำหนัด ว่าสั่งสม ว่าขวนขวาย</p><p>ว่าสัททารมณ์ที่รู้ด้วยโสต  และว่ารู้ตามโสตทวาร  เป็นต้น.</p><p>           จริงอย่างนั้น  <strong>สุต</strong>  ศัพท์นี้    มีเนื้อความว่าไป    เช่นในประโยคมี</p><p>อาทิว่า  <strong>เสนาย  ปสุโต</strong>   เสนาเคลื่อนไป   มีเนื้อความว่าเดินทัพ.</p><p>           มีเนื้อความว่าปรากฏ     เช่นในประโยคมีอาทิว่า      <strong>สุตธมฺมสฺส</strong></p><p><strong>ปสฺสโต</strong>   ผู้มีธรรมอันปรากฏแล้ว    ผู้เห็นอยู่   มีเนื้อความว่า   ผู้มีธรรม</p><p>ปรากฏแล้ว.</p><p>           มีเนื้อความว่ากำหนัด    เช่นในประโยคมีอาทิว่า       <strong>อวสฺสุตา</strong></p><p><strong>อวสฺสุตสฺส</strong>      ภิกษุณีมีความกำหนัดยินดีการที่ชายผู้มีความกำหนัดมาลูบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 115</p><p>คลำจับต้องกาย  มีเนื้อความว่า   ภิกษุณีมีจิตชุ่มด้วยราคะ   ยินดีการที่ชาย  </p><p>ผู้มีจิตชุ่มด้วยราคะมาจับต้องกาย.</p><p>          มีเนื้อความว่าสั่งสม    เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>ตุเมฺหหิ  ปุฺ</strong></p><p><strong>ปสุต  อนปฺปก</strong>   บุญเป็นอันมาก  ท่านทั้งหลายได้สั่งสมแล้ว  มีเนื้อความว่า</p><p>เข้าไปสั่งสมแล้ว.</p><p>          มีเนื้อความว่าขวนขวาย  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>เย  ฌานปสุตา </strong></p><p><strong>ธีรา</strong>  ปราชญ์ทั้งหลายเหล่าใดผู้ขวนขวายในฌาน  มีเนื้อความว่า  ประกอบ</p><p>เนือง ๆ ในฌาน.</p><p>          มีเนื้อความว่า    สัททารมณ์ที่รู้ด้วยโสด     เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p><strong>ทิฏฺิ  สุต  มุต</strong>  รูปารมณ์ที่จักษุเห็น   สัททารมณ์ที่โสดฟัง   และอารมณ์</p><p>ทั้งหลายที่ทราบ  มีเนื้อความว่า  สัททารมณ์ที่รู้ด้วยโสต.</p><p>          มีเนื้อควานว่า   รู้ตามโสตทวาร   เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>สุตธโร</strong></p><p><strong>สุตสนฺนิจฺจโย</strong>    ทรงสุตะ  สั่งสมสุตะ   มีเนื้อความว่า  ทรงธรรม  ที่รู้ตาม</p><p>โสดทวาร.  </p><p>          แต่ในพระสูตรนี้   <strong>สุต</strong>  ศัพท์นี้   มีเนื้อความว่า   จำหรือความจำตาม</p><p>โสตทวาร.</p><p>          ก็  <strong>เม</strong>  ศัพท์  เมื่อมีเนื้อความเท่ากับ   <strong>มยา</strong>  ย่อมประกอบความได้ว่า</p><p>ข้าพเจ้าได้สดับมา   คือจำตามโสตทวาร    อย่างนี้    เมื่อมีเนื้อความเท่ากับ</p><p><strong>มม</strong>    ย่อมประกอบความได้ว่า    การสดับของข้าพเจ้า   คือ   ความจำตาม</p><p>โสตทวารของข้าพเจ้า   อย่างนี้.</p><p>                                   <strong>แก้อรรถ  เอวมฺเม  สุต</strong></p><p>           บรรดาบททั้ง  ๓  ดังกล่าวมานี้   บทว่า  <strong>เอว</strong>  แสดงกิจแห่งวิญญาณ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 116</p><p>มีโสตวิญญาณเป็นต้น.  </p><p>           บทว่า  <strong>เม</strong>  แสดงบุคคลผู้มีความพร้อมเพรียงด้วยวิญญาณที่กล่าว</p><p>แล้ว.  </p><p>           บทว่า <strong>สุต</strong>  แสดงการรับไว้อย่างไม่ขาดไม่เกิน  และไม่วิปริต  เพราะ</p><p>ปฏิเสธภาวะที่ไม่ได้ยิน.</p><p>           อนึ่ง  บทว่า   <strong>เอว</strong> ประกาศภาวะที่เป็นไปในอารมณ์ที่ประกอบต่าง ๆ</p><p>ตามวิถีวิญญาณที่เป็นไปตามโสตทวารนั้น.</p><p>           บทว่า   <strong>เม   เป็นคำประกาศตน.</strong></p><p>           บทว่า  <strong>สุต  เป็นคำประกาศธรรม.</strong></p><p>           ก็ในพระบาลีนี้    มีความย่อดังนี้ว่า   ข้าพเจ้ามิได้กระทำสิ่งอื่น   แต่</p><p>ได้กระทำสิ่งนี้    คือได้สดับธรรมนี้   ตามวิถีวิญญาณอันเป็นไปในอารมณ์</p><p>โดยประการต่าง ๆ.   </p><p>           อนึ่ง   บทว่า  <strong>เอว</strong>  เป็นคำประกาศข้อควรชี้แจง.</p><p>           บทว่า <strong>เม</strong>  เป็นคำประกาศถึงตัวบุคคล.</p><p>           บทว่า  <strong>สุต</strong>  เป็นคำประกาศถึงกิจของบุคคล.</p><p>           อธิบายว่า   ข้าพเจ้าจักชี้แจงพระสูตรใด   พระสูตรนั้น   ข้าพเจ้าได้</p><p>สดับ มาอย่างนี้.</p><p>            อนึ่ง   บทว่า  <strong>เอว </strong> ชี้แจงอาการต่าง  ๆ ของจิตสันดาน   ซึ่งเป็นตัว</p><p>รับอรรถะและพยัญชนะต่าง ๆ ด้วยเป็นไปโดยอาการต่างกัน.</p><p>                   <strong>จริงอยู่    ศัพท์ว่า   เอว   นี้   เป็นอาการบัญญัติ. </strong></p><p><strong>                   ศัพท์ว่า   เม   เป็นคำชี้ถึงผู้ทำ.</strong></p><p><strong>                   ศัพท์ว่า  สุต   เป็นคำชี้ถึงอารมณ์. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 117</p><p>           ด้วยคำเพียงเท่านี้   ย่อมเป็นอันจิตสันดานที่เป็นไปโดยอาการต่างกัน </p><p>กระทำการตกลงรับอารมณ์   ของผู้ทำที่มีความพร้อมเพรียงด้วยจิตสันดาน</p><p>นั้น.                </p><p>           <strong>อีกประการหนึ่ง   ศัพท์ว่า   เอว  เป็นคำชี้กิจของบุคคล.</strong></p><p><strong>           ศัพท์ว่า  สุต  เป็นคำชี้ถึงกิจของวิญญาณ </strong></p><p><strong>           ศัพท์ว่า  เม  เป็นคำถึงบุคคลผู้ประกอบกิจทั้งสอง.</strong></p><p>           ก็ในพระบาลีนี้  มีความย่อดังนี้ว่า    ข้าพเจ้า    คือบุคคลผู้ประกอบ</p><p>ด้วยโสตวิญญาณ     ได้สดับมาด้วยโวหารว่า     สวนกิจที่ได้มาด้วยอำนาจ</p><p>วิญญาณ.</p><p>           บรรดาศัพท์ทั้ง  ๓ นั้น ศัพท์ว่า  <strong>เอว</strong>   และศัพท์ว่า  <strong>เม</strong>  เป็นอวิชชมาน-</p><p>บัญญัติ  ด้วยอำนาจสัจฉิกัตถปรมัตถ์  เพราะในพระบาลีนี้   ข้อที่ควรจะได้</p><p>ชี้แจงว่า   <strong>เอว</strong>  ก็ดี  ว่า <strong>เม</strong>   ก็ดี นั้น  ว่าโดยปรมัตถ์  จะมีอยู่อย่างไร.</p><p>           บทว่า <strong>สุต</strong>  เป็นวิชชมานบัญญัติ   เพราะอารมณ์ที่ได้ทางโสต   ใน</p><p>บทนี้นั้น  ว่าโดยปรมัตถ์มีอยู่.</p><p>           อนึ่ง   บทว่า  <strong>เอว</strong>  และ  <strong>เม</strong>  เป็นอุปาทาบัญญัติ    เพราะมุ่งกล่าว</p><p>อารมณ์นั้น ๆ.</p><p>           บทว่า  <strong>สุต</strong>   เป็นอุปนิธาบัญญัติ   เพราะกล่าวอ้างถึงอารมณ์มีอารมณ์</p><p>ที่เห็นแล้วเป็นต้น.   </p><p>           ก็ในพระบาลีนี้  ด้วยคำว่า  <strong>เอว</strong>  ท่านพระอานนท์แสดงความไม่</p><p>หลง.  เพราะคนหลงย่อมไม่สามารถแทงตลอดโดยประการต่าง ๆ ได้.</p><p>           ด้วยคำว่า  <strong>สุต</strong>  ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>แสดงความไม่ลืมถ้อยคำที่ได้สดับ</p><p>มา  เพราะผู้ที่ลืมถ้อยคำที่ไค้สดับมานั้น   ย่อมไม่รู้ชัดว่า    ข้าพเจ้าได้สดับ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 118</p><p>มาโดยกาลพิเศษ.  </p><p>          ด้วยอาการอย่างนี้   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>นี้   ย่อมมีความสำเร็จทางปัญญา</p><p>ด้วยความไม่หลง   และย่อมมีความสำเร็จทางสติ   ด้วยความไม่ลืม.  </p><p>          ในความสำเร็จ  ๒  ประการนั้น    สติอันมีปัญญานำ    สามารถห้าม</p><p>(ความอื่น)   โดยพยัญชนะ   ปัญญาอันมีสตินำ    สามารถแทงตลอดโดย</p><p>อรรถ.    โดยที่มีความสามารถทั้ง  ๒  ประการนั้น   ย่อมสำเร็จภาวะที่ท่าน</p><p><strong>พระอานนท์</strong>จะได้นามว่า      ขุนคลังแห่งพระธรรม      เพราะสามารถจะ</p><p>อนุรักษ์คลังพระธรรม  ซึ่งสมบูรณ์ด้วยอรรถะและพยัญชนะ.</p><p>                                        <strong>อีกนัยหนึ่ง</strong></p><p>           ด้วยคำว่า  <strong>เอว</strong>  ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>แสดงโยนิโสมนสิการ    เพราะผู้ที่</p><p>ไม่มีโยน โสมนสิการ  ไม่แทงตลอดโดยประการต่าง ๆ </p><p>           ด้วยคำว่า  <strong>สุต</strong>  ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>แสดงความไม่ฟุ้งซ่าน   เพราะผู้ที่</p><p>มีจิตฟุ้งซ่านฟังไม่ได้.</p><p>           จริงอย่างนั้น   บุคคลผู้มีจิตฟุ้งซ่าน   แม้เขาจะพูดด้วยความสมบูรณ์</p><p>ทุกอย่าง   ก็ยังพูดว่า   ข้าพเจ้าไม่ได้ยิน   ขอจงพูดซ้ำ. </p><p>           ก็ในคุณ  ๒ ข้อนี้   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>ทำอัตตสัมมาปณิธิและปุพเพ-</p><p>กตปุญญตาให้สำเร็จได้    ด้วยโยนิโสมนสิการ    เพราะผู้มิได้ตั้งตนไว้ชอบ</p><p>หรือมิได้กระทำความดีไว้ก่อน  จะไม่มีโยนิโสมนสิการ  ท่านพระอานนท์</p><p>ทำการฟังพระสัทธรรมและการพึ่งสัตบุรุษให้สำเร็จได้  ด้วยความไม่ฟุ้งซ่าน</p><p>เพราะผู้มีจิตฟุ้งซ่าน  ไม่สามารถจะฟังได้   และผู้ไม่พึ่งสัตบุรุษ  ก็ไม่มีการ</p><p>สดับฟัง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 119</p><p>           อีกนัยหนึ่ง   เพราะข้าพเจ้าได้กล่าวไว้แล้วว่า  บทว่า  <strong>เอว</strong>  แสดงไข  </p><p>อาการต่าง ๆ ของจิตสันดาน ซึ่งเป็นตัวรับอรรถะและพยัญชนะต่าง ๆ ด้วย</p><p>เป็นไปโดยอาการต่างกัน     และอาการอันเจริญอย่างนี้นั้น     ย่อมไม่มีแก่</p><p>บุคคลผู้มีได้ตั้งตนไว้ชอบ   หรือมิได้กระทำความดีไว้ก่อน ฉะนั้น ด้วยคำ</p><p>ว่า  <strong>เอว</strong> นี้  ท่านพระอานนท์แสดงสมบัติคือจักร ๒  ข้อ เบื้องปลายของตน</p><p>ด้วยอาการอันเจริญนี้.     ด้วยคำว่า  <strong>สุต</strong> ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>แสดงสมบัติคือ</p><p>จักรธรรม  ๒  ข้อเบื้องต้นของตน   ด้วยการประกอบการฟัง.    เพราะผู้ที่</p><p>อยู่ในถิ่นฐานอันมิใช่เป็นปฏิรูปเทศก็ดี     ผู้ที่เว้นการพึ่งสัตบุรุษก็ดี    ย่อม</p><p>ไม่มีการฟัง   ด้วยประการฉะนี้ .     ความบริสุทธิ์แห่งอัธยาศัย   ย่อมเป็นอัน</p><p>สำเร็จแก่ท่าน   เพราะความสำเร็จแห่งจักรธรรม  ๒  ข้อเบื้องปลาย   ความ</p><p>บริสุทธิ์แห่งความเพียร   ย่อมเป็นอันสำเร็จ   เพราะความสำเร็จแห่งจักร ๒</p><p>ข้อเบื้องต้น      และด้วยความบริสุทธิ์แห่งอัธยาศัยนั้น    ย่อมเป็นอันสำเร็จ</p><p>ความฉลาดในปฏิเวธ  ด้วยความบริสุทธิ์แห่งความเพียร  ย่อมเป็นอันสำเร็จ</p><p>ความฉลาดในปริยัติ.  ด้วยประการฉะนี้   ถ้อยคำของท่าน<strong>พระอานนท์</strong>ผู้มี</p><p>ความเพียรและอัธยาศัย  บริสุทธิ์  สมบูรณ์  ด้วยปริยัติและปฏิเวธ  ย่อมควร</p><p>ที่จะเป็นคำเริ่มแรกแห่งพระดำรัสของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เหมือน</p><p>ความขึ้นไปแห่งอรุณ        เป็นเบื้องต้นของดวงอาทิตย์ที่กำลังอุทัยอยู่</p><p>และเหมือนโยนิโสมนสิการ  เป็นเบื้องต้นแห่งกุศลกรรมฉะนั้น   เหตุดังนั้น</p><p>ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>    เมื่อจะดังคำเป็นนิทานในฐานะอันควร    จึงกล่าวคำ</p><p>เป็นต้นว่า   <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>  ดังนี้.</p><p>           อีกนัยหนึ่ง   ด้วยคำแสดงการแทงตลอดมีประการต่าง ๆ ว่า <strong>เอว</strong> นี้ </p><p>ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>แสดงถึงสภาพแห่งสมบัติ  คือ  อัตถปฏิสัมภิทา     และ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 120</p><p>ปฏิภาณปฏิสัมภิทาของตน.       ด้วยคำแสดงถึงการแทงตลอดประเภทแห่ง  </p><p>ธรรมที่ควรสดับว่า  <strong>สุต</strong>  นี้   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>แสดงถึงสภาพแห่งสมบัติ</p><p>คือ  ธัมมปฏิสัมภิทา  และนิรุตติปฏิสัมภิทา.</p><p>           อนึ่ง  ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>     เมื่อกล่าวคำอันแสดงโยนิโสมนสิการว่า</p><p><strong>เอว</strong>  นี้   ย่อมแสดงว่า   ธรรมเหล่านี้  ข้าพเจ้าเพ่งด้วยใจ   แทงตลอดดีแล้ว</p><p>ด้วยทิฏฐิ.    เมื่อกล่าวคำอันแสดงการประกอบด้วยการสดับว่า <strong>สุต</strong>  นี้   ย่อม</p><p>แสดงว่า   ธรรมเป็นอันมาก    ข้าพเจ้าได้สดับแล้ว    ทรงจำไว้แล้ว   คล่อง</p><p>ปาก.   เมื่อแสดงความบริบูรณ์แห่งอรรถและพยัญชนะ   แม้ด้วยคำทั้งสอง</p><p>นั้น    ย่อมให้เกิดความเอื้อเฟื้อในการฟัง    เพราะว่าผู้ไม่สดับธรรม    ที่</p><p>บริบูรณ์ด้วยอรรถะและพยัญชนะ  โดยเอื้อเฟื้อ  ย่อมเหินห่างจากประโยชน์</p><p>เกื้อกูลอันใหญ่  เพราะเหตุดังนี้นั้น  กุลบุตรควรจะให้เกิดความเอื้อเฟื้อฟัง</p><p>ธรรมนี้โดยเคารพแล.                       </p><p>           อนึ่ง  ด้วยคำทั้งหมดว่า   <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>  นี้   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>มิได้</p><p>ตั้งธรรมที่พระตถาคตทรงประกาศแล้ว  เพื่อตน  ย่อมล่วงพ้นภูมิอสัตบุรุษ</p><p>เมื่อปฏิญาณความเป็นสาวก  ย่อมก้าวลงสู่ภูมิสัตบุรุษ</p><p>           อนึ่ง  ย่อมยังจิตให้ออกพ้นจากอสัทธรรม   ย่อมยังจิตให้ดำรงอยู่ใน</p><p>พระสัทธรรม  เมื่อแสดงว่า  ก็พระดำรัสของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์</p><p>นั้นเท่านั้น       ข้าพเจ้าได้สดับมาโดยสิ้นเชิงทีเดียว     ชื่อว่าย่อมเปลื้องตน</p><p>ย่อมแสดงอ้างพระบรมศาสดา     ทำพระดำรัสของพระชินเจ้าให้แนบแน่น</p><p>ประดิษฐานแบบแผนพระธรรมไว้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  <strong>ท่านพระอานนท์</strong>  เมื่อไม่ปฏิญาณว่าธรรมอันตนให้</p><p>เกิดขึ้นว่า   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้    เปิดเผยการสดับให้เบื้องต้น   ย่อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 121</p><p>ยังความไม่ศรัทธาให้พินาศ     ย่อมยังความถึงพร้อมแห่งศรัทธาในธรรมนี้</p><p>ให้เกิดขึ้นแก่เทวดาและมนุษย์ทั้งปวงว่า         พระดำรัสนี้ข้าพเจ้าได้รับมา  </p><p>เฉพาะพระพักตร์<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้แกล้วกล้าด้วยเวสารัชญาณทั้งสี่  ผู้</p><p>ทรงกำลังสิบ   ผู้ดำรงอยู่ในฐานะอันองอาจ  ผู้บันลือสีหนาท  ผู้สูงสุดกว่า</p><p>สัตว์ทั้งปวง   ผู้เป็นใหญ่ในธรรม    ผู้เป็นธรรมราชา   ผู้เป็นธรรมาธิบดี</p><p>ผู้มีธรรมเป็นประทีป   ผู้มีธรรมเป็นสรณะ  ผู้ยังจักรอันประเสริฐ   คือพระ</p><p>สัทธรรมให้หมุนไป ผู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น  ในพระดำรัส</p><p>นี้     ใคร ๆ ไม่ควรทำความสงสัยหรือเคลือบแคลงในอรรถหรือธรรม</p><p>ในบทหรือพยัญชนะ    เพราะฉะนั้น    พระอานนท์ย่อมยังความเป็นผู้ไม่มี</p><p>ศรัทธาให้พินาศ     ยังสัทธาสัมปทาให้เกิดขึ้นในธรรมนี้      แก่เทวดาและ</p><p>มนุษย์ทั้งปวง    ด้วยประการฉะนี้     ด้วยเหตุดังนี้นั้น    ท่านจึงกล่าวคาถา</p><p>ประพันธ์ไว้ดังนี้ว่า</p><p>                   <strong>พระอานนทเถระผู้เป็นสาวกของพระโคดมกล่าว</strong></p><p><strong>                   อย่างนี้ว่า     ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้   ย่อมยังความ</strong></p><p><strong>                   ไม่ศรัทธาให้พินาศ  ย่อมยังศรัทธาในพระศาสนา</strong></p><p><strong>                   ให้เจริญ   ดังนี้.</strong></p><p>                                     <strong>แก้อรรถบท  เอก  สมย</strong></p><p>                             บทว่า   <strong>เอก </strong>  แสดงการกำหนดนับ.</p><p>                             บทว่า   <strong>สมย</strong>   แสดงสมัยที่กำหนด.</p><p>           สองบทว่า   <strong>เอก  สมย</strong>   แสดงสมัยที่ไม่แน่นอน.</p><p>           <strong>สมย</strong>  ศัพท์  ในบทว่า  <strong>สมย</strong>  นั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 122</p><p>              <strong>ปรากฏในความว่าพร้อมเพรียง  ขณะ   กาล  ประชุม  </strong></p><p><strong>              เหตุ   ลัทธิ  ได้เฉพาะ  ละ และ   แทงตลอด.</strong></p><p>           จริงอย่างนั้น   <strong>สมย</strong>  ศัพท์นั้น  มีเนื้อความว่า  พร้อมเพรียง   เช่น</p><p>ในประโยคมีอาทิอย่างนี้ว่า  <strong>อปฺเปวนาม   เสฺวปิ   อุปสงฺกเมยฺยาม  กาล</strong></p><p><strong>จ   สมย   จ   อุปาทาย</strong>   ชื่อแม้ไฉน   เราทั้งหลายกำหนดกาลและความ</p><p>พร้อมเพรียงแล้ว   พึงเข้าไปหาแม้ในวันพรุ่งนี้.</p><p>          มีเนื้อความว่า ขณะ เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>เอโก  จ  โข ภิกฺขเว</strong></p><p><strong>ขโณ   จ   สมโย   จ   พฺรหฺมจริยวาสาย</strong>   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   โอกาส</p><p>และขณะเพื่อการอยู่พรหมจรรย์อย่างเดียวเท่านั้นแล.</p><p>          มีเนื้อความว่า <strong>กาล</strong> เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>อุณฺหสมโย  ปริฬาห-</strong></p><p><strong>สมโย</strong>  กาลร้อน  กาลกระวนกระวาย </p><p>          มีเนื้อความว่า  <strong>ประชุม</strong>     เช่นในประโยคมีอาทิว่า    <strong>มหาสมโย</strong></p><p><strong>ปวนสฺมึ</strong>  การประชุมใหญ่  ในป่าใหญ่.</p><p>          มีเนื้อความว่า  เหตุ   เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>สมโยปิ  โข  เต</strong></p><p><strong>ภทฺทาลิ  อปฺปฏิวิทฺโธ  อโหสิ  ภควา  โข  สาวตฺถิย  วิหรติ  ภควาปิ</strong></p><p><strong>ม  ชานิสฺสติ  ภทฺทาลิ  นาม  ภิกฺขุ  สตฺถุ  สาสเน  สิกฺขาย  น</strong></p><p><strong>ปริปูริการีติ  อยปิ  โข  เต  ภทฺทาลิ  สมโย  อปฺปฏิวิทฺโธ  อโหสิ.</strong></p><p>ดูก่อน<strong>ภัททาลิ</strong>   แม้เหตุนี้แล    เป็นเหตุอันเธอไม่แทงตลอดแล้วว่า   <strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทับอยู่ใกล้นครสาวัตถี       แม้พระองค์จักทราบเราว่า</p><p>ภิกษุชื่อ<strong>ภัททาลิ</strong>     เป็นผู้ไม่กระทำให้บริบูรณ์ในสิกขาในศาสนาของพระ</p><p>ศาสดา   ดังนี้    ดูก่อน<strong>ภัททาลิ</strong>    เหตุแม้นี้แล    ไค้เป็นเหตุอันเธอไม่แทง</p><p>ตลอดแล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 123</p><p>           มีเนื้อความว่า   <strong>ลัทธิ</strong>    เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>เตน   โข   ปน  </strong></p><p><strong>สมเยน  อุคฺคหมาโน  ปริพฺพาชโก  สมณมุณฺฑิกาปุตฺโต  สมยปฺ-</strong></p><p><strong>ปวาทเก  ติณฺฑุกาจิเร  เอกสาลเก  มลฺลิกาย  อาราเม  ปฏิวสติ.</strong></p><p>ก็โดยสมัยนั้นแล  ปริพาชกชื่อว่า<strong>อุคคหมาน</strong>  บุตรของนาง<strong>สมณมุณฑิกา</strong></p><p>อยู่อาศัยในอารามของ<strong>พระนางมัลลิกา</strong>  ซึ่งมีศาลาหลังเดียว  มีต้นมะพลับ</p><p>เรียงรายอยู่รอบ   เป็นสถานที่สอนลัทธิ.</p><p>           มีเนื้อความว่า   ได้เฉพาะ   เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p>              <strong>ทิฏฺเ  ธมฺเม  จ  โย  อตฺโถ   โย  จตฺโถ  สมฺปรายิโก</strong></p><p><strong>              อตฺถาภิสมยา  ธีโร   ปณฺฑิโตติ  ปวุจฺจติ.</strong></p><p><strong>              ผู้มีปัญญาเป็นเครื่องทรงจำ     เราเรียกว่าบัณฑิต</strong></p><p><strong>              เพราะการได้เฉพาะ     ซึ่งประโยชน์ทั้งภพนี้    และ</strong></p><p><strong>              ภพหน้า.</strong></p><p>           มีเนื้อความว่า <strong>ละ</strong>   เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>สมฺมา  มานาภิสมยา</strong></p><p><strong>อนฺตมกาสิ  ทุกฺขสฺส </strong>    ได้ทำที่สุดแห่งทุกข์   เพราะละมานะโดยชอบ.</p><p>           มีเนื้อความว่า   <strong>แทงตลอด</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>ทุกฺขสฺส</strong></p><p><strong>ปีฬพฏฺโ  สขตฏฺโ  สนฺตาปฏฺโ  วิปริณามฏฺโ  อภิสมยฏโ</strong></p><p>บีบคั้น   ปรุงแต่ง   เร่าร้อน   แปรปรวน  แทงตลอด.</p><p>           สำหรับในพระสุตตันตปิฎกนี้   <strong>สมย</strong>   ศัพท์  มีเนื้อความว่า   <strong>กาล</strong></p><p>เพราะเหตุนั้น   ท่านพระอานนท์จึงแสดงว่า    สมัยหนึ่ง   ในบรรดาสมัย</p><p>ทั้งหลาย  อันเป็นประเภทแห่งกาล   เป็นต้นว่า   ปี   ฤดู   เดือน   กึ่งเดือน</p><p>กลางคืน   กลางวัน   เช้า   เที่ยง   เย็น   ปฐมยาม   มัชฌิมยาม   ปัจฉิมยาม</p><p>และครู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 124</p><p>           ในคำว่า สมัยหนึ่ง นั้น  ในบรรดาสมัยทั้งหลาย  มีปีเป็นต้นเหล่านี้  </p><p>พระสูตรใด ๆ ที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสในปี  ในฤดู  ในเดือน  ในปักษ์</p><p>ในกาลอันเป็นส่วนกลางคืน      หรือในกาลอันเป็นส่วนกลางวันใด ๆ ทั้ง</p><p>หมดนั้น     <strong>พระอานนทเถระ</strong>ก็ทราบดี     คือกำหนดไว้อย่างดีด้วยปัญญา</p><p>แม้โดยแท้  ถึงอย่างนั้น  เมื่อท่านกล่าวอย่างนี้ว่า   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้ </p><p>ในปีโน้น    ฤดูโน้น   เดือนโน้น    ปักษ์โน้น    กาลอันเป็นส่วนแห่งกลาง</p><p>คืนโน้น  หรือกาลอันเป็นส่วนกลางวันโน้น  ดังนี้   ใคร ๆ ก็ไม่อาจทรงจำ</p><p>ได้หรือแสดงได้   หรือให้ผู้อื่นแสดงได้  โดยง่าย  และเป็นเรื่องที่ต้องกล่าว</p><p>มาก  ฉะนั้น   <strong>พระอานนทเถระ</strong>จึงประมวลเนื้อความนั้นไว้ด้วยบทเดียว</p><p>ท่านั้น  กล่าวว่าสมัยหนึ่ง  ดังนี้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง    <strong>ท่านพระอานนท์</strong>ย่อมแสดงว่า    สมัยของ<strong>พระผู้มี-</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>    เป็นประองกาลมิใช่น้อยทีเดียว   ที่ปรากฏมากมายใน</p><p>หมู่เทวดาและมนุษย์ทั้ง         มีอาทิอย่างนี้    คือ  สมัยเสด็จก้าวลงสู่พระ</p><p>ครรภ์  สมัยประสูติ   สมัยทรงสลดพระทัย  สมัยเสด็จออกผนวช  สมัยทรง</p><p>บำเพ็ญทุกกรกิริยา  สมัยทรงชนะมาร   สมัยตรัสรู้  สมัยประทับเป็นสุขใน</p><p>ทิฏฐธรรม  สมัยตรัสเทศนา  สมัยเสด็จปรินิพพาน  เหล่านี้ใด  ในบรรดา</p><p>สมัยเหล่านั้น  สมัยหนึ่ง  คือสมัยตรัสเทศนา.</p><p>           อนึ่ง  ในบรรดาสมัยแห่งญาณกิจ  และกรุณากิจ  สมัยแห่งกรุณากิจ</p><p>นี้ใด   ในบรรดาสมัยทรงบำเพ็ญประโยชน์พระองค์และทรงบำเพ็ญประ</p><p>โยชน์ผู้อื่น  สมัยทรงบำเพ็ญประโยชน์ผู้อื่นนี้ใด  ในบรรดาสมัยแห่งกรณียะ</p><p>ทั้งสองแก่ผู้ประชุมกัน  สมัยตรัสธรรมีกถานี้ใด  ในบรรดาสมัยแห่งเทศนา</p><p>และปฏิบัติ     สมัยแห่งเทศนานี้ใด    ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>กล่าวว่า    สมัยหนึ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 125</p><p>ดังนี้   หมายถึงสมัยใดสมัยหนึ่ง   ในบรรดาสมัยทั้งหลายแม้เหล่านั้น.  </p><p>           ถามว่า  ก็เหตุไร  ในพระสูตรนี้ท่านจึงท่านิเทศ  ด้วยทุติยาวิภัตติว่า</p><p><strong>เอก   สมย</strong>   ไม่กระทำเหมือนอย่างในพระอภิธรรม   ซึ่งท่านได้ทำนิเทศ</p><p>ด้วยสัตตมีวิภัตติ  ว่า  <strong>ยสฺม  สมเย  กามาวจร</strong>  และในสุตตบทอื่น ๆ  จาก</p><p>พระอภิธรรมนี้   ก็ทำนิเทศด้วยสัตตมีวิภัตติว่า  <strong>ยสฺมึ สมเย  ภิกฺขเว ภิกฺขุ</strong></p><p><strong>วิวิจฺเจว   กาเมหิ </strong>  ส่วนในพระวินัยท่านท่านิเทศด้วยตติยาวิภัตติว่า   <strong>เตน</strong></p><p><strong>สมเยน  พุทฺโธ  ภควา</strong> ?</p><p>           ตอบว่า   เพราะในพระอภิธรรมและพระวินัยนั้น   มีอรรถเป็นอย่าง</p><p>นั้น ส่วนในพระสูตรนี้มีอรรถเป็นอย่างอื่น. จริงอยู่ บรรดาปิฎกทั้ง ๓ นั้น</p><p>ในพระอภิธรรมและในสุตตบทอื่นจากพระอภิธรรมนี้       ย่อมสำเร็จอรรถ</p><p>แห่งอธิกรณะและอรรถแห่งการกำหนดภาวะด้วยภาวะ.    ก็อธิกรณะ    คือ</p><p>สมัยที่มีกาลเป็นอรรถและมีประชุมเป็นอรรถ    และภาวะแห่งธรรมมีผัสสะ</p><p>เป็นต้น ท่านกำหนดด้วยภาวะแห่งสมัย  กล่าวคือ ขณะ  ความพร้อมเพรียง</p><p>และเหตุ   แห่งธรรมมีผัสสะเป็นต้น   ที่ตรัสไว้ในพระอภิธรรมและสุตตบท</p><p>อื่นนั้น ๆ   เพราะฉะนั้น   เพื่อส่องอรรถนั้น    ท่านจึงทำนิเทศด้วยสัตตมี</p><p>วิภัตติในพระอภิธรรมและในสุตตบทอื่นนั้น.  ส่วนในพระวินัย  ย่อมสำเร็จ</p><p>อรรถแห่งเหตุและอรรถแห่งกรณะ.  จริงอยู่  สมัยแห่งการทรงบัญญัติสิกขา</p><p>บทนั้นใด  แม้พระสาวกมี<strong>พระสารีบุตร</strong>เป็นต้น  ก็ยังรู้ยาก  โดยสมัยนั้นอัน</p><p>เป็นเหตุและเป็นกรณะ        <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อทรงบัญญัติสิกขาบท</p><p>ทั้งหลาย  และทรงพิจารณาถึงเหตุแห่งการทรงบัญญัติสิกขาบท  ได้ประทับ</p><p>อยู่ในที่นั้น   ๆ เพราะฉะนั้น เพื่อส่องความข้อนั้น  ท่านจึงทำนิเทศด้วยตติยา</p><p>วิภัตติในพระวินัยนั้น.     ส่วนในพระสูตรนี้      และพระสูตรอื่นที่มีกำเนิด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 126</p><p>อย่างนี้   ย่อมสำเร็จอรรถแห่งอัจจันตสังโยคะ. จริงอยู่ พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงแสดงพระสูตรนี้   หรือพระสูตรอื่น  ตลอดสมัยใด  เสด็จประทับอยู่ด้วย  </p><p>ธรรมเป็นเครื่องอยู่คือกรุณา   ตลอดสมัยนั้นทีเดียว.   เพราะฉะนั้น  เพื่อ</p><p>ส่องความข้อนั้น   ท่านจึงทำนิเทศด้วยทุติยาวิภัตติในพระสูตรนี้ .    เพราะ</p><p>เหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวคาถาประพันธ์ไว้ดังนี้ว่า</p><p>              <strong>ท่านพิจารณาอรรถนั้น ๆ   กล่าวสมยศัพท์ในปิฎก</strong></p><p><strong>              อื่นด้วยสัตตมีวิภัตติและด้วยตติยาวิภัตติ    แต่ใน</strong></p><p><strong>              พระสุตตันตปิฎกนี้  กล่าวสมยศัพท์นั้น  ด้วยทุติยา-</strong></p><p><strong>              วิภัตติ.</strong></p><p>           แต่พระโบราณาจารย์ทั้งหลาย อธิบายว่า สมยศัพท์นี้ต่างกันแต่เพียง</p><p>โวหาร ว่า  <strong>ตสฺมึ  สมเย</strong> หรือว่า <strong>เตน สมเยน</strong> หรือว่า <strong>ต สมย</strong>  เท่านั้น</p><p>ทุกปิฎกมีเนื้อความเป็นสัตตมีวิภัตติอย่างเดียว  เพราะฉะนั้น  ถึงท่านกล่าว</p><p>ว่า  <strong>เอก   สมย</strong>   ก็พึงทราบเนื้อความว่า <strong>เอกสฺมึ  สมเย</strong>  ในสมัยหนึ่ง </p><p>                                     <strong>แก้อรรถบท  ภควา</strong> </p><p>           บทว่า   <strong>ภควา</strong>   แปลว่า  ครู.  จริงอยู่   บัณฑิตทั้งหลาย   เรียกครูว่า</p><p><strong>ภควา</strong>ในโลก.   และ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นี้ก็ทรงเป็นครูของสรรพสัตว์ทั้ง</p><p>หลาย  เพราะทรงเป็นผู้ประเสริฐที่สุดโดยคุณทั้งปวง  ฉะนั้น  พึงทราบว่า</p><p>ทรงเป็น<strong>ภควา</strong>   แม้พระโบราณาจารย์ทั้งหลายก็ได้กล่าวไว้ว่า</p><p>           <strong>คำว่า    ภควา    เป็นคำประเสริฐสุด    คำว่า   ภควา</strong></p><p><strong>           เป็นคำสูงสุด     เพราะพระผู้มีพระภาคเจ้านั้นทรง</strong></p><p><strong>           ควรแก่ความเคารพโดยฐานเป็นครู   ฉะนั้น  จึงทรง</strong></p><p><strong>           พระนามว่า   ภควา. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 127</p><p>อีกอย่างหนึ่ง  </p><p>              <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงมีโชค       ทรงหักกิเลส</strong></p><p><strong>              ทรงประกอบด้วยภคธรรม      ทรงจำแนกแจกธรรม</strong></p><p><strong>              ทรงคบธรรม    และทรงคายกิเลสเป็นเครื่องไปใน</strong></p><p><strong>              ภพทั้งหลายได้แล้ว    เหตุนั้น   จึงทรงพระนามว่า</strong></p><p><strong>              ภควา.</strong></p><p>           บทว่า   <strong>ภควา</strong>  นี้   มีเนื้อความที่ควรทราบโดยพิสดาร  ด้วยสามารถ</p><p>แห่งคาถานี้   และเนื้อความนั้น  ข้าพเจ้าได้กล่าวไว้แล้วในนิเทศแห่งพุทธา-</p><p>นุสสติ  ในคัมภีร์วิสุทธิมรรค.  </p><p>                   <strong>แก้อรรถบท  เอวมฺเม  สุต  เอก  สมย  ภควา</strong></p><p>           ก็ด้วยลำดับแห่งคำเพียงเท่านี้     ในบรรดาคำเหล่านี้    ด้วยคำว่า</p><p>ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้      ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>     เมื่อแสดงธรรมตามที่ได้</p><p>สดับมา    ชื่อว่าย่อมกระทำพระธรรมกายของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ให้ประ-</p><p>จักษ์.   ด้วยคำนั้น   ท่านย่อมยังประชาชนผู้กระวนกระวายเพราะไม่ได้เห็น</p><p>พระศาสดาให้เบาใจว่า   ปาพจน์คือ   พระธรรมวินัยนี้   มีพระศาสดาล่วง</p><p>ไปแล้ว  หามิได้  พระธรรมกายนี้เป็นพระศาสดาของท่านทั้งหลาย  ดังนี้.</p><p>ด้วยคำว่า  สมัยหนึ่ง   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ดังนี้   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>เมื่อ</p><p>แสดงว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้มีอยู่ในสมัยนั้น  ชื่อว่า  ย่อมประกาศการ</p><p>เสด็จปรินิพพานแห่งพระรูปกาย.   ด้วยคำนั้น   ท่าน<strong>พระอานนท์</strong>   ย่อมยัง</p><p>ประชาชนผู้มัวเมาในชีวิตให้สลด    และยังอุตสาหะในพระสัทธรรมให้เกิด</p><p>แก่ประชาชนนั้นว่า  <strong>แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์</strong>นั้น  ผู้มีพระวรกาย</p><p>เสมอด้วยกายเพชร     ทรงไว้ซึ่งกำลังสิบ    ทรงแสดงอริยธรรมชื่ออย่างนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 128</p><p>ยังเสด็จปรินิพพาน       คนอื่นใครเล่าจะพึงยังความหวังในชีวิต. ให้เกิดได้.  </p><p>อนึ่ง  ท่านพระอานนท์  เมื่อกล่าวว่า อย่างนี้   ชื่อว่าย่อมแสดงซึ่งเทศนา</p><p>สมบัติ   เมื่อกล่าวว่า  ข้าพเจ้าได้สดับมา  ชื่อว่าย่อมแสดงสาวกสมมติ  เมื่อ</p><p>กล่าวว่า   สมัยหนึ่ง   ชื่อว่าย่อมแสดงกาลสมบัติ    เมื่อกล่าวว่า   พระผู้มี </p><p>พระภาคเจ้า   ชื่อว่าย่อมแสดงเทสกสมบัติ.</p><p>              <strong>แก้อรรถคำ  อนฺตรา  จ  ราชคห  อนฺตรา  จ  นาลนฺท</strong></p><p>              <strong>อนฺตรา  ศัพท์ในคำว่า  อนฺตรา  จ  ราชคห  อนฺตรา</strong></p><p><strong>              จ  นาลนฺท</strong></p><p>เป็นไปในเนื้อความว่า  เหตุ  ขณะ  จิต   ท่ามกลาง  และระหว่าง  เป็นต้น</p><p>           <strong>อนฺตรา</strong>ศัพท์เป็นไปในเนื้อความว่า  <strong>เหตุ</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p><strong>ตทนนฺตร  โก  ชาเนยฺย  อญฺตฺร  ตถาคตา</strong>  ใครจะพึงรู้เหตุนั้น  นอก</p><p>จากพระตถาคต  และว่า  <strong>ชนา  สงฺคมฺม มนฺเตนฺติ  มญฺจ  ตญฺจ  กิมนฺตร</strong></p><p>ชนทั้งหลายมาประชุมปรึกษาเหตุอะไรกะข้าพเจ้าและกะท่าน.</p><p>           ในเนื้อความว่า  <strong>ขณะ</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>อทฺทส  ม  ภนฺเต</strong></p><p><strong>อนุตรา  อิตฺถี  วิชฺชนฺตริกาย  ภาชน  โธวนฺตี</strong>    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>หญิงคนหนึ่งล้างภาชนะ  ฟ้าแลบ  ได้เห็นข้าพระองค์.</p><p>           ในเนื้อความว่า  <strong>จิต</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>ยสฺสนฺตรโต  น</strong></p><p><strong>สนฺติ  โกปา</strong>   ความกำเริบไม่มีในจิตของบุคคลใด.</p><p>           ในเนื้อความว่า    <strong>ท่ามกลาง</strong>    เช่นในประโยคมีอาทิว่า    <strong>อนฺตรา</strong></p><p><strong>โวสานมาปาทิ </strong>  ถึงที่สุดในท่ามกลาง.</p><p>           ในเนื้อความว่า  <strong>ระหว่าง</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>อปิจาย  ตโปทา</strong></p><p><strong>ทฺวินฺน  มหานิรยาน  อนฺตริกายาคจฺฉนฺติ </strong>  อีกอย่างหนึ่ง   บ่อน้ำร้อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 129</p><p>ชื่อตโปทานี้   มาในระหว่างมหานรกทั้งสอง.  </p><p>           <strong>อนฺตร</strong>  ศัพท์นี้นั้น  ในที่นี้เป็นไปในเนื้อความว่า  ระหว่าง.  เพราะ</p><p>ฉะนั้น    ในที่นี้พึงเห็นเนื้อความอย่างนี้ว่า    ในระหว่างแห่งกรุงราชคฤห์</p><p>และนาลันทา.   แต่เพราะท่านประกอบด้วย   <strong>อนฺตรศัพท์</strong>  ท่านจึงทำเป็น</p><p>ทุติยาวิภัตติ.    ก็ในฐานะเช่นนี้     นักอักษรศาสตร์ทั้งหลาย  ใช้  <strong>อนฺตรา</strong></p><p>ศัพท์เดียวเท่านั้น  อย่างนี้ว่า  <strong>อนฺตรา  คามญฺจ  นทิญฺจ  ยาติ</strong> ไประหว่าง</p><p>บ้านและแม่น้ำ.    อนฺตราศัพท์นั้น    ควรใช้ในบทที่สองด้วย   เมื่อไม่ใช้</p><p>ย่อมไม่เป็นทุติยาวิภัตติ.    แต่ในที่นี้ท่านใช้ไว้แล้ว   จึงกล่าวไว้อย่างนี้แล.</p><p>              <strong>แก้อรรถบท  อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน  โหติ  เป็นต้น</strong></p><p>           บทว่า  <strong>อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ</strong>  ความว่า  ทรงดำเนินสู่ทาง</p><p>ไกล   อธิบายว่า  ทางยาว.   จริงอยู่  แม้กึ่งโยชน์ก็ชื่อว่า  ทางไกล  โดยพระ</p><p>บาลีในวิภังค์แห่งสมัยเดินทางไกลมีอาทิว่า    พึงบริโภคด้วยคิดว่า    เราจัก</p><p>เดินทางกึ่งโยชน์.   ก็จาก<strong>กรุงราชคฤห์ถึงเมืองนาลันทา</strong>   ประมาณโยชน์</p><p>หนึ่ง.</p><p>           บทว่า <strong>ใหญ่</strong>  ในคำว่า กับด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่  ความว่า  ใหญ่ทั้ง</p><p>โดยคุณทั้งโดยจำนวน.   จริงอยู่  ภิกษุสงฆ์นั้น  ชื่อว่าใหญ่โดยคุณ  เพราะ</p><p>ประกอบด้วยคุณธรรม  มีความเป็นผู้มีความปรารถนาน้อยเป็นต้น   ชื่อว่า</p><p>ใหญ่โดยจำนวน  เพราะมีจำนวนถึงห้าร้อย.  หมู่แห่งภิกษุทั้งหลาย  ชื่อว่า</p><p>ภิกษุสงฆ์ ด้วยภิกษุสงฆ์นั้น อธิบายว่า  ด้วยหมู่สมณะ  กล่าวคือเป็นพวก</p><p>ที่มีความเสมอกันด้วยทิฏฐิและศีล.  บทว่า  กับ   คือโดยความเป็นอันเดียว</p><p>กัน.</p><p>           บทว่า   <strong>ภิกษุประมาณห้าร้อย</strong>   มีวิเคราะห์ว่า   ประมาณของภิกษุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 130</p><p>เหล่านั้น ห้า เพราะเหตุนั้น ภิกษุเหล่านั้นจึงชื่อว่า  มีประมาณห้า. ประมาณ   </p><p>ท่านเรียกว่า  มัตตะ.   เพราะฉะนั้น   เมื่อกล่าวว่าผู้รู้จักประมาณในโภชนะ</p><p>ก็มีความว่า  รู้จักประมาณ  คือ  รู้จักขนาดในการบริโภค  ฉันใด  แม้ใน</p><p>บทว่า  มีประมาณห้า นี้  ก็พึงเห็นความอย่างนี้ว่า ประมาณห้า คือ ขนาดห้า</p><p>ของภิกษุจำนวนร้อยเหล่านั้น.     ร้อยของภิกษุทั้งหลาย    ชื่อว่าร้อยหนึ่ง.</p><p>ด้วยภิกษุประมาณห้าร้อยเหล่านั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>สุปปิยะ</strong>  ในคำว่า   แม<strong>้สุปปิยปริพาชก</strong>แล    เป็นชื่อของ</p><p>ปริพาชกนั้น.  <strong>ปิ</strong>อักษร  มีเนื้อความประมวลบุคคล  เพราะเป็นเพื่อนเดิน</p><p>ทาง.    โขอักษรเป็นคำต่อบท    ท่านกล่าวด้วยอำนาจเป็นความสละสลวย</p><p>แห่งพยัญชนะ.   คำว่า   ปริพาชก    ได้แก่ปริพาชกนุ่งผ้า    เป็นศิษย์ของ</p><p>สญชัย.   อธิบายว่า   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสด็จดำเนินทางไกลนั้นในกาล</p><p>ใด   แม้<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>ก็ได้เดินทางในกาลนั้น. ก็  <strong>โหติ</strong>  ศัพท์ในพระบาลี</p><p>นี้มีเนื้อความเป็นอดีตกาล. </p><p>          ในคำว่า  กับด้วย<strong>พรหมทัตมาณพ</strong>ผู้เป็นศิษย์  นี้  มีวินิจฉัยดังนี้</p><p>          ชื่อว่า   <strong>อันเตวาสี</strong>   เพราะอรรถว่า   อยู่ภายใน.   อธิบายว่า</p><p>เที่ยวไปในที่ใกล้  ท่องเที่ยวไปในสำนัก  ได้แก่เป็นศิษย์.</p><p>              <strong>คำว่า       พรหมทัต       เป็นชื่อของศิษย์นั้น.</strong></p><p><strong>              คำว่า   มาณพ   ท่านเรียกสัตว์บ้าง  โจรบ้าง    ชาย-</strong></p><p><strong>              หนุ่มบ้าง.</strong></p><p><strong>              จริงอยู่   สัตว์   เรียกว่า   มาณพ   เช่นในประโยค</strong></p><p><strong>              มีอาทิว่า    มาณพเหล่าใดถูกเทวทูตเตือนแล้ว    ยัง</strong></p><p><strong>              ประมาทอยู่   มาณพเหล่านั้น   เป็นพระผู้เข้าถึงหมู่</strong></p><p><strong>              ที่เลว    ย่อมเศร้าโศกตลอดกาลนาน. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 131</p><p>           โจร   เรียกว่า   มาณพ   เช่นในประโยคมีอาทิว่า   สมาคมกับพวก  </p><p>มาณพผู้กระทำกรรมบ้าง  ไม่ได้กระทำกรรมบ้าง.</p><p>           ชายหนุ่ม   เรียกว่า   มาณพ   เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>อัมพัฏฐ-</strong></p><p><strong>มาณพ  มัณฑัพยมาณพ.</strong>   แม้ในพระบาลีนี้   ก็มีเนื้อความอย่างนี้เหมือน</p><p>กัน.</p><p>           อธิบายว่า  กับด้วยพรหมทัตศิษย์หนุ่ม.</p><p>           บทว่า  <strong>ตตฺร</strong>  แปลว่า  ในทางไกลนั้น  หรือในคน  ๒  คนนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>สุท</strong> เป็นเพียงนิบาต.</p><p>           <strong>ปริยาย</strong>  ศัพท์ ในบทว่า โดยอเนกปริยาย  เป็นไปในอรรถว่า วาระ</p><p>เทศนา   และเหตุ   เท่านั้น.</p><p>           <strong>ปริยาย</strong>   ศัพท์  เป็นไปในอรรถว่า  วาระ  เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p><strong>กสฺส  นุ  โข  อานนฺท  อชฺช  ปริยาโย  ภิกฺขุนิโย  โอวทิตุ </strong> ดูก่อน</p><p><strong>อานนท์</strong>  วันนี้เป็นวาระของใครที่จะให้โอวาทภิกษุณีทั้งหลาย.</p><p>           เป็นไปในอรรถว่าเทศนา   เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>มธุปิณฺฑิกา-</strong></p><p><strong>ปริยาโยติ  น  ธาเรหิ </strong>  ท่านจงทรงจำธรรมนั้นว่าเป็นมธุปิณฑิกเทศนา.  </p><p>           เป็นไปในอรรถว่าเหตุ   เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>อิมินาปิ  โข  เต</strong></p><p><strong>ราชญฺ  ปริยาเยน  เอว  โหตุ</strong>   ดูก่อนท่านเจ้าเมือง   โดยเหตุแม้นี้ของ</p><p>ท่าน  จึงต้องเป็นอย่างนั้น.</p><p>           แม้ในพระบาลีนี้  <strong>ปริยาย</strong>  ศัพท์ นี้นั้น  ย่อมเป็นไปในอรรถว่าเหตุ</p><p>ฉะนั้น  เนื้อความในพระบาลีนี้ดังนี้ว่า  โดยเหตุมากอย่าง  อธิบายว่า  โดย</p><p>เหตุเป็นอันมาก.</p><p>           บทว่า  <strong>สุปปิยปริพาชก</strong>กล่าวโทษพระพุทธเจ้า   ความว่า  กล่าวติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 132</p><p>คือกล่าวโทษ   กล่าวตำหนิ    <strong>พระผู้มีพระภาคพุทธเจ้า</strong>    ผู้เว้นจากโทษ  </p><p>อันไม่ควรสรรเสริญ  ผู้แม้ประกอบด้วยคุณที่ควรสรรเสริญหาประมาณมิได้</p><p>อย่างนั้น ๆ โดยกล่าวเหตุอันไม่สมควรนั้น ๆ นั่นแหละว่า  เป็นเหตุอย่างนี้</p><p>ว่า พระสมณโคดมเป็นคนไม่มีรส  เพราะเหตุที่พระสมณโคดมไม่มีการกระ</p><p>ทำสามีจิกรรมมีการกราบไหว้เป็นต้น   อันควรกระทำในผู้ใหญ่โดยชาติใน</p><p>โลก ที่เรียกว่าสามัคคีรส  พระสมณโคดมเป็นคนไม่มีโภคะ พระสมณโคดม</p><p>เป็นคนกล่าวการไม่กระทำ        พระสมณโคดมเป็นคนกล่าวความขาดสูญ</p><p>พระสมณโคดมเป็นคนเกลียดชัง  พระสมณโคดมเป็นคนเจ้าระเบียบ   พระ</p><p>สมณโคดมเป็นคนตบะจัด   พระสมณโคดมเป็นคนไม่ผุดเกิด   พระสมณ.</p><p>โคดมไม่มีธรรมอันยิ่งของมนุษย์   ซึ่งเป็นญาณและทัศนะอันวิเศษที่ควรแก่</p><p>พระอริยเจ้า   พระสมณโคดมแสดงธรรมที่ตรึกเอง    ที่ตรองเอง    ที่รู้เอง</p><p>พระสมณโคดมไม่ใช่สัพพัญญู   ไม่ใช่โลกวิทู   ไม่ใช่คนยอดเยี่ยม   ไม่ใช่</p><p>อัครบุคคล  ดังนี้   และกล่าวเหตุอันไม่ควรนั้น ๆ นั่นแหละ    ว่าเป็นเหตุ</p><p>กล่าวโทษแม้พระธรรม   เหมือนอย่างกล่าวโทษพระพุทธเจ้า  โดยประการ</p><p>นั้น ๆ ว่า  ธรรมของพระสมณโคดมกล่าวไว้ชั่ว   รู้ได้ยาก   ไม่เป็นธรรม</p><p>ที่นำออกจากทุกข์   ไม่เป็นไปเพื่อความสงบ    และกล่าวเหตุอันไม่สมควร</p><p>ไม่ว่าอย่างใดอย่างหนึ่ง  นั่นเอง ว่าเป็นเหตุ กล่าวโทษแม้พระสงฆ์ เหมือน</p><p>อย่างพระธรรม  โดยประการนั้น ๆ ว่า พระสงฆ์สาวกของพระสมณโคดม</p><p>ปฏิบัติผิด  ปฏิบัติคดโกง  ปฏิบัติปฏิปทาทีขัด  ปฏิปทาที่แย้ง  ปฏิปทาอัน</p><p>ไม่เป็นธรรมสมควรแก่ธรรม   ดังนี้ โดยอเนกปริยาย.</p><p>           ฝ่าย<strong>พรหมทัตมาณพ</strong>ศิษย์ของ<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>นั้น   ผุดคิดขึ้นโดย</p><p>อุบายอันแยบคายอย่างนี้ว่า      อาจารย์ของพวกเราแตะต้องสิ่งที่ไม่ควรแตะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 133</p><p>ต้อง    เหยียบสิ่งที่ไม่ควรเหยียบ    อาจารย์ของพวกเรานี้นั้นกล่าวติพระ</p><p>รัตนตรัย    ซึ่งควรสรรเสริญเท่านั้น    จักถึงความพินาศย่อยยับเหมือนคน  </p><p>กลืนไฟ    เหมือนคนเอามือลูบคมดาบ     เหมือนคนเอากำปั้นทำลายภูเขา</p><p>สิเนรุ   เหมือนคนเล่นอยู่แถวซี่ฟันเลื่อย   และเหมือนคนเอามือจับช้างซับ</p><p>มันที่ดุร้าย    ก็เมื่ออาจารย์เหยียบคูถ   หรือไฟ   หรือหนาม   หรืองูเห่าก็ดี</p><p>ขึ้นทับหลาวก็ดี   เคี้ยวกินยาพิษอันร้ายแรงก็ดี   กลืนน้ำกรดก็ดี   ตกเหวลึก</p><p>ก็ดี     ไม่ใช่ศิษย์จะต้องทำตามนั้นไปเสียทุกอย่าง     ด้วยว่าสัตว์ทั้งหลายมี</p><p>กรรมเป็นของตน  ย่อมไปสู่คติตามควรแก่กรรมของตนแน่นอน  มิใช่บิดา</p><p>จะไปด้วยกรรมของบุตร  มิใช่บุตร  จะไปด้วยกรรมของบิดา  มิใช่มารดาจะ</p><p>ไปด้วยกรรมของบุตร   มิใช่บุตรจะไปด้วยกรรมของมารดา   มิใช่พี่ชายจะ</p><p>ไปด้วยกรรมของน้องสาว    มิใช่น้องสาวจะไปด้วยกรรมของพี่ชาย    มิใช่</p><p>อาจารย์จะไปด้วยกรรมของศิษย์        มิใช่ศิษย์จะไปด้วยกรรมของอาจารย์</p><p>ก็อาจารย์ของเรากล่าวติพระรัตนตรัย     และการด่าพระอริยเจ้าก็มีโทษมาก</p><p>จริง ๆ ดังนี้     เมื่อจะย่ำยีวาทะของอาจารย์    อ้างเหตุผลเหมาะควร    เริ่ม</p><p>กล่าวสรรเสริญ  พระรัตนตรัยโดยอเนกปริยาย  ทั้งนี้เพราะ<strong>พรหมทัตมาณพ</strong></p><p>เป็นกุลบุตรมีเชื้อชาติบัณฑิต    ด้วยเหตุนั้น    ท่านพระอานนท์จึงกล่าวว่า</p><p>ส่วน<strong>พรหมทัตมาณพ</strong>ศิษย์ของ<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>      กล่าวชมพระพุทธเจ้า</p><p>ชมพระธรรม  ชมพระสงฆ์  โดยอเนกปริยาย.</p><p>                                  <strong>อธิบาย  วณฺณ  ศัพท์</strong></p><p>           ในศัพท์เหล่านั้น  ศัพท์ว่า  <strong>วณฺณ</strong>  ในบทว่า <strong>วณฺโณ</strong> ย่อมปรากฏ</p><p>ในความว่า สัณฐาน  ชาติ รูปายตนะ  การณะ ปมาณะ  คุณะ  และปสังสา.</p><p>           ในบรรดาเนื้อความเหล่านั้น   สัณฐาน   เรียกว่า   <strong>วณฺณ</strong>   เช่นใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 134</p><p>ประโยคมีอาทิว่า   <strong>มหนฺต  สปฺปราชวณฺณ  อภินิมฺมินิตฺวา</strong>  เนรมิตทรวด  </p><p>ทรงเป็นพญางูตัวใหญ่.</p><p>           <strong>ชาติ</strong>   เรียกว่า  <strong>วณฺณ</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า   <strong>พฺราหฺมณาว  เสฏฺโ</strong></p><p><strong>วณฺโณ  หีโน  อญฺโ  วณฺโณ</strong>  พวกพราหมณ์เท่านั้น  มีชาติประเสริฐ</p><p>ชาติอื่นเลว.</p><p>           รูปายตนะ   เรียกว่า    <strong>วณฺณ</strong>    เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>ปรมาย</strong></p><p><strong>วณฺณโปกฺขรตาย  สมนฺนาคตา</strong>   ประกอบด้วยความงามแห่งรูปายตนะ</p><p>อย่างยิ่ง.  </p><p>              <strong>เหตุ     เรียกว่า    วณฺณ        เช่นในคาถามีอาทิว่า</strong></p><p><strong>              น  หรามิ  น ภญฺชามิ   อารา  สึฆามิ  วริช</strong></p><p><strong>              อถ  เกน  นุ  วณฺเณน    คนฺธตฺเถโนติ  วุจฺจติ</strong></p><p><strong>              ข้าพเจ้ามิได้ขโมย  ข้าพเจ้ามิได้หัก  ข้าพเจ้า</strong></p><p><strong>              ดมห่าง ๆ    ซึ่งดอกมัว    เมื่อ  เป็นเช่นนี้  เหตุไรเล่า</strong></p><p><strong>              ท่านจึงกล่าวว่าขโมยกลิ่น.</strong></p><p>           ประมาณ  เรียกว่า  <strong>วณฺณ</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>ตโย  ปตฺตสฺส</strong></p><p><strong>วณฺณา</strong>  บาตร ๓ ขนาด.</p><p>           คุณ  เรียกว่า   <strong>วณฺณ</strong>    เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>กทา    สญุฬฺหา</strong></p><p><strong>ปน  เต   คหปติ   อิเม   สมณสฺส   โคดมสฺส   วณฺณา</strong>  ดูก่อนคหบดี</p><p>ท่านประมวลคุณของพระสมณโคดมเหล่านี้ ไว้แต่เมื่อไร.</p><p>           สรรเสริญ  เรียกว่า  <strong>วณฺณ</strong>  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>วณฺณารหสฺส</strong></p><p><strong>วณฺณ  ภาสติ </strong> กล่าวสรรเสริญผู้ที่ควรสรรเสริญ.</p><p>           ในพระบาลีนี้   <strong>วณฺณ</strong>  หมายถึง  ทั้งคุณ  ทั้งสรรเสริญ . </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 135</p><p>           ได้ยินว่า  <strong>พรหมทัตมาณพ</strong>นี้     ได้อ้างเหตุที่เป็นจริงนั้น ๆ กล่าว</p><p>สรรเสริญประกอบด้วยคุณแห่งพระรัตนตรัย  โดยอเนกปริยาย.  </p><p>           ในข้อนั้น  พึงทราบคุณของพระพุทธเจ้า  โดยนัยมีอาทิว่า แม้เพราะ</p><p>เหตุนี้    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น    เป็นพระอรหันต์    เป็นพระ</p><p>สัมมาสัมพุทธเจ้า.</p><p>           มีอาทิว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ชนเหล่าใดเลื่อมใสในพระพุทธเจ้า</p><p>ชนเหล่านั้นชื่อว่าเลื่อมใสในบุคคลผู้เลิศ.</p><p>           และมีอาทิว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุคคลเอก  ไม่มีผู้เสมอ สมกับ</p><p>เป็นผู้ที่ไม่มีผู้เสมอ  เมื่อเกิดขึ้นย่อมเกิดขึ้นในโลก  ดังนี้.</p><p>           พึงทราบคุณของพระธรรม    โดยนัยมีอาทิอย่างนี้ว่า    <strong>สฺวากฺขาโต</strong></p><p><strong>ภควตา  ธมฺโม</strong>  พระธรรมอันพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสดีแล้วว่า  พระธรรม</p><p>ถอนอาลัย    ตัดวัฏฏะ   และว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ชนเหล่าใดเลื่อมใส</p><p>ในอริยมรรคมีองค์  ๘  ชนเหล่านั้น  ชื่อว่าเลื่อมใสในธรรมอันเลิศ.</p><p>           อนึ่ง  พึงทราบคุณของพระสงฆ์    โดยนัยมีอาทิอย่างนี้ว่า    <strong>สุปฏิ-</strong></p><p><strong>ปนฺโน  ภควโต   สาวกสงฺโฆ</strong>  พระสงฆ์สาวกของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ปฏิบัติดีแล้ว  และว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ชนเหล่าใดเลื่อมใสในพระสงฆ์</p><p>ชนเหล่านั้นชื่อว่าเลื่อมใสในพระสงฆ์ผู้เลิศ  ดังนี้ .</p><p>           ก็พระธรรมกถึก   ผู้สามารถ   พึงประมวลนวังคสัตถุศาสน์ในนิกาย</p><p>ทั้ง  ๕  เข้าสู่พระธรรมขันธ์  ๘๔,๐๐๐  ประกาศคุณของพระรัตนตรัยมีพระ</p><p>พุทธเจ้าเป็นต้น.    <strong>พรหมทัตมาณพ</strong>เมื่อประกาศคุณของพระพุทธเจ้าเป็น</p><p>ต้นในฐานะนี้   ใคร ๆ ก็ไม่อาจจะกล่าวว่าเป็นพระธรรมกถึกแล่นไปผิดท่า.</p><p>แลพึงทราบกำลังความสามารถของพระธรรมกถึกในฐานะเช่นนี้.      ส่วน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 136</p><p><strong>พรหมทัตมาณพ</strong>กล่าวสรรเสริญพระรัตนตรัย       โดยกำลังความสามารถ  </p><p>ของตน  ซึ่งเพิ่มพูนขึ้นด้วยเพียงข่าวที่ฟังมาเป็นต้น </p><p>           คำว่า <strong> อิติห  เต  อุโภ  อาจริยนฺเตวาสี</strong>   ความว่า  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้   อาจารย์และศิษย์ทั้งสองนั้น.  บทว่า  <strong>อญฺมญฺสฺส</strong>   ตัดบทเป็น</p><p><strong>อญฺโ  อญฺสฺส</strong>  ความว่า  คนหนึ่งเป็นข้าศึกแก่อีกคนหนึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>อุชุวิปจฺจนิกวาทา</strong>  ความว่า   มีวาทะเป็นข้าศึกหลายอย่าง</p><p>โดยตรงทีเดียว   มิได้หลีกเลี่ยงกันแม้แต่น้อย   อธิบายว่า   มีวาทะผิดแผก</p><p>กันหลายวาระทีเดียว ด้วยว่า เมื่ออาจารย์กล่าวติพระรัตนตรัย  ศิษย์กล่าวชม</p><p>คือคนหนึ่งกล่าวติ  อีกคนหนึ่งกล่าวชม  โดยทำนองนี้แล.   อาจารย์กล่าวติ</p><p>พระรัตนตรัยบ่อย ๆ อย่างนี้  เหมือนตอกลิ่มไม้เนื้ออ่อนลงบนแผ่นไม้เนื้อ</p><p>แข็ง.    ฝ่ายศิษย์กล่าวชมพระรัตนตรัยบ่อย ๆ เหมือนเอาลิ่มที่ทำด้วยทอง</p><p>เงิน   และแก้วมณี   ป้องกันลิ่มนั้น.    ด้วยเหตุนั้น  <strong>ท่านพระอานนท์</strong>จึง</p><p>กล่าวว่า   ต่างมีถ้อยคำเป็นข้าศึกโดยตรง    ดังนี้.</p><p>           คำว่า  <strong>ภควนฺต  ปิฏฺิโต  ปิฏฺิโต  อนพนฺธา  โหนฺติ  ภิกฺขุสงฺฆญฺจ</strong></p><p>ความว่า   เป็นผู้ติดตามไปข้างหลัง ๆ ยังมองเห็น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>และ</p><p>ภิกษุสงฆ์  โดยการติดตามอิริยาบถ  อธิบายว่า  ยังแลเห็นศีรษะตามไป.</p><p>           ถามว่า   เพราะเหตุไร   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงเสด็จเดินทางไกล ?</p><p>เพราะเหตุไร   <strong>สุปปิยปริพาชก</strong>จึงติดตามไป ?   และเพราะเหตุไร   เขาจึง</p><p>กล่าวติเตียนพระรัตนตรัย.</p><p>           ตอบว่า  เริ่มแรก   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทับอยู่  ณ  มหาวิหาร</p><p>แห่งหนึ่งในบรรดามหาวิหาร  ๑    แห่ง     ที่เรียงรายอยู่รอบ<strong>กรุงราชคฤห์</strong></p><p>ในกาลนั้น    เวลาเช้าตรู่    ทรงปฏิบัติพระพุทธสรีระ    ถึงเวลาภิกษาจาร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 137</p><p>มีภิกษุสงฆ์แวดล้อมเสด็จเที่ยวบิณฑบาต  ใน<strong>กรุงราชคฤห์</strong>  วันนั้น     พระ  </p><p>องค์ทรงทำให้ภิกษุสงฆ์หาบิณฑบาตได้ง่าย        ในเวลาภายหลังอาหาร</p><p>เสด็จกลับจากบิณฑบาตแล้ว   ให้ภิกษุสงฆ์รับบาตรและจีวร  มีพระพุทธ-</p><p>ดำรัสว่า   จักไป<strong>เมืองนาลันทา</strong>   เสด็จออกจาก<strong>กรุงราชคฤห์</strong>   เสด็จดำเนิน</p><p>ทางไกลนั้น.</p><p>           ในกาลนั้น    แม้<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>ก็อยู่ในอารามปริพาชกแห่งหนึ่งที่</p><p>เรียงรายอยู่  รอบ<strong>กรุงราชคฤห์</strong>  มีปริพาชกแวดล้อมเที่ยวภิกษาจารใน<strong>กรุง</strong></p><p><strong>ราชคฤห์</strong>  วันนั้น แม้<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>ก็กระทำให้บริษัทปริพาชกหาภิกษา</p><p>ได้ง่าย    บริโภคอาหารเช้าแล้ว   ให้พวกปริพาชกรับบริขารแห่งปริพาชก</p><p>กล่าวว่า   จักไป<strong>เมืองนาลันทา</strong>   เหมือนกัน   ไม่ทราบเลยว่า<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>เสด็จไปทางนั้น    ชื่อว่าติดตามไป    ถ้าทราบก็จะไม่ติดตามไป.</p><p><strong>สุปปิยปริพาชก</strong>นั้นไม่ทราบเลย  เมื่อเดินไป  ชะเง้อคอขึ้นดู  จึงเห็น<strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>งามด้วยพระพุทธสิริปานประหนึ่งยอดภูเขาทองเดินได้ที่</p><p>แวดวงด้วยผ้ากัมพลแดง.</p><p>           ได้ยินว่า  ในสมัยนั้น  พระฉัพพรรณรังสีแผ่ซ่านออกจากพระสรีระ</p><p>ของพระทศพล   วนเวียนรอบเนื้อที่ประมาณแปดสิบศอก.   บริเวณป่านั้น</p><p>ย่อมเป็นดังเกลื่อนกล่นไปด้วยช่อรัตนะ    พวงรัตนะ    และผงรัตนะ   ดั่ง</p><p>แผ่นทองที่วิจิตรด้วยรัตนะอันแผ่ออก       ดั่งประพรมด้วยน้ำทองสีแดงก่ำ</p><p>ดั่งเกลื่อนกล่นด้วยกลุ่มดาวร่วง   ดั่งฝุ่นชาดที่คลุ้งขึ้นด้วยแรงพายุ   และดั่ง</p><p>แวบวาบปลาบแปลบด้วยแสงรัศมีแห่งสายรุ้งสายฟ้า          และหมู่ดาราก็</p><p>ปานกัน.</p><p>           ก็และพระสรีระของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>รุ่งเรืองด้วยอนุพยัญชนะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 138</p><p>แปดสิบ   ดั่งสระที่มีดอกบัวหลวง   และบัวขาบแย้ม   ดั่งต้นปาริฉัตตกออก  </p><p>ดอกบานสะพรั่งไปทั้งต้น     ดั่งจะเย้ยพื้นทิฆัมพร     ซึ่งประหนึ่งแย้มด้วย</p><p>พยับดาราด้วยพระสิริ  อนึ่ง มาลัย  คือพระลักษณะอันประเสริฐสามสิบสอง</p><p>ประการของพระองค์  ที่งามวิลาศด้วยวงด้วยพระรัศมีประมาณวาหนึ่ง ก็ปาน</p><p>ดั่งเอาพระสิริมาข่มเสียซึ่งพระสิริแห่งพระเจ้าจักรพรรดิสามสิบสองพระองค์</p><p>เทวราชสามสิบสองพระองค์และมหาพรหมสามสิบสองพระองค์    ที่วางไว้</p><p>ตั้งไว้ตามลำดับแห่งพวงมาลัยคือพระจันทร์สามสิบสองดวง    พวงมาลัยคือ</p><p>พระอาทิตย์สามสิบสองดวงที่ร้อยแล้ว.</p><p>           ก็และภิกษุทั้งหลายที่ยืนล้อม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น   ทั้ง</p><p>หมดล้วนแต่เป็นผู้มักน้อย   สันโดษ   สงัด   ไม่คลุกคลีกัน   ตักเตือนกัน</p><p>ติเตียนบาป  ว่ากล่าวกัน  ผู้เต็มใจทำตาม  ทนคำสั่งสอน  ประกอบด้วยศีล</p><p>ประกอบด้วยสมาธิ  ปัญญา  วิมุตติ   และ   วิมุตติญาณทัสสนะ.   ในท่าม</p><p>กลางภิกษุเหล่านั้น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เปรียบดั่งเสาทอง        ล้อมด้วย</p><p>กำแพงคือผ้ากัมพลแดง     ดั่งเรือทองที่อยู่กลางดงปทุมแดง     ดั่งกองอัคคี</p><p>ที่วงด้วยไพที่แก้วประพาฬ    ดั่งพระจันทร์เพ็ญอันล้อมด้วยหมู่ดาว    ย่อม</p><p>เจริญตาแม้แห่งฝูงมฤคชาติและปักษีทั้งหลาย     จะป่วยกล่าวไปไยถึงเทวดา</p><p>และมนุษย์เล่า.</p><p>           ก็ในวันนั้นแล  โดยมากพระอสีติมหาเถระต่างก็ทรงผ้าบังสุกุลมีสีดัง</p><p>เมฆเฉวียงบ่าข้างหนึ่งถือไม้เท้า    ราวกะว่าช้างตระกูลคันธวงศ์ที่ได้รับการ</p><p>ฝึกหัดเป็นอย่างดี    ปราศจากโทษแล้ว    คายโทษแล้ว     ทำลายกิเลสแล้ว</p><p>สางเครื่องรุงรังแล้ว    ตัดเครื่องผูกพันแล้ว    พากันห้อมล้อม<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า    พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั้น    พระองค์เองทรงปราศจากราคะแล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 139</p><p>แวดล้อมด้วยไปด้วยภิกษุผู้ปราศจากราคะแล้ว    พระองค์เองทรงปราศจาก</p><p>โทสะแล้ว     แวดล้อมไปด้วยภิกษุผู้ปราศจากโทสะแล้ว    พระองค์เองทรง  </p><p>ปราศจากตัณหาแล้ว     แวดล้อมไปด้วยภิกษุผู้ปราศจากตัณหาแล้ว     พระ</p><p>องค์เองทรงไม่มีกิเลส   แวดล้อมไปด้วยภิกษุผู้ไม่มีกิเลส   พระองค์เองเป็น</p><p>ผู้ตรัสรู้แล้ว      แวดล้อมไปด้วยพระสาวกผู้รู้ตามเสด็จทั้งหลาย    ราวกะว่า</p><p>ไกรสรราชสีหแวดล้อมไปด้วยมฤคชาติ     ราวกะว่าดอกกัณณิการ์แวดล้อม</p><p>ด้วยเกสร    ราวกว่าพญาช้างฉัททันต์แวดล้อมด้วยช้างแปดพันเชือก    ราว</p><p>กะว่าพญาหงส์ชื่อธตรฐแวดล้อมด้วยหงส์เก้าหมื่น     ราวกะว่าพระเจ้าจักร-</p><p>พรรดิแวดล้อมด้วยเสนางคนิกร    ราวกว่าท้าวสักกเทวราชแวดล้อมด้วย</p><p>หมู่เทวดา     ราวกะว่า<strong>ท้าวหาริตมหาพรหม</strong>แวดล้อมด้วยหมู่พรหม      ได้</p><p>เสด็จดำเนินไปทางนั้น    ด้วยพุทธลีลาอันหาที่เปรียบมิได้    เป็นอจินไตย</p><p>ที่ใคร  ๆ ไม่ควรคิดซึ่งบังเกิดด้วยผลบุญที่ทรงสั่งสมมาตลอดกาลประมาณ</p><p>มิได้  ดังดวงจันทร์ที่โคจรตลอดพื้นทิฆัมพรฉะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 140</p><p>                  <strong>สุปปิยปริพาชกพบพระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  </p><p>           ครั้งนั้น    <strong>ปริพาชก</strong>ครั้นได้เห็น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสด็จไปด้วย</p><p>พุทธลีลาอันหาที่เปรียบมิได้      และเห็นภิกษุทั้งหลายมีจักษุทอดลง     มี</p><p>อินทรีย์สงบ    มีใจสงบ   กำลังถวายนมัสการ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้เป็นดั่ง</p><p>ดวงจันทร์เพ็ญที่ลอยเด่นอยู่บนนภากาศ   ฉะนั้น   อย่างนี้แล้ว   ได้เหลียวดู</p><p>บริษัทของตน.   บริษัทของ<strong>ปริพาชก</strong>นั้น   มากไปด้วยหาบบริขารมิใช่น้อย</p><p>มีตั่งเล็ก ๆ  สามง่าม   บาตรดินมีสีดังแววหางนกยูง     กะทอและคนโทน้ำ</p><p>เป็นต้น   ซึ่งห้อยอยู่ที่ไม้คานหาบมาพะรุงพะรัง   ทั้งปากกล้า   กล่าววาจา</p><p>หาประโยชน์มิได้  มีอาทิอย่างนี้ว่า   มือของคนโน้นงาม   เท้าของคนโน้น</p><p>งาม    มีวาจาเพ้อเจ้อ    ไม่น่าดู    ไม่น่าเลื่อมใส.    ครั้นเห็นดังนั้นเขาเกิด</p><p>วิปฏิสาร.    ในกาลบัดนี้   ควรที่เขาจะกล่าวสรรเสริญ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong></p><p><strong>แต่เพราะเหตุที่ปริพาชกนี้ริษยาพระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>     แม้ตลอดกาลเป็น</p><p>นิจ    เพราะความเสื่อมแห่งลาภสักการะ   และความเสื่อมพรรคพวก   ด้วย</p><p>ว่าลาภสักการะย่อมบังเกิดแก่อัญเดียรถีย์ทั้งหลาย     ตลอดเวลาที่พระพุทธ-</p><p>เจ้าทั้งหลายยังมิได้เสด็จอุบัติในโลก     แต่จำเดิมแต่พระพุทธเจ้าเสด็จอุบัติ</p><p>ขึ้น    อัญเดียรถีย์ทั้งหลายก็พากันเสื่อมลาภสักการะ    ถึงความเป็นผู้ไร้สง่า</p><p>ราศี  ดั่งหิ่งห้อยเมื่อพระอาทิตย์ขึ้นฉะนั้น.   </p><p>           ก็ในเวลาที่<strong>อุปติสสะและโกลิตะ</strong>บวชในสำนักของ<strong>สัญชัย</strong>นั้น  พวก</p><p><strong>ปริพาชก</strong>ได้มีบริษัทมาก     แต่เมื่อ<strong>อุปติสสะ</strong>และ<strong>ไกลิตะ</strong>หลีกไป    บริษัท</p><p>ของพวกเขาแม้นั้นก็พากันแตกไป.      ด้วยเหตุ ๒ ประการดังกล่าวมานี้</p><p>พึงทราบว่า<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>นี้เมื่อคายความริษยานั้นออกมา     กล่าวติพระ</p><p>รัตนตรัยทีเดียว   เพราะริษยา<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>อยู่เป็นนิจ  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 141</p><p>           คำว่า  <strong>อถโข  ภควา  อมฺพลฏฺิกาย  ราชาคารเก  เอกรตฺติวาส  </strong></p><p><strong>อุปคญฺฉิ  สทฺธึ  ภิกฺขุสงฺเฆน</strong>   ความว่า    ในครั้งนั้นแล<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>เสด็จไปด้วยพุทธลีลานั้น   ถึงประตู<strong>พระราชอุทยานอัมพลัฏฐิกา</strong></p><p>โดยลำดับ  ทอดพระเนตรดูพระอาทิตย์  มีพระพุทธดำริว่า  บัดนี้มิใช่กาล</p><p>ที่จะไป    พระอาทิตย์ใกล้อัสดงคต    จึงเสด็จเข้าประทับพักแรมราตรีหนึ่ง</p><p>ณ   <strong>พระตำหนักหลวง</strong>    ใน<strong>พระราชอุทยานอัมพลัฏฐิกา.</strong></p><p>           ในพระบาลีนั้น  อุทยานของพระราชา ชื่อว่า <strong>อัมพลัฏฐิกา.</strong>  ได้ยิน</p><p>ว่า ณ ที่ใกล้ประตูแห่งอุทยานั้นมีต้นมะม่วงหนุ่มอยู่  ซึ่งคนทั้งหลายเรียก</p><p>ว่า   <strong>อัมพลัฏฐิกา</strong>   แม้อุทยานก็พลอย ชื่อว่า  <strong>อัมพลัฏฐิกา</strong>  ด้วย   เพราะอยู่</p><p>ใกล้มะม่วงหนุ่มต้นนั้น.    อุทยานนั้นสมบูรณ์ด้วยร่มเงาและน้ำ    มีกำแพง</p><p>ล้อมรอบ  มีประตูประกอบไว้อย่างดี   คุ้นครองอย่างดี   ปานดังหีบฉะนั้น.</p><p>ในอุทยานนั้นได้สร้างพระตำหนักอันวิจิตรด้วยประดิษฐกรรม   เพื่อเป็นที่</p><p>เล่นทรงสำราญพระราชหฤทัย  พระตำหนักนั้น จึงเรียกกันว่า  <strong>พระตำหนัก</strong></p><p><strong>หลวง.</strong></p><p>           คำว่า <strong>สุปฺปิโยปิ  โข</strong>  ความว่า  แม้<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>แลดูพระอาทิตย์</p><p>ณ ที่ตรงนั้นแล้ว    ดำริว่า  บัดนี้มิใช่กาลที่จะไป    ปริพาชกทั้งผู้น้อยและ</p><p>ผู้ใหญ่มีอยู่มาก   และทางนี้ก็มีอันตรายอยู่มาก   ด้วยโจรบ้าง   ด้วยยักษ์ร้าย</p><p>บ้าง   ด้วยสัตว์ร้ายบ้าง   ก็พระสมณโคดมนี้เสด็จเข้าไปยังอุทยาน  ในสถาน</p><p>ที่ประทับของพระสมณโคดม    เทวดาย่อมพากันอารักขา    อย่ากระนั้นเลย</p><p>แม้เราก็จักเข้าไปพักแรมราตรีหนึ่งในอุทยานนี้แล   พรุ่งนี้จึงค่อยไป   ครั้น</p><p>ดำริดังนี้แล้วจึงเข้าไปสู่อุทยานนั้นแล.</p><p>           ลำดับนั้น ภิกษุสงฆ์แสดงวัตรถวาย<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แล้ว  กำหนด</p><p>สถานที่พักของตน ๆ.       แม้<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>ก็ให้วางบริขารของปริพาชก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 142</p><p>ที่ด้านหนึ่งของอุทยาน     แล้วเข้าพักแรมกับบริษัทของตน.      แต่ในพระ  </p><p>บาลีท่านกล่าวไว้ด้วยอำนาจคำที่ยกขึ้นเป็นประธานอย่างเดียวว่า     กับด้วย</p><p><strong>พรหมทัตมาณพ</strong>ผู้เป็นศิษย์ของตน.     ก็ปริพาชกนั้นเข้าพักแรมอยู่อย่างนี้</p><p>ได้แลดูพระทศพลในตอนกลางคืน.    และในสมัยนั้นก็ตามประทีปไว้สว่าง</p><p>ดุจดาราเดียรดาษโดยรอบ.      <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทับนั่งอยู่ตรงกลาง</p><p>และภิกษุสงฆ์ก็พากันนั่งล้อม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong>    แม้ภิกษุสักรูปหนึ่งใน</p><p>ที่ประชุมนั้น   ก็มิได้มีการคะนองมือ   คะนองเท้า   หรือเสียงไอ   เสียงจาม</p><p>เลย.    ด้วยว่าบริษัทนั้นนั่งประชุมกันสงบเงียบราวกะเปลวประทีปในที่อับ</p><p>ลม   ด้วยเหตุ ๒ ประการ    คือ  ด้วยการเป็นผู้ศึกษาอบรมแล้ว   และด้วย</p><p>ความเคารพในพระศาสดา.   ปริพาชกเห็นคุณสมบัติดังนั้น  จึงแลดูบริษัท</p><p>ของตน.  ในที่ประชุมปริพาชกนั้น บางพวกก็นอนยกมือ บางพวกก็นอน</p><p>ยกเท้า   บางพวกก็นอนละเมอ   บางพวกก็นอนแลบลิ้น   น้ำลายไหล   กัด</p><p>ฟัน    กรนเสียงดังครอก ๆ.     แม้เมื่อควรจะกล่าวสรรเสริญ  พระรัตนตรัย</p><p><strong>สุปปิยปริพาชก</strong>นั้นก็กล่าวติเตียนอยู่นั่นเองอีก       ด้วยอำนาจความริษยา</p><p>ส่วน<strong>พรหมทัตมาณพ</strong>กล่าวสรรเสริญตามนัยที่กล่าวแล้วนั้นแล.    ด้วยเหตุ</p><p>นั้น     <strong>ท่านพระอานนท์</strong>จึงกล่าวว่า     ได้ยินว่า    แม้ในพระราชอุทยาน</p><p><strong>อัมพลัฏฐิกา</strong>นั้น  <strong>สุปปิยปริพาชก</strong> ดังนี้   ควรกล่าวคำทั้งหมด.  ในพระบาลี</p><p>นั้น  บทว่า  <strong>ตตฺรปิ</strong>  ความว่า  ในอุทยานชื่อ<strong>อัมพลัฏฐิกา</strong>แม้นั้น.</p><p> </p><p>                       <strong>อธิบายคำว่าภิกษุหลายรูปและคำว่าสงฆ์</strong></p><p>           บทว่า  <strong>สมฺพหุลาน</strong>   ความว่า  มากรูปด้วยกัน.   ในข้อนั้นตามบรร-</p><p>ยายในพระวินัย   ภิกษุ ๓ รูป   เรียกว่าหลายรูป   เกินกว่านั้น  ไป   เรียกว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 143</p><p>สงฆ์    แต่ตามบรรยายในพระสูตร    ภิกษุ ๓ รูป    เรียกว่า ๓ รูปนั่นเอง  </p><p>มากกว่านั้น   เรียกว่าหลายรูป.    ในที่นี้พึงทราบว่าหลายรูป   ตามบรรยาย</p><p>ในพระสูตร.</p><p>           บทว่า  <strong>มณฺฑลมาเล</strong>  ความว่า  บางแห่งกูฎาคารศาลาที่เขาติดช่อฟ้า</p><p>สร้างไว้ด้วยการมุงแบบหงส์  เรียกว่า  <strong>มัณฑลมาล</strong>ก็มี   บางแห่งอุปัฏฐาน-</p><p>ศาลาที่เขาติดช่อฟ้าไว้ตัวเดียว    สร้างเสาระเบียงไว้รอบ    เรียกว่า<strong>มัณฑล-</strong></p><p><strong>มาล</strong>ก็มี.   แต่ในที่นี้พึงทราบว่า  หอนั่ง  เรียกว่า<strong>มัณฑลมาล.</strong>              </p><p>           บทว่า  <strong>สนฺสิสินฺนาน</strong>  นั่งประชุม  ท่านกล่าวเนื่องด้วยการนั่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>สนฺนิปติตาน</strong>   ประชุม   ท่านกล่าวเนื่องด้วยการรวมกัน.</p><p>           ถ้อยคำ  อธิบายว่า  กถาธรรม  เรียกว่า  การสนทนา  ในบทว่า   อย</p><p><strong>สงฺขิยธมฺโม.</strong></p><p>           บทว่า   <strong>อุทปาทิ</strong>   แปลว่า  เกิดขึ้นแล้ว.</p><p>           ก็ข้อสนทนานั้น  เป็นอย่างไร ?</p><p>           คือ  คุยกันอย่างนี้ว่า  ผู้มีอายุ  น่าอัศจรรย์  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น   ที่ว่า<strong>น่าอัศจรรย์</strong>   เพราะไม่มีอยู่เป็นนิจ   เช่นคน</p><p>ตาบอดขึ้นเขา.   นัยแห่งศัพท์ก็เท่านี้.   ส่วนนัยแห่งอรรถกถา  มีดังต่อไปนี้</p><p>           ข้อว่า  <strong>น่าอัศจรรย์</strong>   เพราะควรดีดนิ้วมือ    อธิบายว่า    ควรแก่การดีด</p><p>นิ้ว.</p><p>           ข้อว่า   ไม่เคยมี   เพราะไม่เคยมีมามีขึ้น.</p><p>           ทั้ง ๒ บทนี้เป็นชื่อแห่งความประหลาดใจนั่นเอง.</p><p>           บทว่า <strong>ยาวญฺจิท</strong>   ตัดเป็น  <strong>ยาว จ  อิท.</strong>  ด้วยบทนั้น   ท่านแสดงความ</p><p>ที่คำนั้นหาประมาณมิได้.     เพราะ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทราบดีแล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 144</p><p>           ในคำว่า   <strong>เตน  ภควตา  ชานตา   ปสฺสตา  ฯ เป ฯ   สุปฏิวิทิตา</strong>  </p><p>นี้   มีความย่อดังต่อไปนี้ </p><p>          <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้นใด   ได้ทรงบำเพ็ญบารมี ๓๐ ทัศ</p><p>แล้ว   ทรงทำลายกิเลสทั้งปวง  ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ  <strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น  ทรงทราบอาสยะ  และอนุสยะ  ของเหล่าสัตว์</p><p>นั้น ๆ  ทรงเห็นไญยธรรมทั้งปวง   ดุจมะขามป้อมที่วางไว้บนฝ่าพระหัตถ์</p><p>อนึ่ง ทรงทราบด้วยพระญาณ   มีปุพเพนิวาสานุสสติญาณ  เป็นต้น   ทรง</p><p>เห็นด้วยทิพยจักษุ  ก็หรือทรงทราบด้วยวิชชา  ๓  บ้าง  ด้วยอภิญญา  ๖  บ้าง</p><p>ทรงเห็นด้วยพระสมันตจักษุที่ไม่มีอะไรขัดข้องในธรรมทั้งปวง    หรือทรง</p><p>ทราบด้วยพระปัญญาอันสามารถรู้ธรรมทั้งปวง       ทรงเห็นรูปอันพ้นวิสัย</p><p>จักษุแห่งสัตว์ทั้งปวง   หรือแม้รูปที่อยู่นอกฝา  เป็นต้น   ด้วยพระมังสจักษุ</p><p>อันบริสุทธิ์ยิ่ง   หรือทรงทราบด้วยพระปัญญาเครื่องแทงตลอด   อันมีพระ</p><p>สมาธิเป็นปทัฏฐานให้สำเร็จประโยชน์เกื้อกูลแก่พระองค์      ทรงเห็นด้วย</p><p>พระปัญญาเป็นเครื่องแสดง     อันมีพระกรุณาเป็นปทัฏฐานให้สำเร็จประ-</p><p>โยชน์เกื้อกูลแก่ผู้อื่น     ทรงเป็นพระอรหันต์     เพราะทรงกำจัดข้าศึกคือ</p><p>กิเลส   และเพราะทรงเป็นผู้ควรแก่สักการะมีปัจจัย  เป็นต้น   ทรงเป็นพระ</p><p>สัมมาสัมพุทธะ       เพราะตรัสรู้ธรรมทั้งปวงโดยชอบและด้วยพระองค์เอง</p><p>หรือทรงทราบธรรมที่ทำอันตราย   ทรงเห็นธรรมที่นำออกจากทุกข์  ทรง</p><p>เป็นพระอรหันต์     เพราะทรงกำจัดข้าศึกคือกิเลส     และเพราะทรงเป็นผู้</p><p>ควรแก่สักการะมีปัจจัยเป็นต้น   ทรงเป็นพระสัมมาสัมพุทธะ  เพราะตรัสรู้</p><p>ธรรมทั้งปวงโดยชอบ   และด้วยพระองค์เอง   ทรงได้รับสดุดี   โดยอาการ</p><p>ทั้ง ๔   ด้วยอำนาจแห่งเวสารัชญาณ  ๔  ดังพรรณนามาฉะนี้  ทรงทราบดี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 145</p><p>ถึงความที่สัตว์ทั้งหลายเป็นผู้มีอธิมุติต่าง ๆ กัน   และมีอัธยาศัยต่าง ๆ กัน  </p><p>และทรงทราบตลอดด้วยดีเพียงใด.</p><p>           บัดนี้   เพื่อจะแสดงความที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น    ทรง</p><p>ทราบดีแล้ว  ท่านจึงกล่าวคำว่า  ก็<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>นี้  ดังนี้เป็นต้น.  มีคำ</p><p>อธิบายว่า    ก็ความที่สัตว์ทั้งหลายมีอธิมุติต่างกัน    มีอัธยาศัยต่างกัน    มี</p><p>ทิฏฐิต่างกัน  มีความพอใจต่างกัน  มีความชอบใจต่างกัน นี้ใด   <strong>อันพระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทราบด้วยพระสัพพัญญุตญาณอันเป็นเครื่องรู้ความที่</p><p>สัตว์ทั้งหลายมีอธิมุติต่างกัน   ดุจทรงตวงด้วยทะนาน   และดุจทรงชั่งด้วย</p><p>ตาชั่ง  โดยพระบาลีอย่างนี้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ว่าโดยธาตุ   สัตว์ทั้ง-</p><p>หลายย่อมเทียบเคียงกันเข้าได้     คือพวกที่มีอธิมุติเลวก็เทียบเคียงเข้ากันได้</p><p>กับพวกที่มีอธิมุติเลว       พวกที่มีอธิมุติดีก็เทียบเคียงเข้ากันได้กับพวกที่มี</p><p>อธิมิติดี   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   แม้อดีตกาล   ว่าโดยธาตุ   สัตว์ทั้งหลายก็</p><p>เทียบเคียงเข้ากันได้   คือพวกที่มีอธิมุติเลวก็เทียบเคียงเข้ากันได้กับพวกที่มี</p><p>อธิมุติเลว  พวกที่มีอธิมุติดีก็เทียบเคียงเข้ากันได้กับพวกที่มีอธิมุติดี  ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   แม้อนาคตกาล   ว่าโดยธาตุ   สัตว์ทั้งหลายจักเทียบเคียงเข้า</p><p>กันได้   คือพวกที่มีอธิมุติเลวก็จักเทียบเคียงเข้ากันได้กับพวกที่มีอธิมุติเลว</p><p>พวกที่มีอธิมุติดีก็จักเทียบเคียงเข้ากันได้กับพวกที่มีอธิมุติดี      ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   แม้ปัจจุบันกาลเดี๋ยวนี้    ว่าโดยธาตุ   สัตว์ทั้งหลายย่อมเทียบเคียง</p><p>เข้ากันได้   คือพวกที่มีอธิมุติเลวก็เทียบเคียงเข้ากันได้กับพวกที่มีอธิมุติเลว</p><p>พวกที่มีอธิมุติดีก็เทียบเคียงเข้ากันได้กับพวกที่มีอธิมุติดี  ดังนี้        ความที่ </p><p>สัตว์ทั้งหลายมีอธิมุติต่างกันนั้น           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทราบดีแล้ว</p><p>เพียงใด  ขึ้นชื่อว่าสัตว์ถึงสองคนมีอัธยาศัยอย่างเดียวกัน  หาได้ยากในโลก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 146</p><p>เมื่อคนหนึ่งต้องการจะเดิน   คนหนึ่งต้องการจะยืน    เมื่อคนหนึ่งต้องการ  </p><p>จะดื่ม    คนหนึ่งต้องการจะบริโภค    และแม้ในอาจารย์และศิษย์สองคนนี้</p><p><strong>สุปปิยปริพาชก</strong>นี้   กล่าวติพระพุทธเจ้า   ติพระธรรม  ติพระสงฆ์  โดย</p><p>อเนกปริยาย    ส่วน<strong>พรหมทัตมาณพ</strong>ผู้เป็นศิษย์ของ<strong>สุปปิยปริพาชก</strong>    คง</p><p>กล่าวชมพระพุทธเจ้า     ชมพระธรรม    ชมพระสงฆ์    โดยอเนกปริยาย</p><p>อาจารย์และศิษย์ทั้งสองนั้นมีถ้อยคำเป็นข้าศึกแก่กันและกันโดยตรงฉะนี้</p><p>เดินตาม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>และภิกษุสงฆ์ไปข้างหลัง ๆ ด้วยประการฉะนี้.</p><p>ในพระบาลีนั้น    บทว่า  <strong>อิติหเม</strong>  ตัดบทเป็น  <strong>อิติห  อิเม</strong>    มีความว่า</p><p>เหล่านี้... ด้วยประการฉะนี้.   คำที่เหลือก็นัยดังกล่าวแล้วนั่นแล.</p><p>           ในคำว่า  <strong>อถโข  ภควา  เตส  ภิกฺขูน  อิม  สงฺขิยธมฺม  วิทิตฺวา</strong></p><p>นี้   บทว่า  <strong>วิทิตฺวา</strong>  ความว่า  ทรงทราบด้วยพระสัพพัญญุตญาณ.</p><p>           จริงอยู่   ในบาลีประเทศบางแห่ง       <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทอดพระ</p><p>เนตรเห็นด้วยมังสจักษุ  จึงทรงทราบ  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>พระผู้มี-</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ได้ทอดพระเนตรเห็นไม้ท่อนใหญ่ถูกกระแสน้ำในแม่น้ำคงคา</p><p>พัดไป.     ในบาลีประเทศบางแห่งทรงเห็นด้วยทิพยจักษุ     จึงทรงทราบ</p><p>เช่นในประโยคมีอาทิว่า      <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ทรงเห็นเทวดาเหล่านั้น</p><p>นับเป็นพัน ๆ กำลังหวงแหนพื้นที่ทั้งหลายใน<strong>ปาฏลิคาม</strong>    ด้วยทิพยจักษุ</p><p>อันบริสุทธิ์ล่วงจักษุมนุษย์.  ในบาลีประเทศบางแห่งทรงสดับด้วยพระโสต</p><p>ธรรมดาจึงทรงทราบ    เช่นในประโยคมีอาทิว่า    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้</p><p>ทรงสดับ<strong>ท่านพระอานนท์</strong>สนทนาปราศรัยกับ<strong>สุภัททปริพาชก.</strong>     ในบาลี</p><p>ประเทศบางแห่ง    ทรงฟังด้วยทิพยโสตแล้วทรงทราบ    เช่นในประโยคมี</p><p>อาทิว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ทรงสดับ<strong>สันธานคหบดี</strong>  สนทนาปราศรัย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 147</p><p>กับ<strong>นิโครธปริพาชก</strong>ด้วยทิพยโสตธาตุอันบริสุทธิ์   ล่วงโสตมนุษย์.    ก็ใน</p><p>พระบาลีนี้ทรงเห็นด้วยพระสัพพัญญุตญาณ  จึงได้ทรงทราบ.  ทรงทำอะไร  </p><p>จึงได้ทรงทราบ ?   ทรงทำกิจในปัจฉิมยาม.       </p><p>  </p><p>                            <strong>พรรณนาพุทธกิจ  ๕  ประการ</strong></p><p>           ขึ้นชื่อว่ากิจนี้มี  ๒   อย่าง   คือ  กิจที่มีประโยชน์และกิจที่ไม่มีประ-</p><p>โยชน์.   บรรดากิจ ๒ อย่างนั้น   กิจที่ไม่มีประโยชน์   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงเพิกถอนแล้วด้วยอรหัตตมรรค  ณ   โพธิบัลลังก์. <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงมีกิจแต่ที่มีประโยชน์เท่านั้น.    กิจที่มีประโยชน์ของ<strong>พระผู้มีพระภาค-</strong></p><p><strong>เจ้า</strong>นั้นมี  ๕   อย่าง  คือ</p><p>                   <strong>๑.   กิจในปุเรภัต</strong></p><p><strong>                   ๒.  กิจในปัจฉาภัต</strong></p><p><strong>                   ๓.  กิจในปุริมยาม</strong></p><p><strong>                   ๔.  กิจในมัชฌิมยาม</strong></p><p><strong>                   ๕.   กิจในปัจฉิมยาม</strong></p><p>           ในบรรดากิจ ๕ อย่างนั้น   <strong>กิจในปุเรภัต</strong>มีดังนี้     ก็<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>เสด็จลุกขึ้นแต่เช้าตรู่      ทรงปฏิบัติพระสรีระ     มีบ้วนพระโอฐ</p><p>เป็นต้น      เพื่อทรงอนุเคราะห์อุปฐากและเพื่อความสำราญแห่งพระสรีระ</p><p>เสร็จแล้วทรงประทับยับยั้งอยู่บนพุทธอาสน์ที่เงียบสงัด   จนถึงเวลาภิกษา-</p><p>จาร    ครั้นถึงเวลาภิกษาจาร    ทรงนุ่งสบง    ทรงคาดประคดเอว    ทรง </p><p>ครองจีวร   ทรงถือบาตร   บางครั้งเสด็จพระองค์เดียว    บางครั้งแวดล้อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 148</p><p>ไปด้วยภิกษุสงฆ์    เสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังคามหรือนิคม    บางครั้งเสด็จ  </p><p>เข้าไปตามปกติ    บางครั้งก็เสด็จเข้าไปด้วยปาฏิหาริย์หลายประการ.     คือ</p><p>อย่างไร  ?  เมื่อพระบรมโลกนาถเสด็จเข้าไปบิณฑบาต   ลมที่พัดอ่อน ๆ</p><p>พัดไปเบื้องหน้าแผ้วพื้นพสุธาให้สะอาดหมดจด   พลาหกก็หลั่งหยาดน้ำลง</p><p>ระงับฝุ่นละอองในมรรคา     กางกั้นเป็นเพดานอยู่เบื้องบน    กระแสลมก็</p><p>หอบเอาดอกไม้ทั้งหลายมาโรยลงในบรรดา  ภูมิประเทศที่สูงก็ต่ำลง  ที่ต่ำก็</p><p>สูงขึ้น   ภาคพื้นก็ราบเรียบสม่ำเสมอในขณะที่ทรงย่างพระยุคลบาท   หรือ</p><p>มีปทุมบุปผชาติอันมีสัมผัสนิ่มนวลชวนสบายคอยรองรับพระยุคลบาท   พอ</p><p>พระบาทเบื้องขวาประดิษฐานลงภายในธรณีประตู     พระฉัพพรรณรังสีก็</p><p>โอภาสแผ่ไพศาล         ซ่านออกจากพระพุทธสรีระพุ่งวนแวบวาบประดับ</p><p>ปราสาทราชมณเฑียร  เป็นต้น     ดังแสงเลื่อมพรายแห่งทอง   และดั่งล้อม</p><p>ไว้ด้วยผืนผ้าอันวิจิตร  บรรดาสัตว์ทั้งหลาย  มี ช้าง  ม้า  และนก เป็นต้น</p><p>ซึ่งอยู่ในสถานที่แห่งตน ๆ  ก็พากันเปล่งสำเนียงอย่างเสนาะ     ทั้งดนตรีที่</p><p>ไพเราะ    เช่น  เภรี  และพิณ  เป็นต้น     ก็บรรเลงเสียงเพียงดนตรีสวรรค์</p><p>และสรรพาภรณ์แห่งมนุษย์ทั้งหลาย   ก็ปรากฏสวมใส่ร่างกายในทันที  ด้วย</p><p>สัญญาณอันนี้     ทำให้คนทั้งหลายทราบได้ว่า    วันนี้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>เสด็จเข้าไปบิณฑบาตในย่านนี้       เขาเหล่านั้นต่างก็แต่งตัวนุ่งห่มเรียบร้อย</p><p>พากันถือของหอมและดอกไม้  เป็นต้น       ออกจากเรือนเดินไปตามถนน</p><p>บูชา<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ด้วยของหอมและดอกไม้  เป็นต้น     โดยเคารพ</p><p>ถวายบังคมแล้ว    กราบทูลขอสงฆ์ว่า    ข้าแด่พระองค์ผู้เจริญ   ขอพระองค์</p><p>โปรดประทานภิกษุแก่พวกข้าพระองค์ ๑๐ รูป  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ขอ</p><p>พระองค์โปรดประทานภิกษุแก่พวกข้าพระองค์ ๒๐ รูป     แก่พวกข้าพระ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 149</p><p>องค์  ๕๐  รูป    แก่พวกข้าพระองค์  ๑๐๐  รูป ดังนี้    แล้วรับบาตรแม้ของ  </p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong> ปูลาดอาสนะน้อมนำถวายบิณฑบาตโดยเคารพ.    <strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ทำภัตกิจเสร็จแล้ว   ทรงตรวจดูจิตสันดานของสัตว์เหล่า</p><p>นั้น  ทรงแสดงพระธรรมเทศนาโปรดให้บางพวกตั้งอยู่ในสรณคมน์  บาง</p><p>พวกตั้งอยู่ในศีล ๕  บางพวกตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล  สกทาคามิผล  อนาคา-</p><p>มิผล  อย่างใดอย่างหนึ่ง  บางพวกบวชแล้วทั้งอยู่ในพระอรหัต  ซึ่งเป็นผล</p><p>เลิศ   ทรงอนุเคราะห์มหาชนดังพรรณนามาฉะนั้นแล้ว   ทรงลุกจากอาสนะ</p><p>เสด็จไปยังพระวิหาร     ครั้นแล้วประทับนั่งบนพุทธอาสน์อันบวรซึ่งปูลาด</p><p>ไว้ในมัณฑลศาลา  ทรงรอคอยการเสร็จภัตกิจของภิกษุทั้งหลาย  ครั้นภิกษุ</p><p>ทั้งหลายเสร็จกิจเรียบร้อยแล้ว   ภิกษุผู้อุปฐากก็กราบทูล<strong>พระผู้มีพระภาค-</strong></p><p><strong>เจ้า</strong>ให้ทรงทราบ      ลำดับนั้น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ก็เสด็จเข้าพระคันธกุฎี. </p><p>นี้เป็นกิจในปุเรภัตก่อน.</p><p>           ครั้งนั้นแล    พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นทรงบำเพ็ญกิจใน<strong>ปุเรภัต</strong></p><p>เสร็จแล้วอย่างนี้     ประทับนั่ง ณ ศาลาปรนนิบัติใกล้พระคันธกุฎี    ทรง</p><p>ล้างพระบาทแล้วประทับยืนบนตั่งรองพระบาท   ประทานโอวาทภิกษุสงฆ์</p><p>ว่า <strong>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เธอทั้งหลายจงยังประโยชน์คนและประโยชน์</strong></p><p><strong>ท่านให้ถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาทเถิด</strong>   และว่า</p><p>              <strong>ทุลฺลภญฺจ  มนุสฺสตฺต  พุทฺธุปฺปาโท  จ  ทุลฺลโภ</strong></p><p><strong>              ทุลฺลภา  ขณสมฺปตฺติ  สทฺธมฺโม  ปรมทุลฺลภา</strong></p><p><strong>              ทุลฺลภา  สทฺธาสมฺปตฺติ  ปพฺพชฺช  จ  ทุลฺลภา</strong></p><p><strong>              ทุลฺลภ  สทฺธมฺมสฺสวน </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 150</p><p>              <strong>ความเป็นมนุษย์  หาได้ยาก  </strong></p><p><strong>              ความเกิดขึ้นของพระพุทธเจ้า   หาได้ยาก</strong></p><p><strong>              ความถึงพร้อมด้วยขณะ  หาได้ยาก</strong></p><p><strong>              พระสัทธรรม  หาได้ยากอย่างยิ่ง</strong></p><p><strong>              ความถึงพร้อมด้วยศรัทธา    หาได้ยาก</strong></p><p><strong>              การบวช  หาได้ยาก</strong></p><p><strong>              การฟังพระสัทธรรม  หาได้ยาก</strong></p><p>           ณ  ที่นั้น  ภิกษุบางพวกทูลถามกรรมฐานกะ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong></p><p>แม้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ก็ประทานกรรมฐานที่เหมาะแก่จริงของภิกษุเหล่า</p><p>นั้น.   ลำดับนั้น  ภิกษุทั้งปวงถวายบังคม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   แล้วไปยัง</p><p>ที่พักกลางคืนและกลางวันของตน ๆ.  บางพวกก็ไปป่า บางพวกก็ไปสู่โคน</p><p>ไม้  บางพวกก็ไปยังที่แห่งใดแห่งหนึ่ง  มีภูเขา เป็นต้น   บางพวกก็ไปยังภพ</p><p>ของเทวดาชั้น<strong>จาตุมหาราชิกา</strong>  ฯ ล ฯ   บางพวกก็ไปยังภพของเทวดาชั้น</p><p><strong>วสวัดดี</strong>   ด้วยประการฉะนี้.    ลำดับนั้น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเข้าพระ</strong></p><p><strong>คันธกุฎี</strong>   ถ้ามีพระพุทธประสงค์  ก็ทรงมีพระสติสัมปชัญญะ    สำเร็จ<strong>สีห-</strong></p><p><strong>ไสยา</strong>ครู่หนึ่ง   โดยพระปรัศว์เบื้องขวา   ครั้นมีพระวรกายปลอดโปร่งแล้ว</p><p>เสด็จลุกขึ้นตรวจดูโลกในภาคที่สอง.   ณ คาม   หรือนิคมที่พระองค์เสด็จ</p><p>เข้าไปอาศัยประทับอยู่   มหาชนพากันถวายทานก่อนอาหาร ครั้นเวลาหลัง</p><p>อาหารนุ่งห่มเรียบร้อย    ถือของหอมและดอกไม้  เป็นต้น    มาประชุมกัน</p><p>ในพระวิหาร.  ครั้นเมื่อบริษัทพร้อมเพรียงกันแล้ว    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>เสด็จไปด้วยพระปาฏิหาริย์อันสมควร    ประทับนั่ง    แสดงธรรมที่ควรแก่</p><p>กาลสมัย   ณ  บวรพุทธอาสน์ที่บรรจงจัดไว้ ณ ธรรมสภา  ครั้นทรงทราบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 151</p><p>กาลอันควรแล้วก็ทรงส่งบริษัทกลับ .   เหล่ามนุษย์ต่างก็ถวายบังคม<strong>พระผู้มี   </strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>แล้วพากันหลีกไป.   นี้เป็นกิจหลังอาหาร.   </p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น     ครั้นเสร็จกิจหลังอาหารอย่างนี้</p><p>แล้ว    ถ้ามีพระพุทธประสงค์จะโสรจสรงพระวรกาย   ก็เสด็จลุกจากพุทธ-</p><p>อาสน์เข้าซุ้มเป็นที่สรงสนาน         ทรงสรงพระวรกายด้วยน้ำที่ภิกษุผู้เป็น</p><p>พุทธุปฐากจัดถวาย.     ฝ่ายภิกษุผู้เป็นพุทธุปฐากก็นำพุทธอาสน์มาปูลาดที่</p><p>บริเวณ<strong>พระคันธกุฎี.   พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงครองจีวรสองชั้นอันย้อมดี</p><p>แล้ว   ทรงคาดประคดเอว   ทรงครองจีวรเฉวียงบ่าข้างหนึ่ง   แล้วเสด็จไป</p><p>ประทับนั่งบนพุทธอาสน์นั้น.     ทรงหลีกเร้นอยู่ครู่หนึ่งแต่ลำพังพระองค์</p><p>เดียว.    ครั้งนั้น   ภิกษุทั้งหลายพากันมาจากที่นั้น ๆ แล้วมาสู่ที่ปรนนิบัติ</p><p>ของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong>    ณ  ที่นั้น  ภิกษุบางพวกก็ทูลถามปัญหา   บาง</p><p>พวกก็ทูลขอกรรมฐาน   บางพวกก็ทูลขอฟังธรรม.  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ประทับยับยั้งตลอดยามต้น   ทรงให้ความประสงค์ของภิกษุเหล่านั้นสำเร็จ.</p><p>นี้เป็นกิจในปฐมยาม.</p><p>           ก็เมื่อสิ้นสุดกิจในปฐมยาม     ภิกษุทั้งหลายถวายบังคม<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>แล้วหลีกไป   เหล่าเทวดาในหมื่นโลกธาตุทั้งสิ้น   เมื่อได้โอกาสก็</p><p>พากันเข้าเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ต่างทูลถามปัญหาตามที่เตรียมมา  โดย</p><p>ที่สุดแม้อักขระ ๔ ตัว.       <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงตอบปัญหาแก่เทวดา</p><p>เหล่านั้น  ให้มัชฌิมยามผ่านไป  นี้เป็นกิจในมัชฌิมยาม.</p><p>           ส่วนปัจฉิมยาม    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงแบ่งเป็น ๓ ส่วน    คือ</p><p>ทรงยับยั้งอยู่ด้วยการเสด็จจงกรมส่วนหนึ่ง    เพื่อทรงเปลื้องจากความเมื่อย</p><p>ล้าแห่งพระสรีระอันถูกอิริยาบถนั่งตั้งแต่ก่อนอาหารบีบคั้นแล้ว.    ในส่วน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 152</p><p>ที่สอง   เสด็จเข้า<strong>พระคันธกุฎี</strong>    ทรงมีพระสติสัมปชัญญะ     สำเร็จสีหไสยา  </p><p>โดยพระปรัศว์เบื้องขวา.  ในส่วนที่สาม  เสด็จลุกขึ้นประทับนั่งแล้วทรงใช้</p><p>พุทธจักษุตรวจดูสัตว์โลกเพื่อเล็งเห็นบุคคลผู้สร้างสมบุญญาธิการไว้   ด้วย</p><p>อำนาจทานและศีล  เป็นต้น    ในสำนักของพระพุทธเจ้าองค์ก่อน ๆ.    นี้ </p><p>เป็นกิจในปัจฉิมยาม.</p><p>           ก็วันนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ทรงยังกิจก่อนอาหารให้สำเร็จใน</p><p><strong>กรุงราชคฤห์</strong>แล้ว   ถึงเวลาหลังอาหารเสด็จดำเนินมายังหนทาง   ตรัสบอก</p><p>กรรมฐานแก่ภิกษุทั้งหลายในเวลาปฐมยาม       ทรงแก้ปัญหาแก่เทวดาทั้ง</p><p>หลายในมัชฌิมยาม  เสด็จขึ้นสู่ที่จงกรม  ทรงจงกรมอยู่ในปัจฉิมยาม  ทรง</p><p>ได้ยินภิกษุประมาณ  ๕๐๐  รูปสนทนาพาดพิงถึงพระสัพพัญญุตญาณนี้  ด้วย</p><p>พระสัพพัญญุตญาณนั่นแล  ได้ทรงทราบแล้ว.  ด้วยเหตุนั้น  ข้าพเจ้าจึงได้</p><p>กล่าวว่า   เมื่อทรงกระทำกิจในปัจฉิมยาม   ได้ทรงทราบแล้ว.   ก็และครั้น</p><p>ทรงทราบแล้ว  ได้มีพระพุทธดำริดังนี้ว่า  ภิกษุเหล่านี้ กล่าวคุณพาดพิงถึง</p><p>สัพพัญญุตญาณของเรา    ก็กิจแห่งสัพพัญญุตญาณไม่ปรากฏแก่ภิกษุเหล่านี้ </p><p>ปรากฏแก่เราเท่านั้น    เมื่อเราไปแล้ว     ภิกษุเหล่านั้นก็จักบอกการสนทนา</p><p>ของตนตลอดกาล.     แต่นั้นเราจักทำการสนทนาของภิกษุเหล่านั้นให้เป็น</p><p>ต้นเหตุ  แล้วจำแนกศีล ๓ อย่าง   บันลือสีหนาทอันใคร ๆ คัดค้านไม่ได้</p><p>ในฐานะ ๖๒ ประการ   ประชุมปัจจยาการกระทำพุทธคุณให้ปรากฏ   จัก</p><p>แสดงพรหมชาลสูตร    อันจะยิ่งหมื่นโลกธาตุให้หวั่นไหว    ให้จบลงด้วย</p><p>ยอดคือพระอรหัต  ปานประหนึ่งยกภูเขาสิเนรุราชขึ้น  และดุจฟาดท้องฟ้า</p><p>ด้วยยอดสุวรรณกูฏ    เทศนานั้นแม้เมื่อเราปรินิพพานแล้ว     ก็จักยังอมต-</p><p>มหานฤพานให้สำเร็จแก่สัตว์ทั้งหลายตลอดห้าพันปี    ครั้นมีพระพุทธดำริ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 153</p><p>อย่างนี้แล้ว      ได้เสด็จเข้าไปยังศาลามณฑลที่ภิกษุเหล่านั้นนั่งอยู่      ด้วย  </p><p>ประการฉะนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>เยน</strong>     ความว่า   ศาลามณฑลนั้นอัน<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>พึงเสด็จเข้าไปโดยทางทิศใด.</p><p>            อีกอย่างว่า    บทว่า  <strong>เยน</strong>  นี้    เป็นตติยาวิภัตติ    ลงในอรรถแห่ง</p><p>สัตตมีวิภัตติ.     เพราะฉะนั้น  ในบทนี้จึงมีเนื้อความว่า     ได้เสด็จไป ณ</p><p>ประเทศที่มีศาลามณฑลนั้น  ดังนี้ .</p><p>           คำว่า <strong>ปญฺตฺเต อาสเน   นิสีทิ</strong>  ประทับเหนืออาสนะที่บรรจงจัดไว้</p><p>ความว่า   ข่าวว่า  ในครั้งพุทธกาล   สถานที่ใด ๆ ที่มีภิกษุอยู่แม้รูปเดียวก็</p><p>จัดพุทธอาสน์ไว้ทุกแห่งทีเดียว.  เพราะเหตุไร  ?  เขาว่า  <strong>พระผู้มีพระภาค- </strong></p><p><strong>เจ้า</strong>ทรงมนสิการถึงเหล่าภิกษุที่รับกรรมฐานในสำนักของพระองค์แล้ว  อยู่</p><p>ในที่สำราญว่า   ภิกษุรูปโน้นรับกรรมฐานในสำนักของเราไป  สามารถจะ</p><p>ยังคุณวิเศษให้เกิดขึ้นหรือไม่หนอ   ครั้นทรงเห็นภิกษุรูปนั้นละกรรมฐาน</p><p>ตรึกถึงอกุศลวิตกอยู่   ลำดับนั้น  มีพระพุทธดำริว่า  กุลบุตรผู้นี้รับกรรม-</p><p>ฐานในสำนักของศาสดาเช่นเรา  เหตุไฉนเล่า จักถูกอกุศลวิตกครอบงำให้</p><p>จมลงในวัฏฏทุกข์อันหาเงื่อนต้นไม่ปรากฏ       เพื่อจะทรงอนุเคราะห์ภิกษุ</p><p>รูปนั้นจึงทรงแสดงพระองค์  ณ  ที่นั้นทีเดียว    ประทานโอวาทกุลบุตรนั้น</p><p>แล้วเสด็จเหาะขึ้นสู่อากาศกลับไปยังที่ประทับของพระองค์ต่อไป.</p><p>           ลำดับนั้น  ภิกษุเหล่านั้นที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทานโอวาทอยู่</p><p>อย่างนี้  คิดกัน ว่า พระบรมศาสดาทรงทราบความคิดของพวกเรา  เสด็จมา</p><p>แสดงพระองค์ประทับยืน  ณ  ที่ใกล้พวกเรา      เป็นภาระที่พวกเราจะต้อง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 154</p><p>เตรียมพุทธอาสน์ไว้  สำหรับทูลเชิญในขณะนั้นว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  </p><p>ขอพระองค์โปรดประทับนั่งบนพุทธอาสน์นี้   ขอพระองค์โปรดประทับนั่ง</p><p>บนพุทธอาสน์นี้.   ภิกษุเหล่านั้นต่างจัดพุทธอาสน์ไว้แล้วอยู่.  ภิกษุที่มีตั้ง</p><p>ก็จัดตั่งไว้   ที่ไม่มีก็จัดเตียง   หรือแผ่นกระดาน   หรือไม้  หรือแผ่นศิลา</p><p>หรือกองทรายไว้      เมื่อไม่ได้ดังนั้นก็ดึงเอาแม้ใบไม้เก่า ๆ มาปูผ้าบังสุกุล</p><p>ตั้งไว้บนที่นั้นเอง     แต่ในพระตำหนักหลวงใน<strong>พระราชอุทยานอัมพลัฏ-</strong></p><p><strong>ฐิกา</strong>นี้   มีพระราชอาสน์อยู่  ภิกษุเหล่านั้นช่วยกันปัดกวาดฝุ่นละออง  พระ</p><p>ราชอาสน์นั้นปูลาดไว้   นั่งล้อมสดุดีพระพุทธคุณ   ปรารภถึงพระอธิมุติ-</p><p>ญาณ (ญาณรู้อัธยาศัยสัตว์ ) ของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.  ท่านพระอานนท์</strong></p><p>หมายถึงพระราชอาสน์นั้น    จึงกล่าวว่า    ประทับนั่งบนพุทธอาสน์ที่เขา</p><p>บรรจงจัดถวาย.  ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทับนั่งอย่างนี้    ทั้งที่ทรงทราบ</p><p>อยู่    ก็ตรัสถามภิกษุทั้งหลายเพื่อให้เกิดการสนทนา    และภิกษุเหล่านั้นก็ </p><p>พากันกราบทูลแด่พระองค์ทุกเรื่อง.  เพราะเหตุนั้น  <strong>ท่านพระอานนท์</strong>  จึง</p><p>กล่าวว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ครั้นประทับนั่งแล้ว   ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ประชุมบทเหล่านั้น  บทว่า <strong>กายนุตฺถ</strong>  ความว่า  พวกเธอนั่งสนทนา</p><p>กันถึงเรื่องอะไร  ?  บาลีเป็น <strong>กายเนฺวตฺถ</strong>  ก็มี.   พระบาลีนั้นมีเนื้อความ</p><p>ว่า  พวกเธอนั่งสนทนากันถึงเรื่องอะไรในที่นี้.  บาลีเป็น <strong>กายโนตฺถ</strong>  ก็มี.</p><p>ในธรรมบท  แม้พระบาลีนั้นก็มีเนื้อความดังก่อนนั่นเอง.</p><p>           บทว่า <strong>อนฺตรา  กถา</strong>  ความว่า  สนทนาระหว่างการมนสิการกรรม-</p><p>ฐาน  อุเทศและปริปุจฉา เป็นต้น   คือ ในระหว่างเป็นเรื่องอื่นเรื่องหนึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>วิปฺปกตา</strong>  ความว่า  ยังไม่จบ  คือยังไม่ถึงที่สุด  เพราะตถาคต</p><p>มาเสียก่อน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 155</p><p>           ด้วยบทนั้น  ทรงแสดงไว้อย่างไร ?  </p><p>           อธิบายว่า  ตถาคตมาเพื่อหยุดการสนทนาของพวกเธอหามิได้   แต่</p><p>มาด้วยหวังว่าจักแสดงให้การสนทนาของพวกเธอจบลง    คือทำให้ถึงที่สุด</p><p>ด้วยความเป็นสัพพัญญู   ฉะนั้น <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงประทับนั่ง  ทรง</p><p>ห้ามอย่างพระสัพพัญญู.</p><p>           แม้ในคำว่า  พระเจ้าข้า  พวกข้าพระองค์สนทนาค้างอยู่  ก็พอดี<strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสด็จมาถึงนี้   มีอธิบายดังต่อไปนี้.</p><p>          ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      การสนทนาพระพุทธคุณ     ปรารภพระ</p><p>สัพพัญญุตญาณของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ของพวกข้าพระองค์ยังค้างอยู่   หา</p><p>ใช่ติรัจฉานกถา  มีราชกถาเป็นต้นไม่   ก็พอดี<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสด็จมา</p><p>ถึง  ขอพระองค์ได้โปรดแสดงให้การสนทนาของพวกข้าพระองค์นั้นจบลง</p><p>ณ กาลบัดนี้เถิด.    ก็ด้วยคำมีประมาณเท่านี้     <strong>ท่านพระอานนท์</strong>ได้ภาษิต</p><p>คำอันเป็นนิทาน   ซึ่งประดับด้วยกาละ  เทศะ  ผู้แสดง  เรื่อง  บริษัท  และ</p><p>ที่อ้างอิงเพื่อให้เข้าใจโดยง่าย  ซึ่งพระสูตรนี้ที่ชี้แจงอานุภาพแห่งพระพุทธ-</p><p>คุณ     อันสมบูรณ์ด้วยอรรถะและพยัญชนะ     อุปมาดังท่าน้ำมีภูมิภาคอัน</p><p>บริสุทธิ์สะอาด   เต็มไปด้วยทรายดังใยแก้วมุกดาอันเกลื่อนกล่น   มีบันได</p><p>แก้วอันงามพิลาสรจนาด้วยพื้นศิลาอันบริสุทธิ์  เพื่อให้หยั่งลงได้โดยสะดวก</p><p>สู่สระโบกขรณี   อันมีน้ำมีรสดีใสสะอาดรุ่งเรื่องด้วยดอกอุบลและดอกปทุม</p><p>ฉะนั้น      และอุปมาดังบันไดอันงามรุ่งเรื่องเกิดแสงแห่งแก้วมณี   มีแผ่น</p><p>กระดานที่เกลี้ยงเกลาอ่อนนุ่มที่ทำด้วยงา   อันเถาทองคำรัดไว้เพื่อให้ขึ้นได้</p><p>โดยสะดวกสู่ปราสาทอันประเสริฐ   มีฝาอันจำแนกไว้เป็นอย่างดี  แวดล้อม</p><p>ด้วยไพทีอันวิจิตร   ทั้งทรวดทรงก็โสภิตโปร่งสล้าง   ราวกะว่าประสงค์จะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 156</p><p>สัมผัสทางกลุ่มดาว  และอุปมาดังมหาวิหาร  อันมีบานประตูไพศาล  ติดตั้ง</p><p>เป็นอย่างดี     โชติช่วงด้วยรัศมีแห่งทองเงินแก้วมณีแก้วมุกดา     และแก้ว  </p><p>ประพาฬ เป็นต้น     เพื่อเข้าได้โดยสะดวกสู่เรือนใหญ่ที่งามไปด้วยอิสริย-</p><p>สมบัติอันโอฬาร      มีการกรีดกรายร่ายรำของเหล่าเคหชนผู้มีเสียงไพเราะ </p><p>เจรจาร่าเริงระคนกับเสียงกระทบกันแห่งอาภรณ์        มีทองกรและเครื่อง</p><p>ประดับเท้าเป็นต้นฉะนั้น.</p><p>                จบวรรณนาความของคำเป็นนิทานแห่งพระสตรี</p><p>                                <strong>พรรณนาเหตุที่ตั้งพระสูตร</strong></p><p>           บัดนี้    ถึงลำดับโอกาสที่จะพรรณนาพระสูตรที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงยกขึ้นแสดงโดยนัยมีอาทิว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ชนเหล่าอื่นจะพึง</p><p>ติเราก็ดี  ดังนี้ .  ก็การพรรณนาพระสูตรนี้นั้น   เมื่อได้พิจารณาเหตุที่ทรง</p><p>ตั้งพระสูตรแล้วจึงกล่าวย่อมแจ่มแจ้ง   ฉะนั้น  ข้าพเจ้าจักวิจารณ์เหตุที่ทรง</p><p>ตั้งพระสูตรเสียก่อน.</p><p>                    <strong>ก็เหตุที่ทรงตั้งพระสูตรมี  ๔  ประการ  คือ</strong></p><p>           <strong>๑.  อัตตัชฌาสยะ</strong>        เป็นไปตามพระอัธยาศัยของพระองค์</p><p>           <strong>๒.  ปรัชฌาสยะ</strong>             เป็นไปตามอัธยาศัยของผู้อื่น</p><p>           <strong>๓.  ปุจฉาวสิกะ</strong>               เป็นไปด้วยอำนาจการถาม</p><p>           <strong>๔.  อัตถุปปัตติกะ</strong>            เป็นไปโดยเหตุที่เกิดขึ้น</p><p>           ในบรรดาเหตุ  ๔  ประการนั้น    พระสูตรเหล่าใดที่คนเหล่าอื่นมิได้</p><p>ทูลอาราธนา     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสเทศนาโดยพระอัธยาศัยของพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 157</p><p>องค์แต่ลำพังอย่างเดียว   มีอาทิอย่างนี้   คือ  <strong>อากังเขยยสูตร    วัตถสูตร  </strong></p><p><strong>มหาสติปัฏฐานสูตร  มหาสฬายตนวิภังคสูตร อริยวังสสูตร  ส่วนแห่ง</strong></p><p><strong>สัมมัปปธานสูตร  ส่วนแห่งอิทธิบาท  อินทรีย์  พละ  โพชฌงค์ </strong> และ</p><p><strong>มรรค</strong>  พระสูตรเหล่านั้น  ชื่อว่ามีเหตุที่ทรงตั้งเป็นไปตามพระอัธยาศัยของ</p><p>พระองค์.</p><p>           อนึ่ง   พระสูตรเหล่าใดที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสด้วยสามารถแห่ง</p><p>อัธยาศัยของผู้อื่น    เล็งดูอัธยาศัยความพอใจ    ความชอบใจ    อภินิหาร</p><p>และภาวะที่จะตรัสรู้ได้  ของชนเหล่าอื่นอย่างนี้ว่า  ธรรมบ่มวิมุติของ<strong>ราหุล</strong></p><p>แก่กล้าแล้ว         ถ้ากระไรเราพึงแนะนำ<strong>ราหุล</strong>ในอาสวักขยธรรมให้สูงขึ้น</p><p>ดังนี้แล้ว  มีอาทิอย่างนี้   คือ  <strong>จุลลราหุโลวาทสูตร  มหาราหุโลวาทสูตร</strong></p><p><strong>ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร   ธาตุวิภังคสูตร</strong>   พระสูตรเหล่านั้น  ชื่อว่ามีเหตุ</p><p>ทรงตั้งเป็นไปตามอัธยาศัยของผู้อื่น.</p><p>           อนึ่ง พระสูตรเหล่าใดที่เหล่าสัตว์ทั้งหลายมีอาทิอย่างนี้  คือบริษัท ๔</p><p>วรรณะ ๔  นาค  ครุฑ  คนธรรพ์  อสูร  ยักษ์   ท้าวมหาราชเทวดาชั้น</p><p>ดาวดึงส์  เป็นต้น   และท้าวมหาพรหม   พากันไปเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>แล้วทูลถามปัญหาโดยนัยมีอาทิว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ที่เรียกว่าโพช-</p><p>ฌงค์   โพชฌงค์  ดังนี้    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ที่เรียกว่านิวรณ์   นิวรณ์</p><p>ดังนี้    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    อุปาทานขันธ์ห้าเหล่านี้หนอแล   ในโลกนี้ </p><p>อะไรเป็นทรัพย์เครื่องปลื้มใจที่ประเสริฐที่สุดของตน     เมื่อถูกถามอย่างนี้</p><p>แล้ว  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสเทศนามี<strong>โพชฌงค์สังยุต</strong>    เป็นต้น ก็หรือ</p><p>พระสูตรแม้อื่นเหล่าใด     มี<strong>เทวตาสังยุต    มารสังยุต     พรหมสังยุต</strong></p><p><strong>สักกปัญหสูตร   จุลลเวทัลลสูตร   มหาเวทัลลสูตร   สามัญญผลสูตร </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 158</p><p><strong>อาฬวกสูตร  สูจิโลมสูตร</strong> เป็นต้น  พระสูตรเหล่านั้น  ชื่อว่ามีเหตุที่ทรง</p><p>ตั้งเป็นไปด้วยอำนาจการถาม.  </p><p>           อนึ่ง  พระสูตรเหล่านั้นใด    ที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงอาศัยเหตุ-</p><p>การณ์ที่เกิดขึ้นจึงตรัสเทศนา     มีอาทิอย่างนี้       คือ   <strong>ธรรมทายาทสูตร</strong></p><p><strong>จุลลสีหนาทสูตร  จันทูปมสูตร  ปุตตมังสูปมสูตร   ทารุกขันธูปมสูตร</strong></p><p><strong>อัคคิกขันธูปมสูตร  เผณปิณฑูปมสูตร   ปาริฉัตตกูปมสูตร</strong>   พระสูตร</p><p>เหล่านั้น  ชื่อว่ามีเหตุที่ทรงตั้งเป็นไปโดยเหตุที่เกิดขึ้น.</p><p>           ในบรรดาเหตุที่ทรงตั้งพระสูตร   ๔   ประการ       ดังพรรณนามานี้</p><p><strong>พรหมชาลสูตร</strong>นี้มีเหตุที่ทรงตั้งเป็นไปโดยเหตุที่เกิดขึ้น.</p><p>           ก็<strong>พรหมชาลสูตร</strong>นี้    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงตั้งในเพราะเหตุที่เกิด</p><p>ขึ้น.    ในเพราะเหตุที่เกิดขึ้นอย่างไร  ?   ในเพราะการสรรเสริญและการ</p><p>ติเตียน  คืออาจารย์ติเตียนพระรัตนตรัย  ศิษย์ชมพระรัตนตรัย.  <strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ทรงเป็นเทศนาโกศล   ทรงทำการสรรเสริญ   และการติเตียน</p><p>นี้ให้เป็นเหตุที่เกิดขึ้นด้วยประการฉะนี้   แล้วทรงเริ่มเทศนาว่า  ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   ชนเหล่าอื่นจะพึงกล่าวติเราก็ดี   ดังนี้.</p><p>           ประชุมบทเหล่านั้น  บทว่า <strong>มม</strong>  เป็นฉัฏฐีวิภัตติ   เนื้อความเท่ากับ</p><p><strong>มม.</strong>   วาศัพท์เป็นวิกัปปัตถะ.   บทว่า  <strong>ปเร</strong>   ได้แก่เหล่าสัตว์ผู้เป็นข้าศึก.</p><p>บทว่า  <strong>ตตฺร</strong>  ความว่า   ในคนพวกที่กล่าวติเตียนเหล่านั้น.    ด้วยคำว่า  <strong>น</strong></p><p><strong>อาฆาโต</strong>  เป็นต้น    ถึงแม้ว่าภิกษุเหล่านั้นไม่มีความอาฆาตเลยก็จริง    ถึง</p><p>อย่างนั้น        <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อจะทรงป้องกันมิให้อกุศลเกิดขึ้นใน</p><p>ฐานะเช่นนี้       แก่กุลบุตรทั้งหลายในกาลอนาคต      จึงได้ทรงตั้งไว้เป็น</p><p>ธรรมเนียม. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 159</p><p>           คำว่า <strong>ความอาฆาต</strong>  ในพระบาลีนั้นมีวิเคราะห์ว่า  เป็นที่มากระทบ</p><p>แห่งจิต.  คำนี้เป็นชื่อของความโกรธ.  </p><p>           คำว่า  <strong>ความไม่แช่มชื่น</strong>     มีวิเคราะห์ว่าเป็นเหตุให้ไม่เบิกบานใจ</p><p>คือ ไม่ยินดี  ไม่ดีใจ.   คำนี้เป็นชื่อของโทมนัส.</p><p>           คำว่า  <strong>ความไม่อภิรมย์ใจ</strong>  มีวิเคราะห์ว่า  ไม่ยินดีประโยชน์เกื้อกูล</p><p>แก่ตน ไม่ยินดีประโยชน์เกื้อกูลแก่ตนอื่น ๆ.  คำนี้เป็นชื่อของความโกรธ.</p><p>           บรรดาบททั้งสามนี้     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสขันธ์สอง     คือตรัส</p><p>สังขารขันธ์ด้วยบททั้งสอง   (<strong>อาฆาต</strong>  และ  <strong>อนภิรทฺธิ</strong> )   ตรัสเวทนาขันธ์</p><p>ด้วยบทเดียว  ( <strong>อปจฺจโย</strong> )  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ด้วยอำนาจแห่งขันธ์ทั้งสองนั้น      ได้ตรัสปฏิเสธการทำหน้าที่แห่ง</p><p>สัมปยุตตธรรมแม้ที่เหลือทีเดียว.       ครั้นทรงห้ามความเจ็บใจโดยนัยแรก</p><p>อย่างนี้แล้ว       เมื่อจะทรงแสดงโทษในความเจ็บใจนั้น      โดยนัยที่สอง</p><p>จึงตรัสว่า     ถ้าเธอทั้งหลายจักขุ่นเคือง      หรือจักน้อยใจในคนเหล่านั้น</p><p>อันตรายจะพึงมีแก่เธอทั้งหลาย   เพราะเหตุนั้นเป็นแน่   ดังนี้.</p><p>           ประชุมบทเหล่านั้น  หลายบทว่า  <strong>ตตฺร  เจ  ตุมฺเห  อสฺสถ</strong>   ความว่า</p><p>หากว่าเธอทั้งหลายจะพึงขุ่นเคืองด้วยความโกรธ    จะพึงน้อยใจด้วยความ</p><p>โทมนัส  ในพวกที่กล่าวติเตียนเหล่านั้น  หรือในคำติเตียนนั้น.</p><p>           หลายบทว่า  <strong>ตุมฺหญฺเวสฺส  เตน  อนฺตราโย</strong>   ความว่า อันตราย</p><p>จะพึงมีแก่คุณธรรมทั้งหลาย  มีปฐมฌาน  เป็นต้น  ด้วยความโกรธนั้นและ</p><p>ด้วยความน้อยใจนั้น   ของเธอทั้งหลายนั่นเอง.</p><p>           ครั้นทรงแสดงโทษโดยนัยที่สองอย่างนี้แล้ว      เพื่อจะทรงแสดงว่า</p><p>ผู้ที่น้อยใจเป็นผู้ไม่สามารถแม้ในเหตุเพียงกำหนดเนื้อความของถ้อยคำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 160</p><p>โดยนัยที่สาม  จึงตรัสว่า   เธอทั้งหลายจะพึงรู้คำที่เป็นสุภาษิต   หรือคำที่  </p><p>เป็นทุพภาษิตของคนเหล่าอื่นได้ละหรือ  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>          ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>ปเรส</strong>    ความว่า  ก็คนมักโกรธ  ย่อมไม่รู้</p><p>ทั่วถึงเนื้อความของคำที่เป็นสุภาษิต      และคำที่เป็นทุพภาษิต     ของคน</p><p>พวกใดพวกหนึ่ง   คือ พระพุทธเจ้า   พระปัจเจกพุทธเจ้า  พระอริยสาวก</p><p>หรือมารดาบิดา  หรือคนที่เป็นข้าศึกได้เลย.  อย่างที่ตรัสไว้ว่า</p><p>              <strong>คนโกรธย่อมไม่รู้อรรถ     คนโกรธย่อมไม่เห็นธรรม</strong></p><p><strong>              เมื่อนรชนถูกความโกรธครอบงำ      ย่อมมืดตื้อทันที</strong></p><p><strong>              ความโกรธก่อให้เกิดความพินาศ    ความโกรธทำให้</strong></p><p><strong>              จิตกำเริบ     ชนไม่รู้จักความโกรธซึ่งเป็นภัยเกิดในจิต</strong></p><p><strong>              ดังนี้.</strong></p><p>          <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ครั้นทรงห้ามความเจ็บใจในเพราะการติเตียน</p><p>แม้โดยประการทั้งปวงอย่างนี้แล้ว      บัดนี้   เมื่อจะทรงแสดงอาการที่ควร</p><p>ปฏิบัติ    จึงได้ตรัสคำมีอาทิว่า   ในคำที่เขากล่าวติเตียนนั้น    คำที่ไม่จริง</p><p>เธอทั้งหลายควรแก้ให้เห็นโดยความไม่เป็นจริง   ดังนี้.</p><p>           ประชุมบทเหล่านั้น   บทว่า <strong>ตตฺร  ตุมฺเหหิ</strong>  ความว่า  ในคำที่เขา</p><p>กล่าวติเตียนนั้น  เธอทั้งหลาย.    บทว่า  <strong>อภูต  อภูตโต  นิพเพเธตพฺพ</strong></p><p>ความว่า  คำใดที่ไม่จริง   คำนั้น   เธอทั้งหลายพึงแยกโดยความไม่เป็นจริง</p><p>ทีเดียว.    แก้อย่างไร ?     พึงแก้โดยนัยมีอาทิว่า    นั่นไม่จริง    แม้เพราะ</p><p>เหตุนี้   ดังนี้.</p><p>           ในข้อนั้น    มีคำประกอบดังต่อไปนี้       เธอทั้งหลายได้ฟังเขาพูดว่า</p><p>ศาสดาของพวกท่านไม่ใช่พระสัพพัญู       พระธรรมอันศาสดาของพวก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 161</p><p>ท่านกล่าวแล้วชั่ว   พระสงฆ์ปฏิบัติชั่ว   ดังนี้เป็นต้น   ไม่ควรนิ่งเสีย  แต่</p><p>ควรกล่าวแก้เขาอย่างนี้ว่า   นั่นไม่จริง  แม้เพราะเหตุนี้   คือ คำที่พวกท่าน   </p><p>กล่าวนั้น    ไม่จริงแม้เพราะเหตุนี้    ไม่แท้แม้เพราะเหตุนี้    ข้อนี้ไม่มีใน</p><p>พวกเรา   และก็หาไม่ได้ในพวกเรา   พระศาสดาของพวกเราเป็นพระสัพ-</p><p>พัญญูจริง   พระธรรมพระองค์ตรัสดีแล้ว   พระสงฆ์ปฏิบัติดีแล้ว    ในข้อ</p><p>นั้นมีเหตุดังนี้  ๆ.</p><p>           ในบทเหล่านี้   บทที่สอง พึงทราบว่าเป็นไวพจน์ของบทที่หนึ่ง บท</p><p>ที่สี่พึงทราบว่าเป็นไวพจน์ของบทที่สาม.   และควรทำการแก้ในการติเตียน</p><p>เท่านั้นดังนี้     ไม่ต้องแก้ทั่วไป.   แต่ถ้าเมื่อถูกเขากล่าวว่า    ท่านเป็นคน</p><p>ทุศีล  อาจารย์ของท่านเป็นคนทุศีล  สิ่งนี้ ๆ ท่านได้กระทำแล้ว  อาจารย์</p><p>ของท่านได้กระทำแล้ว  ดังนี้     ก็ทนนิ่งอยู่ได้    ย่อมเป็นที่หวาดเกรงแก่ผู้</p><p>กล่าวฉะนั้น ไม่ต้องทำความขุ่นใจ   แก้ไขการติเตียน  ส่วนบุคคลที่ด่าด้วย</p><p>อักโกสวัตถุ  ๑๐     โดยนัยว่า  อ้ายอูฐ     อ้ายวัว  เป็นต้น    ควรวางเฉยเสีย</p><p>ใช้อธิวาสนขันติอย่างเดียวในบุคคลนั้น.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong> ครั้นทรงแสดงลักษณะของผู้คงที่ในฐานะแห่ง</p><p>การติเตียนอย่างนี้แล้ว      บัดนี้   มีพระพุทธประสงค์จะทรงแสดงลักษณะ </p><p>ของผู้คงที่ในฐานะแห่งการสรรเสริญ    จึงตรัสพระบาลีว่า     ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย  คนเหล่าอื่นจะพึงกล่าวชมเรา   ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น   คำว่า <strong>คนเหล่าอื่น</strong>   ได้แก่ เทวดาและมนุษย์ทั้ง-</p><p>หลายผู้เลื่อมใสเหล่าใดเหล่าหนึ่ง.   เพลิดเพลิน   มีวิเคราะห์ว่า  เป็นเหตุมา</p><p>ยินดีแห่งใจ.   คำนี้เป็นชื่อของปีติ.</p><p>           ภาวะแห่งใจดี  ชื่อว่า <strong>โสมนัส.</strong>   คำว่า  โสมนัสนี้เป็นชื่อของความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 162</p><p>สุขทางจิต.  </p><p>           ภาวะแห่งบุคคลผู้เบิกบาน    ชื่อว่า  ความเบิกบาน    ถามว่า ความ      </p><p>เบิกบานของอะไร ? ตอบว่า ของใจ.   คำว่า  ความเบิกบานนี้เป็นชื่อของ</p><p>ปีติอันทำให้เบิกบาน  นำมาซึ่งความฟุ้งซ่าน.</p><p>           แม้ในที่นี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ก็ตรัสสังขารขันธ์ด้วยบททั้งสอง</p><p>ตรัสเวทนาขันธ์ด้วยบทเดียว  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ครั้นทรงห้ามความเบิกบานโดยนัยที่หนึ่ง</p><p>อย่างนี้แล้ว     เมื่อจะทรงแสดงโทษในความเบิกบานนั้น     โดยนัยที่สอง</p><p>จึงได้ตรัสคำมีอาทิว่า  ถ้าเธอทั้งหลายจักเพลิดเพลิน  จักดีใจ   จักเบิกบาน</p><p>ใจในคำชมนั้น    อันตรายจะพึงมีแก่เธอทั้งหลาย    เพราะเหตุนั้นเป็นแน่</p><p>ดังนี้.</p><p>           แม้ในที่นี้  ก็พึงทราบเนื้อความว่า    บทว่า  <strong>ตุมฺหญฺเวสฺส  เตน</strong></p><p><strong>อนฺตราโย</strong>   ความว่า   อันตรายจะพึงมีแก่คุณธรรมทั้งหลาย   มีปฐมฌาน</p><p>เป็นต้น  ของเธอทั้งหลายนั้นเอง   เพราะความเบิกบานนั้น.</p><p>           ถามว่า   ก็เพราะเหตุไรจึงตรัสดังนี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสสรร-</p><p>เสริญปีติ    และโสมนัสในพระรัตนตรัยนั่นเทียว    โดยพระสูตรหลายร้อย</p><p>สูตร  มีอาทิอย่างนี้ว่า   ผู้ที่ประกาศว่า  <strong>พุทฺโธ    ธมฺโม   สงฺโฆ</strong>  เกิดปีติไป</p><p>ทั่วกาย  ก็ปีตินั้นประเสริฐกว่าชมพูทวีปเสียอีก  และว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ชนเหล่าใดเลื่อมใสในพระพุทธเจ้า     ชนเหล่านั้นชื่อว่าเลื่อมใสในวัตถุอัน</p><p>เลิศ  ดังนี้มิใช่หรือ  ?</p><p>           ตอบว่า   ตรัสสรรเสริญไว้จริง   แต่ปีติและโสมนัสนั้นเกี่ยวกับเนก-</p><p>ขัมมะ       ในที่นี้   ทรงประสงค์ปีติและโสมนัสที่เนื่องด้วยการครองเรือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 163</p><p>อย่างที่เกิดขึ้นแก่ท่าน<strong>พระฉันนะ</strong>   โดยนัยว่า  พระพุทธเจ้าของเรา    พระ</p><p>ธรรมของเรา   ดังนี้เป็นต้น.   ด้วยว่า  ปีติและโสมนัสที่เนื่องด้วยการครอง  </p><p>เรือนนี้      ย่อมกระทำอันตรายแก่การบรรลุฌาน  เป็นต้น.    ด้วยเหตุนั้น</p><p>แหละ  แม้ท่าน<strong>พระฉันนะ</strong>จึงไม่สามารถที่จะทำคุณวิเศษให้บังเกิดได้ตลอด</p><p>เวลาที่พระพุทธเจ้ายังไม่เสด็จปรินิพพาน.      แต่ท่านได้ถูกคุกคามด้วย</p><p>พรหมทัณฑ์ที่ทรงบัญญัติไว้ในปรินิพพานสมัย     ละปีติและโสมนัสนั้นได้</p><p>แล้ว     จึงยิ่งคุณวิเศษให้บังเกิดได้.    เพราะฉะนั้น  พึงทราบว่า  ปีติ  และ</p><p>โสมนัสที่ตรัสแล้วนี้      <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสหมายปีติและโสมนัสที่ทำ</p><p>อันตรายเท่านั้น.    ก็ปีตินี้ที่เกิดพร้อมกับความโลภ    และความโลภก็เช่น</p><p>กับความโกรธนั่นเอง.   อย่างที่ตรัสไว้ว่า</p><p>              <strong>คนโลภย่อมไม่รู้อรรถ        คนโลภย่อมไม่เห็นธรรม</strong></p><p><strong>              เมื่อนรชนถูกความโลภครอบงำ        ย่อมมืดตื้อทันที</strong></p><p><strong>              ความโลภก่อให้เกิดความพินาศ   ความโลภทำให้จิต</strong></p><p><strong>              อยากได้     ชนไม่รู้จักความโลภนั้นซึ่งเป็นภัยเกิดใน</strong></p><p><strong>              ภายใน ดังนี้.</strong></p><p>           ก็วาระที่สามแม้ไม่ได้มาในที่นี้    ก็พึงทราบว่า    มาแล้วโดยอรรถะ</p><p>เหมือนกัน.   แม้คนโลภก็ไม่รู้อรรถเหมือนอย่างคนโกรธ.</p><p>           ในวาระแห่งการแสดงอาการที่จะพึงปฏิบัติ  มีคำประกอบดังต่อไปนี้ </p><p>เธอทั้งหลายได้ฟังเขาพูดว่า  พระศาสดาของท่านทั้งหลายเป็นพระสัพพัญญู</p><p>เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า   พระธรรมอันพระองค์ตรัสดีแล้ว  พระ</p><p>สงฆ์ปฏิบัติดีแล้ว    ดังนี้เป็นต้น   ไม่ควรนิ่งเสีย   แต่ควรยืนยันอย่างนี้ว่า</p><p>คำที่พวกท่านพูดนั้น   เป็นคำจริงแม้เพราะเหตุนี้    เป็นคำแท้แม้เพราะเหตุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 164</p><p>นี้     ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น    เป็นพระอรหันต์แม้เพราะเหตุนี้</p><p>เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแม้เพราะเหตุนี้        พระธรรมอันพระองค์ตรัสดี</p><p>แล้วแม้เพราะเหตุนี้   เป็นพระธรรมที่ผู้ปฏิบัติจะพึงเห็นเองแม้เพราะเหตุนี้   </p><p>พระสงฆ์ปฏิบัติดีแล้วแม้เพราะเหตุนี้      ปฏิบัติตรงแม้เพราะเหตุนี้      ดังนี้ </p><p>แม้ถูกถามว่า  ท่านมีศีลหรือ  ?  ถ้ามีศีลก็พึงยืนยันว่า  เราเป็นผู้มีศีล  ดังนี้ </p><p>ทีเดียว    แม้ถูกถามว่า    ท่านเป็นผู้ได้ปฐมฌานหรือ ?  ๆ ล ๆ    ท่านเป็น</p><p>พระอรหันต์หรือ   ?   ดังนี้   พึงยืนยันเฉพาะแก่ภิกษุทั้งหลายที่เป็นสภาคกัน</p><p>เท่านั้น.  ก็ด้วยการปฏิบัติตามที่กล่าวมานี้   ย่อมเป็นอันละเว้นความเป็นผู้</p><p>ปรารถนาลามก       และย่อมเป็นอันแสดงความที่พระศาสนาไม่เป็นโมฆะ</p><p>ดังนี้.    คำที่เหลือพึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแล.</p><p>                                   <strong>พรรณนาอนุสนธิเริ่มต้น</strong></p><p>           อนุสนธิเริ่มต้นว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็เมื่อปุถุชนกล่าวชมตถาคต</p><p>จะพึงกล่าวด้วยประการใด   นั่นมีประมาณน้อยนัก  ยังต่ำนัก  เป็นเพียงศีล       </p><p>ดังนี้.</p><p>           พระสูตรนี้     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงเริ่มด้วยบทสองบท  คือ  การ</p><p>สรรเสริญและการติเตียน.    ในสองประการนั้น       การติเตียนต้องยับยังไว้</p><p>เหมือนไฟ   พอถึงน้ำก็ดับฉะนั้น  อย่างในคำนี้ว่า   นั่นไม่จริงเพราะเหตุนี้</p><p>นั่นไม่แท้แม้เพราะเหตุนี้   ดังนี้ .    ส่วนการสรรเสริญก็ควรยืนยันที่เป็นจริง</p><p>ว่า   เป็นจริง   คล้อยตามไปอย่างนี้ทีเดียวว่า   นั่นเป็นจริงแม้เพราะเหตุนี้.</p><p>ก็คำสรรเสริญนั้นมีสองอย่าง      คือ  คำสรรเสริญที่พรหมทัตมาณพกล่าว</p><p>อย่างหนึ่ง    คำสรรเสริญที่ภิกษุสงฆ์ปรารภโดยนัยมีอาทิว่า   ท่านทั้งหลาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 165</p><p>น่าอัศจรรย์  ดังนี้   อย่างหนึ่ง.    ในสองอย่างนั้น     คำสรรเสริญที่ภิกษุสงฆ์</p><p>กล่าว    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จักทรงแสดงอนุสนธิในการประกาศความว่าง</p><p>เปล่าข้างหน้า     แต่ในที่นี้มีพุทธประสงค์จะทรงแสดงอนุสนธิ     คำสรร-  </p><p>เสริญที่พรหมทัตมาณพกล่าว    จึงทรงเริ่มเทศนาว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ก็เมื่อปุถุชนกล่าวชมตถาคต    จะพึงกล่าวด้วยประการใด    นั่นมีประมาณ</p><p>น้อยนัก  ยิ่งต่ำนัก  เป็นเพียงศีล  ดังนี้.</p><p>          ในคำเหล่านั้น    คำว่า  <strong>มีประมาณน้อย</strong>    เป็นชื่อของสิ่งเล็กน้อย</p><p>คำว่า   ยังต่ำนัก   เป็นไวพจน์ของคำว่า   มีประมาณน้อย.    ขนาดเรียกว่า</p><p>ประมาณ.    ชื่อว่า  มีประมาณน้อย  เพราะมีประมาณน้อย.    ชื่อว่า  ยังต่ำ</p><p>นัก   เพราะมีประมาณ.   ชื่อว่า  เป็นเพียงศีล  คือศีลนั่นเอง.   มีอธิบายต่ำ</p><p>ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็เมื่อปุถุชนกล่าวชมตถาคต  แม้กระทำอุตสาหะ</p><p>ว่าเราจะกล่าวชม    จะพึงกล่าวชมด้วยประการใด    นั่นมีประมาณน้อยนัก</p><p>เป็นเพียงศีล   ดังนี้.</p><p>           ในข้อนั้น    หากจะพึงมีคำถามว่า    ธรรมดาว่าศีลนี้     เป็นเครื่อง</p><p>ประดับอันเลิศของพระโยคี   ดังที่พระโบราณาจารย์ทั้งหลายกล่าวว่า</p><p>              <strong>ศีลเป็นอลังการของพระโยคี     ศีลเป็นเครื่องประดับ </strong></p><p><strong>              ของพระโยคี        พระโยคีผู้ตกแต่งด้วยศีลทั้งหลาย</strong></p><p><strong>              ถึงความเป็นผู้เลิศในการประดับ  ดังนี้.</strong></p><p>           อนึ่ง   แม้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ก็ได้ตรัสศีล     ทรงกระทำให้ยิ่งใหญ่</p><p>ทีเดียวในพระสูตรหลายร้อยสูตร  อย่างที่ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   หาก</p><p>ภิกษุจะพึงหวังว่า  เราพึงเป็นที่รัก  เป็นที่ชอบใจ  เป็นที่เคารพ   และเป็น</p><p>ที่ยกย่องของเพื่อนพรหมจารีทั้งหลาย  ดังนี้    ก็พึงเป็นผู้กระทำให้บริบูรณ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 166</p><p>ในศีลทั้งหลายทีเดียว  ดังนี้    และว่า  </p><p>              <strong>นกต้อยตีวิดรักษาฟองไข่ฉันใด     จามรีรักษาขนหาง</strong></p><p><strong>              ฉันใด    คนมีบุตรคนเดียวรักษาบุตรผู้เป็นที่รักฉันใด</strong></p><p><strong>              คนมีนัยน์ตาข้างเดียว   รักษานัยน์ตาที่ยังเหลืออีกข้าง</strong></p><p><strong>              ฉันใด     ท่านทั้งหลายจงตามรักษาศีลเหมือนฉันนั้น</strong></p><p><strong>              ทีเดียว   จงเป็นผู้มีศีลเป็นที่รักด้วยดี   มีความเคารพ</strong></p><p><strong>              ทุกเมื่อเถิด ดังนี้   และว่า   กลิ่นดอกไม้ไม่ฟุ้งทวนลม</strong></p><p><strong>              จันทน์หรือกฤษณา   และมะลิซ้อน   ก็ไม่ฟุ้งทวนลม</strong></p><p><strong>              แต่กลิ่นสัตบุรุษย่อมฟุ้งทวนลม    สัตบุรุษย่อมฟุ้งไป</strong></p><p><strong>              ได้ทุกทิศ</strong></p><p><strong>              จันทน์ก็ดี   กฤษณาก็ดี อุบลก็ดี มะลิก็ดี  กลิ่นคือศีล</strong></p><p><strong>              ยอดเยี่ยมกว่าบรรดาคันธชาตเหล่านั้น   กลิ่นกฤษณา</strong></p><p><strong>              และจันทน์นี้มีประมาณน้อย   ส่วนกลิ่นของผู้มีศีล</strong></p><p><strong>              เป็นกลิ่นสูงสุด  ฟุ้งไปในทวยเทพทั้งหลาย</strong></p><p><strong>              มารย่อมไม่พบทางของท่านเหล่านั้น   ผู้มีศีลสมบูรณ์</strong></p><p><strong>              มีปกติอยู่ด้วยความไม่ประมาท  หลุดพ้นแล้ว  เพราะ</strong></p><p><strong>              รู้ชอบ </strong></p><p><strong>              ภิกษุเป็นพระผู้มีปัญญา   ตั้งอยู่ในศีลแล้ว  ยังจิตและ</strong></p><p><strong>              ปัญญาให้เจริญอยู่  ผู้มีความเพียร  มีปัญญารักษาตน</strong></p><p><strong>              นั้น  พึงสางชัฏนี้ได้  ดังนี้  และว่า</strong></p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   พีชคามและภูตคามเหล่าใดเหล่าหนึ่ง  ย่อมถึง</p><p>ความเจริญงอกงามไพบูลย์    พีชคามและภูตคามเหล่านั้นทั้งหมด    อาศัย</p><p>         </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 167</p><p>แผ่นดิน   ตั้งอยู่บนแผ่นดิน   จึงถึงความเจริญงอกงามไพบูลย์ได้อย่างนี้  มี</p><p>อุปมาแม้ฉันใด   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ภิกษุอาศัยศีล   ตั้งอยู่ในศีล   เจริญ</p><p>โพชฌงค์ ๗    กระทำให้มากซึ่งโพชฌงค์ ๗    ย่อมถึงความเป็นใหญ่หรือ  </p><p>ความไพบูลย์ในธรรมทั้งหลาย  ก็อุปไมยฉันนั้นเหมือนกัน  ดังนี้   พระสูตร</p><p>แม้อื่น ๆ อีกไม่น้อย    ก็พึงเห็นอย่างนี้     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสศีล</p><p>ทรงกระทำให้ยิ่งใหญ่ทีเดียวในพระสูตร      หลายร้อยสูตรอย่างนี้มิใช่หรือ</p><p>เหตุไฉน  ในที่นี้จึงตรัสศีลนั้นว่ามีประมาณน้อยเล่า ? </p><p>            ตอบว่า   เพราะทรงเทียบเคียงคุณชั้นสูง.   ด้วยว่า  ศีลยังไม่ถึงสมาธิ</p><p>สมาธิยังไม่ถึงปัญญา  ฉะนั้น  ทรงเทียบเคียงคุณสูง ๆ ชั้นไป   ศีลอยู่เบื้อง</p><p>ล่าง   จึงชื่อว่า  ยังต่ำนัก.</p><p>                            <strong>ศีลยังไม่ถึงสมาธิ  เป็นอย่างไร  ?</strong></p><p>           คือว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ในปีที่  ๗    นับแต่ตรัสรู้  ได้ประทับ</p><p>นั่งบนรัตนบัลลังก์ประมาณโยชน์หนึ่ง   ในรัตนมณฑปประมาณ ๑๒ โยชน์</p><p>ณ  ควง<strong>ต้นคัณฑามพฤกษ์</strong>    ใกล้<strong>ประตูนครสาวัตถี</strong>    เมื่อเทพยดากางกั้น</p><p>ทิพยเศวตฉัตรประมาณ ๓ โยชน์    ทรงแสดงยมกปาฏิหาริย์    ย่ำยีเดียรถีย์</p><p>ซึ่งแสดงการทรงถือเอาเป็นส่วนพระองค์    ในบริษัทประมาณ ๑๒ โยชน์</p><p>คือ  ทรงแสดงยมกปาฏิหาริย์    อันเป็นไปโดยนัยมีอาทิว่า    ท่อไฟพวยพุ่ง</p><p>ออกจากพระวรกายส่วนบน  สายน้ำไหลออกจากพระวรกายส่วนล่าง ฯลฯ</p><p>ท่อไฟพวยพุ่งออกจากชุมพระโลมาแต่ละขุม ๆ      สายน้ำไหลออกจากขุม</p><p>พระโลมาแต่ละชุม    มีวรรณะ ๖ ประการ  ดังนี้ .    พระรัศมีมีวรรณะดุจ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 168</p><p>ทองคำพุ่งขึ้นจากพระสรีระอันมีวรรณะดังทองคำของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>นั้นไปจนถึงภวัคพรหม     เป็นประหนึ่งกาลเป็นที่ประดับหมื่นจักรวาลทั้ง   </p><p>สิ้น.      รัศมีอย่างที่สอง ๆ กับอย่างแรก ๆ เหมือนเป็นคู่  ๆ พวยพุ่งออก</p><p>ราวกะว่าในขณะเดียวกัน.        อันชื่อว่าจิตสองดวงจะเกิดในขณะเดียวกัน</p><p>ย่อมมีไม่ได้.     แต่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทั้งหลาย      ทรงมีการพักภวังคจิต</p><p>เร็ว    และทรงมีความชำนาญที่สั่งสมไว้โดยอาการ  ๕  อย่าง  ดังนั้น   พระ</p><p>รัศมีเหล่านั้นจึงเป็นไปราวกะว่าในขณะเดียวกัน.     แต่พระรัศมีนั้น ๆ ยัง</p><p>มีอาวัชชนะ  บริกรรม  และอธิษฐาน  แยกกันอยู่นั่นเอง    คือ  <strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>มีพระพุทธประสงค์รัศมีสีเขียว    ก็ทรงเข้าฌานมีนีลกสิณเป็น</p><p>อารมณ์    มีพระพุทธประสงค์รัศมีสีเหลือง    ก็ทรงเข้าฌานมีปีตกสิณเป็น</p><p>อารมณ์   มีพระพุทธประสงค์รัศมีสีแดงและสีขาว   ก็ทรงเข้าฌานมีโลหิต-</p><p>กสิณเป็นอารมณ์   โอทาตสิณเป็นอารมณ์   มีพระพุทธประสงค์ท่อไฟ  ก็</p><p>ทรงเข้าฌานมีเตโชกสิณเป็นอารมณ์  มีพระพุทธประสงค์สายน้ำ  ก็ทรงเข้า</p><p>ฌานมีอาโปกสิณเป็นอารมณ์.   พระศาสดาเสด็จจงกรม   พระพุทธนฤมิต</p><p>ก็ประทับยืน  หรือประทับนั่ง  หรือบรรทม   บัณฑิตพึงอธิบายให้พิสดาร</p><p>ทุกบท   ด้วยประการฉะนี้.    ในข้อนี้   กิจแห่งศีลแม้อย่างเดียวก็ไม่มี   ทุก</p><p>อย่างเป็นกิจของสมาธิทั้งนั้น  ศีลไม่ถึงสมาธิ   เป็นอย่างนี้.</p><p>           อนึ่งเล่า ข้อที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงบำเพ็ญพระบารมีมาสื่อสงไขย</p><p>ยิ่งด้วยแสนกัปแล้ว  เมื่อกาลที่ทรงมีพระชนมายุได้  ๒๙ พรรษา  เสด็จออก</p><p>จากที่ประทับ  อันเป็นที่อยู่อาศัย  อันเป็นสิริแห่งพระเจ้าจักรพรรดิ ผนวช</p><p>ณ ริมฝั่ง<strong>แม่น้ำอโนมา</strong>    ทรงบำเพ็ญเพียรตลอด ๖ พรรษา    ครั้นถึงวัน</p><p>วิสาขบุรณมี  ดิถีเพ็ญเดือน  ๖  เสวยมธุปายาสใส่ทิพยโอชา  ซึ่ง<strong>นางสุชาดา </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 169</p><p><strong>บ้านอุรุเวลคาม</strong>ถวาย    เวลาสายัณหสมัย    เสด็จเข้าไปยัง<strong>โพธิมัณฑสถาน</strong></p><p>ทางทิศทักษิณ  และทิศอุดร  ทรงทำปทักษิณพญาไม้โพธิใบ  ๓  รอบ  แล้ว</p><p>ประทับยืน ณ  เบื้องทิศอีสาน   ทรงลาดสันถัตหญ้า   ทรงขัดสมาธิสามชั้น</p><p>ทรงทำกรรมชานมีเมตตาเป็นอารมณ์อันประกอบด้วยองค์  ๔  ให้เป็นเบื้อง-  </p><p>ต้น    ทรงอธิษฐานความเพียร    เสด็จขึ้นสู่บัลลังก์อันประเสริฐ ๑๔ ศอก</p><p>ผินพระปฤษฎางค์สู่ลำต้นโพธิ์อันสูง  ๕๐ ศอก  ราวกะต้นเงินที่ตั้งอยู่บนตั่ง</p><p>ทอง   ณ  เบื้องบนมีกิ่งโพธิ์กางกั้นอยู่ราวกะฉัตรแก้วมณี    มีหน่อโพธิ์ซึ่ง</p><p>คล้ายแก้วประพาฬหล่นลงที่จีวรซึ่งมีสีเหมือนทอง   ยามพระอาทิตย์ใกล้จะ</p><p>อัสดงคต  ทรงกำจัดมารและพลมารได้แล้ว  ทรงบรรลุปุพเพนิวาสานุสสติ-</p><p>ญาณ  ในปฐมยาม   ทรงชำระทิพยจักษุ  ในมัชฌิมยาม  ครั้นเวลาปัจจุส-</p><p>สมัยใกล้รุ่ง   ทรงหยั่งพระปรีชาญาณลงในปัจจยาการที่พระสัพพัญญูพุทธ-</p><p>เจ้าทั้งหลาย  ทรงสั่งสมกันมา   ยังจตุตถฌานมีอานาปานสติเป็นอารมณ์ให้</p><p>บังเกิด    ทรงทำจตุตถฌานนั้นให้เป็นบาท   ทรงเจริญวิปัสสนา    ทรงยัง</p><p>กิเลสทั้งปวงให้สิ้นไปด้วยมรรคที่  ๔  ที่พระองค์ทรงบรรลุแล้ว  ตามลำดับ</p><p>แห่งมรรค   ทรงแทงตลอดพระพุทธคุณทั้งปวง.   นี้เป็นกิจแห่งปัญญาของ</p><p>พระองค์.   สมาธิไม่ถึงปัญญา  เป็นอย่างนี้.</p><p>           ในข้อนั้น  น้ำในมือยังไม่ถึงน้ำในถาด      น้ำในถาดยังไม่ถึงน้ำใน</p><p>หม้อ  น้ำในหม้อยังไม่ถึงน้ำในไห   น้ำในไหยังไม่ถึงน้ำในตุ่ม   น้ำในตุ่ม</p><p>ยังไม่ถึงน้ำในหม้อใหญ่   น้ำในหม้อใหญ่ยังไม่ถึงน้ำในบ่อ  น้ำในบ่อยังไม่</p><p>ถึงน้ำในลำธาร    น้ำในลำธารยังไม่ถึงน้ำในแม่น้ำน้อย    น้ำในแม่น้ำน้อย</p><p>ยังไม่ถึงน้ำในปัญจมหานที     น้ำในปัญจมหานที่ยังไม่ถึงน้ำในมหาสมุทร-</p><p>จักรวาล     น้ำในมหาสมุทรจักรวาลยังไม่ถึงน้ำในมหาสมุทร<strong>เชิงเขาสิเนรุ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 170</p><p>น้ำในมือเทียบน้ำในถาดก็นิดหน่อย ฯลฯ   น้ำในมหาสมุทรจักรวาลเทียบ   </p><p>น้ำในมหาสมุทร<strong>เชิงเขาสิเนรุ</strong>   ก็นิดหน่อย    ฉะนั้น  น้ำในเบื้องต้น ๆ ถึง</p><p>มาก  ก็เป็นนำนิดหน่อย  โดยเทียบกับน้ำในเบื้องต่อ ๆ ไป  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้    ข้อนี้มีอุปมาฉันใด  ศีลในเบื้องล่างก็มีอุปไมยฉันนั้นนั่นเทียว  พึง</p><p>ทราบว่า <strong>มีประมาณน้อย</strong>  ยังต่ำนัก  โดยเทียบกับคุณในเบื้องบน ๆ.  ด้วย</p><p>เหตุนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็เมื่อปุถุชน</p><p>กล่าวชมตถาคตจะพึงกล่าวด้วยประการใด   นั่นมีประมาณน้อยนัก   ยังต่ำ</p><p>นัก  เป็นเพียงศีล  ดังนี้.</p><p>                                  <strong>อธิบายคำว่า  ปุถุชน</strong></p><p>           ในคำว่า   <strong>เยน  ปุถุชโน</strong>  นี้  มีคำอธิบาย  ดังต่อไปนี้</p><p>           พระพุทธเจ้าผู้เป็นเผ่าพันธุ์พระอาทิตย์   ตรัสว่า</p><p>           ปุถุชนมี ๒ พวก  คือ  อันธปุถุชน ๑  กัลยาณปุถุชน ๑  ดังนี้ .</p><p>           ในปุถุชน ๒ พวกนั้น บุคคลผู้ไม่มีการเรียน การสอบสวน การฟัง</p><p>การทรงจำ  และการพิจารณาในขันธ์  ธาตุ  และอายตนะเป็นต้น  นี้ชื่อว่า</p><p>อันธปุถุชน  บุคคลผู้มีกิจเหล่านั้น  ชื่อว่า  กัลยาณปุถุชน.  อนึ่ง  ปุถุชน</p><p>ทั้ง ๒ พวกนี้</p><p>              <strong>ชื่อว่าปุถุชน  ด้วยเหตุทั้งหลาย  มีการยังกิเลสมากมาย</strong></p><p><strong>              ให้เกิดเป็นต้น    ชนนี้เป็นพวกหนึ่ง    เพราะหยั่งลง</strong></p><p><strong>              ภายในของปุถุชน  ดังนี้.</strong></p><p>           จริงอยู่   ปุถุชนนั้น  ชื่อว่า  ปุถุชน   ด้วยเหตุเป็นต้นว่า   ยังกิเลส </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 171</p><p>เป็นต้น      มีประการต่าง ๆ มากมายให้เกิด.     อย่างที่<strong>พระธรรมเสนาบดี</strong></p><p><strong>สารีบุตรเถระ</strong>กล่าวไว้ว่า    ชื่อว่า    ปุถุชน    เพราะยังกิเลสมากมายให้เกิด.  </p><p>เพราะยังกำจัดสักกายทิฏฐิมากมายไม่ได้.  เพราะส่วนมากคอยแต่แหงนมอง</p><p>หน้าครูทั้งหลาย.     เพราะส่วนมากออกไปจากคติทั้งปวงไม่ได้.      เพราะ</p><p>ส่วนมากสร้างบุญบาปต่าง ๆ.   เพราะส่วนมากถูกโอฆะต่าง ๆ พัดไป  ถูก</p><p>ความเดือนร้อนให้เดือนร้อน   ถูกความเร่าร้อนให้เร่าร้อน  กำหนัด   ยินดี</p><p>รักใคร่   สยบ  หมกมุ่น  ข้อง  ติด  พัวพัน  อยู่ในเบญจกามคุณ.  เพราะ</p><p>ถูกนิวรณ์ ๕  กางกั้น  กำบัง   เคลือบ   ปกปิด  ครอบงำ.   เพราะหยั่งลง</p><p>ภายในชนจำนวนมาก  ซึ่งนับไม่ถ้วน   ล้วนแต่เบือนหน้าหนีอริยธรรม  มี</p><p>แต่ประพฤติธรรมที่เลวทราม  ดังนี้ก็มี.   เพราะชนนี้เป็นพวกหนึ่ง  คือถึง</p><p>การนับว่า  เป็น ต่างหากทีเดียว ไม่เกี่ยวข้องกับอริยชนทั้งหลาย ผู้ประกอบ</p><p>ด้วยคุณมีศีลและสุตะเป็นต้น  ดังนี้ก็มี.</p><p>                     <strong>คำว่า  ตถาคต  มีความหมาย  ๘  อย่าง</strong></p><p>           บทว่า  <strong>ตถาคตสฺส</strong>  ความว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า</p><p>ตถาคต   ด้วยเหตุ ๘ ประการ   คือ</p><p>           ๑.   เพราะเสด็จมาอย่างนั้น</p><p>           ๒.   เพราะเสด็จไปอย่างนั้น</p><p>           ๓.   เพราะเสด็จมาสู่ลักษณะที่แท้</p><p>           ๔.   เพราะตรัสรู้ธรรมที่แท้จริง  ตามที่เป็นจริง</p><p>           ๕.  เพราะทรงเห็นอารมณ์ที่แท้จริง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 172</p><p>           ๖.   เพราะมีพระวาจาที่แท้จริง  </p><p>           ๗.   เพราะทรงกระทำเองและให้ผู้อื่นกระทำ</p><p>           ๘.   เพราะทรงครอบงำ</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า   ตถาคต    เพราะเสด็จมาอย่าง</p><p>นั้น  เป็นอย่างไร ?</p><p>           เหมือนอย่างพระสัมมาสันพุทธเจ้าองค์ก่อน ๆ    ทรงขวนขวายเพื่อ</p><p>ประโยชน์เกื้อกูลแก่โลกทั้งปวงเสด็จมาแล้ว  เหมือนอย่าง<strong>พระผู้มีพระภาค</strong></p><p><strong>พระวิปัสสี</strong>เสด็จมา   เหมือนอย่าง<strong>พระผู้มีพระภาคพระสิขี</strong>เสด็จมา  เหมือน</p><p>อย่าง<strong>พระผู้มีพระภาคพระเวสสภู</strong>เสด็จมา    เหมือนอย่าง<strong>พระผู้มีพระภาค</strong></p><p><strong>พระกกุสันธะ</strong>เสด็จมา   เหมือนอย่าง<strong>พระผู้มีพระภาคพระโกนาคมน์</strong>เสด็จ</p><p>มา     เหมือนอย่าง<strong>พระผู้มีพระภาคพระกัสสปะ</strong>เสด็จมา     ข้อนี้มีอธิบาย</p><p>อย่างไร ?  มีอธิบายว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เหล่านั้น เสด็จมาด้วยอภินิหาร</p><p>ใด    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แม้ของเราทั้งหลาย    ก็เสด็จมาด้วยอภินิหารนั้น</p><p>เหมือนกัน.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง <strong>พระผู้มีพระภาคพระวิปัสสี  ฯลฯ พระผู้มีพระภาค</strong></p><p><strong>พระกัสสปะ </strong> ทรงบำเพ็ญทานบารมี  ทรงบำเพ็ญศีลบารมี  เนกขัมมบารมี</p><p>ปัญญาบารมี     วิริยบารมี     ขันติบารมี     สัจจบารมี    อธิษฐานบารมี</p><p>เมตตาบารมี    และอุเบกขาบารมี    ทรงบำเพ็ญบารมี  ๓๐ ทัศเหล่านี้    คือ</p><p>บารมี  ๑๐ อุปบารมี  ๑๐  ปรมัตถบารมี ๑๐    ทรงบริจาคมหาบริจาค</p><p>๕ ประการ  คือ  บริจาคอวัยวะ  บริจาคทรัพย์   บริจาคลูก   บริจาคเมีย</p><p>บริจาคชีวิต  ทรงบำเพ็ญบุพประโยค   บุพจริยา   การแสดงธรรม   และ</p><p>ญาตัตถจริยา   เป็นต้น   ทรงถึงที่สุดแห่งพุทธจริยา   เสด็จมาแล้วอย่างใด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 173</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แม้ของเราทั้งหลาย   ก็เสด็จมาเหมือนอย่างนั้น.</p><p>           อีกนัยหนึ่ง   <strong>พระผู้มีพระภาคพระวิปัสสี ฯ ล ฯ พระผู้มีพระภาค  </strong></p><p><strong>พระกัสสปะ</strong> ทรงเจริญเพิ่มพูนสติปัฏฐาน ๔ สัมมัปปธาน ๔ อิทธิบาท ๔</p><p>อินทรีย์ ๕   พละ ๕    โพชฌงค์ ๗    อริยมรรคมีองค์ ๘    เสด็จมาแล้ว</p><p>อย่างใด <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แม้ของเราทั้งหลาย ก็เสด็จมาเหมือนอย่างนั้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพระนามว่า     ตถาคต     เพราะเสด็จมาอย่างนั้น</p><p>เป็นอย่างนี้.</p><p>              <strong>พระมุนีทั้งหลายมีพระวิปัสสีเป็นต้น  เสด็จมาสู่ความ</strong></p><p><strong>              เป็นพระสัพพัญญูในโลกนี้อย่างใด  แม้พระศากยมุนี </strong></p><p><strong>              นี้  ก็เสด็จมาเหมือนอย่างนั้น  ด้วยเหตุนั้น  พระผู้มี</strong></p><p><strong>              จักษุจึงทรงพระนามว่า   ตถาคต   ดังนี้ .</strong></p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า   ตถาคต     เพราะเสด็จมาอย่าง</p><p>นั้น  เป็นอย่างนี้.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า   ตถาคต   เพราะเสด็จไปอย่าง</p><p>นั้น  เป็นอย่างไร  ?</p><p>           เหมือนอย่าง<strong>พระผู้มีพระภาคพระวิปัสสี</strong>      ประสูติในบัดเดี๋ยวนั้น</p><p>ก็เสด็จไป   ฯ ล ฯ   เหมือนอย่าง<strong>พระผู้มีพระภาคพระกัสสปะ</strong>  ประสูติใน</p><p>บัดเดี๋ยวนั้น  ก็เสด็จไป ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั้นเสด็จไปอย่างไร  ? จริงอยู่</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั้นประสูติในบัดเดี๋ยวนั้นเอง  ประทับยืนบนปฐพีด้วย</p><p>พระยุคลบาทอันเสมอกัน บ่ายพระพักตร์ไปเบื้องทิศอุดร  เสด็จไปโดยย่าง</p><p>พระบาท ๗ ก้าว   ดังพระบาลีที่ตรัสไว้ว่า  ดูก่อนอานนท์  พระโพธิสัตว์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 174</p><p>ประสูติบัดเดี๋ยวนั้น   ก็ประทับยืนด้วยพระยุคลบาทอันเสมอกัน   บ่ายพระ</p><p>พักตร์ไปเบื้องทิศอุดร  เสด็จไปโดอย่างพระบาท ๗ ก้าว    เมื่อ<strong>ท้าวมหา-  </strong></p><p><strong>พรหม</strong>กั้นพระเศวตฉัตร      ทรงเหลียวดูทั่วทิศ     ทรงเปล่งอาสภิวาจาว่า</p><p>เราเป็นผู้เลิศในโลก   เราเป็นผู้เจริญที่สุดในโลก    เราเป็นผู้ประเสริฐที่สุด</p><p>ในโลก  การเกิดครั้งนี้เป็นการเกิดครั้งสุดท้าย  บัดนี้   ภพใหม่ไม่มีต่อไป</p><p>ดังนี้ .      และการเสด็จไปของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั้น     ก็ได้เป็นอาการ</p><p>อันแท้      ไม่แปรผันด้วยความเป็นบุพนิมิตแห่งการบรรลุคุณวิเศษหลาย</p><p>ประการ    คือ    ข้อที่พระองค์ประสูติในบัดเดี๋ยวนั้นเอง   ก็ได้ประทับยืน</p><p>ด้วยพระยุคลบาทอันเสมอกัน  นี้เป็นบุพนิมิตแห่งการได้อิทธิบาท  ๔   ของ</p><p>พระองค์.    อนึ่ง    ความที่พระองค์บ่ายพระพักตร์ไปเบื้องทิศอุดร   เป็น</p><p>บุพนิมิตแห่งความเป็นโลกุตตรธรรมทั้งปวง.     การย่างพระบาท ๗ ก้าว</p><p>เป็นบุพนิมิตแห่งการได้รัตนะ  คือ  โพชฌงค์ ๗ ประการ.  อนึ่ง  การยก</p><p>พัดจามรขึ้นที่กล่าวไว้ในคำนี้ว่า  พัดจามรทั้งหลาย  มีด้ามทองก็โบกสะบัด</p><p>นี้เป็นบุพนิมิตแห่งการย่ำยีเดียรถีย์ทั้งปวง.     อนึ่ง    การกั้นพระเศวตฉัตร</p><p>เป็นบุพนิมิตแห่งการได้เศวตฉัตร     อันบริสุทธิ์   ประเสริฐ   คือ   พระ</p><p>อรหัตตวิมุตติธรรม.    การประทับยืนบนก้าวที่ ๗ ทอดพระเนตรเหลียวดู</p><p>ทั่วทิศ       เป็นบุพนิมิตแห่งการได้พระอนาวรญาณ     คือความเป็นพระ</p><p>สัพพัญญู.  การเปล่งอาสภิวาจา  เป็นบุพนิมิตแห่งการประกาศพระธรรม- </p><p>จักรอันประเสริฐ   อันใคร ๆ เปลี่ยนแปลงไม่ได้.  แม้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>พระองค์นี้    ก็เสด็จไปเหมือนอย่างนั้น    และการเสด็จไปของพระองค์นั้น</p><p>ก็ได้เป็นอาการอันแท้  ไม่แปรผัน    ด้วยความเป็นบุพนิมิตแห่งการบรรลุ</p><p>คุณวิเศษเหล่านั้นแล   ด้วยเหตุนั้นพระโบราณาจารย์ทั้งหลายจึงกล่าวว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 175</p><p>              <strong>พระควัมบดีโคดมนั้นประสูติแล้วในบัดเดี๋ยวนั้น  ก็</strong></p><p><strong>              ทรงสัมผัสพื้นดินด้วยพระยุคลบาทสม่ำเสมอ   เสด็จ</strong></p><p><strong>              ย่างพระบาทไปได้  ๗  ก้าว   และฝูงเทพยดาเจ้าก็กาง   </strong></p><p><strong>              กั้นเศวตฉัตร    พระโคดมนั้นครั้นเสด็จไปได้  ๗ ก้าว</strong></p><p><strong>              ก็ทอดพระเนตรไปรอบทิศเสมอกัน ทรงเปล่งพระสุร-</strong></p><p><strong>              เสียงประกอบด้วยองค์ ๘ ประการ     ปานดังราชสีห์</strong></p><p><strong>              ยืนอยู่บนยอดบรรพตฉะนั้น  ดังนี้.</strong></p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า    ตถาคต    แม้เพราะเสด็จไป</p><p>อย่างนั้น  เป็นอย่างนี้.</p><p>            อีกนัยหนึ่ง     เหมือนอย่าง<strong>พระผู้มีพระภาคพระวีปัสสี</strong>เสด็จไปแล้ว</p><p>ฯลฯ   <strong>พระผู้มีพระภาคพระกัสสปะ</strong>เสด็จไปแล้วฉันใด  แม้<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>พระองค์นี้  ก็เหมือนฉันนั้นทีเดียว  ทรงละกามฉันทะด้วยเนกขัมมะ</p><p>เสด็จไปแล้ว  ทรงละพยาบาทด้วยความไม่พยาบาท   ทรงละถีนมิทธะด้วย</p><p>อาโลกสัญญา  ทรงละอุทธัจจกุกกุจจะด้วยความไม่ฟุ้งซ่าน  ทรงละวิจิกิจฉา</p><p>ด้วยการกำหนดธรรม  เสด็จไปแล้ว  ทรงทำลายอวิชชาด้วยพระปรีชาญาณ</p><p>ทรงบรรเทาอรติด้วยความปราโมทย์      ทรงเปิดบานประตูคือนิวรณ์ด้วย</p><p>ปฐมฌาน  ทรงยังวิตกและวิจารณ์ให้สงบด้วยทุติยฌาน  ทรงหน่ายปีติด้วย</p><p>ตติยฌาน     ทรงละสุขและทุกข์ด้วยจตุตถฌาน     ทรงก้าวล่วงรูปสัญญา</p><p>ปฏิฆสัญญา    และนานัตตสัญญาด้วยอากาสานัญจายตนสมาบัติ    ทรงก้าว</p><p>ล่วงอากาสานัญจายตนสัญญาด้วยวิญญาณัญจายตนสมาบัติ  ทรงก้าวล่วง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 176</p><p>วิญญาณัญจายตนสัญญาด้วยอากิญจัญญายตนสมาบัติ     ทรงก้าวล่วงอากิญ-</p><p>จัญญายตนสัญญาด้วยเนวสัญญานาสัญญายตนสมาบัติ     เสด็จไปแล้ว  ทรง  </p><p>ละอนิจจสัญญาด้วยอนิจจานุปัสสนา    ทรงละสุขสัญญาด้วยทุกขานุปัสสนา</p><p>ทรงละอัตตสัญญาด้วยอนัตตานุปัสสนา         ทรงละความเพลิดเพลินด้วย</p><p>นิพพิทานุปัสสนา  ทรงละความกำหนัดด้วยวิราคานุปัสสนา.  ทรงละสมุทัย</p><p>ด้วยนิโรธานุปัสสนา  ทรงละความยึดมั่นด้วยปฏินิสสัคคานุปัสสนา  ทรงละ</p><p>ฆนสัญญาด้วยขยานุปัสสนา  ทรงละความเพิ่มพูนด้วยวยานุปัสสนา  ทรงละ</p><p>ความยั่งยืนด้วยวิปริณามานุปัสสนา     ทรงละอนิมิตตสัญญาด้วยอนิมิตตา-</p><p>นุปัสสนา  ทรงละการตั้งมั่นแห่งกิเลสด้วยอัปปณิหิตานุปัสสนา  ทรงละการ</p><p>ยึดมั่นด้วยสุญญตานุปัสสนา    ทรงละความยึดมั่นด้วยการยึดถือว่าเป็นสาระ</p><p>ด้วยอธิปัญญาธรรมวิปัสสนา  ทรงละความยึดมั่นโดยความลุ่มหลงด้วยยถา-</p><p>ภูตญาณทัสสนะ     ทรงละความยึดมั่นในธรรมเป็นที่อาลัยด้วยอาทีนวานุ-</p><p>ปัสสนา   ทรงละการไม่พิจารณาสังขารด้วยปฏิสังขานุปัสสนา  ทรงละความ</p><p>ยึดมั่นในการประกอบกิเลสด้วยวิวัฏฏานุปัสสนา  ทรงหักกิเลสอันตั้งอยู่ร่วม</p><p>กับทิฏฐิด้วยโสดาปัตติมรรค  ทรงละกิเลสหยาบด้วยสกทาคามิมรรค  ทรง</p><p>เพิกกิเลสอย่างละเอียดด้วยอนาคามิมรรค        ทรงตัดกิเลสทั้งหมดได้ด้วย</p><p>อรหัตตมรรค  เสด็จไปแล้ว.  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า  ตถาคต</p><p>เพราะเสด็จไปอย่างนั้น   เป็นอย่างนี้.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า     ตถาคต   เพราะเสด็จมาสู่</p><p>ลักษณะที่แท้   เป็นอย่างไร ?</p><p>           ปฐวีธาตุมีลักษณะแข้นแข็ง   เป็นลักษณะแท้ไม่แปรผัน     อาโปธาตุ</p><p>มีลักษณะไหลไป   เตโชธาตุมีลักษณะร้อน    วาโยธาตุมีลักษณะเคลื่อนไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 177</p><p>มา     อากาศธาตุมีลักษณะสัมผัสไม่ได้    วิญญาณธาตุมีลักษณะรู้อารมณ์</p><p>รูปมีลักษณะสลาย  เวทนามีลักษณะเสวยอารมณ์  สัญญามีลักษณะจำอารมณ์</p><p>สังขารมีลักษณะปรุงแต่งอารมณ์     วิญญาณมีลักษณะรู้อารมณ์    วิตกมี  </p><p>ลักษณะยกจิตขึ้นสู่อารมณ์  วิจารมีลักษณะตามเคล้าอารมณ์  ปีติมีลักษณะ</p><p>แผ่ไป    สุขมีลักษณะสำราญ    เอกัคคตาจิตมีลักษณะไม่ฟุ้งซ่าน   ผัสสะมี</p><p>ลักษณะถูกต้องอารมณ์    สัทธินทรีย์มีลักษณะน้อมใจเชื่อ    วิริยินทรีย์มี</p><p>ลักษณะประคอง     สตินทรีย์มีลักษณะบำรุง     สมาธินทรีย์มีลักษณะไม่</p><p>ฟุ้งซ่าน ปัญญินทรีย์มีลักษณะรู้โดยประการ  สัทธาพละมีลักษณะอันใครๆ</p><p>ให้หวั่นไหวไม่ได้ในความไม่เชื่อ   วิริยพละมีลักษณะอันใคร ๆ ให้หวั่นไหว </p><p>ไม่ได้ในความเกียจคร้าน     สติพละมีลักษณะอันใคร ๆ ให้หวั่นไหวไม่ได้</p><p>ในความมีสติฟั่นเฟือน   สมาธิพละมีลักษณะอันใคร ๆ ให้หวั่นไหวไม่ได้</p><p>ในความฟุ้งซ่าน      ปัญญาพละมีลักษณะอันใคร ๆ ให้หวั่นไหวไม่ได้ใน</p><p>อวิชชา  สติสัมโพชฌงค์มีลักษณะบำรุง    ธรรมวิจยสัมโพชฌงค์มีลักษณะ</p><p>ค้นคว้า    วิริยสัมโพชฌงค์มีลักษณะประคอง    ปีติสัมโพชฌงค์มีลักษณะ</p><p>แผ่ไป     ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์มีลักษณะเข้าไปสงบ    สมาธิสัมโพชฌงค์มี</p><p>ลักษณะไม่ฟุ้งซ่าน  อุเบกขาสัมโพชฌงค์มีลักษณะพิจารณา   สัมมาทิฏฐิมี</p><p>ลักษณะเห็น    สัมมาสังกัปปะมีลักษณะยกจิตขึ้นสู่อารมณ์     สัมมาวาจามี</p><p>ลักษณะกำหนดถือเอา  สัมมากันมันตะมีลักษณะเป็นสมุฏฐาน สัมมาอาชีวะ</p><p>มีลักษณะผ่องแผ้ว    สัมมาวายามะมีลักษณะประคอง    สัมมาสติมีลักษณะ</p><p>บำรุง    สัมมาสมาธิมีลักษณะไม่ฟุ้งซ่าน   อวิชชามีลักษณะไม่รู้  สังขารมี</p><p>ลักษณะคิดอ่าน  วิญญาณมีลักษณะรู้อารมณ์   นามมีลักษณะน้อมไป  รูป</p><p>มีลักษณะสลาย   สฬายตนะมีลักษณะเป็นที่มาต่อ   ผัสสะมีลักษณะถูกต้อง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 178</p><p>อารมณ์  เวทนามีลักษณะเสวยอารมณ์ ตัณหามีลักษณะเป็นเหตุ  อุปาทาน</p><p>มีลักษณะยึดมั่น    ภพมีลักษณะเพิ่มพูน    ชาติมีลักษณะบังเกิด    ชรามี   </p><p>ลักษณะทรุดโทรม  มรณะมีลักษณะจุติ    ธาตุมีลักษณะเป็นความว่างเปล่า</p><p>อายตนะมีลักษณะเป็นที่มาต่อ  สติปัฏฐานมีลักษณะบำรุง   สัมมัปปธานมี</p><p>ลักษณะเริ่มตั้ง    อิทธิบาทมีลักษณะสำเร็จ    อินทรีย์มีลักษณะเป็นใหญ่ยิ่ง</p><p>พละมีลักษณะอันใคร ๆ ให้หวั่นไหวไม่ได้     โพชฌงค์มีลักษณะนำออก</p><p>จากทุกข์   มรรคมีลักษณะเป็นเหตุ   สัจจะมีลักษณะแท้  สมถะมีลักษณะ</p><p>ไม่ฟุ้งซ่าน     วิปัสสนามีลักษณะตามพิจารณาเห็น    สมถะและวิปัสสนามี</p><p>ลักษณะมีกิจเป็นหนึ่ง  ธรรมที่ขนานคู่กันมีลักษณะไม่กลับกลาย ศีลวิสุทธิ</p><p>มีลักษณะสำรวม   จิตตวิสุทธิมีลักษณะไม่ฟุ้งซ่าน   ทิฏฐิวิสุทธิมีลักษณะ</p><p>เห็น     ขยญาณมีลักษณะตัดได้เด็ดขาด     อนุปปาทญาณมีลักษณะระงับ</p><p>ฉันทะมีลักษณะเป็นมูล  มนสิการมีลักษณะเป็นสมุฏฐาน   ผัสสะมีลักษณะ</p><p>เป็นที่ประชุม   เวทนามีลักษณะเป็นสโมสร     สมาธิมีลักษณะเป็นประมุข</p><p>สติมีลักษณะเป็นอธิปไตย   ปัญญามีลักษณะยอดเยี่ยมกว่านั้น  วิมุติมีลักษณะ</p><p>เป็นสาระ  พระนิพพานอันหยังลงสู่อมตะมีลักษณะเป็นปริโยสาน ซึ่งแต่ละ</p><p>อย่างเป็นลักษณะที่แท้ไม่แปรผัน.    พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จมาสู่ลักษณะ</p><p>ที่แท้ด้วยพระญาณคติ  คือ  ทรงบรรลุ    ทรงบรรลุโดยลำดับไม่ผิดพลาด</p><p>อย่างนี้  เหตุนั้น  จึงทรงพระนามว่า  ตถาคต.   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>พระนามว่า    ตถาคต   เพราะเสด็จมาสู่ลักษณะที่แท้  เป็นอย่างนี้.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า  ตถาคต   เพราะตรัสรู้ธรรมที่</p><p>แท้จริง   ตามที่เป็นจริง   เป็นอย่างไร ?</p><p>           อริยสัจ ๔ ชื่อว่าธรรมที่แท้จริง  อย่างที่ตรัสว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 179</p><p>อริยสัจ ๔ เหล่านี้     เป็นธรรมที่แท้   ไม่แปรผัน    ไม่กลายเป็นอย่างอื่น  </p><p>อริยสัจ ๔   อะไรบ้าง ?   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ข้อนี้ว่า   นี้ทุกข์   ดังนี้ </p><p>เป็นธรรมที่แท้ไม่แปรผัน    ไม่กลายเป็นอย่างอื่น  ดังนี้ .  พึงทราบความ</p><p>พิสดารต่อไป.   ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสรู้อริยสัจ ๔ เหล่านั้น    เหตุนั้น</p><p>จึงได้รับพระนามว่า    ตถาคต    เพราะตรัสรู้ธรรมที่แท้.  ก็คตศัพท์  ใน</p><p>ที่นี้   มีเนื้อความว่า  ตรัสรู้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง    ชราและมรณะ     อันเกิดแต่ชาติเป็นปัจจัย   มีเนื้อ</p><p>ความว่า   ปรากฏ    เป็นเนื้อความที่แท้   ไม่แปรผัน    ไม่กลายเป็นอย่าง</p><p>อื่น  ๆลฯ  สังขารอันเกิดแต่อวิชชาเป็นปัจจัย    มีเนื้อความว่า    ปรากฏ</p><p>เป็นเนื้อความที่แท้ ไม่แปรผัน ไม่กลายเป็นอย่างอื่น ฯลฯ อวิชชามีเนื้อความ</p><p>ว่า  เป็นปัจจัยแก่สังขาร  สังขารมีเนื้อความว่า  เป็นปัจจัยแก่วิญญาณ ฯ ล ฯ</p><p>ชาติมีเนื้อความว่า   เป็นปัจจัยแก่ชราและมรณะ   เป็นเนื้อความที่แท้  ไม่</p><p>แปรผัน  ไม่กลายเป็นอย่างอื่น.  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสรู้ธรรมที่แท้นั้น</p><p>ทั้งหมด  แม้เพราะเหตุนั้น  จึงได้รับพระนามว่า   ตถาคต    เพราะตรัสรู้</p><p>ธรรมที่แท้.   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า  ตถาคต     เพราะตรัสรู้</p><p>ธรรมที่แท้จริง   ตามที่เป็นจริง   เป็นอย่างนี้แล.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า     ตถาคต      เพราะทรงเห็น</p><p>อารมณ์ที่แท้จริง   เป็นอย่างไร  ?</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงรู้ทรงเห็นโดยประการทั้งปวง   ซึ่งอารมณ์</p><p>อันชื่อว่ารูปารมณ์    ที่มาปรากฏทางจักษุทวารของหมู่สัตว์พร้อมทั้งเทวดา</p><p>และมนุษย์ในโลกพร้อมทั้งเทวดา   คือ    ของสัตว์ทั้งหลายอันหาประมาณ</p><p>มิได้  และอารมณ์นั้นอันพระองค์ผู้ทรงรู้ทรงเห็นอยู่อย่างนี้     ทรงจำแนก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 180</p><p>ด้วยสามารถอิฏฐารมณ์  และอนิฏฐารมณ์เป็นต้น    หรือด้วยสามารถบทที่</p><p>ได้ในอารมณ์ที่ได้เห็น    ที่ได้ยิน    ที่ได้ทราบ  และที่ได้รู้  ๑๓ วาระบ้าง</p><p>๕๒ นัยบ้าง   มีชื่อมากมายโดยนัยเป็นต้นว่า   รูป    คือ    รูปายตนะเป็น  </p><p>ไฉน  ?  คือ   รูปใด   อาศัยมหาภูตรูป ๔   เป็นแสงสี  เป็นรูปที่เห็นได้</p><p>เป็นรูปที่กระทบได้   เป็นรูปสีเขียว   เป็นรูปสีเหลือง    ดังนี้     ย่อมเป็น</p><p>อารมณ์ที่แท้จริงอย่างเดียว     ไม่มีแปรผัน.     แม้ในอารมณ์มีเสียงเป็นต้น</p><p>ที่มาปรากฏแม้ในโสตทวารเป็นต้น   ก็นัยนี้.    ข้อนี้สมด้วยพระบาลี     ที่</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสไว้ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อารมณ์ใดที่โลกพร้อม</p><p>ทั้งเทวดา พร้อมทั้งมาร พร้อมทั้งพรหม พร้อมทั้งสมณพราหมณ์ พร้อม</p><p>ทั้งเทวดาและมนุษย์ได้เห็น  ได้ยิน  ได้ทราบ   ได้รู้   ถึงแล้ว    แสวงหา</p><p>แล้ว   ค้นคว้าแล้ว    ด้วยใจ     เราย่อมรู้ซึ่งอารมณ์นั้น    รู้ยิ่งแล้ว    ซึ่ง</p><p>อารมณ์นั้น อารมณ์นั้น ตถาคต ทราบแล้ว ไม่ปรากฏแล้วในตถาคต  ดังนี้ .</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า     ตถาคต    เพราะทรงเห็นอารมณ์ที่</p><p>แท้จริง  เป็นอย่างนี้.   พึงทราบความสำเร็จบทว่า   ตถาคต   มีเนื้อความว่า</p><p>ทรงเห็นอารมณ์ที่แท้จริง.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า    ตถาคต     เพราะมีวาจาที่แท้</p><p>จริง   เป็นอย่างไร  ?</p><p>           ตลอดราตรีใดที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทับนั่งบนอปราชิตบัลลังก์</p><p>ณ <strong>โพธิมณฑสถาน</strong>   ทรงล้างสมองมารทั้ง ๓ แล้ว    ตรัสรู้พระอนุตตร-</p><p>สัมมาสัมโพธิญาณ  และตลอดราตรีใดที่พระองค์เสด็จปรินิพพานด้วยอนุ-</p><p>ปาทิเสสนิพพานธาตุ   ในระหว่างไม้สาละทั้งคู่   ในระหว่างนี้   คือ   ใน</p><p>กาลประมาณ  ๔๕  พรรษา    พระวาจาใดที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ทั้ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 181</p><p>ในปฐมโพธิกาล  ทั้งในมัชฌิมโพธิกาล  ทั้งในปัจฉิมโพธิกาล  คือสุตตะ  </p><p>เคยยะ  ฯล ฯ  เวทัลละ    พระวาจานั้นทั้งหมด    อันใคร ๆ ติเตียนไม่ได้</p><p>ไม่ขาด  ไม่เกิน  โดยอรรถะและโดยพยัญชนะ  บริบูรณ์โดยอาการทั้งปวง</p><p>บรรเทาความเมา  คือ  ราคะ  โทสะ  โมหะ    ในพระวาจานั้นไม่มีความ</p><p>พลั้งพลาดแม้เพียงปลายขนทราย   พระวาจานั้นทั้งหมด   ย่อมแท้จริงอย่าง</p><p>เดียว   ไม่แปรผัน  ไม่กลายเป็นอย่างอื่น  ดุจประทับไว้ด้วยตราอันเดียวกัน</p><p>ดุจดวงไว้ด้วยทะนานใบเดียวกัน  และดุจชั่งไว้ด้วยตาชั่งอันเดียวกัน  ด้วย</p><p>เหตุนั้น  จึงตรัสว่า  ดูก่อนจุนทะ    ตลอดราตรีใดที่ตถาคตตรัสรู้อนุตตร-</p><p>สัมมาสัมโพธิญาณ     และตลอดราตรีใด    ที่ปรินิพพานด้วยอนุปาทิเสส-</p><p>นิพพานธาตุ   ในระหว่างนี้   คำใดที่ตถาคตกล่าว   พูด   แสดง   คำนั้น</p><p>ทั้งหมด   ย่อมเป็นคำแท้จริงอย่างเดียว   ไม่เป็นอย่างอื่น   เหตุนั้น   จึงได้</p><p>นามว่า  ตถาคต  ดังนี้.  ก็ในที่นี้ศัพท์ <strong>คต</strong>  มีเนื้อความเท่า <strong>คท</strong>  แปลว่า</p><p>คำพูด.  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า  ตถาคต   เพราะมีพระวาจา</p><p>ที่แท้จริง   เป็นอย่างนี้.</p><p>           อนึ่ง  มีอธิบายว่า  <strong>อาคทน</strong>  เป็น   <strong>อาคโท</strong>  แปลว่า   คำพูด   มี</p><p>วิเคราะห์ว่า   <strong>ตโถ   อวิปริโต   อาคโท   อสฺสาติ     ตถาคโต</strong>    แปลว่า</p><p>ชื่อว่า   ตถาคต  เพราะมีพระวาจาแท้จริง  ไม่วิปริต  โดยแปลง  ท  เป็น   ต</p><p>ในอรรถนี้   พึงทราบความสำเร็จบทอย่างนี้เทียว.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า    ตถาคต    เพราะทรงกระทำ</p><p>เองและให้ผู้อื่นกระทำ   เป็นอย่างไร ?</p><p>           จริงอยู่ <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงมีพระวรกายตรงกับพระวาจา  ทรง</p><p>มีพระวาจาตรงกับพระวรกาย     ฉะนั้น  ทรงมีพระวาจาอย่างใด    ก็ทรง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 182</p><p>กระทำอย่างนั้น       และทรงกระทำอย่างใด       ก็ทรงมีพระวาจาอย่างนั้น</p><p>อธิบายว่า   ก็พระองค์ผู้เป็นอย่างนี้    มีพระวาจาอย่างใด   แม้พระวรกายก็</p><p>ทรงเป็นไป   คือ   ทรงประพฤติอย่างนั้น    และพระวรกายอย่างใด    แม้</p><p>พระวาจาก็ทรงเป็นไป  คือ  ทรงประพฤติอย่างนั้น   ด้วยเหตุนั้นแล   จึง</p><p>ตรัสว่า      ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     ตถาคตพูดอย่างใด     กระทำอย่างนั้น</p><p>กระทำอย่างใด  พูดอย่างนั้น  ด้วยเหตุนี้   จึงชื่อว่า   <strong>ยถาวาที   ตถาการี </strong></p><p><strong>ยถาการี  ตถาวาที</strong>   เหตุนั้น  จึงได้พระนามว่า  ตถาคต   ดังนี้.  <strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า    ตถาคต    เพราะทรงกระทำเองและให้ผู้อื่น</p><p>กระทำ  เป็นอย่างนี้.</p><p>            <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า  ตถาคต   เพราะทรงครอบงำ</p><p>เป็นอย่างไร  ?</p><p>            <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงครอบงำสรรพสัตว์  เบื้องบนถึงภวัคคพรหม</p><p>เบื้องล่างถึงอเวจีเป็นที่สุด   เบื้องขวาในโลกธาตุอันหาประมาณมิได้ ด้วย</p><p>ศีลบ้าง  ด้วยสมาธิบ้าง  ด้วยปัญญาบ้าง   ด้วยวิมุตติบ้าง  ด้วยวิมุตติญาณ-</p><p>ทัสสนะบ้าง    การจะชั่งหรือประมาณพระองค์หามีไม่   พระองค์เป็นผู้ไม่มี</p><p>ใครเทียบเคียงได้  อันใคร ๆ ประมาณไม่ได้  เป็นผู้ยอดเยี่ยม   เป็นพระ</p><p>ราชาที่พระราชาทรงบูชา  คือ  เป็นเทพของเทพ   เป็นสักกะยิ่งกว่าสักกะ</p><p>ทั้งหลาย     เป็นพรหมยิ่งกว่าพรหมทั้งหลาย    ด้วยเหตุนั้น     จึงตรัสว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ในโลกพร้อมทั้งเทวดา พร้อมทั้งมาร พร้อมทั้งพรหม</p><p>ในหมู่สัตว์      พร้อมทั้งสมณะและพราหมณ์   พร้อมทั้งเทวดาและมนุษย์</p><p>ตถาคตเป็นผู้ยิ่งใหญ่  อันใคร ๆ ครอบงำไม่ได้  เป็นผู้เห็นถ่องแท้   เป็นผู้ </p><p>ทรงอำนาจ  เหตุนั้น  จึงได้รับพระนามว่า  ตถาคต  ดังนี้ . </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 183</p><p>           ในข้อนั้น  พึงทราบความสำเร็จบทอย่างนี้  <strong>อคโท</strong>  แปลว่า โอสถ</p><p>ก็เหมือน  <strong>อาคโท</strong>  ที่แปลว่า  วาจา.  ก็โอสถนี้คืออะไร ?   คือ  เทศนา-</p><p>วิลาส   และบุญพิเศษ.   ด้วยว่าพระผู้มีพระภาคเจ้านี้ทรงครอบงำผู้มีวาทะ</p><p>ตรงกันข้ามทั้งหมดและโลกพร้อมทั้งเทวดา  เหมือนนายแพทย์ผู้มีอานุภาพ</p><p>มาก     ครอบงำงูทั้งหลายด้วยทิพยโอสถฉะนั้น.      <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>บัณฑิตพึงทราบว่า  ทรงพระนามว่า  ตถาคต   เพราะเหตุว่า   ทรงมีพระ</p><p>โอสถ   คือ   เทศนาวิลาส   และบุญพิเศษ    อันแท้  ไม่วิปริต    ด้วยการ</p><p>ครอบงำโลกทั้งปวง   ดังนี้  เพราะแปลง  ท  เป็น  ต  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงพระนามว่า   ตถาคต   เพราะอรรถว่าทรงครอบงำ   เป็นอย่างนี้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า  ตถาคต  เพราะ</p><p>เสด็จไปด้วยกิริยาที่แท้   ทรงพระนามว่า   ตถาคต  เพราะทรงถึงกิริยาที่แท้</p><p>ดังนี้ก็มี.</p><p>           บทว่า  <strong>คโต</strong>  มีเนื้อความว่า  หยั่งรู้  เป็นไปล่วง  บรรลุ   ปฏิบัติ.</p><p>ในเนื้อความ ๘ อย่างนั้น   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า   ตถาคต</p><p>เพราะทรงหยั่งรู้โลกทั้งสิ้นด้วยตีรณปริญญา  ชื่อว่า ด้วยกิริยาที่แท้.  เพราะ</p><p>ทรงเป็นไปล่วงซึ่งโลกสมุทัย  ด้วยปหานปริญญา  ชื่อว่า   ด้วยกิริยาที่แท้.</p><p>เพราะทรงบรรลุโลกนิโรธด้วยสัจฉิกิริยา   ชื่อว่า   ด้วยกิริยาที่แท้.   เพราะ</p><p>ทรงปฏิบัติปฏิปทาอันให้ถึงโลกนิโรธ ชื่อว่า กิริยาที่แท้.   ด้วยเหตุนั้น คำใด</p><p>ที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  โลกตถาคตตรัสรู้แล้ว</p><p>ตถาคตพรากแล้วจากโลก  โลกสมุทัย  ตถาคตตรัสรู้แล้ว  โลกสมุทัยตถาคต</p><p>ละได้แล้ว    โลกนิโรธตถาคตตรัสรู้แล้ว    โลกนิโรธตถาคตทำให้แจ้งแล้ว</p><p>ปฏิปทาอันให้ถึงโลกนิโรธตถาคตตรัสรู้แล้ว     ปฏิปทาอันให้ถึงโลกนิโรธ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 184</p><p>ตถาคตเจริญแล้ว     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ธรรมชาติใดของโลกพร้อมทั้ง  </p><p>เทวดา    ฯ ล ฯ   ธรรมชาตินั้นทั้งหมดตถาคตตรัสรู้แล้ว    เหตุนั้น  จึงได้</p><p>พระนามว่า   ตถาคต  ดังนี้  พึงทราบเนื้อความแห่งคำนั้นแม้อย่างนี้. อนึ่ง</p><p>แม้ข้อนี้ก็เป็นเพียงมุขในการแสดงภาวะที่พระตถาคตมีพระนามว่าตถาคต</p><p>เท่านั้น.   ที่จริง  พระตถาคตเท่านั้น  จะพึงพรรณนาภาวะที่พระตถาคตมี</p><p>พระนามว่า  ตถาคต  โดยอาการทั้งปวงได้.</p><p>                                    <strong>อธิบายคำ  ปุจฉา</strong></p><p>           คำว่า  <strong>กตมญฺเจต  ภิกฺขเว</strong>  เป็นต้น  ความว่า  <strong>พระผู้มีพระภาค</strong></p><p><strong>เจ้า</strong>ตรัสถามข้อที่ปุถุชนเมื่อกล่าวชมตถาคต       จะพึงกล่าวด้วยประการใด</p><p>ซึ่งมีประมาณน้อยนัก  ยังต่ำนัก  เป็นเพียงศีล  นั้นว่าเป็นไฉน  ?</p><p>           ชื่อว่าคำถามในพระบาลีนั้น  มี  ๕   อย่าง   คือ</p><p>           ๑.  <strong>อทิฏฐโชตนาปุจฉา</strong>              คำถามเพื่อส่องลักษณะที่ยังไม่เห็นให้</p><p>                                                             กระจ่าง</p><p>           ๒.  <strong>ทิฏฐสังสันทนาปุจฉา</strong>          คำถามเทียบเคียงลักษณะที่เห็นแล้ว</p><p>           ๓.   <strong>วิมติเฉทนาปุจฉา</strong>                คำถามเพื่อตัดความสงสัย</p><p>           ๔.   <strong>อนุมติปุจฉา</strong>                        คำถามเพื่อการรับรอง</p><p>           ๕.  <strong>กเถตุกัมยตาปุจฉา</strong>               คำถามเพื่อประสงค์จะตอบเอง</p><p>           ในบรรดาคำถามเหล่านั้น  <strong>อทิฏฐโชตนาปุจฉา</strong>  เป็นไฉน  ? ตาม</p><p>ปกติลักษณะที่ยังไม่รู้    ยังไม่เห็น   ยังไม่ได้พิจารณา   ยังไม่ได้ไตร่ตรอง</p><p>ยังไม่แจ่มแจ้ง   ยังไม่ได้อธิบาย  บุคคลย่อมถามปัญหา   เพื่อรู้   เพื่อเห็น</p><p>เพื่อพิจารณา  เพื่อไตร่ตรอง  เพื่ออธิบายลักษณะนั้น  นี้ชื่อว่า   <strong>อทิฏฐ- </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 185</p><p><strong>โชตนาปุจฉา.</strong>  </p><p>          <strong>ทิฏฐสังสันทนาปุจฉา</strong>      เป็นไฉน ?    ตามปกติลักษณะที่รู้แล้ว</p><p>เห็นแล้ว     พิจารณาแล้ว     ไตร่ตรองแล้ว     แจ่มแจ้งแล้ว     อธิบายแล้ว</p><p>บุคคลย่อมถามปัญหาเพื่อต้องการจะเทียบเคียงลักษณะนั้นกับบัณฑิตเหล่า</p><p>อื่น  นี้ชื่อว่า  <strong>ทิฏฐสังสันทนาปุจฉา.</strong></p><p>           <strong>วิมติเฉทนาปุจฉา</strong>  เป็นไฉน ?  ตามปกติบุคคลเป็นผู้มักสงสัย  มัก</p><p>ระแวง   เกิดความแคลงใจว่า    อย่างนี้หนอ ?   ไม่ใช่หนอ ?    อะไรหนอ ?</p><p>อย่างไรหนอ  ?  บุคคลนั้นย่อมถามปัญหาเพื่อต้องการตัดความสงสัย   นี้ </p><p>ชื่อว่า  <strong>วิมติเฉทนาปุจฉา.</strong></p><p>           <strong>อนุมติปุจฉา</strong>   เป็นไฉน ? <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสถามปัญหาเพื่อ</p><p>การรับรองของภิกษุทั้งหลายว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เธอทั้งหลายจะสำคัญ</p><p>ความข้อนั้นเป็นไฉน ?    รูปเที่ยงหรือไม่เที่ยง    ไม่เที่ยงพระเจ้าข้า   ก็รูป</p><p>ที่ไม่เที่ยงนั้น    เป็นทุกข์หรือเป็นสุข    เป็นทุกข์พระเจ้าข้า    พึงกล่าวคำ</p><p>ทั้งหมด  นี้ชื่อว่า  <strong>อนุมติปุจฉา.</strong></p><p>           <strong>กเถตุกัมยตาปุจฉา</strong>     เป็นไฉน ?     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสถาม</p><p>ปัญหาด้วยมีพุทธประสงค์จะทรงตอบแก่ภิกษุทั้งหลายว่า         ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย     ปติปัฏฐาน  ๔  เหล่านี้     สติปัฏฐาน  ๔ อะไรบ้าง ?     ฯลฯ</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   องค์แห่งมรรค  ๘  เหล่านี้     องค์แห่งมรรค ๘ อะไร</p><p>บ้าง  ?  นี้ชื่อว่า  <strong>กเถตุกัมยตาปุจฉา.</strong></p><p>           ในบรรดาปุจฉา ๕ ประการดังพรรณนามานี้     เบื้องต้น   <strong>อทิฏฐ-</strong></p><p><strong>โชตนาปุจฉา</strong>   ย่อมไม่มีแก่พระตถาคต   เพราะธรรมอะไร ๆ ที่พระองค์</p><p>ไม่ทรงเห็นไม่มี  แม้<strong>ทิฏฐสังสันทนาปุจฉา</strong>  ก็ไม่มี  เพราะไม่เกิดการประมวล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 186</p><p>พระดำริว่า   ลักษณะชื่อนี้    เราจักแสดงเทียบเคียงกับสมณพราหมณ์ผู้เป็น</p><p>บัณฑิตเหล่าอื่น  ดังนี้เลย.  อนึ่ง  เพราะเหตุที่พระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่ทรง  </p><p>มีความลังเลความสับสน    แม้ในธรรมสักข้อเดียว    พระองค์ทรงตัดความ</p><p>สงสัยทั้งปวงได้  ณ โพธิมัณฑสถานนั่นแล    ฉะนั้น  แม้<strong>วิมุติเฉทนาปุจฉา</strong></p><p>ก็ไม่มีแน่นอน.    แต่ปุจฉา ๒ ประการนอกจากที่กล่าวมาแล้ว    ย่อมมีแก่</p><p>พระพุทธเจ้าทั้งหลาย.   ในปุจฉา ๒ ประการนั้น   นี้ชื่อว่า   <strong>กเถตุกัมยตา</strong></p><p><strong>ปุจฉา.</strong></p><p>                                     <strong>วรรณนาจุลศีล</strong></p><p>           บัดนี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>มีพระพุทธประสงค์จะทรงแก้เนื้อความ</p><p>ที่ได้ตรัสถามด้วยกเถตุกัมยตาปุจฉานั้น   จึงตรัสพระบาลีอาทิว่า   <strong>ปาณา-</strong></p><p><strong>ติปาต  ปหาย</strong>  ดังนี้.</p><p>           ในคำว่า   ละปาณาติบาต.    ปาณาติบาต    แปลว่าทำสัตว์มีชีวิตให้</p><p>ตกล่วงไป  อธิบายว่า  ฆ่าสัตว์  ปลงชีพสัตว์.   ก็ในคำว่า <strong>ปาณะ</strong> นี้    โดย</p><p>โวหาร   ได้แก่สัตว์  โดยปรมัตถ์  ได้แก่ชีวิตินทรีย์.   อนึ่ง  เจตนาฆ่า  อัน</p><p>เป็นเหตุยังความพยายามตัดรอนชีวิตินทรีย์ให้ตั้งขึ้น   เป็นไปทางกายทวาร</p><p>และวจีทวาร  ทางใดทางหนึ่ง  ของผู้มีความสำคัญในชีวิตนั้นว่า   เป็นสัตว์</p><p>มีชีวิต  ชื่อว่าปาณาติบาต.  ปาณาติบาตนั้น  ชื่อว่ามีโทษน้อย  ในสัตว์เล็ก</p><p>บรรดาสัตว์ที่เว้นจากคุณมีสัตว์เดรัจฉานเป็นต้น  ชื่อว่ามีโทษมาก ในเพราะ</p><p>สัตว์มีร่างกายใหญ่.    เพราะเหตุไร ?   เพราะต้องขวนขวายมาก.    แม้เมื่อ</p><p>มีความพยายามเสมอกัน  ก็มีโทษมาก  เพราะมีวัตถุใหญ่.  ในบรรดาสัตว์ที่มี</p><p>คุณมีมนุษย์เป็นต้น   สัตว์มีคุณน้อยมีโทษน้อย   สัตว์มีคุณมากมีโทษมาก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 187</p><p>แม้เมื่อมีสรีระและคุณเท่ากัน   ก็พึงทราบว่า   มีโทษน้อย   เพราะกิเลสและ  </p><p>ความพยายามอ่อน   มีโทษมาก   เพราะกิเลสและความพยายามแรงกล้า.</p><p>                              <strong>ปาณาติบาตนั้น  มีองค์  ๕  คือ</strong> </p><p>           ๑.  <strong>ปาโณ</strong>  สัตว์มีชีวิต</p><p>           ๒.  <strong>ปาณสฺิตา</strong>   ตนรู้ว่าสัตว์มีชีวิต</p><p>           ๓.  <strong>วธกจิตฺต</strong>  จิตคิดจะฆ่า</p><p>           ๔.  <strong>อุปกฺกโม</strong>   มีความพยายาม   ( ลงมือทำ )</p><p>           ๕.   <strong>เตน มรณ</strong>   สัตว์ตายด้วยความพยายามนั้น.</p><p>                             <strong>ปาณาติบาตนั้น  มีประโยค  ๖  คือ</strong> </p><p>           ๑.   <strong>สาหัตถิกประโยค</strong>   ประโยคที่ฆ่าด้วยมือตนเอง</p><p>           ๒.  <strong>อาณัตติกประโยค</strong>    ประโยคที่สั่งให้คนอื่นฆ่า</p><p>           ๓.  <strong>นิสสัคคิยประโยค</strong>  ประโยคที่ฆ่าด้วยอาวุธที่ชัดไป</p><p>           ๔.   <strong>ถาวรประโยค</strong>        ประโยคที่ฆ่าด้วยอุปกรณ์ที่อยู่กับที่</p><p>           ๕.   <strong>วิชชามยประโยค</strong>   ประโยคที่ฆ่าด้วยวิชา</p><p>           ๖.   <strong>อิทธิมยประโยค</strong>    ประโยคที่ฆ่าด้วยฤทธิ์.</p><p>           ก็เมื่อข้าพเจ้าจะพรรณนาเนื้อความนี้ให้พิสดาร    ย่อมจะเนิ่นช้าเกิน</p><p>ไป     ฉะนั้นจะไม่พรรณนาความนั้นและความอื่นที่มีรูปเช่นนั้นให้พิสดาร</p><p>ส่วนผู้ที่ต้องการพึงตรวจดูสมันตปาสาทิกาอรรถกถาพระวินัย  ถือเอาความ</p><p>เถิด.</p><p>           บทว่า  <strong>ปหาย</strong> ความว่า ละโทษอันเป็นเหตุทุศีล  นี้กล่าวคือ  เจตนา</p><p>ทำปาณาติบาต.  บทว่า <strong>ปฏิวิรโต</strong>  ความว่างด  คือเว้นจากโทษอันเป็นเหตุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 188</p><p>ทุศีลนั้น  จำเดินแต่กาลที่ละปาณาติบาตได้แล้ว.   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั้น</p><p>ไม่มีธรรมที่จะพึงรู้ทางจักษุและโสดว่า    เราจักละเมิดดังนี้     จะป่วยกล่าว</p><p>ไปไยถึงธรรมที่เป็นไปทางกายเล่า.   แม้ในบทอื่น ๆ ที่มีรูปอย่างนี้   ก็พึง  </p><p>ทราบเนื้อความโดยนัยนี้แหละ.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงได้โวหารว่า   <strong>สมณะ</strong>   เพราะเป็นผู้มีบาป</p><p>สงบแล้ว.  บทว่า <strong>โคตโม</strong>  ความว่า ทรงพระนามว่า โคดม  ด้วยอำนาจ</p><p>พระโคตร.   มิใช่แต่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์เดียวเท่านั้น   ที่เว้นจาก</p><p>ปาณาติบาต   แม้ภิกษุสงฆ์ก็เว้นด้วย   แก่เทศนามีมาอย่างนี้ตั้งแต่ต้น  แต่</p><p>เมื่อจะแสดงเนื้อความ   จะแสดงแม้ด้วยสามารถแห่งภิกษุสงฆ์ก็ควร.</p><p>           บทว่า  <strong>นิหิตทณฺโฑ   นิหิตสตฺโถ</strong>  ความว่า มีไม้อันวางแล้ว  และ</p><p>มีมีดอันวางแล้ว    เพราะไม่ถือไม้หรือมีดไปเพื่อต้องการจะฆ่าผู้อื่น.   ก็ใน</p><p>พระบาลีนี้   นอกจากไม้  อุปกรณ์ที่เหลือทั้งหมด  พึงทราบว่า  ชื่อว่ามีด</p><p>เพราะทำให้สัตว์ทั้งหลายพินาศได้.    ส่วนไม้เท้าคนแก่ก็ดี  ไม้ก็ดี  มีดก็ดี</p><p>มีดโกนที่ภิกษุทั้งหลายถือเที่ยวไปนั้น   มิใช่เพื่อต้องการจะฆ่าผู้อื่น  ฉะนั้น</p><p>จึงนับว่า  วางไม้  วางมีด   เหมือนกัน.</p><p>           บทว่า  <strong>ลชฺชี</strong>   ความว่า ประกอบด้วยความละอายอันมีลักษณะเกลียด</p><p>บาป.   บทว่า <strong>ทยาปนฺโน</strong> ความว่า ถึงความเอ็นดู คือความเป็นผู้มีเมตตา-</p><p>จิต.   บทว่า  <strong>สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี</strong>   ความว่า  อนุเคราะห์สัตว์มีชีวิต</p><p>ทั้งปวงด้วยความเกื้อกูล     อธิบายว่า  มีจิตเกื้อกูลแก่สัตว์มีชีวิตทุกจำพวก</p><p>เพราะถึงความเอ็นดูนั้น.    บทว่า  <strong>วิหรติ</strong>  ความว่า  เปลี่ยนอิริยาบถ  คือ</p><p>ยังอัตภาพให้เป็นไป  ได้แก่รักษาตัวอยู่.</p><p>           คำว่า   <strong>อิติ  วา  หิ  ภิกฺขเว</strong>   ความเท่ากัน  <strong> เอว  วา  ภิกฺขเว  วา </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 189</p><p>ศัพท์   ตรัสเป็นความวิกัป  (แยกความ )   เล็งถึงคำว่า    ละอทินนาทาน</p><p>เป็นต้นข้างหน้า.   พึงทราบความวิกัป  เล็งถึงคำต้นบ้าง   คำหลังบ้าง  ทุก</p><p>แห่งอย่างนี้. </p><p>            ก็ในอธิการนี้   มีความย่อดังนี้    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เมื่อปุถุชนจะ</p><p>กล่าวชมตถาคต    พึงกล่าวอย่างนี้ว่า  พระสมณโคดม   ไม่ฆ่าสัตว์   ไม่ใช้</p><p>ให้คนอื่นฆ่า  ไม่เห็นชอบในการฆ่าสัตว์  เป็นผู้เว้นจากโทษเป็นเหตุทุศีลนี้ </p><p>น่าชมเชยแท้  พระคุณของพระพุทธเจ้ายิ่งใหญ่  ดังนี้   ถึงต้องการจะกล่าว</p><p>ชม  ทำอุตสาหะใหญ่  ดังนี้    ก็จักกล่าวได้เพียงอาจาระและศีลเท่านั้น  ซึ่ง</p><p>เป็นคุณมีประมาณน้อย  จักไม่สามารถกล่าวพระคุณอาศัยสภาพอันไม่ทั่วไป</p><p>ยิ่งขึ้นได้เลย     และมิใช่แต่ปุถุชนอย่างเดียวเท่านั้นที่ไม่สามารถ     แม้พระ</p><p>โสดาบัน    พระสกทาคามี    พระอนาคามี    และพระอรหันต์     แม้พระ</p><p>ปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลายก็ไม่สามารถเหมือนกัน   แต่ตถาคตเท่านั้นสามารถ</p><p>เราจักกล่าวความข้อนั้นแก่เธอทั้งหลายในเบื้องหน้า.   นี้เป็นพรรณนาเนื้อ</p><p>ความพร้อมทั้งอธิบายในพระบาลีนี้ .    ต่อแต่นี้ไป     เราจักพรรณนาตาม</p><p>ลำดับทีเดียว.</p><p>             ในคำว่า  ละอทินนาทานนี้   การถือเอาของที่เขาไม่ได้ให้   ชื่อ  อทิน-</p><p>นาทาน  มีอธิบายว่า  การลักทรัพย์ของผู้อื่น  คือความเป็นขโมย   ได้แก่</p><p>กิริยาที่เป็นโจร.   คำว่า   ของที่เขาไม่ได้ให้   ในคำว่า   อทินนาทานนั้น</p><p>ได้แก่ของที่เจ้าของหวงแหน    คือ  เป็นทรัพย์ที่ผู้อื่นใช้ให้ทำตามประสงค์</p><p>ย่อมไม่ควรถูกลงอาชญา    และไม่ถูกตำหนิ.    อนึ่ง  เจตนาคิดลักอันเป็น</p><p>เหตุให้เกิดความพยายามที่จะถือเอาของที่เจ้าของหวงแหนนั้น    ของบุคคล</p><p>ผู้มีความสำคัญในของที่เจ้าของหวงแหนว่า      เป็นของที่เจ้าของหวงแหน</p><p>ชื่อว่า  อทินนาทาน.  อทินนาทานนั้น  ลักของเลว  มีโทษน้อย  ลักของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 190</p><p>ดี  มีโทษมาก.   เพราะเหตุไร ?  เพราะวัตถุประณีต.  อทินนาทานนั้น  เมื่อ</p><p>วัตถุเสมอกัน   ชื่อว่ามีโทษมาก  เพราะวัตถุเป็นของ ๆ  ผู้ยิ่งด้วยคุณ ชื่อว่า  </p><p>มีโทษน้อย    เพราะวัตถุเป็นของ ๆ ผู้มีคุณน้อย ๆ กว่าผู้ยิ่งด้วยคุณนั้น ๆ.</p><p>                                <strong>อทินนาทานนั้น  มีองค์  ๕  คือ</strong> </p><p>           ๑.   <strong>ปรปริคฺคหิต</strong>  ของที่เจ้าของหวงแหน</p><p>           ๒.  <strong>ปรปริคฺคหิตสญฺิตา</strong>    รู้อยู่ว่า  เป็นของที่เจ้าของหวงแหน</p><p>           ๓.   <strong>เถยฺยจิตฺต</strong>  จิตคิดลัก</p><p>           ๔.  <strong>อุปกฺกโม</strong>  พยายามลัก</p><p>           ๕.   <strong>เตน  หรณ</strong>  ลักมาได้ด้วยความพยายามนั้น</p><p>           อทินนาทานนั้น  มี ๖ ประโยค  มีสาหัตถิกประโยคเป็นต้นนั่นเอง.</p><p>และประโยคเหล่านี้แล   เป็นไปด้วยอำนาจอวหารเหล่านี้    คือ</p><p>           ๑.   <strong>เถยยาวหาร</strong>   ลักโดยการขโมย</p><p>           ๒.  <strong>ปสัยหาวหาร</strong>  ลักโดยข่มขี่</p><p>           ๓.  <strong>ปฏิจฉันนาวหาร</strong>  ลักซ่อน</p><p>           ๔.   <strong>ปริกัปปาวหาร</strong>   ลักโดยกำหนดของ</p><p>           ๕.   <strong>กุสาวหาร</strong>  ลักโดยสับสลาก</p><p>ตามควร.   นี้เป็นความย่อในอธิการนี้    ส่วนความพิสดาร   ข้าพเจ้ากล่าว</p><p>ไว้แล้วในสมันตปาสาทิกาอรรถกถาพระวินัย.</p><p>           พระสมณโคดม   ชื่อว่า  <strong>ทินนาทายี</strong>   เพราะถือเอาแต่ของที่เขาให้</p><p>เท่านั้น.    ชื่อว่า   <strong>ทินฺนปาฏิกงฺขี</strong>    เพราะต้องการแต่ของที่เขาให้เท่านั้น</p><p>แม้ด้วยจิต.    ผู้ที่ชื่อว่าเถนะ    เพราะลัก.    ผู้ที่ไม่ใช่ขโมย   ชื่อว่าอเถนะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 191</p><p>พระสมณโคดมประพฤติคนเป็นคนสะอาดเพราะไม่เป็นขโมยนั่นเอง.   บท</p><p>ว่า  <strong>อตฺตนา</strong>   คืออัตภาพ.   มีอธิบายว่า  กระทำคนไม่เป็นขโมย   เป็นคน  </p><p>สะอาดอยู่.       คำที่เหลือพึงประกอบตามนัยที่กล่าวแล้วในสิกขาบทที่หนึ่ง</p><p>นั่นแหละ.  ทุกสิกขาบทก็เหมือนในสิกขาบทนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อพฺรหฺมจริย</strong>  ความว่า  ความพระพฤติไม่ประเสริฐ.  ชื่อว่า</p><p>พรหมจารี  เพราะประพฤติอาจาระอันประเสริฐที่สุด.   ผู้ที่ไม่ใช่พรหมจารี</p><p>ชื่อว่า  อพรหมจารี.  บทว่า <strong>อาราจารี</strong> ความว่า ทรงพระพฤติไกลจากกรรม </p><p>อันเป็นข้าศึกต่อพรหมจรรย์.   บทว่า  <strong>เมถุนา</strong>   ความว่า  จากอสัทธรรมที่</p><p>นับว่า  เมถุน เพราะบุคคลผู้ได้บัญญัติว่าเป็นคู่กัน  เพราะเป็นเช่นเดียวกัน</p><p>ด้วยอำนาจความกลุ้มรุมแห่งราคะ  พึงส้องเสพ.   บทว่า  <strong>คามธมฺมา</strong>  ความ</p><p>ว่า  เป็นธรรมของชาวบ้าน.</p><p>           ในคำว่า <strong>มุสาวาท   ปหาย</strong>  นี้   คำว่า  <strong>มุสา</strong>  ได้แก่วจีประโยค  หรือ</p><p>กายประโยค      ที่ทำลายประโยชน์ของบุคคลผู้มุ่งจะกล่าวให้คลาดเคลื่อน.</p><p>ก็เจตนาอันให้เกิดกายประโยคและวจีประโยค   ซึ่งพูดให้ผู้อื่นคลาดเคลื่อน</p><p>ของบุคคลผู้มุ่งจะกล่าวให้คลาดเคลื่อนนั้น   ด้วยประสงค์จะกล่าวให้คลาด</p><p>เคลื่อน  ชื่อว่า  มุสาวาท.</p><p>           อีกนัยหนึ่ง   คำว่า  <strong>มุสา</strong>   ได้แก่เรื่องที่ไม่เป็นจริง    ไม่แท้.   คำว่า</p><p><strong>วาท</strong>    ได้แก่กิริยาที่ทำให้เขาเข้าใจเรื่องที่ไม่จริง   ไม่แท้นั้นว่า    เป็นเรื่อง</p><p>จริง   เรื่องแท้.    ว่าโดยลักษณะ    เจตนาที่ให้เกิดวิญญัติอย่างนั้น  ของผู้</p><p>ประสงค์จะให้ผู้อื่นเข้าใจเรื่องที่ไม่แท้ว่าเป็นเรื่องแท้      ชื่อว่า    มุสาวาท.</p><p>มุสาวาทนั้น   มีโทษน้อย    เพราะประโยชน์ที่ทำลายนั้นน้อย    มีโทษมาก</p><p>เพราะประโยชน์ที่ทำลายนั้นมาก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 192</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง    สำหรับพวกคฤหัสถ์     มุสาวาทที่เป็นไปโดยนัยว่า  </p><p>ไม่มี เป็นต้น  เพราะประสงค์จะไม่ให้ของของตนมีโทษน้อย  ที่เป็นพยาน</p><p>กล่าวเพื่อทำลายประโยชน์   มีโทษมาก.   สำหรับพวกบรรพชิต   มุสาวาท</p><p>ที่เป็นไปโดยนัยแห่งการพูดว่าเป็นของบริบูรณ์  เช่นว่า วันนี้น้ำมันในบ้าน</p><p>ไหลเหมือนแม่น้ำเป็นต้น   ด้วยประสงค์จะหัวเราะ   เพราะได้น้ำมันหรือ</p><p>เนยใสมาน้อย  มีโทษน้อย  แต่เมื่อพูดถึงสิ่งที่ไม่เห็นเลย  โดยนัยว่า  เห็น</p><p>แล้ว  เป็นต้น  มีโทษมาก.</p><p>                              <strong>มุสาวาทนั้น  มีองค์  ๔  คือ</strong> </p><p>           ๑.  <strong>อตถ    วตฺถุ</strong>   เรื่องไม่แท้</p><p>           ๒.  <strong>วิสวาทนจิตฺต</strong>  จิตคิดจะพูดให้คลาดเคลื่อน</p><p>           ๓.  <strong>ตชฺโช   วายาโม</strong>   ความพยายามเกิดจากจิตคิดจะพูดให้คลาด-</p><p>เคลื่อนนั้น</p><p>           ๔.  <strong>ปรสฺส  ตทตฺถวิชานน</strong>  คนอื่นรู้เรื่องนั้น.</p><p>           มุสาวาทนั้นมีประโยคเดียว  คือ สาหัตถิกประโยค.  มุสาวาทนั้นพึง</p><p>เห็นด้วยการใช้กายบ้าง   ใช้ของที่เนื่องด้วยกายบ้าง   ใช้วาจาบ้าง   กระทำ</p><p>กิริยาหลอกลวงผู้อื่น.    ถ้าผู้อื่นเข้าใจความนั้น    ด้วยกิริยานั้น    ผู้นี้ย่อม</p><p>ผูกพันด้วยกรรม  คือ  มุสาวาทในขณะที่คิดจะให้เกิดกิริยาทีเดียว.  ก็เพราะ</p><p>เหตุที่บุคคลสั่งว่า  ท่านจงพูดเรื่องนี้แก่ผู้นี้    ดังนี้ก็มี    เขียนหนังสือแล้ว</p><p>โยนไปตรงหน้าก็มี  เขียนติดไว้ที่ฝาเรือน   เป็นต้น   ให้รู้ว่า  เนื้อความพึง</p><p>รู้อย่างนี้  ดังนี้   ก็มีโดยทำนองที่หลอกลวงผู้อื่น ด้วยกาย  ของเนื่องด้วย</p><p>กายและวาจา   ฉะนั้น  แม้อาณัตติกประโยค   นิสสัคคิยประโยค  และถาวร- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 193</p><p>ประโยค  ก็ย่อมควรในมุสาวาทนี้.  แต่เพราะประโยคทั้ง  ๓  นั้น  ไม่ได้มา</p><p>ในอรรถกถาทั้งหลาย   จึงต้องพิจารณาก่อนแล้วพึงถือเอา.  </p><p>           ชื่อว่า  <strong>สัจจวาที</strong>  เพราะพูดแต่คำจริง.  ชื่อว่า  <strong>สจฺจสนฺโธ</strong>   เพราะ</p><p>เชื่อม  คือ สืบต่อคำสัตย์ด้วยคำสัตย์   อธิบายว่า ไม่พูดมุสาในระหว่าง  ๆ.</p><p>จริงอยู่    บุรุษใดพูดมุสาแม้ในกาลบางครั้ง    พูดคำสัตย์ในกาลบางคราว</p><p>ไม่เอาคำสัตย์สืบต่อคำสัตย์  เพราะบุรุษนั้นเอามุสาวาทคั่นไว้  ฉะนั้น  บุรุษ</p><p>นั้นไม่ชื่อว่า   ดำรงคำสัตย์    แต่พระสมณโคดมนี้ไม่เป็นเช่นนั้น   ไม่พูด</p><p>มุสาแม้เพราะเหตุแห่งชีวิต    เอาคำสัตย์เชื่อมคำสัตย์อย่างเดียว    เหตุนั้นจึง</p><p>ชื่อว่าสัจจสันโธ.   </p><p>           บทว่า   <strong>เถโต</strong>     ความว่า   เป็นผู้มั่งคั่ง     อธิบายว่า   มีถ้อยคำเป็น</p><p>หลักฐาน.  บุคคลหนึ่งเป็นคนมีถ้อยคำไม่เป็นหลักฐานเหมือนย้อมด้วยขมิ้น</p><p>เหมือนหลักไม้ที่ปักไว้ในกองแกลบ    และเหมือนฟักเขียวที่วางไว้บนหลัง</p><p>ม้า.   คนหนึ่งมีถ้อยคำเป็นหลักฐาน   เหมือนรอยจารึกบนแผ่นหิน   และ</p><p>เหมือนเสาเขื่อน  แม้เมื่อเขาเอาดาบตัดศีรษะ  ก็ไม่ยอมพูดเป็นสอง  บุคคล</p><p>นี้เรียกว่า  เถตะ.</p><p>           บทว่า  <strong>ปจฺจยิโก</strong>  ความว่า  เป็นผู้ควรยึดถือ  อธิบายว่า เป็นผู้ควร</p><p>เชื่อถือ.   ก็บุคคลบางคนไม่เป็นคนควรเชื่อ  เมื่อถูกถามว่า  คำนี้ใครพูด  ?</p><p>คนโน้นพูดหรือ ? ย่อมจะถึงความเป็นผู้ควรตอบว่า  ท่านทั้งหลายอย่าเชื่อ</p><p>คำของคนนั้น  บางคนเป็นคนควรเชื่อ   เมื่อถูกถามว่า  คำนี้ใครพูด  คน</p><p>โน้นพูดหรือ  ? ถ้าเขาพูด  ก็จะถึงความเป็นผู้ควรตอบว่า  คำนี้เท่านั้นเป็น</p><p>ประมาณ   บัดนี้ ไม่ต้องพิจารณาก็ได้   คำนี้เป็นอย่างนี้แหละ   ผู้นี้เรียกว่า</p><p>ปัจจยิกะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 194</p><p>           บทว่า  <strong>อวิสวาทโก  โลกสฺส</strong>   ความว่า  ไม่พูดลวงโลก    เพราะ  </p><p>ความเป็นผู้พูดคำจริงนั้น.</p><p>           ในคำว่า <strong> ปิสุณ  วาจ  ปหาย</strong>  เป็นต้น  พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           วาจาที่เป็นเหตุทำคนเป็นที่รักในใจของผู้ที่คนพูดด้วย       และเป็น</p><p>เหตุส่อเสียดผู้อื่น  ชื่อว่า  ปิสุณาวาจา.</p><p>           อนึ่ง วาจาที่เป็นเหตุให้กระทำตนเองบ้าง  ผู้อื่นบ้าง  หยาบคาย  ทั้ง</p><p>หยาบคายแม้เอง   ไม่เสนาะหู   ไม่สุขใจ   ชื่อว่า   ผรุสวาจา.</p><p>           วาทะที่เป็นเหตุให้บุคคลพูดเพ้อเจ้อ   ไร้ประโยชน์  ชื่อว่า  สัมผัป-</p><p>ปลาป.     </p><p>           แม้เจตนาอันเป็นต้นเหตุแห่งคำพูดเหล่านั้น ก็พลอยได้ชื่อว่าปิสุณา-</p><p>วาจา เป็นต้นไปด้วย.   ก็ในที่นี้   ประสงค์เอาเจตนานั้นแหละ.  </p><p>           ในบรรดาวาจาทั้ง ๓ อย่างนั้น    เจตนาของบุคคลผู้มีจิตเศร้าหมอง</p><p>อันให้เกิดกายประโยค   และวจีประโยค   เพื่อให้คนอื่นแตกกันก็ดี   เพื่อ</p><p>ต้องการทำคนให้เป็นที่รักก็ดี  ชื่อว่า  ปิสุณาวาจา.   ปิสุณาวาจานั้นชื่อว่า</p><p>มีคุณน้อย  เพราะผู้การทำความแตกแยกมีคุณน้อย  ชื่อว่ามีโทษมาก  เพราะ</p><p>ผู้นั้นมีคุณมาก. </p><p>                              <strong>ปิสุณาวาจานั้น  มีองค์  ๔  คือ</strong></p><p>           ๑.  <strong>ภินฺทิตพฺโพ  ปโร</strong>  ผู้อื่นที่พึงให้แตกกัน</p><p>           ๒.  <strong>เภทปุเรกฺขารตา</strong>   มุ่งให้เขาแตกกันว่า  คนเหล่านี้จักเป็นผู้ต่าง</p><p>กัน    และแยกกันด้วยอุบายอย่างนี้    หรือ  <strong>ปิยกมฺยตา</strong>   ประสงค์ให้ตนเป็น</p><p>ที่รักว่า   เราจักเป็นที่รัก   จักเป็นที่ไว้ว่างใจ   ด้วยอุบายอย่างนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 195</p><p>           ๓.   <strong>ตชฺโช  วายาโม</strong>   ความพยายามที่เกิดแต่ความมุ่งให้เขาแตกกัน</p><p>นั้น   </p><p>           ๔.  <strong>ตสฺส  ตทตฺถวิชานน</strong>  ผู้นั้นรู้เรื่องนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>อิเมส   เภทาย</strong>   ความว่า  ฟังในสำนักของคนเหล่าใดที่ตรัส</p><p>ไว้ว่า   จากข้างนี้   เพื่อให้คนเหล่านั้นแตกกัน.</p><p>           บทว่า  <strong>ภินฺนาน  วา   สนฺธาตา</strong>   ความว่า  มิตร ๒ คนก็ดี   ภิกษุ</p><p>ร่วมอุปัชฌาย์เป็นต้น ๒ รูปก็ดี   แตกกันด้วยเหตุไร  ๆ  ก็ตาม   เข้าไปหา</p><p>ทีละคนแล้วกล่าวคำเป็นต้นว่า       การแตกกันนี้ไม่ควรแก่ท่านผู้เกิดใน</p><p>ตระกูลเช่นนี้    ผู้เป็นพหูสูตอย่างนี้  ดังนี้    กระทำ   กระทำเนือง ๆ   ซึ่ง</p><p>การสมาน.        </p><p>           บทว่า   <strong>อนุปฺปทาตา</strong>   ความว่า  ส่งเสริมการสมาน   อธิบายว่า  เห็น</p><p>คน ๒ คน   พร้อมเพรียงกันแล้วกล่าวคำเป็นต้นว่า    ความพร้อมเพรียงนี้ </p><p>สมควรแก่ท่านทั้งหลาย    ผู้เกิดในตระกูลปานนี้    ผู้ประกอบด้วยคุณเห็น</p><p>ปานนี้  ดังนี้   กระทำให้มั่นเข้า.</p><p>           ชื่อว่า  ชอบคนที่พร้อมเพรียงกัน  เพราะมีคนที่พร้อมเพรียงกันเป็น</p><p>ที่มายินดี   อธิบายว่า  ในที่ใดไม่มีคนพร้อมเพรียงกัน   ไม่ปรารถนาแม้จะ</p><p>อยู่ในที่นั้น.   พระบาลีเป็น  <strong>สมคฺคราโม</strong>  ก็มี   ความอย่างเดียวกัน.</p><p>           บทว่า  <strong>สมคฺครโต</strong>   แปลว่า  ยินดีแล้วในคนผู้พร้อมเพรียงทั้งหลาย</p><p>อธิบายว่า  ไม่ปรารถนาแม้จะละคนผู้พร้อมเพรียงเหล่านั้นไปอยู่ที่อื่น.</p><p>           ชื่อว่า  เพลิดเพลินในคนที่พร้อมเพรียงกัน  เพราะเห็นก็ดี  ฟังก็ดี</p><p>ซึ่งคนผู้พร้อมเพรียงกันแล้วเพลิดเพลิน.</p><p>           ข้อว่า  <strong>สมคฺคกรณึ    วาจ  ภาสิตา</strong>   ความว่า กล่าวแต่วาจาที่ทำให้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 196</p><p>เหล่าสัตว์พร้อมเพรียงกันอย่างเดียว    ซึ่งเป็นวาจาแสดงคุณแห่งสามัคคีเท่า</p><p>นั้น ไม่กล่าววาจานอกนี้.  เจตนาหยาบคายส่วนเดียวซึ่งให้เกิดกายประโยค</p><p>และวจีประโยค   อันเป็นเหตุตัดความรักของผู้อื่น   ชื่อว่า  ผรุสวาจา.   เพื่อ  </p><p>เข้าใจผรุสวาจานั้นอย่างแจ้งชัด   พึงทราบเรื่องดังต่อไปนี้.</p><p>                            <strong>เรื่องวาจาหยาบ  แต่ใจไม่หยาบ</strong> </p><p>           ได้ยินว่า  เด็กคนหนึ่งไม่เอื้อเฟื้อถ้อยคำของมารดาไปป่า  มารดาไม่</p><p>สามารถให้เด็กนั้นกลับได้  จึงได้ด่าว่า  ขอให้แม่กระบือดุจงไล่มึง   ทันใด</p><p>นั้น   แม่กระบือป่าได้ปรากฏแก่เด็กนั้น  เหมือนอย่างมารดาว่าทีเดียว  เด็ก</p><p>นั้นได้กระทำสัจจกิริยาว่า   สิ่งที่มารดาของเราพูดด้วยปาก   จงอย่ามี   สิ่งที่</p><p>มารดาคิดด้วยใจ    จงมีเถิด   แม่กระบือได้ยืนอยู่เหมือนถูกผูกไว้ในป่านั้น</p><p>เอง.</p><p>           ประโยคแม้ตัดความรักอย่างนี้   ก็ไม่เป็นผรุสวาจา   เพราะมีจิตอ่อน</p><p>โยน.       จริงอยู่   บางครั้งมารดาบิดาย่อมกล่าวกะลูกน้อย ๆ ถึงอย่างนี้ว่า</p><p>พวกโจรจงห้ำหั่นพวกเจ้าเป็นชิ้น ๆ ดังนี้    แต่ก็ไม่ปรารถนาแม้ให้กลีบบัว</p><p>ตกเบื้องบนของลูกน้อย ๆ เหล่านั้น  อนึ่ง อาจารย์และอุปัชฌาย์  บางคราว</p><p>ก็กล่าวกะพวกศิษย์อย่างนี้ว่า   พวกนี้ไม่มียางอาย   ไม่เกรงกลัว   คุยอะไร</p><p>กัน   จงไล่มันไปเสีย    ก็แต่ว่า    ย่อมปรารถนาให้ศิษย์เหล่านั้นสำเร็จการ</p><p>ศึกษา  และบรรลุมรรคผล.   เหมือนอย่างว่า  วาจาไม่เป็นผรุสวาจา  เพราะ</p><p>คำอ่อนหวานก็หาไม่.    ด้วยว่าผู้ต้องการจะฆ่า   พูดว่า   จงให้ผู้นี้นอนให้</p><p>สบาย  ดังนี้   จะไม่เป็นผรุสวาจาก็หาไม่.      ก็วาจานี้เป็นผรุสวาจาทีเดียว</p><p>เพราะมีจิตหยาบ.   ผรุสวาจานั้น  มีโทษน้อย  เพราะผู้ที่ตนพูดหมายถึงนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 197</p><p>มีคุณน้อย  มีโทษมาก   เพราะผู้นั้นมีคุณมาก. </p><p>                          <strong>ผรุสวาจานั้น  มีองค์  ๓  คือ</strong></p><p>           ๑.   <strong>อกฺโกสิตพฺโพ   ปโร</strong>  คนอื่นที่ตนด่า</p><p>           ๒.   <strong>กุปิตจิตฺต</strong>  จิตโกรธ</p><p>           ๓.   <strong>อกฺโกสนา</strong>   การด่า</p><p>           บทว่า <strong>เนลา</strong>  ความว่า  โทษเรียกว่า  เอละ  วาจาชื่อว่า  <strong>เนลา</strong>  เพราะ</p><p>ไม่มีโทษ   อธิบายว่า   มีโทษออกแล้ว.   เหมือนอย่าง   <strong>เนล</strong>  ไม่มีโทษที่</p><p>พระองค์ตรัสไว้ในประโยคนี้ว่า  รถคืออริยมรรคมีองค์ไม่มีโทษ  มีหลังคา</p><p>ขาว  ดังนี้.  </p><p>           บทว่า   <strong>กณฺณสุขา</strong>   ความว่า  สบายหู   เพราะมีพยัญชนะสละสลวย</p><p>คือ  ไม่ให้เกิดการเสียบหู   เหมือนแทงด้วยเข็ม.</p><p>           วาจาชื่อว่า    ชวนให้รัก    เพราะไม่ให้เกิดความโกรธ    ให้เกิดแต่</p><p>ความรักในสรีระทั้งสิ้น   เพราะมีเนื้อความสละสลวย.</p><p>           วาจาชื่อว่า  จับใจ เพราะถึงใจ   คือเข้าไปสู่จิตได้สะดวก  ไม่กระทบ</p><p>กระทั่ง.</p><p>           วาจาชื่อว่า  เป็นคำชาวเมือง   เพราะอยู่ในเมือง   โดยเหตุที่บริบูรณ์</p><p>ด้วยคุณ.  ชื่อว่าเป็นคำชาวเมือง  แม้เพราะเป็นถ้อยคำอ่อนโยนเหมือนนารี</p><p>ที่เติบโตในเมือง.   ชื่อว่า   เป็นถ้อยคำชาวเมือง   แม้เพราะวาจานี้เป็นของ</p><p>ชาวเมือง    อธิบายว่า  เป็นถ้อยคำของชาวกรุง.   จริงอยู่  ชาวกรุงย่อมเป็น</p><p>ผู้มีถ้อยคำเหมาะสม   เรียกคนปูนพ่อว่าพ่อ   เรียกคนปูนพี่ว่าพี่.</p><p>           วาจาชื่อว่า   คนส่วนมากรักใคร่    เพราะถ้อยคำอย่างนี้เป็นถ้อยคำที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 198</p><p>คนส่วนมากรักใคร่.  </p><p>           วาจาชื่อว่า   คนส่วนมากพอใจ   เพราะเป็นที่พอใจ   คือ  ทำความ</p><p>เจริญใจแก่คนส่วนมาก   โดยที่คนส่วนมากรักใคร่นั่นเอง.</p><p>           อกุศลเจตนาที่ให้เกิดกายประโยคและวจีประโยค      อันเป็นเหตุให้</p><p>เข้าใจเรื่องที่ไม่มีประโยชน์  ชื่อว่า  สัมผัปปลาป.   สัมผัปปลาปนั้น  ชื่อว่า</p><p>มีโทษน้อย   เพราะมีอาเสวนะน้อย   ชื่อว่า  มีโทษมาก   เพราะมีอาเสวนะ</p><p>มาก.</p><p>                          <strong>สัมผัปปลาบนั้น  มีองค์  ๒  คือ</strong></p><p>           <strong>นิรตฺถกกถาปุเรกฺขารตา</strong>     มุ่งกล่าวถ้อยคำที่ไร้ประโยชน์มีเรื่อง</p><p>ภารตยุทธ   และเรื่องชิงนางสีดา  เป็นต้น.</p><p>           ๒.  <strong>ตถารูปีกถากถน</strong>  กล่าวเรื่องเช่นนั้น  ชื่อว่า  พูดถูกกาล  เพราะ</p><p>พูดตามกาล   อธิบายว่า   พูดกำหนดเวลาให้เหมาะแก่เรื่องที่จะพูด.</p><p>           ชื่อว่า   พูดแต่คำจริง   เพราะพูดคำจริง  แท้   แน่นอน   ตามสภาพ</p><p>เท่านั้น.</p><p>           ชื่อว่า  พูดอิงประโยชน์  เพราะพูดทำให้อิงประโยชน์ปัจจุบัน  และ</p><p>ประโยชน์ภายหน้านั่นเอง.</p><p>           ชื่อว่า  พูดอิงธรรม   เพราะพูดทำให้อิงโลกุตตรธรรม   ๙.</p><p>           ชื่อว่า  พูดอิงวินัย  เพราะพูดให้อิงสังวรวินัย  และปหานวินัย.</p><p>           โอกาสที่ตั้งไว้   เรียกว่าหลักฐาน.   คำชื่อว่า   มีหลักฐาน   เพราะ</p><p>หลักฐานของคำนั้นมีอยู่   อธิบายว่า   พูดคำที่ควรจะต้องเก็บไว้ในหัวใจ.</p><p>           บทว่า <strong>กาเลน</strong>   ความว่า   และแม้เมื่อพูดคำเห็นปานนี้     ก็มิได้พูด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 199</p><p>โดยกาลอันไม่ควร   ด้วยคิดว่า  เราจักพูดคำที่มีหลักฐาน ดังนี้    อธิบายว่า</p><p>แต่พูดพิจารณาถึงกาลอันควรเท่านั้น.  </p><p>           บทว่า  <strong>สาปเทส</strong>  ความว่า  มีอุปมา  มีเหตุ.</p><p>           บทว่า   <strong>ปริยนฺตวตึ</strong>  ความว่า  แสดงกำหนดไว้แล้ว  พูดโดยประการ</p><p>ที่กำหนดแห่งคำนั้นจะปรากฏ.</p><p>           บทว่า    <strong>อตฺถสญฺหิต</strong>    ความว่า    พูดคำที่ประกอบด้วยประโยชน์</p><p>เพราะผู้พูดจำแนกไปโดยนัยแม้มิใช่น้อย     ก็ไม่อาจให้สิ้นสุดลงได้.     อีก</p><p>อย่างหนึ่ง   พูดคำที่ประกอบด้วยประโยชน์   เพราะประกอบด้วยประโยชน์</p><p>ที่ผู้พูดถึงประโยชน์นั้นกล่าวถึง  มีอธิบายว่า  มิใช่ตั้งเรื่องไว้เรื่องหนึ่ง แล้ว</p><p>ไปพูดอีกเรื่องหนึ่ง.                 </p><p>           บทว่า  พีชคามภูตคาม<strong>สมารมฺภา</strong>  ความว่า   เว้นขาดจากการพราก</p><p>คือจากการโค่น    ด้วยภาวะแห่งกิริยามีการตัด    การทำลาย    และการเผา</p><p>เป็นต้น   ซึ่งพืชคาม ๕ อย่าง   คือพืชเกิดแต่ราก ๑   พืชเกิดแต่ลำต้น ๑</p><p>พืชเกิดแต่ข้อ ๑     พืชเกิดแต่ยอด ๑   พืชเกิดแต่เมล็ด ๑    และซึ่งภูตคาม</p><p>มีหญ้าและต้นไม้สีเขียว  เป็นต้น   อย่างใดอย่างหนึ่ง.</p><p>           บทว่า   <strong>เอกภตฺติโก</strong>   ความว่า  ภัตมี ๒ มื้อ  คือ  ภัตที่พึงกินเวลา</p><p>เช้า ๑    ภัตที่พึงกินเวลาเย็น ๑    ในภัต ๒  มื้อนั้น    ภัตที่พึงกินเวลาเช้า</p><p>กำหนดด้วยเวลาภายในเที่ยงวัน   ภัตที่พึงกินเวลาเย็นนอกนี้   กำหนดด้วย</p><p>เวลากินเที่ยงวันภายในอรุณขึ้น   ฉะนั้น  แม้จะฉันสัก ๑๐ ครั้ง    ในเวลา</p><p>ภายในเที่ยงวัน   ก็เป็นผู้ชื่อว่าฉันหนเดียวนั่นเอง.    ที่ตรัสว่า   มีภัตเดียว</p><p>ดังนี้   ทรงหมายถึงภัตที่พึงกินเวลาเช้านั้น.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>รตฺตุปรโต</strong>   เพราะเว้นจากการฉันในราตรีนั้น.   การฉันใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 200</p><p>เมื่อเลยเวลาเที่ยงวันไป   จนถึงเวลาพระอาทิตย์ตก   ชื่อว่า  วิกาลโภชน์.  </p><p>           ชื่อว่า  งดการฉันในเวลาวิกาล  เพราะงดการฉันแบบนั้น.  งดเมื่อ</p><p>ไร  ?  งดตั้งแต่วันผนวช ณ ฝั่งแม่น้ำอโนมา.</p><p>           ชื่อว่า  ดูการเล่นอันเป็นข้าศึกแก่กุศล   เพราะการดูเป็นข้าศึก   คือ</p><p>เป็นศัตรู    เพราะขัดต่อพระศาสนา.    ที่ว่า    จากการฟ้อนรำ    ขับร้อง</p><p>ประโคมดนตรี  และดูการเล่นอันเป็นข้าศึก  คือ จากการฟ้อนรำ   ขับร้อง</p><p>และประโคมด้วยตนเอง      ด้วยอำนาจฟ้อนเองและให้ผู้อื่นฟ้อน เป็นต้น</p><p>และการดูการฟ้อน เป็นต้น      โดยที่สุดที่เป็นไปด้วยอำนาจการฟ้อนของ</p><p>นกยูง เป็นต้น  อันเป็นข้าศึก.  จริงอยู่  การประกอบด้วยตนเอง  ซึ่งกิจมี</p><p>การฟ้อนรำ เป็นต้นก็ดี   การให้ผู้อื่นประกอบก็ดี  และการดีที่เขาประกอบ</p><p>ก็ดี  ไม่ควรแก่ภิกษุทั้งหลายเลย   และไม่ควรแก่ภิกษุณีทั้งหลายด้วย.</p><p>           ในบรรดาเครื่องประดับทั้งหลายมีดอกไม้  เป็นต้น     ชื่อว่า  มาลา</p><p>ได้แก่ดอกไม้อย่างใดอย่างหนึ่ง.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>คันธะ</strong>   ได้แก่  คันธชาตอย่างใดอย่างหนึ่ง.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>วิเลปนะ</strong>   ได้แก่  เครื่องประเทืองผิว.</p><p>           ในบรรดาเครื่องประดับเหล่านั้น  บุคคลเมื่อประดับ ชื่อว่า ทัดทรง.</p><p>เมื่อทำร่างกายส่วนที่พร่องให้เต็ม   ชื่อว่า   ประดับ.    เมื่อยินดีด้วยอำนาจ</p><p>ของหอม   และด้วยอำนาจการประเทืองผิว   ชื่อว่า    ตกแต่ง.   เหตุเรียกว่า</p><p>ฐานะ  ฉะนั้น จึงมีความว่า   คนส่วนมากกระทำการทัดทรงมาลา เป็นต้น</p><p>เหล่านั้น ด้วยเจตนาเป็นเหตุให้ทุศีลใด  พระสมณโคดมเว้นขาดจากเจตนา</p><p>เป็นเหตุให้ทุศีลนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 201</p><p>           ที่นอนเกินประมาณ  เรียกว่า ที่นอนสูง  เครื่องปูลาดที่เป็นอกัปปิยะ  </p><p>เรียกว่า   ที่นอนใหญ่   ความว่า   ทรงเว้นขาดจากที่นอนสูง   ที่นอนใหญ่</p><p>นั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ชาตรูป</strong>  ได้แก่ทอง  บทว่า  <strong>รชต</strong>   ได้แก่อกัปปิยะที่บัญญัติ</p><p>เรียกว่า   กหาปณะ   เป็นมาสกทำด้วยโลหะ   มาสกทำด้วยครั่ง     มาสกทำ</p><p>ด้วยไม้.     พระสมณโคดมทรงเว้นขาดจากการรับทองและเงินทั้ง  ๒  นั้น.</p><p>อธิบายว่า   พระสมณโคดมไม่จับทองและเงินนั้นเอง    ไม่ให้คนอื่นจับไม่</p><p>ยอมรับทองและเงินที่เขาเก็บไว้เพื่อคน.</p><p>           บทว่า  <strong>อามกธญฺมปฏิคฺคหาณา</strong>   ความว่า  จากการรับธัญชาติดิบ</p><p>ทั้ง ๗ อย่าง    กล่าวคือ    ข้าวสาลี    ข้าวเปลือก   ข้าวเหนียว   ข้าวละมาน</p><p>ข้าวฟ่าง  ลูกเดือย  และหญ้ากับแก้.  อนึ่ง  มิใช่แต่การรับธัญชาติดิบเหล่านี้ </p><p>อย่างเดียวเท่านั้น     แม้การจับต้องก็ไม่ควรแก่ภิกษุทั้งหลายเหมือนกัน.</p><p>           ในบทว่า  <strong>อามกมสปฏิคฺคหณา</strong> นี้ ความว่า การรับเนื้อและปลาดิบ</p><p>เว้นแต่ที่ทรงอนุญาตไว้เฉพาะ   ย่อมไม่ควรแก่ภิกษุทั้งหลาย    การจับต้อง</p><p>ก็ไม่ควร.</p><p>           ในบทว่า  <strong>อิตฺถีกุมาริกปฏิคฺคหณา</strong>  นี้  ความว่า  หญิงที่มีชายครอบ</p><p>ครอง  ชื่อว่า  สตรี  หญิงนอกนี้    ชื่อว่า   กุมารี.   ทั้งการรับทั้งการจับต้อง</p><p>หญิงเหล่านั้น  ไม่ควรทั้งนั้น.</p><p>           ในบทว่า  <strong>ทาสีทาสปฏิคฺคหณา</strong>  นี้   ความว่า   การรับทาสีและทาส</p><p>เหล่านั้นไว้เป็นทาสีและทาสเท่านั้น   ไม่ควร    แต่เมื่อเขาพูดว่า    ขอถวาย</p><p>เป็นกัปปิยการก   ขอถวายเป็นคนงานวัด  ดังนี้    จะรับก็ควร.</p><p>           นัยแห่งกัปปิยะและอกัปปิยะ    ในการรับทรัพย์สินแม้มีแพะและแกะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 202</p><p>เป็นต้น  มีไร่นาและที่ดินเป็นที่สุด  พึงพิจารณาตามพระวินัย.  </p><p>          ในบรรดาไร่นาและที่ดินนั้น   ที่ชื่อว่า  นา    ได้แก่พื้นที่เพาะ</p><p>ปลูกปุพพัณณชาติ   ที่ชื่อว่า  ไร่   ได้แก่พื้นที่เพาะปลูกอปรัณณชาติ.</p><p>อีกอย่างหนึ่ง  พื้นที่ที่ทั้ง  ๒  อย่างงอกขึ้น  ชื่อว่า  นา  ส่วนแห่งพื้นที่ที่ไม่</p><p>ได้ใช้ประโยชน์ทั่ง ๒ นั้น   ชื่อว่า   ที่ดิน.   อนึ่ง   แม้บ่อและบึงเป็นต้น</p><p>ก็สงเคราะห์เข้าในอธิการนี้เหมือนกัน       ด้วยยกศัพท์ไร่นาและที่ดินเป็น</p><p>หัวข้อ.</p><p>           งานของทูต    เรียกว่า    การเป็นทูต    ได้แก่การรับหนังสือ   หรือ</p><p>ข่าวสาส์น  ที่พวกคฤหัสถ์ใช้ไปในที่นั้น ๆ.</p><p>           การเดินรับใช้จากเรือนนี้ไปเรือนนั้น  เล็ก ๆ น้อย ๆ  เรียกว่า  การ</p><p>รับใช้.</p><p>           การกระทำทั่ง   ๒  อย่างนั้น   ชื่อว่า   การประกอบเนือง ๆ เพราะ-</p><p>ฉะนั้น  พึงทราบความในข้อนี้อย่างนี้ว่า   จากการประกอบเนือง ๆ ซึ่งการ</p><p>เป็นทูต   และการรับใช้.</p><p>           บทว่า   <strong>กยวิกฺกยา</strong>   แปลว่า   จากการซื้อและการขาย.</p><p>           ในการโกงทั้งหลาย    มีการโกงด้วยตาชั่งเป็นต้น    มีวินิจฉัยดังต่อ</p><p>ไปนี้</p><p>           การโกง   ได้แก่การลวง.   ในการโกงนั้น  ชื่อว่า  การโกงด้วยตาชั่ง</p><p>มี  ๔  อย่าง  คือ </p><p>                   ๑.  <strong> รูปกูฏ</strong>   การโกงด้วยรูป</p><p>                   ๒.   <strong>องฺคกูฏ</strong>  การโกงด้วยอวัยวะ</p><p>                   ๓.   <strong>คหณกูฏ</strong>  การโกงด้วยการจับ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 203</p><p>                   ๔.   <strong>ปฏิจฺฉนฺนกูฏ</strong>  การโกงด้วยกำบังไว้.</p><p>           ในการโกงด้วยตาชั่ง     อย่างนั้น   ที่ชื่อว่า  การโกงด้วยรูป  ได้แก่ </p><p>ทำตาชั่ง ๒ คันให้มีรูปเท่ากัน  เมื่อรับ  รับด้วยตาชั่งคันใหญ่   เมื่อให้  ให้</p><p>ด้วยตาชั่งคันเล็ก.</p><p>           ที่ชื่อว่า   การโกงด้วยอวัยวะ    ได้แก่เมื่อรับ    ใช้มือกดคันชั่งข้าง</p><p>หลังไว้   เมื่อให้  ใช้มือกดคันชั่งข้างหน้าไว้นั่นเอง.</p><p>           ที่ชื่อว่า    การโกงด้วยการจับ   ได้แก่เมื่อรับ    ก็จับเชือกไว้ที่โคน</p><p>ตาชั่ง   เมื่อให้   ก็จับเชือกไว้ที่ปลายตาชั่ง.</p><p>           ที่ชื่อว่า      การโกงด้วยกำบังไว้      ได้แก่ทำตาชั่งให้เป็นโพรงแล้ว</p><p>ใส่ผงเหล็กไว้ภายใน   เมื่อรับ   ก็เลื่อนผงเหล็กนั้นไปข้างปลายตาชั่ง   เมื่อ</p><p>ให้   ก็เลื่อนผงเหล็กไปข้างหัวตาชั่ง.</p><p>           ถาดทอง   เรียกว่า   ทองสัมฤทธิ์   การลวงด้วยถาดทองนั้น   ชื่อว่า</p><p>การโกงด้วยสัมฤทธิ์.   โกงอย่างไร ?   ทำถาดทองไว้ใบหนึ่ง   แล้วทำถาด</p><p>โลหะอื่นสองสามใบให้มีสีเหมือนทอง    ต่อจากนั้นไปสู่ชนบท    เข้าไปยิ่ง</p><p>ตระกูลมั่งคั่งตระกูลหนึ่ง   กล่าวว่า  ท่านทั้งหลายจงซื้อถาดทองคำ  เมื่อถูก</p><p>คนอื่น ๆ ถามราคา   ประสงค์จะขายราคาเท่ากัน   ต่อแต่นั้น  เมื่อเขาถามว่า</p><p>จะรู้ได้อย่างไรว่า   ภาชนะเหล่านี้เป็นทอง   บอกว่า   ทดลองดูก่อนแล้วจึง</p><p>รับไป   แล้วครูดถาดทองลงที่หิน   ขายถาดทั้งหมดแล้วจึงไป.</p><p>           ที่ชื่อว่า   การโกงด้วยเครื่องตวงวัด  มี ๓ อย่าง  คือ  ทำลายใจกลาง</p><p>ทำลายยอด   และทำลายเชือก.</p><p>           ใน ๓ อย่างนั้น การโกงด้วยเครื่องตวงทำลายใจกลาง ได้ในเวลาตวง</p><p>เนยใส   และน้ำมันเป็นต้น.  ก็เมื่อจะรับเอาเนยใส  และน้ำมันเป็นต้นเหล่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 204</p><p>นั้น   ใช้เครื่องตวงมีช่องข้างล่าง    บอกให้ค่อย ๆ เท    แล้วให้ไหลลงใน</p><p>ภาชนะของตนเร็ว ๆ รับเอาไป  เมื่อให้   ปิดช่องไว้ให้เต็มโดยพลันให้ไป.</p><p>            การโกงด้วยเครื่องตวงทำลายยอด       ได้ในเวลาตวงงาและข้าวสาร </p><p>เป็นต้น.   ก็เมื่อรับเอางาและข้าวสารเป็นต้นเหล่านั้น   ค่อย ๆ ทำให้สูงขึ้น</p><p>เป็นยอดแล้วรับเอาไป   เมื่อให้   ก็ทำให้เต็มโดยเร็ว   ตัดยอดให้ไป.</p><p>            การโกงด้วยเครื่องวัดทำลายเชือก        ได้ในเวลาวัดไร่นาและที่ดิน</p><p>เป็นต้น    ด้วยว่า  เมื่อไม่ให้สินจ้าง  ไร่นาแม้ไม่ใหญ่   ก็วัดทำให้ใหญ่.</p><p>                <strong>การรับสินจ้างเป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong> </p><p>           บทว่า   ฉ้อโกง   ได้แก่การรับสินบนเพื่อกระทำผู้เป็นเจ้าของให้ไม่</p><p>เป็นเจ้าของ.</p><p>          บทว่า  ลวง   ได้แก่การล่อลวงผู้อื่นด้วยอุบายนั้น ๆ.   ในข้อนั้นมี</p><p>ตัวอย่างอยู่เรื่องหนึ่งดังนี้ </p><p>           เล่ากันว่า   มีนายพรานคนหนึ่งจับกวางและลูกกวางมา    นักเลงคน</p><p>หนึ่งถามนายพรานคนนั้นว่า   พ่อมหาจำเริญ   กวางราคาเท่าไร ? ลูกกวาง</p><p>ราคาเท่าไร ?  เมื่อนายพรานตอบว่า   กวางราคา  ๒  กหาปณะ    ลูกกวาง</p><p>ราคากหาปณะเดียว  นักเลงก็ให้กหาปณะหนึ่ง  รับเอาลูกกวางมา  เดินไป</p><p>ได้หน่อยหนึ่งแล้วกลับมาบอกว่า   พ่อมหาจำเริญ   ฉันไม่ต้องการลูกกวาง</p><p>ท่านจงให้กวางแก่ฉันเถิด   นายพรานตอบว่า   ถ้าเช่นนั้น  ท่านจงให้ ๒</p><p>กหาปณะซิ.   นักเลงกล่าวว่า   พ่อมหาจำเริญ   ทีแรกฉันให้ท่านหนึ่ง</p><p>กหาปณะแล้วมิใช่หรือ  ?    นายพรานตอบว่า   ถูกแล้ว   ท่านให้ไว้แล้ว.</p><p>นักเลงกล่าวว่า   ท่านจงรับเอาลูกกวางแม้น ไป   เมื่อเป็นอย่างนี้   กหาปณะ</p><p>นั้นและลูกเนื้อซึ่งมีราคาหนึ่งกหาปณะนี้     รวมเป็น  ๒  กหาปณะ.    นาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 205</p><p>พรานพิจารณาดูว่า   เขาพูดมีเหตุผล   จึงรับเอาลูกกวางมาแล้วให้กวางไป. </p><p>             บทว่า <strong>นิกติ </strong> ได้แก่การล่อลวงด้วยของเทียมโดยทำของที่มิใช่สังวาล</p><p>ให้เห็นเป็นสังวาล    ของที่มิใช่แก้วมณี     ให้เห็นเป็นแก้วมณี   ของที่มิใช่</p><p>ทอง    ให้เห็นเป็นทอง    ด้วยอำนาจการประกอบขึ้น    หรือด้วยอำนาจ</p><p>กลลวง.</p><p>            บทว่า  <strong>สาริโยโค</strong>   ได้แก่วิธีโกง.    คำนี้เป็นชื่อของการรับสินบน</p><p>เป็นต้น    เหล่านี้แหละ    เพราะฉะนั้น    พึงทราบความในข้อนี้อย่างนี้ว่า</p><p>การตลบตะแลง   คือการรับสินบน   การตลบตะแลง   คือการล่อลวง  การ</p><p>ตลบตะแลงคือการปลอม.     อาจารย์บางพวกกล่าวว่า    การแสดงสิ่งหนึ่ง</p><p>แล้วสับเปลี่ยนเป็นสิ่งหนึ่ง   ชื่อว่าการตลบตะแลง.   ก็ข้อนั้นสงเคราะห์เข้า</p><p>ด้วยการล่อลวงนั่นเอง.  </p><p>                         <strong>ในการตัดเป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </strong></p><p>           บทว่า  ตัด  ได้แก่การตัดมือเป็นต้น.</p><p>           บทว่า   ฆ่า   ได้แก่ทำให้ตาย.</p><p>           บทว่า   ผูกมัด  ได้แก่ผูกด้วยเครื่องผูกคือเชือกเป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>วิปราโมโส</strong>   ความว่า   การตีชิง  มี  ๒  อย่าง  คือ  การบัง</p><p>หมอกตีชิง  ๑  การบังพุ่มไม้ที่ชิง  ๑.  เวลาหิมะตก   ซ่อนตัวด้วยหิมะ  แย่ง</p><p>ชิงคนเดินทาง   นี้ชื่อว่า   การบังหมอกตีชิง.   ซ่อนตัวด้วยพุ่มไม้เป็นต้น</p><p>แย่งชิง   นี้ชื่อว่า   การบังพุ่มไม้ตีชิง.</p><p>           การกระทำการปล้นบ้านและนิคมเป็นต้น   เรียกว่า   การปล้น.</p><p>           บทว่า   <strong>สหสากาโร</strong>   ได้แก่การกระทำอย่างรุนแรง    ได้แก่การเข้า</p><p>เรือนแล้วเอาศาตราจ่ออกพวกชาวบ้าน   เก็บเอาสิ่งของที่ตนต้องการ  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 206</p><p>           พระสมณโคดม   เว้นขาดจากการตัด   การฆ่า  การผูกมัด   การตีชิง </p><p>การปล้น     และกรรโชกนี้    ด้วยประการฉะนี้แล.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>อีกอย่างหนึ่ง   เมื่อปุถุชนกล่าวชมตถาคต   ก็พึงกล่าวดังนี้แล.</p><p>                            จุลศีลเป็นอันจบแต่เพียงเท่านี้</p><p>                                    <strong>วรรณนามัชฌิมศีล</strong> </p><p>           บัดนี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อจะทรงเริ่มแสดงมัชฌิมศีล    จึงตรัส</p><p>พระบาลีมีอาทิว่า   <strong>ยถา   วา   ปเนเก  โภนฺโต</strong>  ดังนี้.</p><p>           ในคำนั้น  มีวรรณนาบทที่ยาก ๆ  ดังต่อไปนี้</p><p>           บทว่า   <strong>สทฺธาเทยฺยานิ </strong> ความว่า   ที่คนเชื่อกรรมและผลแห่งกรรม</p><p>และโลกนี้โลกหน้าให้แล้ว.   อธิบายว่า  เขามิได้ให้ด้วยประสงค์อย่างนี้ว่า</p><p>ผู้นี้เป็นญาติของเรา   หรือว่าเป็นมิตรของเรา   หรือว่าเขาจักตอบแทนสิ่งนี้</p><p>หรือว่า   สิ่งนี้เขาเคยทำ   ดังนี้.   ด้วยว่า   โภชนะที่เขาให้อย่างนี้   ย่อมไม่</p><p>ชื่อว่าให้ด้วยศรัทธา</p><p>           บทว่า   <strong>โภชนานิ</strong>   นี้เป็นเพียงหัวข้อเทศนา  แต่โดยเนื้อความ  ย่อม</p><p>เป็นอันกล่าวคำนี้ทั้งหมดทีเดียวว่า  บริโภคโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธา  ห่ม</p><p>จีวร   ใช้สอยเสนาสนะ  บริโภคคิลานเภสัชที่เขาให้ด้วยศรัทธา  ดังนี้ .</p><p>           บทว่า  <strong>เสยฺยถีท</strong>  เป็นนิบาต  มีเนื้อความเป็นไฉน   มีเนื้อความว่า</p><p>พืชคามและภูตคามที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางพวกประกอบการพรากอยู่.</p><p>           ลำดับนั้น     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อจะทรงแสดงพืชคามแสะภูตคาม</p><p>นั้น  จึงตรัสว่า  <strong>มูลพีช</strong>  เป็นต้น  ดังนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 207</p><p>           ในพระบาลีนั้น  ที่ชื่อว่า   <strong>พืชเกิดแต่ราก</strong>   ได้แก่พืชมีอาทิอย่างนี้</p><p>คือ  ขมิ้น  ขิง  ว่านเปราะป่า   ว่านเปราะบ้าน   อุตพิด  ข่า  แฝก   หญ้าคา </p><p>และหญ้าแห้วหมู.</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>พืชเกิด</strong>แต่ลำต้น  ได้แก่พืชมีอาทิอย่างนี้  โพ ไทร  มะสัง</p><p>มะเดื่อ   มะเดื่อป่า   มะขวิด.</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>พืชเกิดแต่ข้อ</strong>  ได้แก่พืชมีอาทิอย่างนี้  คือ  อ้อย  อ้อ ไผ่.</p><p>           ที่ชื่อว่า   <strong>พืชเกิดแต่ยอด</strong> ได้แก่พืชมีอาทิอย่างนี้  คือ แมงลัก คะไคร้</p><p>หอมแดง.</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>พืชเกิดแต่เมล็ด</strong>  ได้แก่พืชมีอาทิอย่างนี้   คือ  ปุพพัณณ-</p><p>ชาติ  อปรัณณชาติ.                                                         </p><p>           ก็พืชทั้งหมดนี้   ที่แยกออกจากด้นแล้ว   ยังสามารถึงอกไค้  เรียกว่า</p><p>พืชคาม.   ส่วนพืชที่ยังไม่ได้แยกจากต้น   ไม่แห้ง   เรียกว่า   ภูตคาม.   ใน</p><p>พืช ๒ อย่างนั้น    การพรากภูตคาม   พึงทราบว่า   เป็นวัตถุแห่งปาจิตตีย์</p><p>การพรากพืชคาม   เป็นวัตถุแห่งทุกกฏ.</p><p>           บทว่า    <strong>สนฺนิธิการกปริโภค</strong>    ความว่า    บริโภคของที่สะสมไว้.</p><p>ในข้อนั้น   มีคำที่ควรกล่าว  ๒  อย่าง  คือ  เกี่ยวกับพระวินัยอย่าง  ๑  เกี่ยว</p><p>กับการปฏิบัติเคร่งครัดอย่าง  ๑.  ว่าถึงเกี่ยวกับพระวินัยก่อน   ข้าวอย่างใด</p><p>อย่างหนึ่งที่รับประเคนวันนี้    เอาไว้วันหลัง   เป็นการทำการสะสม   เมื่อ</p><p>บริโภคข้าวนั้น     เป็นปาจิตตีย์.     แต่ให้ข้าวที่ตนได้แล้วแก่สามเณร   ให้</p><p>สามเณรเหล่านั้นเก็บไว้   จะฉันในวันรุ่งขึ้นควรอยู่    แต่ไม่เป็นการปฏิบัติ</p><p>เคร่งครัด.   แม้ในการสะสมน้ำปานะ  ก็มีนัยนี้แหละ.</p><p>           ในข้อนั้น   ที่ชื่อว่า   <strong>น้ำปานะ</strong>   ได้แก่น้ำปานะ  ๘  อย่าง   มีน้ำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 208</p><p>มะม่วงเป็นต้น  และน้ำที่อนุโลมเข้าได้กับน้ำปานะ  ๘  อย่างนั้น.   วินิจฉัย</p><p>น้ำปานะเหล่านั้น      ข้าพเจ้าได้กล่าวแล้วในสมันตปาสาทิกาอรรถกถาพระ</p><p>วินัย.                                               </p><p>                  <strong>ในการสะสมผ้า  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong></p><p>           ผ้าที่ยังไม่ได้อธิฐานและยังไม่ได้วิกัปไว้     ย่อมเป็นการสะสมและ</p><p>ทำให้เสียการปฏิบัติเคร่งครัด     นี้เป็นการกล่าวโดยอ้อม     ส่วนโดยตรง</p><p>ภิกษุควรจะเป็นผู้สันโดษในไตรจีวร  ได้ผืนที่ ๔ แล้ว  ควรให้แก่รูปอื่น</p><p>ถ้าไม่อาจจะให้แก่รูปใดรูปหนึ่งได้       แต่ประสงค์จะให้แก่รูปใดรูปนั้นไป</p><p>เพื่อประโยชน์แก่อุเทศ    หรือเพื่อประโยชน์แก่ปริปุจฉา    พอเธอกลับมา</p><p>ควรให้เลย   จะไม่ให้ไม่ควร   แต่เมื่อจีวรไม่เพียงพอ   ยิ่งมีความหวังที่จะ</p><p>ได้มา   จะเก็บไว้ภายในเวลาที่ทรงอนุญาตก็ควร    เมื่อยังไม่ได้เข็มด้ายและ</p><p>ตัวผู้ทำจีวร   จะเก็บไว้เกินกว่านั้น   ต้องทำวินัยกรรมจึงควร   แต่เมื่อจีวร</p><p>ผืนนี้เก่า   จะเก็บไว้รอว่า   เราจักได้จีวรเช่นนี้จากไหนอีก   ดังนี้    ไม่ควร</p><p>ย่อมชื่อว่าเป็นการสะสมและทำให้เสียการปฏิบัติเคร่งครัด.</p><p>                        <strong>การสะสมยาน  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </strong></p><p>           ที่ชื่อว่า   ยาน   ได้แก่ล้อเลื่อน  รถ  เกวียน  รถมีเครื่องประดับ   วอ</p><p>รถเข็น.   นี้มิใช่ยานของบรรพชิต.  บรรพชิตมียานอย่างเดียวคือ  รองเท้า,</p><p>ก็ภิกษุรูปหนึ่ง    ควรใช้รองเท้าได้  ๒  คู่เป็นอย่างมาก  คือ  คู่หนึ่งสำหรับ</p><p>เดินป่า  คู่หนึ่งสำหรับเท้าที่ล้างแล้ว .  ได้คู่ที่  ๓  ควรให้แก่รูปอื่น.  แต่จะ</p><p>เก็บไว้ด้วยคิดว่า    เมื่อคู่นี้เก่า    เราจักได้คู่อื่นจากไหน    ดังนี้    ไม่ควร.</p><p>ย่อมชื่อว่าเป็นการสะสมและทำให้เสียการปฏิบัติเคร่งครัด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 209</p><p>                 <strong>ในการสะสมที่นอน  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong> </p><p>           บทว่า  <strong>สยน</strong>  ได้แก่เตียง.    ภิกษุรูปหนึ่ง   ควรมีเตียงได้อย่างมาก</p><p>๒  เตียง  คือเตียงหนึ่งไว้ในห้อง    เตียงหนึ่งไว้ในที่พักกลางวัน.  ได้เกิน  </p><p>กว่านั้น  ควรให้แก่ภิกษุรูปอื่น  หรือแก่คณะ.  จะไม่ให้ไม่ควร.  ย่อมชื่อว่า</p><p>เป็นการสะสมและทำให้เสียการปฏิบัติเคร่งครัด.</p><p>                  <strong>ในการสะสมของหอม  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </strong></p><p>           เมื่อภิกษุอาพาธเป็นฝี    เป็นหิด    และโรคผิวหนังเป็นต้น     จะใช้</p><p>ของหอมก็ควร.    เมื่อโรคนั้นหายแล้ว    ควรให้นำของหอมเหล่านั้นมาให้</p><p>แก่ภิกษุอาพาธรูปอื่น ๆ หรือควรนำไปใช้ในกิจ  มีการรมควันเรือน  ด้วย</p><p>นิ้วมือ  ๕  นิ้วเป็นต้นที่ประตู.   แต่จะเก็บไว้ด้วยประสงค์ว่า   เมื่อเป็นโรค</p><p>อีกจักได้ใช้  ดังนี้ไม่ควร.   ย่อมชื่อว่าเป็นการสะสมของหอมและทำให้เสีย</p><p>การปฏิบัติเคร่งครัด.</p><p>           สิ่งของนอกจากที่กล่าวแล้ว  พึงเห็นว่า  ชื่อว่า  อามิส.  คือ  ภิกษุ</p><p>บางรูปในพระศาสนานี้     ให้เขานำเอาภาชนะงา   ข้าวสาร   ถั่วเขียว   ถั่ว-</p><p>ราชมาส   มะพร้าว   เกลือ   ปลา   เนื้อ   เนื้อแห้ง   เนยใส   น้ำมัน    และ</p><p>น้ำอ้อยงบเป็นต้น  มาเก็บไว้ด้วยคิดว่า   จักมีเพื่ออุปการะในกาลเห็นปาน</p><p>นั้น.  ครั้นเข้าฤดูฝน  แต่เช้าตรู่ทีเดียว  เธอให้พวกสามเณรต้มข้าวต้ม  ฉัน</p><p>แล้วใช้สามเณรไปด้วยสั่งว่า     สามเณร    เธอจงเข้าไปบ้านที่ลำบากเพราะ</p><p>น้ำโคลน  ครั้นไปถึงตระกูลนั้นแล้ว  บอกว่า  ฉันอยู่ที่วัดแล้วจงนำนมส้ม</p><p>เป็นต้นจากตระกูลโน้นมา.   แม้เมื่อภิกษุทั้งหลายถามว่า  ท่านขอรับ   จัก</p><p>เข้าบ้านหรือ ?  ก็ตอบว่า ผู้มีอายุ  เวลานี้บ้านเข้าไปลำบาก.   ภิกษุเหล่านั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 210</p><p>กล่าวว่า  ช่างเถิดขอรับ  นิมนต์ท่านอยู่เถิด   พวกกระผมจักแสวงหาอาหาร  </p><p>มาถวาย  ดังนี้   แล้วพากันไป.  ลำดับนั้น    แม้สามเณรก็นำเอานมส้มเป็น</p><p>ต้นมาปรุงข้าวและกับ    แล้วนำเข้าไปถวาย.    เมื่อท่านกำลังฉันอาหารนั้น</p><p>อยู่นั่นแหละ  พวกอุปัฏฐากยังส่งภัตตาหารไปถวาย.   ท่านก็ฉันแต่ที่ชอบ ๆ</p><p>แต่นั้น.   ลำดับนั้นภิกษุทั้งหลายรับบิณฑบาตมา.    ท่านก็ฉันแต่ที่ชอบใจ</p><p>จนล้นคอหอย.  ท่านเป็นอยู่อย่างนี้ถึง  ๔  เดือน.  ภิกษุรูปนี้  เรียกว่า  มีชีวิต </p><p>อยู่อย่างเศรษฐีหัวโล้น   มิใช่มีชีวิตอยู่อย่างสมณะ.   ภิกษุแบบนี้  ย่อมชื่อ</p><p>ว่าเป็นผู้สะสมอามิส.          </p><p>           ก็ในที่อยู่ของภิกษุ    จะเก็บได้เพียงเท่านี้  คือ    ข้าวสารทะนาน  ๑</p><p>น้ำอ้อยงบ  ๑  เนยใสประมาณ  ๔  ส่วน เพื่อประโยชน์สำหรับพวกที่เข้ามา</p><p>ผิดเวลา.    ด้วยว่าพวกโจรเหล่านั้น    เมื่อไม่ได้อามิสปฏิสันถารเท่านี้  พึง</p><p>ปลงแม้ชีวิต   เพราะฉะนั้น    ถ้าเสบียงเพียงเท่านี้ก็ไม่มี  แม้จะให้นำมาเอง</p><p>เก็บไว้ก็ควร.    อนึ่ง    ในเวลาไม่สบาย    ในที่อยู่นี้มีสิ่งใดที่เป็นกัปปิยะ</p><p>จะฉันสิ่งนั้นแม้ด้วยตนเองก็ควร.     ส่วนในกัปปิยกุฎี      แม้จะเก็บไว้มาก</p><p>ก็ไม่ชื่อว่าเป็นการสะสม.    แต่สำหรับพระตถาคต   ที่จะชื่อว่าทรงเก็บข้าว</p><p>สารทะนานหนึ่งเป็นต้น  อย่างใดอย่างหนึ่ง   หรือชิ้นผ้าเก่าประมาณองคุลี</p><p>ด้วยมีพระพุทธดำริว่า     สิ่งนี้จักมีแก่เราในวันหรือในวันพรุ่งนี้     ดังนี้</p><p>หามีไม่.</p><p>                         <strong>ในการดูที่เป็นข้าศึก  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong> </p><p>           ที่ชื่อว่า  การฟ้อนรำ   ได้แก่การฟ้อนรำอย่างใดอย่างหนึ่ง.   ภิกษุ</p><p>แม้เดินผ่านไปทางนั้นจะชะเง้อดูก็ไม่ควร.  ก็วินิจฉัยโดยพิสดารในอธิการนี้ </p><p>พึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้วในสมันตปาสาทิกาอรรถกถาพระวินัยนั่นแหละ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 211</p><p>และในบทพระสูตรที่เกี่ยวด้วยสิกขาบททุกแห่ง      ก็พึงทราบวินิจฉัยอย่าง</p><p>เดียวกับในอธิการนี้.  </p><p>           ก็เบื้องหน้าแต่นี้ไป    จะไม่กล่าวเพียงเท่านี้    จักพรรณนาให้พอแก่</p><p>ประโยชน์ในข้อนั้น ๆ ทีเดียวฉะนี้แล.</p><p>           บทว่า   <strong>เปกฺข</strong>  ได้แก่มหรสพมีการรำเป็นต้น.</p><p>           บทว่า    <strong>อกฺขาน</strong>     ได้แก่การเล่าเรื่องสงครามมีภารตยุทธและราม-</p><p>เกียรติ์เป็นต้น.   ภิกษุแม้จะไปในที่ที่เขาเล่านิยายนั้น   ก็ไม่ควร.            </p><p>           บทว่า   <strong>ปาณิสฺสร</strong>   ได้แก่กังสดาล.   อาจารย์บางพวกกล่าวว่า   การ</p><p>เล่นปรบฝ่ามือ  ดังนี้ก็มี.</p><p>           บทว่า   <strong>เวตาฬ </strong>  ได้แก่ตีกลองฆนะ   อาจารย์พวกหนึ่งกล่าวว่า</p><p>ปลุกร่างของคนตายให้ลุกขึ้นด้วยมนต์   ดังนี้ก็มี.</p><p>           บทว่า  <strong>กุมฺภถูน</strong>  ได้แก่ตีกลอง  ๔ เหลี่ยม. อาจารย์พวกหนึ่งกล่าวว่า</p><p>เสียงหม้อ  ดังนี้ก็มี.</p><p>           บทว่า   <strong>โสภนครก</strong>    ได้แก่ฉากละครหรือภาพบ้านเมืองที่สวยงาม.</p><p>อธิบายว่า  เป็นภาพวิจิตรด้วยปฏิภาณ.</p><p>           บทว่า  <strong>จณฺฑาล</strong>  ได้แก่การเล่นขลุบทำด้วยเหล็ก  อาจารย์บางพวก</p><p>กล่าวว่า    การเล่นซักผ้าเปลือกไม้ของพวกคนจัณฑาล.</p><p>           บทว่า  <strong>วส</strong>   ได้แก่การเล่นยกไม้ไผ่ขึ้น.</p><p>           บทว่า   <strong>โธวน</strong>   ได้แก่การเล่นล้างกระดูก.   ได้ยินว่า    ในชนบท</p><p>บางแห่ง   เมื่อญาติตาย   เขายังไม่เผา   เก็บฝังไว้    ครั้นรู้ว่า   ศพเหล่านั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 212</p><p>เปื่อยเน่าแล้ว    ก็นำออกมาล้างอัฐิ    ทาด้วยของหอม    แล้วเก็บไว้.   ใน </p><p>คราวนักษัตรฤกษ์   เขาตั้งอัฐิไว้แห่งหนึ่ง   ตั้งสุราเป็นต้นไว้แห่งหนึ่ง  แล้ว</p><p>ก็พากันร้องไห้คร่ำครวญดื่มเหล้ากัน.    ข้อนี้สมด้วยพระบาลีที่<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>ตรัสไว้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    มีพิธีชื่อว่า   การเล่นล้างอัฐิใน</p><p>ชนบทตอนใต้  ในพิธีนั้นมีข้าวบ้าง   น้ำบ้าง  ของเคี้ยวบ้าง   ของบริโภค</p><p>บ้าง  ของลิ้มบ้าง   เป็นอันมาก   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   พิธีล้างกระดูกนั้น</p><p>มีอยู่   เรามิได้กล่าวว่า    พิธีล้างอัฐินั้นไม่มี.    แต่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า</p><p>พิธีล้างกระดูกด้วยการเล่นกล  ชื่อว่า  การเล่นหน้าศพ  ดังนี้ก็มี.</p><p>           ในบรรดาการชนช้างเป็นต้น   การต่อสู้กับช้างเป็นต้นก็ดี   การให้</p><p>ช้างชนกันก็ดี   การดูช้างชนกันก็ดี  ไม่ควรแก่ภิกษุทั้งนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>นิพฺพุทฺธ</strong>    ได้แก่การสู้กันของมวยปล้ำ.</p><p>           บทว่า  <strong>อุยฺโยธิก</strong>  ได้แก่สถานที่ซ้อมรบกัน.</p><p>           บทว่า   <strong>พลคฺค</strong>    ได้แก่สถานที่ของหมู่พลรบ.</p><p>           บทว่า    <strong>เสนาพฺยูห</strong>    ได้แก่การจัดกองทัพ   คือ   การตั้งทัพด้วย</p><p>สามารถแห่งการจัดกระบวนทัพ  มีกระบวนเกวียนเป็นต้น.</p><p>           บทว่า    <strong>อนีกทสฺสน</strong>    ได้แก่การดูกองทัพที่ท่านกล่าวไว้โดยนัยมี</p><p>อาทิว่า  ช้าง  ๓  เชือก  เป็นอย่างต่ำ  ชื่อว่า   ทัพช้าง  ดังนี้.</p><p>           ชื่อว่า  ปมาทัฏฐาน  เพราะเป็นที่ตั้งแห่งความประมาท.   การพนัน</p><p>นั้นด้วย  เป็นที่ตั้งแห่งความประมาทด้วย  เหตุนั้น  ชื่อว่า  การพนันเป็น</p><p>ที่ตั้งแห่งความประมาท.</p><p>           หมากรุก   ชื่อว่า   เล่นแถวละ  ๘  ตา   เพราะมีตาอยู่แถวละ  ๘ ๆ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 213</p><p>แม้ในการเล่นหมากรุกแถวละ  ๑๐  ตา   ก็มีนัยดังนี้เหมือนกัน.  </p><p>           บทว่า    <strong>อากาส </strong>   ได้แก่การเล่นหมากเก็บ       เหมือนในการเล่น</p><p>หมากรุก   แถวละ ๘ ตา   แถวละ  ๑๐  ตา.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริหารปถ</strong>    ได้แก่การเล่นของคนที่ทำเป็นวงกลมไว้หลาย</p><p>แนวด้วยกัน  บนพื้นดิน  เดินเลี่ยงกันไปในวงกลมนั้น  ๆ.</p><p>           บทว่า  <strong>สนฺติก</strong>  ได้แก่เล่นใกล้ ๆ กัน  ( เล่นอีขีดอีเขียน)  โดยเอา</p><p>เบี้ยหรือก้อนกรวดกองรวมกันไว้    ไม่ให้เคลื่อน    เอาเล็บเขี่ยออกไปและ</p><p>เขี่ยเข้ามา     ถ้าไหวบางเม็ดในนั้น      เป็นอันแพ้     นี้เป็นชื่อของการเล่น</p><p>แบบนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ขลิก</strong>  ได้แก่   การเล่นสะกาบนกระดานสะกา.</p><p>           เล่นเอาไม้ท่อนยาวตีไม้ท่อนสั้น  เรียกว่า  เล่นไม้หึ่ง.</p><p>           บทว่า    <strong>สลากหตฺถ </strong>    ได้แก่การเล่นโดยเอาครั่งหรือฝาง     หรือ</p><p>แป้งเปียก  ชุบมือที่กำซี่ไม้ไว้ทายว่า  จะเป็นรูปอะไร  ดีดไปที่พื้นดินหรือ</p><p>ที่ฝา   แสดงรูปช้างม้าเป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>อกฺข </strong>   ได้แก่เล่นขลุบ.    เล่นเป่าหลอดที่ทำด้วยใบไม้นั้น</p><p>เรียกว่า   เล่นเป่าใบไม้.</p><p>           บทว่า   <strong>วงฺกก </strong>  ได้แก่ไถเล็ก ๆ เป็นเครื่องเล่นของเด็กชาวบ้าน.</p><p>           บทว่า <strong>โมกฺขจิก</strong> ได้แก่เล่นพลิกกลับตัวไปมา  (ตีลังกา) มีอธิบาย</p><p>ว่า  จับท่อนไม้ไว้ในอากาศ  หรือวางศีรษะไว้บนพื้น  เล่นพลิกตัวโดยเอา</p><p>ข้างล่างไว้ข้างบน   เอาข้างบนไว้ข้างล่าง.</p><p>           ที่เรียกว่า  เล่นกังหัน  ได้แก่เล่นจักรที่หมุนได้ด้วยลมพัด  ที่ทำด้วย</p><p>ใบตาลเป็นต้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 214</p><p>           ที่เรียกว่า    เล่นตวงทราย    ได้แก่เอาทะนานที่ทำด้วยใบไม้     เล่น</p><p>ตวงทรายเป็นต้น. </p><p>           บทว่า   <strong>รถก</strong>   ความว่า   เล่นรถเล็ก ๆ.</p><p>           บทว่า   <strong>ธนุก</strong>  ความว่า  เล่นธนูเล็ก ๆ นั่นเอง.</p><p>           ที่เรียกว่า   เล่นทายอักษร   ได้แก่เล่นให้รู้อักษร    ในอากาศ   หรือ</p><p>บนหลัง.</p><p>           ที่ชื่อว่า   เล่นทายใจ   ได้แก่เล่นให้รู้เรื่องที่คิดด้วยใจ.</p><p>           ที่ชื่อว่า   เล่นเลียนคนพิการ   ได้แก่เล่นโดยแสดงเลียนแบบ   โทษ</p><p>ของคนพิการ  มีคนตาบอด  คนง่อย  และคนค่อมเป็นต้น.</p><p>           บทว่า  <strong>อาสนฺทึ</strong>     ได้แก่อาสนะที่เกินประมาณ.   ก็ที่ทำเป็นทุติยา-</p><p>วิภัตติทุกบท  เล็งถึงคำว่า  <strong>อนุยุตฺตา   วิหรนฺติ</strong>  นี้.                           </p><p>           บทว่า  <strong>ปลฺลงฺโก</strong>   ได้แก่เตียงที่ทำรูปสัตว์ร้ายไว้ที่เท้า.</p><p>           บทว่า  <strong>โคณโก</strong>   ได้แก่ผ้าโกเชาว์ผืนใหญ่มีขนยาว.   ได้ยินว่า  ผ้า</p><p>โกเชาว์ผืนใหญ่นั้น  มีขนยาวเกิน  ๔  องคุลี.   </p><p>           บทว่า   <strong>จิตตฺก </strong>   ได้แก่เครื่องลาดทำด้วยขนแกะ    วิจิตรด้วยเครื่อง</p><p>ร้อยรัดชนิดหนึ่ง.</p><p>           บทว่า   <strong>ปฏิกา</strong>   ได้แก่เครื่องลาดสีขาวทำด้วยขนแกะ.</p><p>           บทว่า   <strong>ปฏลิกา</strong>   ได้แก่เครื่องลาดทำด้วยชนแกะ   เป็นรูปดอกไม้ทึบ</p><p>ซึ่งบางคนเรียกว่ามีทรงเป็นใบมะขามป้อม  ดังนี้ก็มี.</p><p>           บทว่า   <strong>ตูลิกา</strong>    ได้แก่เครื่องลาดยัดนุ่น     เต็มไปด้วยนุ่น  ๓ ชนิด</p><p>ชนิดใดชนิดหนึ่ง.</p><p>           บทว่า   <strong>วิกติกา</strong>   ได้แก่เครื่องลาดทำด้วยขนแกะ   วิจิตรด้วยรูปสีหะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 215</p><p>และเสือเป็นต้น.  </p><p>           บทว่า   <strong>อุทฺธโลมึ</strong>     ได้แก่เครื่องลาดทำด้วยขนแกะมีชาย   ๒  ข้าง.</p><p>อาจารย์บางท่านกล่าวว่า   เป็นรูปดอกไม้ชูขึ้นข้างเดียวกัน </p><p>           บทว่า  <strong>เอกนฺตโลมึ</strong>   ได้แก่เครื่องลาดทำด้วยขนแกะมีชายข้างเดียว.</p><p>บางท่านกล่าวว่า  เป็นรูปดอกไม้ชูขึ้น ๒  ข้าง  ดังนี้ก็มี.</p><p>           บทว่า   <strong>กฏฺิสฺส</strong>  ได้แก่เครื่องลาดทำด้วยใยไหม   ขลิบแก้ว.</p><p>           บทว่า  <strong>โกเสยฺย</strong>    ได้แก่เครื่องลาดทำด้วยเส้นไหม  ขลิบแก้วเหมือน</p><p>กัน.  ส่วนผ้าไหมล้วน  ตรัสไว้ในพระวินัยว่าควร.  แต่ในอรรถกถาทีฆนิกาย</p><p>กล่าวว่า   เว้นเครื่องสาดยัดนุ่น   เครื่องลาดที่ทอด้วยรัตนะมีพรมที่ทำด้วย</p><p>ขนสัตว์เป็นต้น  ทุกอย่างเลย  ไม่ควร.</p><p>           บทว่า   <strong>กุตฺตก</strong>    ได้แก่เครื่องลาดทำด้วยขนแกะ      พอที่นางฟ้อน</p><p>๑๖ นางยืนฟ้อนได้.</p><p>           บทว่า  <strong>หตฺถตฺถร    อสฺสตฺถร</strong>    ได้แก่เครื่องลาดที่ใช้ลาดบนหลัง</p><p>ช้างหลังม้านั่นเอง.   แม้ในเครื่องลาดในรถ   ก็นัยนี้เหมือนกัน.</p><p>           บทว่า <strong>อชินปฺปเวณึ</strong>   ได้แก่เครื่องลาดเย็บด้วยหนังเสือพอขนาดเตียง.</p><p>           บทว่า   <strong>กทลิมิคปวรปจฺจตฺถรณ</strong>    ได้แก่เครื่องลาดอย่างดีที่ทำด้วย</p><p>หนังชะมด.   อธิบายว่า   เป็นเครื่องชั้นสูงสุด.  ได้ยินว่า    เครื่องลาดนั้น</p><p>เขาลาดเย็บทำหนังชะหมดบนผ้าขาว.</p><p>           บทว่า  <strong>สอุตฺตรฺจฺฉท</strong>   ได้แก่เครื่องลาดพร้อมเพดานบน   คือพร้อม</p><p>กับเพดานสีแดงที่ติดไว้เบื้องบน.    แม้เพดานสีขาว    เมื่อมีเครื่องลาดเป็น</p><p>อกัปปิยะอยู่ภายใต้  ไม่ควร   แต่เมื่อไม่มี   ควรอยู่.</p><p>           บทว่า    <strong>อุภโตโลหิตกุปธาน </strong>    ได้แก่เครื่องลาดมีหมอนสีแดงอยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 216</p><p>๒  ข้างเตียง  คือหมอนหนุนศีรษะและหมอนหนุนเท้า  นั่นไม่ควร.   ส่วน</p><p>หมอนใบเดียวเท่านั้น  ทั้ง ๒  ข้างมีสีแดงก็ดี   มีสีดอกปทุมก็ดี   มีลวดลาย  </p><p>วิจิตรก็ดี   ถ้าได้ขนาด  ก็ควร  แต่หมอนใหญ่ท่านห้าม.   หมอนที่สีไม่แดง</p><p>แม้ ๒ ใบก็ควรเหมือนกัน.    ได้เกินกว่า ๒ ใบนั้น    ควรให้แก่ภิกษุรูป</p><p>อื่น ๆ.   เมื่อไม่อาจจะให้ได้   แม้จะลาดขวางไว้บนเตียง    ปูเครื่องลาดไว้</p><p>ข้างบนแล้วนอน   ก็ย่อมได้.    และพึงปฏิบัติตามนัยที่ตรัสไว้ในเรื่องเตียง</p><p>ที่มีเท้าเกินประมาณเป็นต้นนั่นเทียว.  ดังที่ตรัสไว้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>เราอนุญาตให้ตัดเท้าเตียงที่มีเท้าเกินประมาณแล้วใช้สอยได้      อนุญาตให้</p><p>ทำลายรูปสัตว์ร้ายของเตียง  มีเท้าทำเป็นรูปสัตว์ร้ายแล้วใช้สอยได้   อนุญาต</p><p>ให้แหวะเครื่องลาดที่ยัดนุ่น   ทำเป็นหมอนได้  อนุญาตให้ทำเครื่องลาดฟื้น</p><p>ที่เหลือได้   ดังนี้.</p><p>                       <strong>ในเรื่องอบตัวเป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong></p><p>           กลิ่นกายของทารกที่คลอดจากครรภ์มารดา     จะหมดไปในเวลาที่มี</p><p>อายุประมาณ  ๑๒ ปี   คนทั้งหลายจึงอบตัวด้วยจุณของหอมเป็นต้น    เพื่อ</p><p>กำจัดกลิ่นเหม็นของกายทารกเหล่านั้น  การอบตัวอย่างนี้ไม่ควร.</p><p>           อนึ่ง  หากทารกที่มีบุญ     เขาให้นอนบนระหว่างขาทั้ง  ๒     เอา</p><p>น้ำมันทาไคลอวัยวะเพื่อให้มือ   เท้า  ขา  ท้องเป็นต้น  ได้สัดส่วน.   การ</p><p>ไคลตัวอย่างนี้ไม่ควร.    </p><p>           บทว่า  <strong>นฺหาปน</strong>  ได้เเก่การอาบ   เหมือนอาบน้ำหอมเป็นต้น   ให้</p><p>ทารกเหล่านั้นแหละ.</p><p>           บทว่า  <strong>สมฺพาหน </strong>   ได้แก่นวด  เหมือนพวกนักมวยรุ่นใหญ่   ใช้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 217</p><p>ค้อนเป็นต้น   ตีมือเท้า  ทำให้แขนโตขึ้น.  </p><p>           บทว่า   <strong>อาทาส</strong>  ได้แก่ไม่ควรใช้กระจกอย่างใดอย่างหนึ่ง.</p><p>           บทว่า    <strong>อญฺชน</strong>   ได้แก่แต้มตาทำให้งามนั่นเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>มาลา</strong>  ได้แก่ดอกไม้ที่ร้อยบ้าง  ดอกไม้ที่ไม่ได้ร้อยบ้าง.</p><p>           บทว่า   <strong>วิเลปน</strong>   ได้แก่ทำการประเทืองผิวอย่างใดอย่างหนึ่ง.</p><p>           ด้วยบทว่า <strong> มุขจุณฺณก   มุขาเลปน</strong>   คนทั้งหลายใส่ตะกอนดินเพื่อ</p><p>ต้องการกำจัดไฝและตุ่มเป็นต้นที่หน้า   เมื่อโลหิตเดินไปด้วยตะกอนดินนั้น</p><p>ก็ใส่ตะกอนเมล็ดพันธุ์ผักกาด    เมื่อตะกอนเมล็ดพันธุ์ผักกาดกัดส่วนที่เสีย</p><p>หมดแล้ว    ก็ใส่ตะกอนงา     เมื่อโลหิตหยุดด้วยตะกอนงานั้น     เขาก็ใส่</p><p>ตะกอนขมิ้นนั้น   เมื่อผิวพรรณผุดผาดด้วยตะกอนขมิ้นแล้ว   ก็ผัดหน้าด้วย</p><p>แป้งผัดหน้า  การกระทำทั้งหมดนั้น  ไม่ควร  ฉะนี้แล.</p><p>                <strong>ในเรื่องประดับข้อมือเป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong></p><p>           คนบางพวกเอาสังข์และกระเบื้องเป็นต้นที่วิจิตรผูกที่มือเที่ยวไป.</p><p>เครื่องประดับมืออย่างนั้นก็ดี   อย่างอื่นก็ดี  ทั้งหมด   ไม่ควร.  คนอีกพวก</p><p>หนึ่ง   ผูกปลายผมเที่ยวไป   และเอาเส้นทอง   และเถามุกดาเป็นต้น    ล้อม</p><p>ปลายผมนั้น.  ทั้งหมดนั้น  ไม่ควร.</p><p>           คนอีกพวกหนึ่ง    ถือไม้เท้ายาว ๔  ศอก   หรือไม้เท้าอย่างอื่น   มี</p><p>ด้ามประดับสวยงาม    เที่ยวไป.    กล้องยาที่วิจิตรด้วยรูปหญิงชายเป็นต้น</p><p>วงรอบเป็นอย่างดี   คล้องไว้ข้างซ้าย.</p><p>           แม้ดาบคมกริบ    มีฝักล้อมด้วยรัตนะเป็นรูปดอกกรรณิการ์     ร่ม</p><p>อันวิจิตรด้วยฟันมังกรเป็นต้น  เย็บด้วยด้าย  ๕  สี. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 218</p><p>           รองเท้าวงด้วยแววหางนกยูงเป็นต้น วิจิตรด้วยทองและเงินเป็นต้น. </p><p>           บางพวกแสดงท้ายผมตกยาวประมาณศอกหนึ่ง        กว้าง  ๔  องคุลี</p><p>ติดแผ่นกรอบหน้าที่หน้าผากเหมือนฟ้าแลบในกลีบเมฆ    ปักปิ่น    ใช้พัด</p><p>จามรและพัดวาลวีชนี.   ทั้งหมดนั้น  ไม่ควร.   </p><p>           ที่ชื่อว่า     ติรัจฉานกถา     เพราะเป็นถ้อยคำที่ขวางทางสวรรค์และ</p><p>ทางนิพพาน   เพราะไม่ใช่ธรรมที่เป็นเหตุให้ออกไปจากทุกข์.</p><p>           บรรดาติรัจฉานกถาเหล่านั้น   เรื่องที่พูดปรารภถึงพระราชา   โดย</p><p>นัยมีอาทิว่า   <strong>พระเจ้ามหาสมมตราช  พระเจ้ามันธาตุราช  พระเจ้า</strong></p><p><strong>ธรรมาโศกราช</strong>   มีอานุภาพมากอย่างนี้    ชื่อว่า   เรื่องพระราชา.   ในเรื่อง</p><p>โจรเป็นต้น  ก็นัยนี้.</p><p>           ถ้อยคำที่เกี่ยวด้วยเรื่องครอบครัว   โดยนัยเป็นต้นว่า   บรรดาท่าน</p><p>เหล่านั้น    พระราชาองค์โน้น    มีรูปงามน่าชม    ดังนี้แหละ    ชื่อว่าเป็น</p><p>ติรัจฉานกถา.     แต่เรื่องที่พูดอย่างนี้ว่า     พระราชาพระนามแม้นั้น     มี</p><p>อานุภาพมากอย่างนี้    สวรรคตแล้ว  ดังนี้   ตั้งอยู่ในความเป็นกรรมฐาน.</p><p>           แม้ในเรื่องโจร   ถ้อยคำที่เกี่ยวด้วยเรื่องครอบครัว   ว่าโอ   กล้าจริง</p><p>ดังนี้  อิงอาศัยการกระทำของโจรเหล่านั้นว่า โจรชื่อ<strong>มูลเทพ</strong>   มีอานุภาพมาก</p><p>อย่างนี้   โจรชื่อ<strong>เมฆมาล</strong>  มีอานุภาพมากอย่างนี้  ดังนี้  ชื่อว่าติรัจฉานกถา.</p><p>           แม้ในเรื่องการรบ      มีเรื่องภารตยุทธ์เป็นต้น      ถ้อยคำที่เกี่ยวกับ</p><p>ความพอใจในเรื่องทายว่า     คนโน้นถูกคนโน้นฆ่าอย่างนี้     แทงอย่างนี้ </p><p>นั่นแหละ   ชื่อว่าติรัจฉานกถา.   แต่เรื่องที่พูดอย่างนี้ว่า  แม้คนชื่อเหล่านั้น</p><p>ก็ถึงความสิ้นไป  ดังนี้   ย่อมเป็นกรรมฐานทุกเรื่องทีเดียว.</p><p>           อนึ่ง  ในเรื่องข้าวเป็นต้น    การพูดเกี่ยวกับความพอใจในสิ่งที่ชอบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 219</p><p>ว่า   เราเคี้ยว   เราบริโภคข้าวมีสีสวย   มีกลิ่นหอม   มีรสอร่อย   นิ่มนวล  </p><p>ดังนี้    ไม่ควร.   แต่การพูดทำให้มีประโยชน์ว่า   เมื่อก่อนเราได้ถวายข้าว</p><p>น้ำ  ผ้า  ที่นอน   ดอกไม้   ของหอม    อันถึงพร้อมด้วยสีเป็นต้น     แก่ท่าน</p><p>ผู้มีศีล  เราได้บูชาพระเจดีย์อย่างนี้    ดังนี้  ย่อมควร.</p><p>                      <strong>ก็ในเรื่องญาติเป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong></p><p>           การพูดเกี่ยวกับความพอใจว่า  ญาติของพวกเรากล้า  สามารถ</p><p>ดังนี้ก็ดี   ว่าเมื่อก่อนเราเที่ยวไปด้วยยานอันสวยงามอย่างนี้   ดังนี้ก็ดี   ไม่</p><p>ควร.    แต่ควรจะพูดให้มีประโยชน์ว่า   ญาติของพวกเราแม้เหล่านั้น   ก็</p><p>ตายไปแล้ว  หรือว่า  เมื่อก่อนเราได้ถวายรองเท้าอย่างนี้แก่พระสงฆ์  ดังนี้.</p><p>                         <strong>ก็ในเรื่องบ้านเป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong></p><p>           แม้พูดเรื่องบ้านที่เกี่ยวกับเรื่องว่า   อยู่อาศัยดี   อยู่อาศัยไม่ดี   ข้าว</p><p>ปลาหาได้ง่าย   และข้าวยากหมากแพงเป็นต้น   หรือที่เกี่ยวกับความพอใจ</p><p>อย่างนี้ว่า  ชาวบ้านโน้นกล้า   สามารถ   ดังนี้   ไม่ควร  แต่พูดให้มีประโยชน์</p><p>ว่า ชาวบ้านโน้มมีศรัทธาเลื่อมใส   หรือว่า  ถึงความสิ้นไปเสื่อมไป   ดังนี้</p><p>ควรอยู่.   แม้ในเรื่องนิคม  นคร  ชนบท  ก็นัยนี้แหละ.</p><p>           แม้เรื่องหญิงที่เกี่ยวกับความพอใจอาศัยผิวพรรณและทรวดทรง</p><p>เป็นต้น   ไม่ควร.   แต่พูดอย่างนี้ว่า   หญิงคนโน้นมีศรัทธาเลื่อมใส   ถึง</p><p>ความสิ้นไปเสื่อมไป  ดังนี้แหละ  ควรอยู่.</p><p>           แม้เรื่องคนกล้าที่เกี่ยวกับความพอใจว่า    ทหารชื่อ<strong>นันทมิต</strong>เป็นคน</p><p>กล้า  ดังนี้  ไม่ควร.   แต่พูดอย่างนี้ว่า  ทหารเป็นผู้มีศรัทธา  ถึงความสิ้นไป</p><p>ดังนี้แหละ   ควรอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 220</p><p>           แม้เรื่องตรอกที่เกี่ยวกับความพอใจว่า   ตรอกโน้นอยู่ดี   อยู่ไม่ดี   มี </p><p>คนกล้า   มีคนสามารถ  ดังนี้    ไม่ควร.   พูดอย่างนี้ว่า   ตรอกโน้นมีคน</p><p>มีศรัทธาเลื่อมใส  ถึงความสิ้นไปเสื่อมไป  ดังนี้  ควรอยู่.</p><p>           บทว่า  <strong>กุมฺภฏฺานกถ</strong>     ได้แก่การพูดเรื่องที่ตั้งน้ำ    การพูดเรื่อง</p><p>ท่าน้ำ    ท่านเรียกว่ากุมภทาสีกถาก็มี.    พูดเกี่ยวกับความพอใจว่า    นาง</p><p><strong>กุมภทาสี</strong>แม้นั้น  น่าเลื่อมใส   ฉลาดฟ้อนรำ   ขับร้อง  ดังนี้แหละ  ไม่ควร.</p><p>แต่พูดโดยนัยเป็นต้นว่า   เป็นคนมีศรัทธาเลื่อมใส   ดังนี้แหละ   ควรอยู่. </p><p>           บทว่า  <strong>ปุพฺพเปตกถ</strong>   ได้แก่พูดเรื่องญาติในอดีต.  ข้อวินิจฉัยก็เหมือน</p><p>กับพูดเรื่องญาติปัจจุบันในที่นั้น ๆ.</p><p>           บทว่า   <strong>นานตฺตกถา</strong>   ได้แก่พูดเรื่องไร้ประโยชน์   เป็นเรื่องต่าง ๆ</p><p>ที่เหลือพ้นจากคำต้นและคำปลาย.</p><p>           บทว่า  <strong>โลกกฺขายิกา</strong>  ความว่า   การพูดเล่นเกี่ยวกับโลก  เป็นต้น</p><p>อย่างนี้ว่า     โลกนี้ใครสร้าง     คนโน้นสร้าง     กาสีขาวเพราะกระดูกขาว</p><p>นกตะกรุมสีแดงเพราะเลือดแดง   ดังนี้.                                     </p><p>           ที่ชื่อว่า พูดเรื่องทะเล  ได้แก่ถ้อยคำที่กล่าวถึงทะเลอันไร้ประโยชน์</p><p>เป็นต้นอย่างนี้ว่า  ทะเลชื่อว่าสาคร  เพราะเหตุไร ?   เพราะพระเจ้าสาครเทพ</p><p>ขุดไว้  ฉะนั้นจึงชื่อว่า สาคร  ที่ชื่อว่า สมุทร  เพราะประกาศด้วยหัวแม่มือ</p><p>ว่า  สาคร   เราขุดไว้   ดังนี้.</p><p>           บทว่า   <strong>ภโว</strong>   แปลว่า   ความเจริญ.</p><p>           บทว่า   <strong>อภโว</strong>   แปลว่า   ความเสื่อม.</p><p>           ถ้อยคำที่พูดกล่าวถึงเหตุไร้ประโยชน์อย่างใดอย่างหนึ่งว่า   เจริญ</p><p>เพราะเหตุนี้    เสื่อมเพราะเหตุนี้    ดังนี้    ชื่อว่า   พูดเรื่องความเจริญความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 221</p><p>เสื่อม  ด้วยประการฉะนี้.  </p><p>           บทว่า   <strong>วิคฺคาหิกกถา</strong>   ได้แก่การพูดแก่งแย่ง   การพูดแข่งดี.</p><p>           บทว่า <strong> สหิต  เม</strong>   ในอธิการนั้น   ความว่า   คำพูดของข้าพเจ้ามี</p><p>ประโยชน์  สละสลวย  ประกอบด้วยผล  ประกอบด้วยเหตุ.</p><p>           บทว่า  <strong>อสหิตนฺเต</strong>    ได้แก่คำพูดของท่านไม่มีประโยชน์   ไม่สละ</p><p>สลวย.</p><p>           บทว่า   <strong>อธิจิณฺถเนเต     วิปฺปราวตฺต </strong>   ได้แก่ข้อที่ท่านคล่องแคล่ว</p><p>เป็นอย่างดี    ด้วยอำนาจเคยสั่งสมมาเป็นเวลานานนั้น    ได้ผันแปรไปแล้ว</p><p>คือบิดเบือนไปแล้ว   ด้วยคำพูดคำเดียวเท่านั้นของเรา  ท่านยังไม่รู้อะไร.</p><p>           บทว่า   <strong>อาโรปิโต    เต    วาโท</strong>    ได้แก่ความผิดในวาทะของท่าน</p><p>ข้าพเจ้าจับได้แล้ว.</p><p>           บทว่า  <strong>จร   วาทปฺปโมกฺขาย</strong>   ความว่า  เพื่อเปลื้องความผิด   ท่าน</p><p>จงเที่ยวไปเที่ยวมา   จงไปศึกษาในข้อนั้น  ๆ เสีย.</p><p>           บทว่า   <strong>นิพฺเพเหิ   วา  สเจ  ปโหสิ</strong>  ความว่า  ถ้าท่านเองสามารถ</p><p>ก็จงแก้ไขเสียในบัดนี้ทีเดียว.  </p><p>                              </p><p>                   <strong> ในเรื่องการทำตัวเป็นทูต  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong> </p><p>           บทว่า  <strong>อิธ  คจฺฉ</strong>  ความว่า  จงไปจากที่นี้สู่ที่ชื่อโน้น.</p><p>           บทว่า  <strong>อมุตร    คจฺฉ</strong>  ความว่า  จงไปจากที่นั้นสู่ที่ชื่อโน้น.</p><p>           บทว่า  <strong> อิท  หร</strong>   ความว่า  จงนำเรื่องนี้ไปจากที่นี้.</p><p>           บทว่า    <strong>อมุตฺร    อิท   อาหร</strong>    ความว่า   จงนำเรื่องนี้จากที่โน้นมา</p><p>ในที่นี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 222</p><p>           ก็โดยสังเขป   ขึ้นชื่อว่าการทำตัวเป็นทูตนี้   สำหรับสหธรรมิกทั้ง ๕</p><p>และข่าวสาสน์   ของคฤหัสถ์ที่เกี่ยวด้วยอุปการะพระรัตนตรัย  ควร  สำหรับ  </p><p>คนเหล่าอื่น  ไม่ควร.</p><p>                     <strong>ในบทว่า  กุหกา  เป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong> </p><p>           ที่ชื่อว่า  พูดหลอกลวง  เพราะหลอกลวงชาวโลก  คือทำให้พิศวง</p><p>ด้วยเรื่องหลอกลวง ๓ อย่าง.</p><p>           ที่ชื่อว่า  พูดเลียบเคียง   เพราะเป็นผู้พูดมีความต้องการลาภสักการะ.</p><p>           ที่ชื่อว่า    พูดหว่านล้อม     เพราะเป็นคำพูดที่มีการหว่านล้อมเป็น</p><p>ปกติทีเดียว.</p><p>           ที่ชื่อว่า   พูดและเล็ม   เพราะมีคำพูดและเล็มเป็นปกติทีเดียว.</p><p>           ที่ชื่อว่า   แสวงหาลาภด้วยลาภ   เพราะแสวงหา   คือค้นหา   เสาะหา</p><p>ลาภด้วยลาภ.                                   </p><p>           นี้เป็นชื่อของบุคคลผู้ประกอบด้วยการหลอกลวงเหล่านี้    คือ    พูด</p><p>หลอกลวง   พูดเลียบเคียง   พูดหว่านล้อม   พูดและเล็ม   แสวงหาลาภด้วย</p><p>ลาภ.    นี้เป็นความย่อในที่นี้    แต่โดยพิสดาร    เรื่องพูดมีพูดหลอกลวง</p><p>เป็นต้น       ข้าพเจ้าได้นำพระบาลีและอรรถกถามาประกาศไว้ในสีลนิเทศ</p><p>ในวิสุทธิมรรค   ดังนี้แล.</p><p>                                     มัชฌิมศีลจบเพียงเท่านี้.</p><p>                               <strong>เบื้องหน้าแต่นี้ไป   เป็นมหาศีล</strong> </p><p>           บทว่า <strong>องฺค </strong>  ได้แก่ตำราทายอวัยวะที่เป็นไปโดยนัยมีอาทิว่า ผู้ที่ประ-</p><p>กอบด้วยอวัยวะมีมือและเท้าเห็นปานนี้อย่างใดอย่างหนึ่ง   มีอายุยืน   มียศ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 223</p><p>           บทว่า  <strong>นิมิตฺต</strong>   ได้แก่ตำราทายนิมิต.  </p><p>           ได้ยินว่า   <strong>พระเจ้าปัณฑุราช</strong>    ทรงกำแก้วมุกดาไว้  ๓  ดวง   แล้ว</p><p>ตรัสถามหมอดูนิมิตว่า     อะไรอยู่ในกำมือของฉัน ?     หมอดูนิมิตผู้นั้น</p><p>เหลียวดูข้างโน้นข้างนี้  และในเวลานั้น  แมลงวันถูกจิ้งจกคาบแล้วหลุดไป</p><p>เขาจึงกราบทูลว่า  แก้วมุกดา   ตรัสถามต่อไปว่า   กี่ดวง ?   เขาได้ยินเสียง</p><p>ไก่ขัน ๓ ครั้ง    จึงกราบทูลว่า  ๓ ดวง.    สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางพวก</p><p>ทายนิมิตอ้างตำราทายนิมิตนั้น ๆ อยู่อย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อุปฺปาต</strong>   ได้แก่ทายวัตถุใหญ่ ๆ  เช่น  อสนีบาต  เป็นต้น</p><p>ตกลงมา.   ก็สมณพราหมณ์บางพวกเห็นดังนั้นแล้ว   ทำนายอ้างว่า   จักมี</p><p>เรื่องนี้    จักเป็นอย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>สุปิน</strong>   ได้แก่สมณพราหมณ์บางพวกประกอบเนือง ๆ  ซึ่ง</p><p>การทำนายฝันโดยนัยมีอาทิว่า   ผู้ฝันเวลาเช้า   จะมีผลอย่างนี้    ผู้ฝันดังนี้</p><p>จะมีเรื่องชื่อนี้  ดังนี้อยู่.</p><p>           บทว่า  <strong>ลกฺขณ</strong>   ได้แก่ตำราทายลักษณะมีอาทิว่า   ผู้ที่ประกอบด้วย</p><p>ลักษณะนี้   จะเป็นพระราชา  ด้วยลักษณะนี้   จะเป็นอุปราช. </p><p>           บทว่า  <strong>มูสิกจฺฉินฺน</strong>    ได้แก่ตำราทำนายหนูกัดผ้า.   ก็เมื่อผ้าแม้ถูก</p><p>หนูนั้นคาบมาหรือไม่คาบมาก็ตาม   กัดอย่างนี้ตั้งแต่ที่นี้ไป   สมณพราหณ์</p><p>บางพวกก็ทำนายอ้างว่า   จะมีเรื่องชื่อนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อคฺคิโหม</strong>  ได้แก่พิธีบูชาไฟว่า  เมื่อใช้ฟืนอย่างนี้   บูชาไฟ</p><p>อย่างนี้  จะมีผลชื่อนี้.</p><p>           แม้พิธีเบิกแว่นเวียนเทียนเป็นต้น   ก็คือ   พิธีบูชาไฟนั่นเอง   ตรัส</p><p>ไว้แผนกหนึ่ง    ด้วยสามารถแห่งความเป็นไปอย่างนี้ว่า    เมื่อใช้แว่นเวียน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 224</p><p>เทียนเห็นปานนี้  ใช้วัตถุมีรำเป็นต้นเช่นนี้บูชาไฟ  จะมีผลชื่อนี้.    </p><p>           บทว่า  <strong>กโณ</strong>  ในพิธีนั้น    ได้แก่รำข้าว.</p><p>           บทว่า     <strong>ตณฺฑุล</strong>    ได้แก่ข้าวสารแห่งข้าวสาลีเป็นต้น      และแห่ง</p><p>ติณชาติทั้งหลาย.</p><p>           บทว่า  <strong>สปฺปิ</strong>    ได้แก่เนยโคเป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>เตล</strong>   ได้แก่น้ำมันงาเป็นต้น.</p><p>           ก็การอมเมล็ดพันธุ์ผักกาดเป็นต้น    พ่นเข้าในไฟ   หรือการร่ายเวท</p><p>เป่าเข้าในไฟ   ชื่อว่าทำพิธีเสกเป่าบูชาไฟ.</p><p>           การบูชายัญด้วยโลหิตแห่งรากขวัญและเข่าเบื้องขวาเป็นต้น    ชื่อว่า</p><p>บูชาด้วยโลหิต.</p><p>           บทว่า   <strong>องฺควิชฺชา</strong>  ได้แก่ข้อแรก   พูดถึงอวัยวะโดยได้เห็นอวัยวะ</p><p>ก่อน    แล้วจึงพยากรณ์     ในที่นี้ตรัสถึงวิชาดูอวัยวะ    โดยได้เห็นกระดูก</p><p>นิ้วมือ  แล้วร่ายเวทพยากรณ์ว่า  กุลบุตรนี้มีทรัพย์หรือไม่  หรือมีสิริหรือไม่</p><p>ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           บทว่า    <strong>วตฺถุวิชฺชา</strong>  ได้แก่วิชาหมอดู     กำหนดคุณและโทษแห่ง</p><p>ปลูกเรือนและพื้นที่สวนเป็นต้น.    แม้ได้เห็นความต่างแห่งดินเป็นต้น    ก็</p><p>ร่ายเวทเห็นคุณและโทษ   ในใต้พื้นปฐพี   ในอากาศ  ประมาณ  ๓๐  ศอก</p><p>และในพื้นที่ประมาณ ๘๐  ศอก.                               </p><p>           บทว่า      <strong>เขตฺตวิชฺชา</strong>   ได้แก่วิชานิติศาสตร์     มีอัพเภยยศาสตร์</p><p>มาสุรักขศาสตร์และราชศาสตร์เป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>สิววิชฺชา</strong>   ได้แก่วิชาว่าด้วยการเข้าไปทำความสงบในป่าช้า </p><p>อาจารย์บางท่านกล่าวว่า   เป็นวิชารู้เสียงหอนของสุนัขจิ้งจอกก็มี.   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 225</p><p>           บทว่า  <strong>ภูตวิชฺชา</strong>  ได้แก่มนต์ของหมอผี. </p><p>           บทว่า  <strong>ภูริวิชฺชา</strong>  ได้แก่มนต์ที่คนอยู่ในบ้านเรือนจะต้องเรียนไว้.</p><p>           บทว่า  <strong>อหิวิชฺชา</strong>  ได้แก่วิชารักษาคนถูกงูกัด    และวิชาเรียกงู.</p><p>           บทว่า    <strong>วิสวิชฺชา</strong>    ได้แก่วิชาที่ใช้รักษาพิษเก่าหรือรักษาพิษใหม่</p><p>หรือใช้ทำพิษอย่างอื่น.</p><p>           บทว่า   <strong>วิจฺฉิกวิชฺชา</strong>   ได้แก่วิชารักษาแมลงป่องต่อย.</p><p>           แม้ในวิชาว่าด้วยหนู   ก็นัยนี้แหละ.</p><p>           บทว่า   <strong>สกุณวิชฺชา</strong>    ได้แก่รู้เสียงนก    โดยรู้เสียงร้องและการไป</p><p>เป็นต้น  ของสัตว์มีปีกและไม่มีปีก  และสัตว์  ๒  เท้า  ๔  เท้า.</p><p>           บทว่า  <strong>วายสวิชฺชา</strong>   ได้แก่รู้เสียงร้องของกา.   ความรู้นั้น   เป็น</p><p>ตำราแผนกหนึ่งทีเดียว  ฉะนั้น  จึงได้ตรัสไว้แผนกหนึ่ง.</p><p>           บทว่า    <strong>ปกฺกชฺฌาน</strong>  ได้แก่วิชาแก่คิด    อธิบายว่า    เป็นความรู้</p><p>ในสิ่งที่ตนไม่เห็น   ในบัดนี้    เป็นไปอย่างนี้ว่า   คนนี้จักเป็นอยู่ได้เท่านี้ </p><p>คนนี้เท่านี้.</p><p>           บทว่า   <strong>สวปริตฺตาน</strong>   ได้แก่วิชาแคล้วคลาด  คือ   เป็นวิชาทำให้</p><p>ลูกศรไม่มาถูกตนได้.</p><p>           บทว่า  <strong>มิคจกฺก</strong>   นี้    ตรัสรวมสัตว์ทุกชนิด   โดยที่รู้เสียงร้องของ</p><p>นกและสัตว์  ๔  เท้าทั้งหมด.</p><p>               <strong>ในการทายลักษณะแก้วมณีเป็นต้น  มีอธิบายดังนี้</strong></p><p>           สมณพราหมณ์บางพวกประกอบเนือง ๆ ซึ่งการทายลักษณะแก้วมณี</p><p>เป็นต้น    ด้วยอำนาจสีและสัณฐานเป็นต้น    อย่างนี้ว่า   แก้วมณีอย่างนี้ดี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 226</p><p>อย่างนี้ไม่ดี   เป็นเหตุ   ไม่เป็นเหตุ   ให้เจ้าของปราศจากโรคและมีความ  </p><p>ยิงใหญ่เป็นต้น.</p><p>           ในการทายลักษณะนั้น    คำว่า   <strong>อาวุธ</strong>    ได้แก่เว้นของมีคมมีดาบ</p><p>เป็นต้น    นอกนั้นชื่อว่าอาวุธ.</p><p>           แม้การทายลักษณะหญิงเป็นต้น  ก็พึงทราบโดยความเจริญและความ</p><p>เสื่อมของตระกูลที่หญิงชายเป็นต้นเหล่านั้นอยู่.</p><p>           ส่วนในการทายลักษณะแพะเป็นต้น    พึงทราบความต่างกันดังนี้ว่า</p><p>เนื้อของสัตว์มีแพะเป็นต้น  อย่างนี้ควรกิน  อย่างนี้ไม่ควรกิน.</p><p>           อนึ่ง    ในการทายลักษณะเหี้ยนี้    พึงทราบความต่างกันแม้ในภาพ</p><p>จิตรกรรมและเครื่องประดับเป็นต้น     แม้ดังนี้ว่า    เมื่อมีเหี้ยอย่างนี้    จะ</p><p>มีผลอันนี้.                                                                  </p><p>           และในข้อนี้   มีเรื่องดังต่อไปนี้. </p><p>           ได้ยินว่า    ที่วัดแห่งหนึ่ง     เขาเขียนภาพจิตรกรรม     เป็นรูปเหี้ย</p><p>กำลังพ่นไฟ   ตั้งแต่นั้นมาภิกษุทั้งหลายเกิดทะเลาะกันใหญ่. ภิกษุอาคันตุกะ</p><p>รูปหนึ่ง   เห็นภาพนั้นเข้า   จึงลบเสีย   ตั้งแต่นั้นมา   การทะเลาะก็เบาลง.</p><p>           การทายลักษณะช่อฟ้า     พึงทราบโดยเป็นช่อฟ้าเครื่องประดับบ้าง</p><p>ช่อฟ้าเรือนบ้าง.</p><p>           การทายลักษณะเต่า   ก็เช่นเดียวกับการทายลักษณะเหี้ยนั่นเอง. </p><p>           การทายลักษณะเนื้อ       ตรัสรวมสัตว์ทุกชนิดโดยลักษณะของสัตว์</p><p>๔ เท้าทั้งหมด.</p><p>           คำว่า  <strong>รฺ  นิยฺยาน  ภวิสฺสติ</strong>  ได้แก่พยากรณ์การเสด็จประพาส</p><p>ของพระราชาทั้งหลายอย่างนี้ว่า    พระราชาพระองค์โน้นจักเสด็จออกโดย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 227</p><p>วันโน้น   โดยฤกษ์โน้น.  ทุกบทมีนัยดังนี้  จึงอธิบายในบทนี้บทเดียว.  </p><p>           ส่วนบทว่า    <strong>อนิยฺยาน</strong>    ในที่นี้อย่างเดียว    ได้แก่การที่พระราชา</p><p>เสด็จไปพักแรมแล้วกลับมา.</p><p>           คำว่า    พระราชาภายในจักเข้าประชิด    พระราชาภายนอกจักถอย</p><p>ความว่า  พยากรณ์การเข้าประชิดและการถอยของพระราชาทั้งหลายอย่างนี้</p><p>ว่า   พระราชาของพวกเราภายในพระนครจักเข้าประชิดพระราชาภายนอก</p><p>ผู้เป็นข้าศึก    ลำดับนั้น   พระราชาภายนอกพระองค์นั้นจักถอย.    แม้ใน</p><p>บทที่สอง   ก็นัยนี้แหละ.   ความชนะและความแพ้ปรากฏแล้วเทียว.</p><p>           เรื่องจันทรคราสเป็นต้น พึงทราบโดยพยากรณ์ว่า  ราหูจักถึงจันทร์</p><p>ในวันโน้น.     อนึ่ง     แม้ดาวนักษัตรร่วมจับดาวอังคารเป็นต้น      ก็ชื่อ</p><p>นักษัตรคราสนั่นเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>อุกฺกาปาโต</strong>  ได้แก่คบไฟตกจากอากาศ.</p><p>           บทว่า  <strong>ทิสาฑาโห</strong>  ได้แก่ทิศมืดคลุ้มราวกะอากูลด้วยเปลวไฟและ</p><p>เปลวควันเป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>เทวทุนฺทุภิ</strong>   ได้แก่เมฆคำรามหน้าแล้ง.</p><p>           บทว่า  <strong>อุคฺคมน</strong>  ได้แก่ขึ้น.</p><p>           บทว่า  <strong>โอคฺคมน</strong>  ได้แก่ตก.</p><p>           บทว่า   <strong>สงฺกิเลส</strong>  แปลว่า  ไม่บริสุทธิ์.</p><p>           บทว่า  <strong>โวหาน</strong>  แปลว่า  บริสุทธิ์.</p><p>           บทว่า  <strong>เอว   วิปาโก </strong>  ความว่า  จักนำสุขและทุกข์ต่าง ๆ   อย่างนี้มา</p><p>ให้แก่โลก.</p><p>           บทว่า  <strong>สุวุฏฺิกา</strong>  ความว่า  ฝนตกต้องตามฤดูกาล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 228</p><p>           บทว่า  <strong>ทุพฺพุฏฺิกา</strong>     ความว่า  ฝนตกเป็นครั้งคราว    อธิบายว่า</p><p>ฝนน้อย.  </p><p>           บทว่า  <strong>มุทฺธา</strong>  ท่านกล่าวถึงการนับด้วยหัวแม่มือ.</p><p>           บทว่า  <strong>คณนา</strong>  ได้แก่การนับไม่ขาดสาย.</p><p>           บทว่า  <strong>สงฺขาน</strong>  ได้แก่การนับรวมโดยการบวกและการคูณเป็นต้น.</p><p>ผู้ที่ชำนาญการนับรวมนั้น  พอเห็นต้นไม้   ก็รู้ได้ว่า  ในต้นนี้มีใบเท่านี้.</p><p>           บทว่า  <strong>กาเวยฺย</strong>    ความว่า   กิริยาที่กวีทั้ง  ๔ พวก    ดังที่ตรัสไว้</p><p>ดังนี้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  กวีมี  ๔ พวกเหล่านี้   คือ จินตากวี  สุตกวี</p><p>อรรถกวี   ปฏิภาณกวี   ดังนี้   แต่งกาพย์เพื่อเลี้ยงชีพ   โดยความคิดของ</p><p>ตนบ้าง      โดยสดับเพราะได้ฟังเรื่องมีอาทิว่า      ได้มีพระราชาพระนาม</p><p><strong>เวสสันดร</strong>   ดังนี้บ้าง   โดยเนื้อความอย่างนี้ว่า   เรื่องนี้มีเนื้อความอย่างนี้ </p><p>เราจักแต่งเรื่องนั้นอย่างนี้   ดังนี้บ้าง    โดยปฏิภาณที่เกิดขึ้นตามเหตุการณ์</p><p>อย่างนี้ว่า     เราได้เห็นเหตุการณ์บางอย่าง     จักแต่งกาพย์ให้เข้ากันได้กับ</p><p>เรื่องนั้นบ้าง.   เรื่องที่เกี่ยวกับโลกข้าพเจ้าได้กล่าวแล้วเทียว. </p><p>           ที่ชื่อว่า   <strong>ให้ฤกษ์อาวาหมงคล</strong>  ได้แก่ให้ฤกษ์ทำพิธีอาวาหมงคลว่า</p><p>ท่านทั้งหลายจงนำเจ้าสาวจากตระกูลโน้นมาให้เจ้าบ่าวผู้นี้โดยฤกษ์โน้น. </p><p>           บทว่า <strong>วิวาห</strong>  ความว่า  ให้ฤกษ์ทำพิธีวิวาหมงคลว่า  ท่านทั้งหลาย</p><p>จงนำเจ้าสาวนี้ไปให้เจ้าบ่าวโน้นโดยฤกษ์โน้น   เขาจักมีความเจริญ.   </p><p>           บทว่า    <strong>สวทน</strong>   ความว่า    ที่ชื่อว่าฤกษ์ส่งตัว    ได้แก่พิธีทำให้</p><p>คู่บ่าวสาวปรองดองกันอย่างนี้ว่า  วันนี้ฤกษ์ดี  เธอทั้ง  ๒ จงปรองดองกัน</p><p>ในวันนี้แหละ  เธอทั้ง ๒ จักไม่หย่าร้างกัน  ด้วยประการฉะนี้.  </p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>วิวทน</strong>   ได้แก่ถ้าสามีภรรยาประสงค์จะหย่าร้างกัน    ก็ดูฤกษ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 229</p><p>ทำพิธีหย่าร้างอย่างนี้ว่า   ท่านจงหย่าขาดกันในวันนี้แหละ  ท่านจักไม่ร่วม  </p><p>กันอีก  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           บทว่า    <strong>สงฺกิรณ</strong>    ความว่า      ดูฤกษ์ให้รวบรวมทรัพย์อย่างนี้ว่า</p><p>ทรัพย์ที่ให้กู้ยืมก็ดี     เป็นหนี้ก็ดี    ท่านจงเรียกเก็บเสียในวันนี้     เพราะ </p><p>ทรัพย์ที่เรียกเก็บในวันนี้นั้นจักถาวร.</p><p>           บทว่า  <strong>วิกิรณ</strong>   ความว่า   ดูฤกษ์หาประโยชน์เองหรือให้คนอื่นหา</p><p>ประโยชน์อย่างนี้ว่า    ถ้าท่านต้องการจะหาประโยชน์ด้วยการลงทุนและให้</p><p>กู้ยืมเป็นต้น  ทรัพย์ที่หาประโยชน์ในวันนี้จะเพิ่มเป็น  ๒  เท่า  ๔  เท่า.</p><p>           บทว่า  <strong>สุภคกรณ</strong>     ความว่า  ดูฤกษ์ทำให้เป็นที่รัก     ที่ชอบใจ</p><p>หรือทำให้มีสิริ.</p><p>           บทว่า  <strong>ทุพฺภคกรณ</strong>  ความตรงกันข้ามกับบท  สุภคกรณ   นั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>วิรุทฺธคพฺภกรณ</strong>    ความว่า  กระทำครรภ์ที่ตก    ที่ทำลาย</p><p>ที่แท้ง   ที่ตาย   อธิบายว่า   ให้ยาเพื่อไม่ให้แม่เสียหายต่อไป.</p><p>           ก็ครรภ์ย่อมพินาศด้วยเหตุ  ๓  อย่าง   คือ   ลม   เชื้อโรค   กรรม.</p><p>ในครรภ์พินาศ ๓ อย่างนั้น     เมื่อครรภ์พินาศด้วยลม    ต้องให้ยาเย็น  ๆ</p><p>สำหรับระงับ  เมื่อพินาศด้วยเชื้อโรค   ต้องต่อต้านเชื้อโรค  แต่เมื่อพินาศ</p><p>ด้วยกรรม  แม้พระพุทธเจ้าทั้งหลายก็ไม่อาจจะห้ามได้.</p><p>           บทว่า <strong>ชิวฺหานิพนฺธน</strong>  ได้แก่ร่ายมนต์ผูกลิ้นไว้.</p><p>           บทว่า  <strong>หนุสหนน</strong>  ได้แก่ร่ายมนต์ผูกปาก  ผูกไว้อย่างที่ไม่สามารถ</p><p>จะให้คางเคลื่อนไหวได้.</p><p>           บทว่า     <strong>หตฺถาภิชปฺปน</strong>     ได้แก่ร่ายมนต์ทำให้มือทั้ง  ๒  สั่นรัว.</p><p>ได้ยินว่า   เมื่อยืนอยู่ภายใน ๗ ก้าว   ร่ายมนต์นั้นแล้ว   อีกคนหนึ่งจะมือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 230</p><p>สั่นรัว  พลิกไปมา.  </p><p>           บทว่า  <strong>กณฺณชปฺปน</strong>   ได้แก่ร่ายเวท   ทำให้หูทั้ง ๒ ไม่ได้ยินเสียง.</p><p>ได้ยินว่า     ร่ายมนต์นั้นแล้วกล่าวตามประสงค์ในโรงศาล     ฝ่ายปรปักษ์</p><p>ไม่ได้ยินเสียงนั้น  ดังนั้น  จึงไม่อาจโต้ตอบได้เต็มที่.</p><p>           บทว่า    <strong>อาทาสปญฺห</strong>    ได้แก่เชิญเทวดาลงในกระจก    แล้วถาม</p><p>ปัญหา.</p><p>           บทว่า   <strong>กุมารีปญฺห</strong>   ได้แก่เชิญเทวดาเข้าในร่างของเด็กสาว    แล้ว</p><p>ถามปัญหา.</p><p>           บทว่า   <strong>เทวปญฺห</strong>    ได้เเก่เชิญเทวดาเข้าในร่างของนางทาสี    แล้ว</p><p>ถามปัญหา.</p><p>           บทว่า     <strong>อาทิจฺจุปฏฺาน</strong>     ได้แก่บำเรอพระอาทิตย์เพื่อประโยชน์</p><p>ในการดำรงชีพ.                         </p><p>           บทว่า    <strong>มหตุปฏฺาน</strong>    ได้แก่บำเรอท้าวมหาพรหมเพื่อประโยชน์</p><p>อย่างเดียวกัน.</p><p>           บทว่า  <strong>อพฺภุชฺชลน</strong>   ได้แก่ร่ายมนต์พ่นเปลวไฟออกจากปาก.</p><p>           บทว่า    <strong>สิริวฺหายน </strong>    ได้แก่เชิญขวัญเข้าตัวอย่างนี้ว่า      ขวัญเอย</p><p>จงมาอยู่ในร่างเราเอย.</p><p>           บทว่า    <strong>สนฺติกมฺม</strong>     ได้แก่ไปเทวสถานทำพิธีสัญญาบนบาน   ซึ่ง</p><p>จะต้องทำในเวลาที่สำเร็จว่า     ถ้าเรื่องนี้จักสำเร็จแก่ข้าพเจ้า     ข้าพเจ้าจัก</p><p>แก้บนแก่ท่าน   ด้วยสิ่งนี้ ๆ.   และเมื่อเรื่องนั้นสำเร็จแล้ว   กระทำตามนั้น</p><p>ชื่อว่า  ทำพิธีแก้บน.</p><p>           บทว่า   <strong>ภูริกมฺม</strong>     ได้แก่สอนการใช้มนต์ที่ผู้อยู่ในบ้านเรือนจะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 231</p><p>ต้องเรียน.    </p><p>           ในข้อว่า  <strong>วสฺสกมฺม   โวสฺสกมฺม</strong>   นี้   บทว่า   <strong>วสฺโส</strong>   ได้แก่</p><p>ชาย    บทว่า   <strong>โวสฺโส</strong>   ได้แก่บัณเฑาะก์.   การทำบัณเฑาะก์ให้เป็นชาย</p><p>ชื่อ วัสสกรรม  การทำชายให้เป็นบัณเฑาะก์  ชื่อ  โวสสกรรม ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.    ก็เมื่อทำดังนั้น    ย่อมให้ถึงเพียงภาวะที่ตัดเท่านั้น    ไม่อาจทำให้</p><p>เพศหายไปได้    บทว่า    <strong>วตฺถุกมฺม</strong>   ได้แก่ทำพิธีสร้างเรือนในพื้นที่ที่ยัง</p><p>มิได้ตกแต่ง.</p><p>           บทว่า   <strong>วตฺถุปริกรณ</strong>   ได้แก่กล่าวว่า  ท่านทั้งหลายจงนำสิ่งนี้  ๆ มา</p><p>ดังนี้แล้ว  ทำพิธีบวงสรวงพื้นที่.  </p><p>           บทว่า  <strong>อาจมน</strong>  ได้แก่ใช้น้ำล้างปากให้สะอาด.</p><p>           บทว่า  <strong>นฺหาปน</strong>  ได้แก่อาบน้ำมนต์ให้คนอื่น.</p><p>           บทว่า   <strong>ชูหน</strong>  ได้แก่ทำพิธีบูชาไฟ  เพื่อประโยชน์แก่พวกเขา.</p><p>           บทว่า   <strong>วมน</strong>  ได้แก่ทำยาสำรอก.</p><p>           แม้ในการปรุงยาถ่าย  ก็นัยนี้เหมือนกัน.</p><p>           บทว่า   <strong>อุทฺธวิเรจน</strong>   ได้แก่ปรุงยาถ่ายโรคเบื้องบน.</p><p>           บทว่า   <strong>อโธวิเรจน</strong>   ได้แก่ปรุงยาถ่ายโรคเบื้องล่าง.</p><p>           บทว่า  <strong>สีสวิเรจน </strong> ได้แก่ปรุงยาแก้ปวดศีรษะ.</p><p>           บทว่า    <strong>กณฺณเตล </strong> ได้แก่หุงน้ำมันยาเพื่อสมานหู  หรือเพื่อบำบัด</p><p>แผล.</p><p>           บทว่า   <strong>เนตฺตปฺปาน </strong> ได้แก่น้ำมันหยอดตา.</p><p>           บทว่า  <strong>นตฺถุกมฺม </strong>  ได้แก่ใช้น้ำมันปรุงเป็นยานัตถุ์.</p><p>           บทว่า  <strong>อญฺชน</strong>   ได้แก่ปรุงยาทากัดเป็นด่างสามารถลอกได้  ๒ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 232</p><p>หรือ ๓ ชั้น.  </p><p>          บทว่า <strong>ปจฺจญฺชน</strong>  ได้แก่ปรุงยาเย็นระงับ.</p><p>          บทว่า  <strong>สาลากิย</strong>  ได้แก่เครื่องมือของจักษุแพทย์ </p><p>          บทว่า  <strong>สลฺลกตฺติย</strong>  ได้แก่เครื่องมือของศัลยแพทย์.</p><p>          กิจกรรมของแพทย์รักษาโรคเด็ก   เรียกว่า   กุมารเวชกรรม.</p><p>         ด้วยคำว่า  <strong>มูลเภสชฺชาน   อนุปฺปทาน</strong>   (ใส่ยา)   นี้   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงแสดงถึงกายบำบัด.</p><p>          บทว่า  <strong>โอสธีน  ปฏิโมกฺโข</strong>  ได้แก่ใส่ด่างเป็นต้น    เมื่อแผลได้ที่</p><p>ควรแก่ด่างเป็นต้นนั้น  ก็เอาต่างเป็นต้นนั้นออกไป.</p><p>                                <strong>จบมหาศีลเพียงเท่านี้</strong></p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ครั้น  ทรงพรรณนาศีล ๓ ประการโดยพิสดาร</p><p>โดยอนุสนธิ  แห่งคำสรรเสริญที่<strong>พรหมทัตมาณพ</strong>กล่าว  ด้วยประการฉะนี้</p><p>แล้ว  บัดนี้   ทรงเริ่มประกาศความว่างเปล่าโดยนัยมีอาทิว่า   ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   ยังมีธรรมอื่น ๆ ที่ลึกซึ้ง    เห็นได้ยาก   รู้ตามได้ยาก    ดังนี้ </p><p>โดยอนุสนธิแห่งคำสรรเสริญที่ภิกษุสงฆ์กล่าว.</p><p>           คำว่า   <strong>ธรรม</strong>  ในพระบาลีนั้น    ความว่า  ธรรมศัพท์   เป็นไปใน</p><p>อรรถทั้งหลายมีอาทิอย่างนี้   คือ   คุณธรรม   เทศนาธรรม   ปริยัติธรรม</p><p>นิสัตตธรรม.</p><p>           จริงอยู่  ธรรมศัพท์เป็นไปในคุณธรรม  เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p>             <strong>ธรรมแลอธรรมทั้ง  ๒  หามีผลเสมอกันไม่  อธรรม</strong></p><p><strong>             นำสัตว์ไปนรก   ธรรมให้สัตว์ถึงสุคติ. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 233</p><p>           เป็นไปในเทศนาธรรม      เช่นในประโยคมีอาทิว่า     ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   เราจักแสดงธรรมอันงามในเบื้องต้น . . . . . . แก่เธอทั้งหลาย. </p><p>           เป็นไปในปริยัติธรรม  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  ภิกษุในพระธรรม</p><p>วินัยนี้  ย่อมเรียนธรรม  คือ  สุตตะ  เคยยะ.</p><p>           เป็นไปในนิสัตตธรรม    เช่นในประโยคมีอาทิว่า   ก็ในสมัยนั้นแล</p><p>ธรรมมีอยู่  คือ  ขันธ์ทั้งหลายมีอยู่.</p><p>           ก็ในพระบาลีนี้     ธรรมศัพท์เป็นไปในคุณธรรม.     เพราะฉะนั้น</p><p>พึงเห็นความในพระบาลีนี้อย่างนี้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ตถาคตยังมีคุณ</p><p>อื่น ๆ อีก.</p><p>           บทว่า  <strong>คมฺภีรา</strong>  ความว่า    มีที่ตั้งอันญาณของบุคคลอื่นหยั่งไม่ได้</p><p>ยกเว้นตถาคต   เหมือนมหาสมุทรอันปลายจะงอยปากยุงหยั่งไม่ถึงฉะนั้น.</p><p>           ที่ชื่อว่า  เห็นได้ยาก  เพราะลึกซึ่งนั่งเอง.</p><p>           ที่ชื่อว่า  ได้ยาก  เพราะเห็นได้ยากนั่นเอง.</p><p>           ที่ชื่อว่า  สงบ  เพราะดับความเร่าร้อนทั้งหมด.</p><p>           ก็ชื่อว่า  สงบ  แม้เพราะเป็นไปในอารมณ์ที่สงบ.</p><p>           ที่ชื่อว่า  ประณีต   เพราะทำให้ไม่รู้จักอิ่ม  ดุจโภชนะที่มีรสอร่อย </p><p>           ที่ชื่อว่า  คาดคะเนเอาไม่ได้  เพราะจะใช้การคะเนเอาไม่ได้   เหตุ</p><p>เป็นวิสัยแห่งญาณอันสูงสุด.</p><p>           ที่ชื่อว่า  ละเอียด  เพราะมีสภาพละเอียดอ่อน.</p><p>           ที่ชื่อว่า  รู้ได้เฉพาะบัณฑิต   เพราะบัณฑิตเท่านั้นพึงรู้   เหตุมิใช่</p><p>วิสัยของพวกพาล.</p><p>           ข้อว่า  <strong>เย ตถาคโต   สย   อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทติ</strong>  ความว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 234</p><p>ซึ่งเป็นคุณธรรมที่ตถาคตเป็นผู้ที่มิใช่มีบุคคลอื่นแนะนำ   ก็ทำให้ประจักษ์  </p><p>ด้วยพระปรีชาญาณอันวิเศษยิ่งเอาทีเดียว      แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง     คือ</p><p>แสดง    กล่าว  ประกาศ. </p><p>           บทว่า   <strong>เยหิ</strong>   ความว่า   ด้วยคุณธรรมเหล่าใด.</p><p>           บทว่า   <strong>ยถาภุจฺจ</strong>   แปลว่า   ตามเป็นจริง.</p><p>           ข้อว่า   <strong>วณฺณ   สมฺมา   วทมานา   วเทยฺยุ</strong>    ความว่า    ผู้ประสงค์</p><p>จะกล่าวสรรเสริญตถาคต   พึงกล่าวได้โดยชอบ   อธิบายว่า    อาจกล่าวได้</p><p>ไม่บกพร่อง.</p><p>           ถามว่า    ก็และธรรมที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงสรรเสริญอย่างนี้นั้น</p><p>ได้แก่อะไร ?</p><p>          ตอบว่า  ได้แก่พระสัพพัญญุตญาณ.</p><p>          ถามว่า   ถ้าอย่างนั้น   ทำไมถึงทรงท่านิเทศเป็นพหุวจนะ.</p><p>          ตอบว่า   เพราะประกอบด้วยจิตมากดวง   และมีอารมณ์มากมาย.</p><p>          จริงอยู่     พระสัพพัญญุตญาณนั้น    ได้ในมหากิริยาจิตที่เป็นญาณ-</p><p>สัมปยุต   ๔  ดวง.    และธรรมอะไร ๆ ที่ไม่ชื่อว่าเป็นอารมณ์ของพระสัพ-</p><p>พัญญุตญาณนั้น  หามิได้.  สมดังคำที่พระสารีบุตรกล่าวไว้เป็นต้นว่า ชื่อว่า</p><p>พระสัพพัญญุตญาณ    เพราะรู้ธรรมทั้งหมด   กล่าวคือ    ธรรมส่วนอดีต</p><p>อนาคต  และปัจจุบัน  ชื่อว่า  อนาวรณญาณ   เพราะไม่มีเครื่องขัดข้องใน</p><p>พระญาณนั้น.</p><p>           ทรงทำนิเทศเป็นพหุวจนะ    เพราะประกอบด้วยจิตมากดวง    และ</p><p>เพราะมีอารมณ์มากมายด้วยอำนาจที่เกิดขึ้นบ่อย  ๆ  ด้วยประการฉะนั้นแล.</p><p>           ส่วนคำว่า  <strong>อญฺเว</strong> นี้เป็นคำกำหนดไว้ในพระบาลีนี้   พึงประกอบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 235</p><p>กับบททุกบทอย่างนี้ว่า        ธรรมเหล่าอื่นมิใช่ธรรมมีเว้นจากปาณาติบาต </p><p>เป็นต้น   ลึกซึ้งจริง ๆ  ไม่ใช่ตื้น.  </p><p>           ก็สาวกบารมีญาณลึกซึ้ง      แต่ปัจเจกโพธิญาณยังลึกซึ้งกว่านั้น</p><p>ฉะนั้น   จึงไม่มีคำกำหนดไว้ในสาวกบารมีญาณนั้น  และพระสัพพัญญุต-</p><p>ญาณยังลึกซึ้งกว่าปัจเจกโพธิญาณนั้น    ฉะนั้น    จึงไม่มีคำกำหนดไว้ใน</p><p>ปัจเจกโพธิญาณนั้น     ส่วนญาณอื่นที่ลึกซึ้งกว่าพระสัพพัญญุตญาณนี้ไม่มี</p><p>ฉะนั้น  จึงได้คำกำหนดว่า  ลึกซึ้งทีเดียว.    พึงทราบคำทั้งหมดว่า   เห็น</p><p>ได้ยาก  รู้ตามได้ยาก   เหมือนอย่างนั้น.</p><p>           ก็คำถามในบทว่า   <strong>กตเม  จ   เต   ภิกฺขเว</strong>     นี้    เป็นคำถามเพื่อ</p><p>ประสงค์จะแก้ธรรมเหล่านั้น.</p><p>           ในคำเป็นต้นว่า  <strong>สนฺติ   ภิกฺขเว   เอเก   สมณพฺราหฺมณา</strong>  ดังนี้ </p><p>เป็นคำตอบคำถาม.</p><p>           หากจะมีคำถามว่า  ก็เหตุไรจึงทรงเริ่มคำคอบคำถามนี้อย่างนี้  ?</p><p>           ตอบว่า    การที่พระพุทธเจ้าทั้งหลาย    ทรงถึงฐานะ ๔ ประการ</p><p>แล้วทรงบันลือเป็นการยิ่งใหญ่   พระปรีชาญาณก็ติดตามทา    ความที่พระ</p><p>พุทธญาณยิ่งใหญ่ย่อมปรากฏ     พระธรรมเทศนาลึกซึ้ง    ตรึงตราไว้ด้วย</p><p>พระไตรลักษณ์  ประกอบด้วยสุญญตา.</p><p>                                <strong>ฐานะ  ๔  ประการอะไรบ้าง ?</strong></p><p>           คือ  ทรงบัญญัติพระวินัย   ประการ   ๑  ทรงกำหนดธรรมอันเป็น</p><p>ภูมิพิเศษ  ประการ ๑ ทรงจำแนกปัจจยาการ ประการ ๑  ทรงรู้ถึงลัทธิอื่น</p><p>ประการ ๑. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 236</p><p>           เพราะฉะนั้น   ธรรมดาว่าการทรงบัญญัติสิกขาบท   ในเมื่อเรื่องลง</p><p>กันได้อย่างนี้ว่า  นี้โทษเบา  นี้โทษหนัก   นี้เป็นความผิดแก้ไขไม่ได้   นี้     </p><p>เป็นอาบัติ   นี้ไม่เป็นอาบัติ    นี้เป็นอาบัติถึงชั้นเด็ดขาด     นี้เป็นอาบัติถึง</p><p>ขั้นอยู่กรรม  นี้เป็นอาบัติขั้นแสดง  นี้เป็นโลกวัชชะ  นี้เป็นปัณณัตติวัชชะ</p><p>ควรบัญญัติข้อนี้เข้าในเรื่องนี้   ดังนี้  ในการทรงบัญญัติสิกขาบทนั้น  ผู้อื่น</p><p>ไม่มีปรีชาสามารถ      เรื่องนี้มิใช่วิสัยของผู้อื่น     เป็นวิสัยของพระตถาคต</p><p>เท่านั้น.  ดังนั้น   การที่พระพุทธเจ้าทั้งหลายทรงถึงฐานะ  คือ ทรงบัญญัติ</p><p>พระวินัยดังนี้   ทรงบันลือจึงเป็นการยิ่งใหญ่   พระปรีชาญาณก็ติดตามมา</p><p>ประกอบด้วยสุญญตา   ดังนี้แล.</p><p>           อนึ่ง      คนเหล่าอื่นไม่มีปรีชาสามารถจะกล่าวจำแนกอภิธรรมปิฎก</p><p>สมันตปัฏฐานอนันตนัย    ๒๔   ประการว่า   ชื่อว่า   สติปัฏฐาน ๔   ชื่อว่า</p><p>อริยมรรคมีองค์ ๘ ชื่อว่า  ขันธ์ ๕  ชื่อว่า  อายตนะ  ๑๒  ชื่อว่า  ธาตุ ๑๘</p><p>ชื่อว่า   อริยสัจ ๔   ชื่อว่า   อินทรีย์   ๒๒  ชื่อว่า  เหตุ ๙  ชื่อว่า  อาหาร ๔</p><p>ชื่อว่า  ผัสสะ  ๗  ชื่อว่า   เวทนา  ๗  ชื่อว่า   สัญญา  ๗   ชื่อว่า   เจตนา  ๗</p><p>ชื่อว่า   จิต ๗    ในธรรมเหล่านี้    ชื่อว่า    กามาวจรธรรมเท่านี้    ชื่อว่า</p><p>รูปาวจรปริยาปันธรรมเท่านี้   ชื่อว่า อรูปาวจรอปริยาปันธรรมเท่านี้  ชื่อว่า</p><p>โลกิยธรรมเท่านี้   ชื่อว่า   โลกุตตรธรรมเท่านี้     ดังนี้.     เรื่องนี้มิใช่วิสัย</p><p>ของผู้อื่น  เป็นวิสัยของพระตถาคตเท่านั้น.   ดังนั้น  พระพุทธเจ้าทั้งหลาย</p><p>ทรงถึงฐานะ    คือ  ทรงกำหนดธรรมอันเป็นภูมิพิเศษ   ทรงบันลือจึงเป็น</p><p>การยิ่งใหญ่   พระปรีชาญาณก็ติดตามมา  ประกอบด้วยสุญญตา  ดังนี้แล </p><p>           อนึ่ง   อวิชชานี้ใดเป็นปัจจัยแก่สังขารทั้งหลาย   โดยอาการ ๙ อย่าง</p><p>คือ   อวิชชานั้นเป็นปัจจัยโดยภาวะที่เกิดขึ้น ๑   เป็นปัจจัยโดยภาวะที่เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 237</p><p>ไป ๑  เป็นปัจจัยโดยภาวะที่เป็นนิมิต ๑  เป็นปัจจัยโดยความประมวลมา ๑</p><p>โดยเป็นความประกอบร่วม ๑   โดยเป็นความกังวล ๑   โดยเป็นสมุทัย ๑  </p><p>โดยเป็นเหตุ  ๑   โดยเป็นปัจจัย  ๑ </p><p>           อนึ่ง  สังขารเป็นต้น  ก็เป็นปัจจัยแก่วิญญาณเป็นต้น    โดยอาการ</p><p>๙ อย่าง        ดังที่พระสารีบุตรกล่าวไว้ว่า      ปัญญาในการกำหนดปัจจัย</p><p>ชื่อธัมมัฏฐิติญาณ      อย่างไร  ?   คือ      อวิชชาเป็นที่ตั้งแห่งความเกิด</p><p>ของสังขาร ๑   เป็นที่ตั้งแห่งความเป็นไปของสังขาร ๑  เป็นที่ตั้งแห่งนิมิต</p><p>ของสังขาร ๑   เป็นที่ตั้งแห่งความประมวลมาของสังขาร ๑   เป็นที่ตั้งแห่ง</p><p>การประกอบร่วมของสังขาร  ๑   เป็นที่ตั้งแห่งความกังวลของสังขาร  ๑</p><p>เป็นที่ตั้งแห่งสมุทัยของสังขาร ๑   เป็นที่ตั้งแห่งเหตุของสังขาร ๑   เป็นที่</p><p>ตั้งแห่งปัจจัยของสังขาร ๑  อวิชชาเป็นปัจจัยโดยอาการ ๙ อย่างนี้   สังขาร</p><p>เป็นธรรมที่อาศัยกันเกิดขั้น   ธรรมทั้ง ๒ ประการนี้     เป็นปัจจัยและเกิด</p><p>แต่ปัจจัย      ปัญญาในการกำหนดปัจจัยดังกล่าวนี้       ชื่อธัมมัฏฐิติญาณ</p><p>ทั้งอดีตกาล  ทั้งอนาคตกาล  อวิชชาเป็นที่ตั้งแห่งความเกิดขึ้นของสังขาร ๑</p><p>เป็นที่ตั้งแห่งปัจจัยของสังขาร  ๑     อวิชชาเป็นปัจจัยโดยอาการ ๙ อย่างนี้</p><p>สังขารเป็นธรรมที่อาศัยกันเกิดขึ้น  ธรรมทั้ง ๒ ประการนี้   เป็นปัจจัยและ</p><p>เกิดแต่ปัจจัย     ปัญญาในการกำหนดปัจจัยดังกล่าวนี้    ชื่อธัมมัฏฐิติญาณ</p><p>ชาติเป็นที่ตั้งแห่งความเกิดของชรามรณะ ๑     และเป็นที่ตั้งแห่งปัจจัยของ</p><p>ชรามรณะ ๑  ชาติเป็นปัจจัยโดยอาการ  ๙  อย่างนี้  ชรามรณะเกิดแต่ปัจจัย</p><p>ธรรมทั้ง  ๒ ประการนี้   เป็นปัจจัยและเกิดแต่ปัจจัย      ปัญญาในการกำหนด</p><p>ปัจจัยดังกล่าวนี้   ชื่อธัมมัฏฐิติญาณ  ดังนี้.  คนเหล่าอื่นไม่มีปรีชาสามารถ</p><p>ที่จะกล่าวจำแนกปฏิจจสมุปบาทอันมีวัฏฏะ ๓    มีกาล ๓    มีสนธิ ๓    มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 238</p><p>สังเขป ๔ มีอาการ  ๒๐   ซึ่งเป็นไปโดยความเป็นปัจจัย  โดยประการนั้น ๆ</p><p>แก่ธรรมนั้น ๆ   ดังพรรณนามาฉะนี้ได้   นี้มิใช่วิสัยของผู้อื่น    เป็นวิสัย</p><p>ของพระตถาคตเท่านั้น.     ดังนั้น    พระพุทธเจ้าทั้งหลายทรงถึงฐานะคือ </p><p>ปัจจยาการ    ทรงบันลือจึงเป็นการยิ่งใหญ่     พระปรีชาญาณก็ติดตามมา</p><p>ประกอบด้วยสุญญตา  ดังนี้แล.</p><p>           อนึ่ง       คนพวกที่ชื่อว่า  สัสสตวาทะ  มี ๔</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า  เอกัจจสัสสตวาทะ  มี  ๔</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า  อันตาอันติกะ  มี ๔</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า   อมราวิกเขปะ   มี ๔</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า  อธิจจสมุปปันนิกะ  มี ๒</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า  สัญญีวาทะ  มี ๑๖</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า  อสัญญีวาทะ  มี ๘</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า  เนวสัญญีนาสัญญีวาทะ  มี ๘</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า   อุจเฉทวาทะ  มี ๗</p><p>                        คนพวกที่ชื่อว่า  ทิฏฐธัมมนิพพานวาทะ  มี ๕</p><p>           คนเหล่านั้นอาศัยทิฏฐินี้แล้ว   ยึดถือทิฏฐินี้      ฉะนั้น  จึงรวมเป็น</p><p>ทิฏฐิ ๖๒   คนเหล่าอื่นไม่มีปรีชาสามารถที่จะกล่าวทำลายทิฏฐิเหล่านั้น</p><p>สะสางไม่ให้รกได้   นี้มิใช่วิสัยของผู้อื่น   เป็นวิสัยของพระตถาคตเท่านั้น</p><p>ดังนั้น   พระพุทธเจ้าทั้งหลาย  ทรงรู้ถึงฐานะข้อที่เป็นลัทธิอื่น  ดังนี้แล้ว</p><p>ทรงบันลือจึงเป็นการยิ่งใหญ่       จัดเข้าเป็นพระปรีชาญาณย่อมติดตามมา</p><p>ความที่พระพุทธญาณยิ่งใหญ่ก็ปรากฏ   เทศนาย่อมลึกซึ้ง  ตรึงตราไว้ด้วย</p><p>ลักษณะ  ๓  ประกอบด้วยสุญญตา  ดังนี้แล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 239</p><p>           แต่ในที่นี้   ได้ฐานะคือลัทธิอื่น   ฉะนั้น   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้เป็น</p><p>ธรรมราชา  เมื่อทรงติดตามฐานะคือลัทธิอื่น    เพื่อทรงแสดงความที่พระ  </p><p>สัพพัญญุตญาณยิ่งใหญ่    และเพื่อทรงประกอบสุญญตาด้วยพระธรรมเทศนา</p><p>จึงทรงเริ่มคำถามและตอบอย่างนี้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มีสมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่ง  ดังนี้.</p><p>           ในพระบาลีนั้น   บทว่า  <strong>สนฺติ</strong>  ความว่า  มีปรากฏเกิดขึ้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ภิกฺขเว</strong>   เป็นคำอาลปนะ.</p><p>           บทว่า   เอเก   ก็คือ   บางพวก.</p><p>           บทว่า  <strong>สมณพฺราหฺมณา</strong>  ความว่า  ที่ชื่อว่า  สมณะ.  เพราะความ</p><p>เข้าบวช   ที่ชื่อว่า   พราหมณ์   โดยกำเนิด.    อีกอย่างหนึ่ง   โลกสมมติ</p><p>อย่างนี้ว่า  สมณะบ้าง  พราหมณ์บ้าง.</p><p>           สมณพราหมณ์  ชื่อว่า  <strong>ปุพฺพนฺตกปฺปิกา</strong>  เพราะกำหนด คือ  แยก</p><p>ขันธ์ส่วนอดีตแล้วยึดถือ.   อีกอย่างหนึ่ง  ชื่อว่า <strong>ปุพฺพนฺตกปฺปิกา</strong>  เพราะ</p><p>การกำหนดขันธ์ส่วนอดีต  มีอยู่แก่สมณพราหมณ์เหล่านั้น.</p><p>           ศัพท์ว่า  <strong>อนฺโต</strong>   นี้ในพระบาลีนั้น  ใช้ในอรรถ  คือ   ลำไส้ใหญ่</p><p>ภายใน  ขอบเขต  เลว  สุด   ส่วน.</p><p>           จริงอยู่   <strong>อนฺต</strong>  ศัพท์  ใช้ในอรรถว่า  ลำไส้ใหญ่   เช่นในประโยค</p><p>มีอาทิว่า  <strong>อนฺตปูโร   อุทรปูโร</strong>  เต็มไส้  เต็มท้อง.</p><p>          ใช้ในอรรถว่า  ภายใน  เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p>                   <strong>จรนฺติ  โลเก   ปริวารฉนฺนา</strong></p><p><strong>                   อนฺโต  อสุทฺธา  พหิ  โสภมานา</strong></p><p>                   คนผู้ไม่สำรวม  ภายในไม่บริสุทธิ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 240</p><p>                   งามแต่ภายนอก   แวดล้อมด้วยบริวาร  </p><p>                   เที่ยวไปในโลก.</p><p>           ใช้ในอรรถว่า   ขอบเขต   เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p>           <strong>กายพนฺธนสฺส    อนฺโต   ชิรติ  สา   หริตนฺต   วา   ปถนฺต    วา</strong></p><p>ขอบประคดเอวเก่า    ไฟนั้น     มาถึงเขตของเขียวก็ดี   เขตทางก็ดี.</p><p>           ใช้ในอรรถว่า   เลว   เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p>           <strong>อนฺตมิท  ภิกฺขเว  ชีวิกาน  ยทิท  ปิณฺโฑลฺย</strong></p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   บรรดาการเลี้ยงชีพทั้งหลาย</p><p>           การเลี้ยงชีพด้วยบิณฑบาตนี้เลว.</p><p>           ใช้ในอรรถว่า  สุด  เช่นในประโยคมีอาทิว่า  <strong>เอเสวนฺโต  ทุกฺขสฺส</strong></p><p>นี้แหละเป็นที่สุดแห่งทุกข์. </p><p>           จริงอยู่   ความสิ้นไปแห่งปัจจัยทั้งปวง    เป็นส่วนสุด    ท่านเรียกว่า</p><p>ที่สุดแห่งทุกข์.</p><p>           ใช้ในอรรถว่า   ส่วนอื่น   เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p>           <strong>เอเสวฺโต  ทุกฺขสฺส</strong>   นี่เป็นส่วนอื่นของทุกข์.     อนึ่ง   ส่วนอื่น</p><p>ของทุกข์ที่นับว่าเป็นปัจจัยทุกอย่างเรียกว่า   ส่วนสุด.   ใช้ในอรรถว่า  ส่วน</p><p>เช่นในประโยคมีอาทิว่า</p><p>           <strong>สกฺกาโย  โข  อาวุโส  เอโก  อนฺโต</strong></p><p>           ดูก่อนอาวุโส   สักกายะแล   เป็นส่วนหนึ่ง.</p><p>           แม้ในที่นี้  <strong>อนฺต</strong>  ศัพท์  นี้นั้น  ก็เป็นไปในอรรถว่า  ส่วน.</p><p>           แม้   <strong>กปฺป</strong>   ศัพท์   ก็เป็นไปในอรรถหลายอย่าง    เช่น    อายุกัป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 241</p><p>เลสกัป  และวินัยกัป  เป็นต้น  อย่างนี้ว่า   <strong>ติฏฺตุ  ภนฺเต   ภควา  กปฺป</strong>   </p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงดำรงพระชนม์อยู่ตลอดกัป</p><p>เถิด  <strong>อตฺถิ  กปโป  นิปชฺชิตุ</strong>   มีเลสเพื่อจะนอน   <strong>กปฺปกเตน  อกปฺปกต  </strong></p><p><strong>สสิพฺพิต  โหติ</strong>   จีวรที่ยังไม่ได้ทำเครื่องหมายไว้  เย็บกับจีวรที่ทำเครื่อง</p><p>หมายไว้แล้ว.    ในที่นี้พึงทราบว่า   เป็นไปในอรรถว่า    ตัณหาและทิฏฐิ.</p><p>ข้อนี้แม้พระสารีบุตรก็ได้กล่าวไว้ว่า   โดยอุทานว่า    <strong>กปฺโป</strong>   กัปปะ   มี</p><p>๒ อย่าง    คือ    ตัณหากัปปะ    ข้อกำหนดคือตัณหา    และทิฏฐิกัปปะ</p><p>ข้อกำหนดคือทิฏฐิ  ฉะนั้น  พึงทราบความในคำว่า  <strong>ปุพฺพนฺตกปฺปิกา</strong>  นี้</p><p>อย่างนี้ว่า    สมณพราหมณ์เหล่าใด    กำหนดขันธ์ส่วนอดีตโดยเป็นตัณหา</p><p>และทิฏฐิ  ตั้งอยู่แล้ว    เหตุนั้น  สมณพราหมณ์เหล่านั้น ชื่อว่า  <strong>ปุพพนฺต-</strong></p><p><strong>กปฺปิกา</strong>  ผู้กำหนดขันธ์ส่วนอดีต.                                          </p><p>           ที่ชื่อว่า <strong>ปุพฺพนฺตานุทิฏฺิโน</strong>    เพราะสมณพราหมณ์เหล่านั้น  ผู้</p><p>กำหนดขันธ์ส่วนอดีตตั้งอยู่อย่างนี้  มีความเห็นไปตามขันธ์ส่วนอดีตนั่นเอง</p><p>โดยที่เกิดขึ้นบ่อย ๆ.      สมณพราหมณ์เหล่านั้นผู้มีทิฏฐิอย่างนี้      เมื่อมา</p><p>ปรารภอาศัย      อ้างอิงขันธ์ส่วนอดีตนั้น       ทำแม้คนอื่นให้เห็นไปด้วย</p><p>กล่าวคำแสดงทิฏฐิหลายอย่าง   ด้วยเหตุ ๑๘ ประการ   ดังนี้.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>อเนกวิหิตานิ</strong>  ได้แก่หลายอย่าง.</p><p>           บทว่า  <strong>อธิมุตติปพานิ</strong>  ได้แก่บทที่เป็นชื่อ.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง    ทิฏฐิ    เรียกว่า   อธิมุตติ   เพราะเป็นไปครอบงำ</p><p>อรรถที่เป็นจริง  ไม่ถือเอาตามสภาวะที่เป็นจริง.  บทแห่งอธิมุตติทั้งหลาย</p><p>ชื่อว่า  อธิมุตติปทานิ  ได้แก่คำที่แสดงทิฏฐิ.</p><p>           บทว่า <strong>อฏฺารสหิ  วตฺถูหิ</strong>  ได้แก่โดยเหตุ  ๑๘ ประการ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 242</p><p>           บัดนี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสคำมีอาทิว่า  <strong>สนฺติ   ภิกฺขเว</strong>    เพื่อ</p><p>ตรัสถามโดยนัยมีอาทิว่า   <strong>เต  จ   โภนฺโต</strong>   แล้วจำแนกแสดงวัตถุเหล่านั้น</p><p>เพื่อประสงค์จะแสดงวัตถุ ๑๘  ที่สมณพราหมณ์เหล่านั้นกล่าวย้ำ.</p><p>           ในพระบาลีนั้น   ที่ชื่อว่า   วาทะ   เพราะเป็นเครื่องกล่าว.    คำว่า  </p><p>วาทะ  นี้   เป็นชื่อแห่งทิฏฐิ.</p><p>          ที่ชื่อว่า  สัสสตวาทะ   เพราะมีวาทะว่าเที่ยง.  อธิบายว่า   เป็นพวก</p><p>มีความเห็นว่าเที่ยง.</p><p>          แม้บทอื่น ๆ  นอกจากนี้     ที่มีรูปอย่างนี้    ก็พึงทราบความโดยนัย</p><p>นี้แหละ.</p><p>         คำว่า  <strong>สสฺสต  อตฺตานญฺจ  โลกญฺจ</strong>   ความว่า  ยึดขันธ์มีรูปเป็นต้น</p><p>อย่างใดอย่างหนึ่ง  ว่าเป็นอัตตาและว่าเป็นโลก   แล้วบัญญัติอัตตาและโลก</p><p>นั้นว่ายั่งยืน   ไม่ตาย   เที่ยง   มั่นคง   ดังที่ตรัสไว้ว่า    บัญญัติรูปว่าเป็น</p><p>อัตตาและโลก  บัญญัติอัตตาและโลกว่าเที่ยง  อนึ่ง  บัญญัติเวทนา  สัญญา</p><p>สังขาร  วิญญาณ  ว่าเป็นอัตตาและโลก บัญญัติอัตตาและโลกว่าเที่ยง.</p><p>           ในคำมีอาทิว่า    <strong>อาตปฺปมนฺวาย</strong>    มีอธิบายว่า    ความเพียรชื่อว่า</p><p>อาตัปปะ.    โดยภาวะที่ยังกิเลสให้เร่าร้อน    ความเพียรนั้นแหละ     ชื่อว่า</p><p>ปธานะ  โดยเป็นความตั้งมั่น  ชื่อว่า  อนุโยคะ   โดยที่ประกอบอยู่บ่อย ๆ</p><p>ความว่า     เป็นไปตาม    คืออาศัย    คือพึ่งพิงความเพียรทั้ง ๓ ประเภท</p><p>ดังพรรณนามาฉะนี้.</p><p>           ความไม่อยู่ปราศแห่งสติ   เรียกว่า  ความไม่ประมาท</p><p>           บทว่า   <strong>สมฺมามนสิกาโร</strong>   มีอธิบายว่า   มนสิการโดยอุบาย   คือ</p><p>มนสิการครั้งแรก   โดยความได้แก่ปัญญา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 243</p><p>           ก็    <strong>ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ</strong>    สำเร็จแก่ผู้ที่ตั้งอยู่ในมนสิการใด</p><p>มนสิการนี้ท่านประสงค์เอาว่า  มนสิการ  ในที่นี้.  ฉะนั้น  ในพระบาลีนี้ </p><p>จึงมีความย่อดังนี้ว่า   อาศัยความเพียร   สติ  และปัญญา. </p><p>           บทว่า   <strong>ตถารูป</strong>  ความว่า  มีชาติอย่างนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>เจโตสมาธึ</strong>   ความว่า  ความตั้งมั่นแห่งจิต .</p><p>           บทว่า   <strong>ผุสติ</strong>  ความว่า  ประสบ  คือได้เฉพาะ.</p><p>           ข้อว่า <strong>ยถา  สมาหิเต  จิตฺเต</strong>   ความว่า  สมาธิซึ่งเป็นเหตุตั้งจิตไว้</p><p>ชอบ   คือ  ตั้งไว้ด้วยดี.</p><p>           ความแห่งบทว่า  <strong>อเนกวิหิต  ปุพฺเพนิวาส</strong>  เป็นต้น   ข้าพเจ้ากล่าว</p><p>ไว้แล้วในวิสุทธิมรรค.</p><p>           คำว่า   <strong>โส   เอวมาห</strong>   ความว่า    เขาเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยอานุภาพ</p><p>แห่งฌานอย่างนี้   มีทิฏฐิ  จึงกล่าวอย่างนี้ .</p><p>           บทว่า  <strong>วญฺโฌ</strong>   ความว่า   ไม่มีผล   คือไม่ให้กำเนิดแก่ใคร ๆ ดุจ</p><p>สัตว์เลี้ยงเป็นหมันและตาลเป็นหมันเป็นต้น  ฉะนั้น ด้วยบทว่า <strong>วญฺโฌ</strong>  นี้</p><p>เขาจึงปฏิเสธภาวะที่จะให้กำเนิดรูปเป็นต้นแห่งคุณวิเศษมีฌานเป็นต้น   ที่</p><p>ยึดถือว่าเป็นอัตตาและเป็นโลก.</p><p>           ที่ชื่อว่า   <strong>กูฏฏฺโ</strong>  เพราะตั้งมั่นดุจยอดภูเขา.</p><p>           ข้อว่า  <strong>เอสิกฏฺาย   ิโต</strong>  ความว่า   ตั้งมั่นเป็นเหมือนเสาระเนียด</p><p>ที่ตั้งอยู่   เหตุนั้น  จึงชื่อว่า   <strong>เอสิกฏฺายิฏฺิโต.</strong>  อธิบายว่า   เสาระเนียด</p><p>ที่ฝังแน่นย่อมตั้งมั่นไม่หวั่นไหว    ฉันใด    อัตตาและโลกก็ตั้งมั่นเหมือน</p><p>ฉันนั้น.  ด้วยบททั้งสอง  ย่อมแสดงว่าโลกไม่พินาศ.  แต่อาจารย์บางพวก</p><p>กล่าวเป็นพระบาลีว่า    <strong>อีสิกฏฺายิฏฺิโต</strong>   แล้วกล่าวว่า   ตั้งอยู่ดุจไส้หญ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 244</p><p>ปล้อง.    ในคำของอาจารย์บางพวกนั้น    มีอธิบายดังนี้ว่า    คำที่กล่าวว่า </p><p>ย่อมเกิด นั้น มีอยู่  ย่อมออกไปดุจไส้ออกจากหญ้าปล้องตั้งอยู่  เพราะเหตุ</p><p>ที่ตั้งอยู่ดุจไส้หญ้าปล้องตั้งอยู่    ฉะนั้น    สัตว์เหล่านั้น   จึงแล่นไป   คือ</p><p>จากภพนี้ไปในภพอื่น.</p><p>           บทว่า  <strong>สสรนฺติ</strong>  ความว่า  ท่องเที่ยวไป ๆ มา ๆ.</p><p>           บทว่า  <strong>จวนฺติ</strong> ความว่า  ถึงการนับอย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อุปปชฺชนฺติ</strong>  ก็เหมือนกัน.</p><p>           แต่ในอรรถกถาท่านกล่าวว่า   ด้วยการที่ท่านได้กล่าวไว้ในเบื้องต้น</p><p>ว่า  โลกและอัตตาเที่ยง   ดังนี้   มาบัดนี้กลับกล่าวว่า   ส่วนสัตว์เหล่านั้น</p><p>ย่อมแล่นไป  ดังนี้เป็นต้น  สมณะ  หรือพราหมณ์ผู้มีทิฏฐินี้  ชื่อว่า  ย่อม</p><p>ทำลายวาทะของตนด้วยตนเอง  ชื่อว่า  ความเห็นของผู้มีทิฏฐิ  ไม่เนื่องกัน</p><p>หวั่นไหวเหมือนหลักที่ปักประจำในกองแกลบ    และในความเห็นนี้  ย่อม</p><p>มีทั้งดีทั้งไม่ดี      เหมือนชิ้นขนมคูถและโคมัยเป็นต้น      ในกระเช้าของ</p><p>คนบ้า</p><p>          บทว่า  <strong>สสฺสติ</strong>   ในคำว่า <strong>อตฺถิ  เตฺวว   สสฺสติสม</strong> นี้  มีความว่า ย่อม</p><p>สำคัญ     แผ่นดินใหญ่      ว่าเที่ยง     เพราะมีอยู่เป็นนิจ      แม้ภูเขาสิเนรุ</p><p>พระจันทร์   พระอาทิตย์  ก็สำคัญอย่างนั้น     ฉะนั้น  เมื่อสำคัญอัตตาเสมอ</p><p>ด้วยสิ่งเหล่านั้นจึงกล่าวว่า   แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอคงมีอยู่แท้   ดังนี้.</p><p>           บัดนี้  สมณะหรือพราหมณ์ผู้มีทิฏฐิ   เมื่อจะแสดงเหตุเพื่อให้สำเร็จ</p><p>ปฏิญญาว่า  อัตตาและโลกเที่ยงดังนี้เป็นต้น   จึงกล่าวคำมีอาทิว่า   ข้อนั้น</p><p>เพราะเหตุไร  เพราะข้าพเจ้าอาศัยความเพียร  ดังนี้.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  คำว่า  อิมินามห   เอต  ชานามิ  ความว่า  สมณะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 245</p><p>หรือพราหมณ์ผู้มีทิฏฐิย่อมแสดงว่าด้วยการบรรลุคุณวิเศษนี้     ข้าพเจ้าจึงรู้</p><p>ดังนี้โดยประจักษ์       มิใช่ข้าพเจ้ากล่าวโดยเพียงความเชื่ออย่างเดียว  ดังนี้. </p><p>ก็  <strong>ม</strong>  อักษร  ในพระบาลีว่า  <strong>อิมินา  มห  เอต  ชานามิ</strong>   นี้  ท่านกล่าว</p><p>เพื่อทำบทสนธิ.</p><p>           คำว่า  <strong>อิท  ภิกฺขเว    ปม   าน</strong>   ความว่า  บรรดาฐานะทั้ง  ๔  ที่ </p><p>ตรัสไว้ด้วยศัพท์ว่า  ด้วยเหตุ   ๔  อย่าง  นี้เป็นฐานะที่ ๑  อธิบายว่า การ</p><p>ระลึกชาติได้เพียงแสนชาติดังนี้   เป็นเหตุที่  ๑. แม้ในวาทะทั่ง ๒  ข้างต้น</p><p>ก็นัยนี้แหละ.</p><p>           ก็วาระนี้   ตรัสโดยระลึกได้แสนชาติอย่างเดียว.   ๒  วาระนอกนี้ </p><p>ตรัสโดยระลึกได้   ๑๐  ถึง  ๔๐  สังวัฏฏกัป  และวิวัฏฏกัป.</p><p>           จริงอยู่   เดียรถีย์ผู้มีปัญญาน้อย   ระลึกได้   ประมาณแสนชาติ   ผู้มี</p><p>ปัญญาปานกลาง   ระลึกได้   ๑๐  สังวัฏฏกัป   และวิวัฏฏกัป     ผู้มีปัญญา</p><p>หลักแหลม   ระลึกได้  ๔๐  สังวัฏฏกัป  และวิวัฏฏกัป  ไม่เกินกว่านั้น.</p><p>           ในวาระที่ ๔ มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.</p><p>           สมณะหรือพราหมณ์บางคน   ที่ชื่อว่า  <strong>ตกฺกี</strong>    เพราะช่างตรึก  อีก</p><p>นัยหนึ่ง  ชื่อว่า  <strong>ตกฺกี</strong>  เพราะว่า  มีความตรึก  คำว่า   <strong>ตกฺกี</strong>   นี้เป็นชื่อของ</p><p>คนช่างตรึกตรองแล้ว   ยึดถือเป็นทิฏฐิ.</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>วิมสี</strong>   เพราะประกอบด้วยปัญญาพิจารณา.  ชื่อว่าการชั่งใจ</p><p>การชอบใจ  การถูกใจด้วยปัญญาพิจารณา.  เหมือนอย่างว่า   บุรุษใช้ไม้</p><p>เท้าลองหยั่งน้ำดูแล้วจึงลง   ฉันใด   ผู้ที่ชั่งใจชอมใจ   ถูกใจแล้ว    จึงลง</p><p>ความเห็น  นั้น  พึงทราบว่า  ชื่อว่า  <strong>วิมสี</strong>   เหมือนฉันนั้น.</p><p>           บทว่า <strong>ตกฺกปริยาหต</strong>  ความว่า   กำหนดเอาด้วยความตรึก อธิบายว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 246</p><p>ตรึกไปตามทางนั้น  ๆ.  </p><p>           บทว่า  <strong>วิมสานุจริต</strong>  ความว่า ดำเนินตามปัญญาพิจารณา มีประการ</p><p>ที่กล่าวแล้วนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>สย   ปาฏิภาณ</strong>   ความว่า   เกิดแต่ปฏิภาณของตนเท่านั้น.</p><p>           บทว่า  เอวมาห  ความว่า  ยึดสัสสตทิฏฐิ   จึงกล่าวอย่างนี้.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  นักตรึก  มี ๔ จำพวก คือ</p><p>                   <strong>๑.  อนุสฺสติโก  นึกตามที่ได้ฟังเรื่องราวมา</strong></p><p><strong>                   ๒.  ชาติสฺสโร  นึกโดยระลึกชาติได้</strong></p><p><strong>                   ๓.  ลาภี  นึกเอาแต่ที่นึกได้</strong></p><p><strong>                   ๔.  สุทฺธตกฺกิโก  นึกเอาลอย ๆ</strong></p><p>           ใน ๔  จำพวกนั้น  ผู้ใดฟังเรื่องราวมาว่า ได้มีพระราชาพระนามว่า</p><p>เวสสันดร   ดังนี้เป็นต้น    แล้วก็นึกเอาว่า   ด้วยเหตุนั้นแหละ   <strong>ถ้าพระผู้มี </strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>  คือ  <strong>พระเวสสันดร</strong>  อัตตาก็เที่ยง  ดังนี้  ถือเป็นทิฏฐิ  ผู้นี้</p><p>ชื่อว่า   นึกตามที่ได้ฟังเรื่องราวมา.</p><p>           ผู้ที่ระลึกชาติได้    ๒ - ๓  ชาติ  แล้วนึกเอาว่า   เมื่อก่อน   เรานี่แหละ</p><p>ได้มีมาแล้วในที่ชื่อโน้น  ฉะนั้น   อัตตาจึงเที่ยงดังนี้   ชื่อว่า  นึกโดยระลึก</p><p>ชาติได้.</p><p>           อนึ่ง  ผู้ใดนึกเอาว่า  อัตตาของเราในบัดนี้    มีความสุขอยู่ฉันใด</p><p>แม้ในอดีตก็ได้มีความสุขมาแล้ว          แม้ในอนาคตก็จักมีความสุขเหมือน</p><p>ฉันนั้น  ถือเป็นทิฏฐิโดยที่ได้แก่ตัว  ผู้นี้ชื่อว่า  นึกเอาแต่ที่นึกได้.</p><p>           อนึ่ง    ผู้ที่ยึดถือโดยเพียงแต่นึกเอาเองเท่านั้น   ว่า   เมื่อเป็นอย่างนี้ </p><p>ก็จะเป็นอย่างนี้  ดังนี้  ชื่อว่า  นึกเอาลอย ๆ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 247</p><p>           คำว่า  <strong>เอเตส  วา  อญฺตเรน</strong>    ความว่า  ด้วยเหตุ   ๔   อย่างเหล่านี้ </p><p>อย่างใดอย่างหนึ่ง   คืออย่างเดียวบ้าง  ๒  อย่างบ้าง  ๓  อย่างบ้าง.  </p><p>          คำว่า  <strong>นตฺถิ  อิโต  พหิทฺธา</strong>    ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>บันลือสีหนาทที่ใคร ๆ จะคัดค้านไม่ได้ว่า     ก็เหตุอื่นแม้สักอย่างนอกจาก</p><p>เหตุเหล่านี้  ไม่มีเพื่อจะบัญญัติว่าเที่ยง.</p><p>          คำว่า  <strong>ตยิท  ภิกฺขเว  ตถาตโต  ปชานาติ</strong>   ความว่า  ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย  เรื่องนี้นั้น  คือ ทิฏฐิทั้ง  ๔   ประการ  ตถาคตย่อมรู้โดยประการ</p><p>ต่าง ๆ.  </p><p>          ลำดับนั้น  เมื่อจะทรงแสดงอาการคือการทรงรู้ชัดนั้น   จึงตรัสพระ</p><p>บาลีมีอาทิว่า  ฐานะเป็นที่ตั้งแห่งทิฏฐิเหล่านี้   ดังนี้:-</p><p>          ในพระบาลีนั้น   ทิฏฐินั่นแหละ   ชื่อว่า  ฐานะเป็นที่ตั้งแห่งทิฏฐิ.</p><p>อีกอย่างหนึ่ง    แม้เหตุแห่งทิฏฐิทั้งหลาย   ก็ชื่อว่าฐานะเป็นที่ตั้งแห่งทิฏฐิ</p><p>เหมือนกัน ดังที่พระสารีบุตรกล่าวไว้ว่า   ฐานะเป็นที่ตั้งแห่งทิฏฐิ   ๘ อย่าง</p><p>อะไรบ้าง  ?  คือ  ขันธ์บ้าง  อวิชชาบ้าง  ผัสสะบ้าง  สัญญาบ้าง  วิตกบ้าง</p><p>อโยนิโสมนสิการบ้าง  ปาปมิตรบ้าง  การฟังมาจากคนอื่นบ้าง  แต่ละอย่าง</p><p>เป็นฐานะเป็นที่ตั้งแห่งทิฏฐิ  เพราะฉะนั้น  ขันธ์เป็นเหตุเป็นปัจจัย  ด้วย</p><p>อรรถว่า  เป็นสมุฏฐานเพื่อความเกิดขึ้นแห่งทิฏฐิทั้งหลาย  ขันธ์บ้าง เป็น</p><p>ฐานะ   เป็นที่ตั้งแห่งทิฏฐิอย่างนี้.     อวิชชาเป็นเหตุ  ฯลฯ  ปาปมิตรเป็น</p><p>เหตุ   ฯ ล ฯ  เสียงเล่าลือจากคนอื่นเป็นปัจจัย  ด้วยอรรถว่า  เป็นสมุฏฐาน</p><p>เพื่อความเกิดขึ้นแห่งทิฏฐิทั้งหลาย   เสียงเล่าลือจากคนอื่นเป็นฐานะเป็นที่ </p><p>ตั้งแห่งทิฏฐิอย่างนี้.</p><p>           คำว่า  <strong>เอว   คหิตา</strong>  ความว่า    ฐานะเป็นที่ตั้งแห่งทิฏฐิเบื้องต้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 248</p><p>กล่าวคือ  ทิฏฐิ  ที่บุคคลถือไว้  ยึดไว้  คือ  เป็นไปแล้วอย่างนี้ว่า  อัตตา  </p><p>และโลกเที่ยง.</p><p>           คำว่า   <strong>เอวฺ   ปรามฏฺา</strong>   ความว่า   ยึดไว้บ่อย  ๆ  เพราะความเป็นผู้</p><p>มีจิตไม่สงสัย  ชื่อว่า  ยึดมั่นแล้ว   คือให้สำเร็จว่า   นี้เท่านั้นจริง   อย่างอื่น</p><p>เปล่า.  ส่วนฐานะเป็นที่ตั้งแห่งทิฏฐิกล่าวคือ  เหตุ เมื่อถือไว้ด้วยประการใด</p><p>ย่อมยังทิฏฐิทั้งหลายให้ตั้งขึ้น  อันบุคคลถือไว้แล้ว  ด้วยประการนั้น  โดย</p><p>เป็นอารมณ์  โดยเป็นความเป็นไป   และโดยการส้องเสพ  ยึดมั่นไว้  ด้วย</p><p>การถือบ่อย ๆ เพราะเห็นว่าไม่มีโทษ.</p><p>           คำว่า  <strong> เอว  คติกา</strong> ความว่า มีนิรยคติ  ติรัจฉานคติ  และเปตวิสัยคติ</p><p>อย่างใดอย่างหนึ่ง  อย่างนี้.</p><p>           คำว่า  <strong>เอว  อภิสมฺปรายา</strong>  นี้เป็นไวพจน์ของบทแรกนั่นเอง  มีคำ</p><p>อธิบายว่า   มีโลกนี้และโลกอื่น  อย่างนี้.</p><p>           คำว่า  <strong>ตญฺจ  ตถาคโต   ปชานาติ</strong>    ความว่า   ใช่ว่าตถาคตจะรู้ชัด</p><p>เฉพาะทิฏฐิพร้อมทั้งเหตุ    พร้อมทั้งคติ    แต่อย่างเดียวก็หามิได้    ที่จริง</p><p>ตถาคตย่อมรู้ชัดทั้งหมดนั้น   และรู้ชัดซึ่งศีล   สมาธิ   และพระสัพพัญญุต-</p><p>ญาณ  ซึ่งเป็นคุณธรรมยิ่งขึ้นไปกว่านั้น.</p><p>           คำว่า  <strong>ตญฺจ  ปชาน  น  ปรามสติ</strong>  ความว่า  ก็แม้จะรู้ชัดคุณวิเศษ</p><p>ยอดเยี่ยมอย่างนี้นั้น     แต่ก็ไม่ยึดมั่นด้วยความยึดมั่น  คือ  ตัณหาทิฏฐิ</p><p>มานะว่า   เรารู้ชัด.          </p><p>           คำว่า  <strong>อปรามสโต  จสฺส  ปจฺจตฺตญฺเจว  นิพฺพุติ  วิทิตา</strong>  ความว่า</p><p>และเมื่อไม่ยึดมั่นอย่างนี้    ตถาคตก็รู้ความดับสนิทแห่งกิเลส  คือ  ความยึด</p><p>มั่นเหล่านั้นเองทีเดียว   ถือด้วยตนนั่นเอง  เพราะความไม่ยึดมั่นเป็นปัจจัย.  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 249</p><p>ทรงแสดงว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นิพพานของตถาคตปรากฏแล้ว. </p><p>           บัดนี้   เพื่อจะทรงแสดงข้อปฏิบัติที่พระตถาคตทรงปฏิบัติแล้ว  เป็น</p><p>เหตุให้ทรงบรรลุความดับสนิทนั้น     พวกเดียรถีย์ยินดีแล้ว   ในเวทนา</p><p>เหล่าใด  ย่อมเข้าไปสู่การยึดถือทิฏฐิว่า  เราจักเป็นผู้มีความสุขในที่นี้   เรา</p><p>จักเป็นผู้มีความสุขในธรรมนี้  ดังนี้  เมื่อจะตรัสบอกกรรมฐาน  โดยเวทนา</p><p>เหล่านั้นแหละ  จึงตรัสพระบาลีมีอาทิว่า  <strong>เวทนาน  สมุทยญฺจ</strong>  ดังนี้.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  คำว่า  <strong>ยถาภูต  วิทิตฺวา</strong> ความว่า  เพราะอวิชชาเกิด</p><p>เวทนาจึงเกิด   ฉะนั้น  บุคคลย่อมเห็นความเกิดแห่งเวทนาขันธ์ด้วยอรรถ</p><p>คือความเกิดแห่งปัจจัย      เวทนาเกิดเพราะตัณหาเกิด      เพราะกรรมเกิด</p><p>เพราะผัสสะเกิด    แม้เมื่อเห็นลักษณะแห่งความบังเกิด   ชื่อว่า   ย่อมเห็น</p><p>ความเกิดแห่งเวทนาขันธ์   รู้ตามเป็นจริง   ซึ่งความเกิดแห่งเวทนา   โดย</p><p>ลักษณะทั้ง  ๕  นี้   เพราะอวิชชาดับ  เวทนาจึงดับ เพราะตัณหาดับ  เพราะ</p><p>กรรมดับ เพราะผัสสะดับ  เวทนาจึงดับ  ฉะนั้น  บุคคลย่อมเห็นความสิ้น</p><p>ไปแห่งเวทนาขันธ์  ด้วยอรรถคือความดับแห่งปัจจัย    แม้เมื่อเห็นลักษณะ</p><p>แปรปรวน   ชื่อว่า   ย่อมเห็นความเสื่อมแห่งเวทนาขันธ์   รู้ตามเป็นจริง</p><p>ซึ่งการถึงความตั้งอยู่ไม่ได้แห่งเวทนาทั้งหลาย      โดยลักษณะทั้ง  ๕  นี้</p><p>อาศัยเวทนาใดเกิดสุข  โสมนัส   นี้เป็นอัสสาทะแห่งเวทนา   รู้ตามเป็นจริง</p><p>ซึ่งอัสสาทะแห่งเวทนาดังนี้    เวทนาไม่เที่ยง  เป็นทุกข์  มีความแปรปรวน</p><p>เป็นธรรมดาใด   นี้เป็นอาทีนพแห่งเวทนา    รู้ตามเป็นจริง    ซึ่งอาทีนพ</p><p>แห่งเวทนาดังกล่าวนี้   การกำจัดฉันทราคะ การละฉันทราคะ  ในเวทนาใด</p><p>นี้เป็นเหตุเครื่องออกไปแห่งเวทนา   รู้ตามเป็นจริง  ซึ่งเหตุเครื่องออกไป</p><p>แห่งเวทนา   ดังกล่าวมานี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 250</p><p>           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เพราะมีฉันทราคะไปปราศแล้ว  ตถาคตจึงไม่ </p><p>ยึดถือ    จึงหลุดพ้น     เมื่อยังมีอุปาทานใดอยู่     บุคคลก็พึงยึดถือธรรม</p><p>อะไร ๆ  และขันธ์ก็จะพึงมีเพราะยึดถือไว้   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ตถาคต</p><p>ไม่ยึดถือธรรมอะไร ๆ เพราะไม่มีอุปาทานนั้นเทียว  จึงหลุดพ้นแล้ว  ดังนี้.</p><p>           คำว่า  <strong>อิเม  โข  เต  ภิกฺขเว</strong>  ความว่า ธรรมคือพระสัพพัญญุตญาณ</p><p>เหล่าใด   ที่ตถาคตได้แสดงไว้แล้ว   แก่เธอทั้งหลาย  อย่างนี้ว่า  เราได้ถาม</p><p>แล้วว่า   ก็ธรรมเหล่านี้นั้น   ที่ลึกซึ้ง   เป็นไฉน  ?  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ธรรมเหล่านี้นั้นแล   และตถาคตย่อมรู้ชัดข้อนั้น    และรู้ชัดยิ่งกว่านั้นด้วย</p><p>ดังนี้    ธรรมเหล่านั้น    พึงทราบว่าลึกซึ้งเห็นได้ยาก  ฯ ล ฯ  รู้ได้เฉพาะ</p><p>บัณฑิต  ซึ่งเป็นเหตุให้ปุถุชนและพระอริยบุคคล   มีพระโสดาบันเป็นต้น</p><p>ผู้ใดผู้หนึ่ง   ไม่อาจจะกล่าวสรรเสริญตถาคตตามเป็นจริงได้   ที่จริงตถาคต</p><p>เท่านั้น  เมื่อกล่าวสรรเสริญตามเป็นจริง   ก็จะพึงกล่าวได้โดยชอบฉะนั้นแล.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   แม้เมื่อตรัสอธิบายอย่างนี้    ก็ตรัสถามเฉพาะ</p><p>สัพพัญญุตญาณ   แม้เมื่อจะมอบให้   ก็มอบเฉพาะพระสัพพัญญุตญาณนั้น</p><p>แต่ได้ทรงจำแนกทิฏฐิไว้ในระหว่าง   ฉะนั้นแล.</p><p>                                วรรณนาภาณวาร  ที่ ๑  จบ.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  บทว่า  <strong>เอกจฺจสสฺสติกา</strong>  ความว่า  มีวาทะว่าบาง</p><p>อย่างเที่ยง.    พวกที่มีวาทะว่าบางอย่างเที่ยง   มี  ๒  จำพวก  คือ   พวกที่มี</p><p>วาทะว่าบางอย่างของสัตว์เที่ยง  ๑  พวกที่มีวาทะว่าบางอย่างของสังขาร</p><p>เที่ยง  ๑  ในที่นี้ท่านถือเอาทั้ง  ๒ จำพวกทีเดียว.</p><p>           บทว่า  <strong>ย</strong>   เป็นเพียงนิบาต.</p><p>           บทว่า  <strong>กทาจิ</strong>  ความว่า   ในกาลบางคราว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 251</p><p>           บทว่า  <strong>กรหจิ</strong>  เป็นไวพจน์ของบทว่า  <strong>กทาจิ</strong>  นั้นเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>ทีฆสฺส  อทฺธุโน</strong>  ได้แก่แห่งกาลนาน.  </p><p>           บทว่า  <strong>อจฺจเยน</strong>  ได้แก่โดยล่วงไป.</p><p>           บทว่า  <strong>สวฏฺฏติ</strong>  ได้แก่ย่อมพินาศ.</p><p>           บทว่า  <strong>เยภุยฺเยน</strong>   ตรัสหมายเอาสัตว์พวกที่เหลือจากพวกที่บังเกิด</p><p>ในพรหมโลกชั้นสูง  หรือในอรูปพรหม.</p><p>           ที่ชื่อว่า  สำเร็จทางใจ  เพราะบังเกิดด้วยฌานจิต.</p><p>           ที่ชื่อว่า  มีปีติเป็นภักษา   เพราะสัตว์เหล่านั้นมีปีติเป็นภักษา   คือ</p><p>เป็นอาหาร.</p><p>          ที่ชื่อว่า  มีรัศมีในตัวเอง  เพราะสัตว์เหล่านั้นมีรัศมีเป็นของตัวเอง.</p><p>          ที่ชื่อว่า  ผู้เที่ยวไปในอากาศ  เพราะเที่ยวไปในอากาศ.</p><p>          ที่ชื่อว่า <strong>สุภฏฺายิโน</strong>   เพราะอยู่ในสถานที่อันสวยงาม   มีอุทยาน</p><p>วิมาน  และต้นกัลปพฤกษ์เป็นต้น.  อีกอย่างหนึ่ง  ที่ชื่อว่า  <strong>สุภฏฺายิโน</strong></p><p>เพราะเป็นผู้สวยงาม  คือมีผ้าและอาภรณ์อันน่ารื่นรมย์ใจอยู่.</p><p>          บทว่า  <strong>จีร  ทีฆมทฺธาน</strong>  ความว่า กำหนดอย่างสูงสุดตลอด  ๘ กัลป.</p><p>           บทว่า  <strong>วิวฏฺฏติ</strong>   ได้แก่   ตั้งอยู่ด้วยดี.</p><p>          บทว่า   <strong>สุญฺพฺรหฺมวิมาน</strong>  ความว่า ชื่อว่า  ว่าง เพราะไม่มีสัตว์</p><p>บังเกิดตามปกติ   ภูมิอันเป็นที่สถิตของพวกพรหม   ย่อมบังเกิด.   ผู้สร้าง</p><p>ก็ดี  ผู้ใช้ให้สร้างก็ดี  ซึ่งวิมานพรหมนั้น  ย่อมไม่มี.  แต่รัตนภูมิอันมีอุตุ</p><p>เป็นสมุฏฐาน    ย่อมบังเกิดเพราะกรรมเป็นปัจจัย    ตามนัยที่กล่าวแล้วใน</p><p>วิสุทธิมรรค.    และในรัตนภูมินี้    ย่อมบังเกิดอุทยานและต้นกัลปพฤกษ์</p><p>เป็นต้น   ในสถานที่สัตว์บังเกิดตามปกตินั่นเอง   ครั้งนั้น   สัตว์ทั้งหลาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 252</p><p>ย่อมเกิดติดใจในสถานที่อยู่ตามปกติ    สัตว์เหล่านั้นเจริญปฐมฌานแล้วลง  </p><p>จากสถานที่อยู่นั้น  เพราะฉะนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  ครั้งนั้น</p><p>สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่ง  ดังนี้เป็นต้น .</p><p>           บทว่า   <strong>อายุกฺขยา  วา  ปุญฺกฺขยา วา</strong>   ความว่า   สัตว์เหล่าใด</p><p>ทำบุญกรรมไว้มากแล้วไปบังเกิดในเทวโลก   ที่มีอายุน้อยแห่งใดแห่งหนึ่ง</p><p>สัตว์เหล่านั้นไม่อาจดำรงอยู่ตลอดอายุ  ด้วยกำลังบุญของตน  แต่จะจุติโดย</p><p>ประมาณอายุของเทวโลกนั้นเอง  ฉะนั้น  จึงเรียกว่า   จุติเพราะสิ้นอายุบ้าง </p><p>ส่วนสัตว์เหล่าใด    ทำบุญกรรมไว้น้อยแล้วไปบังเกิดในเทวโลกที่มีอายุยืน</p><p>สัตว์เหล่านั้นไม่อาจดำรงอยู่ได้ตลอดอายุ    ย่อมจุติเสียในระหว่าง    เพราะ</p><p>ฉะนั้น  เรียกว่า  จุติเพราะสิ้นบุญบ้าง.</p><p>           บทว่า  <strong>ทีฆมทฺธาน   ติฏฺติ</strong>  ความว่า  ตลอดกัลปหรือกึ่งกัลป. </p><p>           บทว่า  <strong>อนภิรติ</strong>  ความว่า  ปรารถนาให้สัตว์แม้อื่นมา.  ก็ความระอา</p><p>อันประกอบด้วยปฏิฆะ  ไม่มีในพรหมโลก.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริตสฺสนา</strong> ความว่า ความยุ่งยากใจ  ความกระสับกระส่าย </p><p>           ก็ความดิ้นรนนี้นั้น  มี  ๔ อย่างคือ</p><p>                  ๑.  <strong>ตาสตสฺสนา</strong>  ความดิ้นรนเพราะความสะดุ้ง</p><p>                  ๒.  <strong>ตณฺหาตสฺสนา</strong>  ความดิ้นรนเพราะตัณหา</p><p>                  ๓.  <strong>ทิฏฺิตสฺสนา</strong>  ความดิ้นรนเพราะทิฏฐิ</p><p>                  ๔.  <strong>าณตสฺสนา</strong>  ความดิ้นรนเพราะญาณ</p><p>           ในความดิ้นรน  ๔  อย่างนั้น  อาศัยชาติ   ชรา  พยาธิ  มรณะ รู้สึก</p><p>กลัว  รู้สึกน่ากลัว  สยอง  ขนลุก  จิตสะดุ้ง  หวาดหวั่น  ดังนี้   นี้ชื่อว่า</p><p>ความดิ้นรนเพราะความสะดุ้ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 253</p><p>           ความดิ้นรนว่า  โอหนอ  แม้สัตว์เหล่าอื่นก็พึงมาเป็นอย่างนี้    ดังนี้</p><p>นี้ชื่อว่า  ความดิ้นรนเพราะตัณหา. </p><p>           ความสะดุ้ง  ความดิ้นรนนั่นแล  ดังนี้   นี้ชื่อว่า  ความดิ้นรนเพราะ</p><p>ทิฏฐิ.</p><p>           ความดิ้นรนว่า   แม้คนเหล่านั้นฟังพระธรรมเทศนาของพระตถาคต</p><p>แล้ว    โดยมากถึงความกลัวความสังเวชหวาดเสียว   ดังนี้    นี้ชื่อว่า   ความ</p><p>ดิ้นรนเพราะญาณ.</p><p>           ก็ในที่นี้    ย่อมควรทั้งความดิ้นรนเพราะตัณหาทั้งความดิ้นรนเพราะ</p><p>ทิฏฐิ.</p><p>           ก็คำว่า  วิมานพรหม  ในพระบาลีนี้   มิได้ตรัสว่า  ว่างเปล่า  เพราะ</p><p>มีสัตว์ผู้บังเกิดอยู่ก่อนแล้ว.</p><p>           บทว่า   <strong>อุปฺปชฺชนฺติ</strong>   ความว่า  เข้าไปด้วยการอุบัติ.</p><p>           บทว่า  <strong>สหพฺยต</strong> ความว่า  ภาวะร่วมกัน.</p><p>           บทว่า  <strong>อภิภู</strong>  ความว่า  เป็นผู้ข่มว่า  เราเป็นผู้เจริญที่สุด.</p><p>           บทว่า  <strong>อนภิภูโต</strong>  ความว่า  คนเหล่าอื่นข่มไม่ได้.</p><p>           บทว่า  <strong>อญฺทตฺถุ</strong>    เป็นนิบาตในอรรถว่า  ถ่องแท้.</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>ทโส</strong>  โดยการเห็น.</p><p>อธิบายว่า   เราเห็นทุกอย่าง.</p><p>           บทว่า  <strong>วสวตฺตี</strong>  ความว่า  เราทำชนทั้งปวงให้อยู่ในอำนาจ.</p><p>           บทว่า  <strong>อิสฺสโร    กตฺตา   นิมฺมิตา</strong>  ความว่า   เราเป็นใหญ่ในโลก</p><p>เราเป็นผู้สร้างโลก   และเนรมิตแผ่นดิน  ป่าหิมพานต์  ภูเขาสิเนรุ  จักรวาล</p><p>มหาสมุทร  พระจันทร์  และพระอาทิตย์. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 254</p><p>           บทว่า  <strong>เสฏฺโ  สชฺชิตา</strong>  ความว่า  ย่อมสำคัญว่า  เราเป็นผู้สูงสุด</p><p>และเป็นผู้จัดโลก   คือเราเป็นผู้จำแนกสัตว์ทั้งหลาย  อย่างนี้ว่า   ท่านจงชื่อ   </p><p>ว่ากษัตริย์  พราหมณ์  แพศย์  ศูทร  คฤหัสถ์  บรรพชิต  โดยที่สุด  ท่าน</p><p>จงชื่อว่าอูฐ  จงชื่อว่าโค  ดังนี้ .</p><p>           บทว่า   <strong>วสี  ปิตา  ภูตภพฺยาน</strong>   ความว่า  ย่อมสำคัญว่า  เราชื่อว่า</p><p>เป็นผู้มีอำนาจ    เพราะเป็นผู้สั่งสมอำนาจไว้    เราเป็นบิดาของเหล่าสัตว์ที่</p><p>เป็นแล้ว   และของเหล่าสัตว์ที่กำลังจะเป็น.</p><p>           บรรดาเหล่าสัตว์  ๒  ประเภทนั้น    เหล่าสัตว์พวกอัณฑชะ   และ</p><p>ชลาพุชะ   อยู่ภายในกะเปาะไข่   และอยู่ภายในมดลูก   ชื่อว่ากำลังจะเป็น</p><p>ดังแต่เวลาที่ออกภายนอกชื่อว่า   เป็นแล้ว.   เหล่าสัตว์พวกสังเสทชะ  ใน</p><p>ขณะจิตดวงแรก  ชื่อว่า  กำลังจะเป็น   ตั้งแต่จิตดวงที่ ๒ ไป  ชื่อว่า   เป็น</p><p>แล้ว.   เหล่าสัตว์พวกโอปปาติกะ   ในอิริยาบถแรก   ชื่อว่า   กำลังจะเป็น</p><p>ตั้งแต่อิริยาบถที่ ๒ ไป   พึงทราบว่า  ชื่อว่า  เป็นแล้ว.   ย่อมสำคัญว่า  เรา</p><p>เป็นบิดาของเหล่าสัตว์ที่เป็นแล้ว    และของเหล่าสัตว์ที่กำลังจะเป็น    ด้วย</p><p>ความสำคัญว่า  สัตว์เหล่านั้นทั้งหมด  เป็นบุตรของเรา.</p><p>           บัดนี้  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>     มีพระประสงค์จะให้เนื้อความสำเร็จ</p><p>โดยการสร้าง   จึงทรงทำปฏิญญาว่า  สัตว์เหล่านี้   เราเนรมิตแล้ว  จึงตรัส</p><p>พระบาลีมีอาทิว่า  ข้อนั้นเพราะเหตุไร ?</p><p>           บทว่า  <strong>อิตฺถตฺต</strong>   ความว่า   เป็นอย่างนี้    อธิบายว่า   เป็นพรหม.</p><p>           บทว่า  <strong>อิมินา มย</strong>  ความว่า  สัตว์เหล่านั้น    แม้จุติ  แม้อุบัติด้วย</p><p>กรรมของตน ๆ แต่โดยเพียงที่สำคัญไปอย่างเดียวเท่านั้น  ก็สำคัญว่า  พวก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 255</p><p>เราอันพระพรหมผู้เจริญเนรมิตแล้ว     ต่างก็พากันน้อมตัวลงไปแทบบาท</p><p>มูลของพระพรหมนั้นทีเดียว  ดุจลิ่มสลักที่คดโดยช่องที่คดฉะนั้น.  </p><p>           บทว่า  <strong>วณฺณวนฺตตโร  จ</strong>  ความว่า  มีผิวพรรณงามกว่า  อธิบายว่า</p><p>มีรูปงาม  น่าเลื่อมใส.</p><p>           บทว่า  <strong>มเหสกฺขตโร</strong>  ความว่า  มียศใหญ่กว่า  ด้วยอิสริยยศ   และ</p><p>บริวารยศ.</p><p>           บทว่า  <strong>าน  โข  ปเนต</strong>  ความว่า   ข้อนี้เป็นเหตุที่จะมีได้.  ที่ตรัส</p><p>ดังนี้หมายถึงสัตว์ผู้นั้นว่า   สัตว์ผู้นั้นจุติจากชั้นนั้นแล้ว   ไม่ไปในโลกอื่น</p><p>ย่อมมาในโลกนี้เท่านั้น.                 </p><p>           บทว่า   <strong>อคารสฺมา</strong>   ได้แก่จากเรือน.</p><p>           บทว่า  <strong>อนคาริย</strong>  ได้แก่บรรพชา.  จริงอยู่  บรรพชา ท่านเรียกว่า</p><p>อนคาริยะ   เพราะไม่มีการงาน   มีการทำนา   และเลี้ยงโคเป็นต้น   ที่เป็น</p><p>ประโยชน์เกื้อกูลแก่เรือน.</p><p>           บทว่า   <strong>ปพฺพชติ</strong>   ได้แก่เข้าถึง.</p><p>           บทว่า  <strong>ตโต  ปร  นานุสฺสรติ</strong>  ความว่า   ระลึกไม่ได้เกินกว่าขันธ์ที่</p><p>เคยอยู่อาศัยนั้น   เมื่อไม่อาจระลึกได้   ก็ตั้งอยู่ในขันธ์ที่อาศัยนั้น    ยึดถือ</p><p>เป็นทิฏฐิ.</p><p>           ในคำว่า  <strong>นิจฺโจ</strong>   เป็นต้น    ความว่า   สัตว์เหล่านั้น   เมื่อไม่เห็น</p><p>ความเกิดของพระพรหมนั้น  จึงกล่าวว่า  ยั่งยืน  เมื่อไม่เห็นความตาย  จึง</p><p>กล่าวว่า  มั่นคง.  เพราะมีอยู่ทุกเมื่อ   จึงกล่าวว่า   ยั่งยืน.   เพราะไม่มีความ</p><p>แปรปรวนแม้โดยชรา     จึงกล่าวว่า    มีความไม่แปรปรวนเป็นธรรมดา.</p><p>คำที่เหลือในวาระนี้  ง่ายทั้งนั้น  ดังนี้แล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 256</p><p>           ในวาระที่  ๒ มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้   </p><p>           พวกเทวดาที่ชื่อว่า   <strong>ขิฑฑาปโฑสิกะ</strong>    เพราะเสียหาย    คือพินาศ</p><p>ด้วยการเล่น.   นักเขียนเขียนบาลีเป็นปทูสิกา  ก็มี.  บาลีว่า  <strong>ปทูสิกา</strong>  นั้น</p><p>ไม่มีในอรรถกถา.</p><p>           บทว่า  <strong>อติเวล</strong>  ความว่า  เกินกาล  คือนานเกินไป.</p><p>           บทว่า  <strong>หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนา</strong>   ความว่า   หมกมุ่น   คือ</p><p>ฝักใฝ่อยู่แต่ในความรื่นรมย์   คือการสรวลเส   และความรื่นรมย์คือการ</p><p>เล่นหัว   อธิบายว่า   ฝักใฝ่อยู่กับความสุข   อันเกิดแต่การเล่นการสรวลเส</p><p>และความสุข   ที่เป็นกีฬาทางกายทางวาจา   เป็นผู้มีความพร้อมเพรียงด้วย</p><p>ความรื่นรมย์มีประการดังกล่าวแล้วอยู่.</p><p>           บทว่า  <strong>สติ  ปมุสฺสติ</strong> ความว่า  ลืมนึกถึงของเคี้ยว  และของบริโภค.</p><p>           ได้ยินว่า    เทวดาพวกขิฑฑาปโทสิกะเหล่านั้น      เล่นนักษัตรด้วย</p><p>สิริสมบัติอันใหญ่ของตน   ที่ได้มาด้วยบุญวิเศษ  เพราะความที่ตนมีสมบัติ</p><p>ให้นั้น   จึงไม่รู้ว่า   เราบริโภคอาหารแล้วหรือยัง    ครั้นเลยเวลาอาหาร</p><p>มื้อหนึ่งไป   ทั้งเคี้ยวกินทั้งดื่มอยู่ไม่ขาดระยะ  ก็จุติทันที    ตั้งอยู่ไม่ได้</p><p>เพราะเหตุไร  ?   เพราะเตโชธาตุอันเกิดแต่กรรมแรง.     ก็มนุษย์ทั้งหลาย</p><p>มีเตโชธาตุอันเกิดแต่กรรมอ่อน     มีกรัชกายแข็งแรง    และเมื่อเตโชธาตุ</p><p>ของมนุษย์เหล่านั้นอ่อน    กรัชกายแข็งแรง     แม้เลยเวลาอาหารไปถึง  ๗</p><p>วัน    ก็อาจใช้น้ำร้อนและข้าวต้มใสเป็นต้นบำรุงร่างกายได้.     ส่วนพวก</p><p>เทวดามีเตโชธาตุแรง   กรัชกายอ่อนแอ    เทวดาเหล่านั้นเลยเวลาอาหาร</p><p>มื้อเดียวเท่านั้น   ก็ไม่อาจจะดำรงอยู่ได้   เหมือนดอกปทุมหรือดอกอุบลที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 257</p><p>บุคคลวางไว้บนแผ่นหินอันร้อนในเวลาเที่ยงวันแห่งฤดูร้อน  ตกเย็น  แม้  </p><p>จะตักน้ำรดตั้งร้อยหม้อ  ก็ไม่เป็นปกติได้   ย่อมพินาศไปถ่ายเดียว  ฉันใด</p><p>เทวดาพวกขิฑฑาปโทสิกะ  แม้จะเคี้ยว  แม้จะดื่มอยู่ไม่ขาดระยะในภายหลัง</p><p>ก็จุติทันที    ตั้งอยู่ไม่ได้.   เพราะเหตุนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า</p><p>เพราะลืมสติ  เทวดาเหล่านั้น  จึงจุติจากชั้นนั้น  ดังนี้.</p><p>           ถามว่า  ก็เทวดาเหล่านั้น  เป็นพวกไหน  ?</p><p>           ตอบว่า   ในอรรถกถามิได้มีการวิจารณ์ไว้ว่า   เป็นพวกชื่อนี้.   แต่</p><p>เพราะได้กล่าวไว้โดยไม่ต่างกันว่า    เหล่าเทวดามีเตโชธาตุอันเกิดแต่กรรม</p><p>แรง  มีกรัชกายอ่อนแอ  ดังนี้   เทวดาพวกใดพวกหนึ่ง ซึ่งอาศัยกวฬิงกา-</p><p>ราหาร   เลี้ยงชีพ   ทำอยู่อย่างนี้    เทวดาเหล่านั้นแหละ.   พึงทราบว่า   จุติ</p><p>ดังนี้.  แต่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า  เทวดาชั้นนิมมานรดี   และชั้นปรนิมมิต-</p><p>วสวัตดี  คือเทวดาพวกขิฑฑาปโทสิกะนั้น  ด้วยว่า  เทวดาพวกนี้ท่านเรียกว่า</p><p>ขิฑฑาปโทสิกะ     ด้วยเหตุเพียงเสียเพราะการเล่นเท่านั้น.    คำที่เหลือใน</p><p>วาระนี้   พึงทราบตามนัยแรกนั้นแล.</p><p>           ในวาระที่ ๓  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           พวกเทวดาที่ชื่อว่า   มโนปโทสิกะ   เพราะถูกใจลงโทษ  คือทำให้</p><p>ฉิบหาย  ทำให้พินาศ  เทวดาพวกนี้    เป็นเทวดาชั้นจาตุมหาราช.</p><p>           ได้ยินว่า  บรรดาเทวดาเหล่านั้น  เทพบุตรองค์หนึ่งคิดว่า  จักเล่น</p><p>นักษัตร   จึงเดินทางไปด้วยรถพร้อมทั้งบริวาร.  ครั้งนั้น    เทพบุตรองค์</p><p>อื่นเมื่อออกไปเห็นเทพบุตรองค์นั้นไปข้างหน้า  ก็โกรธกล่าวว่า ช่างกระไร</p><p>ชาวเราเอ่ย   เทพบุตรองค์นี้ช่างตระหนี่   ได้พบผู้หนึ่งราวกะว่าไม่เคยพบ</p><p>ไปเหมือนกับจะยืดและเหมือนกับจะแตก   ด้วยความอิ่มใจ.   ฝ่ายเทพบุตร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 258</p><p>องค์ที่ไปข้างหน้าเหลียวกลับมาเห็นเทพบุตรองค์นั้นโกรธ   ขึ้นชื่อว่า  คน </p><p>โกรธกัน  ย่อมรู้ได้ง่าย  จึงรู้ว่า  เทพบุตรองค์นั้นโกรธ  ก็เลยโกรธตอบว่า</p><p>ท่านโกรธเรา  จักทำอะไรเราได้   สมบัตินี้เราได้มาด้วยอำนาจบุญ  มีทาน</p><p>ศีล เป็นต้น   มิใช่ได้มาด้วยอำนาจของท่าน.  ถ้าเมื่อเทพบุตรองค์หนึ่งโกรธ</p><p>อีกองค์ไม่โกรธก็ยังคุ้มอยู่ได้.    แต่เมื่อโกรธทั้ง ๒ ฝ่าย    ความโกรธของ</p><p>ฝ่ายหนึ่ง   ย่อมเป็นปัจจัยแก่อีกฝ่ายหนึ่ง   ความโกรธของฝ่ายแม้นั้น  ก็เป็น</p><p>ปัจจัยแก่อีกฝ่ายหนึ่ง  ฉะนั้น   ทั้ง ๒  ฝ่ายจึงจุติทั้ง ๆ ที่นางสนมกำนัลพากัน</p><p>คร่ำครวญอยู่นั่นเอง.       นี้เป็นเรื่องธรรมดาในการโกรธของพวกเทวดา </p><p>คำที่เหลือพึงทราบตามนัยที่กล่าวนั่นแล.</p><p>           ในวาระของนักตรึก  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           สมณะหรือพราหมณ์ผู้ตรึกนี้    ย่อมเห็นความแตก   ทำลายของจักษุ</p><p>เป็นต้น      แต่เพราะเหตุที่จิตดวงแรก ๆ พอให้ปัจจัยแก่ดวงหลัง ๆ จึงดับ</p><p>ไปฉะนั้น  จึงไม่เห็นความแตกทำลายของจิต   ซึ่งแม้จะมีกำลังกว่าการแตก</p><p>ทำลายของจักษุ  เป็นต้น.  สมณะหรือพราหมณ์ผู้ตรึกนั้น  เมื่อไม่เห็นความ</p><p>แตกทำลายของจิตนั้น   จึงยึดถือว่า  เมื่ออัตตภาพนี้แตกทำลายแล้ว   จิตย่อม</p><p>ไปในอัตตภาพอื่นเหมือนอย่างนกละต้นไม้ต้นหนึ่งแล้วไปจับที่ต้นอื่นฉะนั้น</p><p>จึงกล่าวอย่างนี้.</p><p>           คำที่เหลือในวาระนี้    พึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแล </p><p>           บทว่า  <strong>อนฺตานนฺติกา</strong>  ความว่า  มีวาทะว่า  โลกมีที่สุดและไม่มีที่สุด</p><p>อธิบายว่า   มีวาทะเป็นไปปรารภโลกว่า   มีที่สุดก็มี  ไม่มีที่สุดก็มี  บางที่</p><p>มีที่สุดและไม่มีที่สุด  มีที่สุดก็ไม่ใช่  ไม่มีที่สุดก็ไม่ใช่.</p><p>           บทว่า  <strong>อนฺตสญฺี  โลกสฺมึ  วิหรติ</strong> ความว่า  สมณะหรือพราหมณ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 259</p><p>มิได้ขยายปฏิภาคนิมิตไปถึงขอบจักรวาล        ยึดถือเอาขอบจักรวาลนั้นว่า</p><p>เป็นโลก  จึงมีความสำคัญในโลกว่า  มีที่สุดอยู่  แต่ในกสิณที่ขยายออกไปถึง </p><p>ขอบจักรวาล  มีความสำคัญว่า  โลกไม่มีที่สุด  อนึ่ง   มิได้ขยายไปด้านบน</p><p>และด้านล่างขยายไปแต่ด้านขวาง   จึงมีความสำคัญในโลกว่า   ด้านบนและ</p><p>ด้านล่าง  มีที่สุด  มีความสำคัญในโลกว่า  ด้านขว้างไม่มีที่สุด.</p><p>           วาทะของสมณะหรือพราหมณ์พวกตรึก      พึงทราบตามนัยที่กล่าว</p><p>แล้วนั่นแล.</p><p>           วาทะทั้ง  ๔  อย่างนี้    จัดเข้าในปุพพันตกัปปิกวาทะ   เพราะยึดถือ</p><p>ด้วยทิฏฐิ  ตามทำนองที่ตนเคยเห็นแล้วนั่นเอง.</p><p>           ที่ชื่อว่า   อมรา   เพราะไม่ตาย.</p><p>           อมรานั้น คือ  อะไร ?</p><p>           คือความเห็นและวาทะของคนผู้เห็นไป        ซึ่งเว้นจากความสิ้นสุด</p><p>โดยนัยมีอาทิว่า   ความเห็นของเราอย่างนี้ก็มิใช่   ดังนี้.</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>วิกฺเขโป</strong>  เพราะดิ้นไปมีอย่างต่าง ๆ.</p><p>           ที่ชื่อว่า   <strong>อมราวิกฺเขโป</strong>   เพราะทิฏฐิและวาจาดิ้นได้ไม่ตายตัว.</p><p>           สมณะหรือพราหมณ์  ชื่อว่า  อมราวิกเขปิกะ  เพราะมีทิฏฐิและวาจา</p><p>ดิ้นได้ไม่ตายตัว.</p><p>           อีกนัยหนึ่ง   ปลาชนิดหนึ่ง  ชื่ออมรา   แปลว่าปลาไหล.   ปลาไหล</p><p>นั้น  เมื่อแล่นไปในน้ำด้วยการผุดขึ้นและดำลงเป็นต้น  ใคร ๆ ไม่อาจจับ</p><p>ได้   แม้วาทะนี้ก็เหมือนอย่างนั้น   แล่นไปข้างโน้นข้างนี้    ไม่เข้าถึงอาการ</p><p>ที่จะจับไว้  เพราะเหตุนั้น จึงเรียกว่า  อมราวิกเขปะ.  สมณะหรือพราหมณ์</p><p>ที่ชื่อว่า   อมราวิกเขปิกะ   เพราะมีทิฏฐิและวาจาดิ้นได้เหมือนปลาไหล  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 260</p><p>           บทว่า  <strong>อิท  กุสลนฺติ  ยถาภูต   นปฺปชานาติ</strong>  ความว่า ไม่รู้กุศล-  </p><p>กรรมบถ  ๑๐  ตามความเป็นจริง.   แม้ในฝ่ายอกุศล   ก็ประสงค์เอาอกุศล-</p><p>กรรมบถ  ๑๐ นั่นเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>โส  มมสฺส  วิฆาโต</strong>   ความว่า  พึงเป็นความเดือนร้อน</p><p>คือ   พึงเป็นความทุกข์แก่เรา     เพราะเกิดความร้อนใจว่า     เรากล่าวเท็จ</p><p>เสียแล้ว.</p><p>           บทว่า  <strong>โส มมสฺส  อนฺตราโย</strong> ความว่า ความร้อนใจนั้น พึงเป็น</p><p>อันตรายแก่สวรรค์และมรรคของเรา.</p><p>           บทว่า  <strong>มุสาวาทภยา  มุสาวาทปริเชคุจฺฉา</strong>  ความว่า เพราะความ</p><p>เกรงกลัว   และเพราะความละอายในการพูดเท็จ</p><p>           บทว่า   <strong>วาจาวิกฺเขป   อาปชฺชติ</strong>    ความว่า    จึงกล่าววาจาดิ้นได้</p><p>ไม่ตายตัว   คือดิ้นไปไม่มีที่สุด.         </p><p>           ในคำว่า  <strong>เอวนฺติปิ  เม  โน</strong>  ดังนี้เป็นต้น   มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           คำว่า  ความเห็นของเราว่า  อย่างนี้ก็มิใช่   ดังนี้   เป็นคำดิ้นได้ไม่</p><p>แน่นอน.</p><p>           คำว่า  ความเห็นของเราว่า    อย่างนั้นก็มิใช่    ท่านปฏิเสธวาทะว่า</p><p>เที่ยง   ที่กล่าวไว้ว่า   อัตตาและโลกเที่ยง</p><p>           คำว่า  ความเห็นของเราว่า    อย่างอื่นก็มิใช่     ท่านปฏิเสธวาทะว่า</p><p>เที่ยงบางอย่าง    ว่าไม่เที่ยงบางอย่าง    ที่กล่าวไว้โดยประการอื่นจากความ</p><p>เที่ยง.</p><p>           คำว่า     ความเห็นของเราว่า    ไม่ใช่ก็มิใช่    ท่านปฏิเสธวาทะว่า</p><p>ขาดสูญ  ที่กล่าวไว้ว่า  เบื้องหน้าแต่ความตาย  สัตว์ไม่มี.  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 261</p><p>           คำว่า    ความเห็นของเรามิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่     ท่านปฏิเสธวาทะของ  </p><p>นักตรึก  ที่กล่าวไว้ว่า  เป็นก็ไม่ใช่   ไม่เป็นก็ไม่ใช่.</p><p>          ก็บุคคลผู้มีความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัวนี้   ถูกถามว่า  นี้เป็นกุศลหรือ</p><p>อกุศล   ย่อมไม่ตอบอะไร ๆ  หรือถูกถามว่า  นี้เป็นกุศลหรือ  ก็กล่าวว่า</p><p>ความเห็นของเราว่า   อย่างนี้ก็มิใช่.   ลำดับนั้น  เมื่อเขากล่าวว่า  อะไรเป็น</p><p>กุศล   ก็กล่าวว่า    ความเห็นของเราว่า   อย่างนั้นก็มิใช่   เมื่อเขากล่าวว่า</p><p>อย่างอื่นจากทั้ง  ๒  อย่างหรือ    ก็กล่าวว่า   ความเห็นของเราว่า   อย่างอื่น</p><p>ก็มิใช่.  ลำดับนั้น  เมื่อเขากล่าวว่า   ลัทธิของท่านว่า   ไม่ใช่ทั้ง ๓ อย่าง</p><p>หรือ   ก็กล่าวว่า   ความเห็นของเราว่า  ไม่ใช่ก็มิใช่.   ลำดับนั้น  เมื่อเขา</p><p>กล่าวว่า    ลัทธิของท่านว่าไม่ใช่ก็มิใช่หรือ     ก็กล่าวดิ้นไปอย่างนี้เลยว่า</p><p>ความเห็นของเราว่า  มิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่  ดังนี้    ไม่ตั้งอยู่แม้ในฝ่ายหนึ่ง.</p><p>          บทว่า  <strong>ฉนฺโท  วา  ราโค  วา</strong>  ความว่า   แม้เมื่อไม่ยืนยัน   ก็รีบ</p><p>ตอบกุศลนั่นแหละว่า  เป็นกุศล ตอบอกุศลนั่นแหละว่าเป็นอกุศล แล้วถาม</p><p>บัณฑิตเหล่าอื่นว่า    ที่เราตอบคนชื่อโน้นไปอย่างนี้    คำตอบนั้น  ตอบดี</p><p>แล้วหรือ  ?   เมื่อบัณฑิตเหล่านั้นตอบว่า    ตอบดีแล้ว    พ่อมหาจำเริญ</p><p>กุศลนั่นแหละท่านตอบว่ากุศล   อกุศลนั่นแหละท่านก็ตอบว่าอกุศล   ก็จะ</p><p>พึงมีความพอใจบ้าง  ความติดใจบ้างในข้อนี้ อย่างนี้ว่า บัณฑิตเช่นกับเรา</p><p>ไม่มี.  ก็ในพระบาลีนี้    ความพอใจ   ได้แก่ความคิดใจอย่างเพลา  ความ</p><p>ติดใจ   ได้แก่ความติดใจอย่างแรง.</p><p>          บทว่า  <strong>โทโส  วา ปฏิโฆ  วา</strong>   ความว่า   แม้ที่เป็นกุศล  ก็ตอบว่า</p><p>เป็นอกุศล  หรือที่เป็นอกุศล  ก็ตอบว่า  เป็นกุศล  ดังนี้   แล้วถามบัณฑิต</p><p>เหล่าอื่น    เมื่อบัณฑิตเหล่านั้นตอบว่า    ท่านตอบไม่ดี    ก็จะพึงมีความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 262</p><p>เคืองใจบ้าง    ความขัดใจบ้าง     แก่เราในข้อนั้นว่า     เรื่องแม้เพียงเท่านี้ </p><p>เราก็ไม่รู้.   แม้ในพระบาลีนี้   ความเคืองใจ    ได้แก่ความโกรธอย่างเพลา </p><p>ความขัดใจ   ได้แก่ความโกรธอย่างแรง.</p><p>           บทว่า  <strong>ต  มมสฺส  อุปาทาน  โส  มมสฺส  วิฆาโต</strong>    ความว่า</p><p>ความพอใจและความติดใจทั้ง  ๒  นั้นจะพึงเป็นอุปาทานของเรา     ความ</p><p>เคืองใจและความขัดใจทั้ง ๒       จะพึงเป็นความเดือดร้อนแก่เรา    หรือ</p><p>ทั้ง ๒ อย่าง    เป็นอุปาทานด้วยอำนาจความยึดมั่น    เป็นความลำบากใจ</p><p>ด้วยอำนาจความกระทบ.  จริงอยู่  ความติดใจย่อมจับอารมณ์   โดยความ</p><p>ที่ไม่อยากจะปล่อย  เหมือนปลิงเกาะ.   ความเคืองใจย่อมจับอารมณ์   โดย</p><p>ความที่อยากจะให้พินาศ   เหมือนอสรพิษ  และทั้ง  ๒ นี้   ย่อมทำให้เดือด</p><p>ร้อนด้วยอรรถว่า  แผดเผาทั้งนั้น   ฉะนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  เป็นอุปาทาน</p><p>และว่าเป็นความลำบากใจ.   คำที่เหลือเหมือนกับวาระแรกนั่นแล.</p><p>           บทว่า  <strong>ปณฺฑิตา</strong>  ความว่า  ผู้ประกอบด้วยคุณเครื่องเป็นบัณฑิต.</p><p>           บทว่า  <strong>นิปุณา</strong>  ความว่า ผู้เจริญด้วยปัญญาอันละเอียดสุขุมสามารถ</p><p>แทงตลอดอรรถอันพิเศษซึ่งละเอียดสุขุม.</p><p>           บทว่า   <strong>กตปรปฺปวาทา</strong>      ความว่า   เข้าใจการโต้วาทะและคุ้นเคย</p><p>การโต้กับฝ่ายอื่น.  </p><p>           บทว่า  <strong>วาลเวธิรูปา</strong>   ความว่า  เช่นกับนายขมังธนู ยิงถูกขนทราย.</p><p>           บทว่า  <strong>เต  ภินฺทนฺตา  มญฺเ</strong>   ความว่า   สมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>ย่อมเที่ยวไปราวกับจะทำลายทิฏฐิของตนเหล่าอื่นแม้สุขุม  ด้วยกำลังปัญญา</p><p>ของตน  ดุจนายขมังธนูยิงถูกขนทรายฉะนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>เต  ม  ตตฺถ</strong>   ความว่า  สมณพราหมณ์เหล่านั้น     ซักไซ้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 263</p><p>ไล่เลียง  สอบสวนเราในข้อที่เป็นกุศลและอกุศลนั้น ๆ. </p><p>           บทว่า <strong>สมนุยุญฺเชยฺยุ</strong>  ความว่า  พึงถามถึงลัทธิว่า  ท่านจงกล่าว</p><p>ลัทธิของตนว่า  อะไรเป็นกุศล  อะไรเป็นอกุศล.</p><p>           บทว่า   <strong>สมนุคฺคาเหยฺยุ </strong>   ความว่า    เมื่อตอบไปว่า    เรื่องชื่อนี้</p><p>เป็นกุศล  เป็นอกุศล  ก็จะพึงถามถึงเหตุว่า  ท่านให้ถือความข้อนี้ด้วยเหตุ</p><p>อะไร.</p><p>           บทว่า  <strong>สมนุภาเสยฺยุ</strong>  ความว่า  เมื่อตอบเหตุไปว่า  ด้วยเหตุชื่อนี้</p><p>ก็จะพึงขอโทษซักไซ้อย่างนี้ว่า      ท่านยังไม่รู้เหตุนี้    ท่านก็จงถือเอาข้อนี้ </p><p>จงละข้อนี้เสีย.                         </p><p>           บทว่า  <strong>น   สมฺปาเยยฺยุ</strong>   ความว่า   เราก็จะพึงให้คำตอบเขาไม่ได้</p><p>คือไม่อาจจะกล่าวตอบเขาได้.</p><p>           บทว่า  <strong>โส  มมสฺส  วิฆาโต</strong>   ความว่า  ชื่อว่า   แม้จะพูดซ้ำซาก</p><p>ก็โต้ตอบเขาไม่ได้นั้น   จะพึงเป็นความลำบากใจ  คือเป็นทุกข์  เพราะทำ</p><p>ให้ริมฝีปาก   เพดาน   ลิ้น   และคอแห้งทีเดียว   แก่เรา.   คำที่เหลือแม้ใน</p><p>วาระที่ ๓ นี้   เหมือนกับวาระแรกนั้นเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>มนฺโท</strong>  ความว่า  มีปัญญาอ่อน.   คำนี้เป็นชื่อของคนไม่มี</p><p>ปัญญานั่นเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>โมมูโห</strong>   ความว่า    เป็นคนมัวเมามากมาย.   สัตว์   ท่าน</p><p>ประสงค์เอาว่า  ตถาคโต  ในคำว่า  <strong>โหติ  ตถาคโต</strong>  เป็นต้น.   คำที่เหลือ</p><p>ในวาระที่     แม้นี้   ง่ายทั้งนั้น.</p><p>           อมราวิกเขปิกะ  ทั้ง ๔ แม้เหล่านี้    จัดเข้าในปุพพันตกัปปิกวาทะ</p><p>เพราะสมณพราหมณ์เหล่านั้น  ยึดถือความเห็นตามทำนองแห่งธรรมที่เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 264</p><p>ไปก่อนนั่นเอง.  </p><p>          ความเห็นว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอย ๆ ชื่อว่า   อธิจจสมุปบันนะ.</p><p>สมณพราหมณ์  ที่ชื่อว่า อธิจจสมุปปันนิกะ  เพราะมีความเห็นว่า  อัตตา</p><p>และโลกเกิดขึ้นลอย ๆ.</p><p>          บทว่า  <strong>อธิจฺจสมุปฺปนฺน</strong>  ความว่า  เกิดขึ้นโดยไม่มีเหตุ.</p><p>          คำว่า  <strong>อสญฺีสตฺตา</strong>   นี้เป็นหัวข้อเทศนา.  ความว่า   มีอัตตภาพ</p><p>สักแต่ว่ารูป   เพราะไม่มีจิตเกิดขึ้น.</p><p>          พึงทราบความอุบัติของพวกอสัญญีสัตว์เหล่านั้น  อย่างนี้.</p><p>          ก็บุคคลบางคนบวชในลัทธิเดียรถีย์แล้ว    ทำบริกรรมในวาโยกสิณ</p><p>ยังจตุตถฌานให้บังเกิด   ออกจากฌานแล้ว   เห็นโทษในจิตว่า  เมื่อมีจิต</p><p>ย่อมมีทุกข์  เพราะถูกตัดมือเป็นต้น    และมีภัยทั้งปวง   พอกันทีด้วยจิตนี้</p><p>ความไม่มีจิตสงบแท้  ครั้นเห็นโทษในจิตอย่างนี้แล้ว เป็นผู้มีฌานไม่เสื่อม</p><p>ถอย  ทำกาละแล้ว  ไปบังเกิดในพวกอสัญญีสัตว์  จิตของบุคคลนั้น ย่อม</p><p>กลับมาในโลกนี้  ด้วยความดับแห่งจุติจิต.  ในพวกอสัญญีสัตว์นั้น ปรากฏ</p><p>แต่เพียงรูปขันธ์เท่านั้น.  ธรรมดาว่า  ลูกศรที่ถูกซัดขึ้นไปด้วยกำลังสายธนู</p><p>ย่อมไปในอากาศเท่ากำลังสายธนูนั้นเอง  ฉันใด    อสัญญีสัตว์เหล่านั้นใน</p><p>ชั้นอสัญญีสัตว์นั้น  ถูกซัดไปด้วยกำลังแห่งฌาน   เกิดขึ้นแล้ว   ก็จะดำรง</p><p>อยู่ได้ตลอดกาลเท่าที่กำลังฌานมีอยู่เท่านั้น    ฉันนั้นนั่นแล.  แต่เมื่อกำลัง</p><p>ฌานเสื่อมถอย   รูปขันธ์ในชั้นอสัญญีสัตว์นั้น  ก็จะอันตรธาน   ปฏิสนธิ</p><p>สัญญาย่อมเกิดขึ้นในโลกนี้   ก็เพราะสัญญาที่เกิดขึ้นในโลกนี้นั้น  เป็นเหตุ</p><p>ให้ปรากฏการจุติของอสัญญีสัตว์เหล่านั้นในชั้นอสัญญีสัตว์นั้น  ฉะนั้น จึง</p><p>ตรัสต่อไปว่า  ก็และเทวดาเหล่านั้น  ย่อมจุติจากชั้นนั้น   เพราะความเกิด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 265</p><p>ขึ้นแห่งสัญญา.</p><p>           บทว่า  <strong>สนฺตตาย</strong> ความว่า  เพื่อความสงบ. </p><p>           คำที่เหลือในวาระนี้    ง่ายทั้งนั้น.</p><p>           แม้วาทะของนักตรึก   ก็พึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้ว   ดังนี้แล. </p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ครั้นแสดงปุพพันตกัปปิกทิฏฐิ ๑๘ ประการ</p><p>อย่างนี้แล้ว  บัดนี้มีพระประสงค์จะทรงแสดงอปรันตกัปปิกทิฏฐิ  ๔๔  ประ-</p><p>การ   จึงตรัสพระบาลีมีอาทิว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    มีสมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่ง  ดังนี้.</p><p>           ในพระบาลีนั้น    สมณพราหมณ์ที่ชื่อว่า  <strong>อปรันตกัปปิกะ</strong>  เพราะ</p><p>กำหนดอปรันตะ  กล่าวคือขันธ์ส่วนอนาคต ยึดถือ. อีกอย่างหนึ่ง ที่ชื่อว่า</p><p>อปรันตกัปปิกะ     เพราะมีการกำหนดขันธ์ส่วนอนาคต.     แม้คำที่เหลือ</p><p>ก็พึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้วในเบื้องต้น  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อุทฺธมาฆตนิกา</strong>  ความว่า  ความตาย   เรียกว่า  อาฆาตนะ</p><p>สมณพราหมณ์ที่ชื่อว่า   <strong>อุทฺธมาฆตนิกา</strong>   เพราะกล่าวอัตตาเบื้องหน้าแต่</p><p>ความตาย.</p><p>           วาทะที่เป็นไปว่า  มีสัญญา  ชื่อสัญญีวาทะ.</p><p>           ในคำว่า  อัตตาที่มีรูป  เป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           ย่อมบัญญัติอัตตานั้นว่า  เบื้องหน้าแต่ความตาย  อัตตาที่มีรูป  ยั่งยืน</p><p>มีสัญญา ดังนี้   เพราะยึดถือรูปกสิณว่า เป็นอัตตา  และยึดถือสัญญา  ที่เป็น</p><p>ไปในรูปกสิณนั้น  ว่าเป็นสัญญาของอัตตานั้น   หรือเพราะเพียงแต่นึกเอา</p><p>เท่านั้น  ดุจพวกนอกศาสนามีอาชีวกเป็นต้น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  บทว่า <strong>อโรโค</strong>  ความว่า เที่ยง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 266</p><p>           อนึ่ง  ย่อมบัญญัติอัตตานั้นว่า  อัตตาที่ไม่มีรูปมีสัญญา ดังนี้   เพราะ  </p><p>ยึดถือนิมิตแห่งอรูปสมาบัติว่าเป็นอัตตา      และยึดถือสัญญาแห่งสมาบัติว่า</p><p>เป็นสัญญาของอัตตานั้น       หรือเพราะเพียงแต่นึกเอาเท่านั้น     ดุจพวก</p><p>นอกศาสนามีนิครนถ์เป็นต้น.</p><p>           ส่วนข้อที่  ๓   เป็นทิฏฐิที่เป็นไปด้วยอำนาจความยึดถือระคนกัน.</p><p>           ข้อที่  ๔   เป็นทิฏฐิที่เป็นไปด้วยความยึดถือโดยนึกเอาเท่านั้น.</p><p>           จตุกกะที่ ๒   พึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้วในอันตานันติกวาทะนั่น-</p><p>แล.                                                                                                                           </p><p>           ในจตุกกะที่ ๓ พึงทราบว่า  อัตตาชื่อว่ามีสัญญาอย่างเดียวกัน ด้วย</p><p>อำนาจแห่งผู้ได้สมาบัติ     อัตตาชื่อว่ามีสัญญาต่างกัน    ด้วยอำนาจแห่งผู้</p><p>ไม่ได้สมาบัติ     อัตตาชื่อว่ามีสัญญานิดหน่อย     ด้วยอำนาจแห่งกสิณนิด</p><p>หน่อย     อัตตาชื่อว่ามีสัญญาหาประมาณมิได้     ด้วยอำนาจแห่งกสิณอัน</p><p>ไพบูลย์.   </p><p>           ส่วนในจตุกกะที่ ๔ อธิบายว่า บุคคลมีทิพยจักษุ  เห็นสัตว์ผู้บังเกิด</p><p>ในติกฌานภูมิและจตุกกฌานภูมิ   ย่อมยึดถือว่า  อัตตามีสุขอย่างเดียว เห็น</p><p>สัตว์บังเกิดในนรก  ย่อมยึดถือว่า  อัตตามีทุกข์อย่างเดียว เห็นสัตว์บังเกิด</p><p>ในหมู่มนุษย์  ย่อมยึดถือว่า  อัตตามีทั้งสุขทั้งทุกข์  เห็นสัตว์บังเกิดในเทพ</p><p>ชั้นเวหัปผละ  ย่อมยึดถือว่า  อัตตามีทุกข์ก็มิใช่   มีสุขก็มิใช่.</p><p>           โดยเฉพาะอย่างยิ่ง    พวกที่ได้ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ    เป็นพวก</p><p>ปุพพันตกัปปิกะ  พวกที่ได้ทิพยจักษุ   เป็นพวกอปรันตกัปปิกะ ดังนี้แล </p><p>           อสัญญีวาทะ     บัณฑิตพึงทราบด้วยอำนาจตุกกะทั้ง ๒ ที่กล่าวไว้</p><p>ข้างต้นในสัญญีวาทะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 267</p><p>           เนวสัญญีนาสัญญีวาทะ  ก็เหมือนกัน.  </p><p>           ก็เพียงแต่ในสัญญีวาทะนั้น  ทิฏฐิเหล่านั้น  ของพวกที่ถือว่า อัตตา</p><p>มีสัญญา,    นอสัญญีวาทะ   และเนวสัญญีนาสัญญีวาทะนี้    ทิฏฐิเหล่านั้น</p><p>พวกที่ถือว่า  อัตตาไม่มีสัญญา  และว่า  อัตตามีสัญญาก็มิใช่   ไม่มีสัญญา</p><p>ก็มิใช่.</p><p>           ในทิฏฐิเหล่านั้น    พึงตรวจสอบเหตุการณ์    ไม่ใช่โดยส่วนเดียว.</p><p>ข้าพเจ้าได้กล่าวไว้แล้วว่า    ความยึดถือแม้ของคนผู้มีทิฏฐิ   ก็เช่นเดียวกับ</p><p>กระเช้าของคนบ้า.</p><p>           ในอุจเฉทวาทะ  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           บทว่า  <strong>สโต</strong>  ได้แก่ยังมีอยู่.</p><p>           บทว่า  <strong>อุจฺเฉท</strong>  ได้แก่ความขาดสูญ.</p><p>           บทว่า  <strong>วินาส</strong>  ได้แก่ความไม่พบปะ.</p><p>           บทว่า  <strong>วิภว</strong>   ได้แก่ไปปราศจากภพ.</p><p>           คำเหล่านี้ทั้งหมด  เป็นไวพจน์ของกันและกันทั้งนั้น.</p><p>           ในอุจเฉทวาทะนั้น     มีตนที่ถืออุจเฉททิฏฐิอยู่ ๒ พวก    คือผู้ได้</p><p>ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ ๑    ผู้ไม่ได้ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ ๑    ผู้ที่ได้</p><p>ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ  เมื่อระลึกตาม   มีทิพยจักษุ  เห็นจุติไม่เห็นอุบัติ</p><p>อีกอย่างหนึ่ง  ผู้ใดสามารถเห็นเพียงจุติเท่านั้น   ไม่เห็นอุบัติ   ผู้นั้นชื่อว่า</p><p>ยึดถืออุจเฉททิฏฐิ.</p><p>           ผู้ที่ไม่ได้ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ   คิดว่า  ใครเล่าจะรู้ปรโลก  ย่อม</p><p>ยึดถือความขาดสูญ   เพราะค่าที่ตนเป็นผู้ต้องการกามสุข   หรือเพราะการ</p><p>นึกเอาเองเป็นต้นว่า    สัตว์ทั้งหลาย    ก็เหมือนกับใบไม้ที่หล่นจากต้นไม้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 268</p><p>ไม่งอกต่อไปฉะนั้น.  </p><p>           ก็ในอธิการนี้  พึงทราบว่า   ทิฏฐิ  ๗  เหล่านี้     เกิดขึ้นด้วยอำนาจ</p><p>ตัณหาและทิฏฐิ   หรือเพราะกำหนดเอาอย่างนั้น   และอย่างอื่น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  บทว่า  <strong>รูปี</strong>   ได้แก่ผู้มีรูป.</p><p>           บทว่า  <strong>จาตุมฺมหาภูติโก</strong>  ได้แก่สำเร็จด้วยมหาภูต  ๔.</p><p>           ที่ชื่อว่า   <strong>มาตาเปตฺติก</strong>    เพราะมีมารดาและบิดา.  นั้นได้แก่อะไร ?</p><p>ได้แก่สุกกะและโลหิต.</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>มาตาเปตฺติกสมฺภโว</strong>    เพราะสมภพ    คือ  เกิดในสุกกะ</p><p>และโลหิตอันเป็นของมารดาและบิดา.</p><p>           สมณะหรือพราหมณ์    ผู้มีวาทะและทิฏฐิ    ย่อมกล่าวอัตตภาพของ</p><p>มนุษย์ว่าอัตตา  โดยยกรูปกายขึ้นเป็นประธาน.</p><p>           บทว่า  <strong>อิตฺเถเก</strong>  ตัดบทเป็น  <strong>อิตฺถ   เอเก</strong>  ความเท่ากับ  <strong>เอวเมเก.</strong></p><p>           สมณะหรือพราหมณ์พวกที่ ๒ ปฏิเสธข้อนั้น  กล่าวอัตตภาพอันเป็น</p><p>ทิพย์.</p><p>           บทว่า  <strong>ทิพฺโพ</strong>  ความว่า  เกิดในเทวโลก.</p><p>           บทว่า   <strong>กามาวจโร</strong>  ได้แก่นับเนื่องในเทวดาชั้นกามาวจร ๖ ชั้น.</p><p>           ที่ชื่อว่า   <strong>กวฬิงฺการาหารภกฺโข</strong>   เพราะกินอาหาร  คือคำข้าว.</p><p>           บทว่า  <strong>มโนมโย</strong>  ได้แก่บังเกิดด้วยฌานจิต.</p><p>           บทว่า  <strong>สพฺพงฺคปจฺจงฺคี</strong>   ได้แก่ประกอบด้วยอวัยวะน้อยใหญ่ครบ</p><p>ถ้วน.</p><p>           บทว่า  <strong>อหีนินฺทฺริโย</strong>  ได้แก่มีอินทรีย์บริบูรณ์. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 269</p><p>           คำนี้ท่านกล่าวด้วยอำนาจแห่งอินทรีย์   ที่มีอยู่ในพรหมโลก    และ</p><p>ด้วยอำนาจทรวดทรงของอินทรีย์นอกนี้.  </p><p>           เนื้อความของคำว่า  <strong>สพฺพโส  รูปสญฺาน  สมติกฺกมา</strong>  ดังนี้ เป็นต้น</p><p>ข้าพเจ้ากล่าวไว้แล้วในวิสุทธิมรรค.</p><p>           ส่วนในคำว่า   <strong>อากาสานญฺจายตนุปโค</strong>    เป็นต้น     พึงทราบเนื้อ</p><p>ความอย่างนี้ว่า  เข้าถึงภพชั้นอากาสานัญจายตนะ.    คำที่เหลือในอุจเฉท-</p><p>วาทะนี้    ง่ายทั้งนั้น   ดังนี้แล.                                                      </p><p>           ในทิฏฐธรรมนิพพานวาทะ  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           ธรรมที่ประจักษ์  เรียกว่า  ทิฏฐธรรม.</p><p>           คำนี้เป็นชื่อของอัตตภาพที่ได้เฉพาะในภพนั้น ๆ.  นิพพานในทิฏฐ- </p><p>ธรรม ชื่อว่า  นิพพานปัจจุบัน.  อธิบายว่า  ทุกข์สงบในอัตตภาพนี้เอง.</p><p>           สมณพราหมณ์     ชื่อว่า  ทิฏฐธรรมนิพพานวาทะ     เพราะกล่าว</p><p>นิพพานปัจจุบันนั้น.</p><p>           บทว่า <strong>ปรมทิฏฺนิพฺพาน</strong>  ได้แก่นิพพานปัจจุบันเป็นธรรมอย่างยิ่ง</p><p>อธิบายว่า  สูงสุด. </p><p>           บทว่า  <strong>ปญฺจหิ  กามคุเณหิ</strong>  ความว่า  ด้วยส่วนแห่งกาม หรือด้วย</p><p>เครื่องผูก ๕ อย่าง  มีรูปเป็นที่ชอบใจและเป็นที่รักเป็นต้น.</p><p>           บทว่า  <strong>สมปฺปิโต</strong>   ได้แก่เป็นผู้แนบแน่น  คือติดแน่นด้วยดี.</p><p>           บทว่า  <strong>สมงฺคีภูโต</strong>  ได้แก่ประกอบ.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริจาเรติ</strong>  ความว่า ยังอินทรีย์ให้เที่ยวไป ให้สัญจรไป  นำ</p><p>เข้าไปข้างโน้นบ้าง  ข้างนี้บ้าง ตามสบายในกามคุณเหล่านั้น . ก็อีกนัยหนึ่ง</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 270</p><p>ย่อมพอใจ  ย่อมยินดี  ย่อมเล่น.  </p><p>           ก็กามคุณในที่นี้มี ๒ อย่าง  คือ ที่เป็นของมนุษย์ ๑ ที่เป็นทิพย์  ๑.</p><p>กามคุณที่เป็นของมนุษย์     พึงเห็นเช่นกับกามคุณของพระเจ้ามันธาตุราช</p><p>ส่วนกามคุณที่เป็นทิพย์ พึงเห็นเช่นกับกามคุณของปรนิมมิตวสวัตดีเทวราช</p><p>ฉะนั้นแล.</p><p>           ก็สมณพราหมณ์เหล่านั้น ย่อมบัญญัติการบรรลุนิพพานปัจจุบันของ</p><p>พวกที่เข้าถึงกาม   เห็นปานนี้. </p><p>           ในวาระที่  ๒  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           กามทั้งหลาย   พึงทราบว่า   ชื่อว่า   ไม่เที่ยง   ด้วยอรรถว่า   มีแล้ว</p><p>กลับไม่มี ชื่อว่า เป็นทุกข์  ด้วยอรรถว่า  บีบคั้น ชื่อว่า มีความแปรปรวน</p><p>เป็นธรรมดา  ด้วยอรรถว่า   ละปกติ.</p><p>           บทว่า   <strong>เตส  วิปริณามญฺถาภาวา</strong>  ความว่า เพราะกามเหล่านั้น</p><p>กลายเป็นอย่างอื่น  กล่าวคือ  แปรปรวน จึงเกิดความโศก ความคร่ำครวญ</p><p>ความทุกข์   ความโทมนัส   และความคับแค้นใจ   โดยนัยที่กล่าวว่า   แม้</p><p>สิ่งใดได้มีแก่เรา   แม้สิ่งนั้นไม่มีแก่เรา   ดังนี้.</p><p>           ใน  ๕  อย่างนั้น     ความโศกมีลักษณะแผดเผาในภายใน    ความ</p><p>คร่ำครวญมีลักษณะบ่นเพ้อพร่ำอาศัยความโศกนั้น     ความทุกข์มีลักษณะ</p><p>บีบคั้นกาย   ความโทมนัสมีลักษณะลำบากใจ    ความคับแค้นใจมีลักษณะ</p><p>เศร้าสลดใจ.</p><p>           เนื้อความของคำว่า   <strong>วิวิจฺเจว  กาเมหิ</strong>  ดังนี้เป็นต้น   ข้าพเจ้ากล่าว</p><p>ไว้แล้วในวิสุทธิมรรค. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 271</p><p>           บทว่า   <strong>วิตกฺกิต</strong>  ความว่า   วิตกที่เป็นไปด้วยอำนาจยกจิตขึ้นไว้ใน</p><p>อารมณ์.    </p><p>           บทว่า   <strong>วิจาริต</strong>   ความว่า   วิจารซึ่งเป็นไปด้วยอำนาจเคล้าอารมณ์.</p><p>           บทว่า   <strong>เอเตเนต</strong>  ความว่า    ปฐมฌานนี้ปรากฏว่า  หยาบเหมือน</p><p>กับมีหนาม   ด้วยยังมีวิตกและวิจาร.</p><p>           บทว่า  <strong>ปิตคต</strong>  ได้แก่ปีตินั่นเอง.</p><p>           บทว่า   <strong>เจตโส  อุพฺพิลฺลาวิตตฺต</strong>     ได้แก่เป็นเหตุทำใจให้หวาด-</p><p>เสียว.                                                                                                </p><p>           บทว่า   <strong>เจตโส  อาโภโค</strong>    ความว่า    ออกจากฌานแล้ว    จิตก็ยัง</p><p>คำนึง  คือนึกถึงวนเวียนอยู่ในสุขนั้นบ่อย ๆ.</p><p>           คำที่เหลือในทิฏฐธรรมนิพพานวาทะนี้   ง่ายทั้งนั้น.</p><p>           โดยลำดับแห่งคำเพียงเท่านี้   เป็นอันตรัสถึงทิฏฐิ  ๖๒  ทั้งหมด  ซึ่ง</p><p>แบ่งเป็นอุจเฉททิฏฐิ  ๗  เท่านั้น    ที่เหลือ   เป็นสัสสตทิฏฐิ.</p><p>           บัดนี้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงประมวลปุพพันตกัปปิกทิฏฐิเหล่านั้น</p><p>ทั้งหมดเข้าด้วยกัน  โดยวาระนี้ว่า  <strong>อิเม  โข  เต  ภิกฺขเว</strong> เป็นต้น แล้วทรง</p><p>วิสัชนาพระสัพพัญญุตญาณ.   ทรงประมวลอปรันตกัปปิกทิฏฐิ   และปุพ-</p><p>พันตอปรันตกัปปิกทิฏฐิเหล่านั้นทั้งหมดเข้าด้วยกัน    โดยวาระว่า    <strong>อิเม</strong></p><p><strong>โข  เต ภิกฺขเว</strong>  เป็นต้น    แล้วทรงวิสัชนาพระญาณนั้นแหละ   แม้เมื่อตรัส</p><p>ถามในพระดำรัสว่า  <strong>กตเม  จ  เต  ภิกฺขเว   ธมฺมา</strong> เป็นต้น     ก็ตรัสถาม</p><p>พระสัพพัญญุตญาณนั่นเอง  แม้เมื่อทรงวิสัชนาก็ทรงยกทิฏฐิ  ๖๒  ประการ</p><p>ขึ้นแล้วทรงวิสัชนาพระสัพพัญญุตญาณนั่นเอง    เหมือนดังทรงชั่งอัธยาศัย</p><p>ของสัตว์ทั้งหลายด้วยตาชั่ง          เหมือนดังทรงยกทรายจากเชิงภูเขาสิเนรุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 272</p><p>ฉะนั้น  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>          พระธรรมเทศนานี้มาแล้วด้วยอำนาจตามลำดับอนุสนธิอย่างนี้.</p><p>                        <strong>ก็พระสูตรมีอนุสนธิ  ๓  อย่าง  คือ</strong></p><p>           ๑.  ปุจฉานุสนธิ   พระธรรมเทศนาที่ตรัสตอบคำถาม.</p><p>           ๒.  อัชฌาสยานุสนธิ      พระธรรมเทศนาที่ทรงแสดงตามอัธยาศัย</p><p>ของสัตว์.</p><p>           ๓.  ยถานุสนธิ  พระธรรมเทศนาที่ทรงแสดงตามลำดับเรื่อง.</p><p>           ในอนุสนธิแห่งพระสูตร ๓ อย่างนั้น      พึงทราบปุจฉานุสนธิด้วย</p><p>อำนาจแห่งพระสูตรที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสวิสัชนาแก่ผู้ที่ทูลถามอย่าง</p><p>นี้ว่า     เมื่อพระพุทธองค์ตรัสอย่างนี้แล้ว      <strong>นันทโคบาล</strong>จึงได้กราบทูล</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าดังนี้ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ฝั่งใน  ได้แก่อะไร ?</p><p>ฝั่งนอก   ได้แก่อะไร  ?  สงสารในท่ามกลาง   ได้แก่อะไร ?    เกยบนบก</p><p>ได้แก่อะไร  ? มนุษย์จับ   ได้แก่อะไร ?  อมนุษย์จับ  ได้แก่อะไร ?   ถูก</p><p>น้ำวนเอาไว้  ได้แก่อะไร ?  ความเน่าใน   ได้แก่อะไร ?</p><p>           พึงทราบอัชฌาสยานุสนธิ   ด้วยอำนาจแห่งพระสูตรที่<strong>พระผู้มีพระ-</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>ทรงทราบอัธยาศัยของสัตว์เหล่าอื่น แล้วตรัสอย่างนี้ว่า  ครั้งนั้นแล</p><p>ภิกษุรูปหนึ่งเกิดปริวิตกทางใจอย่างนี้ว่า   จำเริญละ   เท่าที่พูดกันว่า  รูป</p><p>เวทนา   สัญญา   สังขาร   วิญญาณ   ต่างก็เป็นอนัตตา   เอาชิ   กรรมที่ </p><p>อนัตตากระทำแล้วจักถูกอัตตาไหนกัน   ครั้งนั้นแล  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงทราบความปริวิตกทางใจของภิกษุรูปนั้น ด้วยพระหฤทัยของพระองค์</p><p>จึงตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็เป็นฐานะที่จะมีได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 273</p><p>ที่จะมีโมฆบุรุษบางคนในพระธรรมวินัยนี้ ตกอยู่ในอวิชชา มีใจซึ่งมีตัณหา  </p><p>เป็นใหญ่   จะพึงเข้าใจสัตถุศาสน์แล่นเกินหน้าไปว่า  จำเริญละ เท่าที่พูดกันว่า</p><p>รูป  เวทนา  สัญญา  สังขาร  วิญญาณ  ต่างก็เป็นอนัตตา  เอาซิ  กรรม</p><p>ที่อนัตตากระทำแล้ว       จักถูกอัตตาไหนกัน  ดังนี้   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  รูปเที่ยงหรือไม่เที่ยง  ดังนี้.</p><p>           แต่พึงทราบยถานุสนธิ   ด้วยอำนาจแห่งพระสูตรทั้งหลาย   อันเป็น</p><p>ที่มาแห่งพระธรรมเทศนาในข้างหน้า    ด้วยอำนาจแห่งธรรมอันเข้ากันได้</p><p>หรือด้วยอำนาจแห่งธรรมที่ขัดกันแก่ธรรมที่เป็นเหตุให้พระธรรมเทศนา</p><p>ตั้งขึ้นในเบื้องต้น   ตัวอย่างเช่น   ในอากังเขยยสูตร   เทศนาตั้งขึ้นด้วยศีล</p><p>ในตอนต้น  อภิญญา  ๖  มาในตอนปลาย  ในวัตถุสูตร  เทศนาทั้งขึ้นด้วย </p><p>อำนาจกิเลสในตอนต้น    พรหมวิหารมาในตอนปลาย    ในโกสัมพิกสูตร</p><p>เทศนาตั้งขึ้นด้วยการทะเลาะในตอนต้น      สาราณียธรรมมาในตอนปลาย</p><p>ในกักกัจโจปัมมสูตร   เทศนาทั้งขึ้นด้วยความไม่อดทนในตอนต้น   อุปมา</p><p>ด้วยเลื่อยมาในตอนปลาย.   ในพรหมชาลสูตรนี้    เทศนาตั้งขึ้นด้วยอำนาจ</p><p>แห่งทิฏฐิในตอนต้น  การประกาศสุญญตามาในตอนปลาย.  เพราะเหตุนั้น</p><p>ข้าพเจ้าจึงได้กล่าวไว้ว่า      พระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ด้วยอำนาจแห่งยถา-</p><p>นุสนธิอย่างนี้   ดังนี้.</p><p>           บัดนี้    เพื่อจะทรงแสดงการจำแนกขอบเขต   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>จึงทรงเริมเทศนาว่า  <strong>ตตฺร  ภิกฺขเว</strong>  ดังนี้เป็นต้น</p><p>           คำ  <strong>ตทปิ  เตส  ภวต  สมณพฺราหฺมณาน  อชานต  อปสฺสต</strong></p><p><strong>เวทยิต  ตณฺหาคตาน  ปริตสฺสิต  วิปฺผนฺทิตเมว</strong>    ดังนี้     ความว่า</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้น    เกิดโสมนัส   ด้วยความยินดีในทิฏฐิ  ด้วยความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 274</p><p>สุขในทิฏฐิ    ด้วยความรู้สึกในทิฏฐิอันใด     ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่า  </p><p>เที่ยง  ด้วยเหตุ  ๔   ประการ   แม้ข้อนั้นก็เป็นความรู้สึกของสมณพราหมณ์</p><p>ผู้เจริญเหล่านั้น    ผู้ไม่รู้ไม่เห็นสภาวะแห่งธรรมทั้งหลายตามความเป็นจริง</p><p>เป็นคนที่ยังมีตัณหาอยู่         ความรู้สึกนั้นเป็นของคนที่ยังมีตัณหาเท่านั้น</p><p>อย่างเดียว  ก็และความรู้สึกนี้นั้นแล เป็นความดิ้นรนเป็นความแส่หาเท่านั้น</p><p>คือเป็นความหวั่นเท่านั้น    เป็นความไหวเท่านั้น  ด้วยความดิ้นรนกล่าวคือ</p><p>ทิฏฐิและตัณหา   เหมือนกับหลักที่ปักไว้ในกองแกลบ    มิใช่ไม่หวั่นไหว</p><p>ดุจทัศนะของพระโสดาบัน.  แม้ในเอกัจจสัสสตวาทะเป็นต้น  ก็นัยนี้แล.</p><p>           พระบาลีว่า  <strong>ตตฺร  ภิกฺขเว  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  สสฺสตวาทา</strong></p><p>ดังนี้ เป็นต้น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเริ่มไว้อีก เพื่อทรงแสดงปัจจัยสืบ ๆ</p><p>กันมา.    </p><p>           ในพระบาลีนั้น       ด้วยพระดำรัสว่า  <strong>ตทปิ ผสฺสปจฺจยา</strong>   ดังนี้</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงแสดงว่า    สมณพราหมณ์เหล่านั้น    เกิดโสมนัส</p><p>ด้วยความยินดีในทิฏฐิ  ด้วยความสุขในทิฏฐิ  ด้วยความรู้สึกในทิฏฐิอันใด</p><p>ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่า    เที่ยง     ด้วยเหตุ ๔  ประการ      แม้ข้อนั้น </p><p>ก็คือความรู้สึกดิ้นรนเพราะตัณหาและทิฏฐิ  เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย  ดังนี้.</p><p>ในวาทะทั้งปวงก็นัยนี้.</p><p>           บัดนี้   เพื่อจะทรงแสดงภาวะที่ปัจจัยนั้นมีกำลังในความรู้สึกในทิฏฐิ</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงตรัสพระบาลีอีกว่า   <strong>ตตฺร  ภิกฺขเว  เย  เต  สมณ-</strong></p><p><strong>พฺราหฺมณา  สสฺสตวาทา</strong>  ดังนี้  เป็นต้น.                                  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 275</p><p>           ในพระบาลีนั้น  ด้วยคำว่า  <strong>เต  วต  อญฺตฺร  ผสฺสา</strong>  ดังนี้  <strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงแสดงความว่า  ข้อที่ว่า  สมณพราหมณ์เหล่านั้น  เว้น</p><p>จากผัสสะ  จักรู้สึกความรู้อันนั้น  ดังนี้นั้น  ไม่มีเหตุที่จะเป็นไปได้  อุปมา </p><p>เหมือนอย่างว่า      ขึ้นชื่อว่าเสาย่อมเป็นปัจจัยมีกำลังเพื่อประโยชน์ในการ</p><p>ค้ำเรือนจากการล้ม    เรือนนั้น    ไม่มีเสาค้ำไว้   ไม่อาจจะตั้งอยู่ได้ฉันใด</p><p>แม้ผัสสะก็มีอุปไมยฉันนั้นแล เป็นปัจจัยมีกำลังแก่เวทนา   เว้นผัสสะนั้นเสีย</p><p>ความรู้สึกในทิฏฐินี้  ย่อมไม่มี  ดังนี้.  ในวาทะทั้งปวงก็นัยนี้.</p><p>           บัดนี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ทรงประมวลความรู้สึกในทิฏฐิทั้งปวง</p><p>โดยนัยมีอาทิว่า     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นใด   เป็นสัสสตวาทะ   ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่า</p><p>เที่ยง  ด้วยเหตุ  ๔  ประการ   แม้สมณพราหมณ์เหล่านั้นใด   เป็นเอกัจจ-</p><p>สัสสติกะ  บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านั้น  ดังนี้.</p><p>           เพราะเหตุไร  ?</p><p>           เพราะเพื่อต้องการจะเพิ่มผัสสะข้างหน้า.</p><p>           อย่างไร   ?</p><p>           สมณพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมดถูกต้องแล้ว     ด้วยผัสสายตนะทั้ง ๖</p><p>ย่อมเสวยเวทนา.  ที่ชื่อว่าผัสสายตนะทั้ง ๖ ในข้อนั้น ได้แก่ผัสสายตนะ ๖</p><p>เหล่านี้    คือ  จักขุผัสสายตนะ ๑   โสตผัสสายตนะ ๑   ฆานผัสสายตนะ ๑</p><p>ชิวหาผัสสายตนะ ๑   กายผัสสายตนะ ๑  มโนผัสสายตนะ ๑. </p><p>           ก็  อายตนศัพท์นี้   ย่อมเป็นไปในอรรถว่า  ที่เกิด  ที่ประชุม   เหตุ</p><p>และบัญญัติ.   ในอรรถเหล่านั้น  อายตน  ศัพท์เป็นไปในอรรถว่า  ที่เกิด</p><p>เช่นในคำว่า  ชนบทกัมโพชะ  เป็นที่เกิดของม้าทั้งหลาย  ทักขิณาบถเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 276</p><p>ที่เกิดของโคทั้งหลาย  ดังนี้    อธิบายว่า  ในที่เป็นที่เกิด.  </p><p>           เป็นไปในอรรถว่า   ที่ประชุม    เช่นในคำว่า    เมื่อต้นไม้ใหญ่นั้น</p><p>เป็นที่ประชุมที่น่ารื่นรมย์ใจ    นกทั้งหลายย่อมพากันอาศัยต้นไม้นั้น ดังนี้.</p><p>           เป็นไปในอรรถว่า    บัญญัติ    เช่นในคำว่า    ย่อมสมมติบัญญัติว่า</p><p>ในราวป่า   ในบรรณกุฎี.</p><p>           อายตนศัพท์นี้นั้น ในที่นี้ย่อมควรในอรรถทั้ง ๓ มีถิ่นเกิดเป็นต้น.</p><p>           จริงอยู่   ธรรมทั้งหลายมีผัสสะเป็นที่ห้า   ย่อมเกิด   ย่อมประชุมใน</p><p>จักษุเป็นต้น      แม้จักษุเป็นต้นเหล่านั้น     ก็เป็นเหตุของธรรมเหล่านั้น</p><p>เหตุนั้น  จึงชื่อว่า  อายตนะ.  และในที่นี้    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสผัสสา-</p><p>ยตนะทั้ง   ๖   เป็นต้นไว้   เพื่อจะทรงแสดงความสืบ ๆ กันแห่งปัจจัยนับแต่</p><p>ผัสสะเป็นต้นไป   ยกพระธรรมเทศนาโดยยกผัสสะเป็นหัวข้อนั่นเอง  โดย</p><p>นัยนี้ว่า   อาศัยจักษุและรูป   จึงเกิดจักษุวิญญาณทั้ง ๓ อย่าง   ประชุมกัน</p><p>เข้า   จึงเป็นผัสสะ   ดังนี้.</p><p>           บทว่า   <strong>ผุสฺส  ผุสฺส  ปฏิสเวเทนฺติ</strong>  ความว่า   ถูกต้อง ๆ แล้วเสวย</p><p>เวทนา.</p><p>           ก็ในพระบาลีนี้    แม้จะได้ตรัสเหมือนอายตนะทั้งหลายมีการถูกต้อง</p><p>เป็นกิจไว้ก็จริง   ถึงอย่างนั้น   ก็ไม่พึงเข้าใจว่า   อายตนะเหล่านั้น   มีการ</p><p>ถูกต้องเป็นกิจ.   เพราะว่า   อายตนะทั้งหลาย   ถูกต้องไม่ได้   ส่วนผัสสะ</p><p>ย่อมถูกต้องอารมณ์นั้น ๆ.   ก็อายตนะทั้งหลาย   ทรงแสดงแฝงไว้ในผัสสะ</p><p>เพราะฉะนั้น  พึงทราบความในพระบาลีนี้อย่างนี้ว่า สมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>ทั้งหมด    ถูกต้องอารมณ์มีรูปเป็นต้น    ด้วยผัสสะที่เกิดแต่ผัสสายตนะ ๖</p><p>แล้วเสวยเวทนาในทิฏฐินั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 277</p><p>           ในข้อว่า   <strong>เตส  เวทนาปจฺจยา   ตณฺหา</strong>   ดังนี้เป็นต้น   มีวินิจฉัย</p><p>ดังต่อไปนี้   </p><p>          บทว่า   <strong>เวทนา</strong>   ความว่า   เวทนาเกิดแต่ผัสสายตนะ ๖.     เวทนา</p><p>นั้น     ย่อมเป็นปัจจัยโดยเงื่อนแห่งอุปนิสสัยปัจจัยแก่ตัณหาอันต่างด้วยรูป</p><p>ตัณหาเป็นต้น  ด้วยเหตุนั้น    จึงตรัสว่า  เพราะเวทนาของสมณพราหมณ์ </p><p>เหล่านั้นเป็นปัจจัย    จึงเกิดตัณหา   ดังนี้.      และตัณหานั้นก็เป็นปัจจัย</p><p>โดยเงื่อนแห่งอุปนิสสัยปัจจัย   และโดยเงื่อนแห่งสหชาตปัจจัย   แก่อุปทาน</p><p>๔  อย่าง.    อุปาทานก็เป็นปัจจัยแก่ภพอย่างนั้น.    ภพเป็นปัจจัยโดยเงื่อน</p><p>แห่งอุปนิสสัยปัจจัยแก่ชาติ.   ก็ในคำว่า   ชาติ   นี้    พึงเห็นว่า   ได้แก่ขันธ์</p><p>๕ พร้อมทั้งวิการ.    ชาติเป็นปัจจัยโดยเงื่อนแห่งอุปนิสสัยปัจจัย    แก่ชรา</p><p>มรณะ  และโสกะเป็นต้น.  นี้เป็นความย่อในพระบาลีนี้.  ส่วนกถาว่าด้วย</p><p>ปฏิจจสมุปบาท     ได้กล่าวไว้แล้วโดยพิสดารในวิสุทธิมรรค.     ก็ในที่นี้ </p><p>พึงทราบพอประกอบพระบาลีนั้นเท่านั้น.</p><p>          ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อตรัสวัฏฏกถา   ย่อมตรัสด้วยศัพท์อันเป็น</p><p>หัวข้อคืออวิชชา  อย่างนี้ว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เงื่อนต้นแห่งอวิชชา</p><p>ย่อมไม่ปรากฏ   ในกาลก่อนแต่นี้อวิชชาไม่มี   แต่ภายหลังจึงมี   เพราะเหตุ</p><p>นั้น  เราจึงกล่าวคำนี้อย่างนี้ว่า    ก็เมื่อเป็นเช่นนั้น    อวิชชามีเพราะข้อนี้ </p><p>เป็นปัจจัย  จึงปรากฏ  ดังนี้บ้าง   ด้วยศัพท์อันเป็นหัวข้อคือตัณหาอย่างนี้ </p><p>ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เงื่อนต้นแห่งภวตัณหาย่อมไม่ปรากฏ   ในกาล</p><p>ก่อนแต่นี้   ภวตัณหาไม่มี   แต่ภายหลังจึงมี    เพราะเหตุนั้น    เราจึงกล่าว</p><p>คำนี้อย่างนี้ว่า    ก็เมื่อเป็นเช่นนั้น  ภวตัณหามีเพราะข้อนี้เป็นปัจจัย    จึง</p><p>ปรากฏ  ดังนี้บ้าง     ด้วยศัพท์อันเป็นหัวข้อคือทิฏฐิอย่างนี้ว่า       ดูก่อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 278</p><p>ภิกษุทั้งหลาย   เงื่อนต้นแห่งภวทิฏฐิ    ย่อมไม่ปรากฏ    ในกาลก่อนแต่นี้   </p><p>ภวทิฏฐิไม่มี   แต่ภายหลังจึงมี   เพราะเหตุนั้น     เราจึงกล่าวคำนี้อย่างนี้ว่า</p><p>ก็เมื่อเป็นเช่นนั้น  ภวทิฏฐิมีเพราะข้อนี้เป็นปัจจัย   จึงปรากฏ   ดังนี้บ้าง.</p><p>ก็ในพระสูตรนี้      เมื่อตรัสด้วยศัพท์อันเป็นหัวข้อคือทิฏฐิ      ตรัสทิฏฐิ</p><p>ทั้งหลาย   ที่เกิดขึ้นด้วยความติดใจในเวทนา   จึงตรัสปฏิจจสมุปบาทอันมี</p><p>เวทนาเป็นมูล.  ด้วยเหตุนั้น   จึงทรงแสดงความข้อนี้ว่า   สมณพราหมณ์</p><p>เจ้าทิฏฐิเหล่านี้      ยึดถือความเห็นนี้แล้ว     แล่นไปท่องเที่ยวไปในภพ  ๓</p><p>กำเนิด ๔  คติ  ๕  วิญญาณคติ ๗  สัตตาวาส  ๙  จากนี่ไปนั่น  จากนั่น</p><p>ไปนี่   ดังนี้      ย่อมวนเวียนไปตามวัฏฏทุกข์อย่างเดียว    ไม่สามารถจะเงย</p><p>ศีรษะขึ้นจากวัฏฏทุกข์ได้   ดุจโคที่เขาเทียมไว้ในเครื่องยนต์    ดุจลูกสุนัข</p><p>ที่เขาล่ามไว้ที่เสา   และดุจเรือที่อับปางลงด้วยลมฉะนั้น   ดังนี้แล.</p><p>          พระผู้มีพระภาคเจ้า     ครั้นตรัสวัฏฏะอันเป็นที่ตั้งอาศัยของตนผู้มี</p><p>ทิฏฐิอย่างนี้แล้ว   บัดนี้  เมื่อจะทรงแสดงวิวัฏฏะ   ยกภิกษุผู้ประกอบความ</p><p>เพียรขึ้นเป็นที่ตั้ง  จึงตรัสพระบาลีว่า  <strong>ยโต  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ</strong>  เป็นต้น </p><p>          ในพระบาลีนั้น  บทว่า  <strong>ยโต</strong>   แปลว่า  ในกาลใด.</p><p>          บทว่า  <strong>ฉนฺน  ผสฺสายตนาน</strong>  ความว่า  วัฏฏะย่อมวนไปแก่คนผู้มี</p><p>ทิฏฐิ   ผู้ถูกต้องด้วยผัสสายตนะเหล่าใด   เสวยเวทนาอยู่    แห่งผัสสายตนะ</p><p>๖  เหล่านั้นนั่นแล.</p><p>          ในคำว่า    <strong>สมุทย</strong>    เป็นต้น     พึงทราบความเกิดแห่งผัสสายตนะ</p><p>ตามนัยที่ตรัสไว้ในเวทนากัมมัฏฐานว่า    เพราะอวิชชาเกิด    จักษุจึงเกิด</p><p>ดังนี้เป็นต้น.     เหมือนอย่างว่า     ในเวทนากัมมัฏฐานนั้น     ตรัสไว้ว่า</p><p>เพราะผัสสะเกิด   เพราะผัสสะดับ  ดังนี้ฉันใด   ในพระบาลีนี้ก็เป็นฉันนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 279</p><p>พึงทราบอายตนะนั้นว่า     ในจักษุเป็นต้น    เพราะอาหารเกิด     เพราะ  </p><p>อาหารดับ  ในมนายตนะ   เพราะนามรูปเกิด   เพราะนามรูปดับ  ดังนี้แล.</p><p>           บทว่า  <strong>อุตฺตริตร   ปชานาติ</strong>    ความว่า    บุคคลผู้มีทิฏฐิย่อมรู้ชัด</p><p>เฉพาะทิฏฐิเท่านั้น   ส่วนภิกษุนี้ย่อมรู้ทิฏฐิ   และยิงขึ้นไปกว่าทิฏฐิ    คือ</p><p>ศีล   สมาธิ   ปัญญา    และวิมุติ    จนถึงพระอรหัต    คือพระขีณาสพก็รู้</p><p>พระอนาคามี  พระสกทาคามี  พระโสดาบันก็รู้    ภิกษุผู้เป็นพหูสูต   ทรง</p><p>คันถธุระก็รู้  ภิกษุผู้ปรารภวิปัสสนาก็รู้.</p><p>           ก็พระธรรมเทศนาอัน<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ให้จบลงด้วยยอดคือ พระ</p><p>อรหัตทีเดียว   ดังนี้แล.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ครั้นตรัสวิวัฏฏะ  อย่างนี้แล้ว  บัดนี้   เพื่อจะ</p><p>ทรงแสดงว่า  ขึ้นชื่อว่าคนมีทิฏฐิที่พ้นไปจากข่าย  คือ   พระธรรมเทศนา</p><p>ย่อมไม่มี   จึงตรัสต่อไปว่า   <strong>เย   หิ   เกจิ   ภิกฺขเว</strong>   เป็นต้น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  บทว่า  <strong>อนฺโตชาลีกตา</strong>  ความว่า   อยู่ภายในข่าย</p><p>คือ   เทศนาของเรานี้นั่นเอง.</p><p>           บทว่า   <strong>เอตฺถ  สิตา  ว</strong>   ความว่า  อยู่   อาศัย   คือ   พึ่งพิงอยู่ใน</p><p>ข่าย   คือเทศนาของเรานี้นั่นแหละ.</p><p>           คำว่า   เมื่อผุดก็ผุด   มีคำอธิบายอย่างไร  ?</p><p>           มีคำอธิบายว่า   สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้น  จมลงบ้าง    โผล่ขึ้น</p><p>บ้าง   ก็เป็นผู้อยู่ในข่ายคือเทศนาของเรา   จมลงและโผล่ขึ้น.</p><p>           บทว่า   <strong>เอตฺถ   ปริยาปนฺนา</strong>   ความว่า    เป็นผู้นับเนื่องในข่ายคือ</p><p>เทศนาของเรานี้        คืออันข่ายคือเทศนานี้ผูกพันไว้      ดุจอยู่ภายในข่าย</p><p>เมื่อผุดก็ผุดขึ้น    ด้วยว่าชื่อว่าคนมีทิฏฐิ     ที่ไม่สงเคราะห์เข้าในข่าย   คือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 280</p><p>เทศนานี้    ย่อมไม่มี  ดังนี้แล.  </p><p>           บทว่า   <strong>สุขุมจฺฉิเกน</strong>   ความว่า   ด้วยข่ายตาละเอียดถี่ยิบ.</p><p>           จริงอยู่    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เปรียบเหมือนชาวประมง   พระธรรม</p><p>เทศนาเปรียบเหมือนข่าย  หมื่นโลกธาตุเปรียบเหมือนน้ำน้อย  สมณะหรือ</p><p>พราหมณ์ผู้มีทิฏฐิ  ๖๒   เปรียบเหมือนสัตว์ใหญ่   กิริยาที่<strong>พระผู้มีพระภาค-</strong></p><p><strong>เจ้า</strong>ทรงแสดงความที่สมณะหรือพราหมณ์ผู้มีทิฏฐิทั้งหมดตกอยู่ภายในข่าย</p><p>คือพระธรรมเทศนา    เปรียบเหมือนกิริยาที่ชาวประมงนั้น     ยืนแลดูอยู่</p><p>ริมฝั่ง   เห็นสัตว์ใหญ่ ๆ อยู่ภายในข่ายฉะนั้น.</p><p>           การเทียบเคียงด้วยข้ออุปมาในพระธรรมเทศนานี้       พึงทราบด้วย</p><p>ประการฉะนี้.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ครั้นทรงแสดงความที่สมณพราหมณ์ผู้มีทิฏฐิ</p><p>ทั้งหมดเป็นผู้นับเนื่องในข่ายคือพระธรรมเทศนานี้     เพราะทิฏฐิทั้งหมด</p><p>สงเคราะห์เข้าด้วยทิฏฐิ  ๖๒ เหล่านี้    อย่างนี้แล้ว   บัดนี้   เมื่อจะทรงแสดง</p><p>ความที่พระองค์เป็นผู้นับเนื่องในข้อไหน ๆ  จึงตรัสพระมาลีว่า  <strong>อุจฺฉินฺน-</strong></p><p><strong>ภวเนตฺติโก  ภิกฺขเว   ตถาคตสฺส  กาโย</strong>   ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           ที่ชื่อว่า   <strong>เนตฺติ</strong>   เพราะอรรถว่า   เป็นเครื่องนำไป.</p><p>           บทว่า   <strong>นยนฺติ</strong>   แปลว่า   ผูกคอฉุดมา.</p><p>           นี้เป็นชื่อของเชือก.    ก็ในที่นี้  ภวตัณหาทรงประสงค์เอาว่า  <strong>เนตฺติ</strong> </p><p>เพราะเป็นเช่นกับเชือกเครื่องนำไป.   จริงอยู่    ภวตัณหานั้น   ย่อมผูกคอ</p><p>มหาชน   นำไป   คือนำเข้าไปสู่ภพนั้น  ๆ  เหตุนั้น   จึงชื่อว่า <strong> ภวเนตฺติ.</strong></p><p>ตัณหาเครื่องนำสัตว์ไปสู่ภพนั้น    แห่งกายของพระตถาคต   ขาดแล้วด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 281</p><p>ศัสตราคืออรหัตตมรรค  เหตุนั้น  กายของพระตถาคตจึงชื่อว่า   มีตัณหา</p><p>เครื่องนำสัตว์ไปสู่ภพขาดแล้ว.  </p><p>           บทว่า  <strong>กายสฺส  เภทา  อุทฺธ</strong>  ความว่า   ต่อจากกายแตกไป.</p><p>           บทว่า   <strong>ชีวิตปริยาทานา</strong>    ความว่า    เพราะสิ้นชีวิตแล้ว    คือสิ้น</p><p>รอบแล้วโดยประการทั้งปวง  เพราะไม่ปฏิสนธิต่อไป.</p><p>           บทว่า  <strong>น  ต  ทุกฺขนฺติ</strong>  ความว่า  เทวดาก็ดี   มนุษย์ก็ดี   จักไม่</p><p>เห็นพระตถาคตนั้น  จักถึงความเป็นผู้หาบัญญัติมิได้.</p><p>           ก็ในคำอุปมาว่า   <strong>เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว</strong>   ดังนี้เป็นต้น มีคำเทียบเคียง</p><p>ดังต่อไปนี้.</p><p>           ก็กายของพระตถาคต     เปรียบเหมือนต้นมะม่วง     ตัณหาที่อาศัย</p><p>กายนี้เป็นไปในภพก่อน   เปรียบเหมือนขั้วใหญ่   ซึ่งเกิดที่ต้น    เมื่อยังมี</p><p>ตัณหาอยู่  ขันธ์ ๕  อายตนะ  ๑๒  ธาตุ ๑๘   ซึ่งเป็นสภาพคิดอยู่กับตัณหา</p><p>จะเกิดต่อไป   เปรียบเหมือนพวงมะม่วงสุก  ประมาณ  ๕  ผลบ้าง ๑๒ ผล</p><p>บ้าง ๑๘ ผลบ้าง   ติดอยู่ที่ขั้วนั้น.   เหมือนอย่างว่า  เมื่อขั้วนั้นขาด มะม่วง</p><p>เหล่านั้นทั้งหมด  ย่อมติดขั้วนั้นไป  อธิบายว่า  ไปตามขั้วนั้นแหละ  ขาด</p><p>ไปเช่นเดียวกัน  เพราะขั้วขาด   ข้อนั้นฉันใด   ขั้วตัณหาเครื่องนำสัตว์ไป</p><p>สู่ภพยังไม่ขาด    ก็พึงเป็นเหตุให้เกิดขันธ์  ๕   อายตนะ  ๑๒    ธาตุ  ๑๘</p><p>ธรรมเหล่านั้นทั้งหมด        ย่อมติดตามขั้วตัณหาเครื่องนำสัตว์ไปสู่ภพนั้น</p><p>อธิบายว่า    ไปตามตัณหาเครื่องนำสัตว์ไปสู่ภพ     เมื่อตัณหานั้นขาดแล้ว</p><p>ก็ขาดไปเช่นเดียวกัน  เหมือนฉันนั้นทีเดียว.</p><p>           อนึ่ง  เมื่อต้นไม้แม้นั้น    อาศัยผัสสะอันเป็นพิษของหนามกระเบน</p><p>ซูบซีดลงโดยลำดับ  ตายแล้วก็ย่อมจะมีแต่เพียงโวหารว่า  ณ  ที่นี้ได้มีต้นไม้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 282</p><p>ชื่อนี้เท่านั้น  ใคร ๆ  มิได้เห็นต้นไม้นั้น    ข้อนี้ฉันใด     เมื่อกายนี้อาศัย</p><p>สัมผัสอริยมรรค     เพราะยางคือตัณหาสิ้นไปแล้ว       จึงเป็นดังซูบซีดลง </p><p>ตามลำดับ   แตกทำลายไป   ต่อจากกายแตกสิ้นชีพแล้ว   เทวดาและมนุษย์</p><p>ทั้งหลายจักไม่เห็นแม้ซึ่งพระตถาคต   จักมีแต่เพียงโวหารว่า  ได้ยินว่า   นี้ </p><p>เป็นศาสนาของพระศาสดาซึ่งเห็นปานนี้ท่านั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong> ทรง</p><p>แสดงพระธรรมเทศนาถึงอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ข้อว่า   <strong>เอว  วุตฺเต  อายสฺมา   อานนฺโท</strong>  ความว่า  เมื่อพระผู้มี -</p><p>พระภาคเจ้าตรัสพระสูตรนี้อย่างนี้แล้ว   พระอานนทเถระได้ประมวลพระ</p><p>สูตรทั้งหมดตั้งแต่ต้นมา     แล้วคิดว่า     เราจักแสดงกำลังของพระพุทธเจ้า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ทรงขนานนามพระสูตรที่ตรัส      อย่ากระนั้นเลย</p><p>เราจักกราบทูลให้ทรงขนานนมพระสูตรที่ตรัสนั้น    ดังนี้แล้วจึงได้กราบ</p><p>ทูลพระผู้มีพระภาคเจ้า   ดังนี้.</p><p>          ในบทว่า   <strong>ตสฺมาติห  ตฺว</strong>  ดังนี้เป็นต้น   มีคำประกอบความดังต่อ</p><p>ไปนี้</p><p>           ดูก่อนอานนท์     เพราะในธรรมบรรยายนี้      เราจักได้จำแนกทั้ง</p><p>ประโยชน์ในโลกนี้    ทั้งประโยชน์ในโลกหน้า    ฉะนั้นแล   เธอจงทรง</p><p>จำธรรมบรรยายนี้ว่า   อรรถชาละ   บ้าง   อนึ่ง   เพราะในธรรมบรรยายนี้ </p><p>เราได้กล่าวธรรมอันเป็นแบบแผนเป็นอันมาก  ฉะนั้น  เธอจงทรงจำธรรม</p><p>บรรยายอันเป็นแบบแผนนี้ว่า   ธรรมชาละบ้าง     อนึ่ง     เพราะในธรรม</p><p>บรรยายนี้     เราได้จำแนกพระสัพพัญญุตญาณ   อันชื่อว่า   พรหม   ด้วย</p><p>อรรถว่า   ประเสริฐสุด  ฉะนั้น  เธอจงทรงจำธรรมบรรยายนี้ว่า  พรหม-</p><p>ชาละบ้าง      เพราะในธรรมบรรยายนี้    เราได้จำแนกทิฏฐิ  ๖๒     ฉะนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 283</p><p>เธอทรงจำธรรมบรรยายนี้ว่า     ทิฏฐิชาละบ้าง     อนึ่ง   เพราะใคร ๆ ฟัง</p><p>ธรรมบรรยายนี้แล้ว   อาจจะย่ำยีเทวบุตรมารบ้าง   ขันธมารบ้าง   มัจจุมาร  </p><p>บ้าง    กิเลสมารบ้าง     ฉะนั้น     เธอจงทรงจำธรรมบรรยายนี้ว่า     พิชัย</p><p>สงครามอันยอดเยี่ยมบ้าง   ดังนี้แล.</p><p>           บทว่า  <strong>อิทมโวจ   ภควา</strong>   ความว่า   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัส</p><p>พระสูตรทั้งสิ้นนี้     จำเดิมแต่จบคำนิทานจนถึงที่ตรัสว่า     เธอจงทรงจำ</p><p>ธรรมบรรยายนี้ว่า     พิชัยสงความอันยอดเยี่ยมดังนี้       ทรงประกาศพระ</p><p>สัพพัญญุตญาณ  อันลึกซึ้งอย่างยิ่ง  ซึ่งมีที่ตั้งอาศัยอันใคร ๆ ไม่พึงได้ด้วย</p><p>ปัญญาของชนเหล่าอื่น     ทรงกำจัดมืดมนใหญ่คือทิฏฐิ     ดุจพระอาทิตย์</p><p>กำจัดความมืดฉะนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>อตฺตมนา  เต ภิกฺขู</strong>   ความว่า  ภิกษุเหล่านั้น   ต่างมีใจ</p><p>ชื่นบานเป็นของตนเอง   อธิบายว่า    เป็นผู้มีจิตฟูขึ้นด้วยปีติอันไปในพระ</p><p>พุทธเจ้า.</p><p>           บทว่า  <strong>ภควโต  ภาสิต</strong>  ความว่า   พระสูตรนี้ประกอบด้วยเทศนา</p><p>วิลาสมีนัยอันวิจิตรอย่างนี้   คือเป็นพระดำรัสของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัส</p><p>ด้วยพระสุรเสียงอันไพเราะ    ดังเสียงนกการเวก    เสนาะโสต    เป็นพระ</p><p>สุรเสียงเพียงดังเสียงแห่งพรหม    เช่นกับทรงโสรจสรงน้ำอมฤตลงในหทัย</p><p>แห่งบัณฑิตชน.</p><p>           บทว่า  <strong>อภินนฺทุ</strong> ความว่า  อนุโมทนาด้วย  รับรองด้วย.</p><p>           ก็  <strong>อภินนฺท</strong>  ศัพท์นี้  มาในอรรถว่า  ตัณหา   ก็มี    เช่นในคำว่า</p><p><strong>อภินนฺทติ  อภิภวติ</strong>  ย่อมเพลิดเพลิน  ย่อมกล่าวสรรเสริญ  เป็นต้น.</p><p>           มาในอรรถว่า    เข้าไปใกล้  ก็มี    เช่นในประโยคว่า    เทวดาและ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 284</p><p>มนุษย์ทั้ง ๒ ฝ่ายต่างก็เข้าไปใกล้อาหารเป็นต้น.  </p><p>           มาในอรรถว่า  รับรอง   ก็มี  เช่นในประโยคว่า</p><p>           ญาติมิตรและผู้มีใจดี  ย่อมรับรองบุคคล</p><p>                   <strong>ผู้ร้างแรมไปนาน    แล้วกลับจากที่ไกลมาโดย</strong></p><p><strong>                   สวัสดีเป็นต้น.</strong></p><p>           มาในอรรถว่า   อนุโมทนา   ก็มี   เช่นในประโยคว่า</p><p>           <strong>อภินนฺทิตฺวา   อนุโมทิตฺวา</strong>   แปลว่า   เพลิดเพลินแล้ว   อนุโมทนา</p><p>แล้วเป็นต้น.</p><p>          <strong>อภินนฺท</strong>  ศัพท์นี้นั้น    ในที่นี้ย่อมควรในความว่า   อนุโมทนาและ</p><p>รับรอง    ด้วยเหตุนั้น   ข้าพเจ้าจึงกล่าวว่า    บทว่า   <strong>อภินนฺทุ</strong>    ความว่า</p><p>อนุโมทนาด้วย  รับรองด้วย  ดังนี้.</p><p>                   <strong>ภิกษุทั้งหลายต่างอนุโมทนาสุภาษิต     ที่พระผู้มี </strong></p><p><strong>                   พระภาคเจ้าผู้คงที่ตรัสดีแล้ว     รับรองด้วยเศียร</strong></p><p><strong>                   เกล้าว่า   สาธุ   สาธุ  ดังนี้แล.</strong></p><p>         บทว่า  <strong>อิมสฺมิญฺจ  ปน  เวยฺยากรณสฺมึ</strong>   ความว่า    พระสูตรอัน</p><p>ไม่มีคาถาปนนี้.   ก็พระสูตรนี้    เรียกว่า  ไวยากรณ์   เพราะไม่มีคาถาปน </p><p>          บทว่า    <strong>ทสสหสฺสีโลกธาตุ</strong>     ความว่า     โลกธาตุประมาณหมื่น  </p><p>จักรวาล.</p><p>          บทว่า  <strong>อกมฺปิตฺถ</strong>  พึงทราบว่า   ได้ไหวในเมื่อจบพระสตรีทีเดียว</p><p>หามิได้  ข้อนี้สมดังที่ท่านพระอานนท์กล่าวไว้ว่า  เมื่อกำลังตรัสอยู่   ฉะนั้น</p><p>พึงทราบว่า   เมื่อกำลังทรงแสดงคลี่คลายทิฏฐิ   ๖๒  อยู่ได้ไหวแล้วในฐานะ</p><p>๖๒ ประการ   คือเมื่อเทศนาทิฏฐินั้น ๆ จบลง ๆ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 285</p><p>           ในข้อนั้น  <strong>พึงทราบแผ่นดินไหวด้วยเหตุ  ๘  ประการ  คือ</strong></p><p>              ๑.   ธาตุกำเริบ  </p><p>              ๒.   อานุภาพของผู้มีฤทธิ์</p><p>              ๓.   พระโพธิสัตว์ก้าวลงสู่พระครรภ์</p><p>              ๔.   เสด็จออกจากครรภ์พระมารดา</p><p>              ๕.   บรรลุพระสัมโพธิญาณ</p><p>              ๖.   ทรงแสดงพระธรรมจักร</p><p>              ๗.   ทรงปลงอายุสังขาร</p><p>              ๘.  เสด็จดับขันธปรินิพพาน</p><p>           วินิจฉัยเหตุแม้เหล่านั้น     ข้าพเจ้าจักกล่าวในคราววรรณนาพระบาลี</p><p>ที่มาในมหาปรินิพพานสูตรอย่างนี้ว่า    ดูก่อนอานนท์   เหตุ   ปัจจัย  ๘</p><p>เหล่านี้แล     ที่ให้เกิดแผ่นดินไหวใหญ่    ดังนี้ทีเดียว.     ก็แผ่นดินใหญ่นี้ </p><p>ได้ไหวในฐานะ ๘  แม้อื่น  คือ </p><p>              ๑.   คราวเสด็จมหาภิเนษกรมณ์</p><p>              ๒.   คราวเสด็จเข้าสู่โพธิมัณฑสถาน</p><p>              ๓.   คราวรับผ้าบังสุกุล</p><p>              ๔.   คราวซักผ้าบังสุกุล</p><p>              ๕.   คราวแสดงกาลามสูตร</p><p>              ๖.   คราวแสดงโคตมกสูตร</p><p>              ๗.   คราวแสดงเวสสันดรชาดก</p><p>              ๘.   คราวแสดงพรหมชาลสูตรนี้ </p><p>           ใน  ๘  คราวนั้น   คราวเสด็จมหาภิเนษกรมณ์   และคราวเสด็จเข้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 286</p><p>สู่โพธิมัณฑสถาน     แผ่นดินได้ไหวด้วยกำลังแห่งพระวิริยะ     คราวรับผ้า  </p><p>บังสุกุล  แผ่นดินถูกกำลังความอัศจรรย์กระทบแล้วว่า   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงละมหาทวีป  ๔   อันมีทวีปสองพันเป็นบริวาร    ออกผนวชไปสู่ป่าช้า</p><p>ถือเอาผ้าบังสุกุล     ได้ทรงกระทำกรรมที่ทำได้ยาก     ดังนี้    ได้ไหวแล้ว</p><p>คราวซักผ้าบังสุกุล    และคราวแสดงเวสสันดรชาดก    แผ่นดินได้ไหวด้วย</p><p>ความไหวมิใช่กาล     คราวแสดงกาลามสูตร    และคราวแสดงโคตมกสูตร</p><p>แผ่นดินได้ไหวด้วยความเป็นสักขีว่า    ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า     ข้าพระ</p><p>พุทธเจ้าขอเป็นสักขี   แต่คราวแสดงพรหมชาลสูตรนี้  เมือทรงแสดงสะสาง</p><p>คลี่คลายทิฏฐิ   ๖๒  ประการอยู่     พึงทราบว่า      ได้ไหวด้วยอำนาจถวาย</p><p>สาธุการ.</p><p>           อนึ่ง   มิใช่แต่ในฐานะเหล่านี้อย่างเดียวเท่านั้น   ที่แผ่นดินไหว   ที่</p><p>จริงแผ่นดินไหวแล้ว       แม้ในคราวสังคายนาทั้ง  ๓  ครั้ง       แม้ในวันที่</p><p><strong>พระมหินทเถระ</strong>มาสู่ทวีปนี้       นั่งแสดงธรรมในชาติวัน       และเมื่อ<strong>พระ</strong></p><p><strong>บิณฑปาติยเถระ</strong>กวาดลานพระเจดีย์ใน<strong>กัลยาณีวิหาร</strong>    แล้วนั่งที่ลานพระ</p><p>เจดีย์นั้นแหละ      ยึดปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์      เริ่มสวดพระสูตรนี้</p><p>เวลาจบพระสูตร   แผ่นดินได้ไหวไปถึงน้ำรองแผ่นดินเป็นที่สุด.   มีสถาน</p><p>ที่ชื่อ<strong>อัมพลัฏฐิกะ</strong>อยู่ด้านทิศตะวันออกของโลหปราสาท   พระเถระผู้กล่าว</p><p>คัมภีร์ทีฆนิกายนั่งในสถานที่นั้น   เริ่มสวดพรหมชาลสูตร     แม้ในเวลาที่</p><p>พระเถระเหล่านั้นสวดจบ    แผ่นดินก็ได้ไหวไปถึงน้ำรองแผ่นดินเป็นที่สุด</p><p>เหมือนกัน   ดังนี้แล.  </p><p>              <strong>ด้วยอานุภาพแห่งพระสูตรอันประเสริฐใด       ที่พระ</strong></p><p><strong>              สยัมภูได้ทรงแสดงแล้ว  แผ่นดินได้ไหวหลายครั้ง </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 287</p><p>              <strong>อย่างนี้    ขอบัณฑิตทั้งหลายจงศึกษาโดยเคารพ  ซึ่ง</strong></p><p><strong>              อรรถกรรมของพระสูตรนั้น      อันมีชื่อว่า   พรหม- </strong></p><p><strong>              ชาลสูตรในพระศาสนานี้     แล้วปฏิบัติโดยอุบายอัน</strong></p><p><strong>              แยบคาย   เทอญ.</strong></p><p>           วรรณนาพรหมชาลสูตร  อันดับที่  ๑  ในสุมังคลวิลาสินี  อรรถกถา</p><p>ทีฆนิกาย</p><p>                                 จบแล้วด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 288</p><p>                             <strong>๒.  สามัญญผลสูตร</strong>   </p><p>                    <strong>( ๙ )  ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้  :-</strong></p><p>           สมัยหนึ่ง     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทับ ณ <strong>สวนอัมพวันของหมอ</strong></p><p><strong>ชีวกโกมารภัจ      กรุงราชคฤห์</strong>   พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ประมาณ</p><p>๑,๒๕๐  รูป      วันนั้นเป็นวันอุโบสถขึ้น ๑๕ ค่ำ      เป็นวันครบรอบ</p><p>๔ เดือนฤดูดอกโกมุทบาน     ในราตรีเพ็ญพระจันทร์เต็มดวง     พระเจ้า</p><p>แผ่นดินมคธพระนามว่า   <strong>อชาตศัตรู   เวเทหิบุตร</strong>       แวดล้อมด้วยราช-</p><p>อำมาตย์    ประทับนั่ง  ณ  มหาปราสาทชั้นบน     ขณะนั้น    ท้าวเธอทรง</p><p>เปล่งพระอุทานว่า    ท่านผู้เจริญทั้งหลาย    ราตรีมีพระจันทร์แจ่มกระจ่าง</p><p>น่ารื่นรมย์หนอ   ราตรีมีพระจันทร์แจ่มกระจ่าง   ช่างงามจริงหนอ   ราตรี</p><p>มีพระจันทร์แจ่มกระจ่าง   น่าชมจริงหนอ   ราตรีมีพระจันทร์แจ่มกระจ่าง</p><p>น่าเบิกบานจริงหนอ  ราตรีมีพระจันทร์แจ่มกระจ่าง  เข้าลักษณะจริงหนอ</p><p>วันนี้เราควรจะเข้าไปหาสมณะ    หรือพราหมณ์ผู้ใดดี    ที่จิตของเราผู้เข้า</p><p>ไปหาพึงเลื่อมใสได้   ครั้นท้าวเธอมีพระราชดำรัสอย่างนี้แล้ว  ราชอำมาตย์</p><p>ผู้หนึ่งจึงกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ   <strong>ท่านปูรณกัสสป</strong>   ปรากฏ</p><p>ว่าเป็นเจ้าหมู่เจ้าคณะ   เป็นคณาจารย์   มีชื่อเสียง  มีเกียรติยศ  เป็นเจ้าลัทธิ</p><p>มหาชนยกย่องว่าดี   เป็นคนเก่าแก่   บวชมานาน   มีอายุล่วงกาลผ่านวัยมา</p><p>โดยลำดับ    ขอพระองค์เสด็จเข้าไปหา<strong>ท่านปูรณกัสสป</strong>นั้นเถิด   เห็นด้วย</p><p>เกล้า ฯ ว่า    เมื่อพระองค์เสด็จเข้าไปหา<strong>ท่านปูรณกัสสป</strong>    พระหฤทัยพึง</p><p>เลื่อมใส   เมื่ออำมาตย์ผู้นั้นกราบทูลอย่างนี้แล้ว   ท้าวเธอทรงนิ่งอยู่  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 289</p><p>           ราชอำมาตย์อีกคนหนึ่ง   จึงกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ  </p><p><strong>ท่านมักขลิโคสาล</strong>  ปรากฏว่า  เป็นเจ้าหมู่  เจ้าคณะ  เป็นคณาจารย์มีชื่อ</p><p>เสียง     มีเกียรติยศ    เป็นเจ้าลัทธิ    มหาชนยกย่องว่าดี    เป็นคนเก่าแก่</p><p>บวชมานาน    มีอายุล่วงกาลผ่านวัยมาโดยลำดับ    ขอพระองค์เสด็จเข้าไป</p><p>หา<strong>ท่านมักขลิโคสาล</strong>นั้นเถิด  เห็นด้วยเกล้า ฯ  ว่า  เมื่อพระองค์เสด็จเข้า</p><p>ไปหา<strong>ท่านมักขลิโคสาล</strong>  พระหฤทัยพึงเลื่อมใส  เมื่ออำมาตย์ผู้นั้นกราบทูล</p><p>อย่างนี้แล้ว   ท้าวเธอก็ทรงนิ่งอยู่.</p><p>           ราชอำมาตย์อีกคนหนึ่ง  จึงกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ</p><p><strong>ท่านอชิตเกสกัมพล</strong>   ปรากฏว่า  เป็นเจ้าหมู่    เจ้าคณะ   เป็นคณาจารย์มี</p><p>ชื่อเสียง    มีเกียรติยศ     เป็นเจ้าลัทธิ   มหาชนยกย่องว่าดี   เป็นคนเก่าแก่</p><p>บวชมานาน     มีอายุล่วงกาลผ่านวัยมาโดยลำดับ     ขอพระองค์เข้าไปหา</p><p>ท่านอชิตเกสกัมพลนั้นเถิด  เห็นด้วยเกล้า ฯ  ว่า เมื่อพระองค์เสด็จเข้าไป</p><p>หา<strong>ท่านอชิตเกสกัมพล</strong>  พระหฤทัยพึงเลื่อมใส  เมื่ออำมาตย์ผู้นั้นกราบทูล</p><p>อย่างนี้แล้ว    ท้าวเธอทรงนิ่งอยู่.</p><p>           ราชอำมาตย์อีกคนหนึ่งจึงกราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ</p><p><strong>ท่านปกุทธกัจจายนะ</strong>  ปรากฏว่า   เป็นเจ้าหมู่   เจ้าคณะ  เป็นคณาจารย์มี</p><p>ชื่อเสียง    มีเกียรติยศ   เป็นเจ้าลัทธิ   มหาชนยกย่องว่าดี     เป็นคนเก่าแก่</p><p>บวชมานาน   มีอายุล่วงกาลผ่านวัยมาโดยลำดับ   ขอพระองค์เสด็จเข้าไปหา</p><p><strong>ท่านปกุธกัจจายนะ</strong>นั้นเถิด  เห็นด้วยเกล้า ฯ  ว่า  เมื่อพระองค์เสด็จเข้าไป</p><p>หา<strong>ท่านปกุธกัจจายนะ</strong>  พระหฤทัยพึงเลื่อมใส   เมื่ออำมาตย์ผู้นั้นกราบทูล</p><p>อย่างนี้แล้ว   ท้าวเธอก็ทรงนิ่งอยู่.</p><p>           ราชอำมาตย์อีกคนหนึ่ง  จึงกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 290</p><p><strong>ท่านสัญชัยเวลัฏฐบุตร</strong>  ปรากฏว่า  เป็นเจ้าหมู่คณะ  เจ้าคณะ  เป็นคณา-  </p><p>จารย์มีชื่อเสียง     มีเกียรติยศ    เป็นเจ้าลัทธิ     มหาชนยกย่องว่าดี      เป็น</p><p>คนเก่าแก่   บวชมานาน   มีอายุล่วงกาลผ่านวัยมาโดยลำดับ    ขอพระองค์</p><p>เสด็จเข้าไปหา<strong>ท่านสัญชัยเวลัฏฐบุตร</strong>นั้นเถิด   เห็นด้วยเกล้า ฯ   ว่า    เมื่อ</p><p>พระองค์เสด็จเข้าไปหา<strong>ท่านนิครนถนาฏบุตร</strong>  พระหฤทัยพึงเลื่อมใส   เมื่อ</p><p>อำมาตย์ผู้นั้นกราบทูลอย่างนี้แล้ว   ท้าวเธอก็ทรงนิ่งอยู่</p><p>           ราชอำมาตย์อีกคนหนึ่ง   จึงกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ</p><p><strong>ท่านนิครนถนาฏบุตร</strong>    ปรากฏว่าเป็นเจ้าหมู่    เจ้าคณะ    เป็นคณาจารย์</p><p>มีชื่อเสียง   มีเกียรติยศ   เป็นเจ้าลัทธิ   มหาชนยกย่องว่าดี    เป็นคนเก่าแก่</p><p>บวชมานาน    มีอายุล่วงกาลผ่านวัยมาโดยลำดับ    ขอพระองค์เสด็จเข้าหา</p><p><strong>ท่านนิครนถนาฏบุตร</strong>นั้นเถิด   เห็นด้วยเกล้า ฯ   ว่า   เมื่อพระองค์เสด็จเข้า</p><p>ไปหา<strong>ท่านนิครนถนาฏบุตร</strong>     พระหฤทัยพึงเลื่อมใส     เมื่ออำมาตย์ผู้นั้น</p><p>กราบทูลอย่างนี้แล้ว   ท้าวเธอก็ทรงนิ่งอยู่.  </p><p>           ( ๙๒)  สมัยนั้น    <strong>หมอชีวก  โกมารภัจ</strong>    นั่งนิ่งอยู่ในที่ไม่ไกล</p><p>พระเจ้าแผ่นดินมคธพระนามว่า    <strong>อชาตศัตรู   เวเทหิบุตร</strong>    ท้าวเธอจึงมี</p><p>พระราชดำรัสกะ<strong>หมอชีวก   โกมารภัจ</strong>  ว่า  ชีวกผู้สหาย      ทำไมเธอจึงนิ่ง</p><p>เสียเล่า    <strong>หมอชีวก โกมารภัจ</strong>  กราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ</p><p>พระผู้มีภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า      ประทับอยู่  ณ <strong>สวนอัมพวัน</strong>ของ</p><p>ข้าพระพุทธเจ้า  พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่  ประมาณ ๑,๒๕๐  รูป พระ</p><p>เกียรติศัพท์อันงามของพระองค์    ขจรไปแล้วอย่างนี้ว่า    แม้เพราะเหตุนี้ </p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น    เป็นพระอรหันต์    ตรัสรู้เองโดยชอบ</p><p>ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ   เสด็จไปดีแล้ว  ทรงรู้โลก  เป็นสารถีฝึกคน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 291</p><p>ที่ควรฝึกไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า   เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย    เป็น  </p><p>ผู้ปลุกให้ตื่น    เป็นผู้จำแนกธรรม   ดังนี้   ขอพระองค์เสด็จเข้าไปเฝ้า<strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้นเถิด     เห็นด้วยเกล้า ฯ  ว่า  เมื่อพระองค์เสด็จ</p><p>เข้าไปเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    พระหฤทัยพึงเลื่อมใส    ท้าวเธอจึงมีพระ</p><p>ราชดำรัสว่า   ชีวกผู้สหาย    ถ้าอย่างนั้น    ท่านจงสั่งให้เตรียมหัตถียานไว้</p><p><strong>หมอชีวก โกมารภัจ</strong> รับพระราชโองการแล้ว สั่งให้เตรียมช้างพังประมาณ</p><p>๕๐๐  เชือก   และช้างพระที่นั่งเสร็จแล้ว    จึงกราบทูลว่า    ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้สมมติเทพ    ข้าพระองค์สั่งให้เตรียมหัตถียานพร้อมแล้ว    เชิญพระองค์</p><p>เสด็จได้แล้ว   พระเจ้าข้า. </p><p>           ครั้งนั้นแล    พระเจ้า<strong>อชาตศัตรู   เวเทหิบุตร</strong>     โปรดให้พวกสตรี</p><p>ขึ้นช้างพัง   ๕๐๐  เชือก   เชือกละนาง ๆ   แล้วจึงทรงช้างพระที่นั่ง     มีผู้</p><p>ถือคบเพลิง      เสด็จออกจาก<strong>กรุงราชคฤห์</strong>      ด้วยพระราชานุภาพอันยิ่ง</p><p>ใหญ่     เสด็จไป<strong>สวนอัมพวันของหมอชีวก  โกมารภัจ</strong>     ครั้นใกล้จะถึง</p><p>สวนอัมพวัน   ท้าวเธอทรงหวาดหวั่น  ครั่นคร้าม  สยดสยอง  ครั้นท้าวเธอ</p><p>ทรงกลัว    หวาดหวั่น    มีพระโลมชาติชูชันแล้ว     จึงมีพระราชดำรัสกะ</p><p>หมอชีวก โกมารภัจว่า  ชีวกผู้สหาย  ท่านไม่ได้ลวงเราหรือ   ชีวกผู้สหาย</p><p>ท่านไม่ได้หลอกเราหรือ    ชีวกผู้สหาย    ท่านไม่ได้ล่อเรามาให้ข้าศึกหรือ</p><p>ไฉนเล่าภิกษุหมู่ใหญ่ถึง  ๑,๒๕๐  รูป      จึงไม่มีเสียงจาม     เสียงกระแอม</p><p>เสียงพึมพำเลย   หมอชีวก  โกมารภัจ  กราบทูลว่า   ข้าแต่พระราชาผู้ยิ่งใหญ่</p><p>ขอพระองค์อย่าทรงหวาดหวั่นเกรงกลัวเลย    พระเจ้าข้า    ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>สมมติเทพ   ข้าพระพุทธเจ้าไม่ได้ลวงพระองค์ ไม่ได้หลอกพระองค์ ไม่ได้</p><p>ล่อพระองค์มาให้ข้าศึกเลย    พระเจ้าข้า     ขอเชิญเสด็จเข้าไปเรื่อย ๆ  เถิด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 292</p><p>พระเจ้าข้า    นั่นประทีปที่โรงกลมยังตามอยู่     ลำดับนั้น     ท้าวเธอเสด็จ</p><p>พระราชดำเนินโดยกระบวนข้างพระที่นั่งไปจนสุดทาง      เสด็จลงจากช้าง  </p><p>พระที่นั่ง    ทรงดำเนินเข้าประตูโรงกลม    แล้วจึงมีพระราชดำรัสกะ<strong>หมอ</strong></p><p><strong>ชีวก โกมารภัจ</strong>ว่า  ชีวกผู้สหาย     ไหน<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า   หมอชีวก</strong></p><p><strong>โกมารภัจ</strong>กราบทูลว่า  ขอเดชะ  นั่น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ประทับนั่งพิง</p><p>เสากลาง   ผินพระพักตร์ไปทางทิศบูรพา  ภิกษุสงฆ์แวดล้อมอยู่.</p><p>            ลำดับนั้น  พระเจ้า<strong>อชาตศัตรู  เวเทหิบุตร</strong>  เสด็จเข้าไปเฝ้า<strong>พระผู้มี-</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ถึงที่ประทับ   ประทับยืน  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง  ทรงชำเลือง</p><p>เห็นภิกษุสงฆ์นั่งสงบเหมือนห้วงน้ำใส    ทรงเปล่งพระอุทานว่า     ขอให้</p><p>อุทัยภัทกุมารของเราจงมีความสงบอย่างภิกษุสงฆ์เดี๋ยวนี้.    <strong>พระผู้มีพระ-</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>ตรัสว่า  ดูก่อนมหาบพิตร  พระองค์เสด็จมาทั้งความรัก  ทูลรับว่า</p><p>พระเจ้าข้า    <strong>อุทัยภัทกุมาร</strong>เป็นที่รักของหม่อมฉัน    ขอให้<strong>อุทัยภัทกุมาร</strong></p><p>ของหม่อมฉัน   จงมีความสงบอย่างภิกษุสงฆ์เดี๋ยวนี้เถิด   พระเจ้าข้า.</p><p>           (๙๓)  ลำดับนั้น  <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู   เวเทหิบุตร</strong> ทรงอภิวาท<strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แล้ว    ทรงน้อมถวายอัญชลีแด่ภิกษุสงฆ์    ประทับนั่ง  ณ</p><p>ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง    ครั้นแล้วได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า    ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ หม่อมฉันจะขอทูลถามปัญหาบางเรื่องสักเล็กน้อย  ถ้าพระ</p><p>องค์จะประทานพระวโรกาสพยากรณ์ปัญหาแก่หม่อมฉัน.      พระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าตรัสว่า    เชิญถามเถิดมหาบพิตร    ถ้าทรงพระประสงค์.   พระเจ้า</p><p>อชาตศัตรู    ทูลถามว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ศิลปศาสตร์เป็นอันมาก</p><p>เหล่านี้   คือ พลช้าง  พลม้า  พลรถ  พลธนู  พนักงานเชิญธง  พนักงานจัด</p><p>กระบวนทัพ  พนักงานจัดส่งสะเบียง  พวกอุคคราชบุตร พลอาสา  ขุนพล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 293</p><p>พลกล้า    พลสวมเกราะหนัง    พวกบุตรทาส    พวกทำขนม   ช่างกัลบก </p><p>พนักงานเครื่องสรง  พวกพ่อครัว  ช่างดอกไม้  ช่างย้อม ช่างหู  ช่างจักสาน</p><p>ช่างหม้อ  นักคำนวณ   พวกนับคะแนน  หรือศิลปศาสตร์เป็นอันมาก  แม้</p><p>อย่างอื่นใด  ที่มีคติเหมือนอย่างนี้  คนเหล่านั้นย่อมอาศัยผลแห่งศิลปศาสตร์</p><p>ที่เห็นประจักษ์เลี้ยงชีพในปัจจุบัน    ด้วยผลแห่งศิลปศาสตร์นั้น   เขาย่อม</p><p>บำรุงตน  มารดาบิดา  บุตรภริยา  มิตร  สหาย  ให้เป็นสุขอิ่มหนำสำราญ</p><p>บำเพ็ญทักษิณาทานอันมีผลอย่างสูง  เป็นไปเพื่อให้ได้อารมณ์ดี  มีสุขเป็น</p><p>ผล   ให้เกิดในสวรรค์  ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย  ฉันใด  ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ   พระองค์อาจทำให้รู้ถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน  เหมือน</p><p>ฉันนั้นได้หรือไม่.</p><p>           พ.  มหาบพิตร  พระองค์ทรงจำได้หรือไม่ว่า   ปัญหาข้อนี้ มหาบพิตร</p><p>ได้ตรัสถามสมณพราหมณ์แม้พวกอื่นแล้ว.</p><p>           อ.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    หม่อมฉันจำได้    ปัญหาข้อนี้หม่อมฉัน</p><p>ได้ถามสมณพราหมณ์พวกอื่นแล้ว.</p><p>           พ.  มหาบพิตร  สมณพราหมณ์เหล่านั้นพยากรณ์อย่างไร  ถ้ามหา-</p><p>บพิตรไม่หนักพระทัย  ก็ตรัสเถิด.</p><p>           อ.   ณ  ที่ที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>หรือท่านผู้เปรียบดัง<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>ประทับนั่งอยู่   หม่อมฉันไม่หนักใจ พระเจ้าข้า.</p><p>           พ.   ถ้าอย่างนั้น  โปรดมีพระดำรัสเถิด.</p><p>           (๙๔)   อ.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    สมัยหนึ่ง  ณ  <strong>กรุงราชคฤห์นี้</strong></p><p>หม่อมฉันเข้าไปหาครู<strong>ปูรณกัสสป</strong>   ถึงที่อยู่   ได้ปราศรัยกับ<strong>ครูปูรณกัสสป</strong></p><p>ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว     จึงนั่ง ณ  ที่ควรส่วนข้าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 294</p><p>หนึ่ง  ครั้นแล้ว  หม่อมฉันได้กล่าวคำนี้กะ<strong>ครูปูรณกัสสปว่า   ท่านกัสสป</strong></p><p>ผู้เจริญ  ศิลปศาสตร์เป็นอันมากเหล่านี้   คือ พลช้าง  พลม้า พลรถ  พลธนู </p><p>พนักงานเชิญธง   พนักงานจัดกระบวนทัพ   พนักงานจัดส่งเสบียง   พวก</p><p>อุคคราชบุตร  พลอาสา  ขุนพล   พลกล้า   พลสวมเกราะหนัง  พวกบุตร</p><p>ทาส  พวกทำขนม  ช่างกัลบก  พนักงานเครื่องสรง   พวกพ่อครัว   ช่าง</p><p>ดอกไม้  ช่างย้อม  ช่างหูก  ช่างจักสาน  ช่างหม้อ  นักคำนวณ  พวกนับ</p><p>คะแนน หรือศิลปศาสตร์เป็นอันมาก  แม้อย่างอื่นใด  ที่มีคติเหมือนอย่างนี้</p><p>คนเหล่านั้นย่อมอาศัยผลแห่งศิลปศาสตร์ที่เห็นประจักษ์เลี้ยงชีพในปัจจุบัน</p><p>ด้วยผลแห่งศิลปศาสตร์นั้น  เขาย่อมบำรุงตน  มารดาบิดา  บุตรภริยา  มิตร</p><p>สหาย   ให้เป็นสุขอิ่มหนำสำราญ   บำเพ็ญทักษิณาทาน   อันมีผลอย่างสูง</p><p>เป็นไปเพื่อให้ได้อารมณ์ดี    มีสุขเป็นผล    ให้เกิดในสวรรค์    ในสมณ-</p><p>พราหมณ์ทั้งหลาย  ฉันใด  <strong>ท่านกัสสปผู้เจริญ </strong> ท่านอาจทำให้รู้ถึงสามัญญผล</p><p>ที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน   เหมือนฉันนั้นได้หรือไม่   เมื่อหม่อมฉันกล่าว</p><p>อย่างนี้  <strong>ครูปูรณกัสสป</strong>ได้กล่าวคำนี้กะหม่อมฉันว่า  มหาบพิตร  เมื่อบุคคล</p><p>ทำเอง   ใช้ให้ผู้อื่นทำ  ตัดเอง  ใช้ให้ผู้อื่นตัด   เบียดเบียนเอง   ใช้ให้ผู้อื่น</p><p>เบียดเบียน   ทำเขาให้เศร้าโศกเอง    ใช้ให้ผู้อื่นทำเขาให้เศร้าโศก   ทำเขา</p><p>ให้ลำบากเอง    ใช้ให้ผู้อื่นทำเขาให้ลำบาก    ดิ้นรนเอง    ทำให้เขาดิ้นรน</p><p>ฆ่าสัตว์  ลักทรัพย์  ตัดที่ต่อ  ปล้น ไม่ให้เหลือ  ทำโจรกรรมในเรือนหลัง</p><p>เดียว   ดักปล้นในทางเปลี่ยว   ทำชู้ภริยาเขา  พูดเท็จ   ผู้ทำไม่ชื่อว่าทำบาป</p><p>แม้หากผู้ใดจะใช้จักร    ซึ่งมีคมโดยรอบเหมือนมีดโกน    สังหารเหล่าสัตว์</p><p>ในปัฐพีนี้     ให้เป็นลานเนื้อหนึ่ง    ให้เป็นกองเนื้อหนึ่ง    บาปที่มีการทำ</p><p>เช่นนั้นเป็นเหตุ   ย่อมไม่มีแก่เขา   ไม่มีบาปมาถึงเขา   แม้หากบุคคลจะไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 295</p><p>ยังฝั่งขวาแห่งแม่น้ำคงคา   ฆ่าเอง   ใช้ให้ผู้อื่นฆ่า   ตัดเอง   ใช้ให้ผู้อื่นตัด  </p><p>เบียดเบียนเอง    ใช้ให้ผู้อื่นเบียดเบียน    บาปที่มีการทำเช่นนั้นเป็นเหตุ</p><p>ย่อมไม่มีแก่เขา    ไม่มีบาปมาถึงเขา     แม้หากบุคคลจะไปยังฝั่งซ้ายแห่งแม่</p><p>น้ำคงคา  ให้เอง  ใช้ให้ผู้อื่นให้   บูชาเอง  ใช้ให้ผู้อื่นบูชา  บุญที่มีการทำ</p><p>เช่นนั้นเป็นเหตุ   ย่อมไม่มีแก่เขา   ไม่มีบุญมาถึงเขา   ด้วยการให้  ด้วยการ</p><p>ฝึกอินทรีย์  การสำรวมศีล  การกล่าวคำสัตย์  บุญที่มีการทำเช่นนั้นเป็นเหตุ</p><p>ย่อมไม่มีแก่เขา   ไม่มีบุญมาถึงเขา  ดังนี้   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เมื่อหม่อม</p><p>ฉันถามถึงสามัญผลที่เห็นประจักษ์  <strong>ครูปูรณกัสสป</strong>  กลับตอบถึงการที่ทำ</p><p>แล้วไม่เป็นอันทำ ฉะนี้  เปรียบเหมือนเขาถามถึงมะม่วง  ตอบขนุนสำมะลอ</p><p>หรือเขาถามถึงขนุนสำมะลอ  ตอบมะม่วง  แม้ฉันใด  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>เหมือนหม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ <strong>ครูปูรณกัสสป</strong>กลับตอบ</p><p>ถึงการที่ทำแล้วไม่เป็นอันทำ  ฉันนั้นทีเดียว  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    หม่อม</p><p>ฉันได้มีความดำริว่า   ไฉนคนอย่างเราจะพึงมุ่งรุกรานสมณะหรือพราหมณ์</p><p>ผู้อยู่ในราชอาณาเขต  ดังนี้  แล้วไม่ยินดีไม่คัดค้านภาษิตของ<strong>ครูปูรณกัสสป</strong></p><p>ไม่พอใจก็มิได้เปล่งวาจาแสดงความไม่พอใจ   ไม่เชื่อถือ   ไม่คัดค้านวาจา</p><p>นั้นเลย  ลุกจากที่นั่งหลีกไป.</p><p>           (๙๕)   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ สมัยหนึ่ง ณ <strong>กรุงราชคฤห์นี้</strong> หม่อม</p><p>ฉันเข้าไปหา<strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>  ถึงที่อยู่  ได้ปราศรัยกับ<strong>ครูมักขลิโคสาล</strong></p><p>ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว     จึงนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้าง</p><p>หนึ่ง  ครั้นแล้ว  หม่อมฉันได้กล่าวคำนี้กะ<strong>ครูมักขลิโคสาลว่า  ท่านโคสาล</strong></p><p>ผู้เจริญ  ศิลปศาสตร์เป็นอันมากเหล่านี้ คือ พลช้าง  พลม้า ฯ ล ฯ คนเหล่า</p><p>นั้นย่อมอาศัยผลแห่งศิลปศาสตร์ที่เห็นประจักษ์เลี้ยงชีพในปัจจุบัน ด้วยผล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 296</p><p>แห่งศิลปศาสตร์นั้น  เขาย่อมบำรุงตน  มารดาบิดา  บุตรภริยา  มิตร  สหาย  </p><p>ให้เป็นสุขอิ่มหนำสำราญ   บำเพ็ญทักษิณาทานอันมีผลอย่างสูง เป็นไปเพื่อ</p><p>ให้ได้อารมณ์ดี  มีสุขเป็นผล  ให้เกิดในสวรรค์  ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย</p><p>ฉันใด    ท่านอาจทำให้รู้ถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน   เหมือน</p><p>ฉันนั้นได้หรือไม่    เมื่อหม่อมฉันกล่าวอย่างนี้    <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>ได้กล่าว</p><p>คำนี้กะหม่อมฉันว่า  มหาบพิตร  ไม่มีเหตุ ไม่มีปัจจัย  เพื่อความเศร้าหมอง</p><p>ของสัตว์ทั้งหลาย  สัตว์ทั้งหลายหาเหตุมิได้   หาปัจจัยมิได้  ย่อมเศร้าหมอง</p><p>ย่อมไม่มีเหตุ   ย่อมไม่มีปัจจัย   เพื่อความบริสุทธิ์แห่งสัตว์ทั้งหลาย    สัตว์</p><p>ทั้งหลายหาเหตุมิได้  หาปัจจัยมิได้  ย่อมบริสุทธิ์   ไม่มีการกระทำของตนเอง</p><p>ไม่มีการกระทำของผู้อื่น  ไม่มีการกระทำของบุรุษ  ไม่มีกำลัง   ไม่มีความ</p><p>เพียร   ไม่มีเรี่ยวแรงของบุรุษ    ไม่มีความบากบั่นของบุรุษ    สัตว์ทั้งปวง</p><p>ปาณะทั้งปวง  ภูตทั้งปวง  ชีวะทั้งปวง   ล้วนไม่มีอำนาจ  ไม่มีกำลัง  ไม่มี</p><p>ความเพียร   แปรไปตามเคราะห์ดีเคราะห์ร้าย   ตามความประจวบ  ตามความ</p><p>เป็นเอง   ย่อมเสวยสุขเสวยทุกข์  ในอภิชาติทั้ง  ๖  เท่านั้น  อนึ่ง  กำเนิดที่</p><p>เป็นประธาน  ๑,๔๐๖,๐๐๐   กรรม   ๕๐๐  กรรม  ๕  กรรม ๓  กรรม ๑</p><p>ธรรมกึ่ง   ปฏิปทา  ๖๒  อันตรกัป  ๖๒  อภิชาติ  ๖  ปุริสภูมิ   ๘  อาชีวก</p><p>๔,๙๐๐  ปริพาชก    ๔,๙๐๐   นาควาส   ๔,๙๐๐   อินทรีย์  ๒,๐๐๐  นรก</p><p>๓,๐๐๐   รโชธาตุ   ๓๖ สัญญีครรภ์   ๗  อสัญญีครรภ์  ๗  นิคัณฐีครรภ์ ๗</p><p>เทวดา  ๗  มนุษย์  ๗  ปีศาจ  ๗  สระ  ๗  ปวุฏะ   ๗   ปวุฏะ  ๗๐๐  เหวใหญ่</p><p>๗   เหวน้อย   ๗๐๐   สุบิน ๗ สุบิน ๗๐๐   จุลมหากัป   ๘,๐๐๐,๐๐๐  เหล่านี้</p><p>ที่พาลและบัณฑิต   เร่ร่อน   ท่องเที่ยวไป   แล้วจักทำที่สุดทุกข์ได้  ความ</p><p>สมหวังว่า    เราจักอบรมกรรมที่ยังไม่อำนวยผล    ให้อำนวยผล    หรือเรา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 297</p><p>สัมผัสถูกต้องกรรมที่อำนวยผลแล้ว   จักทำให้สุดสิ้น   ด้วยศีล   ด้วยพรต  </p><p>ด้วยตบะ    หรือด้วยพรหมจรรย์นี้   ไม่มีในที่นั้น   สุขทุกข์ทำให้สิ้นสุดได้</p><p>เหมือนดวงของให้หมดด้วยทะนาน  ย่อมไม่มีในสงสารด้วยอาการอย่างนี้เลย</p><p>ไม่มีความเสื่อมความเจริญ     ไม่มีการเลื่อนขึ้นเลื่อนลง     พาลและบัณฑิต </p><p>เร่ร่อน  ท่องเที่ยวไป  จักทำที่สุดทุกข์ได้   เหมือนกลุ่มด้ายที่บุคคลขว้างไป</p><p>ย่อมคลี่ขยายไปเอง  ฉะนั้น  ดังนี้   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เมื่อหม่อมฉันถาม</p><p>ถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์      ครูมักขลิโคสาลกลับพยากรณ์ถึงความบริ-</p><p>สุทธิ์ด้วยการเวียนว่าย   เหมือนเขาถามถึงมะม่วง   ตอบขนุนสำมะลอ  หรือ</p><p>เขาถามถึงขนุนสำมะลอ  ตอบมะม่วง แม้ฉันใด  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อ</p><p>หม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์  <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>กลับพยากรณ์</p><p>ถึงความบริสุทธิ์ด้วยการเวียนว่าย    ฉันนั้นทีเดียว    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ </p><p>หม่อมฉันได้มีความดำริว่า  ไฉนคนอย่างเราจะพึงมุ่งรุกรานสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์ผู้อยู่ในราชอาณาเขต   ดังนี้  แล้วไม่ยินดี ไม่คัดค้านภาษิตของครู</p><p>มักขลิโคศาล   ไม่พอใจ    ก็มิได้เปล่งวาจาแสดงความไม่พอใจ   ไม่เชื่อถือ</p><p>ไม่คัดค้านวาจานั้นเลย   ลุกจากที่นั่งหลีกไป.</p><p>           (๙๖)  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  สมัยหนึ่ง ณ <strong>กรุงราชคฤห์นี้</strong>   หม่อม</p><p>ฉันเข้าไปหา<strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>  ถึงที่อยู่ ๆ ล ฯ ครั้นแล้วหม่อมฉันได้กล่าว</p><p>คำนี้กะ<strong>ครูอชิตเกสกัมพลว่า</strong>    ท่านอชิตผู้เจริญ    ศิลปศาสตร์เป็นอันมาก</p><p>เหล่านี้  คือ พลช้าง  พลม้า ฯ ล ฯ   คนเหล่านั้นย่อมอาศัยผลแห่งศิลปศาสตร์ </p><p>ที่เห็นประจักษ์   เลี้ยงชีพในปัจจุบัน   ด้วยผลแห่งศิลปศาสตร์นั้น  เขาย่อม</p><p>บำรุงตน  มารดาบิดา  บุตรภริยา  มิตร  สหาย  ให้เป็นสุขอิ่มหนำสำราญ</p><p>บำเพ็ญทักษิณาทานอันมีผลอย่างสูง   เป็นไปเพื่อให้ได้อารมณ์ดี  มีสุขเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 298</p><p>ผล   ให้เกิดในสวรรค์  ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย  ฉันใด  ท่านอาจทำให้</p><p>รู้ถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน   เหมือนฉันนั้นได้หรือไม่    เมื่อ </p><p>หม่อมฉันกล่าวอย่างนี้     <strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>ได้กล่าวคำนี้กะหม่อมฉันว่า</p><p>มหาบพิตร  ทานไม่มีผล  การบูชาไม่มีผล  การเซ่นสรวงไม่มีผล  ผลวิบาก</p><p>แห่งกรรมที่ทำดีทำชั่วไม่มี  โลกนี้ไม่มี   โลกอื่นไม่มี   มารดาบิดาไม่มีคุณ</p><p>สัตว์ผู้เกิดผุดขึ้นไม่มี   สมณพราหมณ์ผู้ดำเนินชอบปฏิบัติชอบ   ซึ่งกระทำ</p><p>โลกนี้และโลกอื่นให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง      แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง</p><p>ไม่มีในโลก  คนเรานี้เป็นแต่ประชุมมหาภูตทั้ง  ๔  เมื่อทำกาลกิริยา  ธาตุ</p><p>ดินไปตานธาตุดิน  ธาตุน้ำไปตามธาตุน้ำ   ธาตุไฟไปตามธาตุไฟ   ธาตุลม</p><p>ไปตามธาตุลม   อินทรีย์ทั้งหลายย่อมเลื่อนลอยไปในอากาศ   คนทั้งหลายมี</p><p>เตียงเป็นที่  ๕  จะหามเขาไป  ร่างกายปรากฏอยู่แต่ป่าช้า   กลายเป็นกระดูก</p><p>มีสีดุจสีนกพิราบ    การเช่นสรวงมีเถ้าเป็นที่สุด    ทานนี้คนเขลาบัญญัติไว้</p><p>คำของคนบางพวกพูดว่า  มีผล ๆ ล้วนเป็นคำเปล่า  คำเท็จ  คำเพ้อเพราะ</p><p>กายสลาย   ทั้งพาลทั้งบัณฑิตย่อมขาดสูญพินาศสิ้น  เบื้องหน้าแต่ตาย  ย่อม</p><p>ไม่เกิด  ดังนี้.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อหม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็น</p><p>ประจักษ์  <strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>กลับตอบถึงความชาดสูญ   เหมือนเขาถามถึง</p><p>มะม่วง    ตอบขนุนสำมะลอ    หรือเขาถามถึงขนุนสำมะลอ    ตอบมะม่วง</p><p>แม้ฉันใด    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    เมื่อหม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็น</p><p>ประจักษ์     <strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>กลับตอบถึงความขาดสูญ    ฉันนั้นทีเดียว</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  หม่อมฉันได้มีความดำริว่า  ไฉนคนอย่างเราจะพึงมุ่ง</p><p>รุกรานสมณะ  หรือพราหมณ์ผู้อยู่ในราชอาณาเขต  ดังนี้   แล้วไม่ยินดี  ไม่</p><p>คัดค้านภาษิตของ<strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong> ไม่พอใจ ก็มิได้เปล่งวาจาแสดงความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 299</p><p>ไม่พอใจ  ไม่เชื่อถือ  ไม่คัดค้านวาจานั้นเลย  ลุกจากที่นั่งหลีกไป.  </p><p>           (๙๗)    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  สมัยหนึ่ง ณ <strong>กรุงราชคฤห์นี้</strong>  หม่อม</p><p>ฉันเข้าไปหา<strong>ครูปกุทธกัจจายนะ</strong>ถึงที่อยู่  ฯลฯ ครั้นแล้วหม่อมฉันได้กล่าว</p><p>คำนี้กะ<strong>ครูปกุทธกัจจายนะว่า  ท่านกัจจายนะ</strong>ผู้เจริญ     ศิลปศาสตร์เป็น</p><p>อันมากเหล่านี้   คือ  พลช้าง  พลม้า  ฯ ล ฯ  คนเหล่านั้นย่อมอาศัยผลแห่ง</p><p>ศิลปศาสตร์ที่เห็นประจักษ์เลี้ยงชีพในปัจจุบัน  ด้วยผลแห่งศิลปศาสตร์นั้น</p><p>เขาย่อมบำรุงตน  มารดาบิดา  บุตรภริยา  มิตร  สหาย  ให้เป็นสุขอิ่มหนำ</p><p>สำราญ   บำเพ็ญทักษิณาทานอันมีผลอย่างสูง   เป็นไปเพื่อให้ได้อารมณ์ดี</p><p>มีสุขเป็นผล  ให้เกิดในสวรรค์  ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย  ฉันใด ท่านอาจ</p><p>ทำให้รู้ถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน    เหมือนฉันนั้นได้หรือไม่</p><p>เมื่อหม่อมฉันกล่าวอย่างนี้ <strong>ครูปกุทธกัจจายนะ</strong> ได้กล่าวคำนี้กะหม่อมฉันว่า</p><p>มหาบพิตร  สภาวะ  ๗  กองเหล่านี้  ไม่มีใครทำ  ไม่มีแบบอย่างอันใครทำ</p><p>ไม่มีใครเนรมิต  ไม่มีใครให้เนรมิต   เป็นสภาพยั่งยืน  ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา</p><p>ตั้งมั่นดุจเสาระเนียด   สภาวะ  ๗  กองเหล่านั้น ไม่หวั่นไหว  ไม่แปรปรวน</p><p>ไม่เบียดเบียนกันและกัน   ไม่อาจให้เกิดสุขหรือทุกข์   หรือทั้งสุขและทุกข์</p><p>แก่กันและกัน  สภาวะ  ๗  กองเป็นไฉน  คือ  กองดิน   กองน้ำ  กองไฟ</p><p>กองลม  สุข  ทุกข์  ชีวะเป็นที่  ๗  สภาวะ ๗ กองนี้  ไม่มีใครทำ ไม่มีแบบ</p><p>อย่างอันใครทำ  ไม่มีใครเนรมิต   เป็นสภาพยั่งยืน  ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา</p><p>ตั้งมันดุจเสาระเนียด  สภาวะ ๗ กองเหล่านั้น ไม่หวั่นไหว ไม่แปรปรวน</p><p>ไม่เบียดเบียนกันและกัน   ไม่อาจให้เกิดสุขหรือทุกข์   หรือทั้งสุขและทุกข์</p><p>แก่กันและกัน  ผู้ฆ่าเองก็ดี  ผู้ใช้ให้ฆ่าก็ดี  ผู้ได้ยินก็ดี  ผู้กล่าวให้ได้ยินก็ดี</p><p>ผู้เข้าใจความก็ดี   ผู้ทำให้เข้าใจความก็ดี  ไม่มีในสภาวะ ๗ กองนั้น ด้วยว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 300</p><p>บุคคลจะเอาศาสตราอย่างคมตัดศีรษะกัน   ไม่ชื่อว่าใคร  ๆ ปลงชีวิตใคร  ๆ  </p><p>เป็นแต่ศาตราสอดเข้าไปตามช่องแห่งสภาวะ  ๗  กองเท่านั้น  ดังนี้    ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ    หม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์  <strong>ครูปกุทธกัจ-</strong></p><p><strong>จายนะ</strong>กลับเอาเรื่องอื่นมาพยากรณ์   เหมือนเขาถามถึงมะม่วง   ตอบขนุน</p><p>สำมะลอ    หรือเขาถามถึงขนุนสำมะลอ   ตอบมะม่วง    แม้ฉันใด   ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อหม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์  <strong>ครูปกุทธ-</strong></p><p><strong>กัจจายนะ</strong>กลับเอาเรื่องอื่นมาพยากรณ์    ฉันนั้นทีเดียว   ข้าแต่พระองค์ผู้-</p><p>เจริญ  หม่อมฉันได้มีความดำริว่า    ไฉนคนอย่างเราจะพึงมุ่งรุกรานสมณะ</p><p>หรือพราหมณ์ผู้อยู่ในราชอาณาเขต  ดังนี้   แล้วไม่ยินดี   ไม่คัดค้านภาษิต</p><p>ของ<strong>ครูปกุทธกัจจายนะ</strong>   ไม่พอใจ   ก็มิได้เปล่งวาจาแสดงความไม่พอใจ</p><p>ไม่เชื่อถือ  ไม่คัดค้านวาจานั้นเลย  ลุกจากที่นั่งหลีกไป.</p><p>           (๙๘)  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ สมัยหนึ่ง ณ <strong>กรุงราชคฤห์</strong>นี้  หม่อม</p><p>ฉันเข้าไปหา<strong>ครูนิครนถนาฏบุตร</strong>ถึงที่อยู่  ฯ ล ฯ ครั้นแล้วหม่อมฉันได้กล่าว</p><p>คำนี้กะ<strong>ครูนิครนถนาฏบุตรว่า   ท่านอัคคิเวสสนะ</strong>ผู้เจริญ  ศิลปศาสตร์เป็น</p><p>อันมากเหล่านี้  คือ  พลช้าง  พลม้า  ฯ ล    คนเหล่านั้นย่อมอาศัยผลแห่ง</p><p>ศิลปศาสตร์ที่เห็นประจักษ์เลี้ยงชีพในปัจจุบัน   ด้วยผลแห่งศิลปศาสตร์นั้น</p><p>เขาย่อมบำรุงตน   มารดาบิดา   บุตรภริยา   มิตร  สหาย  ให้เป็นสุขอิ่มหนำ</p><p>สำราญ      บำเพ็ญทักษิณาทานอันมีผลอย่างสูง    เป็นไปเพื่อให้ได้อารมณ์ดี</p><p>มีสุขเป็นผล  ให้เกิดในสวรรค์  ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย  ฉันใด ท่านอาจ</p><p>ทำให้รู้ถึงสามัญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน     เหมือนฉันนั้นได้หรือไม่</p><p>เมื่อหม่อมฉันกล่าวอย่างนี้  <strong>ครูนิครนถนาฏบุตร</strong>ได้กล่าวคำนี้กะหม่อมฉันว่า</p><p>มหาบพิตร    นิครนถ์ในโลกนี้     เป็นผู้สังวรแล้วด้วยสังวร  ๔  ประการ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 301</p><p>นิครนถ์เป็นผู้สังวรแล้วด้วยสังวร  ๔   ประการ    เป็นไฉน    มหาบพิตร  </p><p>นิครนถ์ในโลกนี้   เป็นผู้ห้ามน้ำทั้งปวง ๑ เป็นผู้ประกอบด้วยน้ำทั้งปวง ๑</p><p>เป็นผู้กำจัดด้วยน้ำทั้งปวง ๑ เป็นผู้ประพรมด้วยน้ำทั้งปวง  ๑  นิครนถ์เป็น</p><p>ผู้สังวรแล้วด้วยสังวร   ๔    ประการ  อย่างนี้แล   มหาบพิตร   เพราะเหตุที่</p><p>นิครนถ์เป็นผู้สังวรแล้วด้วยสังวร  ๔   ประการอย่างนี้   บัณฑิตจึงเรียกว่า</p><p>เป็นผู้มีตนถึงที่สุดแล้ว    มีตนสำรวมแล้ว    มีตนตั้งมั่นแล้ว   ดังนี้   ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ เมื่อหม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ <strong>ครูนิครนถ-</strong></p><p><strong>นาฏบุตร</strong>   กลับตอบถึงสังวร  ๔  ประการ  ฉะนี้  เหมือนเขาถามถึงมะม่วง</p><p>ตอบขนุนสำมะลอ   หรือเขาถามถึงขนุนสำมะลอ   ตอบมะม่วง   แม้ฉันใด</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    เมือหม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์   <strong>ครู</strong></p><p><strong>นิครนถนาฏบุตร</strong>กลับตอบถึงสังวร  ๔  ประการ    ฉันนั้นทีเดียว    ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ   หม่อมฉันได้มีความดำริว่า ไฉนคนอย่างเราจะพึงมุ่งรุกราน</p><p>สมณะหรือพราหมณ์ผู้อยู่ในราชอาณาเขต  ดังนี้   แล้วไม่ยินดี   ไม่คัดค้าน</p><p>ภาษิตของ<strong>ครูนิครนถนาฏบุตร</strong>     ไม่พอใจ     ก็มิได้เปล่งวาจาแสดงความ</p><p>ไม่พอใจ   ไม่เชื่อถือ   ไม่คัดค้านวาจานั้นเลย   ลุกจากที่นั่งหลีกไป.</p><p>           (๙๙)   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  สมัยหนึ่ง ณ <strong>กรุงราชคฤห์นี้ </strong> หม่อม</p><p>ฉันเข้าไปหา<strong>ครูสญชัยเวลัฏฐบุตร</strong>ถึงที่อยู่   ฯ ล ฯ ครั้นแล้วหม่อมฉันได้กล่าว</p><p>คำนี้กะ<strong>ครูสญชัยเวลัฏฐบุตร</strong>ว่า    <strong>ท่านสญชัย</strong>ผู้เจริญ   ศิลปศาสตร์เป็นอัน</p><p>มากเหล่านี้  คือ   พลช้าง   พลม้า   ฯ ล ๆ  คนเหล่านั้นย่อมอาศัยผลแห่ง</p><p>ศิลปศาสตร์ที่เห็นประจักษ์เลี้ยงชีพในปัจจุบัน       ด้วยผลแห่งศิลปศาสตร์</p><p>นั้น   เขาย่อมบำรุงตน   มารดาบิดา   บุตรภริยา  มิตร   สหาย  ให้เป็นสุข</p><p>อิ่มหนำสำราญ     บำเพ็ญทักษิณาทานอันที่ผลอย่างสูง    เป็นไปเพื่อให้ได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 302</p><p>อารมณ์ดี  มีสุขเป็นผล  ให้เกิดในสวรรค์  ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย ฉันใด  </p><p>ท่านอาจทำให้รู้ถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน    เหมือนฉันนั้นได้</p><p>หรือไม่     เมื่อหม่อมฉันกล่าวอย่างนี้    <strong>ครูสญชัยเวลัฏฐบุตร</strong>ได้กล่าวคำนี้</p><p>กะหม่อมฉันว่า  ถ้ามหาบพิตรตรัสถามอาตมภาพว่า  โลกอื่นมีอยู่หรือ  ถ้า</p><p>อาตมภาพมีความเห็นว่ามี  ก็จะพึงทูลตอบว่ามี  ความเห็นของอาตมภาพว่า</p><p>อย่างนี้ก็มิใช่  อย่างนั้นก็มิใช่  อย่างอื่นก็มิใช่   ไม่ใช่ก็มิใช่  มิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่</p><p>ถ้ามหาบพิตรตรัสถามอาตมภาพว่า  โลกอื่นไม่มีหรือ  ถ้าอาตมภาพมีความ</p><p>เห็นว่าไม่มี  ก็จะพึงทูลตอบว่าไม่มี....ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่าโลกอื่นมีด้วย</p><p>ไม่มีด้วยหรือ    ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่า    มีด้วยไม่มีด้วย    ก็จะพึงทูล</p><p>ตอบว่า  มีด้วยไม่มีด้วย... ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่า   โลกอื่นมีก็มิใช่  ไม่มี</p><p>ก็มิใช่หรือ   ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่า   มีก็มิใช่  ไม่มีก็มิใช่   ก็จะพึงทูล</p><p>ตอบว่า  มีก็มิใช่  ไม่มีก็มิใช่....ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่า  สัตว์ผู้เกิดผุดขึ้นมี</p><p>หรือ    ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่ามี    ก็จะพึงทูลตอบว่ามี.. .ถ้ามหาบพิตร</p><p>ตรัสถามว่า   สัตว์ผู้เกิดผุดขึ้นไม่มีหรือ   ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่าไม่มี</p><p>ก็จะพึงทูลตอบว่าไม่มี....ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่า      สัตว์ผู้เกิดผุดขึ้นไม่มี</p><p>ด้วยหรือ    ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่า   มีด้วยไม่มีด้วย   ก็จะพึงทูลตอบว่า</p><p>มีด้วยไม่มีด้วย....ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่า  สัตว์ผู้เกิดผุดขึ้น  มีก็มิใช่  ไม่มี</p><p>ก็มิใช่หรือ   ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่า  มีก็มิใช่  ไม่มีก็มิใช่   ก็จะพึงทูล</p><p>ตอบว่า มีก็มิใช่ ไม่มีก็มิใช่....ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่า  ผลวิบากแห่งกรรม</p><p>ที่ทำดีทำชั่วมีอยู่หรือ  ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่ามี  ก็จะพึงทูลตอบว่ามี.. .</p><p>ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่า     ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีทำชั่วไม่มีหรือ     ถ้า</p><p>อาตมภาพมีความเห็นว่าไม่มี     ก็จะพึงทูลตอบว่าไม่มี... ถ้ามหาบพิตรตรัส </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 303</p><p>ถามว่า  ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีทำชั่วมีด้วยไม่มีด้วยหรือ  ถ้าอาตมภาพมี  </p><p>ความเห็นว่า  มีด้วย  ไม่มีด้วย  ก็จะพึงทูลตอบว่า  มีด้วย  ไม่มีด้วย   ถ้า</p><p>มหาบพิตรตรัสถามว่า   ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีทำชั่วมีก็มิใช่   ไม่มีก็มิใช่</p><p>หรือ  ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่า  มีก็มิใช่  ไม่มีก็มิใช่  ก็จะพึงทูลตอบว่า</p><p>มีก็มิใช่     ไม่มีก็มิใช่....ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่า     สัตว์เบื้องหน้าแต่ตาย</p><p>เกิดอีกหรือ  ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่า   เกิดอีก  ก็จะพึงทูลตอบว่า เกิดอีก</p><p>... ถ้ามหาบพิตรตรัสถามว่า   สัตว์เบื้องหน้าแต่ตาย  ไม่เกิดหรือ  ถ้าอาตม-</p><p>ภาพมีความเห็นว่า  ไม่เกิด  ก็จะพึงทูลตอบว่า  ไม่เกิด.. .ถ้ามหาบพิตรตรัส</p><p>ถามว่า    สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายเกิดด้วย    ไม่เกิดด้วยหรือ    ถ้าอาตมภาพมี</p><p>ความเห็นว่า   เกิดด้วยไม่เกิดด้วย  ก็จะพึงทูลตอบว่า  เกิดด้วย  ไม่เกิดด้วย</p><p>... ถ้ามหาบพิตรตรัสถานว่า    สัตว์เบื้องหน้าแค่ทาย   เกิดก็มิใช่    ไม่เกิดก็</p><p>มิใช่หรือ  ถ้าอาตมภาพมีความเห็นว่า  เกิดก็มิใช่   ไม่เกิดก็มิใช่   ก็จะพึง</p><p>ทูลตอบว่า   เกิดก็มิใช่   ไม่เกิดก็มิใช่... อาตมภาพมีความเห็นว่า   อย่างนี้ </p><p>ก็มิใช่  อย่างนั้นก็มิใช่  อย่างอื่นก็มิใช่  ไม่ใช่ก็มิใช่  มิใช่ไม่ใช่ก็มิใช่  ดังนี้ </p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     เมื่อหม่อมฉันถามถึงสามัญญผลที่เห็นประจักษ์   <strong>ครู</strong></p><p><strong>สญชัยเวลัฏฐบุตร</strong>กลับตอบส่ายไปฉะนี้   เหมือนเขาถามถึงมะม่วง    ตอบ</p><p>ขนุนสำมะลอ   หรือเขาถามถึงขนุนสำมะลอ  ตอบมะม่วง  แม้ฉันใด  ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ   เมื่อหม่อมฉันถามถึงสามัญ  ผลที่เห็นประจักษ์ <strong>ครูสญชัย-</strong></p><p><strong>เวลัฏฐบุตร</strong>กลับตอบส่ายไป  ฉันนั้นทีเดียว   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  หม่อม</p><p>ฉันได้มีความดำริว่า   บรรดาสมณพราหมณ์เหล่านี้    <strong>ครูสญชัยเวลัฏฐบุตร</strong></p><p>นี้    โง่กว่าเขาทั้งหมด   งมงายกว่าเขาทั้งหมด   เพราะเมื่อหม่อมฉันถามถึง</p><p>สามัญญผลที่เห็นประจักษ์อย่างไร  จึงกลับตอบส่ายไป  หม่อมฉันได้มีความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 304</p><p>ดำริว่า  ไฉนคนอย่างเราจะพึงมุ่งรุกรานสมณะหรือพราหมณ์  ผู้อยู่ในราช-  </p><p>อาณาเขต  ดังนี้  แล้วไม่ยินดี    ไม่คัดค้านภาษิตของ<strong>ครูสญชัยเวลัฏฐบุตร</strong></p><p>ไม่พอใจ   ก็มิได้เปล่งวาจาแสดงความไม่พอใจ  ไม่เชื่อถือ  ไม่คัดค้านวาจา</p><p>นั้นเลย  ลุกจากที่นั่งหลีกไป.</p><p>           (๑๐๐)   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ข้าพระองค์นั้นขอทูลถาม<strong>พระผู้มี </strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>บ้างว่า   ศิลปศาสตร์เป็นอันมากเหล่านี้  คือ ทหารช้าง   ทหาร</p><p>ม้า   ทหารรถ   ทหารธนู   ทหารเชิญธง   ทหารจัดกระบวนทัพ   ทหาร</p><p>หน่วยส่งเสบียง   พวกอุคคราชบุตร   ทหารหน่วยอาสา     แม่ทัพนายกอง</p><p>หน่วยทหารหาญ  ทหารสวมเกราะหนัง  ทหารรับใช้  หน่วยทำขนม  หน่วย</p><p>ซักฟอก  หน่วยตัดผม  หน่วยทำครัว  ช่างดอกไม้  ช่างย้อม  ช่างทอ  ช่าง</p><p>จักสาน  ช่างหม้อ    นักคำนวณ   พวกนับคะแนน   หรือศิลปศาสตร์เป็น</p><p>อันมาก   แม้อย่างอื่นใด   ที่มีคติเหมือนอย่างนี้  คนเหล่านั้นย่อมอาศัยผล</p><p>แห่งศิลปศาสตร์ที่เห็นประจักษ์เลี้ยงชีพในปัจจุบัน         ด้วยผลแห่งศิลป -</p><p>ศาสตร์นั้น   เขาย่อมบำรุงตน  มารดาบิดา  บุตรภริยา  มิตร  สหาย  ให้เป็น</p><p>สุขอิ่มหนำสำราญ     บำเพ็ญทักษิณาทานอันมีผลอย่างสูง   เป็นไปเพื่อให้ได้</p><p>อารมณ์ดี   มีสุขเป็นผล ให้เกิดในสวรรค์ ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย ฉันใด</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     พระองค์อาจทำให้รู้สามัญญผลที่เห็นประจักษ์ใน</p><p>ปัจจุบันเหมือนฉันนั้นได้หรือไม่.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสตอบว่า   อาจอยู่มหาบพิตร   แต่ในข้อนี้</p><p>ตถาคตจะขอย้อนถามมหาบพิตรก่อน    โปรดตรัสตอบตามที่พอพระทัย</p><p>มหาบพิตรจะทรงเข้าพระทัยความข้อนั้นเป็นไฉน  สมมติว่า  มหาบพิตรพึง</p><p>มีบุรุษผู้เป็นทาสกรรมกร  มีปกติตื่นก่อนนอนทีหลัง  คอยฟังพระบัญชาว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 305</p><p>จะโปรดให้ทำอะไร    ประพฤติถูกพระทัย   พูดจาไพเราะ   คอยเฝ้าสังเกต  </p><p>พระพักตร์    เขาจะมีความคิดเห็นอย่างนี้ว่า   คติของบุญ   วิบากของบุญ</p><p>น่าอัศจรรย์นัก    ไม่เคยมีมา     ความจริงพระเจ้าแผ่นดินมคธพระนามว่า</p><p><strong>อชาตศัตรูเวเทหิบุตร</strong>   พระองค์นี้   เป็นมนุษย์   แม้เราก็เป็นมนุษย์   แต่</p><p>พระองค์ท่านทรงเอิบอิ่ม    พรั่งพร้อม    ได้รับบำเรออยู่ด้วยเบญจกามคุณ</p><p>ประหนึ่งเทพเจ้า      ส่วนเราสิเป็นทาสรับใช้ของพระองค์ท่านต้องตื่นก่อน</p><p>นอนทีหลัง   ต้องคอยฟังพระบัญชาว่า   จะโปรดให้ทำอะไร  ต้องประพฤติ</p><p>ให้ถูกพระทัย    ต้องพูดจาไพเราะ    ต้องคอยเฝ้าสังเกตพระพักตร์   เราพึง</p><p>ทำบุญ   จะได้เป็นเหมือนพระองค์ท่าน  อย่ากระนั้นเลย  เราพึงปลงผมและ</p><p>หนวด   นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์    ออกบวชเป็นบรรพชิต   สมัยต่อมา   เขา</p><p>ปลงผมและหนวด   นุ่งห่ม ผ้ากาสาวพัสตร์     ออกบวชเป็นบรรพชิต   ครั้น</p><p>บวชแล้ว    เป็นผู้สำรวมกาย   สำรวมวาจา  สำรวมใจอยู่  สันโดษด้วยความ</p><p>มีเพียงอาหาร    และผ้าปิดกายเป็นอย่างยิ่ง    ยินดียิ่งในความสงัด    ถ้าพวก</p><p>ราชบุรุษพึงกราบทูลถึงพฤติการณ์ของเขาอย่างนี้ว่า   ขอเดชะ  ขอพระองค์ </p><p>พึงทรงทราบเถิด    บุรุษผู้เป็นทาสกรรมกรของพระองค์    ผู้ตื่นก่อนนอน</p><p>ทีหลัง   คอยฟังพระบัญชาว่า    จะโปรดให้ทำอะไร    ประพฤติถูกพระทัย</p><p>พูดจาไพเราะ    คอยเฝ้าสังเกตพระพักตร์อยู่นั้น     เขาปลงผมและหนวด</p><p>นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์     ออกบวชเป็นบรรพชิต     เมื่อบวชแล้ว     เป็นผู้</p><p>สำรวมกาย    สำรวมวาจา     สำรวมใจอยู่    สันโดษด้วยความมีเพียงอาหาร</p><p>เละผ้าปิดกายเป็นอย่างยิ่ง      ยินดียิ่งในความสงัด       มหาบพิตรจะพึงตรัส</p><p>อย่างนี้เทียวหรือว่า  พ่อมหาจำเริญคนนั้นของข้ามาสิ  จงมาเป็นทาสเป็น</p><p>กรรมกรของข้า  จงตื่นก่อนนอนทีหลัง  จงคอยฟังบัญชาว่าจะให้ทำอะไร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 306</p><p>ประพฤติให้ถูกใจ   พูดไพเราะ   คอยเฝ้าสังเกตดูหน้าข้าอีกตามเดิม.  </p><p>           <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ทูลว่า  จะเป็นเช่นนั้นไม่ได้เลย  พระเจ้าข้า  อันที่</p><p>จริงข้าพระองค์เสียอีก   ควรจะไหว้เขา    ควรจะลุกรับเขา   ควรจะเชื้อเชิญ</p><p>ให้เขานั่ง   ควรจะบำรุงเขาด้วยจีวร  บิณฑบาต  เสนาสนะ  และคิลานปัจจัย</p><p>เภสัชบริขาร   ควรจะจัดการรักษาป้องกันคุ้มครองเขาอย่างเป็นธรรม.</p><p>          มหาบพิตร  พระองค์จะทรงเข้าพระทัยความข้อนั้นเป็นไฉน ถ้าเมื่อ</p><p>เป็นเช่นนั้น  สามัญญผลที่เห็นประจักษ์จะมีหรือไม่.</p><p>          ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เมื่อเป็นเช่นนั้น   สามัญญผลที่เห็นประจักษ์</p><p>มีอยู่อย่างแน่แท้.</p><p>          มหาบพิตร  นี่แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน    ซึ่งตถาคต</p><p>ทำให้รู้เป็นข้อแรก.</p><p>           (๑๐๑)  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระองค์อาจทำให้รู้สามัญญผลที่เห็น</p><p>ประจักษ์ในปัจจุบันแม้ข้ออื่นให้เหมือนอย่างนั้นได้หรือไม่. </p><p>          อาจอยู่  มหาบพิตร  แต่ในข้อนี้ตถาคตจักขอย้อนถามมหาบพิตรก่อน</p><p>โปรดตรัสตอบตามที่พอพระทัย    มหาบพิตร    พระองค์จะทรงเข้าพระทัย</p><p>ความข้อนั้นเป็นไฉน  สมมติว่า  มหาบพิตรพึงมีบุรุษเป็นชาวนา  คฤหบดี</p><p>ซึ่งเสียภาษีอากรเพิ่มพูนพระราชทรัพย์     เขาจะพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า    คติ</p><p>ของบุญ   วิบากของบุญ    น่าอัศจรรย์นัก   ไม่เคยมีมา   ความจริงพระเจ้า</p><p>แผ่นดินมคธพระนามว่า    <strong>อชาตศัตรูเวเทหิบุตร</strong>    พระองค์นี้เป็นมนุษย์</p><p>แม้เราก็เป็นมนุษย์   แต่พระองค์ท่านทรงเอิบอิ่มพรั่งพร้อม   บำเรออยู่ด้วย</p><p>เบญจกามคุณดุจเทพเจ้า   ส่วนเราสิเป็นชาวนาคฤหบดี   ต้องเสียภาษีอาการ</p><p>เพิ่มพูนพระราชทรัพย์    เราพึงทำบุญจะได้เป็นเหมือนพระองค์ท่าน  อย่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 307</p><p>กระนั้นเลย  เราพึงปลงผมและหนวด  นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์  ออกบวชเป็น</p><p>บรรพชิต สมัยต่อมา เขาละกองโภคสมบัติน้อยใหญ่  ละเครือญาติน้อยใหญ่  </p><p>ปลงผมและหนวด   นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์   ออกบวชเป็นบรรพชิต   เมื่อ</p><p>บวชแล้ว   เป็นผู้สำรวมกาย   สำรวมวาจา  สำรวมใจอยู่  สันโดษด้วยความ</p><p>มีเพียงอาหารและผ้าปิดกายเป็นอย่างยิ่ง   ยินดียิ่งในความสงัด   ถ้าพวกราช</p><p>บุรุษพึงกราบทูลพฤติการณ์ของเขาอย่างนี้ว่า  ขอเดชะ  ขอพระองค์พึงทรง</p><p>ทราบเถิด    บุรุษผู้เป็นชาวนาคฤหบดี    ซึ่งเสียภาษีอากรเพิ่มพูนพระราช</p><p>ทรัพย์ของพระองค์อยู่นั้น    เขาปลงผมและหนวด    นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์</p><p>ออกบวชเป็นบรรพชิต   เมื่อบวชแล้ว    เขาเป็นผู้สำรวมกาย   สำรวมวาจา</p><p>สำรวมใจอยู่     สันโดษด้วยความมีเพียงอาหารและผ้าปิดกายเป็นอย่างยิ่ง</p><p>ยินดียิ่งในความสงัด    มหาบพิตรจะพึงตรัสอย่างนี้เทียวหรือว่า    พ่อมหา-</p><p>จำเริญคนนั้นของข้ามาสิ     จงเป็นชาวนาคฤหบดี     เสียภาษีอากรเพิ่มพูน</p><p>ทรัพย์อีกตามเดิม.</p><p>           จะเป็นเช่นนั้นไม่ได้เลย  พระเจ้าข้า  อันที่จริงหม่อมฉันเสียอีก  ควร</p><p>จะไหว้เขา   ควรลุกรับเขา   ควรจะเชื้อเชิญเขาให้นั่ง   ควรจะบำรุงเขาด้วย</p><p>จีวร  บิณฑบาต  เสนาสนะ    และคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร   ควรจะจัดการ</p><p>รักษาป้องกันคุ้มครองเขาอย่างเป็นธรรม.</p><p>           มหาบพิตร   พระองค์จะทรงเข้าพระทัยความข้อนั้นเป็นไฉน  ถ้าเมื่อ</p><p>เป็นเช่นนั้น   สามัญญผลที่เห็นประจักษ์จะมีหรือไม่.</p><p>           ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เมื่อเป็นเช่นนั้น   สามัญญผลที่เห็นประจักษ์</p><p>มีอยู่อย่างแน่แท้.  </p><p>           มหาบพิตร  นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน  ซึ่งตถาคต </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 308</p><p>ทำให้รู้ถวายมหาบพิตรเป็นข้อที่  ๒. </p><p>           (๑๐๒)  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   พระองค์อาจทำให้รู้สามัญญผลที่เห็น</p><p>ประจักษ์ในปัจจุบันแม้ข้ออื่น  ทั้งดียิ่งกว่า  ทั้งประณีตกว่า  สามัญญผลที่</p><p>เห็นประจักษ์เหล่านี้    ได้หรือไม่.</p><p>           อาจอยู่   มหาบพิตร    ถ้าอย่างนั้น   มหาบพิตรจงคอยสดับ    จงตั้ง</p><p>พระทัยให้ดี  ตถาคตจักแสดง.</p><p>           ครั้นพระเจ้าแผ่นดินมคธพระนามว่า  <strong>อชาตศัตรูเวเทหิบุตร</strong>  ทูล</p><p>สนองพระพุทธพจน์แล้ว  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้ว่า</p><p>มหาบพิตร   พระตถาคตเสด็จอุบัติในโลกนี้  เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เอง</p><p>โดยชอบ  ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ  เสด็จไปดีแล้ว  ทรงรู้โลก   เป็น</p><p>สารถีฝึกบุรุษที่ควรฝึก  ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า  เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์</p><p>ทั้งหลาย  เป็นผู้เบิกบานแล้ว  เป็นผู้จำแนกพระธรรม  พระตถาคตพระ</p><p>องค์นั้น     ทรงทำโลกนี้    พร้อมทั้งเทวโลก  มารโลก  พรหมโลก  ให้แจ้ง</p><p>ชัดด้วยพระปัญญาอันยิ่งของพระองค์แล้ว   ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้ง</p><p>สมณพราหมณ์  เทวดาและมนุษย์ให้รู้ตาม  ทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น</p><p>งามในท่ามกลาง  งามในที่สุด  ทรงประกาศพรหมจรรย์อันบริสุทธิ์พร้อม</p><p>ทั้งอรรถ  ทั้งพยัญชนะ  บริบูรณ์สิ้นเชิง  คฤหบดี  บุตรคฤหบดี  หรือผู้</p><p>เกิดภายหลังในตระกูลใดตระกูลหนึ่ง  ย่อมฟังธรรมนั้น  ครั้นฟังแล้วได้</p><p>ศรัทธาในพระตถาคต  เมื่อได้ศรัทธาแล้ว  ย่อมเห็นตระหนักว่า  ฆราวาส</p><p>คับแคบ   เป็นทางมาแห่งธุลี  บรรพชาเป็นทางปลอดโปร่ง  การที่บุคคลผู้</p><p>ครองเรือนจะประพฤติพรหมจรรย์ให้บริบูรณ์บริสุทธิ์โดยส่วนเดียว  ดุจสังข์</p><p>ขัดไม่ใช่ทำได้ง่าย  อย่ากระนั้นเลย  เราพึงปลงผมและหนวด  นุ่งห่มผ้ากาสาว- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 309</p><p>พัสตร์   ออกบวชเป็นบรรพชิต   สมัยต่อมา  เขาละกองโภคสมบัติน้อยใหญ่</p><p>ละเครือญาติน้อยใหญ่    ปลงผมและหนวด    นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์    ออก  </p><p>บวชเป็นบรรพชิต   เมื่อบวชแล้ว   สำรวมระวังในพระปาติโมกข์  ถึงพร้อม</p><p>ด้วยมรรยาทและโคจร     มีปรกติเห็นภัยในโทษเพียงเล็กน้อย    สมาทาน</p><p>ศึกษาอยู่ในสิกขาบททั้งหลาย     ประกอบด้วยกายกรรมวจีกรรมที่เป็นกุศล</p><p>มีอาชีพบริสุทธิ์    ถึงพร้อมด้วยศีล    คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย</p><p>ประกอบด้วยสติสัมปชัญญะ  เป็นผู้สันโดษ.</p><p>                                              <strong>จุลศีล</strong> </p><p>           (๑๐๓)  มหาบพิตร อย่างไรภิกษุจึงชื่อว่าเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีล </p><p>           ๑.   ภิกษุในธรรมวินัยนี้   ละการฆ่าสัตว์     เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์</p><p>วางไม้   วางมีด   มีความละอาย  มีความเอ็นดู  มีความกรุณาหวังประโยชน์</p><p>แก่สัตว์ทั้งปวงอยู่   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง. </p><p>           ๒.   เธอละการลักทรัพย์    เว้นขาดจากการลักทรัพย์   รับแต่ของที่</p><p>เขาให้  ต้องการแต่ของที่เขาให้  ไม่ประพฤติตนเป็นขโมย   เป็นผู้สะอาดอยู่</p><p>แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           ๓.   เธอละกรรมเป็นข้าศึกแก่พรหมจรรย์      ประพฤติพรหมจรรย์</p><p>ประพฤติห่างไกล   เว้นขาดจากเมถุน  อันเป็นเรื่องของชาวบ้าน  แม้ข้อนี้ก็</p><p>เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           ๔.   เธอละการพูดเท็จ      เว้นขาดจากการพูดเท็จ      พูดแต่คำจริง</p><p>ดำรงคำสัตย์  มีถ้อยคำเป็นหลักฐาน   ควรเชื่อได้  ไม่พูดลวงโลก  แม้</p><p>ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 310</p><p>            ๕.  เธอละคำส่อเสียด    เว้นขาดจากคำส่อเสียด  ฟังจากข้างนี้แล้ว  </p><p>ไม่ไปบอกข้างโน้น   เพื่อให้คนหมู่นี้แตกร้าวกัน  หรือฟังจากข้างโน้นแล้ว</p><p>ไม่มาบอกข้างนี้   เพื่อให้คนหมู่โน้นแตกร้าวกัน    สมานคนที่แตกร้าวกัน</p><p>แล้วบ้าง  ส่งเสริมคนที่พร้อมเพรียงกันแล้วบ้าง  ชอบคนผู้พร้อมเพรียงกัน</p><p>ยินดีคนผู้พร้อมเพรียงกัน   เพลิดเพลินคนผู้พร้อมเพรียงกัน    กล่าวแต่คำ</p><p>ที่ทำให้คนพร้อมเพรียงกัน   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>            ๖.   เธอละคำหยาบ     เว้นขาดจากคำหยาบ   กล่าวแต่คำที่ไม่มีโทษ</p><p>เพราะหู  ชวนให้รัก   จักใจ  เป็นของชาวเมือง  คนส่วนมากรักใคร่  พอใจ</p><p>แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>            ๗.   เธอละคำเพ้อเจ้อ   เว้นขาดจากคำเพ้อเจ้อ  พูดถูกกาล  พูดจริง</p><p>พูดเป็นอรรถ   พูดเป็นธรรม  พูดเป็นวินัย   พูดมีหลัก   มีที่อ้าง   มีที่สุด</p><p>ประกอบด้วยประโยชน์      โดยกาลอันควร       แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอ</p><p>ประการหนึ่ง.</p><p>            ๘.   เธอเว้นขาดจากการพรากพืชคาม   และภูตคาม.</p><p>            ๙.   เธอฉันหนเดียว   เว้นการฉันในราตรี    งดเว้นการฉันในเวลา</p><p>วิกาล.</p><p>           ๑๐.   เธอเว้นขาดจากการฟ้อนรำ   ขับร้อง    ประโคมดนตรี   และ</p><p>ดูการเล่นอันเป็นข้าศึกแก่กุศล.</p><p>           ๑๑.   เธอเว้นขาดจากการทัดทรงประดับและตกแต่งร่างกาย    ด้วย</p><p>ดอกไม้   ของหอม   และเครื่องประเทืองผิว   อันเป็นฐานแห่งการแต่งตัว.</p><p>           ๑๒.   เธอเว้นขาดจากการนั่งนอนบนที่นั่งที่นอนอันสูงใหญ่.</p><p>           ๑๓.   เธอเว้นขาดจากการรับทองและเงิน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 311</p><p>           ๑๔.   เธอเว้นขาดจากการรับธัญญาหารดิบ.  </p><p>           ๑๕.   เธอเว้นขาดจากการรับเนื้อดิบ.</p><p>           ๑๖.   เธอเว้นขาดจากการรับสตรี   และกุมารี.</p><p>           ๑๗.   เธอเว้นขาดจากการรับทาสี   และทาส.</p><p>           ๑๘.   เธอเว้นขาดจากการรับแพะ   และแกะ.</p><p>           ๑๙.    เธอเว้นขาดจากการรับไก่    เละสุกร.</p><p>           ๒๐.   เธอเว้นขาดจากการรับช้าง   โค   ม้า   และลา.</p><p>           ๒๑.   เธอเว้นขาดจากการรับไร่นา   และที่ดิน.</p><p>           ๒๒.   เธอเว้นขาดจากการประกอบทูตกรรม   และการรับใช้.</p><p>           ๒๓.   เธอเว้นขาดจากการซื้อ   การขาย.            </p><p>           ๒๔.   เธอเว้นขาดจากการโกงด้วยตาชั่ง       การโกงด้วยของปลอม</p><p>และการโกงด้วยเครื่องตวงวัด.</p><p>           ๒๕.   เธอเว้นขาดจากการรับสินบน    การล่อลวง   และการตลบ-</p><p>ตะแลง.                                                                                                           </p><p>           ๒๖.   เธอเว้นขาดจากการตัด   การฆ่า   การจองจำ   การตีชิง  การ</p><p>ปล้น   และกรรโชก   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>                                            <strong>จบจุลศีล</strong></p><p>                                           <strong> มัชฌิมศีล</strong> </p><p>           (๑๐๔)  ๑.  ภิกษุเว้นขาดจากการพรากพืชคาม  และภูตคาม  เช่น</p><p>อย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก      ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธา</p><p>แล้ว   ยังประกอบการพรากพืชคามและภูตคามเห็นปานนี้     คือพืชเกิดแต่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 312</p><p>เง่า     พืชเกิดแต่ลำต้น     พืชเกิดแต่ผล  พืชเกิดแต่ยอด  พืชเกิดแต่เมล็ด  </p><p>เป็นที่ครบห้า   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๐๕)  ๒.   ภิกษุเว้นขาดจากการบริโภคของที่ทำการสะสมไว้ </p><p>เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธา</p><p>แล้ว  ยังประกอบการบริโภคของที่ทำการสะสมไว้เห็นปานนี้  คือ  สะสมข้าว</p><p>สะสมน้ำ   สะสมผ้า   สะสมยาน   สะสมที่นอน  สะสมของหอม  สะสมอามิส</p><p>แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๐๖)  ๓.  ภิกษุเว้นขาดจากการดูการเล่น      อันเป็นข้าศึกแก่</p><p>กุศล     เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก     ฉันโภชนะที่เขาให้ </p><p>ด้วยศรัทธาแล้ว  ยังขวนขวายดูการเล่นอันเป็นข้าศึกแก่กุศลเห็นปานนี้ คือ</p><p>การฟ้อนรำ   การขับร้อง   การประโคม   มหรสพ    มีการรำเป็นต้น   การ </p><p>เล่านิยาย   การเล่นปรบมือ  การเล่นปลุกผี  การเล่นตีกลอง  ฉากบ้านเมือง </p><p>ที่สวยงาม การเล่นของคนจัณฑาล การเล่นไม้สูง  การเล่นหน้าศพ  ชนช้าง</p><p>ชนม้า  ชนกระบือ   ชนโค   ชนแพะ   ชนแกะ    ชนไก่   รบนกกระทา</p><p>รำกระบี่กระบอง    ชกมวย    มวยปล้ำ    การรบ    การตรวจพล    การจัด</p><p>กระบวนทัพ   กองทัพ   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง </p><p>           (๑๐๗)  ๔.  ภิกษุเว้นขาดจากการขวนขวายเล่นการพนันอันเป็น</p><p>ที่ตั้งแห่งความประมาท    เช่นอย่างสมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก    ฉัน</p><p>โภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว    ยังขวนขวายเล่นการพนัน    อันเป็นที่ตั้ง</p><p>แห่งความประมาทเห็นปานนี้     คือ  เล่นหมากรุกแถวละ ๘ ตา     แถวละ</p><p>๑๐  ตา   เล่นหมากเก็บ   เล่นดวด   เล่นหมากไหว  เล่นโยนบ่วง  เล่นไม้หึ่ง</p><p>เล่นกำทาย    เล่นสะกา    เล่นเป่าใบไม้    เล่นไถน้อย ๆ    เล่นหกคะเมน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 313</p><p>เล่นกังหัน   เล่นตวงทราย   เล่นรถน้อย ๆ   เล่นธนูน้อย ๆ  เล่นเขียนทาย </p><p>กัน  เล่นทายใจ  เล่นเลียนคนพิการ แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๐๘)  ๕.  ภิกษุเว้นขาดจากการนั่งนอนบนที่นั่งที่นอนอันสูงใหญ่</p><p>เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธา</p><p>แล้ว   ยังนั่งนอนบนที่นั่งที่นอนอันสูงให้เห็นปานนี้   คือ  เตียงมีเท้าเกิน</p><p>ประมาณ   เตียงมีเท้าทำเป็นรูปสัตว์ร้าย    ผ้าโกเชาว์ขนยาว    เครื่องลาดที่</p><p>ทำด้วยขนแกะวิจิตรด้วยลวดลาย   เครื่องลาดที่ทำด้วยขนแกะสีขาว  เครื่อง</p><p>ลาดที่มีสัณฐานเป็นช่อดอกไม้    เครื่องลาดที่ยัดนุ่น      เครื่องลาดขนแกะ</p><p>วิจิตรด้วยรูปสัตว์ร้าย    มีสีหะและเสือเป็นต้น     เครื่องลาดขนแกะมีขนตั้ง </p><p>เครื่องลาดขนแกะมีขนข้างเดียว   เครื่องลาดทองและเงินแกมไหม   เครื่อง</p><p>ลาดไหมขลิบทองและเครื่องลาดขนแกะจุนางฟ้อน  ๑๖  คน       เครื่องลาด</p><p>หลังช้าง  เครื่องลาดหลังม้า  เครื่องลาดในรถ  เครื่องลาดที่ทำด้วยหนังสัตว์</p><p>ชื่ออชินะ   อันมีขนอ่อนนุ่ม    เครื่องลาดอย่างดีทำด้วยหนังชะมด   เครื่อง</p><p>ลาดมีเพดาน    เครื่องลาดมีหมอนข้าง     แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการ</p><p>หนึ่ง.</p><p>           (๑๐๙) ๖.  ภิกษุเว้นขาดจากการประกอบการประดับตกแต่ง</p><p>ร่างกายอันเป็นฐานแห่งการแต่งตัว          เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญ</p><p>บางจำพวก   ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว  ยังขวนขวายประกอบการ</p><p>ประดับตกแต่งร่างกาย   อันเป็นฐานแห่งการแต่งตัวเห็นปานนี้  คือ อบตัว</p><p>ไคลอวัยวะ   อาบน้ำหอม   นวด   ส่องกระจก   แต้มตา  ทัดดอกไม้  ประ-</p><p>เทืองผิว   ผัดหน้า  ทาปาก  ประดับข้อมือ  สวมเกี้ยว   ใช้ไม้เท้า  ใช้กลักยา</p><p>ใช้ดาบ  ใช้ขรรค์  ใช้ร่ม  สวมรองเท้าประดับวิจิตร  ติดกรอบหน้า  ปักปิ่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 314</p><p>ใช้พัดวาลวีชนี  นุ่งห่มผ้าขาว   นุ่งห่มผ้ามีชาย   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอ </p><p>ประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๑๐)  ๗.  ภิกษุเว้นขาดจากติรัจฉานกถา     เช่นอย่างที่สมณ-</p><p>พราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก   ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว   ยังประ-</p><p>กอบติรัจฉานกถาเห็นปานนี้    คือ  พูดเรื่องพระราชา    เรื่องโจร    เรื่อง</p><p>มหาอำมาตย์   เรื่องกองทัพ   เรื่องภัย   เรื่องรบ   เรื่องข้าว   เรื่องน้ำ  เรื่อง</p><p>ผ้า    เรื่องที่นอน    เรื่องดอกไม้    เรื่องของหอม    เรื่องญาติ    เรื่องยาน</p><p>เรื่องบ้าน   เรื่องนิคม   เรื่องนคร    เรื่องชนบท   เรื่องสตรี    เรื่องบุรุษ</p><p>เรื่องคนกล้าหาญ   เรื่องตรอก  เรื่องท่าน้ำ   เรื่องคนที่ล่วงลับไปแล้ว  เรื่อง</p><p>เบ็ดเตล็ด     เรื่องโลก     เรื่องทะเล     เรื่องความเจริญและความเสื่อมด้วย</p><p>ประการนั้น ๆ     แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๑๑)  ๘.  ภิกษุเว้นขาดจากการกล่าวคำแก่งแย่งกัน   เช่นอย่าง</p><p>ที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก       ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธาแล้ว</p><p>ยังขวนขวายกล่าวถ้อยคำแก่งแย่งกันเห็นปานนี้     เช่นว่า    ท่านไม่รู้ทั่วถึง</p><p>ธรรมวินัยนี้  ข้าพเจ้ารู้ตัวถึง  ท่านจักรู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้ได้อย่างไร  ท่าน</p><p>ปฏิบัติผิด  ข้าพเจ้าปฏิบัติถูก  ถ้อยคำของข้าพเจ้าเป็นประโยชน์ ของท่าน</p><p>ไม่เป็นประโยชน์   คำที่ควรจะกล่าวก่อน   ท่านกลับกล่าวภายหลัง   คำที่</p><p>ควรจะกล่าวภายหลัง  ท่านกลับกล่าวก่อน  ข้อที่ท่านเคยช่ำชองมา ผันแปร</p><p>ไปแล้ว       ข้าพเจ้าจับผิดวาทะของท่านได้แล้ว      ข้าพเจ้าข่มท่านได้แล้ว</p><p>ท่านจงถอนวาทะเสีย   มิฉะนั้นจงแก้ไขเสีย   ถ้าสามารถ   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีล</p><p>ของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๑๒)  ๙.  ภิกษุเว้นขาดจากการประกอบทูตกรรม   และการรับ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 315</p><p>ใช้   เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก    ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วย  </p><p>ศรัทธาแล้ว    ยังขวนขวายประกอบทูตกรรมและการรับใช้เห็นปานนี้    คือ</p><p>รับเป็นทูตของพระราชา  ราชมหาอำมาตย์  กษัตริย์   พราหมณ์  คฤหบดี</p><p>และกุมารว่า   ท่านจงไปในที่นี้  ท่านจงไปในที่โน้น  ท่านจงนำเอาสิ่งนี้ไป</p><p>ท่านจงนำเอาสิ่งนี้ในที่โน้นมา ดังนี้ แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๑๓) ๑๐.  ภิกษุเว้นขาดจากการพูดหลอกลวง       และการพูด</p><p>เลียบเคียง   เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก    ฉันโภชนะที่เขา</p><p>ให้ด้วยศรัทธาแล้ว   ยังพูดหลอกลวง   พูดเลียบเคียง   พูดหว่านล้อม   พูด</p><p>และเล็ม   แสวงหาลาภด้วยลาภ   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>                                     <strong>จบมัชฌิมศีล</strong></p><p>                                         <strong>มหาศีล</strong> </p><p>           (๑๑๔ )  ๑. ภิกษุเว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉาน-</p><p>วิชา   เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก  ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วย</p><p>ศรัทธาแล้ว    ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้    คือ  ทาย</p><p>อวัยวะ  ทายนิมิต  ทายฟ้าผ่าเป็นต้น  ทำนายฝัน  ทำนายลักษณะ ทำนาย</p><p>หนูกัดผ้า    ทำพิธีบูชาไฟ    ทำพิธีเบิกแว่นเวียนเทียน    ทำพิธีซัดแกลบ</p><p>บูชาไฟ   ทำพิธีซัดรำบูชาไฟ    ทำพิธีซัดข้าวสารบูชาไฟ   ทำพิธีเติมเนย</p><p>บูชาไฟ   ทำพิธีเติมน้ำมันบูชาไฟ   ทำพิธีเสกเป่าบูชาไฟ     ทำพลีกรรมด้วย</p><p>โลหิต   เป็นหมอดูอวัยวะ   ดูลักษณะที่บ้าน    ดูลักษณะที่นา    เป็นหมอ</p><p>ปลุกเสก   เป็นหมอผี   เป็นหมอลงเลขยันต์คุ้มกันบ้านเรือน    เป็นหมองู </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 316</p><p>เป็นหมอยาพิษ   เป็นหมอแมลงป่อง  เป็นหมอรักษาแผลหนูกัด  เป็นหมอ</p><p>ทายเสียงนก    เป็นหมอทายเสียงกา    เป็นหมอทายอายุ    เป็นหมอเสกกัน  </p><p>ลูกศร   เป็นหมอทายเสียงสัตว์   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง </p><p>           (๑๑๕)   ๒.  ภิกษุเว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉาน-</p><p>วิชา   เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก  ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วย</p><p>ศรัทธาแล้ว       ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้       คือ</p><p>ทายลักษณะแก้วมณี  ทายลักษณะผ้า  ทายลักษณะไม้พลอง   ทายลักษณะ</p><p>ศาตรา  ทายลักษณะดาบ   ทายลักษณะศร  ทายลักษณะธนู  ทายลักษณะ</p><p>อาวุธ  ทายลักษณะสตรี   ทายลักษณะบุรุษ  ทายลักษณะกุมาร  ทายลักษณะ</p><p>กุมารี  ทายลักษณะทาส   ทายลักษณะทาสี  ทายลักษณะช้าง  ทายลักษณะ</p><p>ม้า    ทายลักษณะกระบือ    ทายลักษณะโคอุสภะ    ทายลักษณะโค   ทาย</p><p>ลักณะแพะ    ทายลักษณะแกะ    ทายลักษณะไก่    ทายลักษณะนกกระทำ</p><p>ทายลักษณะเหี้ย   ทายลักษณะตุ่น    ทายลักษณะเต่า    ทายลักษณะมฤค</p><p>แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๑๖)  ๓.  ภิกษุเว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉาน-</p><p>วิชา     เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก     ฉันโภชนะที่เขาให้</p><p>ด้วยศรัทธาแล้ว    ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้     คือ</p><p>ดูฤกษ์ยาตราทัพ    ว่าพระราชาจักยกออก    พระราชาจักไม่ยกออก   พระ</p><p>ราชาภายในจักยกเข้าประชิด  พระราชาภายนอกจักถอย พระราชาภายนอก</p><p>จักยกเข้าประชิด        พระราชาภายในจักถอย       พระราชาภายในจักมีชัย</p><p>พระราชาภายนอกจักปราชัย    พระราชาภายนอกจักมีชัย  พระราชาภายใน</p><p>จักรปราชัย  พระราชาองค์นี้จักมีชัย  พระราชาองค์นี้จักปราชัย  เพราะเหตุนี้ ๆ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 317</p><p>แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.  </p><p>           (๑๑๗) ๔. ภิกษุเว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉาน-</p><p>วิชา   เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์บางจำพวก  ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วยศรัทธา</p><p>แล้ว   ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยดิรัจฉานวิชาเห็นปานนี้   คือ  พยากรณ์ว่า</p><p>จักมีจันทรคราส   จักมีสุริยคราส   จักมีนักษัตรคราส   ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์</p><p>จักเดินถูกทาง    ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์จักเดินผิดทาง    ดาวนักษัตรจักเดิน</p><p>ถูกทาง   ดาวนักษัตรจักเดินผิดทาง   จักมีอุกกาบาต    จักมีดาวหาง   จักมี</p><p>แผ่นดินไหว    จักมีฟ้าร้อง    ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรจักขึ้น</p><p>ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรจักตก       ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และ</p><p>ดาวนักษัตรจักมัวหมอง   ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรจักกระจ่าง </p><p>จันทรคราสจักมีผลเป็นอย่างนี้   สุริยคราสจักมีผลเป็นอย่างนี้   นักษัตรคราส</p><p>จักมีผลเป็นอย่างนี้       ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์เดินถูกทางจักมีผลเป็นอย่างนี้ </p><p>ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์เดินผิดทางจักมีผลเป็นอย่างนี้     ดาวนักษัตรเดินถูก</p><p>ทางจักมีผลเป็นอย่างนี้   ดาวนักษัตรเดินผิดทางจักมีผลเป็นอย่างนี้   มีอุกกา-</p><p>บาตจักมีผลเป็นอย่างนี้    มีดาวหางจักมีผลเป็นอย่างนี้  แผ่นดินไหวจักมีผล</p><p>เป็นอย่างนี้     ฟ้าร้องจักมีผลเป็นอย่างนี้      ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาว</p><p>นักษัตรขึ้นจักมีผลเป็นอย่างนี้      ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรตก</p><p>จักมีผลเป็นอย่างนี้   ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรมัวหมองจักมีผล</p><p>เป็นอย่างนี้          ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์และดาวนักษัตรกระจ่างจักมีผลเป็น</p><p>อย่างนี้  แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๑๘)  ๕.  ภิกษุเว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉาน</p><p>วิชา  เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก  ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วย</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 318</p><p>ศรัทธาแล้ว        ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้      คือ  </p><p>พยากรณ์ว่า    จักมีฝนดี   จักมีฝนแล้ง    จักมีภิกษาหาได้ง่าย   จักมีภิกษา</p><p>หาได้ยาก   จักมีความเกษม   จักมีภัย  จักเกิดโรค  จักมีความสำราญหาโรค</p><p>มิได้    หรือนับคะแนนคำนวณ   นับประมวลแต่งกาพย์  โลกายตศาสตร์</p><p>แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๑๙)  ๖.  ภิกษุเว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉาน-</p><p>วิชา   เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก   ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วย</p><p>ศรัทธาแล้ว     ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้    คือ  ให้</p><p>ฤกษ์อาวาหมงคล   ให้ฤกษ์วิวาหมงคล   ดูฤกษ์เรียงหมอน   ดูฤกษ์หย่าร้าง</p><p>ดูฤกษ์เก็บทรัพย์    ดูฤกษ์จ่ายทรัพย์   ดูโชคดี   ดูเคราะห์   ให้ยาผดุงครรภ์</p><p>ร่ายมนต์ให้ลิ้นกระด้าง   ร่ายมนต์ให้คางแข็ง   ร่ายมนต์ไห้มือสั่น  ร่ายมนต์</p><p>ให้หูไม่ได้ยินเสียง   เป็นหมอทรงกระจก  เป็นหมอทรงหญิงสาว  เป็นหมอ</p><p>ทรงเจ้า  บวงสรวงพระอาทิตย์  บวงสรวงท้าวมหาพรหม  ร่ายมนต์พ่นไฟ</p><p>ทำพิธีเชิญขวัญ   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๒๐)  ๗.  ภิกษุเว้นขาดจากการเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉาน-</p><p>วิชา   เช่นอย่างที่สมณพราหมณ์ผู้เจริญบางจำพวก   ฉันโภชนะที่เขาให้ด้วย</p><p>ศรัทธาแล้ว     ยังเลี้ยงชีพโดยทางผิดด้วยติรัจฉานวิชาเห็นปานนี้    คือ   ทำ</p><p>พิธีบนบาน    ทำพิธีแก้บน    ร่ายมนต์ขับผี    สอนมนต์ป้องกันบ้านเรือน</p><p>ทำกะเทยให้กลับเป็นชาย     ทำชายให้กลายเป็นกะเทย     ทำพิธีปลูกเรือน</p><p>ทำพิธีบวงสรวงพื้นที่   พ่นน้ำมนต์   รดน้ำมนต์   ทำพิธีบูชาไฟ   ปรุงยา</p><p>สำรอก    ปรุงยาถ่าย    ปรุงยาถ่ายโทษเบื้องบน    ปรุงยาถ่ายโทษเบื้องล่าง</p><p>ปรุงยาแก้ปวดศีรษะ    หุงน้ำมันหยอดหู    ปรุงยาตา   ปรุงยานัตถุ์   ปรุงยา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 319</p><p>ทากัด    ปรุงยาทาสมาน    ป้ายยาตา    ทำการผ่าตัด    รักษาเด็ก    ชะแผล  </p><p>แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของเธอประการหนึ่ง.</p><p>           (๑๒๑)   มหาบพิตร  ภิกษุสมบูรณ์ด้วยศีลอย่างนี้    ย่อมไม่ประสบ</p><p>ภัยแต่ไหน ๆ เลย  เพราะศีลสังวรนั้นเปรียบเหมือนกษัตริย์ผู้ได้มุรธาภิเษก</p><p>กำจัดราชศัตรูได้แล้ว      ย่อมไม่ประสบภัยแต่ไหน ๆ   เพราะราชศัตรูนั้น</p><p>มหาบพิตร    ภิกษุก็ฉันนั้นนั่นแล    สมบูรณ์ด้วยศีลอย่างนี้แล้ว    ย่อมไม่</p><p>ประสบภัยแต่ไหน ๆ   เพราะศีลสังวรนั้น  ภิกษุสมบูรณ์ด้วยอริยศีลขันธ์นี้</p><p>ย่อมได้เสวยสุขอันปราศจากโทษในภายใน   มหาบพิตร  ภิกษุชื่อว่าเป็นผู้</p><p>ถึงพร้อมด้วยศีล   ด้วยประการดังกล่าวมานี้แล.</p><p>                                          <strong>จบมหาศีล</strong></p><p>                                         <strong>อินทรีย์สังวร</strong> </p><p>           (๑๒๒)   มหาบพิตร   อย่างไร   ภิกษุชื่อว่าเป็นผู้คุ้มครองทวารใน</p><p>อินทรีย์ทั้งหลาย.</p><p>           มหาบพิตร  ภิกษุในธรรมวินัยนี้  เห็นรูปด้วยจักษุแล้ว  ไม่ถือนิมิต</p><p>ไม่ถืออนุพยัญชนะ   เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์  ที่เมื่อไม่สำรวม</p><p>แล้ว   จะเป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามก   คืออภิชฌาและโทมนัสครอบงำ</p><p>นั้น    ชื่อว่า   รักษาจักขุนทรีย์   ชื่อว่าถึงความสำรวมในจักขุนทรีย์  ภิกษุ</p><p>ฟังเสียงด้วยโสต................ดมกลิ่นด้วยฆานะ...............ลิ้มรสด้วยชิวหา</p><p>................  ถูกต้องโผฏฐัพพะด้วยกาย.................   รู้เเจ้งธรรมารมณ์ด้วยใจ</p><p>แล้ว   ไม่ถือนิมิต   ไม่ถืออนุพยัญชนะ  เธอย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมมนินทรีย์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 320</p><p>ที่เมื่อไม่สำรวมแล้ว   จะเป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามก   คืออภิชฌาและ  </p><p>โทมนัสครอบงำนั้น  ชื่อว่า   รักษามนินทรีย์   ชื่อว่า  ถึงความสำรวมใน</p><p>มนินทรีย์   ภิกษุประกอบด้วยอินทรีย์สังวรอันเป็นอริยะเช่นนี้  ย่อมได้เสวย</p><p>สุขอันไม่ระคนด้วยกิเลสในภายใน  มหาบพิตร  ภิกษุชื่อว่า  เป็นผู้คุ้มครอง</p><p>ทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย   ด้วยประการดังกล่าวมานี้แล.</p><p>           (๑๒๓)   มหาบพิตร  อย่างไร    ภิกษุชื่อว่าเป็นผู้ประกอบด้วยสติ</p><p>สัมปชัญญะ.</p><p>           มหาบพิตร   ภิกษุในธรรมวินัยนี้    ย่อมทำความรู้สึกตัวในการก้าว</p><p>ในการถอย   ในการแล   ในการเหลียว   ในการคู้เข้า    ในการเหยียดออก</p><p>ในการทรงสังฆาฏิ   บาตร   และจีวร   ในการฉัน  ในการดื่ม  ในการเคี้ยว</p><p>ในการล้ม    ในการถ่ายอุจจาระปัสสาวะ    ย่อมทำความรู้สึกตัวในการเดิน</p><p>การยืน  การนั่ง   การหลับ   การตื่น   การพูด   การนิ่ง  มหาบพิตร  ภิกษุ</p><p>ชื่อว่าเป็นผู้ประกอบด้วยสติสัมปชัญญะ    ด้วยประการดังกล่าวมานี้แล.</p><p>           (๑๒๔)   มหาบพิตร  อย่างไร  ภิกษุชื่อว่าเป็นผู้สันโดษ.</p><p>           มหาบพิตร      ภิกษุในธรรมวินัยนี้      เป็นผู้สันโดษด้วยจีวรเป็น</p><p>เครื่องบริหารกาย    ด้วยบิณฑบาตเป็นเครื่องบริหารท้อง     เธอจะไปทาง</p><p>ทิสาภาคใด ๆ  ก็ถือไปได้เอง   มหาบพิตร   นกมีปีกจะบินไปทางทิสาภาค</p><p>ใด ๆ  ก็มีแต่ปีกของตัวเป็นภาระบินไปฉันใด    ภิกษุก็ฉันนั้นแล    เป็นผู้</p><p>สันโดษด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย      ด้วยบิณฑบาตเป็นเครื่องบริหาร</p><p>ท้อง   เธอจะไปทางทิสาภาคใด ๆ  ก็ถือไปได้เอง   มหาบพิตร  ภิกษุชื่อว่า</p><p>เป็นผู้สันโดษ   ด้วยประการดังกล่าวมานี้แล.</p><p>           (๑๒๕)   ภิกษุนั้นประกอบด้วยศีลขันธ์    อินทรีย์สังวร  สติสัมป- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 321</p><p>ชัญญะ    และสันโดษอันเป็นอริยะเช่นนี้แล้ว     ย่อมเสพเสนาสนะอันสงัด  </p><p>คือ   ป่า   โคนไม้   ภูเขา   ซอกเขา   ถ้ำ   ป่าช้า   ป่าชัฏ    ที่แจ้ง  ลอมฟาง</p><p>ในกาลภายหลังภัต   เธอกลับจากบิณฑบาตแล้ว   นั่งขัดสมาธิ   ตั้งกายตรง</p><p>ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า    เธอละความเพ่งเล็งในโลก     มีใจปราศจากความ</p><p>เพ่งเล็งอยู่  ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากความเพ่งเล็งได้  ละความประทุษร้าย</p><p>คือพยาบาท   ไม่คิดพยาบาท   มีความกรุณา  หวังประโยชน์แก่สัตว์ทั้งปวง</p><p>อยู่  ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากความประทุษร้ายคือพยาบาทได้  ละถิ่นมิทธะ</p><p>แล้ว   เป็นผู้ปราศจากถีนมิทธะ   มีความกำหนดหมายอยู่ที่แสงสว่าง   มีสติ</p><p>สัมปชัญญะอยู่  ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากถีนมิทธะได้  ละอุทธัจจกุกกุจจะ</p><p>แล้ว   เป็นผู้ไม่ฟุ้งซ่าน   มีจิตสงบอยู่  ณ  ภายใน    ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์</p><p>จากอุทธัจจกุกกุจจะได้    ละวิจิกิจฉาแล้ว    เป็นผู้ข้ามวิจิกิจฉา   ไม่มีความ</p><p>คลางแคลงในกุศลธรรมทั้งหลายอยู่     ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากวิจิกิจฉา</p><p>ได้.</p><p>           (๑๒๖)  มหาบพิตร  เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงกู้หนี้   ไปประกอบ</p><p>การงาน   การงานของเขาจะพึงสำเร็จผล   เขาจะพึงใช้หนี้ที่เป็นต้นทุนเดิม</p><p>ให้หมดสิน   และทรัพย์ที่เป็นกำไรของเขาจะพึงมีเหลืออยู่สำหรับเลี้ยงภริยา</p><p>เขาพึงมีความคิดอย่างนี้ว่า     เมื่อก่อนเรากู้หนี้ไปประกอบการงาน    บัดนี้</p><p>การงานของเราสำเร็จผลแล้ว  เราได้ใช้หนี้ที่เป็นต้นทุนเดิมให้หมดสิ้นแล้ว</p><p>และทรัพย์ที่เป็นกำไรของเรา   ยังมีเหลืออยู่สำหรับเลี้ยงภริยา  ดังนี้   เขาจะ</p><p>พึงได้ความปราโมทย์ถึงความโสมนัส  มีความไม่มีหนี้นั้นเป็นเหตุ  ฉันใด.</p><p>           มหาบพิตร  เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงเป็นผู้มีอาพาธ ถึงความลำบาก</p><p>เจ็บหนัก    บริโภคอาหารไม่ได้    และไม่มีกำลังกาย    สมัยต่อมา    เขาพึง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 322</p><p>หายจากอาพาธนั้น   บริโภคอาหารได้  และมีกำลังกาย  เขาจะพึงคิดอย่างนี้</p><p>ว่า   เมื่อก่อนเราเป็นผู้มีอาพาธ   ถึงความลำบาก  เจ็บหนัก  บริโภคอาหาร  </p><p>ไม่ได้     และไม่มีกำลังกาย    บัดนี้   เราหายจากอาพาธนั้นแล้ว     บริโภค</p><p>อาหารได้    และมีกำลังกาย  ดังนี้    เขาจะพึงได้ความปราโมทย์    ถึงความ  </p><p>โสมนัส   มีความไม่มีโรคนั้นเป็นเหตุ  ฉันใด.</p><p>           มหาบพิตร      เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงถูกจำอยู่ในเรือนจำ     สมัย</p><p>ต่อมา    เขาพึงพ้นจากเรือนจำนั้นโดยสวัสดี    ไม่มีภัย    ไม่ต้องเสียทรัพย์</p><p>อะไร ๆ เลย   เขาจะพึงคิดอย่างนี้ว่า    เมื่อก่อนเราถูกจองจำอยู่ในเรือนจำ</p><p>บัดนี้เราพ้นจากเรือนจำนั้นโดยสวัสดี ไม่มีภัยแล้ว และเราไม่ต้องเสียทรัพย์</p><p>อะไร ๆ เลย  ดังนี้     เขาจะพึงได้ความปราโมทย์   ถึงความโสมนัส   มีการ</p><p>พ้นจากเรือนจำนั้นเป็นเหตุ  ฉันใด.</p><p>           มหาบพิตร    เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงเป็นทาส     ไม่ได้พึ่งตัวเอง</p><p>พึ่งผู้อื่น   ไปไหนตามความพอใจไม่ได้   สมัยต่อมา   เขาพึงพ้นจากความ</p><p>เป็นทาสนั้น  พึ่งตัวเอง   ไม่ต้องพึ่งผู้อื่น   เป็นไทยแก่ตัว  ไปไหนได้ตาม</p><p>ความพอใจ  เขาจะพึงมีความคิดอย่างนี้ว่า  เมื่อก่อนเราเป็นทาส  พึ่งตัวเอง</p><p>ไม่ได้  ต้องพึ่งผู้อื่น  ไปไหนตามความพอใจไม่ได้   บัดนี้เราพ้นจากความ</p><p>เป็นทาสนั้นแล้ว   พึ่งตัวเอง   ไม่ต้องพึ่งผู้อื่น   เป็นไทยแก่ตัว   ไปไหนได้</p><p>ตามความพอใจ  ดังนี้       เขาจะพึงได้ความปราโมทย์      ถึงความโสมนัส</p><p>มีความเป็นไทยแก่ตัวนั้นเป็นเหตุ   ฉันใด.</p><p>           มหาบพิตร    เปรียบเหมือนบุรุษมีทรัพย์    มีโภคสมบัติ     พึงเดิน</p><p>ทางไกลกันดาร    หาอาหารได้ยาก    มีภัยเฉพาะหน้า    สมัยต่อมา   เขาพึง</p><p>ข้ามพ้นทางกันดารนั้นได้   บรรลุถึงหมู่บ้านอันเกษม   ปลอดภัยโดยสวัสดี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 323</p><p>เขาจะพึงมีความคิดอย่างนี้ว่า   เมื่อก่อนเรามีทรัพย์   มีโภคสมบัติ  เดินทาง  </p><p>ไกลกันดาร   หาอาหารได้ยาก   มีภัยเฉพาะหน้า    บัดนี้   เราข้ามพ้นทาง</p><p>กันดารนั้น   บรรลุถึงหมู่บ้านอันเกษม   ปลอดภัย   โดยสวัสดีแล้ว  ดังนี้ </p><p>เขาจะพึงได้ความปราโมทย์   ถึงความโสมนัส   มีภูมิสถานอันเกษมนั้นเป็น</p><p>เหตุ  ฉันใด.</p><p>           มหาบพิตร   ภิกษุพิจารณาเห็นนิวรณ์  ๕  ประการเหล่านี้    ที่ยังละ</p><p>ไม่ได้ในตนเหมือนหนี้   เหมือนโรค   เหมือนเรือนจำ   เหมือนความเป็น</p><p>ทาส    เหมือนทางไกลกันดาร     และเธอพิจารณาเห็นนิวรณ์ ๕ ประการ</p><p>ที่ละได้แล้วในตน   เหมือนความไม่มีหนี้     เหมือนความไม่มีโรค   เหมือน</p><p>การพ้นจากเรือนจำ เหมือนความเป็นไทยแก่ตน เหมือนภูมิสถานอันเกษม</p><p>ฉันนั้นแล.</p><p>           (๑๒๗)  เมื่อเธอพิจารณาเห็นนิวรณ์  ๕  ประการเหล่านี้ที่ละได้แล้ว</p><p>ในตน    ย่อมเกิดปราโมทย์    เมื่อปราโมทย์แล้ว    ย่อมเกิดปีติ    เมื่อมีปีติ</p><p>ในใจ     กายย่อมสงบ     เธอมีกายสงบแล้ว     ย่อมได้เสวยสุข      เมื่อมีสุข</p><p>จิตย่อมตั้งมั่น    เธอสงัดจากกาม    สงัดจากอกุศลธรรม    บรรลุปฐมฌาน</p><p>มีวิตก   มีวิจาร   มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่     เธอทำกายนี้แหละให้ชุ่มชื่น</p><p>เอิบอิ่ม   ซาบซ่านด้วยปีติ   และสุขเกิดแต่วิเวก    ไม่มีส่วนใด  ๆ  แห่งกาย</p><p>ของเธอทั่วทั้งตัวที่ปีติและสุขเกิดแต่วิเวกจะไม่ถูกต้อง.</p><p>           มหาบพิตร  เปรียบเหมือนพนักงานสรงสนาน  หรือลูกมือพนักงาน</p><p>สรงสนานผู้ฉลาด   จะพึงใส่ผงอาบน้ำลงในภาชนะสำริด   แล้วพรมด้วยน้ำ</p><p>หมักไว้    ตกเวลาเย็น     ก้อนผงอาบน้ำซึ่งยางซึมไปจับติดกันทั่วทั้งหมด</p><p>ย่อมไม่กระจายออกฉันใด      ภิกษุก็ฉันนั้นแล      ทำกายนี้แหละให้ชุ่มชื่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 324</p><p>เอิบอิ่ม    ซาบซ่าน   ด้วยปีติและสุขเกิดแต่วิเวก   ไม่มีส่วนใด ๆ  แห่งกาย  </p><p>ของเธอทั่วทั้งตัว   ที่ปีติและสุขเกิดแต่วิเวกจะไม่ถูกต้อง.</p><p>           มหาบพิตร  นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์  ทั้งดียิ่งกว่า  ทั้งประณีต</p><p>กว่าสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๒๘)    มหาบพิตร    อีกประการหนึ่ง     ภิกษุบรรลุทุติยฌาน</p><p>มีความผ่องใสแห่งใจในภายในเป็นธรรมเอกผุดขึ้น     เพราะวิตก     วิจาร</p><p>สงบไป   ไม่มีวิตก   ไม่มีวิจาร   มีปีติ   และสุขเกิดแต่สมาธิอยู่   เธอทำกาย</p><p>นี้แหละ   ให้ชุ่มชื่น   เอิบอิ่ม  ซาบซ่าน   ด้วยปีติและสุขเกิดแต่สมาธิ   ไม่มี</p><p>ส่วนใด ๆ แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว  ที่ปีติและสุขเกิดแต่สมาธิจะไม่ถูกต้อง.</p><p>           มหาบพิตร  เปรียบเหมือนห้วงน้ำลึก   มีน้ำปั่นป่วน   ไม่มีทางที่น้ำ</p><p>จะไหลมาได้    ทั้งในด้านตะวันออก   ด้านใต้   ด้านตะวันตก   ด้านเหนือ</p><p>ทั้งฝนก็ไม่ตกเพิ่มตามฤดูกาล     แต่สายน้ำเย็น     พุขึ้นจากห้วงน้ำนั้นแล้ว</p><p>จะพึงทำห้องน้ำนั้นแหละให้ชุ่มชื่น    เอิบอิ่ม   ซาบซ่านด้วยน้ำเย็น   ไม่มี</p><p>เอกเทศไหน  ๆ   แห่งห้วงน้ำนั้นทั้งหมด    ที่น้ำเย็นจะไม่พึงถูกต้องฉันใด</p><p>ภิกษุก็ฉันนั้นแล        ย่อมทำกายนี้แหละให้ชุ่มชื่นเอิบอิ่มซาบซ่านด้วยปีติ</p><p>และสุขเกิดแต่สมาธิ   ไม่มีส่วนใด  ๆ   แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว  ที่ปีติและ</p><p>สุขเกิดแต่สมาธิจะไม่ถูกต้อง  มหาบพิตร  นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์</p><p>ทั้งดียิ่งกว่า  ทั้งประณีตกว่าสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๒๙)   มหาบพิตร    อีกประการหนึ่ง    ภิกษุมีอุเบกขา    มีสติ</p><p>มีสัมปชัญญะ    เสวยสุขด้วยนามกายเพราะปีติสิ้นไป    บรรลุตติยฌาน    ที่</p><p>พระอริยะทั้งหลายสรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้เป็นผู้มีอุเบกขา    มีสติอยู่เป็น</p><p>สุข      เธอทำกายนี้ให้ชุ่มชื่น   เอิบอิ่ม   ซาบซ่านด้วยสุขอันปราศจากปีติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 325</p><p>ไม่มีส่วนใด  ๆ แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว  ที่สุขอันปราศจากปีติจะไม่ถูกต้อง.  </p><p>           มหาบพิตร  เปรียบเหมือนในกอบัวขาบ  ในกอบัวหลวง   หรือใน</p><p>กอบัวขาว   ดอกบัวขาบ   ดอกบัวหลวง    หรือดอกบัวขาว    บางเหล่าซึ่ง</p><p>เกิดในน้ำ   เจริญในน้ำ   ยังไม่พ้นน้ำ   จมอยู่ในน้ำ   น้ำหล่อเลี้ยงไว้  ดอก</p><p>บัวเหล่านั้น   ชุ่มชื่น   เอิบอาบซาบซึมด้วยน้ำเย็นตลอดยอดตลอดเง่า   ไม่</p><p>มีส่วนใด ๆ  แห่งดอกบัวขาบ  ดอกบัวหลวง   หรือดอกบัวขาว    ทั่วทุก</p><p>ส่วน    ที่น้ำเย็นจะไม่พึงถูกต้องฉันใด   ภิกษุก็ฉันนั้นแล     ย่อมทำกายนี้</p><p>แหละให้ชุ่มชื่น  เอิบอิ่มซาบซ่านด้วยสุขอันปราศจากปีติไม่มีส่วนใด ๆ แห่ง</p><p>กายของเธอทั่วทั้งตัว  ที่สุขอันปราศจากปีติจะไม่ถูกต้อง   มหาบพิตร   นี้</p><p>แหละสามัญผลที่เห็นประจักษ์   ทั้งดียิ่งกว่า  ทั้งประณีตกว่าสามัญญผลที่</p><p>เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๓๐)   มหาบพิตร  อีกประการหนึ่ง   ภิกษุบรรลุจตุตถฌาน ไม่</p><p>มีสุข   ไม่มีทุกข์  เพราะละสุขละทุกข์  และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ  ได้</p><p>มีอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่    เธอนั่งแผ่ไปทั่วกายนี้แหละด้วยใจอัน</p><p>บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว    ไม่มีส่วนใด ๆ     แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว    ที่ใจอัน</p><p>บริสุทธิ์ผ่องแผ้วจะไม่ถูกต้อง.</p><p>           มหาบพิตร      เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงนั่งคลุมตัวตลอดศีรษะด้วย</p><p>ผ้าขาว     ไม่มีส่วนใด  ๆ  แห่งกายทุก ๆ  ส่วนของเขาที่ผ้าขาวจะไม่ถูกต้อง</p><p>ฉันใด    ภิกษุก็ฉันนั้นแล     เธอนั่งแผ่ไปทั่วกายนี้แหละด้วยใจอันบริสุทธิ์</p><p>ผ่องแผ้ว     ไม่มีส่วนใด  ๆ    แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัว    ที่ใจอันบริสุทธิ์</p><p>ผ่องแผ้วจะไม่ถูกต้อง  มหาบพิตร  นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์  ทั้งดียิ่ง</p><p>กว่า   ทั้งประณีตกว่าสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน  ๆ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 326</p><p>           (๑๓๑)   ภิกษุนั้น  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์   ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส </p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น   ไม่หวั่นไหว   อย่างนี้</p><p>ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อญาณทัสสนะ  เธอย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า    กายของเรา</p><p>นี้แล   มีรูป   ประกอบด้วยมหาภูต  ๔  เกิดแต่มารดาบิดา    เติบโตขึ้นด้วย</p><p>ข้าวสุกและขนมสด   ไม่เที่ยง   ต้องอบ   ต้องนวดฟั้น   มีอันทำลาย   และ</p><p>กระจัดกระจายเป็นธรรมดา     และวิญญาณของเรานี้     ก็อาศัยอยู่ในกายนี้ </p><p>เนื่องอยู่ในกายนี้.</p><p>           มหาบพิตร   เปรียบเหมือนแก้วไพฑูรย์อันงาม   เกิดเอง ๘  เหลี่ยม</p><p>นายช่างเจียระไนดีแล้ว   สุกใสแวววาว  สมส่วนทุกอย่าง  มีด้ายเขียว  เหลือง</p><p>แดง   ขาว   หรือนวลร้อยอยู่ในนั้น  บุรุษมีจักษุจะพึงหยิบแก้วไพฑูรย์นั้น</p><p>วางไว้ในมือแล้วพิจารณาเห็นว่า   แก้วไพฑูรย์นี้งาม    เกิดเอง     บริสุทธิ์</p><p>๘   เหลี่ยม   นายช่างเจียระไนดีแล้ว   สุกใสแวววาว    สมส่วนทุกอย่าง    มี</p><p>ด้ายเขียว   เหลือง    แดง    ขาว    หรือนวลร้อยอยู่ในนั้นฉันใด    ภิกษุก็</p><p>ฉันนั้นแล  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว ไม่มีกิเลส ปราศจากอุปกิเลส</p><p>อ่อน  ควรแก่การงาน  ตั้งมั่น  ไม่หวั่นไหว   อย่างนี้    ย่อมโน้มน้อมจิต</p><p>ไปเพื่อญาณทัสสนะ  เธอย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า กายของเรานี้แล มีรูปประกอบ</p><p>ด้วยมหาภูต   ๔     เกิดแต่มารดาบิดา      เติบโตขึ้นด้วยข้าวสุกและขนมสด</p><p>ไม่เที่ยง   ต้องอบ   ต้องนวดฟั้น    มีอันทำลาย    และกระจัดกระจายเป็น</p><p>ธรรมดา      และวิญญาณของเรานี้ก็อาศัยอยู่ในกายนี้      เนื่องอยู่ในกายนี้</p><p>มหาบพิตร  นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์  ทั้งดียิ่งกว่า  ทั้งประณีตกว่า</p><p>สามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๓๒)  ภิกษุนั้น  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 327</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน    ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้  </p><p>ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อนิรมิตรูป   อันเกิดแต่ใจ   คือ    นิรมิตกายอื่นจาก</p><p>กายนี้    มีรูปเกิดแต่ใจ   มีอวัยวะน้อยใหญ่ครบถ้วน  มีอินทรีย์ไม่บกพร่อง.</p><p>           มหาบพิตร   เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงชักไส้ออกจากหญ้าปล้อง  เขา</p><p>จะพึงคิดอย่างนี้ว่า   นี้หญ้าปล้อง  นี้ไส้  หญ้าปล้องอย่างหนึ่ง   ไส้อย่างหนึ่ง</p><p>แต่ก็ไส้ชักออกจากหญ้าปล้องนั่นเอง   อีกนัยหนึ่ง    เปรียบเหมือนบุรุษจะ</p><p>พึงชักดาบออกจากฝัก   เขาจะพึงคิดอย่างนี้ว่า  นี้ดาบ   นี้ฝัก  ดาบอย่างหนึ่ง</p><p>ฝักอย่างหนึ่ง แต่ก็ดาบชักออกจากฝักนั่นเอง อีกนัยหนึ่ง  เปรียบเหมือนบุรุษ</p><p>จะพึงยกงูออกจากข้อง   เขาจะพึงคิดอย่างนี้ว่า   นี้งู    นี้ข้อง    งูอย่างหนึ่ง</p><p>ข้องอย่างหนึ่ง      แต่ก็งูยกออกจากข้องนั่นเองฉันใด       ภิกษุก็ฉันนั้นแล</p><p>เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส  ปราศจากอุปกิเลส อ่อน</p><p>ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น  ไม่หวั่นไหวอย่างนี้   เธอย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อ</p><p>นิรมิตรูป   อันเกิดแต่ใจ   คือนิรมิตกายอื่นจากกายนี้     มีรูปเกิดแต่ใจ   มี</p><p>อวัยวะน้อยใหญ่ครบถ้วน   มีอินทรีย์ไม่บกพร่อง    มหาบพิตร    นี้แหละ</p><p>สามัญญผลที่เห็นประจักษ์    ทั้งดียิ่งกว่า    ทั้งประณีตกว่าสามัญญผลที่เห็น</p><p>ประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๓๓)   ภิกษุนั้น  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน    ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้</p><p>ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อแสดงฤทธิ์   เธอบรรลุอิทธิวิธีหลายประการ    คือ</p><p>คนเดียวเป็นหลายคนก็ได้    หลายคนเป็นคนเดียวก็ได้   ทำให้ปรากฏก็ได้</p><p>ทำให้หายไปก็ได้   กะลุฝากำแพงภูเขาไปได้ไม่ติดขัด   เหมือนไปในที่ว่างก็ได้</p><p>ผุดขึ้น   ดำลง  แม้ในแผ่นดินเหมือนในน้ำก็ได้   เดินบนน้ำไม่แตกเหมือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 328</p><p>เดินบนแผ่นดินก็ได้  เหาะไปในอากาศเหมือนนกก็ได้  ลูบคลำพระจันทร์</p><p>พระอาทิตย์ซึ่งมีฤทธิ์มีอานุภาพมาก     ด้วยฝ่ามือก็ได้    ใช้อำนาจทางกาย</p><p>ไปตลอดพรหมโลกก็ได้.  </p><p>           มหาบพิตร  เปรียบเหมือนช่างหม้อ  หรือลูกมือของช่างหม้อผู้ฉลาด</p><p>เมื่อนวดดินดีแล้ว    ต้องการภาชนะชนิดใด ๆ   พึงทำภาชนะชนิดนั้น ๆ</p><p>ให้สำเร็จได้    อีกนัยหนึ่ง     เปรียบเหมือนช่างงา    หรือลูกมือของช่างงา</p><p>ผู้ฉลาด   เมื่อแต่งงาดีแล้ว     ต้องการเครื่องงาชนิดใด ๆ   พึงทำเครื่องงา</p><p>ชนิดนั้น ๆ  ให้สำเร็จได้  อีกนัยหนึ่ง  เปรียบเหมือนช่างทอง  หรือลูกมือ</p><p>ของช่างทองผู้ฉลาด    เมื่อหลอมทองดีแล้ว    ต้องการทองรูปพรรณชนิด</p><p>ใด ๆ  พึงทำทองชนิดนั้น ๆ   ให้สำเร็จได้ฉันใด   ภิกษุก็ฉันนั้นแล   เมื่อ</p><p>จิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์   ผ่องแผ้ว    ไม่มีกิเลส   ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน</p><p>ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น ไม่หวั่นไหวอย่างนี้   ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อแสดง</p><p>ฤทธิ์   เธอบรรลุอิทธิวิธีหลายประการ    คือ   คนเดียวเป็นหลายคนก็ได้</p><p>หลายคนเป็นคนเดียวก็ได้  ทำให้ปรากฏก็ได้ทำให้หายไปก็ได้ทะลุฝากำแพง</p><p>ภูเขาไปได้ไม่ติดขัด  เหมือนไปในที่ว่างก็ได้ ผุดขึ้น ดำลงในแผ่นดินเหมือน</p><p>ในน้ำก็ได้  เดินบนน้ำไม่แตกเหมือนเดินบนแผ่นดินก็ได้  เหาะไปในอากาศ</p><p>เหมือนนกก็ได้        ลูบคลำพระจันทร์พระอาทิตย์ซึ่งมีฤทธิ์มีอานุภาพมาก</p><p>ด้วยฝ่ามือก็ได้     ใช้อำนาจทางกายไปตลอดพรหมโลกก็ได้     มหาบพิตร</p><p>นี้แหละสามัญผลที่เห็นประจักษ์  ทั้งดียิ่งกว่า   ทั้งประณีตกว่าสามัญญผลที่</p><p>เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๓๔)   ภิกษุนั้น  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน    ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 329</p><p>ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อทิพยโสต  เธอย่อมได้ยินเสียง  ๒  ชนิด   คือ    เสียง</p><p>ทิพย์  และเสียงมนุษย์   ทั้งที่อยู่ไกล   และใกล้  ด้วยทิพยโสต  อันบริสุทธิ์  </p><p>ล่วงโสตของมนุษย์.   </p><p>           มหาบพิตร   เปรียบเหมือนบุรุษเดินทางไกล    เขาจะพึงได้ยินเสียง</p><p>กลองบ้าง   เสียงตะโพนบ้าง    เสียงสังข์บ้าง    เสียงบัณเฑาะว์บ้าง     เสียง</p><p>เปิงมางบ้าง   เขาจะพึงเข้าใจว่า   เสียงกลองดังนี้บ้าง  เสียงตะโพนดังนี้บ้าง</p><p>เสียงสังข์ดังนี้บ้าง     เสียงบัณเฑาะว์ดังนี้บ้าง    เสียงเปิงมางดังนี้บ้างฉันใด</p><p>ภิกษุก็ฉันนั้นแล  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว ไม่มีกิเลส ปราศจาก</p><p>อุปกิเลส  อ่อน  ควรแก่การงาน  ตั้งมั่น ไม่หวั่นไหวอย่างนี้   ย่อมโน้มน้อม</p><p>จิตไปเพื่อทิพยโสต   เธอย่อมได้ยินเสียง  ๒  ชนิด   คือ  เสียงทิพย์และเสียง</p><p>มนุษย์  ทั้งที่อยู่ไกลและอยู่ใกล้   ด้วยทิพยโสต   อันบริสุทธิ์  ล่วงโสตของ</p><p>มนุษย์  มหาบพิตร   นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์   ทั้งดียิ่งกว่า  ทั้ง</p><p>ประณีตว่าสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๓๕)   ภิกษุนั้น  เมื่อจิตเป็นสมาธิ บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน    ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้</p><p>ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อเจโตปริญาณ      เธอย่อมกำหนดรู้ใจของสัตว์อื่น</p><p>ของบุคคลอื่นด้วยใจ  คือจิตมีราคะ  ก็รู้ว่าจิตมีราคะ  หรือจิตปราศจากราคะ</p><p>ก็รู้ว่าจิตปราศจากราคะ  จิตมีโทสะ  ก็รู้ว่าจิตมีโทสะ  หรือจิตปราศจากโทสะ</p><p>ก็รู้ว่าจิตปราศจากโทสะ   จิตมีโมหะ   ก็รู้ว่าจิตมีโมหะ    หรือจิตปราศจาก</p><p>โมหะ  ก็รู้ว่าจิตปราศจากโมหะ  จิตหดหู่   ก็รู้ว่าจิตหดหู่   หรือจิตฟุ้งซ่าน</p><p>ก็รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน    จิตเป็นมหรคต  ก็รู้ว่าจิตเป็นมหรคต    หรือจิตไม่เป็น</p><p>มหรคต    ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นมหรคต     จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า     ก็รู้ว่าจิตมีจิตอื่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 330</p><p>ยิ่งกว่า     หรือจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า     ก็รู้ว่าจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า     จิตเป็น  </p><p>สมาธิ    ก็รู้ว่าจิตเป็นสมาธิ     หรือจิตไม่เป็นสมาธิ     ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นสมาธิ</p><p>จิตหลุดพ้น  ก็รู้ว่าจิตหลุดพ้น     หรือจิตไม่หลุดพ้น   ก็รู้ว่าจิตไม่หลุดพ้น.</p><p>           มหาบพิตร     เปรียบเหมือนหญิงสาวชายหนุ่ม    ที่ชอบการแต่งตัว</p><p>เมื่อส่องดูเงาหน้าของตนในกระจก   อันบริสุทธิ์สะอาด  หรือในภาชนะน้ำ</p><p>อันใส   หน้ามีไฝ   ก็จะพึงรู้ว่าหน้ามีไฝ    หรือหน้าไม่มีไฝ    ก็จะพึงรู้ว่า</p><p>หน้าไม่มีไฝฉันใด   ภิกษุก็ฉันนั้นแล  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์    ผ่องแผ้ว</p><p>ไม่มีกิเลส  ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน  ควรแก่การงาน  ตั้งมั่น  ไม่หวั่นไหว</p><p>อย่างนี้    ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อเจโตปริยญาณ   เธอย่อมกำหนดรู้ใจของ</p><p>สัตว์อื่น   ของบุคคลอื่นด้วยใจ   คือจิตมีราคะ    ก็รู้ว่าจิตมีราคะ  หรือจิต</p><p>ปราศจากราคะ    ก็รู้ว่าจิตปราศจากราคะ     จิตมีโทสะ     ก็รู้ว่าจิตมีโทสะ</p><p>หรือจิตปราศจากโทสะ   ก็รู้ว่าจิตปราศจากโทสะ    จิตมีโมหะ    ก็รู้ว่าจิตมี</p><p>โมหะ  หรือจิตปราศจากโมหะ  ก็รู้ว่าจิตปราศจากโมหะ  จิตหดหู่  ก็รู้ว่า</p><p>จิตหดหู่   หรือจิตฟุ้งซ่าน   ก็รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน    จิตเป็นมหรคต    ก็รู้ว่าจิต</p><p>เป็นมหรคต  หรือจิตไม่เป็นมหรคต  ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นมหรคต  จิตมีจิตอื่น</p><p>ยิ่งกว่า   ก็รู้ว่าจิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า    หรือจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า     ก็รู้ว่าจิตไม่</p><p>มีจิตอื่นยิ่งกว่า  จิตเป็นสมาธิ     ก็รู้ว่าจิตเป็นสมาธิ     หรือจิตไม่เป็นสมาธิ </p><p>ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นสมาธิ   จิตหลุดพ้น   ก็รู้ว่าจิตหลุดพ้น  หรือจิตไม่หลุดพ้น</p><p>ก็รู้ว่าจิตไม่หลุดพ้น  มหาบพิตร   นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์   ทั้ง</p><p>ดียิ่งกว่า  ทั้งประณีตกว่าสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๓๖)  ภิกษุนั้น  เมื่อจิตเป็นสมาธิ   บริสุทธิ์     ผ่องแผ้ว   ไม่มี</p><p>กิเลส   ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน  ควรแก่การงาน    ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 331</p><p>อย่างนี้   ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อบุพเพนิวาสานุสสติญาณ    เธอย่อมระลึก</p><p>ชาติก่อนได้    เป็นอันมาก    คือระลึกได้    ชาติหนึ่งบ้าง    สองชาติบ้าง </p><p>สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง   ห้าชาติบ้าง   สิบชาติบ้าง   ยี่สิบชาติบ้าง  สามสิบ</p><p>ชาติบ้าง   สี่สิบชาติบ้าง   ห้าสิบชาติบ้าง   ร้อยชาติบ้าง   พันชาติบ้าง แสน</p><p>ชาติบ้าง  ตลอดหลายสังวัฏฏกัปบ้าง  ตลอดหลายวิวัฏฏกัปบ้าง   ตลอดหลาย</p><p>สังวัฏฏวิวัฏฏกัปบ้าง   ว่า    ในภพโน้นเรามีชื่ออย่างนั้น    มีโคตรอย่างนั้น</p><p>มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น  ๆ   มี</p><p>กำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั่นแล้วได้ไปเกิด ในภพโน้น  แม้</p><p>ในภพนั้น  เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น    มีผิวพรรณอย่างนั้น</p><p>มีอาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น  ๆ  มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น</p><p>ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว   ได้มาเกิดในภพนี้    เธอย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้</p><p>เป็นอันมาก    พร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           มหาบพิตร  เปรียบเหมือนบุรุษจะพึงจากบ้านตนไปบ้านอื่น   แล้ว</p><p>จากบ้านแม้นั้นไปยังบ้านอื่นอีก   จากบ้านนั้นกลับมาสู่บ้านของตนตามเดิม</p><p>เขาจะพึงระลึกได้อย่างนี้ว่า    เราได้จากบ้านของเราไปบ้านโน้น    ในบ้าน</p><p>นั้น  เราได้ยืนอย่างนั้น  ได้นั่งอย่างนั้น  ได้พูดอย่างนั้น   ได้นิ่งอย่างนั้น</p><p>เราได้จากบ้านแม้นั้นไปยังบ้านโน้น   แม้ในบ้านนั้น    เราก็ได้ยืนอย่างนั้น</p><p>ได้นั่งอย่างนั้น  ได้พูดอย่างนั้น  ได้นิ่งอย่างนั้น  แล้วเรากลับจากบ้านนั้น</p><p>มาสู่บ้านของตนตามเดิม   ดังนี้    ฉันใด    ภิกษุก็ฉันนั้นแล    เมื่อจิตเป็น</p><p>สมาธิ บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส  ปราศจากอุปกิเลส  อ่อน   ควรแก่การ</p><p>งาน ตั้งมั่น     ไม่หวั่นไหวอย่างนี้   ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อบุพเพนิวาสานุส-</p><p>สติญาณ    เธอย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก   คือ  ระลึกได้ชาติหนึ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 332</p><p>บ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติบ้าง   สี่ชาติบ้าง    ห้าชาติบ้าง    สิบชาติบ้าง </p><p>ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติบ้าง  สี่สิบชาติบ้าง  ห้าสิบชาติบ้าง  ร้อยชาติบ้าง</p><p>พันชาติบ้าง  แสนชาติบ้าง ตลอดหลายสังวัฏฏกัปบ้าง ตลอดหลายวิวัฏฏกัป</p><p>บ้าง ตลอดหลายสังวัฏฏวิวัฏฏกัปบ้าง  ว่า ในภพโน้น  เรามีชื่ออย่างนั้น  มี</p><p>โคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์</p><p>อย่างนั้น ๆ  มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น  ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ได้ไปเกิด</p><p>ในภพโน้น  แม้ในภพนั้น  เราก็มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณ</p><p>อย่างนั้น    มีอาหารอย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น  ๆ  มีกำหนดอายุ</p><p>เพียงเท่านั้น  ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ได้มาเกิดในภพนี้     เธอย่อมระลึก</p><p>ถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก   พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศ  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้   มหาบพิตร    นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์    ทั้งดียิ่งกว่า   ทั้ง</p><p>ประณีตกว่าสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ.</p><p>           (๑๓๗)    ภิกษุนั้น  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์ ผ่องแผ้ว ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน  ควรแก่การงาน  ตั้งมั่น ไม่หวั่นไหวอย่างนี้  ย่อม</p><p>โน้มน้อมจิตไปเพื่อรู้จุติและอุปบัติของสัตว์ทั้งหลาย เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลัง</p><p>จุติ กำลังอุปบัติ  เลว ประณีต มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม ได้ดี ตกยาก</p><p>ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ ล่วงจักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไป</p><p>ตามกรรมว่า สัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้า  เป็นมิจฉาทิฏฐิ  ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ  เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตายเพราะกายแตก   เขาย่อมเข้าถึงอุบาย    ทุคติ    วินิบาต    นรก</p><p>ส่วนสัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายสุจริต  วจีสุจริต  มโนสุจริต    ไม่ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้า      เป็นสัมมาทิฏฐิ      ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 333</p><p>เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก   เขาย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์  ดังนี้   เธอ </p><p>ย่อมเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ   กำลังอุปบัติ    เลว    ประณีต    มีผิวพรรณดี</p><p>มีผิวพรรณทราม  ได้ดี    ตกยาก    ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วงจักษุ</p><p>ของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           มหาบพิตร     เปรียบเหมือนปราสาทตั้งอยู่ท่ามกลางทาง  ๓  แพร่ง</p><p>บุรุษผู้มีจักษุยืนอยู่บนปราสาทนั้น  จะพึงเห็นหมู่ชนกำลังเข้าบ้านบ้าง  ออก</p><p>จากบ้านบ้าง     เดินอยู่ตามถนนบ้าง    นั่งอยู่ท่ามกลางทาง  ๓  แพร่งบ้าง</p><p>เขาจะพึงรู้ว่า    คนเหล่านี้เข้าบ้าน   คนเหล่านี้ออกนอกบ้าน   คนเหล่านี้</p><p>เดินตามถนน  คนเหล่านี้นั่งอยู่ท่ามกลางทาง ๓ แพร่งฉันใด  ภิกษุก็ฉันนั้น</p><p>แล   เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์   ผ่องแผ้ว   ไม่มีกิเลส   ปราศจากอุปกิเลส</p><p>อ่อน ควรแก่การงาน ตั้งมั่น ไม่หวั่นไหวอย่างนี้   ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อ</p><p>รู้จุติและอุปบัติของสัตว์ทั้งหลาย   เธอเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ    กำลังอุปบัติ</p><p>เลว  ประณีต  มีผิวพรรณดี  มีผิวพรรณทราม  ได้ดี  ตกยา  ด้วยทิพย-</p><p>จักษุอันบริสุทธิ์  ล่วงจักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม</p><p>ว่า  สัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกายทุจริต    วจีทุจริต    มโนทุจริต    ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้า       เป็นมิจฉาทิฏฐิ     ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ</p><p>เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก   เขาย่อมเข้าถึงอบาย  ทุคติ  วินิบาต  นรก</p><p>ส่วนสัตว์เหล่านี้   ประกอบด้วยกายสุจริต  วจีสุจริต  มโนสุจริต  ไม่ติเตียน</p><p>พระอริยเจ้า      เป็นสัมมาทิฏฐิ     ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ</p><p>เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก   เขาย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์   ดังนี้  เธอ</p><p>ย่อมเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ    กำลังอุปบัติ     เลว    ประณีต   มีผิวพรรณดี</p><p>มีผิวพรรณทราม   ได้ดี   ตกยาก    ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์    ล่วงจักษุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 334</p><p>ของมนุษย์ ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม  ด้วยประการฉะนี้.  </p><p>           มหาบพิตร  นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ ทั้งดียิ่งกว่า ทั้งประณีต</p><p>กว่าสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน  ๆ.</p><p>           (๑๓๘)   ภิกษุนั้น  เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเลส</p><p>ปราศจากอุปกิเลส   อ่อน   ควรแก่การงาน    ตั้งมั่น    ไม่หวั่นไหวอย่างนี้</p><p>ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่ออาสวักขยญาณ   ย่อมรู้ชัดตามเป็นจริงว่า    นี้ทุกข์</p><p>นี้ทุกขสมุทัย  นี้ทุกขนิโรธ  นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา  ย่อมรู้ชัดตามเป็น</p><p>จริงว่า   เหล่านี้อาสวะ   นี้อาสวสมุทัย   นี้อาสวนิโรธ  นี้อาสวนิโรธคามินี-</p><p>ปฏิปทา   เมื่อเธอรู้เห็นอย่างนี้   จิตย่อมหลุดพ้น   แม้จากกามาสวะ แม้จาก</p><p>ภวาสวะ   แม้จากอวิชชาสวะ   เมื่อจิตหลุดพ้นแล้ว   ก็มีญาณรู้ว่า   หลุดพ้น</p><p>แล้ว   รู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว  พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว   กิจที่ควรทำทำเสร็จแล้ว</p><p>กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี.</p><p>           มหาบพิตร   เปรียบเหมือนสระน้ำบนยอดเขา   ใสสะอาด  ไม่ขุ่นมัว</p><p>บุรุษผู้มีจักษุยืนอยู่บนขอบสระจะพึงเห็นหอยโข่ง   และหอยกาบบ้าง  ก้อน</p><p>กรวดและก้อนหินบ้าง   ฝูงปลาบ้าง   กำลังว่ายอยู่บ้าง    หยุดอยู่บ้าง    ใน</p><p>สระน้ำนั้น   เขาจะพึงคิดอย่างนี้ว่า   สระน้ำนี้ใสสะอาดไม่ขุ่นมัว    หอยโข่ง</p><p>และหอยกาบบ้าง   ก้อนกรวดและก้อนหินบ้าง   ฝูงปลาบ้าง    เหล่านี้กำลัง</p><p>ว่ายอยู่บ้าง  กำลังหยุดอยู่บ้าง   ในสระน้ำนั้น  ดังนี้    ฉันใด    ภิกษุก็ฉัน</p><p>นั้นแล   เมื่อจิตเป็นสมาธิ  บริสุทธิ์  ผ่องแผ้ว  ไม่มีกิเสส  ปราศจากอุปกิเลส</p><p>อ่อน   ควรแก่การงาน   ตั้งมั่น   ไม่หวั่นไหวอย่างนี้    ย่อมโน้มน้อมจิตไป</p><p>เพื่ออาสวักขยญาณ   ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า   นี้ทุกข์    นี้ทุกขสมุทัย</p><p>นี้ทุกขนิโรธ  นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา  ย่อมรู้ชัดตามเป็นจริงว่า  เหล่านี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 335</p><p>อาสวะ  นี้อาสวสมุทัย  นี้อาสวนิโรธ    นี้อาสวนิโรธคามินีปฏิปทา    เมื่อ </p><p>เธอรู้เห็นอย่างนี้     จิตย่อมหลุดพ้น     แม้จากกามาสวะ    แม้จากภวาสวะ</p><p>แม้จากอวิชชาสวะ   เมื่อจิตหลุดพ้นแล้ว   ก็มีญาณรู้ว่า  หลุดพ้นแล้ว  รู้ชัด</p><p>ว่า  ชาติสิ้นแล้ว   พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว   กิจที่ควรทำทำเสร็จแล้ว   กิจอื่น</p><p>เพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี  มหาบพิตร  นี้แหละสามัญญผลที่เห็นประจักษ์</p><p>ทั้งดียิ่งกว่า  ทั้งประณีตกว่าสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อนๆ. มหาบพิตร</p><p>ก็สามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้ออื่น  ที่ดียิ่งกว่า หรือประณีตกว่าเสามัญญผลที่</p><p>เห็นประจักษ์ข้อนี้   ย่อมไม่มี.</p><p>           (๑๓๙)   <strong>เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสอย่างนี้แล้ว   พระเจ้า<strong>อชาต-</strong></p><p><strong>ศัตรูเวเทหิบุตร    เจ้าแผ่นดินมคธ</strong>    ได้กราบทูล<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ภาษิตของพระองค์ไพเราะจับใจยิ่งนัก  เปรียบเหมือน</p><p>หงายของที่คว่ำ  เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่คนหลงทาง  หรือส่องประทีป</p><p>ในที่มืด  ด้วยคิดว่า  ผู้มีจักษุจักเห็นรูป  ดังนี้  ฉันใด  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปริยาย   ฉันนั้นเหมือนกัน  ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ  ข้าพระองค์ขอถึง<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   พระธรรม  และพระสงฆ์</p><p>ว่าเป็นสรณะ   ขอ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   โปรดทรงจำข้าพระองค์  ว่าเป็น</p><p>อุบาสกผู้ถึงสรณะตลอดชีวิต     ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป     โทษได้ครอบงำ</p><p>ข้าพระองค์ซึ่งเป็นคนเขลา    คนหลง   ไม่ฉลาด  ข้าพระองค์ได้ปลงพระ</p><p>ชนมชีพพระบิดา  ผู้ดำรงธรรม  เป็นพระราชาโดยธรรม  เพราะปรารถนา</p><p>ความเป็นใหญ่     ขอ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>โปรดทรงรับทราบความผิดของ</p><p>ข้าพระองค์โดยเป็นความผิดจริง   เพื่อสำรวมต่อไป   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ตรัสตอบว่า  จริง   มหาบพิตร  ความผิดได้ครอบงำมหาบพิตรซึ่งเป็นคน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 336</p><p>เขลา  คนหลง  ไม่ฉลาด  มหาบพิตร  ได้ปลงพระชนมชีพพระบิดาผู้ดำรง </p><p>ธรรม   เป็นพระราชาโดยธรรม  เพราะปรารถนาความเป็นใหญ่  แต่เพราะ</p><p>มหาบพิตรทรงเห็นความผิดโดยเป็นความผิดจริงแล้ว      ทรงสารภาพตาม</p><p>เป็นจริง  ฉะนั้น ตถาคตขอรับทราบความผิดของมหาบพิตร  ก็การที่บุคคล</p><p>เห็นความผิดโดยเป็นความผิดจริง     แล้วสารภาพตามเป็นจริง    รับสังวร</p><p>ต่อไป   นี้เป็นวัฒนธรรมในวินัยของพระอริยะแล.</p><p>           (๑๔๐)   เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสอย่างนี้แล้ว  พระเจ้า<strong>อชาต-</strong></p><p><strong>ศัตรูเวเทหิบุตร    เจ้าแผ่นดินมคธ</strong>    ได้กราบทูล<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ถ้าเช่นนั้น    ข้าพระองค์มีกิจมาก     มีกรณียะมาก</p><p>ขอทูลลาไปในบัดนี้  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสว่า ขอมหาบพิตรจงทรงทราบ</p><p>เวลา ณ   บัดนี้เถิด  ลำดับนั้น  <strong>พระเจ้าอชาตศัตรูเวเทหิบุตร   เจ้าแผ่นดิน</strong></p><p><strong>มคธ</strong>  ทรงเพลิดเพลิน   ยินดีภาษิตของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ลุกจากอาสนะ</p><p>ถวายบังคม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ทรงกระทำประทักษิณแล้วเสด็จไป.</p><p>           ต่อจากนั้น     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสกะภิกษุทั้งหลายว่า   ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย    พระราชาพระองค์นี้ถูกขุดเสียแล้ว      พระราชาพระองค์นี้ </p><p>ถูกขจัดเสียแล้ว     หากท้าวเธอจักไม่ปลงพระชนมชีพพระบิดาผู้ดำรงธรรม</p><p>เป็นพระราชาโดยธรรมไซร้  ธรรมจักษุอันปราศจากธุลี   ปราศจากมลทิน</p><p>จักเกิดขึ้นแก่ท้าวเธอ  ณ  ที่ประทับนี้ทีเดียว  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสคำ</p><p>เป็นไวยากรณ์นี้แล้วภิกษุเหล่านั้นชื่นชมยินดีภาษิตของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>แล้วแล.</p><p>                                   <em>จบสามัญญผลสูตร  ที่  ๒ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 337</p><p>                          <strong>๒.  อรรถกถาสามัญญผลสูตร </strong></p><p>           พระบาลีสามัญญผลสูตรว่า  <strong>เอวมฺเม สุต เอก สมย ภควา ราชคเห</strong>  </p><p>ดังนี้ เป็นต้น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  มีการพรรณนาตามลำดับบทดังต่อไปนี้ </p><p>           บทว่า  <strong>ราชคเห</strong>  ความว่า  ในพระนครซึ่งมีชื่ออย่างนั้น    จริงอยู่</p><p>พระนครนั้น  เรียกกันว่า <strong> ราชคฤห์ </strong>   เพราะ<strong>พระเจ้ามันธาตุราช</strong>   และ</p><p><strong>ท่านมหาโควินท์</strong>เป็นต้น  ครอบครอง.</p><p>           ก็ในคำว่า  ราชคฤห์นี้มีนักปราชญ์อัน ๆ พรรณนาไว้มากมาย    จะ</p><p>มีประโยชน์อะไร  ด้วยคำเหล่านั้น   เพราะคำนั้น    เป็นเพียงชื่อของเมือง</p><p>เท่านั้น.</p><p>           <strong>พระนครราชคฤห์</strong>นี้    เป็นเมืองทั้งในพุทธกาล  ทั้งในจักรพรรดิ-</p><p>กาล   ส่วนในกาลที่เหลือ   เป็นเมืองร้าง   พวกยักษ์ครอบครอง   เป็นป่า</p><p>ที่อยู่อาศัยของยักษ์เหล่านั้น.</p><p>           คำว่า  <strong>วิหรติ</strong>  นี้  ตามธรรมดาเป็นคำแสดงถึงความพร้อมเพรียงด้วย</p><p>วิหารธรรมอย่างใดอย่างหนึ่งในบรรดาอิริยาบถวิหารทิพพวิหารพรหมวิหาร</p><p>และอริยวิหาร.</p><p>           แต่ในที่นี้   แสดงถึงการยืน   เดิน  นั่ง    นอน   ซึ่งเป็นอิริยาบถที่</p><p>ผลัดเปลี่ยนกันเท่านั้น  ฉะนั้น   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   จะประทับยืนก็ตาม</p><p>เสด็จดำเนินไปก็ตาม  ประทับนั่งก็ตาม  บรรทมก็ตาม  พึงทราบว่ๆ <strong> วิหรติ</strong> </p><p>ประทับอยู่   ทั้งนั้น.  ด้วยว่า พระองค์ทรงบำบัดความลำบากแห่งอิริยาบถหนึ่ง</p><p>ด้วยอิริยาบถหนึ่ง  ทรงบริหารอัตตภาพมิให้ทรงลำบากพระวรกาย  ฉะนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 338</p><p>จึงเรียกว่า    <strong>วิหรติ</strong>    แปลว่าประทับตามสบาย.  </p><p>           คำว่า  <strong>ชีวกสฺส  โกมารภจฺจสฺส  อมฺพวเน</strong>   นี้   เป็นคำแสดงแหล่ง</p><p>ที่พำนักใกล้<strong>กรุงราชคฤห์</strong>นั้น พอที่จะเข้าไปอาศัยบิณฑบาตได้ เพราะฉะนั้น</p><p>ในข้อนี้พึงทราบเนื้อความอย่างนี้ว่า  คำว่า   <strong>ราชคเห    วิหรติ   ชีวกสฺส</strong></p><p><strong>โกมารภจฺจสฺส  อมฺพวเน</strong>     ความว่า     ประทับอยู่   ณ   <strong>สวนอัมพวัน</strong></p><p><strong>ของหมอชีวกโกมารภัจ กรุงราชคฤห์</strong>  เพราะคำนี้เป็นสัตตมีวิภัตติ  ลงใน</p><p>อรรถว่า   ใกล้.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  ที่ชื่อว่า  <strong>ชีวก</strong>    ด้วยอรรถว่า  ยังเป็นอยู่  ที่ชื่อว่า</p><p><strong>โกมารภัจ</strong>   ด้วยอรรถว่า   พระราชกุมารทรงชุบเลี้ยง.</p><p>           เหมือนอย่างที่เล่ากันว่า   <strong>พระอภัยราชกุมาร</strong>   เสด็จไปพบทารกเข้า</p><p>รับสั่งถามว่า  "อะไรนั่นพนาย  ที่ฝูงกาล้อมอยู่"  ทูลว่า   "ทารก พระเจ้าข้า" </p><p>"ยังเป็นอยู่หรือ "  "ยังเป็นอยู่  พระเจ้าข้า"    " ถ้าอย่างนั้น    จงนำทารก</p><p>นั้นเข้าไปภายในเมืองแล้วมอบให้แม่นมทั้งหลายเลี้ยงดูไว้."</p><p>           คนทั้งหลายจึงได้ตั้งชื่อทารกนั้นว่า   <strong>ชีวก</strong>    เพราะยังเป็นอยู่    และ</p><p>ตั้งชื่อว่า   <strong>โกมารภัจ</strong>   เพราะพระราชกุมารทรงชุบเลี้ยง.</p><p>           นี่เป็นความย่อในเรื่องนี้   ส่วนความพิสดารเรื่อง<strong>หมอชีวก</strong>    มาแล้ว</p><p>ในขันธกะนั่นแล   แม้กถาที่วินิจฉัยเรื่องหมอชีวกนี้     ก็ได้กล่าวไว้แล้วใน</p><p>อรรถกถาวินัย  ชื่อสมันตปาสาทิกา.</p><p>           ก็<strong>หมอชีวก</strong>นี้  สมัยหนึ่ง  ทำให้พระวรกายของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ซึ่งหมักหมมด้วยโรค   ให้หายเป็นปรกติแล้ว   ถวายผ้าคู่หนึ่ง    ซึ่งทอจาก</p><p>แคว้นสีพี  พระพุทธองค์ทรงอนุโมทนา    เวลาอนุโมทนาการถวายผ้าจบ</p><p>ลง   <strong>หมอชีวก</strong>ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล   จึงคิดว่า   เราควรจะไปเฝ้าดูแลพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 339</p><p>พุทธเจ้า       วันละ ๒ - ๓ ครั้ง.    ก็<strong>เขาคิชฌกูฏนี้และพระวิหารเวฬุวัน</strong></p><p>อยู่ไกลเหลือเกิน.   แต่<strong>สวนอัมพวัน</strong>ของเราใกล้กว่า   อย่ากระนั้นเลย    เรา  </p><p>จะสร้างวิหารถวายแด่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>        ใน<strong>สวนอัมพวัน</strong>ของเรานี้.</p><p>หมอชีวกนั้น  จึงสร้างที่อยู่กลางคืน ที่อยู่กลางวัน ที่พัก  กุฎี  และมณฑป</p><p>เป็นต้น    แล้วให้สร้างพระคันธกุฎีที่สมควรแด่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ใน</p><p><strong>สวนอัมพวัน</strong>นั้น  ให้สร้างกำแพง  มีสีเหมือนผ้าแดง  สูง  ๑๘ ศอก  ล้อม</p><p><strong>สวนอัมพวัน</strong>  เลี้ยงดูภิกษุสงฆ์  มีพระพุทธเจ้าเป็นประธาน  ด้วยจีวรและ</p><p>ภัตตาหาร   ได้หลั่งน้ำทักษิโณทก    มอบถวาย<strong>สวนอัมพวัน</strong>เป็นพระวิหาร</p><p>แล้ว.                                                </p><p>           คำว่า <strong>ชีวกสฺส  โกมารภจฺจสฺส  อมฺพวเน</strong>   ท่านกล่าวหมายเอา</p><p>พระวิหาร  ดังกล่าวมานั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ราชา</strong>  ในบททั้งหลาย  มีบทว่า  <strong>ราชา</strong>  เป็นต้น     ความว่า</p><p>ชื่อว่า  <strong>ราชา</strong>  ด้วยอรรถว่า ทำมหาชนให้ยินดีหรือให้เจริญด้วยอิสริยสมบัติ</p><p>ของตน  หรือด้วยสังคหวัตถุ ๔ ประการ.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>มาคโธ</strong>  ด้วยอรรถว่า  เป็นใหญ่เหนือชาวมคธ.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>อชาตสตฺตุ</strong>    ด้วยอรรถว่า    เนมิตตกาจารย์ทั้งหลายชี้แจง</p><p>ไว้ว่า   ยังไม่ทันเกิดก็จักเป็นศัตรูแก่พระราชา.</p><p>           ได้ยินว่า  เมื่อ<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>  ยังอยู่ในพระครรภ์  พระเทวีเกิด</p><p>การแพ้ท้องถึงขนาดอย่างนี้ว่า    โอ    หนอ    เราพึงดื่มโลหิตพระพาหา</p><p>เบื้องขวาของพระราชา.     พระนางมีพระดำริว่า     การแพ้ท้องเกิดขึ้นใน</p><p>ฐานะอันหนัก   ไม่อาจบอกให้ใครทราบได้   เมื่อไม่อาจบอกได้    จึงซูบ</p><p>ผอมผิวพรรณซีดลง.    พระราชาตรัสถามพระนางว่า   "แน่ะนางผู้เจริญ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 340</p><p>ร่างกายของเธอมีผิวพรรณไม่ปรกติ   มีเหตุอะไรหรือ."  ทูลว่า  " โปรด </p><p>อย่าถามเลย  ทูลกระหม่อม."   รับสั่งว่า   " แน่ะพระนาง   เมื่อไม่อาจบอก</p><p>ความประสงค์ของเธอแก่ฉัน     เธอจักบอกแก่ใคร"      ดังนี้    ทรงรบเร้า</p><p>ด้วยประการนั้น ๆ  ให้พระนางบอกจนได้  พอได้ทรงทราบเท่านั้นก็รับสั่ง</p><p>ว่า    "พระนางนี่โง่   ในเรื่องนี้เธอมีสัญญาหนักหนา  มิใช่หรือ"  ดังนั้น</p><p>จึงรับสั่งให้เรียกหมอมา   ให้เอามีดทองกรีดพระพาหา  แล้วรองพระโลหิต</p><p>ด้วยจอกทองคำ   เจือด้วยน้ำแล้วให้พระนางดื่ม.</p><p>           เนมิตตกาจารย์ทั้งหลายได้ทราบข่าวดังนั้น        พากันพยากรณ์ว่า</p><p>พระโอรสในครรภ์องค์นี้จักเป็นศัตรูแก่พระราชา      พระราชาจักถูกพระ</p><p>โอรสองค์นี้ปลงพระชนม์.</p><p>           พระเทวีทรงสดับข่าวดังนั้น   มีพระดำริว่า   "พระโอรสที่ออกจาก</p><p>ท้องของเราจักฆ่าพระราชา"     จึงมีพระประสงค์จะทำลายครรภ์ให้ตกไป</p><p>เสด็จไปพระราชอุทยานให้บีบพระครรภ์.       แต่พระครรภ์ก็หาตกไม่.</p><p>พระนางเสด็จไปให้ทำอย่างนั้นบ่อย ๆ.   พระราชาทรงสืบดูว่า   พระเทวีนี้</p><p>เสด็จไปพระราชอุทยานเนือง ๆ   เพื่ออะไร    ทรงทราบเหตุนั้นแล้วจึงทรง</p><p>ห้ามว่า   พระนาง    เด็กในท้องของพระนาง    ยังไม่รู้ว่าเป็นชายหรือหญิง</p><p>เลย   พระนางก็กระทำอย่างนี้กะทารกที่เกิดแก่ตนเสียแล้ว    โทษกองใหญ่</p><p>ของเราดังกล่าวนี้จักกระจายไปทั่วชมพูทวีป       ขอพระนางจงอย่ากระทำ</p><p>อย่างนี้อีกเลย     แล้วได้ประทานอารักขา.     พระนางเธอได้หมายใจไว้ว่า</p><p>เวลาตลอดจักฆ่าเสีย.   แม้ในเวลาที่ตลอดนั้น    พวกเจ้าหน้าที่อารักขาก็ได้</p><p>นำพระกุมารออกไปเสีย.    สมัยต่อมา    พระกุมารเจริญวัยแล้ว    จึงนำมา</p><p>แสดงแก่พระเทวี.     พอทอดพระเนตรเห็นพระกุมารเท่านั้น     พระนางก็ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 341</p><p>เกิดความรักพระโอรส.   ฉะนั้นจึงไม่อาจฆ่าพระกุมารนั้นได้.   ลำดับต่อมา </p><p>แม้พระราชาก็ได้พระราชทานตำแหน่งอุปราชแก่พระโอรส.</p><p>           สมัยต่อมา      <strong>พระเทวทัต</strong>อยู่ในที่ลับ     คิดว่า    <strong>พระสารีบุตร</strong>ก็มี</p><p>บริษัทมาก  <strong>พระโมคคัลลานะ</strong>ก็มีบริษัทมาก  <strong>พระมหากัสสปะ</strong>ก็มีบริษัท</p><p>มาก     ท่านเหล่านี้มีธุระคนละอย่าง ๆ ถึงเพียงนี้      แม้เราก็จะแสดงธุระ</p><p>สักอย่างหนึ่ง.    <strong>พระเทวทัต</strong>นั้น   เมื่อไม่มีลาภ   ก็ไม่อาจทำบริษัทให้เกิด</p><p>ขึ้นได้   จึงคิดว่า   เอาละ    เราจักทำลาภให้เกิดขึ้น   จึงใช้อิทธิปาฏิหาริย์</p><p>ทำให้<strong>อชาตศัตรูราชกุมาร</strong>เลื่อมใส       ตานนัยที่มาในขันธกะ      พอรู้ว่า</p><p><strong>พระกุมารอชาตศัตรู</strong>  เลื่อมใสคุ้นเคยยิ่ง ถึงขนาดมาสู่ที่บำรุงของตนทั้งเช้า</p><p>เย็นพร้อมด้วยบริวารเต็มรถ  ๕๐๐  คัน  วันหนึ่งจึงเข้าไปหากล่าวว่า ดูก่อน</p><p>กุมาร  เมื่อก่อนพวกมนุษย์มีอายุยืน    แต่เดี๋ยวนี้มีอายุน้อย    ดูก่อนกุมาร</p><p>ถ้าอย่างนั้นพระราชกุมารพระองค์จงปลงพระชนม์พระบิดาเสียแล้วเป็น</p><p>พระราชา.  อาตมภาพจักปลง<strong>พระชนม์พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แล้วจักเป็นพระ</p><p>พุทธเจ้า แล้วส่งพระกุมารไปปลงพระชนม์พระบิดา.  <strong>พระกุมารอชาตศัตรู </strong></p><p>นั้นหลงเชื่อว่า   พระผู้เป็นเจ้า<strong>เทวทัต</strong>มีอานุภาพมาก   สิ่งที่<strong>พระเทวทัต</strong>ไม่รู้</p><p>แจ้งไม่มี   จึงเหน็บกฤชที่พระอุรุ   มุ่งจะฆ่ากลางวันแสก ๆ มีความกลัวหวาด-</p><p>หวั่นสะดุ้งตื่นเต้น เข้าไปภายในพระราชฐาน ทำอาการแปลก ๆ มีประการ</p><p>ดังกล่าวแล้ว.   ครั้งนั้นพวกอำมาตย์จับ<strong>อชาตศัตรูราชกุมาร</strong>ได้   ส่งออกมา</p><p>ปรึกษาโทษว่า พระกุมารจะต้องถูกประหาร  พระเทวทัตจะต้องถูกประหาร</p><p>และภิกษุพวก<strong>พระเทวทัต</strong>ทั้งหมดจะต้องถูกประหาร      แล้วกราบทูลพระ</p><p>ราชาว่า    พวกข้าพระองค์จักกระทำตามพระราชอาชญา.    พระราชาทรง</p><p>ลดตำแหน่งของพวกอำมาตย์ที่ประสงค์ลงโทษประหาร        ทรงตั้งพวก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 342</p><p>อำมาตย์ที่ไม่ต้องการให้ลงโทษประหารไว้ในตำแหน่งสูง ๆ  แล้วตรัสถาม  </p><p>พระกุมารว่า      ลูกต้องการจะฆ่าพ่อเพื่ออะไร.      พระกุมารกราบทูลว่า</p><p>หม่อมฉันต้องการราชสมบัติ    พระเจ้าข้า.      พระราชาได้พระราชทาน</p><p>ราชสมบัติแก่พระโอรสนั้น.</p><p>           <strong>อชาตศัตรูราชกุมาร</strong> บอกแก่<strong>พระเทวทัต</strong>ว่า ความปรารถนาของเรา</p><p>สำเร็จแล้ว.   ลำดับนั้น<strong>พระเทวทัต</strong>กล่าวกะพระกุมารว่า   พระองค์เหมือน</p><p>คนเอาสุนัขจิ้งจอกไว้ภายในกลองหุ้มหนัง        แล้วสำคัญว่าทำกิจสำเร็จ</p><p>เรียบร้อยแล้ว    อีกสองสามวันพระบิดาของพระองค์ทรงคิดว่า    พระองค์</p><p>ทำการดูหมิ่น      แล้วก็จักเป็นพระราชาเสียเอง.     พระกุมารถามว่า     ถ้า</p><p>อย่างนั้น    ข้าพเจ้าจะทำอย่างไรเล่า.     <strong>พระเทวทัต</strong>ตอบว่า     จงฆ่าชนิด</p><p>ถอนรากเลย.      พระกุมารตรัสว่า       พระบิดาของข้าพเจ้าไม่ควรฆ่าด้วย</p><p>ศาตรามิใช่หรือ.       <strong>พระเทวทัต</strong>จึงกล่าวว่า      จงฆ่าพระองค์ด้วยการตัด</p><p>พระกระยาหาร.   พระกุมารจึงสั่งให้เอาพระบิดาใส่เข้าในเรือนอบ.    ที่ชื่อ</p><p>ว่าเรือนอบ   คือเรือนมีควันที่ทำไว้เพื่อลงโทษแก่นักโทษ.    พระกุมารสั่ง</p><p>ไว้ว่า   นอกจากพระมารดาของเราแล้ว   อย่าให้คนอื่นเยี่ยม.</p><p>           พระเทวีทรงใส่ภัตตาหารในขันทองคำแล้วห่อชายพกเข้าเยี่ยมพระ</p><p>ราชา.   พระราชาเสวยภัตตาหารนั้นจึงประทังพระชนม์อยู่ได้.   พระกุมาร</p><p>ตรัสถามว่า   พระบิดาของเราดำรงพระชนม์อยู่ได้อย่างไร.   ครั้นทรงทราบ</p><p>ความเป็นไปนั้นแล้ว      ตรัสสั่งห้ามมิให้พระมารดานำสิ่งของใส่ชายพก</p><p>เข้าเยี่ยม.</p><p>           ตั้งแต่นั้น      พระเทวีก็ใส่ภัตตาหารไว้ในพระเมาลีเข้าเยี่ยม.    พระ</p><p>กุมารทรงทราบแม้ดังนั้น   รับสั่งห้ามมิให้พระมารดามุ่นพระเมาลีเข้าเยี่ยม. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 343</p><p>           ลำดับนั้น       พระเทวีทรงใส่ภัตตาหารไว้ในฉลองพระบาททอง</p><p>ปิดดีแล้ว    ทรงฉลองพระบาททองเข้าเยี่ยม.    พระราชาดำรงพระชนม์อยู่</p><p>ด้วยภัตตาหารนั้น.    พระกุมารตรัสถามอีกว่า   พระบิดาดำรงพระชนม์อยู่ </p><p>ได้อย่างไร     ครั้นทรงทราบความนั้น    ตรัสสั่งห้ามมิให้แม้แต่ทรงฉลอง</p><p>พระบาทเข้าเยี่ยม.</p><p>           ตั้งแต่นั้นพระเทวีก็ทรงสนานพระวรกายด้วยน้ำหอม    แล้วทาพระ</p><p>วรกายด้วยอาหารมีรสอร่อย   ๔  อย่าง        แล้วทรงห่มพระภูษาเข้าเยี่ยม.</p><p>พระราชาทรงเลียพระวรกายของพระเทวีประทังพระชนม์อยู่ได้.  พระกุมาร</p><p>ตรัสถามอีก     ครั้นทรงทราบดังนั้นแล้วจึงตรัสสั่งว่า  ตั้งแต่นี้ไป    ห้าม</p><p>พระมารดาเข้าเยี่ยม.</p><p>           ต่อแต่นั้น    พระเทวีประทับยืนแทบประตูทรงกันแสงคร่ำครวญว่า</p><p>ข้าแต่<strong>พระสวามีพิมพิสาร</strong>   เวลาที่เขาผู้นี้เป็นเด็ก   พระองค์ก็ไม่ให้โอกาส</p><p>ฆ่าเขา   ทรงเลี้ยงศัตรูของพระองค์ไว้ด้วยพระองค์เองแท้ ๆ  บัดนี้ การเห็น</p><p>พระองค์ครั้งนี้เป็นครั้งสุดท้าย    ต่อแต่นี้ไปหม่อมฉันจะไม่ได้เห็นพระองค์</p><p>อีก  ถ้าโทษของหม่อมฉันมีอยู่   ขอได้โปรดพระราชทานอภัยโทษด้วยเถิด</p><p>พระเจ้าข้า   แล้วก็เสด็จกลับ.    ตั้งแต่นั้นมาพระราชาก็ไม่มีพระกระยาหาร</p><p>ดำรงพระชนม์อยู่ด้วยความสุขประกอบด้วยมรรคผล      ( ทรงเป็นพระ</p><p>โสดาบัน)  ด้วยวิธีเดินจงกรม  พระวรกายของพระองค์ก็เปล่งปลั่งยิ่งขึ้น.</p><p>           พระกุมารตรัสถามว่า  แน่ะพนาย  พระบิดาของเรายังดำรงพระชนม์</p><p>อยู่ได้อย่างไร      ครั้นทรงทราบว่า      ยังดำรงพระชนม์อยู่ได้ด้วยวิธีเดิน</p><p>จงกรม   พระเจ้าข้า   ซ้ำพระวรกายยังเปล่งปลั่งยิ่งขึ้นอีก    จึงทรงพระดำริ</p><p>ว่า    เราจักติดมิให้พระบิดาเดินจงกรมได้ในบัดนี้     ทรงบังคับช่างกัลบก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 344</p><p>ทั้งหลายว่า   พวกท่านจงเอามีดโกนผ่าพระบาททั้ง ๒ ของพระบิดาของเรา</p><p>แล้วเอาน้ำมันผสมเกลือทา    แล้วจงย่างด้วยถ่านไม้ตะเคียนซึ่งติดไฟคุไม่มี  </p><p>เปลวเลย   แล้วส่งไป.    พระราชาทอดพระเนตรเห็นพวกช่างกัลบก   ทรง</p><p>ดำริว่า    ลูกของเราคงจักมีใครเตือนให้รู้สึกตัวแน่แล้ว    ช่างกัลบกเหล่านี้</p><p>คงจะมาแต่งหนวดของเรา.</p><p>           ช่างกัลบกเหล่านั้นไปถวายบังคมแล้วยืนอยู่  ครั้นถูกตรัสถานว่า   มา</p><p>ทำไม จึงกราบทูลให้ทรงทราบ  <strong>พระราชาพิมพิสาร</strong>จึงตรัสว่า  พวกเจ้าจง</p><p>ทำตามใจพระราชาของเจ้าเถิด พวกช่างกัลบกจึงกราบทูลว่า ประทับนั่งเถิด</p><p>พระเจ้าข้า    ถวายบังคม<strong>พระเจ้าพิมพิสาร</strong>แล้วกราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้สมมติเทพ  พวกข้าพระองค์จำต้องทำตามพระราชโองการ   ขอพระองค์</p><p>อย่าทรงพิโรธพวกข้าพระองค์เลย  การกระทำเช่นนี้ไม่สมควรแก่พระราชา</p><p>ผู้ทรงธรรมเช่นพระองค์    แล้วจับข้อพระบาทด้วยมือซ้าย    ใช้มือขวาถือ</p><p>มีดโกนผ่าพื้นพระบาททั้ง  ๒  ข้าง    เอาน้ำมันผสมเกลือทา     แล้วย่างด้วย</p><p>ถ่านเพลิงไม้ตะเคียนที่กำลังคุไม่มีเปลวเลย.</p><p>           เล่ากันว่า      ในกาลก่อน     <strong>พระราชาพิมพิสาร</strong>ได้ทรงฉลองพระ</p><p>บาทเข้าไปในลานพระเจดีย์    และเอาพระบาทที่ไม่ได้ชำระเหยียบเสื่อกกที่</p><p>เขาปูไว้สำหรับนั่ง  นี้เป็นผลของบาปนั้น.</p><p>           <strong>พระราชาพิมพิสาร</strong>ทรงเกิดทุกขเวทนาอย่างรุนแรง        ทรงรำลึก</p><p>อยู่ว่า  <strong>อโห  พุทฺโธ  อโห  ธมฺโม  อโห  สงฺโฆ</strong>  เท่านั้น   ทรงเหี่ยว</p><p>แห้งไปเหมือนพวงดอกไม้ที่เขาวางไว้ในลานพระเจดีย์      บังเกิดเป็นยักษ์</p><p>ชื่อ<strong>ชนวสภะ</strong>      เป็นผู้รับใช้ของ<strong>ท้าวเวสสวรรณ</strong>ในเทวโลกชั้น<strong>จาตุมหา-</strong></p><p><strong>ราช.</strong>                                                                                      </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 345</p><p>           และในวันนั้นนั่นเอง    พระโอรสของ<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ก็ประสูติ. </p><p>หนังสือ  ๒ ฉบับ คือข่าวพระโอรสประสูติฉบับหนึ่ง   ข่าวพระบิดาสวรรคต</p><p>ฉบับหนึ่ง  มาถึงในขณะเดียวกันพอดี.</p><p>           พวกอำมาตย์ปรึกษากันว่า  พวกเราจักทูลข่าวพระโอรสประสูติก่อน</p><p>จึงเอาหนังสือข่าวประสูตินั้นทูนถวายในพระหัตถ์ของ<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู.</strong></p><p>ความรักลูกเกิดขึ้นแก่พระองค์ในขณะนั้นทันที   ท่วมไปทั่วพระวรกายแผ่</p><p>ไปจดเยื่อในกระดูก.      ในขณะนั้นพระองค์ได้รู้ซึ้งถึงคุณของพระบิดาว่า</p><p>แม้เมื่อเราเกิด   พระบิดาของเราก็คงเกิดความรักอย่างนี้เหมือนกัน.   จึงรีบ</p><p>มีรับสั่งว่า  แน่ะพนาย   จงไปปล่อยพระบิดาของเรา.   พวกอำมาตย์ทูลว่า</p><p>พระองค์สั่งให้ปล่อยอะไร   พระเจ้าข้า   แล้วถวายหนังสือแจ้งข่าวอีกฉบับ</p><p>หนึ่งที่พระหัตถ์.    พอทรงทราบความเป็นไปดังนั้น   <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong></p><p>ทรงกันแสง   เสด็จไปเฝ้าพระมารดา   ทูลว่า    ข้าแต่เสด็จแม่  เมื่อหม่อมฉัน</p><p>เกิด    พระบิดาของหม่อมฉันเกิดความรักหม่อมฉันหรือหนอ     <strong>พระนาง</strong></p><p><strong>เวเทหิ</strong>มีรับสั่งว่า  เจ้าลูกโง่    เจ้าพูดอะไร   เวลาที่ลูกยังเล็กอยู่    เกิดเป็น</p><p>ฝีที่นิ้วมือ    ครั้งนั้นพวกแม่นมทั้งหลายไม่สามารถทำให้ลูกซึ่งกำลังร้องไห้</p><p>หยุดร้องได้      จึงพาลูกไปเฝ้าเสด็จพ่อของลูกซึ่งประทับนั่งอยู่ในโรงศาล</p><p>เสด็จพ่อของลูกได้อมนิ้วมือของลูกจนฝีแตกในพระโอษฐ์นั้นเอง  ครั้งนั้น</p><p>เสด็จพ่อของลูกมิได้เสด็จลุกจากที่ประทับ      ทรงกลืนพระบุพโพปนพระ</p><p>โลหิตนั้นด้วยความรักลูก        เสด็จพ่อของลูกมีความรักลูกถึงปานนี้.</p><p>พระเจ้าอาชาตศัตรูทรงกันแสงคร่ำครวญ    ได้ถวายเพลิงพระศพพระบิดา.</p><p>           ฝ่าย<strong>พระเทวทัต</strong>เข้าเฝ้า<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ทูลว่า มหาบพิตร พระองค์</p><p>จงสั่งคนที่จักปลงชีวิต<strong>พระสมณโคดม</strong>       แล้วสั่งคนทั้งหลายที่<strong>พระเจ้า- </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 346</p><p><strong>อชาตศัตรู</strong>พระราชทาน  ตนเองขึ้น<strong>เขาคิชฌกูฏ</strong>   กลิ้งศิลาก็แล้ว   ให้ ปล่อย</p><p><strong>ช้างนาฬาคิรี</strong>ก็แล้ว      ด้วยอุบายไม่ว่าอย่างใดอย่างหนึ่ง      ก็ไม่อาจปลง</p><p>พระชนม์<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้      ก็เสื่อมลาภสักการะ      จึงขอวัตถุ  ๕</p><p>ประการ  เมื่อไม่ได้วัตถุ  ๕  ประการนั้นก็ประกาศว่า  ถ้าอย่างนั้น   จักให้</p><p>มหาชนเข้าใจเรื่องให้ตลอด     จึงทำสังฆเภท     เมื่อ<strong>พระสารีบุตรและพระ</strong></p><p><strong>โมคคัลลานะ</strong>พาบริษัทกลับแล้ว  จึงรากเลือดออกร้อนๆ นอนอยู่บนเตียง</p><p>คนไข้  ๙  เดือน    เดือดร้อนใจ    ถามว่า    เดี๋ยวนี้พระศาสดาประทับอยู่ที่</p><p>ไหน    ครั้นได้รับตอบว่า   ใน<strong>พระเชตวัน</strong>   จึงกล่าวว่า   พวกท่านจงเอา</p><p>เตียงหามเราไปเฝ้าพระศาสดา    เมื่อเขาหามมา    เพราะมิได้กระทำกรรมที่</p><p>ควรจะได้เฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>      จึงถูกแผ่นดินสูบที่ใกล้สระโบกขรณี</p><p>ใน<strong>พระเชตวัน</strong>นั่นเอง    ลงไปอยู่ในมหานรก.    นี้เป็นความย่อในเรื่องนี้.</p><p>ส่วนนัยแห่งเรื่องอย่างพิสดาร       มาในขันธกวินัยแล้ว.      ก็เพราะเรื่องนี้ </p><p>มาในขันธกวินัยแล้ว   จึงมิได้กล่าวทั้งหมด   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           พระกุมารนี้พอเกิดเท่านั้น     ก็จักเป็นศัตรูแก่พระราชา       พวก</p><p>เนมิตตกาจารย์ทำนายไว้ดังนี้    ฉะนั้น  จึงชื่อว่า  <strong>อชาตศัตรู</strong>  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.</p><p>           บทว่า   <strong>เวเทหีปุตฺโต</strong>   ความว่า   พระกุมารนี้    เป็นพระโอรสของ</p><p>พระธิดา<strong>พระเจ้าโกศล</strong>   มิใช่ของ<strong>พระเจ้าวิเทหราช.</strong></p><p>           ก็คำว่า    <strong>เวเทหี</strong>     นี้เป็นชื่อของบัณฑิต.     เหมือนอย่างที่กล่าวว่า</p><p>คหปตานีเป็นบัณฑิต  <strong>พระผู้เป็นเจ้าอานนท์</strong>เป็นบัณฑิตมุนี.</p><p>           ในคำว่า   <strong>เวเทหี</strong>   นั้น   มีอธิบายเฉพาะคำดังต่อไปนี้</p><p>           ชื่อว่า  <strong>เวทะ</strong>  ด้วยอรรถว่า  เป็นเครื่องรู้  คำว่า  เวทะ  นี้เป็นชื่อของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 347</p><p>ความรู้. </p><p>           ชื่อว่า   <strong>เวเทหี</strong>    ด้วยอรรถว่า   ดำเนินการ   สืบต่อ    พยายามด้วย</p><p>ความรู้.</p><p>           โอรสของ<strong>พระนางเวเทหิ</strong>   ชื่อว่า   <strong>เวเทหิบุตร.</strong></p><p>           บทว่า  <strong>ตทหุ</strong>  เท่ากับบท  <strong>ตสฺมึ  อหุ</strong>   ความว่า  ในวันนั้น.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>อุโบสถ</strong>     ด้วยอรรถว่า    วันเป็นที่เข้าไปอยู่     (จำศีล ).</p><p>อธิบายว่า    บทว่า    <strong>อุปวสนฺติ</strong>    จำศีล   คือเป็นผู้เข้าถึงด้วยศีลหรือด้วย</p><p>อาการที่ไม่ขวนขวาย  ชื่อว่า  เป็นผู้อยู่จำศีล.</p><p>           ก็ในคำว่า  <strong>อุโบสถ</strong>  นี้   มีการขยายความดังต่อไปนี้ </p><p>           การสวดปาติโมกข์  ชื่อว่า  <strong>อุโบสถ</strong>  เช่นในบาลีมีอาทิว่า   <strong>อายา-</strong></p><p><strong>มาวุโส  กปฺปิน  อุโปสถ   คมิสฺสาม</strong>  มาเถิดท่านกัปปินะ   พวกเราจัก</p><p>ไปทำอุโบสถกัน.</p><p>           ศีล ชื่อว่า  <strong>อุโบสถ</strong> เช่นในบาลีมีอาทิว่า  <strong>เอว  อฏฺงฺคสมนฺนาคโต</strong></p><p><strong>โข  วิสาเข  อุโปสโถ  อุปวุตฺโถ</strong>  แน่ะนางวิสาขา  ศีลประกอบด้วยองค์</p><p>๘ อย่างนี้    เราจำแล้ว.</p><p>           <strong>การจำศีล</strong>  ชื่อว่า  <strong>อุโบสถ</strong>    เช่นในบาลีมีอาทิว่า   <strong>สุทฺธสฺส   เว</strong></p><p><strong>สทา   ผคฺคุ   สุทฺธสฺสุโปสโถ   สทา</strong>    ผัคคุณฤกษ์ย่อมถึงพร้อมแก่ผู้</p><p>หมดจดแล้วทุกเมื่อ      การจำศีลย่อมถึงพร้อมแก่ผู้หมดจดทุกเมื่อ.</p><p>           บัญญัติ     ชื่อว่า     <strong>อุโบสถ</strong>     เช่นในบาลีมีอาทิว่า    <strong>อุโปสโถ</strong></p><p><strong>นาม  นาคราชา</strong>  นาคราช  ชื่อว่า   <strong>บัญญัติ.</strong></p><p>           <strong>วันที่ควรจำศีล</strong>  ชื่อว่า  <strong>อุโบสถ</strong>  เช่นในบาลีมีอาทิว่า  <strong>น  ภิกฺขเว</strong></p><p><strong>ตทหุโปสเถ  สภิกฺขุกา  อาวาสา</strong>  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในวันที่ควรจำศีล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 348</p><p>นั้น  วัดว่างภิกษุ. </p><p>           แม้ในที่นี้ก็ประสงค์วันที่พึงจำศีลนั่นแหละ.     ก็วันที่พึงจำศีลนี้นั้น</p><p>มี ๓ คือ วัน ๘ ค่ำ  วัน ๑๔  ค่ำ   วัน ๑๕ ค่ำ   เพราะฉะนั้น  ที่กล่าวใน</p><p>บาลีว่า วัน ๑๕ ค่ำ  ก็เพื่อห้ามวัน  ๘  ค่ำและวัน ๑๔ ค่ำทั้ง ๒ วัน.  ฉะนั้น</p><p>จึงกล่าวว่า   ชื่อว่า  <strong> อุโบสถ</strong>   ด้วยอรรถว่า   วันเป็นที่เข้าไปอยู่  (จำศีล ).</p><p>           บทว่า <strong> โกมุทิยา</strong>  ความว่า  มดอกโกมุทบาน.   ได้ยินว่า เวลานั้น</p><p>ดอกโกมุทบานเต็มที่.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>โกมุทิ</strong>  ด้วยอรรถว่า  เป็นฤดูมีดอกโกมุท.</p><p>           บทว่า   <strong>จาตุมาสินิยา</strong>   ความว่า   สุดเดือน  ๔.</p><p>           จริงอยู่  วันอุโบสถวันนั้นเป็นวันที่สุดแห่งเดือน  ๔ เหตุนั้น จึงชื่อว่า</p><p>จาตุมาสี.   แต่ในที่นี้ท่านเรียกว่า  <strong>จาตุมาสินี.</strong></p><p>           เพราะเหตุที่ว่าวันนั้นพอดีเต็มเดือน    เต็มฤดู    เต็มปี     สมบูรณ์</p><p>จึงชื่อว่า  <strong>ปุณฺณา.</strong> </p><p>           ศัพท์ว่า  <strong>มา</strong>  ท่านเรียกพระจันทร์.</p><p>           พระจันทร์เต็มในวันนั้น  เหตุนั้น  จึงชื่อว่า   <strong>ปุณฺณมา.</strong></p><p>           ในบททั้ง ๒ คือ   <strong>ปุณฺณาย</strong>   และ   <strong>ปุณฺณมาย</strong>    นี้    พึงทราบ</p><p>เนื้อความดังกล่าวมานี้.</p><p>           บทว่า   <strong>ราชา   อมจฺจปริวุโต</strong>    ความว่า     พระราชาแวดล้อมด้วย</p><p>อำมาตย์ทั้งหลาย ในราตรีซึ่งสว่างไสวไปด้วยแสงจันทร์เต็มดวงที่ปราศจาก</p><p>เครื่องเศร้าหมอง   ๔  ประการ     ปานประหนึ่งทิศาภาคที่ชำระล้างด้วยธาร</p><p>น้ำนมมีแสงเงินยวงออกเป็นช่อ   และดุจช่อดอกโกมุททำด้วยผ้าเนื้อดีสีขาว</p><p>ราวกะว่าพวงแก้วมุกดาและพวงดอกมะลิ     มีแสงแวววาวกระจายดังวิมาน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 349</p><p>เงินเปล่งรัศมี. </p><p>           บทว่า   <strong>อุปริปาสาทวรคโต</strong>   ความว่า   ประทับอยู่ในมหาปราสาท</p><p>ชั้นบน.    ประทับนั่งเหนือพระราชอาสน์ทองภายใต้มหาเศวตฉัตรที่ยกขึ้น</p><p>ไว้ซึ่งควรแก่ควานยิ่งใหญ่.</p><p>           ถามว่า  ประทับนั่งทำไม  ?</p><p>           แก้ว่า   เพื่อบรรเทาความหลับ.</p><p>           พระราชาองค์นี้แหละ      ตั้งแต่วันที่พยายามปลงพระชนม์พระบิดา</p><p>พอหลับ พระเนตรทั้ง ๒ ลงด้วยตั้งพระทัยว่าจักหลับ    ก็สะดุ้งเฮือกเหมือน</p><p>ถูกหอกตั้งร้อยเล่มทิ่มแทง      ทรงตื่นอยู่     (ไม่หลับ     เพราะหวาดภัย</p><p>เหลือเกิน).  ครั้นพวกอำมาตย์ทูลถามว่า  เป็นอะไร   พระองค์ก็มิได้ตรัส</p><p>อะไร ๆ.    เพราะฉะนั้น   ความหลับจึงมิได้เป็นที่พอพระทัยของพระองค์.</p><p>ดังนั้นจึงประทับนั่งเพื่อบรรเทาความหลับ.</p><p>           อนึ่ง     ในวันนั้นมีนักษัตรเอิกเกริกมาก.     ทั่วพระนครกวาดกัน</p><p>สะอาดเรียบร้อย.    เอาทรายมาโรย.     ประตูเรือนประดับดอกไม้ ๕ สี.</p><p>ข้าวตอกและหม้อใส่น่าเต็ม.    ทุกทิศาภาคชักธงชัย  ธงแผ่นผ้า.   ประดับ</p><p>ประทีปนาลาวิจิตรโชติช่วง. มหาชนเล่นนักษัตรกันสนุกสนานตานวิถีถนน</p><p>เบิกบานกันทั่วหน้า.</p><p>           อาจารย์บางท่านกล่าวว่า        ประทับนั่งเพราะเป็นวันเล่นนักษัตร</p><p>ดังนี้ก็มี.   ก็แลครั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว   เป็นอันทำสันนิษฐานว่า  นักษัตร</p><p>ทุกครั้งเป็นของราชตระกูล    แต่พระราชาองค์นี้    ประทับนั่งเพื่อบรรเทา</p><p>ความหลับเท่านั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>อุทาน  อุทาเนสิ</strong>  ความว่า  ทรงเปล่งอุทาน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 350</p><p>           น้ำมันที่ล้นเครื่องตวงจนไม่อาจตวงได้     เขาเรียกว่า      น้ำมันล้น  </p><p>ฉันใด      และน้ำที่ท่วมบ่อจนไม่อาจชังอยู่ได้     เขาเรียกว่า     ห้วงน้ำล้น</p><p>ฉันใด       คำปีติที่เปี่ยมใจจนไม่อาจเก็บไว้ได้      ดำรงอยู่ภายในใจไม่ได้</p><p>ล้นออกมาภายนอกนั้น  เรียกว่า  อุทาน   ฉันนั้น.   พระราชาทรงเปล่งคำที่</p><p>สำเร็จด้วยปีติเห็นดังนี้.</p><p>           บทว่า   <strong>โทสินา</strong>   ความว่า   ปราศจากโทษ.   อธิบายว่า   ปราศจาก</p><p>เครื่องเศร้าหมอง  ๔  ประการเหล่านี้     คือ    หมอก    น้ำค้าง    กลุ่มควัน</p><p>ราหู.</p><p>           ราตรีนั้นมีคำชม  ๕  ประการ  มีเป็นที่น่ารื่นรมย์เป็นต้น  ก็ราตรีนั้น</p><p>ชื่อว่า   <strong>รมฺมนียา</strong>   เพราะอรรถว่า  ทำใจของมหาชนให้รื่นรมย์.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>อภิรูปา</strong>   เพราะอรรถว่า    งามยิ่งนัก     เพราะสว่างด้วยแสง</p><p>จันทร์ซึ่งพ้นจากโทษดังกล่าว.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>ทสฺสนียา</strong>   เพราะอรรถว่า   ควรที่จะดู.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>ปาสาทิกา</strong>   เพราะอรรถว่า   ทำจิตให้ผ่องใส.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>ลกฺขญฺา</strong>   เพราะอรรถว่า    ควรที่จะกำหนดวันและเดือน</p><p>เป็นต้น.                                                                 </p><p>           บทว่า  <strong>ก  นุ  ขฺวชฺช</strong>    ตัดบทเป็น  <strong>ก  นุ  โข  อชฺช.</strong></p><p>           บทว่า  <strong>สมณ  วา  พฺราหฺมณ  วา</strong>   ความว่า ชื่อว่าสมณะ  เพราะ</p><p>เป็นผู้สงบบาป  ชื่อว่า  พราหมณ์  เพราะเป็นผู้ลอยบาป </p><p>           บทว่า    <strong>ยนิโน    ปยิรุปาสโต</strong>    ความว่า    จิตของเราผู้เข้าไปหา</p><p>สมณะหรือพราหมณ์ผู้ฉลาดพูด   เพื่อถามปัญหา   พึงเลื่อมใสเพราะได้ฟัง</p><p>ธรรมที่ไพเราะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 351</p><p>           ด้วยพระดำรัสแม้ทั้งหมดนี้      <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ได้ทรงกระทำแสง </p><p>สว่างให้เป็นนิมิต  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ทรงกระทำแก่ใคร  ?   แก่<strong>หมอชีวก.</strong>    เพื่ออะไร  ?  เพื่อเฝ้าพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้า.    ก็<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ไม่อาจเข้าเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เอง</p><p>หรือ  ?  ถูกแล้ว   ไม่อาจ.   เพราะเหตุไร  ?  เพราะพระองค์มีความผิดมาก.</p><p>           ด้วยว่า       <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ได้ปลงพระชนม์ชีพพระบิดาของ</p><p>พระองค์ผู้เป็นอุบปัฏฐากของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>และเป็นอริยสาวก    และ</p><p><strong>พระเทวทัต</strong>ก็ได้อาศัย<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>นั้นนั่นแหละกระทำความฉิบหาย</p><p>ใหญ่แก่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong>     ความผิดจึงมากด้วยประการฉะนี้.     ด้วย</p><p>ความที่พระองค์มีความผิดมากนั้น    จึงไม่อาจเสด็จไปเฝ้าด้วยพระองค์เอง.</p><p>อนึ่ง  <strong>หมอชีวก</strong> ก็เป็นอุปัฏฐากของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.  พระเจ้าอชาต-</strong></p><p><strong>ศัตรู</strong>จึงได้ทรงกระทำแสงสว่างให้เป็นนิมิต     ด้วยหมายพระทัยว่า   เราจัก</p><p>เฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ด้วยเป็นเงาตามหลังหมอชีวกนั้น.</p><p>           <strong>หมอชีวก</strong>รู้ว่า       พระราชาทรงกระทำแสงสว่างให้เป็นนิมิตแก่ตน</p><p>หรือ ?  รู้อย่างดี.   เมื่อรู้เหตุไรจึงนิงเสีย  ?  เพื่อตัดความวุ่นวาย.   ด้วยว่า</p><p>ในบริษัทนั้น  มีอุปัฏฐากของครูทั้ง ๖   ประชุมกันอยู่มาก.   เขาเหล่านั้น</p><p>แม้ตนเองก็ไม่ได้รับการศึกษาเลย     เพราะผู้ไม่ได้รับการศึกษาอยู่ใกล้ชิด</p><p>เมื่อเราเริ่มกล่าวถึงพระคุณของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>       เขาเหล่านั้นก็จัก</p><p>ผลุดลุกผลุดนั่งในระหว่าง ๆ   กล่าวคุณแห่งศาสดาของตน ๆ    เมื่อเป็น</p><p>เช่นนี้    คุณกถาแห่งพระศาสดาของเราก็จักไม่สิ้นสุดลงได้   ฝ่ายพระราชา</p><p>ครั้นทรงพบ<strong>กุลุปกะ</strong>ของครูทั้ง ๖ เหล่านี้แล้ว     มิได้พอพระทัยในคุณกถา</p><p>ของครูทั้ง ๖ เหล่านั้น     เพราะไม่มีสาระที่จะถือเอาได้    ก็จักกลับมาทรง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 352</p><p>ถามเรา      ครั้นถึงตอนนั้น     เราจักกล่าวพระคุณของพระศาสดา     โดย </p><p>ปราศจากความวุ่นวาย      แล้วจักพา<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ไปสู่สำนักของพระ</p><p>ศาสดา   <strong>หมอชีวก</strong>รู้ชัดอยู่อย่างนี้จึงนิ่งเสีย   เพื่อตัดความวุ่นวาย   ดังนี้แล.</p><p>           อำมาตย์แม้เหล่านั้นพากันคิดอย่างนี้ว่า   วันนี้พระราชาทรงชมราตรี</p><p>ด้วยบท ๕ บท  คงมีพระประสงค์จะเข้าไปหาสมณะหรือพราหมณ์บางองค์</p><p>ถามปัญหาแล้วฟังธรรมเป็นแน่         ถ้าพระราชานี้จักทรงสดับธรรมของ</p><p>สมณะหรือพราหมณ์องค์ใดแล้ว   ทรงเลื่อมใส   และจักทรงกระทำสักการะ</p><p>ใหญ่แก่สมณะหรือพราหมณ์องค์นั้น  สมณะผู้เป็นกุลุปกะของผู้ใด  ได้เป็น</p><p>กุลุปกะของพระราชา  ผู้นั้นย่อมมีความเจริญ  ดังนี้.</p><p>           อำมาตย์เหล่านั้นครั้นคิดอย่างนี้แล้ว      จึงเริ่มกล่าวสรรเสริญสมณะ</p><p>ผู้เป็นกุลุปกะของตน ๆ   ด้วยหมายใจว่า    เรากล่าวสรรเสริญสมณะผู้เป็น</p><p>กุลุปกะของตนแล้วจักพาพระราชาไป   เราก็จักไป.    เพราะฉะนั้น    ท่าน</p><p>จึงกล่าวว่า   เมื่อ<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>มีกระแสพระดำรัสอย่างนี้แล้ว  อำมาตย์</p><p>ของพระราชาคนหนึ่ง  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           บรรดาครูทั้ง ๖  เหล่านั้น     คำว่า    <strong>ปูรโณ</strong>     เป็นชื่อแห่งศาสดา-</p><p>ปฏิญญา.  คำว่า  <strong>กสฺสโป</strong>  เป็นโคตร.</p><p>           ได้ยินว่า  <strong>ปูรณกัสสป</strong>นั้นเป็นทาสที่ ๙๙ ของตระกูลหนึ่ง  เหตุนั้น</p><p>เขาจึงตั้งชื่อว่า   <strong>ปูรณะ</strong>   แต่เพราะเป็นทาสที่เป็นมงคล   จึงไม่มีใครคอยว่า</p><p>กล่าวว่า    ทำดี    ทำชั่ว    หรือว่า    ยังไม่ทำ    ทำไม่เสร็จ.    ได้ยินว่า</p><p><strong>นายปูรณะ</strong>นั้นคิดว่า  เราจะอยู่ในที่นี้ทำไม   จึงหนีไป.   ครั้งนั้นพวกโจร</p><p>ได้ชิงผ้าของเขาไป.   เขาไม่รู้จะหาใบไม้หรือหญ้ามาปกปิดกาย จึงเปลือยกาย</p><p>เข้าไปในหมู่บ้านแห่งหนึ่ง.   มนุษย์ทั้งหลายเห็นเขา    เข้าใจว่า    ท่านผู้นี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 353</p><p>เป็นสมณะ  เป็นพระอรหันต์   เป็นผู้มักน้อย   คนเช่นท่านผู้นี้ไม่มี    จึง </p><p>ถือเอาของคาวหวาน   เป็นต้น   เข้าไปหา.    เขาคิดว่า   เพราะเราไม่นุ่งผ้า</p><p>จึงเกิดลาภนี้     ตั้งแต่นั้นมา    แม้ได้ผ้าก็ไม่นุ่ง   ได้ถือการเปลือยกายนั้น</p><p>นั่นแหละเป็นบรรพชา.   แม้คนเหล่าอื่น ๆ ประมาณ  ๕๐๐ คน   ก็พากัน</p><p>บวชตาม  ในสำนักของ<strong>ปูรณกัสสป</strong>นั้น.  ท่านกล่าวว่า  <strong>ปูรโณ  กสฺสโป</strong></p><p>หมายถึงนักบวชปูรณกัสสปที่เล่าเรื่องมาแล้วนั้น.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>เจ้าหมู่</strong>   ด้วยอรรถว่า  มีหมู่   กล่าวคือหมู่นักบวช.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>เจ้าคณะ</strong>  ด้วยอรรถว่า  มีคณะนั้นนั่นแหละ.</p><p>           ชื่อว่า  คณาจารย์   ด้วยอรรถว่า    เป็นอาจารย์ของคณะนั้น    โดย</p><p>ฐานฝึกมารยาท.</p><p>           บทว่า  <strong>าโต</strong>   แปลว่า  รู้กันทั่ว   เห็นชัด.</p><p>           ชื่อว่า     มีเกียรติยศ     ด้วยอรรถว่า     มียศที่เลื่องลือไปอย่างนี้ว่า</p><p>มักน้อย  สันโดษ  แม้ผ้าก็ไม่นุ่ง   เพราะมักน้อย.</p><p>           บทว่า   <strong>ติตฺถกโร</strong>   แปลว่า   เจ้าลัทธิ.</p><p>           บทว่า  <strong>สาธุสมฺมโต</strong>   ความว่า   เขายกย่องอย่างนี้ว่า  ท่านผู้นี้   ดี</p><p>งาม  เป็นสัตบุรุษ.  </p><p>           บทว่า  <strong>พหุชนสฺส</strong>  ความว่า  ปุถุชนอันธพาล   ผู้ไม่ได้สดับ.</p><p>           ชื่อว่า    <strong>รัตตญญู</strong>   ด้วยอรรถว่า    รู้ราตรีมากหลาย   ที่ล่วงมาแล้ว</p><p>ตั้งแต่บวช.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>จิรปัพพชิตะ</strong>  ด้วยอรรถว่า  บวชนาน.</p><p>           เพราะถ้อยคำของผู้ที่บวชไม่นาน     เป็นถ้อยคำไม่น่าเชื่อ    ฉะนั้น</p><p>ท่านจึงกล่าวว่า  บวชมานาน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 354</p><p>           บทว่า   <strong>อทฺธคโต</strong>  แปลว่า    มีอายุยืนนาน    อธิบายว่า    ล่วงไป  </p><p>๒-๓ รัชกาล.</p><p>           บทว่า  <strong>วโยอนุปฺปตฺโต</strong>  ความว่า   อยู่ตลอดมาถึงปัจฉิมวัย.</p><p>           แม้คำทั้ง  ๒  นี้    ท่านกล่าวหมายเอาถ้อยคำของคนหนุ่มที่ไม่น่าเชื่อ.</p><p>           บทว่า  <strong>ตุณหี  อโหสิ</strong>  ความว่า   พระราชาทรงเป็นเหมือนบุรุษผู้</p><p>ต้องการจะกินมะม่วงสุกมีสีดังทอง  มีรสอร่อย   ครั้นพบผลมะเดื่อสุกที่นำ</p><p>มาวางไว้ในมือ  ก็ไม่พอใจ  ฉันใด    พระราชาก็ฉันนั้น   มีพระประสงค์</p><p>สดับธรรมกถาที่ไพเราะ   ประกอบด้วยคุณมีฌานและอภิญญาเป็นต้น    แล</p><p>สรุปลงด้วยพระไตรลักษณ์      แม้เมื่อก่อนได้เคยพบ<strong>ปูรณกัสสป</strong>      ก็ไม่</p><p>พอพระทัย        มาบัดนี้ยิ่งไม่พอพระทัยขึ้นไปอีกเพราะการพรรณนาคุณ</p><p>จึงทรงนิ่งเสีย   แม้ไม่พอพระทัยเลย   ก็มีพระดำริว่า   ถ้าเราจักคุกคามคนที่</p><p>เท็จทูลนั้นแล้วให้เขาจับคอนำออกไป   ผู้ใดผู้หนึ่งแม้อื่นก็จะกลัวว่า   พระ</p><p>ราชาทรงกระทำอย่างนี้แก่คนที่พูดนั้น ๆ    จักไม่พูดอะไร ๆ  ฉะนั้น  จึง</p><p>ทรงอดกลั้นถ้อยคำนั้นแม้ไม่เป็นที่พอพระทัย  ได้ทรงนิ่งเสียเลย.</p><p>           ลำดับนั้น    อำมาตย์อีกคนหนึ่งคิดว่า   เราจักกล่าวคุณของสมณ-</p><p>พราหมณ์ผู้เป็นกุลุปกะของตน  จึงเริ่มทูล.   เพราะฉะนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า</p><p>อำมาตย์อีกคนหนึ่ง    ดังนี้เป็นต้น.    คำนั้นทั้งหมดพึงทราบตามนัยที่กล่าว</p><p>แล้ว.</p><p>           ก็ในบรรดาครูทั้ง ๖ นี้   คำว่า  <strong>มักขลิ</strong>  เป็นชื่อของครูคนหนึ่งนั้น.</p><p>คำว่า     <strong>โคสาล</strong>    เป็นชื่อรอง    เพราะเกิดที่<strong>โรงโค.</strong>    ได้ยินว่า   เขาถือ</p><p>หม้อน้ำมันเดินไปบนพื้นที่มีเปือกตม.    นายกล่าวว่า     อย่าลื่นล้มนะพ่อ.</p><p>เขาลื่นล้มเพราะเลินเล่อ   จึงเริ่มหนีเพราะกลัวนาย.  นายวิ่งไปยึดชายผ้าไว้.</p><p>เขาจึงทิ้งผ้าเปลือยกายหนีไป.      ความที่เหลือ      เช่นเดียวกับปูรณกัสสป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 355</p><p>นั่นเอง.  </p><p>           คำว่า   <strong>อชิต</strong>    เป็นชื่อของครูคนหนึ่งนั้น.    ชื่อว่า    <strong>เกสกัมพล</strong></p><p>ด้วยอรรถว่า     ครองผ้ากัมพลที่ทอด้วยผมคน.      รวมชื่อทั้ง ๒ เข้าด้วย</p><p>กัน   จึงเรียกว่า    <strong>อชิตเกสกัมพล.</strong>    ใน ๒ ชื่อนั้น    ผ้ากัมพลที่ทำด้วย</p><p>ผมคน    ชื่อว่า   <strong>เกสกัมพล.</strong>    ชื่อว่าผ้าที่มีเนื้อหยาบกว่าผ้าเกสกัมพลนั้น</p><p>ไม่มี.  สมดังที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ผ้าที่ทอ</p><p>ด้วยด้ายจะมีกี่อย่างก็ตาม  ผ้ากันพลที่ทอด้วยผมคนเป็นผ้าที่มีเนื้อหยาบกว่า</p><p>ผ้าทอเหล่านั้น  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ผ้ากัมพลที่ทอด้วยผมคน หน้าหนาว</p><p>ก็เย็นเยือก    หน้าร้อนก็ร้อนระอุ    มีค่าน้อย    มีสัมผัสระคาย    สีไม่สวย</p><p>ทั้งกลิ่นก็เหม็น.</p><p>           คำว่า  <strong>ปกุทธ</strong>   เป็นชื่อของครูคนหนึ่งนั้น.  คำว่า<strong>กัจจายนะ</strong>   เป็น</p><p>โคตร. รวมชื่อและโคตรเข้าด้วยกัน  จึงเรียกว่า  ปกุทธกัจจายนะ. <strong>ครูปกุทธ- </strong></p><p><strong>กัจจายนะ</strong>นี้ห้ามน้ำเย็น  แม้ถ่ายอุจจาระ  ก็ไม่ใช้น้ำล้าง.   ได้น้ำร้อนหรือ</p><p>น้ำข้าวจึงทำการล้าง.     ครั้นข้ามแม่น้ำหรือน้ำตามทาง     คิดว่าศีลของเรา</p><p>ขาด       แล้วจึงก่อสถูปทรายอธิฐานศีลแล้วจึงไป.       ครูคนนี้มีลัทธิที่</p><p>ปราศจากสิริถึงปานนี้.</p><p>           คำว่า  <strong>สญชัย</strong>   เป็นชื่อของครูคนหนึ่งนั้น.    ชื่อว่า    <strong>เวลัฏฐบุตร</strong> </p><p>เพราะเป็นบุตรของเวลัฏฐะ.</p><p>           ครูคนหนึ่ง  ชื่อว่า  <strong>นิครนถ์</strong>   ด้วยอำนาจชื่อที่ได้แล้ว   เพราะพูด</p><p>เสมอว่า   พวกเราไม่มีกิเลสที่ร้อยรัด   ที่เกลือกกลั้ว   พวกเราเว้นจากกิเลส</p><p>ที่พัวพัน.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>นาฏบุตร</strong>  เพราะเป็นบุตรของคนฟ้อนรำ.</p><p>           บทว่า <strong>อล โข   ราชา</strong>  ความว่า ได้ยินว่า พระราชาทรงสดับคำของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 356</p><p>อำมาตย์เหล่านั้นแล้ว  มีพระราชดำริว่า   เราไม่ต้องการฟังคำพูดของผู้ใด ๆ  </p><p>ผู้นั้น ๆ  ย่อมพูดพล่ามไปหมด   ส่วนคำพูดของผู้ใดที่เราต้องการฟัง   เขา</p><p>ผู้นั้นกลับนิ่งอยู่    เหมือนครุฑถูกฤทธิ์นาคเข้าไปแล้วยืนนิ่ง    เสียหายแล้ว</p><p>สิเรา       ครั้นแล้วทรงพระดำริว่า      <strong>หมอชีวก</strong>เป็นอุปัฏฐากของ<strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ผู้สงบระงับ       แม้ตัวเองก็สงบระงับ      ฉะนั้น     จึงนั่งนิ่ง</p><p>เหมือนภิกษุที่สมบูรณ์ด้วยวัตร   <strong>หมอชีวก</strong>นี้    เมื่อเราไม่พูด   ก็จักไม่พูด</p><p>ก็เมื่อจะจับช้าง    ควรจะจับเท้าช้างนั่นแหละ   จึงทรงปรึกษากับ<strong>หมอชีวก</strong></p><p>นั้นด้วยพระองค์เอง.     เพราะเหตุนั้น    ท่านจึงกล่าวว่า   <strong>อถ   โข   ราชา</strong></p><p>ดังนี้.</p><p>           ในพระบาลีนั้น   บทว่า    <strong>กึ   ตุณฺหี</strong>   ความว่า  นิ่งเพราะเหตุไร</p><p>พระราชาตรัสถามว่า    เมื่ออำมาตย์เหล่านี้กล่าวคุณแห่งสมณะผู้เป็นกุลุปกะ</p><p>ของตน ๆ อยู่   ปากไม่พอกล่าว  สมณะที่เป็นกุลุปกะของท่านเหมือนอย่าง</p><p>ของอำมาตย์เหล่านี้      ไม่มีหรือ     ท่านเป็นคนจนหรือ   พระบิดาของเรา</p><p>ประทานความเป็นใหญ่แก่ท่านแล้วมิใช่หรือ   หรือว่าท่านไม่มีศรัทธา.</p><p>           ลำดับนั้น   <strong>หมอชีวก</strong>   จึงคิดในใจว่า    พระราชาพระองค์นี้ให้เรา</p><p>กล่าวคุณแห่งสมณะผู้เป็นกุลุปกะ   บัดนี้เราไม่ใช่เวลาที่เราจะนิ่ง    เหมือน</p><p>อย่างว่า   อำมาตย์เหล่านี้ถวายบังคมพระราชาแล้วนั่งลงกล่าวคุณของสมณะ</p><p>ผู้กุลุปกะของตน ๆ  ฉันใด  เราจะกล่าวคุณของพระศาสดาของเราเหมือน</p><p>อย่างอำมาตย์เหล่านี้หาควรไม่    ดำริพลางลุกขึ้นจากอาสนะหันหน้าไปทาง</p><p>ที่ประทับของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>       ถวายบังคมด้วยเบญจางคประดิษฐ์</p><p>ประคองอัญชลีซึ่งรุ่งเรื่องไปด้วยทศนัขสโมธานเหนือพระเศียร       แล้ว</p><p>ทูลว่าข้าแต่พระมหาราช  ขอพระองค์อย่าทรงเข้าพระทัยว่า  <strong>ชีวก</strong>นี้จะพาไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 357</p><p>พบสมณะพอดีพอร้าย     เพราะพระศาสดาของข้าพระองค์นี้     ในการถือ  </p><p>ปฏิสนธิในครรภ์พระมารดา  ในการประสูติจากครรภ์พระมารดา   ในการ</p><p>เสด็จออกผนวช  ในการตรัสรู้  และในการประกาศธรรมจักร   หวั่นไหว</p><p>ไปทั่วหมื่นโลกธาตุ     ทรงทำยมกปาฏิหาริย์ก็อย่างนี้      คราวเสด็จลงจาก</p><p>เทวโลกก็อย่างนี้     ข้าพระพุทธเจ้าจักกล่าวคุณแห่งพระศาสดาของข้าพระ</p><p>พุทธเจ้า   ขอพระองค์จงตั้งพระทัยให้แน่วแน่สดับเถิด     พระพุทธเจ้าข้า.</p><p>ครั้นกราบทูลดังนี้แล้วจึงกล่าวคำเป็นต้นว่า      ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นี้   เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า   ดังนี้ .</p><p>           ในพระบาลีนั้น  คำว่า  <strong>ต  โข  ปน</strong>  เป็นทุติยาวิภัตติ  ใช้ในอรรถ</p><p>แห่งอิตถัมภูตาขยาน   คือให้แปลว่า   ของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น</p><p>           บทว่า  <strong>กลฺยาโณ</strong>  ความว่า  ประกอบด้วยความงาม  คือคุณธรรม.</p><p>มีอธิบายว่า   ประเสริฐที่สุด.</p><p>           บทว่า   <strong>กิตฺติสทฺโท</strong>   ความว่า   ชื่อเสียง   หรือเสียงสดุดีพระเกียรติ</p><p>ที่กึกก้อง.</p><p>           บทว่า  <strong>อุพฺภุคฺคโต</strong>  ความว่า  ลือกระฉ่อนไปทั่วโลกรวมทั้งเทวโลก</p><p>ว่า     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น     แม้เพราะเหตุนี้      จึงเป็นพระ</p><p>อรหันต์  แม้เพราะเหตุนี้   จึงเป็นผู้ตรัสรู้เองโดยชอบ   แม้เพราะเหตุนี้   จึง</p><p>เป็นผู้แจกพระธรรม   ดังนี้.</p><p>           ในบทพระพุทธคุณนั้น  มีการเชื่อมบทดังนี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>พระองค์นั้น   แม้เพราะเหตุนี้   จึงเป็นพระอรหันต์   แม้เพราะเหตุนี้    จึง</p><p>เป็นผู้ตรัสรู้เองโดยชอบ ฯ ล ฯ    แม้เพราะเหตุนี้     จึงเป็นผู้แจกพระธรรม</p><p>อธิบายว่า   เพราะเหตุนี้ด้วย   นี้ด้วย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 358</p><p>           บทเหล่านี้ทั้งหมดในพระบาลีนั้น  ได้อธิบายอย่างพิสดารในพุทธา-   </p><p>นุสสตินิทเทศในวิสุทธิมรรค เริ่มต้นตั้งแต่อธิบายว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>พระองค์นั้น  พึงทราบว่าเป็นพระอรหันต์ด้วยเหตุเหล่านี้ก่อน  คือ  เพราะ</p><p>ไกลจากกิเลสทั้งหลาย ๑    เพราะหักกำจักรแห่งสังสารวัฏ  ๑     เพราะควร</p><p>แก่ปัจจัยเป็นต้น ๑    เพราะไม่มีความลับในการทำบาป  ๑    ความพิสดาร</p><p>แห่งบทพุทธคุณเหล่านั้น  พึงถือเอาจากวิสุทธิมรรคนั้น.</p><p>           ก็<strong>หมอชีวก</strong>พรรณนาพุทธคุณทีละบทจบความลง  ทูลว่า  ข้าแต่พระ</p><p>มหาราช  พระศาสดาของข้าพระองค์เป็นพระอรหันต์อย่างนี้     เป็นสัมมา-</p><p>สัมพุทธะอย่างนี้   ฯ ล ฯ      เป็นผู้แจกธรรมรัตน์อย่างนี้    แล้วทูลสรุปว่า</p><p>ขอพระองค์ผู้สมมติเทพโปรดเข้าไปเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เถิด  ถึงอย่างไร</p><p>เมื่อพระองค์เข้าเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>อยู่   พระทัยก็พึงผ่องใส.</p><p>           ก็ในพระบาลีตอนนี้   เมื่อ<strong>หมอชีวก</strong>ทูลว่า   ขอพระองค์ผู้สมมติเทพ</p><p>โปรดเข้าไปเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เถิด  ดังนี้    เท่ากับทูลว่า    ข้าแต่พระ</p><p>มหาราช      เมื่อข้าพระองค์ถูกพระราชาเช่นพระองค์ตั้งร้อยทั้งพันตั้งแสน</p><p>ตรัสถาม      ย่อมมีเรี่ยวแรงและพลังที่จะกล่าวคุณกถาของพระศาสดาให้จับ</p><p>ใจของคนทั้งหมดได้   พระองค์ก็ทรงคุ้นเคย  โปรดเข้าไปเฝ้าทูลถามปัญหา</p><p>เถิด   พระพุทธเจ้าข้า.</p><p>           เมื่อพระราชาทรงสดับคุณกถาของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>อยู่เรื่อย ๆ</p><p>นั้น    ทั่วพระวรกายมีปีติ  ๕ ประการถูกต้องตลอดเวลา    พระองค์มีพระ</p><p>ประสงค์จะเสด็จไปในขณะนั้นทีเดียว     มีพระดำริว่า      เมื่อเราจะไปเฝ้า</p><p>พระทศพลในเวลานี้        ไม่มีใครอื่นที่จักสามารถจัดยานพาหนะได้เร็ว</p><p>นอกจาก<strong>หมอชีวก</strong>   จึงรับสั่งว่า   <strong>ชีวก</strong>ผู้สหาย   ถ้าอย่างนั้น    ท่านจงสั่งให้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 359</p><p>เตรียมหัตถียานไว้.  </p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>เตนหิ</strong> เป็นนิบาต ใช้ในอรรถว่า  ส่งไป</p><p>อธิบายว่า  ไปเถิด  <strong>ชีวก</strong>ผู้สหาย. </p><p>           บทว่า    <strong>หตฺถิยานานิ</strong>    ความว่า    บรรดายานพาหนะมีม้าและรถ</p><p>เป็นต้นที่มีอยู่มากมาย   ยานพาหนะคือช้างเป็นสูงสุด    ควรจะนำไปสำนัก</p><p>ของพระศาสดาผู้สูงสุด    ด้วยยานพาหนะที่สูงสุดเหมือนกัน.    พระราชามี</p><p>พระดำริดังนี้แล้ว   และมีพระดำริต่อไปอีกว่า     ยานพาหนะคือม้าและรถ</p><p>มีเสียงดัง     เสียงของยานพาหนะเหล่านั้นได้ยินไปไกลทีเดียว    ส่วนยาน</p><p>พาหนะคือช้าง   แม้คนที่เดินตามรอยเท้าก็ไม่ได้ยินเสียง   ควรจะไปสำนัก</p><p>ของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้เงียบสงบด้วยยานพาหนะที่เงียบสงบเหมือนกัน</p><p>ดังนี้แล้วจึงตรัสว่า  <strong>หตฺถิยานานิ</strong>  เป็นต้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ปญฺจมตฺตานิ    หตฺถินิยาสตานิ</strong>   ความว่า  ช้างพังประมาณ</p><p>๕๐๐.</p><p>           บทว่า   <strong>กปฺปาเปตฺวา</strong>   ความว่า   ให้เตรียมเกยช้าง.</p><p>           บทว่า  <strong>อาโรหณีย </strong> ความว่า  ควรแก่การขึ้น  อธิบายว่า  ปกปิด.</p><p>           ถามว่า  <strong>หมอชีวก</strong>นี้ได้กระทำสิ่งที่พระราชาตรัสหรือมิได้ตรัส  ?</p><p>           ตอบว่า  ได้กระทำสิ่งที่พระราชามิได้ตรัส .</p><p>           เพราะเหตุไร  ?</p><p>           เพราะเป็นบัณฑิต.</p><p>           ได้ยินว่า   <strong>หมอชีวก</strong>นั้นได้มีความคิดอย่างนี้ว่า  พระราชามีรับสั่งว่า</p><p>เราจะไปในเวลานี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 360</p><p>           ธรรมดาพระราชาทั้งหลาย  มีศัตรูมาก    หากจะมีอันตรายบางอย่าง  </p><p>ในระหว่างทาง  แม้เราก็จักถูกคนทั้งหลายตำหนิว่า   <strong>หมอชีวก</strong>คิดว่า  พระ</p><p>ราชาเชื่อคำเรา   จึงพาพระราชาออกไปในเวลาไม่ควร   แม้ถึง<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>ก็จักถูกตำหนิว่า    พระสมณโคดมมุ่งแต่จะเทศน์   ไม่กำหนดกาล</p><p>ควรไม่ควรแล้วแสดงธรรม   ดังนี้บ้าง  เพราะฉะนั้น   เราจักกระทำอย่างที่</p><p>ครหาจะไม่เกิดขึ้นแก่เรา  และจะไม่เกิดขึ้นแก่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ทั้งพระ</p><p>ราชาก็จะได้รับอารักขาอย่างดี.   ต่อแต่นั้น    <strong>หมอชีวก</strong>คิดว่า   เพราะอาศัย</p><p>หญิงทั้งหลาย   ภัยย่อมไม่มีแก่ชายทั้งหลาย   พระราชามีหญิงแวดล้อมเสด็จ</p><p>ไปสะดวกดี   จึงให้เตรียมช้างพัง ๕๐๐  เชือก    ให้หญิง ๕๐๐  คนปลอม</p><p>เป็นชาย   สั่งว่า  พวกเธอจงถือดาบและหอกซัดแวดล้อมพระราชา    แล้ว</p><p>หมอยังคิดอีกว่า    พระราชาองค์นี้ไม่มีอุปนิสัยแห่งมรรคผลในอัตตภาพนี้</p><p>และธรรมดาพระพุทธเจ้าทั้งหลายทรงเห็นอุปนิสัยก่อนจึงแสดงธรรม   เอา</p><p>ละเราจักให้มหาชนประชุมกัน    เมื่อเป็นเช่นนี้    พระศาสดาจักทรงแสดง</p><p>ธรรมตามอุปนิสัยของใคร ๆ  สักคน  พระธรรมเทศนานั้นจักเป็นอุปการะ</p><p>แก่มหาชน.    <strong>หมอชีวก</strong>นั้นส่งข่าวสาสน์ให้ตีกลองป่าวประกาศในที่นั้น ๆ</p><p>ว่า     วันนี้พระราชาจะเสด็จไปเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>      ขอให้คนทุกคน</p><p>ถวายอารักขาพระราชาตามสมควรแก่สมบัติของตน ๆ </p><p>           ลำดับนั้น   มหาชนคิดว่า  ได้ยินว่า   พระราชาจะเสด็จไปเฝ้า<strong>พระผู้</strong></p><p><strong>มีพระภาคเจ้า</strong>    ท่านผู้เจริญ    พระธรรมเทศนาของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>เป็นเช่นไรหนอ     พวกเราจะมัวเล่นนักษัตรกันทำไม     ไปในที่นั้นเถิด. </p><p>ทุกคนถือของหอมและดอกไม้เป็นต้น   ยืนรอการเสด็จมาของพระราชาอยู่</p><p>ตามทาง.   แม้<strong>หมอชีวก</strong>ก็ทูลเชิญเสด็จพระราชาว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 361</p><p>เทพ   เตรียมยานพาหนะช้างเสร็จแล้ว   ขอพระองค์จงรู้เวลาที่ควรเสด็จใน  </p><p>บัดนี้เถิด.</p><p>           ในบทเหล่านั้น บทว่า <strong>ยสฺสทานิ  กาล  มญฺสิ</strong>  เป็นคำทูลเตือน.</p><p>อธิบายว่า    เรื่องใดที่พระองค์ทรงสั่งไว้   เรื่องนั้นข้าพระองค์ทำเสร็จแล้ว</p><p>บัดนี้ขอพระองค์จงรู้เวลาที่จะเสด็จหรือไม่เสด็จเถิด      ขอพระองค์จงทรง</p><p>กระทำตามชอบพระทัยของพระองค์เถิด.</p><p>           บทว่า <strong>ปจฺเจกา  อิตฺถิโย</strong>  ตัดบทเป็น  <strong>ปฏิเอกา  อิตฺถิโย</strong>  อธิบายว่า</p><p>ช้างพังแต่ละเชือก  มีหญิงคนหนึ่งประจำ.</p><p>           บทว่า  <strong>อุกฺกาสุ    ธาริยมานาสุ</strong>  ความว่า  มีคนถือคบเพลิง.</p><p>           บทว่า  <strong>มหจฺจราชานุภาเวน</strong>  ความว่า   ด้วยอานุภาพของพระราชา</p><p>ที่ใหญ่หลวง.  บาลีว่า  <strong>มหจฺจา</strong>  ก็มีความว่า   ใหญ่หลวง นี้เป็นลิงคปริยาย.</p><p>           <strong>ราชฤทธิ์</strong>    เรียกว่า  ราชานุภาพ.   ก็อะไรเป็นราชฤทธิ์  ?  สิริคือ</p><p>ความเป็นให้แห่งรัฐใหญ่  ๒  รัฐ        ซึ่งมีเนื้อที่ประมาณ   ๓๐๐  โยชน์</p><p>เป็นราชฤทธิ์.</p><p>           จริงอยู่   ในวันก่อนโน้น  มิได้มีการเตรียมจัดไว้ก่อน  ด้วยหมายว่า</p><p>พระราชาจักเสด็จไปเฝ้าพระตถาคต  <strong>หมอชีวก</strong>จัดในขณะนั้นเอง   เอาหญิง</p><p>๕๐๐  คนปลอมเป็นชาย   สวมผ้าโพก   คล้องพระขรรค์ที่บ่า   ถือหอกซัด</p><p>มีด้ามเป็นแก้วมณีออกไป  ซึ่งพระสังคีติกาจารย์หมายถึง  กล่าวว่า <strong>ปจฺเจกา</strong></p><p><strong>อิตฺถิโย   อาโรเปตฺวา</strong>  ดังนี้.</p><p>           หญิงฟ้อนรำล้อมนางกษัตริย์อีกจำนวนหนึ่งประมาณหมื่นหกพันคน</p><p>แวดล้อมพระราชา.   ท้ายขบวนหญิงฟ้อนรำเหล่านั้น   มีคนค่อม  คนเตี้ย</p><p>และคนแคระเป็นต้น.    ท้ายขบวนคนเหล่านั้น   มีคนใกล้ชิดผู้ดูแลภายใน</p><p>พระนคร.   ท้ายขบวนคนใกล้ชิดเหล่านั้น  มีมหาอำมาตย์ประมาณหกหมื่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 362</p><p>คนแต่งตัวเต็มยศงดงาม.  ท้ายขบวนมหาอำมาตย์เหล่านั้น  มีลูกเจ้าประเทศ  </p><p>ราชประมาณเก้าหมื่นคน    ประดับด้วยเครื่องประดับหลายอย่าง    ราวกะ</p><p>เพทยาธรหนุ่มถืออาวุธชนิดต่าง ๆ.   ท้ายขบวนลูกเจ้าประเทศราช       มี</p><p>พราหมณ์ประมาณหมื่นคนนุ่งผ้ามีค่าตั้งร้อย      ห่มผ้าเฉวียงบ่าข้างหนึ่งค่า</p><p>๕๐๐  อาบน้ำลูบไล้อย่างดี   งามด้วยเครื่องประดับต่าง ๆ   มีดอกไม้ทอง</p><p>เป็นต้น   เดินยกมือขวาเปล่งเสียงไชโย.   ท้ายขบวนพราหมณ์เหล่านั้น   มี</p><p>ดนตรีประกอบด้วยองค์ ๕.  ท้ายขบวนดนตรีเหล่านั้น  มีนายขมังธนูล้อม</p><p>เป็นวง.   ท้ายพวกขมังธนู   มีช้างมีตะพองชิดกัน.   ท้ายช้าง   มีม้าเรียงราย</p><p>คอต่อคอชิดกัน.  ท้ายม้า  มีรถชิดกันและกัน. ท้ายรถ  มีทหารแขนต่อแขน</p><p>กระทบกัน.    ท้ายทหารเหล่านั้น    มีเสนา ๑๘ เหล่า    รุ่งเรื่องด้วยเครื่อง</p><p>ประดับที่สมควรแก่ตน ๆ.</p><p>           <strong>หมอชีวก</strong>จัดคนถวายพระราชา  ชนิดลูกศรที่คนยืนอยู่ท้ายสุดขบวน</p><p>ยิงไปก็ไม่ถึงพระราชา      ตนเองยังตามเสด็จไม่ห่างไกลพระราชา     ด้วย</p><p>หมายใจว่า    หากจะมีอันตรายอะไร ๆ  เราจักถวายชีวิตเพื่อพระราชาก่อน</p><p>คนอื่นทั้งหมด.    อนึ่ง   คบเพลิงก็กำหนดไม่ได้ว่าร้อยเท่านี้หรือพันเท่านี้.</p><p>คำว่า   พระเจ้าอชาตศัตรูเสด็จไป<strong>สวนอัมพวัน</strong>  ของ<strong>หมอชีวก  โกมารภัจ</strong></p><p>ด้วยราชานุภาพอย่างยิ่งใหญ่ นั้น  พระสังคีติกาจารย์กล่าวหมายเอาราชฤทธิ์</p><p>เห็นปานนี้แล.</p><p>           ในคำว่า   <strong>อหุเทว   ภย</strong>  นี้   ภัยมี ๔ อย่าง  คือ ภัยเพราะจิตสะดุ้ง ๑</p><p>ภัยเพราะญาณ ๑  ภัยเพราะอารมณ์  ๑   ภัยเพราะโอตัปปะ ๑.</p><p>           ในภัย   ๔  อย่างนั้น  ภัยที่ท่านกล่าวไว้โดยนัยเป็นต้นว่า   อาศัยชาติ</p><p>มีความกลัว   ความพรั่นพรึง   ดังนี้   ชื่อว่า  ภัยเพราะจิตสะดุ้ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 363</p><p>           ภัยที่มาแล้วอย่างนี้ว่า    เขาแม้เหล่านั้นฟังพระธรรมเทศนาของพระ  </p><p>ตถาคตแล้ว   ย่อมถึงความกลัว   ความสลด   ความสะดุ้งโดยมาก    ดังนี้ </p><p>ชื่อว่า  ภัยเพราะญาณ.</p><p>           ภัยที่กล่าวแล้วในคำนี้ว่า  มาถึงภัยที่น่ากลัวนั่นนั้นแน่  ดังนี้   ชื่อว่า</p><p>ภัยเพราะอารมณ์.</p><p>           ภัยนี้ในคำนี้ว่า   คนดีทั้งหลายย่อมสรรเสริญความกลัวต่อบาป   ไม่</p><p>สรรเสริญความกล้าในบาปนั้นเลย    เพราะสัตบุรุษทั้งหลายย่อมไม่ทำบาป</p><p>เพราะกลัว  ดังนี้    ชื่อว่า  ภัยเพราะโอตตัปปะ.</p><p>           ในภัย   ๔   อย่างนั้น    ในที่นี้หมายเอาภัยเพราะจิตสะดุ้ง   อธิบายว่า</p><p>ได้มีจิตสะดุ้งกลัว.</p><p>           บทว่า   <strong>ฉมฺภิตตฺต</strong>  ความว่า  ความพรั่นพรึง   อธิบายว่า   สั่นไป</p><p>ทั่วร่าง.</p><p>           บทว่า  <strong>โลมหโส</strong>  ได้แก่ขนชูชัน อธิบายว่า  ขนลุกซู่.  ก็ขนชูชัน</p><p>นี้นั้นย่อมมีด้วยปีติในเวลาเกิดอิ่มใจในขณะฟังธรรมเป็นต้นก็มี  ด้วยความ</p><p>กลัวในเพราะเห็นการฆ่าฟันกันและเห็นผีเป็นต้นก็มี.    ในที่นี้พึงทราบว่า</p><p>ขนชูชันเพราะกลัว.</p><p>           ถามว่า   ก็พระราชานี้ทรงกลัว   เพราะเหตุไร ?</p><p>           อาจารย์พวกหนึ่งกล่าวว่า   เพราะความมืด.</p><p>           ได้ยินว่า   ในกรุงราชคฤห์   มีประตูใหญ่   ๓๒  ประตู    ประตูเล็ก</p><p>๖๔  ประตู.  <strong>สวนอัมพวัน</strong>  ของ   <strong>หมอชีวก</strong>   อยู่ระหว่างกำแพงเมืองกับ</p><p><strong>ภูเขาคิชฌกูฏ</strong>ต่อกัน.   <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>เสด็จออกทางประตูทิศตะวันตก</p><p>เสด็จเข้าไปในเงาของภูเขา.  ที่ตรงนั้น พระจันทร์ถูกยอดภูเขาบังไว้  ความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 364</p><p>มืดจึงมีขึ้นเพราะเงาของภูเขาและเงาของต้นไม้.       แม้ข้อที่กล่าวก็มิใช่เหตุ  </p><p>อันสมควร.      ด้วยว่าในเวลานั้น      คบเพลิงตั้งแสนดวงก็กำหนดไม่ได้.</p><p>ก็<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>นี้อาศัยความเงียบสงัดจึงเกิดความกลัวเพราะระแวง</p><p><strong>หมอชีวก.</strong></p><p>           ได้ยินว่า     <strong>หมอชีวก</strong>     ได้ทูลพระองค์ที่ปราสาทชั้นบนทีเดียวว่า</p><p>ข้าแต่พระมหาราช    พระผู้มีพระภาคเจ้า   ประสงค์ความเงียบสงัด    ควร</p><p>เข้าเฝ้าด้วยความเงียบสงัดนั่นเอง     เพราะเหตุนั้น     พระราชาจึงทรงห้าม</p><p>เสียงดนตรี.   ดนตรีทั้งหลายพอพระราชาให้หยุดเท่านั้น.   ขบวนตามเสด็จ</p><p>จึงไม่เปล่งเสียงดัง   มากันด้วยสัญญานิ้วมือ.   แม้ใน<strong>สวนอัมพวัน</strong>   ก็ไม่ได้</p><p>ยินแม้เสียงกระแอมของใคร ๆ.   ธรรมดาพระราชาทั้งหลายย่อมยินดีใน</p><p>เสียงยิ่งนัก. <strong>พระเจ้าอชาต</strong>ศัตรูอาศัยความเงียบสงัดนั้น    เกิดหลากพระทัย</p><p>ชักระแวงแม้ใน<strong>หมอชีว</strong>กว่า   <strong>หมอชีวก</strong>นี้กล่าวว่า   ที่<strong>สวนอัมพวัน</strong>   ของ</p><p>ข้าพระองค์มีภิกษุ  ๑,๒๕๐  รูป     ก็ในที่นี้เราไม่ได้ยินแม้แต่เสียงกระแอม</p><p>คำ<strong>หมอชีวก</strong>เห็นจะไม่จริง   <strong>หมอชีวก</strong>นี้ลวงนำเราออกจากเมือง    ซุ่มพล-</p><p>กายไว้ข้างหน้า   ต้องการจับเราแล้วขึ้นครองราชสมบัติเสียเอง  ก็<strong>หมอชีวก</strong></p><p>นี้ทรงกำลัง ๕ ช้างสาร   และเดินไม่ห่างเรา   คนของเราที่ถืออาวุธอยู่ใกล้</p><p>ก็ไม่มีสักคน น่าอัศจรรย์  เราเสียหายแล้วหนอ. ก็และครั้นทรงกลัวอย่างนี้ </p><p>แล้วก็ไม่อาจดำรงตนอย่างคนไม่กลัวได้    จึงตรัสบอกความที่พระองค์กลัว</p><p>แก่<strong>หมอชีวก</strong>นั้น.  เพราะเหตุนั้น  พระสังคีติกาจารย์จึงกล่าวว่า  ครั้งนั้นแล</p><p>พระเจ้าแผ่นดินมคธพระนามว่า<strong>อชาตศัตรู</strong> ฯ ล ฯ ไม่มีเสียงพึมพำ  ดังนี้ .</p><p>           ในบทเหล่านั้น   บทว่า  <strong>สมฺม </strong> ความว่า  นี้เป็นคำเรียกคนรุ่นเดียว</p><p>กัน.   อธิบายว่า   เพื่อนยาก   นี่ไม่หลอกเราหรือ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 365</p><p>           บทว่า <strong>น ปลมฺเภสิ</strong>   ความว่า  ท่านกล่าวงสี่ที่ไม่มีว่ามี   ดังนี้   ไม่  </p><p>ลวงเราหรือ.</p><p>           บทว่า  <strong>นิคฺโฆโส</strong>  ความว่า   ถ้อยคำสนทนากึกก้อง.</p><p>           บทว่า  <strong>มา   ภายิ   มหาราช</strong>   ความว่า   หมอชีวกคิดว่า   พระราชา</p><p>พระองค์นี้ไม่รู้จักเรา   ถ้าเราไม่ปลอบพระองค์ให้เบาพระทัยว่า  ชีวกคนนี้</p><p>ไม่ฆ่าผู้อื่น    ดังนี้  พึงฉิบหาย   จึงทูลปลอบให้มั่นพระทัยว่า    อย่าทรง</p><p>กลัวเลย   พระพุทธเจ้าข้า   แล้วจึงทูลว่า   <strong>น   ต   เทว</strong>   ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           บทว่า     <strong>อภิกฺกม</strong>    ความว่า    โปรดเสด็จเข้าไปเถิด     อธิบายว่า</p><p>จงเข้าไป.   ก็เมื่อกล่าวครั้งเดียวจะไม่มั่น   ฉะนั้น   หมอชีวกจึงรีบกล่าว  ๒</p><p>๓  ครั้ง.</p><p>           บทว่า   <strong>เอเต    มณฺฑลมาเล   ปทีปา  ฌายนฺติ</strong>  ความว่า   <strong>หมอ</strong></p><p><strong>ชีวก</strong>ทูลว่า ข้าแต่พระมหาราช  ธรรมดากำลังของโจรจะไม่จุดประทีปตั้งไว้</p><p>แต่นั่นประทีปที่โรงกลมยังสว่างอยู่    ขอพระองค์จงเสด็จไปตามสัญญาแห่ง</p><p>ประทีปนั้นเถิด  พระเจ้าข้า.</p><p>           บทว่า  <strong>นาคสฺส  ภูมิ</strong>  ความว่า   ในที่ใดคนขึ้นช้างอาจไปได้  ที่นี้</p><p>ชื่อว่าเป็นพื้นที่ช้างไปได้.</p><p>           บทว่า   <strong>นาคา    ปจฺโจโรหิตฺวา</strong>    ความว่า    ลงจากช้างที่ซุ้มประตู</p><p>ภายนอกที่ประทับ.      ก็เดชแห่ง<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>     แผ่ไปสู่พระสรีระ</p><p>ของพระราชา      ตลอดเวลาที่ประทับ  ณ  พื้นที่ประทับ.      ในทันใดนั้น</p><p>พระเสโทไหลออกจากทั่วพระสรีระของพระราชา.     ผ้าทรงได้เป็นเหมือน</p><p>บีบน้ำไหล.   ความกลัวอย่างมากได้เกิดขึ้นเพราะทรงระลึกถึงความผิดของ</p><p>พระองค์  ท้าวเธอไม่อาจเสด็จไปสำนักของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรงๆ ทรง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 366</p><p>เกาะมือ<strong>หมอชีวก</strong>      ราวกะว่าเสด็จชมสวน      พลางตรัสชมที่ประทับว่า </p><p>ชีวกผู้สหาย    นี้เธอให้ทำได้ดี    นี้เธอสร้างได้ดี    เสด็จเข้าประตูโรงกลม</p><p>โดยลำดับ   อธิบายว่า   ถึงพร้อมแล้ว.</p><p>           ด้วยคำว่า   <strong>กถ  ปน  สมฺม</strong>   ดังนี้   <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ตรัสถาม</p><p>เพราะอะไร ?   อาจารย์พวกหนึ่งกล่าวว่า   ไม่ทรงทราบมาก่อน.</p><p>           ได้ยินว่า   ในเวลาที่ยังทรงพระเยาว์  พระราชานี้เคยเฝ้า<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>พร้อมกับพระบิดา   แต่ภายหลัง   เพราะคบมิตรชั่ว   จึงทำปิตุฆาต</p><p>ส่ง<strong>นายขมังธนู</strong>  ให้ปล่อยช้าง<strong>ธนบาล</strong>  มีความผิดมาก  ไม่กล้าเข้าไปเผชิญ</p><p>พระพักตร์<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ที่ว่าไม่ทรงทราบจึงตรัสถามนั้น   ไม่ใช่</p><p>เหตุอันสมควร.</p><p>           ความจริง   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>มีพระวรลักษณ์เต็มที่   ประดับด้วย</p><p>อนุพยัญชนะ   เปล่งพระฉัพพรรณรังสีสว่างไสวทั่วสวน  แวดล้อมไปด้วย</p><p>หมู่ภิกษุ  ดุจจันทร์เพ็ญแวดล้อมด้วยหมู่ดาว  ประทับนั่งท่ามกลางโรงกลม</p><p>ใครจะไม่รู้จักพระองค์.    แต่<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ตรัสถามนี้ก็ด้วยท่วงทีแห่ง</p><p>ความเป็นให้ของพระองค์.    ข้อที่รู้ก็ตามไม่รู้ก็ตาม    ถามดูนี้เป็นปรกติ</p><p>ธรรมดาของราชสกุลทั้งหลาย.</p><p>           ฝ่าย<strong>หมอชีวก</strong>ฟังพระดำรัสนั้นแล้ว     คิดว่า    พระราชาพระองค์นี้ </p><p>เป็นดุจประทับยืนอยู่บนแผ่นดิน  ถามว่า  แผ่นดินอยู่ไหน  ดูท้องฟ้า  แล้ว</p><p>ถามว่า    พระจันทร์พระอาทิตย์อยู่ไหน     ยืนอยู่ที่<strong>เชิงเขาสิเนรุ</strong>    ถามว่า</p><p><strong>เขาสิเนรุ</strong>อยู่ไหน   ประทับยืนอยู่เฉพาะพระพักตร์พระทศพลทีเดียว  ตรัส</p><p>ถามว่า   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทับอยู่ไหน   เอาละ   เราจักแสดงพระผู้มี  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 367</p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>แด่พระองค์  จึงน้อมอัญชลีไปทาง<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประทับ</p><p>อยู่   แล้วทูลคำว่า   <strong>เอโส   มหาราช</strong>   ดังนี้ เป็นต้น. </p><p>           บทว่า  <strong>ปุรกฺขโต</strong>   ความว่า   ประทับนั่งข้างหน้าของภิกษุสงฆ์ที่นั่ง</p><p>แวดล้อมพระองค์.</p><p>           บทว่า   <strong>เยน   ภควา    เตนุปสงฺกมิ</strong>   ความว่า    เข้าไปเฝ้ายังที่ใกล้</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า  ณ ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่.</p><p>           บทว่า   <strong>เอกมนฺต   อฏฺาสิ</strong>   ความว่า   พระราชาพระองค์เดียวเท่า</p><p>นั้นถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว     ประทับยืนในประเทศแห่งหนึ่ง</p><p>ซึ่งสมควรที่พระองค์จะประทับยืนได้     ไม่เบียดพระผู้มีพระภาคเจ้าหรือ</p><p>ภิกษุสงฆ์.</p><p>           บทว่า   <strong>ตุณหีภูต  ตุณฺหีภูต</strong>    ความว่า    จะเหลียวแลไปที่ใด ๆ</p><p>ก็เงียบหมดในที่นั้น ๆ. จริงอยู่ในที่นั้นไม่มีภิกษุแม้สักรูปหนึ่งที่แสดงความ</p><p>คะนองมือคะนองเท้า  หรือเสียงกระแอม.   ภิกษุแม้รูปหนึ่งก็มิได้แลดูพระ</p><p>ราชาหรือบริษัทของพระราชาที่อยู่ตรงพระพักตร์ <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ล้วนมีนางฟ้อนรำเป็นบริวาร  ประดับด้วยอลังการครบครัน.   ภิกษุทุกรูป</p><p>นั่งดู<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เท่านั้น.   พระราชาทรงเลื่อมใสในความสงบของ</p><p>ภิกษุเหล่านั้น    ทรงตรวจดูภิกษุสงฆ์ผู้มีอินทรีย์สงบ     เหมือนห้วงน้ำใส</p><p>เพราะปราศจากเปือกตม  บ่อย ๆ  ทรงเปล่งอุทาน.</p><p>           ในบทเหล่านั้น  ด้วยบทว่า  <strong>อิมินา</strong>  นี้   แสดงว่า  ด้วยความสงบนี้</p><p>ที่ภิกษุสงฆ์สงบทางกาย   ทางวาจาและทางใจ   ด้วยความสงบคือศีล.  พระ</p><p>ราชาตรัสอย่างนี้ในที่นั้น   มิได้ทรงหมายถึงความข้อนี้ว่า  โอ !  หนอ  ขอ</p><p>ให้ลูกของเราบวชแล้วพึงสงบเหมือนภิกษุเหล่านี้.      แต่พระองค์ทอดพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 368</p><p>เนตรเห็นภิกษุสงฆ์แล้วทรงเลื่อมใส   จึงทรงระลึกถึงพระโอรส.    ก็การได้ </p><p>สิ่งที่ได้ด้วยยากหรือเห็นสิ่งอัศจรรย์แล้วระลึกถึงคนรักมีญาติและมิตรเป็น</p><p>ต้น   เป็นปรกติของโลกทีเดียว.    พระราชานี้ทอดพระเนตรเห็นภิกษุสงฆ์</p><p>แล้วทรงระลึกถึงพระโอรสจึงตรัสอย่างนี้     ด้วยประการฉะนี้.     อีกอย่าง</p><p>หนึ่ง    พระองค์มีความแหนงพระทัยในพระโอรส    เมื่อทรงปรารถนาให้</p><p>พระโอรสมีความสงบจึงตรัสอย่างนี้.   ได้ยินว่า   พระองค์ทรงปริวิตกอย่าง</p><p>นี้ว่า   ลูกของเราจักถามว่า    พระบิดาของเรายังหนุ่ม   พระเจ้าปู่ของเราไป</p><p>ไหน   เมื่อสดับว่า   พระเจ้าปู่นั้น   พระบิดาของพระองค์ฆ่าเสียแล้ว   ดังนี้</p><p>จักหมายมั่นว่า    เราจักฆ่าพระบิดาแล้วครองราชสมบัติ.   พระองค์มีความ</p><p>แหนงพระทัยในพระโอรส        เมื่อทรงปรารถนาให้พระโอรสมีความสงบ</p><p>จึงตรัสอย่างนี้    ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ก็พระราชาตรัสอย่างนี้ก็จริง    ถึงอย่างนั้นพระโอรสก็จักฆ่าพระองค์</p><p>อยู่นั่นเอง.   ก็ในวงศ์นั้นมีการฆ่าบิดาถึง  ๕  ชั่วรัชกาล.</p><p>           คือ   <strong>พระเจ้าอชาตศัตรูฆ่าพระเจ้าพิมพิสาร</strong></p><p>           <strong>พระเจ้าอุทัยฆ่าพระเจ้าอชาตศัตรู</strong></p><p>           พระโอรสของ<strong>พระเจ้าอุทัย</strong>   พระนามว่า<strong>มหามุณฑิกะ</strong>   ฆ่า<strong>พระเจ้า</strong></p><p><strong>           อุทัย</strong></p><p>           พระโอรสของ<strong>พระเจ้ามหามุณฑิกะ</strong>     พระนามว่า<strong>อนุรุทธะ</strong>    ฆ่า</p><p>           <strong>พระเจ้ามหามุณฑิกะ</strong></p><p>           พระโอรสของ<strong>พระเจ้าอนุรุทธะ</strong>  พระนามว่า<strong>นาคทาสะ</strong>  ฆ่า<strong>พระเจ้า</strong></p><p><strong>           อนุรุทธะ.</strong></p><p>           ชาวเมืองโกรธว่า       พวกนี้เป็นพระราชาล้างวงศ์ตระกูล       ไม่มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 369</p><p>ประโยชน์  จึงฆ่า<strong>พระเจ้านาคทาสะ</strong>เสีย. </p><p>            เพราะเหตุไร   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงตรัสอย่างนี้ว่า   <strong>อาตมา   โข</strong></p><p><strong>ตฺว </strong> ดังนี้.</p><p>            ได้ยินว่า    เมื่อพระราชามิได้มีพระดำรัสเลย    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงพระดำริว่า   พระราชานี้เสด็จมา   ประทับนิ่งไม่มีเสียง    ทรงพระดำริ</p><p>อย่างไรหนอ       ครั้นทรงทราบความคิดของพระราชาแล้วทรงพระดำริว่า</p><p>พระราชานี้ไม่อาจเจรจากับเรา      ทรงชำเลืองดูภิกษุสงฆ์แล้วทรงระลึกถึง</p><p>พระโอรส   ก็เมื่อเราไม่เอ่ยขึ้นก่อน   พระราชานี้จักไม่อาจตรัสอะไร ๆ เลย</p><p>เราจะเจรจากับพระองค์.    เพราะฉะนั้น    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงตรัสใน</p><p>ลำดับแห่งพระราชดำรัสว่า   <strong>อาตมา     โข   ตฺว    มหาราช     ยถาเปม</strong></p><p>เป็นต้น.   เนื้อความของพระพุทธดำรัสนั้นว่า   มหาบพิตร   น้ำที่ตกในที่</p><p>สูงย่อมไหลไปสู่ที่ลุ่มฉันใด     ขอพระองค์จงชำเลืองดูภิกษุสงฆ์แล้วปฏิบัติ</p><p>ตามความรักฉันนั้นเถิด.    ครั้งนั้นพระราชามีพระราชดำริว่า โอ !   พระ</p><p>พุทธคุณน่าอัศจรรย์  ชื่อว่าคนที่ทำผิดต่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  เหมือนอย่าง</p><p>เรา  ไม่มี  ด้วยว่า  เราฆ่าอัครอุปัฏฐากของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  และเชื่อคำ</p><p>ของ<strong>พระเทวทัตส่งนายขมังธนู</strong>     ปล่อย<strong>ช้างนาฬาคิรี </strong>     เพราะอาศัยเรา</p><p><strong>พระเทวทัต</strong>จึงกลิ้งศิลา   เรามีความผิดใหญ่หลวงถึงอย่างนี้   พระทศพลยัง</p><p>ตรัสเรียกจนพระโอษฐ์จะไม่พอ  โอ !   พระผู้มีพระภาคเจ้าประดิษฐาน</p><p>อยู่ด้วยดีในลักษณะของผู้คงที่ด้วยอาการ  ๕  อย่าง      เราจักไม่ละทิ้งพระ</p><p>ศาสดาเห็นปานนี้แล้วแสวงหาภายนอก     ทรงพระโสมนัส      เมื่อจะทรง</p><p>สนทนากะ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   จึงตรัสว่า  <strong>ปีโย  เม  ภนฺเต</strong>   เป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>ภิกฺขุสงฺฆสฺส  อญฺชลึ  ปณาเมตฺวา</strong>  ความว่า  ได้ยินว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 370</p><p><strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>นั้นมีพระราชดำริว่า     เราถวายบังคม<strong>พระผู้มีพระภาค  </strong></p><p><strong>เจ้า</strong>แล้วไปไหว้ภิกษุสงฆ์ข้างโน้นข้างนี้   ย่อมจะต้องหันหลังให้<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>    ก็จะไม่เป็นการกระทำความเคารพ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    เพราะ</p><p>คนที่ถวายบังคมพระราชาแล้วถวายบังคมอุปราช      ย่อมเป็นอันไม่กระทำ</p><p>ความเคารพพระราชา   ฉะนั้น    พระองค์จึงถวายบังคม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>แล้วน้อมอัญชลีแด่ภิกษุสงฆ์ตรงที่ประทับยืนนั่นเอง   แล้วประทับนั่ง ณ ที่</p><p>สมควรแห่งหนึ่ง.</p><p>           บทว่า   <strong>กญฺจิเทว  เทส  เลสมตฺต</strong>   ได้แก่โอกาสบางโอกาส.</p><p>           ครั้งนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อจะทรงหนุนให้พระเจ้าอชาตศัตรู</p><p>เกิดอุตสาหะในการถามปัญหา   จึงตรัสว่า   เชิญถามเถิด  มหาบพิตร   เมื่อ</p><p>ทรงพระประสงค์.</p><p>           พระพุทธดำรัสนั้นมีความว่า    เชิญถามเถิด    เมื่อทรงพระประสงค์</p><p>เราตถาคตไม่มีความหนักใจในการวิสัชนาปัญหา   อีกอย่างหนึ่ง   <strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ทรงปวารณาอย่างสัพพัญญูปวารณาซึ่งไม่ทั่วไปแก่พระปัจเจก-</p><p>พุทธเจ้า   พระอัครสาวกและมหาสาวกทั้งหลายว่า   เชิญถามเถิด   พระองค์</p><p>ทรงประสงค์ข้อใด ๆ   เราตถาคตจักวิสัชนาถวายข้อนั้น ๆ  ทุกข้อ      แด่</p><p>พระองค์.</p><p>           จริงอยู่      พระปัจเจกพุทธเจ้า      พระอัครสาวก     และมหาสาวก</p><p>เหล่านั้น   ย่อมไม่กล่าวว่า  <strong>ยทากงฺขสิ</strong>  ถ้าทรงพระประสงค์   ย่อมกล่าวว่า</p><p>ฟังแล้วจักรู้ได้.      แต่พระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมตรัสว่า   ถามเถิด   อาวุโส</p><p>เมื่อต้องการ   หรือว่า   เชิญถามเถิด   มหาบพิตร    เมื่อทรงพระประสงค์.</p><p>           หรือว่า   ดูก่อน<strong>วาสวะ</strong>  ท่านต้องการถามปัญหาข้อใดข้อหนึ่งในใจ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 371</p><p>จงถามกะเรา   เราจะกระทำที่สุดแห่งปัญหานั้น ๆ  แก่ท่าน.  </p><p>           หรือว่า    ดูก่อนภิกษุ    ถ้าอย่างนั้น    เธอจงนั่งบนอาสนะของตน</p><p>ถามปัญหาตามที่ต้องการเถิด.</p><p>           หรือว่า  ความสงสัยทุก ๆ ข้อ  ของ<strong>พราหมณ์พาวรี</strong>ก็ดี    ของพวก</p><p>ท่านทั้งปวงก็ดี  อะไร ๆ  ในใจที่พวกท่านปรารถนา   จงถามเถิด   เราเปิด</p><p>โอกาสแล้ว.</p><p>           หรือว่า   ดูก่อน<strong>สภิยะ</strong>   ท่านต้องการถามปัญหาข้อใดข้อหนึ่งในใจ</p><p>จงถามกะเรา     เราจะกระทำที่สุดแห่งปัญหานั้น  ๆ  แก่ท่าน.</p><p>           พระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมปวารณาอย่างสัพพัญญูปวารณา    แก่ยักษ์</p><p>จอมคน  เทวดา  สมณะ   พราหมณ์   และปริพาชกทั้งหลายนั้น ๆ.  ก็ข้อ</p><p>นี้ไม่อัศจรรย์         เพราะ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงบรรลุพุทธภูมิแล้วจึง</p><p>ปวารณาอย่างนั้น.   แม้เมื่อดำรงอยู่ในญาณระดับภูมิพระโพธิสัตว์  ถูกฤาษี</p><p>ทั้งหลายขอร้องให้แก้ปัญหาเพื่อประโยชน์แก่<strong>ท้าวสักกะ</strong>เป็นต้นอย่างนี้ว่า</p><p>           ดูก่อน<strong>โกณฑัญญะ</strong>    ท่านจะพยากรณ์ปัญหาทั้งหลายที่พวกฤาษีดี  ๆ</p><p>วอนขอ     ดูก่อน<strong>โกณฑัญญะ</strong>       นี้เป็นมนุษยธรรม    การที่มาหาความ</p><p>เจริญนี้เป็นหน้าที่ที่ต้องรับเอา.</p><p>           ในเวลาเป็น<strong>สรภังคดาบส</strong>   อย่างนี้ว่า  เราเปิดโอกาสแล้ว  ขอท่านผู้</p><p>เจริญทั้งหลาย    จงถามปัญหาข้อใดข้อหนึ่งที่ใจปรารถนาเถิด    เราจักพยา</p><p>กรณ์ปัญหานั้น ๆ  ของพวกท่าน  เพราะเราเองรู้ทั้งโลกนี้และโลกอื่น.</p><p>           และในสัมภวชาดก  มีพราหมณ์ผู้สะอาดเที่ยวไปทั่วชมพูทวีป ๓ ครั้ง</p><p>ไม่พบผู้ที่จะแก้ปัญหาได้    ครั้นพระโพธิสัตว์ให้โอกาสแล้ว   เวลานั้นพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 372</p><p>โพธิสัตว์เกิดมาได้  ๗  ปี  เล่นฝุ่นอยู่ในถนน  นั่งคู้บัลลังก์กลางถนนนั่นเอง   </p><p>ปวารณาอย่างสัพพัญญูปวารณาว่า</p><p>           เชิญเถิด   เราจักบอกแก่ท่านอย่างคนฉลาดบอก   และพระราชาย่อม</p><p>ทรงทราบข้อนั้นว่า  จักทำได้หรือไม่.</p><p>           เมื่อ  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong> ทรงปวารณาสัพพัญญูปวารณาอย่างนี้แล้ว</p><p><strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ทรงพอพระทัย    เมื่อจะทูลถามปัญหา    ได้กราบทูลว่า</p><p><strong>ยถา  นุ  โข  อิมานิ  ภนฺเต</strong>  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ในบทเหล่านั้น  ศิลปะนั่นแหละ  ชื่อ<strong>สิปปายตนะ.</strong></p><p>           บทว่า   <strong>ปุถุสิปฺปายตนานิ</strong>  แปลว่า  ศิลปศาสตร์เป็นอันมาก.</p><p>           บทว่า   <strong>เสยฺยถีท</strong>    ความว่า   ก็ศิลปศาสตร์เหล่านั้นอะไรบ้าง ?</p><p>           ด้วยบทว่า   <strong>หตฺถาโรหา</strong>   เป็นต้น   <strong> พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ทรงแสดง</p><p>เหล่าชนที่อาศัยศิลปะนั้น ๆ เลี้ยงชีพ.    ด้วยว่าพระองค์มีพระราชประสงค์</p><p>ดังนี้ว่า    ผลแห่งศิลปะที่ประจักษ์เพราะอาศัยศิลปะนั้น ๆ   ย่อมปรากฏแก่</p><p>ผู้ที่เข้าไปอาศัยศิลปะเลี้ยงชีพเหล่านี้ฉันใด     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     พระ</p><p>องค์อาจที่จะประกาศสามัญญผลที่ประจักษ์ในปัจจุบัน     เหมือนฉันนั้นได้</p><p>หรือไม่หนอ    ดังนี้.    เพราะฉะนั้น    <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>จึงทรงเริ่มศิลป</p><p>ศาสตร์ทั้งหลายมาแสดงคนที่เข้าไปอาศัยศิลปะเลี้ยงชีพ.</p><p>           ในบทเหล่านั้น   ด้วยบทว่า   <strong>หตฺถาโรหา</strong>   ย่อมแสดงถึงอาจารย์ฝึก</p><p>ช้าง   หมอรักษาช้าง   และคนผูกช้างเป็นต้นทั้งหมด.</p><p>           บทว่า   <strong>อสฺสาโรหา</strong>    ได้แก่ครูฝึกม้า    หมอรักษาม้า   และคนผูก</p><p>ม้าเป็นต้นทั้งหมด.</p><p>           บทว่า   <strong>รถิกา</strong>    ได้แก่ครูฝึกพลรถ     ทหารรถ    และคนรักษารถ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 373</p><p>เป็นต้นทั้งหมด.  </p><p>           บทว่า   <strong>ธนุคฺคหา</strong>ได้แก่  ครูฝึกพลธนู  และคนแม่นธนู.</p><p>           บทว่า   <strong>เจลกา</strong>   ได้แก่ผู้เชิญธงชัยไปข้างหน้าในสนามรบ.</p><p>           บทว่า  <strong>จลกา</strong>   ได้แก่ผู้จัดกระบวนทัพอย่างนี้ว่า    พระราชาอยู่</p><p>ตรงนี้   มหาอำมาตย์ชื่อโน้นอยู่ตรงนี้.</p><p>           บทว่า <strong> ปิณฺฑทายิกา</strong>  ได้แก่ทหารใหญ่ที่กล้าตายเก่งกาจ.   ได้ยินว่า</p><p>ทหารพวกนั้นเข้ากองทัพข้าศึก   ตัดศีรษะข้าศึกเหมือนก้อนข้าวแล้วนำไป</p><p>อธิบายว่า  กระโดดพรวดออกไป.  อีกอย่างหนึ่ง  คำว่า  <strong>ปิณฺฑทายิกา</strong>  นี้ </p><p>เป็นชื่อของผู้ที่ถือถาดอาหารเข้าไปให้แก่ทหาร   ท่ามกลางสงความ.</p><p>           บทว่า   <strong>อคค  จ  ราชปุตฺตา</strong>     ได้แก่พวกราชบุตรที่เข้าสงคราม</p><p>มีชื่อว่าอุคคะ - อุคคตะ.</p><p>           บทว่า  <strong>ปกฺขนฺทิโน</strong>  ได้แก่  ทหารเหล่าใดกล่าวว่า   พวกเราจะนำ</p><p>ศีรษะหรืออาวุธของใคร ๆ  มา  ครั้นได้รับคำสั่งว่า  ของคนโน้น  ก็แล่น</p><p>เข้าสู่สงคราม  นำสิ่งที่สั่งนั้นนั่นแหละมาได้   ทหารเหล่านี้ชื่อว่า  <strong>ปกฺขนฺทิโน</strong></p><p>ด้วยอรรถว่า   แล่นไป   ( หน่วยจู่โจม ).</p><p>           บทว่า  <strong>มหานาคา</strong>  ได้แก่เป็นผู้กล้ามากเหมือนพระยานาค.</p><p>           คำว่า   <strong>มหานาคา</strong>   นี้   เป็นชื่อของหมู่ทหารที่แม้เมื่อช้างเป็นต้นวิ่ง</p><p>มาตรงหน้า   ก็ไม่ถอยกลับ.</p><p>           บทว่า   <strong>สูรา</strong>       ได้แก่ กล้าที่สุด    ซึ่งคลุมด้วยตาข่ายก็ตาม    สวม</p><p>เกราะหนังก็ตาม   ก็สามารถข้ามทะเลได้.</p><p>           บทว่า    <strong>จมฺมโยธิโน</strong>   ได้แก่พวกที่สวมเสื้อหนัง   หรือถือโล่หนัง</p><p>สำหรับต้านลูกธนูรบ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 374</p><p>           บทว่า  <strong>ทาสิกปุตฺตา</strong>    ได้แก่พวกลูกทาสในเรือน    ซึ่งรักนายเป็น </p><p>    กำลัง.</p><p>           บทว่า   <strong>อาฬาริกา</strong>  ได้แก่พวกทำขนม.</p><p>           บทว่า   <strong>กปฺปิกา</strong>  ได้แก่พวกช่างกัลบก.</p><p>           บทว่า   <strong>นฺหาปิกา</strong>  ได้แก่พนักงานเครื่องสรง.</p><p>           บทว่า  <strong>สูทา</strong>  ได้แก่พวกทำอาหาร.</p><p>           พวกช่างดอกไม้เป็นต้น    แจ่มแจ้งอยู่แล้ว.</p><p>           บทว่า  <strong>คณกา</strong>  ได้แก่พวกพูดไม่มีช่องให้ถาม.</p><p>           บทว่า  <strong>มุทฺธิกา</strong>  ได้แก่พวกอาศัยวิชานับหัวแม่มือเลี้ยงชีพ.</p><p>           บทว่า     <strong>ยานิ   วาปนญฺานิปิ</strong>      ได้แก่พวกช่างเหล็ก    ช่างฉลุงา</p><p>และช่างเขียนลวดลายเป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>เอว   คตานิ</strong>  ได้แก่เป็นไปอย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>เต  ทิฏฺเว   ธมฺเม</strong>    ความว่า   พวกพลช้างเป็นต้นเหล่า</p><p>นั้นแสดงศิลปศาสตร์มากอย่างเหล่านั้น  ได้สมบัติมากจากราชสกุล  เข้าไป</p><p>อาศัยผลแห่งศิลปะที่เห็นประจักษ์นั่นแหละเลี้ยงชีพอยู่ได้.</p><p>           บทว่า  <strong>สุเขนฺติ</strong>   แปลว่า  ทำให้เป็นสุข.</p><p>           บทว่า   <strong>ปิเณนฺติ </strong>   ได้แก่ทำให้เอิบอิ่มมีเรี่ยวแรงและกำลัง.</p><p>           บทว่า  <strong>อุทฺธคฺคิกา</strong>  เป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           ที่ชื่อว่า   <strong> อุทฺธคฺคิกา</strong>    เพราะอรรถว่า    มีผลเลิศเหนือผลที่เกิดสูง</p><p>ขึ้นไป.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>โสวคฺคิกา</strong>  เพราะอรรถว่า  ควรซึ่งอารมณ์ดีเลิศ.</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>สุขวิปากา</strong>  เพราะอรรถว่า  มีสุขเป็นวิบาก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 375</p><p>           ที่ชื่อว่า  <strong>สคฺคสวตฺตนิกา</strong>    เพราะอรรถว่า  ยังธรรม  ๑๐  ประการ  </p><p>คือ  รูป  เสียง   กลิ่น  รส  โผฏฐัพพะ  อายุ  วรรณะ   สุข  ยศ   และ</p><p>ความยิ่งใหญ่อย่างดีเลิศ  ให้เป็นไป  คือให้เกิด  อธิบายว่า ตั้งทักษิณาทาน</p><p>เห็นปานนั้นไว้.</p><p>           ในบทว่า  <strong>สามญฺผล</strong>  นี้  โดยปรมัตถ์  สามัญญะ   หมายถึงมรรค</p><p>สามัญญผล  หมายถึงอริยผล.   เหมือนอย่างที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสไว้ว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็สามัญญะเป็นไฉน  มรรคประกอบด้วยองค์  ๘  ที่</p><p>เป็นอริยะนี้แหละเป็นสามัญญะ     มรรคประกอบด้วยองค์  ๘  ที่เป็นอริยะ</p><p>คืออะไรบ้าง    คือ  สัมมาทิฏฐิ ฯ ล ฯ   สัมมาสมาธิ  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>นี้เรียกว่า  สามัญญะ   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็สามัญญผลเป็นไฉน ?  โสดา-</p><p>ปัตติผล  ฯ ล ฯ อรหัตตผล    นี้แหละเป็นสามัญญผล     พระราชาองค์นี้ </p><p>มิได้ถึงสามัญญผลนั้น   ก็พระองค์ตรัสถามทรงหมายถึงสามัญญผลที่เปรียบ</p><p>ด้วยทาสและชาวนาซึ่งมีมาได้อย่างสูง.</p><p>           ครั้งนั้น    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>มิได้ทรงวิสัชนาปัญหาทันที     ทรง</p><p>พระดำริว่า    อำมาตย์ของพระราชาเหล่านี้ที่เป็นสาวกของอัญญเดียรถีย์มาก</p><p>หลายมาในที่นี้    พวกอำมาตย์เหล่านั้น    เมื่อเรากล่าวแสดงฝ่ายดำและฝ่าย</p><p>ขาว   จักติเตียนว่า   พระราชาของพวกเราเสด็จมาในที่นี้ด้วยอุตสาหะใหญ่</p><p>ตั้งแต่พระองค์เสด็จมาแล้ว     พระสมณโคดมตรัสความโกลาหลของสมณะ</p><p>ให้เป็นเรื่องสมณะทะเลาะกันเสีย    จักไม่ฟังธรรมโดยเคารพ   แต่เมื่อพระ</p><p>ราชาตรัส   พวกอำมาตย์จักไม่อาจติเตียน   จักอนุวัตรตามพระราชาเท่านั้น</p><p>ธรรมดาชาวโลกย่อมอนุวัตรตามผู้เป็นใหญ่      ตกลงเราจะทำให้เป็นภาระ</p><p>ของพระราชาแต่ผู้เดียว     เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงกระทำให้เป็นภาระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 376</p><p>ของพระราชา  จึงตรัสว่า  <strong>อภิชานาสิ   โน  ตฺว</strong>   ดังนี้เป็นต้น.  </p><p>           ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>อภิชานาสิ  โน   ตฺว </strong>  เท่ากับ <strong>อภิชานาสิ</strong></p><p><strong>นุ  ตฺว</strong>  และ <strong> โน</strong>   ศัพท์นี้   พึงประกอบด้วยบท   <strong>ปุจฺฉิตา</strong>    ข้างหน้า.</p><p>อธิบายว่า    มหาบพิตร    ปัญหามีพระองค์เคยถามสมณพราหมณ์เหล่าอื่น</p><p>บ้างหรือหนอ.    พระองค์ยังจำได้ถึงภาวะที่ถามปัญหานั้น     พระองค์มิได้</p><p>ทรงลืมสมณพราหมณ์เหล่านั้นหรือ.</p><p>           บทว่า  <strong>สเจ  เต  อครุ</strong>  ความว่า  ถ้าสมณพราหมณ์นั้น ๆ พยากรณ์</p><p>อย่างไร     การที่พระองค์ตรัสอย่างนั้นในที่นี้จะไม่เป็นการหนักพระทัยแก่</p><p>พระองค์.   อธิบายว่า  ถ้าจะไม่มีความไม่ผาสุกอะไร ๆ ขอให้พระองค์ตรัส</p><p>เถิด.</p><p>           บทว่า  <strong>น   โข    เม    ภนฺเต</strong>   นี้   พระราชาตรัสหมายถึงอะไร ?</p><p>หมายถึงว่า   ก็การกล่าวในสำนักของบัณฑิตเทียมทั้งหลาย   ย่อมเป็นความ</p><p>ลำบาก.  บัณฑิตเทียมเหล่านั้น  ย่อมให้โทษทุก ๆ บททุก ๆ อักษรทีเดียว.</p><p>ส่วนท่านที่เป็นบัณฑิตแท้  ฟังถ้อยคำแล้ว  ย่อมสรรเสริญคำที่กล่าวดี  ใน</p><p>ถ้อยคำที่กล่าวไม่ดี  ผิดบาลีผิดบทผิดอรรถและผิดพยัญชนะตรงแห่งใด ๆ</p><p>บัณฑิตแท้ย่อมช่วยทำให้ถูกตรงแห่งนั้น ๆ.       ก็ขึ้นชื่อว่าบัณฑิตแท้อย่าง</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ย่อมไม่มี.   เพราะฉะนั้น   <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>จึงทูลว่า</p><p>ณ ที่ที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>หรือท่านผู้เปรียบด้วย<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ประ-</p><p>ทับนั่งอยู่   หม่อมฉันไม่หนักใจ  พระเจ้าข้า.</p><p>           ในบทว่า  <strong>เอกมิทาห </strong> นี้   ตัดบทเป็น   <strong>เอก   อิธ   อห</strong>   แปลว่า</p><p>สมัยหนึ่ง  ณ  <strong>กรุงราชคฤห์</strong>นี้  หม่อมฉัน .</p><p>           บทว่า   <strong>สมฺโมทนีย    กถ    สาราณีย    วีติสาเรตฺวา</strong>    ความว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 377</p><p>ยังถ้อยคำที่ให้เกิดความบันเทิง   ควรให้ระลึกถึงกันจบลงแล้ว. </p><p>           ในคำว่า  <strong>กโรโต  โข   มหาราช   การยโต</strong>   เป็นต้น   มีวินิจฉัย </p><p>ดังต่อไปนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>กโรโต</strong>   ได้แก่กระทำด้วยมือของตน.</p><p>           บทว่า  <strong>การยโต</strong>   ได้แก่บังคับให้ทำ.</p><p>           บทว่า  <strong>ฉินฺทโต</strong>  ได้แก่ตัดมือเป็นต้นของตนอื่น.</p><p>           บทว่า  <strong>ปจโต</strong>   ได้แก่ใช้อาชญาเบียดเบียนบ้าง   คุกคามบ้าง.</p><p>           บทว่า   <strong>โสจยโต</strong>   ความว่า   ทำเขาให้เศร้าโศกเองบ้าง  ใช้ให้ผู้อื่น</p><p>ทำให้เขาเศร้าโศกบ้าง   ด้วยการลักสิ่งของของผู้อื่นเป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>กิลมยโต</strong>   ความว่า   ให้เขาลำบากเองบ้าง    ใช้ให้ผู้อื่นทำ</p><p>ให้เขาลำบากบ้าง   ด้วยการตัดอาหารและใส่เรือนจำเป็นต้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ผนฺทโต   ผนฺทาปยโต</strong>   ความว่า    ในเวลาที่ผูกมัดผู้อื่นซึ่ง </p><p>ดิ้นรนอยู่   แม้ตนเองก็ดิ้นรน  ทำผู้อื่นให้ดิ้นรน.</p><p>           บทว่า  <strong>ปาณมติปาตาปยโต</strong>  ความว่า  ฆ่าเองบ้าง  ให้ผู้อื่นฆ่าบ้าง</p><p>ซึ่งสัตว์มีชีวิต.</p><p>           ในทุกบท     พึงทราบเนื้อความด้วยสามารถแห่งการกระทำเองและ</p><p>การให้ผู้อื่นกระทำนั่นแหละ  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>สนฺธึ</strong>   ได้แก่ที่ต่อเรือน.</p><p>           บทว่า  <strong>นิลฺโลป</strong>  ได้แก่ปล้นยกใหญ่.</p><p>           บทว่า   <strong>เอกาคาริก</strong>   ได้แก่ล้อมปล้นเรือนหลังเดียวเท่านั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริปนฺเถ</strong>    ได้แก่ยืนดักอยู่ที่ทางเพื่อชิงทรัพย์ของคนที่ผ่าน</p><p>ไปมา.</p><p>           ด้วยคำว่า   <strong>กโรโต   น    กริยติ    ปาป</strong>    แสดงว่า    แม้เมื่อทำด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 378</p><p>เข้าใจว่า    เราทำบาปอย่างใดอย่างหนึ่ง     บาปไม่เป็นอันทำ     บาปไม่มี.  </p><p>แต่สัตว์ทั้งหลายเข้าใจกันเองอย่างนี้ว่า   เราทำ.</p><p>           บทว่า  <strong>ขุรปริยนฺเตน</strong>    ความว่า    ใช้จักรที่มีกงคมเหมือนมีดโกน</p><p>หรือมีวงกลมคม  เช่นคมมีดโกน.</p><p>           บทว่า  <strong>เอกมสขล</strong>   ได้แก่กองเนื้อกองเดียว.</p><p>           บทว่า  <strong>ปุญฺช</strong>  เป็นไวพจน์ของบทว่า  ขล  นั่นเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>ตโตนิทาน</strong>  ความว่า   มีการทำให้เป็นลานเนื้ออันเดียวกัน</p><p>เป็นเหตุ.</p><p>           บทว่า   <strong>ทกฺขิณ</strong>    ความว่า    พวกมนุษย์ในฝั่งขวาเป็นคนหยาบช้า</p><p>ทารุณ  ท่านกล่าวว่า  <strong>หนนฺโต</strong>    เป็นต้น  หมายถึงมนุษย์เหล่านั้น.</p><p>           พวกมนุษย์ในฝั่งซ้ายเป็นคนมีศรัทธาเลื่อมใส       นับถือพระพุทธ</p><p>พระธรรม   พระสงฆ์  เป็นของตน  ท่านกล่าวคำว่า  <strong>ททนฺโต</strong>    เป็นต้น</p><p>หมายถึงมนุษย์เหล่านั้น.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>ยชนฺโต</strong>  ได้แก่ทำการบูชาใหญ่ </p><p>           บทว่า    <strong>ทเมน</strong>     ได้แก่ด้วยการฝึกอินทรีย์หรือด้วยอุโบสถกรรม.</p><p>           บทว่า  <strong>สญฺเมน</strong>  ได้แก่ด้วยการสำรวมศีล.</p><p>           บทว่า   <strong>สจฺจวาเจน</strong>   ได้แก่ด้วยการพูดคำจริง.</p><p>           บทว่า  <strong>อาคโม</strong>   ความว่า  มา  คือเป็นไป.</p><p>           <strong>ครูปูรณกัสสป</strong>ปฏิเสธการทำบาปและบุญนั่นเอง     แม้โดยประการ</p><p>ทั้งปวง.</p><p>           ที่ชื่อว่า  เมื่อถูกถามถึงมะม่วง   ตอบขนุนสำมะลอ   ได้แก่คนที่เมื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 379</p><p>ถูกถามว่า  มะม่วงเป็นเช่นไร  หรือลำต้นใบดอกผลของมะม่วงเป็นเช่นไร  </p><p>ดังนี้แล้ว   ตอบว่า   ขนุนสำมะลอเป็นอย่างนี้     ลำต้นใบดอกผลของขนุน</p><p>สำมะลอเป็นอย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>วิชิเต</strong>  ได้แก่ในประเทศที่อยู่ในอำนาจปกครอง.</p><p>           บทว่า  <strong>อปสาเทตพฺพ</strong>  ความว่าพึงเบียดเบียน.</p><p>           บทว่า  <strong>อนภินนฺทิตฺวา</strong>   ได้แก่ไม่ทำการสรรเสริญอย่างนี้ว่า  ดีละ ๆ.</p><p>           บทว่า  <strong>อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา</strong>      ได้แก่ไม่ห้ามอย่างนี้ว่า    แน่ะคนโง่</p><p>ท่านพูดไม่ดี.</p><p>           บทว่า  <strong>อนุคฺคณฺหนฺโต</strong>  ได้แก่ไม่ถือเอาเป็นสาระ.</p><p>           บทว่า  <strong>อนิกฺกุชฺเชนฺโต</strong>  ได้แก่ไม่เก็บไว้ในใจว่า    นี้เป็นนิสสรณะ</p><p>นี้เป็นปรมัตถ์   เพราะถือเป็นสาระได้ทีเดียว.    แต่พระเจ้าอชาตศัตรูทรง</p><p>ศึกษาพยัญชนะแล้วทรงทิ้งเสีย.</p><p>           ในวาทะของ  <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           คำว่า   <strong>ปจฺจโย</strong>   เป็นไวพจน์ของคำว่าเหตุ.</p><p>           แม้ด้วยบทว่า  ไม่มีเหตุ  ไม่มีปัจจัยทั้ง ๒ เป็นอัน<strong>ครูมักขลิโคสาล</strong></p><p>ปฏิเสธปัจจัยแห่งความเศร้าหมองของกายทุจริตเป็นต้น       และปัจจัยแห่ง</p><p>ความบริสุทธิ์ของกายสุจริตเป็นต้น  ที่มีอยู่นั่นแล.</p><p>           บทว่า   <strong>อตฺตกาเร</strong>   ความว่า    การกระทำของตนเอง    สัตว์เหล่านี้</p><p>ถึงความเป็นเทพก็ดี    มารก็ดี     พรหมก็ดี    การตรัสรู้เป็นพระสาวกก็ดี</p><p>การตรัสรู้เป็นพระปัจเจกพุทธเจ้าก็ดี    ความเป็นพระสัพพัญญูก็ดี    ด้วย</p><p>กรรมที่ตนกระทำแล้วอันใด  <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>ปฏิเสธกรรมอันนั้น.</p><p>           ด้วยบทที่ ๒  <strong>(นตฺถิ  ปรกาเร)</strong>  เป็นอันครูมักขลิโคสาลปฏิเสธ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 380</p><p>การกระทำของผู้อื่น    คือชนที่เหลือลงเว้นพระมหาสัตว์    อาศัยโอวาทา- </p><p>นุศาสนีของผู้อื่น    ซึ่งเป็นการการทำของผู้อื่น    ตั้งแต่สร้างความโสภาคย์</p><p>ของมนุษย์จนบรรลุพระอรหัต.       คนพาลนี้ชื่อว่าย่อมให้การประหารใน</p><p>ชินจักร  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           บทว่า    <strong>นตฺถิ   ปุริสกาเร</strong>   ความว่า    สัตว์ทั้งหลายย่อมถึงสมบัติ</p><p>ทั้งหลาย    ซึ่งมีประการดังกล่าวแล้ว    ด้วยการกระทำของบุรุษใด    <strong>ครู</strong></p><p><strong>มักขลิโคสาล</strong>ปฏิเสธการกระทำของบุรุษแม้นั้น.</p><p>           บทว่า <strong>นตฺถิ   พล </strong>ความว่า  สัตว์ทั้งหลายตั้งอยู่ในกำลังของตนอันใด</p><p>กระทำความเพียรแล้วถึงสมบัติเหล่านั้น   ครูมักขลิโคสาลปฏิเสธกำลังอัน</p><p>นั้น.</p><p>           บทว่า <strong>นตฺถิ  วิริย </strong> เป็นต้นทั้งหมด  เป็นไวพจน์ของบทว่า  <strong>ปุริส-</strong></p><p><strong>การ </strong>    แต่บทเหล่านี้  ถือเอาไว้แผนกหนึ่ง     ด้วยสามารถการปฏิเสธคำที่</p><p>เป็นไปอย่างนี้ว่า  นี้เป็นไปด้วยความเพียรของบุรุษ  นี้เป็นไปด้วยเรี่ยวแรง</p><p>ของบุรุษ  นี้เป็นไปด้วยความบากบั่นของบุรุษ.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>สพฺเพ  สตฺตา</strong>   ท่านรวมเอา  อูฐ  โค  ลา  เป็นต้นไม่</p><p>เหลือเลย.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>สพฺเพ  ปาณา</strong>    ท่านกล่าวด้วยคำเป็นต้นว่า    ปาณะมี</p><p>อินทรีย์เดียว  ปาณะมี ๒ อินทรีย์.</p><p>           ด้วยบทว่า <strong>สพฺเพ   ภูตา</strong>     ท่านกล่าวหมายเอาภูตทั้งหลายบรรดาที่</p><p>เกิดในฟองไข่และเกิดในมดลูก.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>สพฺเพ  ชีวา</strong>   ท่านกล่าวหมายเอาข้าวสาลี    ข้าวเหนียว</p><p>และข้าวละมานเป็นต้น  ก็ในชีวะเหล่านั้น   <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>นั้น  เข้าใจว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 381</p><p>ชีวะ  โดยที่งอกได้.  </p><p>           บทว่า  <strong>อวสา  อพลา  อวิริยา</strong>    ความว่า  ชีวะเหล่านั้นไม่มีอำนาจ</p><p>หรือกำลังหรือความเพียรของตน.</p><p>           ในบทว่า     <strong>นิยติ   สงฺคติ  ภาวปริณตา</strong>  นี้  วินิจฉัยว่า</p><p>           <strong>นิยติ</strong>    ได้แก่เคราะห์.</p><p>           <strong>สงฺคติ</strong>  ได้แก่การไปในภพนั้น ๆ ของอภิชาติทั้ง ๖.</p><p>           <strong>ภาวะ</strong>   ได้แก่สภาวะนั่นเอง.</p><p>           ความแปรไปตามเคราะห์    ตามความประจวบและตามสภาวะ    ถึง</p><p>ความเป็นประการต่าง ๆ    <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>แสดงว่า     ก็ผู้ใดพึงเป็นด้วย</p><p>ประการใด   ผู้นั้นย่อมเป็นด้วยประการนั่นแหละ   ผู้ใดไม่พึงเป็น   ผู้นั้น</p><p>ย่อมไม่เป็น.</p><p>            ด้วยบทว่า    <strong>ฉเสฺววาภิชาติสุ  ครูมักขลิโคสาล</strong>แสดงว่า   ผู้ดังอยู่ใน</p><p>อภิชาติ  ๖ นั่นแล    ย่อมเสวยสุขและทุกข์   ภูมิที่ให้เกิดสุขเกิดทุกข์แห่งอื่น</p><p>ไม่มี.</p><p>           บทว่า  <strong>โยนิปฺปมุขสตสหสฺสานิ </strong>   ความว่า  กำเนิดที่เป็นประธาน</p><p>คือกำเนิดชั้นสูงสุด   ๑,๔๐๖,๖๐๐.</p><p>           บทว่า   <strong>ปญฺจ  จ  กมฺมุโน  สตานิ</strong>   ได้แก่กรรม ๕๐๐.</p><p>           <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>แสดงทิฏฐิที่ไร้ประโยชน์   ด้วยเหตุเพียงตรึกอย่าง</p><p>เดียว.</p><p>           แม้ในบทว่า   <strong>ปญฺจ  จ  กมฺมานิ  ตีณิ  จ  กมฺมานิ </strong>  เป็นต้น  ก็นัยนี้</p><p>เหมือนกัน.</p><p>           แต่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า   บทว่า   <strong>ปญฺจ  กมฺมานิ </strong>  นั้น   ท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 382</p><p>กล่าวหมายอินทรีย์  ๕       และกรรม ๓ ท่านกล่าวหมายกายกรรมเป็นต้น.  </p><p>           ก็ในบทว่า  <strong>กมฺเม  จ  อุปฑฺฒกมฺเม  จ</strong>  นี้   <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>นั้น</p><p>มีลัทธิว่า    กายกรรมและวจีกรรม   เป็นกรรม   มโนกรรมเป็นครึ่งกรรม.</p><p>           บทว่า    <strong>ทฺวฏฺิปฏิปทา</strong>    ความว่า   <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>      กล่าวว่า</p><p>ปฏิปทา ๖๒.</p><p>           บทว่า  <strong>ทฺวฏฺนฺตรกปฺปา</strong>  ความว่า  ในกัปหนึ่งมีอันตรกัป ๖๔.  แต่</p><p>ครูมักขลิโคสาลนี้   ไม่รู้อันตรกัปอีก ๒ อันตรกัป  จึงกล่าวอย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>ฉฬาภิชาติโต</strong>  ความว่า <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>  กล่าวถึงอภิชาติ</p><p>๖ เหล่านี้     คือ  อภิชาติดำ    อภิชาติเขียว    อภิชาติแดง    อภิชาติเหลือง</p><p>อภิชาติขาว   อภิชาติขาวยิ่ง.</p><p>           ในอภิชาติ  ๖ เหล่านั้น    พวกฆ่าแพะ    พวกฆ่านก    พวกฆ่าเนื้อ</p><p>พวกฆ่าหมู  พวกพราน  พวกฆ่าปลา  พวกโจร  พวกฆ่าโจร  พวกผู้คุม</p><p>ก็หรือคนอื่น ๆ บางพวกที่มีการงานหนัก   นี้  <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>   เรียกว่า</p><p>อภิชาติดำ   เขาเรียกภิกษุทั้งหลายว่า   อภิชาติเขียว.</p><p>           ได้ยินว่า   ภิกษุเหล่านั้นเอาหนามใส่ในปัจจัย ๔ ฉัน.      อนึ่ง  <strong>ครู</strong></p><p><strong>มักขลิโคสาล</strong>เรียกภิกษุทั้งหลายว่า    มีความประพฤติดั่งหนาม.    นี้แหละ</p><p>เป็นแนวของผู้ที่<strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>กล่าวถึง.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>กล่าวว่า     บรรพชิตเหล่านั้นชื่อว่า</p><p>ผู้มีความประพฤติดั่งหนาม.</p><p>           <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>กล่าวว่า    พวกนิครนถ์ที่มีผ้าผืนเดียว   ชื่ออภิชาติ</p><p>แดง.   ได้ยินว่า  พวกอภิชาติแดงเหล่านี้ขาวกว่า ๒  พวกข้างต้น.</p><p>           พวกคฤหัสถ์ที่นุ่งขาว    เป็นสาวกของพวกอเจลก    เรียกว่าอภิชาติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 383</p><p>เหลือง.  </p><p>           <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong> ทำผู้ให้ปัจจัยแก่ตนให้เป็นผู้เจริญที่สุดกว่านิครนถ์</p><p>ทั้งหลายอย่างนี้.     เขาเรียกอาชีวกชายและอาชีวกหญิง     ว่า  อภิชาติขาว.</p><p>ได้ยินว่า   พวกอภิชาติขาวเหล่านั้นขาวกว่า ๔ พวกข้างต้น.   ท่านกล่าวว่า</p><p><strong>นันทะ   วัจฉะ   กีสะ   สังกิจจะ   ท่านมักขลิโคสาล</strong>เป็นอภิชาติขาวยิ่ง</p><p>ได้ยินว่า  ท่านเหล่านั้นขาวกว่าท่านอื่น ๆ ทั้งหมด.</p><p>           บทว่า  <strong>อฏฺ  ปุริสภูมิโย</strong>    ความว่า <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>กล่าวว่า ภูมิ</p><p>๘ เหล่านี้คือ  มันทภูมิ  ขิฑฑาภูมิ ปทวีมังสภูมิ อุชุคตภูมิ  เสขภูมิ สมณภูมิ</p><p>ชินภูมิ   ปันนภูมิ  เป็นปุริสภูมิ.</p><p>           ในภูมิ ๘ นั้น   ตั้งแต่วันตลอดมาใน  ๗  วัน  สัตว์ทั้งหลายยังมึนงง</p><p>อยู่   เพราะออกมาจากที่คับแคบ  <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>เรียกคนภูมินี้ว่า  <strong>มันท-</strong></p><p><strong>ภูมิ.</strong></p><p>           ส่วนผู้ที่มาจากทุคคติย่อมร้องไห้ส่งเสียงอยู่เนือง ๆ    ผู้ที่มาจากสุคติ</p><p>ระลึกถึงสุคตินั้นเสมอ   ย่อมหัวเราะ  นี้ชื่อว่า  <strong>ขิฑฑาภูมิ.</strong></p><p>           เด็กที่จับมือหรือเท้าของมารดาบิดา   หรือจับเตียงหรือตั่ง  แกว่งเท้า</p><p>บนพื้น  ชื่อว่า <strong>ปทวีมังสกูมิ.</strong></p><p>           เด็กในเวลาที่สามารถเดินได้   ชื่อว่า <strong> อุชุคตภูมิ.</strong></p><p>           ในเวลาศึกษาศิลปะทั้งหลาย  ชื่อว่า  <strong>เสขภูมิ.</strong></p><p>           ในเวลาออกจากเรือนบวช  ชื่อว่า <strong>สมณภูมิ.</strong></p><p>           ในเวลาที่คบหาอาจารย์แล้วรู้วิชา   ชื่อว่า  <strong>ชินภูมิ.</strong></p><p>           สมณะผู้ไม่มีรายได้   เรียกว่า  ปันนภูมิ   ดังที่กล่าวไว้ว่า   ภิกษุก็ดี</p><p>พวกปันนกะหรือชินะก็ดี  ไม่กล่าวขออะไร ๆ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 384</p><p>           บทว่า <strong>เอกูนปญฺาส อาชีวกสเต</strong>  ได้แก่ความประพฤติของอาชีวก  </p><p>๔,๙๐๐.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริพฺพาชกสเต</strong>  ได้แก่ปริพาชกที่บรรพชา ๑๐๐ พวก.</p><p>           บทว่า  <strong>นาควาสสเต</strong>  ได้แก่มณฑลของนาค ๑๐๐  มณฑล.</p><p>           บทว่า  <strong>วีเส  อินฺทฺริยสเต</strong>  ได้แก่อินทรีย์  ๒,๐๐๐.</p><p>           บทว่า  <strong>ตึเส  นิริยสเต</strong>  ได้แก่นรก ๓,๐๐๐.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>รโชธาตุโย</strong>    ท่านกล่าวหมายเอาฐานที่เปรอะเปื้อนธุลี</p><p>มีหลังมือหลังเท้าเป็นต้น.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>สตฺตสญฺีคพฺภา</strong>    ท่านกล่าวหมายเอา  อูฐ  โค   ลา</p><p>แพะ   สัตว์เลี้ยง   เนื้อ   กระบือ.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>คตฺตอสญฺีคพฺภา</strong>    ท่านกล่าวหมายเอาข้าวสาลี  ข้าว</p><p>เปลือก    ข้าวเหนียว   ข้าวละมาน    ข้าวฟ่าง    ลูกเดือย    และหญ้ากับแก้.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>นิคฺคณฺิคพฺภา</strong>  ท่านกล่าวหมายเอาพืชที่มีท้องเกิดที่ข้อ</p><p>มีอ้อย   ไม้ไผ่   และไม้อ้อ เป็นต้น.</p><p>           ด้วยบทว่า   <strong>สตฺตเทวา</strong>   ท่านกล่าวว่า   เทวดาจำนวนมาก.    แต่ครู</p><p>มักขลิโคสาลเรียกว่า  สัตว์.    แม้มนุษย์ทั้งหลายที่ไม่มีที่สุด    ครูมักขลิ-</p><p>โคสาลก็เรียกว่า   สัตว์.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>สตฺตปิสาจา    ครูมักขลิโคสาล</strong>กล่าวว่า พวกสัตว์ใหญ่ ๆ</p><p>ชื่อว่าปีศาจ. </p><p>          ด้วยบทว่า  <strong>สรา</strong>  ได้แก่สระใหญ่.    <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>กล่าวระบุสระ</p><p>ชื่อ<strong>กัณณมุณฑกะ</strong>   สระชื่อ<strong>รถการะ</strong>    สระชื่อ<strong>อโนตัตตะ</strong>    สระชื่อ<strong>สีห-</strong></p><p><strong>ปปาตะ</strong>  สระชื่อ<strong>ฉัททันต์</strong>  สระชื่อ<strong>มันทากินี</strong>  และสระชื่อ<strong>กุณาละ. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 385</p><p>           บทว่า   <strong>ปวุฏา</strong>   ได้แก่ปล่อง.  </p><p>           บทว่า <strong>ปปาตา</strong>  ได้แก่เหวใหญ่.</p><p>           บทว่า  <strong>ปปาตสตานิ</strong>  ได้แก่เหวเล็ก  ๑๐๐  เหว.</p><p>           บทว่า <strong>สุปินา</strong>  ได้แก่ฝันใหญ่.</p><p>           บทว่า <strong>สุปินสตานิ </strong> ได้แก่ฝันเล็ก  ๑๐๐  ฝัน.</p><p>           บทว่า  <strong>มหากปฺปิโน</strong>  ได้แก่มหากัป.</p><p>           ในบทว่า <strong>มหากปฺปิโน</strong> นั้น  ครูมักขลิโคสาลกล่าวว่า  ทุกๆ ร้อย</p><p>ปี    คนนำน้ำหยาดหนึ่งไปจากสระใหญ่ประมาณเท่านี้     ด้วยปลายหญ้าคา</p><p>ทำสระน้ำนั้นให้ไม่มีน้ำ ๗ ครั้ง  เป็นมหากัปหนึ่ง.  มหากัปเห็นปานนี้สิ้น</p><p>ไป ๘ ล้าน ๘ แสนครั้ง     ทั้งคนโง่ทั้งคนฉลาดย่อมสิ้นทุกข์ได้.     นี้เป็น</p><p>ลัทธิของ<strong>ครูมักขลิโคสาล.</strong></p><p>           ได้ยินว่า  แม้บัณฑิตก็ไม่อาจบริสุทธิ์ ในระหว่างได้.      แม้คนพาล</p><p>ก็ไม่เลยกาลนานนั้นไปได้.</p><p>           บทว่า <strong>สีเลน</strong>   ได้แก่ด้วยศีลอเจลกหรือศีลอื่นอย่างใดอย่างหนึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>วตฺเตน</strong>  ได้แก่ด้วยวัตรเช่นนั้นแหละ.</p><p>           บทว่า  <strong>ตเปน</strong>  ได้แก่ด้วยการบำเพ็ญตบะ.</p><p>           ผู้ใดบริสุทธิ์กลางคันด้วยสำคัญว่า    เราเป็นบัณฑิต   ผู้นั้นชื่อว่าบ่ม</p><p>สิ่งซึ่งไม่มีทีท่าว่าจะสุกได้.</p><p>           ผู้ใดล่วงเลยเวลาที่กะไว้ว่าเรายังโง่ไป  ผู้นั้นชื่อว่าสัมผัสถูกต้องกรรม</p><p>ที่อำนวยผลแล้วทำให้สิ้นสุดได้.</p><p>           บทว่า  <strong>เหว  นตฺถิ</strong>   ได้แก่ไม่มีอย่างนี้.  ด้วยว่า   <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong></p><p>ย่อมแสดงทั้ง ๒ อย่างนั้นว่าไม่อาจการทำได้.  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 386</p><p>           บทว่า  <strong>โทณมิเต</strong>  ได้แก่เหมือนดวงด้วยทะนาน.  </p><p>           บทว่า  <strong>สุขทุกฺเข</strong>   ได้แก่สุขและทุกข์.</p><p>           บทว่า <strong>ปริยนฺตกเต</strong>   ได้แก่ทำที่สุดตามกาลมีประมาณดังกล่าวแล้ว.</p><p>           บทว่า <strong>นตฺถิ  หานวฑฺฒเน</strong>    ได้แก่ไม่มีความเสื่อมและความเจริญ.</p><p>อธิบายว่า    สังสารวัฏมิได้เสื่อมสำหรับบัณฑิต   มิได้เจริญสำหรับคนพาล.</p><p>           บทว่า  <strong>อุกฺกสาวกฺกเส</strong>  ได้แก่ทั้งสูงทั้งต่ำ      บทนี้เป็นไวพจน์ของ</p><p>ความเสื่อมและความเจริญ.</p><p>           บัดนี้    เมื่อจะยังความนั้นให้สำเร็จด้วยอุปมา    <strong>ครูมักขลิโคสาล</strong>จึง</p><p>กล่าวว่า  <strong>เสยฺยถาปิ   นาม</strong>  เป็นต้น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  บทว่า <strong>สุตฺตคุเล</strong>   ได้แก่กลุ่มด้ายที่เขาม้วนไว้.</p><p>           ด้วยบทว่า <strong>นิพฺเพิยมานเมว    ปเลติ  ครูมักขลิโคสาล</strong>แสดงว่า</p><p>เลยกาลที่กล่าวแล้ว  ไม่มีใครจะไปได้    อุปมาเหมือนคนยืนบนภูเขาหรือ</p><p>ยอดไม้  ซัดกลุ่มด้ายให้คลี่ออกไปตามประมาณของด้าย  เมื่อด้ายหมดแล้ว</p><p>ด้ายก็หยุดอยู่ตรงนั้น  ไม่ไปอีกฉะนั้น.</p><p>           ในวาทะของ<strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           ด้วยคำว่า   <strong>นตฺถิ  ทินฺน</strong>  นั้น  <strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>   กล่าวหมายเอา</p><p>ความไร้ผลของทานที่ให้แล้ว.</p><p>           การบูชาให้   เรียกว่า  ยิฏฐะ.</p><p>           บทว่า  <strong>หุต</strong>  ประสงค์เอาสักการะอย่างเพียงพอ.</p><p>           ทั้ง ๒  ข้อนั้น   <strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>ปฏิเสธไปถึงความไร้ผลทีเดียว.</p><p>           บทว่า <strong>สุกตทุกฺกฏาน</strong>     ความว่า  กรรมที่ทำดีทำชั่ว    ได้แก่กุศล</p><p>และอกุศล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 387</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>ผล   วิปาโก  ครูอชิตเกสกัมพล</strong>กล่าวว่า  สิ่งใดที่เรียก</p><p>กันว่า ผล  ก็ดี ว่า  วิบาก  ก็ดี  สิ่งนั้นไม่มี.  </p><p>           บทว่า  <strong>นตฺถิ  อย  โลโก</strong>  ความว่า  โลกนี้ไม่มีสำหรับคนที่อยู่โลกอื่น.</p><p>           บทว่า <strong>นตฺถิ  ปรโลโก</strong>     ความว่า  โลกอื่นไม่มีแม้สำหรับคนที่อยู่</p><p>โลกนี้.</p><p>           <strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>แสดงว่า  สัตว์ทุกจำพวกย่อมขาดสูญในภพนั้น ๆ</p><p>นั่นแหละ.</p><p>           ด้วยบทว่า <strong>นตฺถิ มาตา  นตฺถิ   ปิตา</strong>  ครูอชิตเกสกัมพลกล่าวหมาย</p><p>ถึงความไร้ผลแห่งการปฏิบัติชอบ     และการปฏิบัติผิดในมารดาบิดาเหล่า</p><p>นั้น.</p><p>           ด้วยบทว่า <strong>นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา  ครูอชิตเกสกัมพล</strong>  กล่าวว่า</p><p>ชื่อว่าสัตว์ที่จุติแล้วอุบัติ   ไม่มี. </p><p>           บทว่า  <strong>จาตุมฺมหาภูติโก</strong>  ได้แก่สำเร็จแต่มหาภูตรูป ๔.</p><p>           บทว่า <strong>ปวี   ปวีกาย</strong>  ได้แก่ปฐวีธาตุที่เป็นภายในติดตามปฐวีธาตุ</p><p>ที่เป็นภายนอก.</p><p>           บทว่า  <strong>อนุเปติ</strong>   แปลว่า  ติดตาม.</p><p>           บทว่า  <strong>อนุปคจฺฉติ</strong>   เป็นไวพจน์ของบทว่า  <strong>อนุเปติ</strong> นั่นเอง ความ</p><p>ว่า  <strong>อนุคจฺฉติ</strong> ดังนี้ก็มี.</p><p>           ด้วยบททั้ง ๒ <strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>แสดงว่า  <strong>อุเปติ  อุปคจฺฉติ.</strong></p><p>           แม้ใน  <strong>อาโปธาตุ</strong>  เป็นต้น   ก็นัยนี้แหละ.</p><p>           บทว่า  <strong>อินฺทฺริยานิ</strong>  ได้แก่อินทรีย์ทั้งหลายมีใจเป็นที่ ๖   ย่อมเลื่อน</p><p>ลอยไปสู่อากาศ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 388</p><p>           บทว่า <strong>อาสนฺทิปญฺจมา</strong>   ได้แก่มีเตียงนอนเป็นที่  ๕.     อธิบายว่า</p><p>เตียงและบุรุษ ๔ คนที่ยืนถือขาเตียงทั้ง  ๔.  </p><p>           บทว่า  <strong>ยาวาฬาหนา</strong>  ได้แก่แค่ป่าช้า.</p><p>           บทว่า <strong>ปทานิ</strong>   ได้แก่บทแสดงคุณและโทษที่เป็นไปโดยนัยเป็นต้น</p><p>ว่า   ผู้นี้เป็นผู้มีศีลอย่างนี้   เป็นผู้ทุศีลอย่างนี้.   อีกอย่างหนึ่ง  สรีระนั่นเอง</p><p>ท่านประสงค์เอาว่า  <strong>ปทานิ</strong>  ในบทว่า <strong>ปทานิ</strong>  นี้.</p><p>           บทว่า  <strong>กาโปตกานิ</strong>  ได้แก่เท้าเตียงสีเหมือนนกพิราบ.    อธิบายว่า</p><p>มีสีเหมือนปีกนกพิราบ.</p><p>           บทว่า  <strong>ภสฺสนฺตา</strong>  ได้แก่มีเถ้าเป็นที่สุด.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  บาลีก็อย่างนี้เหมือนกัน.</p><p>           บทว่า <strong>หุติโย</strong>    ได้แก่ทานที่บุคคลให้แล้ว     ต่างโดยของต้อนรับ</p><p>แขก เป็นต้นอันใด   ทานนั้นทั้งหมดย่อมมีเถ้าเป็นที่สุดเท่านั้น   ไม่ให้ผล</p><p>เกินไปกว่านั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ทตฺตุปญฺตฺต</strong>    ได้แก่ทานอันคนเซอะ     คือมนุษย์โง่ ๆ</p><p>บัญญัติไว้.   อธิบายว่า  ทานนี้อันคนโง่คือคนไม่มีความรู้บัญญัติไว้   มิใช่</p><p>บัณฑิตบัญญัติ   <strong>ครูอชิตเกสกัมพล</strong>แสดงว่า  คนโง่ให้ทาน   คนฉลาดรับ</p><p>ทาน.</p><p>           บรรดาครูทั้ง ๖ นั้น   <strong>ปูรณะ</strong>ชี้แจงว่า     เมื่อทำบาปก็ไม่เป็นอันทำ</p><p>ชื่อว่า  ย่อมปฏิเสธกรรม.</p><p>           <strong>อชิตะ</strong>ชี้แจงว่า   เพราะกายแตก   สัตว์ย่อมขาดสูญ      ชื่อว่า  ปฏิเสธ</p><p>วิบาก. </p><p>           <strong>มักขลิ</strong>ชี้แจงว่า  ไม่มีเหตุ   ชื่อว่า ปฏิเสธทั้งกรรมและวิบากทั้ง ๒. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 389</p><p>           ในข้อนั้น   แม้เมื่อปฏิเสธกรรม   ก็ชื่อว่าปฏิเสธวิบากด้วย.   แม้เมื่อ </p><p>ปฏิเสธวิบาก  ก็ชื่อว่าปฏิเสธกรรมด้วย.  ดังนั้นเจ้าลัทธิแม้ทั้งหมดนั้น    ว่า</p><p>โดยอรรถ      ก็คือปฏิเสธทั้งกรรมและวิบากของกรรมทั้ง ๒      ย่อมเป็น</p><p>อเหตุกวาทะด้วย  เป็นอกิริยวาทะด้วย  เป็นนัตถิกวาทะด้วย.</p><p>          ก็บุคคลเหล่าใดถือลัทธิของเจ้าลัทธิเหล่านั้น     นั่งสาธยายพิจารณา</p><p>ในที่พักกลางคืนในที่พักกลางวัน    บุคคลเหล่านั้นย่อมมีมิจฉาสติจดจ่ออยู่</p><p>ในอารมณ์นั้นว่า   ทำบาปไม่เป็นอันทำ   เหตุไม่มี   ปัจจัยไม่มี  สัตว์ตาย</p><p>แล้วขาดสูญ  ดังนี้   ย่อมมีจิตแน่วแน่  ชวนะทั้งหลายย่อมแล่นไป  ในปฐม-</p><p>ชวนะ  ยังพอเยียวยาได้.  ในชวนะที่ ๒ เป็นต้นก็เช่นกัน.   ครั้นแน่วแน่</p><p>ในชวนะที่  ๗    แม้พระพุทธเจ้าทั้งหลายก็ทรงเยียวยาไม่ได้   มีอันไม่กลับ</p><p>เป็นธรรมดา  เช่น<strong>สามเณรอริฏฐะ</strong>  และ  <strong>ภิกษุกัณฏกะ.</strong></p><p>           ในนิยตมิจฉาทิฏฐิทั้ง ๓ นั้น   บางคนดิ่งลงสู่ทัศนะเดียว    บางคน</p><p>๒ ทัศนะ   บางคน ๓ ทัศนะก็มี   เมื่อดิ่งลงไปในทัศนะเดียวก็ดี   ใน ๒</p><p>๓ ทัศนะก็ดี      ย่อมเป็นนิยตมิจฉาทิฏฐิ      ห้ามทางสวรรค์และห้ามทาง</p><p>นิพพาน     ไม่ควรไปสวรรค์แม้ในภพที่ติดต่อกันนั้น     จะกล่าวไปไยถึง</p><p>นิพพานเล่า   สัตว์นี้ชื่อว่าเป็นตอวัฏฏะ  เป็นผู้เฝ้าแผ่นดิน   โดยมากคนมี</p><p>ทิฏฐิเห็นปานนี้  ออกจากภพไม่ได้.</p><p>              <strong>เพราะฉะนั้น    บัณฑิตผู้เห็นประจักษ์หวังความเจริญ</strong></p><p><strong>              พึงเว้นอกัลยาณปุถุชนให้ห่างไกล   เหมือนคนเว้นห่าง</strong></p><p><strong>              งูมีพิษร้ายฉะนั้น.</strong></p><p>           ในวาทะของ<strong>ครูปกุทธกัจจายนะ</strong>  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           บทว่า <strong>อกฏา</strong>  แปลว่า ไม่มีใครทำ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 390</p><p>           บทว่า   <strong>อกฏวิธา</strong>   แปลว่า  ไม่มีวิธีที่ใครทำไว้.   อธิบายว่า ถึงจะให้</p><p>ใคร ๆ ทำว่า  จงทำอย่างนี้    ก็ไม่เป็นอันทำ.  </p><p>           บทว่า  <strong>อนิมฺมิตา</strong>  ได้แก่ไม่มีใครเนรมิตแม้ด้วยฤทธิ์.</p><p>           บทว่า  <strong>อนิมฺมาตา</strong>  ได้แก่ไม่มีใครให้เนรมิต.</p><p>           อาจารย์บางพวกกล่าวบทว่า  <strong>อนิมฺมาเปตพฺพา</strong>  บทนั้นไม่ปรากฏ</p><p>ในบาลีและในอรรถกถา.</p><p>           ๓ บทมีบทว่า  <strong>วญฺฌา</strong> เป็นต้น   มีเนื้อความดังกล่าวแล้วนั่นแหละ.</p><p>           บทว่า  <strong>น  อิญฺชนฺติ</strong>  ความว่า  ไม่หวั่นไหว   เพราะตั้งมั่นเหมือน</p><p>เสาระเนียด.</p><p>           บทว่า <strong>น วิปริณมนติ</strong>  ได้แก่ไม่ละปรกติ.</p><p>           บทว่า <strong>น  อญฺมญฺ   พฺยาพาเธนฺติ</strong> ได้แก่ไม่กระทบกันและกัน.</p><p>           บทว่า  <strong>นาล</strong>   ได้แก่ไม่สามารถ.</p><p>           ในบทว่า   <strong>ปวีกาโย</strong>   เป็นต้น   กองดินหรือดินรวมกัน    ก็คือดิน</p><p>นั่งเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>ตตฺถ</strong>  ได้แก่นกายซึ่งมีชีวะเป็นที่ ๗ เหล่านั้น.</p><p>           บทว่า <strong>สตฺตนฺนเยว กายาน</strong> ความว่า  ศัสตราย่อมเข้าไปตามระหว่าง</p><p>คือช่องซอกของกายทั้ง ๗    เหมือนอย่างศัสตราที่ฟันลงไปในกองถั่วเขียว</p><p>เป็นต้น ย่อมเข้าไปตามระหว่างถั่วเขียวเป็นต้นฉะนั้น. <strong>ครูปกุทธกัจจายนะ</strong></p><p>แสดงว่า   ในสัตวนิกายนั้น   มีเพียงสัญญาว่าเราจะปลงสัตว์นี้จากชีวิตอย่าง</p><p>เดียวเท่านั้น  (หาใช่เป็นการปลงชีวิตไม่ ).</p><p>           ในวาทะของ<strong>นิครนถนาฏบุตร</strong>  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           บทว่า <strong>จาตุยามสวรสวุโต</strong>  ความว่า สำรวมทั้ง ๔ ด้าน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 391</p><p>           บทว่า   <strong>สพฺพวาริวาริโต จ</strong>   ความว่า เป็นผู้ห้ามน้ำทั้งปวง.   อธิบาย</p><p>ว่า  เป็นผู้ห้ามน้ำเย็นทั้งหมด. </p><p>           ได้ยินว่า  <strong>ครูนิครนถนาฏบุตร</strong>นั้น       เข้าใจว่าน้ำเย็นมีสัตว์มีชีวิต</p><p>ฉะนั้น  จึงไม่ใช้น้ำเย็นนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>สพฺพวาริยุตโต</strong>    ได้แก่ประกอบด้วยเครื่องกั้นบาปทั้งปวง.</p><p>           บทว่า  <strong>สพฺพวาริธุโต</strong>     ได้แก่กำจัดบาปด้วยเครื่องกั้นบาปทั้งปวง.</p><p>           บทว่า  <strong>สพฺพวาริผุฏฺโ</strong>      ได้แก่อันเครื่องกันบาปทั้งปวงต้องแล้ว.</p><p>           บทว่า  <strong>คตตฺโต</strong>   ได้แก่มีจิตถึงที่สุด.</p><p>           บทว่า  <strong>ยตตฺโต</strong>   ได้แก่มีจิตสำรวมแล้ว.</p><p>           บทว่า   <strong>ิตตฺโต</strong>  ได้แก่มีจิตตั้งมั่นดีแล้ว.</p><p>           ในวาทะของ<strong>ครูนิครนถนาฏบุตร</strong>นี้     มีบางอย่างที่เข้ากันกับศาสนา</p><p>ได้บ้าง.   แต่เพราะเป็นลัทธิไม่บริสุทธิ์   จึงเกิดเป็นทิฏฐิทั้งหมดเลย.</p><p>           วาทะของ<strong>ครูสญชัยเวลัฏฐบุตร</strong>  มีนัยดังกล่าวแล้วในอมราวิกเขป-</p><p>วาทะ  (ในพรหมชาลสูตร) นั่นแล.</p><p>           บทว่า <strong>โสห  ภนฺเต</strong>   เป็นต้น   ความว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ หม่อม</p><p>ฉันไม่ได้สาระในวาทะของเดียรถีย์ทั้งหลาย  เหมือนคั้นทราย  ไม่ได้น้ำมัน</p><p>จึงขอทูลถาม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong></p><p>           บทว่า  <strong>ยถา  เต  ขเมยฺย</strong>  ความว่า  ตามที่พอพระทัย.</p><p>           บทว่า  <strong>ทาโส</strong>  ได้แก่ทาสในเรือนเบี้ย   ทาสที่ซื้อมาด้วยทรัพย์ ทาส</p><p>ที่เป็นเชลยศึก   และทาสที่สมัครเป็นทาสเอง   อย่างใดอย่างหนึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>กมฺมกาโร</strong>   ได้แก่ไม่เกียจคร้านทำการงานเสมอทีเดียว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 392</p><p>           ชื่อว่า  <strong>ปุพฺพุฏายี</strong>    ด้วยอรรถว่า  เห็นนายแต่ไกล     ลุกขึ้นก่อน</p><p>ทันที.  </p><p>           ชื่อว่า   <strong>ปจฺฉานิปาตี</strong>   ด้วยอรรถว่า ลุกขึ้นอย่างนี้แล้วปูอาสนะให้นาย</p><p>ทำกิจที่ควรทำมีล้างเท้า เป็นต้น  แล้วจึงพักผ่อน  คือนอนในภายหลัง.</p><p>           อีกนัยหนึ่ง  ชื่อว่า   <strong>ปุพฺพุฏายี</strong>  ด้วยอรรถว่า  ลุกขึ้นก่อน  เมื่อนาย</p><p>ยังไม่ลุกจากที่นอน.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>ปจฺฉานิปาตี</strong>   ด้วยอรรถว่า ทำกิจทั้งปวงตั้งแต่เช้าตรู่จนนาย</p><p>เข้านอนในราตรี  ตนจึงพักผ่อน  คือนอนในภายหลัง.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>กึการปฏิสฺสาวี</strong>    ด้วยอรรถว่า  คอยเฝ้าฟังบัญชาจะโปรดให้</p><p>ทำอะไรด้วยตั้งใจอย่างนี้ว่า   เราจะทำอะไร.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>มนาปจารี</strong>   ด้วยอรรถว่า  ทำแต่กิริยาที่น่าพอใจเท่านั้น.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>ปิยวาที</strong>  ด้วยอรรถว่า  พูดแต่คำที่น่ารักเท่านั้น.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>มุขมุลฺลิโก</strong>   ด้วยอรรถว่า  คอยดูหน้านายที่แจ่มใสร่าเริง.</p><p>           บทว่า  <strong>เทโว  มญฺเ</strong>  ได้แก่เหมือนเทวดา.</p><p>           บทว่า <strong>โส วตสฺสาห ปุญฺานิ กเรยฺย</strong>   ความว่า  แม้เรานั้นหนอ</p><p>ก็พึงเป็นพระเจ้าแผ่นดินอย่างองค์นี้  ถ้าเราทำบุญทั้งหลาย.</p><p>           ปาฐะว่า  <strong>โส  วตสฺสาย</strong>   ดังนี้ก็มี  ความก็อย่างนี้เหมือนกัน.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>ยนฺนูนาห</strong>   แสดงความคิดอย่างนี้ว่า   ถ้าเราจักให้ทาน</p><p>แม้ตลอดชีวิตเรา  ก็ไม่อาจะให้แม้เพียงส่วนหนึ่งในร้อยของทานที่พระราชา</p><p>พระราชทานในวันเดียวได้  จึงทำอุตสาหะในบรรพชา.</p><p>           บทว่า   <strong>กาเยน  สวุโต</strong>  ได้แก่สำรวมกาย    ปิดประตูมิให้อกุศลเข้า</p><p>ไปได้.  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 393</p><p>           แม้ใน  ๒ บทที่เหลือก็นัยนี้แหละ. </p><p>           บทว่า   <strong>ฆาสจฺฉาทนปรมตาย</strong>      ความว่า  ด้วยความมีอาหารและ</p><p>เครื่องนุ่งห่มเป็นอย่างยิ่ง    คืออย่างสูง.    อธิบายว่า  เพื่อประโยชน์แก่การ</p><p>บวชนี้จริง ๆ จึงละอเนสนา  สันโดษด้วยสัลเลขปฏิบัติอย่างเลิศ.</p><p>           บทว่า  <strong>อภิรโต  ปวิเวเก</strong>   ความว่า  ยินดีในวิเวก  ๓ อย่าง   ซึ่งท่าน</p><p>กล่าวไว้อย่างนี้ว่า    กายวิเวก    สำหรับผู้ที่มีกายปลีกออกเพื่อความสงัด  ๑</p><p>จิตตวิเวก    สำหรับผู้ที่ยินดีการออกจากกาม    ถึงความผ่องแผ้วอย่างยิ่ง ๑</p><p>อุปธิวิเวก    สำหรับบุคคลหมดกิเลส    หมดเครื่องปรุงแต่ง  ๑    ละความ</p><p>คลุกคลีด้วยหมู่   ปลีกกายอยู่คนเดียว   ละความเกลือกกลั้วด้วยกิเลสทางใจ</p><p>อยู่คนเดียวด้วยอำนาจสมาบัติ  ๘       เข้าผลสมาบัติหรือนิโรธสมาบัติแล้ว</p><p>บรรลุพระนิพพานอยู่.</p><p>           บทว่า  <strong>ยคฺเฆ</strong>  เป็นนิบาต  ใช้ในอรรถว่าเตือน.</p><p>           บทว่า <strong>อาสเนนปิ  นิมนฺเตยฺยาม</strong>  ความว่า ควรจะจัดอาสนะสำหรับ</p><p>นั่งแล้วกล่าวว่า  นิมนต์นั่งบนอาสนะนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อภินิมนฺเตยฺยามปิ  น</strong>   ความว่า  ควรจะเชื้อเชิญเขาเข้ามา.</p><p>ในการนั้น  มีการเชื้อเชิญ ๒ อย่าง  คือ ด้วยวาจาอย่าง ๑ ด้วยกายอย่าง ๑.</p><p>           จริงอยู่  ทายกที่กล่าวว่า  ข้าพเจ้าขอแจ้งให้ทราบ  ท่านต้องการสิ่งใด</p><p>เช่นจีวรเป็นต้น    โปรดบอกในขณะที่ท่านต้องการทุกครั้ง  ดังนี้    ชื่อว่า</p><p>เชื้อเชิญให้มาด้วยวาจา.     ส่วนทายกที่สังเกตเห็นว่าจีวรเป็นต้นขาดแคลน</p><p>จึงถวายจีวรเหล่านั้นด้วยกล่าวว่า   โปรดรับจีวรนี้   ดังนี้   ชื่อว่าเชื้อเชิญเข้า</p><p>มาด้วยกาย.</p><p>           ท่านกล่าวว่า  <strong>อภินิมนฺเตยฺยามปิ  น</strong>  หมายเอาการเชื้อเชิญทั้ง  ๒ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 394</p><p>อย่างนั้น.  </p><p>           ก็ยาเป็นที่สบายแก่คนไข้อย่างใดอย่างหนึ่ง   ชื่อว่า  <strong>คิลานเภสชฺช-</strong></p><p><strong>ปริกฺขาร</strong>   ในที่นี้    ก็ความแห่งคำกล่าวไว้แล้วในวิสุทธิมรรค.               </p><p>           บทว่า  <strong>รกฺขาวรณคุตฺตึ</strong>   ได้แก่การคุ้มครอง    กล่าวคือการรักษา</p><p>และการป้องกัน.</p><p>           ก็การคุ้มครองที่เป็นการรักษาและป้องกันนี้นั้น     หาใช่จัดบุรุษถือ</p><p>อาวุธยืนรักษาไว้    จะชื่อว่า   คุ้มครองเป็นธรรมไม่    เป็นแต่เพียงจัดการ</p><p>รักษามิให้คนหาฟืนคนเก็บใบไม้เป็นต้น        เข้าไปในวิหารในเวลาอัน ไม่</p><p>สมควรหรือมิให้พรานเนื้อเป็นต้น     จับเนื้อหรือปลาในเขตวิหาร   ก็ชื่อว่า</p><p>คุ้มครองเป็นธรรม.</p><p>           ท่านกล่าวว่า  <strong>ธมฺมิก </strong>   หมายถึงการคุ้มครองเป็นธรรมที่กล่าวแล้ว</p><p>นั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ยทิ  เอว  สนฺเต </strong>  ความว่า  ถ้าเมื่อทาสของพระองค์ได้รับ</p><p>ปฏิสันถารมีอภิวาทเป็นต้นจากสำนักของพระองค์เช่นนั้น.</p><p>           คำว่า  <strong>อทฺธา</strong>   เป็นคำจำกัดความลงไปส่วนเดียว.</p><p>           บทว่า   <strong>ปม</strong>    ความว่า  เมื่อกล่าวถึงที่ ๑   ย่อมแสดงว่ายังมีที่อื่นๆ</p><p>ต่อไป.  ด้วยบทว่า <strong>ปม </strong>นั่นแหละ  พระราชาจึงทูลว่า <strong>สกฺกา ปน ภนฺเต</strong></p><p><strong>อญฺปิ</strong>   ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ชื่อว่า ชาวนา  ด้วยอรรถว่า  ไถนา.</p><p>           ชื่อว่า  คฤหบดี    ด้วยอรรถว่า   เป็นใหญ่เฉพาะเรือน   คือเป็นหัว</p><p>หน้าเพียงในเรือนหลังเดียว.</p><p>           ชื่อว่า  ผู้เสียค่าอากร   ด้วยอรรถว่า กระทำค่าอากร กล่าวคือพลีให้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 395</p><p>           ชื่อว่า ผู้เพิ่มพูนพระราชทรัพย์ ด้วยอรรถว่า เพิ่มพูนกองข้าวเปลือก  </p><p>และกองทรัพย์.</p><p>           บทว่า  <strong>อปฺป  วา</strong> ได้แก่น้อย  โดยที่สุดแม้เพียงข้าวสารทะนานหนึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>โภคกฺขนฺธ</strong>  ได้แก่กองโภคะ.</p><p>           บทว่า  <strong>มหนฺตวา</strong>  ได้แก่ไพบูลย์.</p><p>           เพื่อแสดงว่า     ก็การที่จะละโภคะมากไปบวช    ทำได้ยาก  ฉันใด</p><p>โภคะแม้น้อยก็ละไปบวชได้ยาก ฉันนั้น    ท่านจึงกล่าวไว้เสียทั้ง ๒ อย่าง.</p><p>           ก็จะวินิจฉัยในวาระแห่งทาส  : เพราะเหตุที่ทาสไม่เป็นอิสระแม้แก่</p><p>คน   จะป่วยกล่าวไปไยถึงโภคะทั้งหลาย  ก็ทรัพย์ใดของทาสนั้น   ทรัพย์</p><p>นั้นก็เป็นของนายนั่นเอง  ฉะนั้น   จึงมิได้ถือว่าเป็นโภคะ.</p><p>           เครือญาติก็คือญาตินั่นแหละ.</p><p>           ข้อว่า <strong>สกฺกา  ปน  ภนฺเต  อญฺมปิ  ทิฏฺเว  ธมฺเม</strong>  ความว่า  ใน</p><p>ที่นี้<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>มิได้ทูลว่า  <strong>เอวเมว.</strong>     หากจะถามว่า  ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุไร.    แก้ว่าเพราะถ้าเมื่อ<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ทูลว่า   <strong>เอวเมว    พระผู้มี-</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ก็จะทรงแสดงสามัญญผลโดยอุปมาทั้งหลายเห็นปานนั้น ตลอด</p><p>วันแม้ทั้งสิ้นหรือยิ่งขึ้นไปกว่านั้นอย่างเพียงพอ    <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>จะมัว</p><p>สดับพระดำรัสของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>อยู่ในที่นั้นไม่มีที่สิ้นสุดโดยแท้.  แม้</p><p>ถึงอย่างนั้น  เนื้อความก็จักมีอยู่เท่านั้นเอง.   <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>มีพระดำริ</p><p>ดังนี้   เมื่อจะทูลถามให้วิเศษขึ้นไป   จึงมิได้ทูลว่า  <strong>เอวเมว</strong>   แต่ทูลยิ่งขึ้น</p><p>ไปว่า  <strong>อภิกฺกนฺตตร  ปณีตตร</strong>  ดังนี้ .</p><p>           ในพระบาลีนั้น   บทว่า <strong>อภิกฺกนฺตตร </strong>  ได้แก่ที่น่าพอใจกว่า    คือ</p><p>ประเสริฐยิ่งกว่า. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 396</p><p>           บทว่า <strong>ปณีตตร</strong>  ได้แก่สูงสุดกว่า. </p><p>           บทว่า  <strong>เตนหิ</strong>  เป็นนิบาต  ใช้ในอรรถว่าส่งเสริม.</p><p>           จริงอยู่  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อจะทรงส่งเสริมในการฟัง      จึงได้</p><p>ตรัสกะพระเจ้าอชาตศัตรูนั้นอย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>สุณาหิ </strong>   ความว่า  ขอพระองค์จงพึงสามัญญผลที่ดีกว่าและ</p><p>ประณีตกว่า.</p><p>           ก็ในบทว่า  <strong>สาธุก  มนสิกโรหิ</strong>  นี้  คำว่า  <strong>สาธุก</strong>  และ  <strong>สาธุ </strong>นี้</p><p>มีอรรถอย่างเดียวกัน.</p><p>           ก็สาธุศัพท์นี้   แปลได้หลายอย่าง    เช่น  ขอโอกาส  รับคำ  ทำให้</p><p>ร่าเริงดี  และทำให้มั่น เป็นต้น.</p><p>           ที่แปลว่า  ขอโอกาส   เช่นในประโยคว่า  <strong>สาธุ  เม  ภนฺเต  ภควา</strong></p><p><strong>สงฺขิตฺเตน  ธมฺม เทเสตุ </strong>   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ดังข้าพระองค์ขอโอกาส</p><p>ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าโปรดแสดงธรรมโดยย่อแก่ข้าพระองค์   ดังนี้เป็น-</p><p>ต้น.                                                                   </p><p>           ที่แปลว่า รับคำ  เช่นในประโยคว่า  <strong>สาธุ  ภนฺเตติ   โข  โส  ภิกฺขุ</strong></p><p><strong>ภควโต  ภาสิต  อภินนฺทิตฺวา  อนุโมทิตฺวา</strong>  ภิกษุนั้นรับคำว่า  ดีละ  พระ</p><p>เจ้าข้า   แล้วชื่นชมอนุโมทนาภาษิตของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ที่แปลว่า  ทำให้ร่าเริง    เช่นในประโยคว่า  <strong>สาธุ  สาธุ  สารีปุตฺต</strong></p><p>ดีแล้ว ดีแล้ว สารีบุตร ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ที่แปลว่า ดี   เช่นในคาถาเป็นต้นว่า</p><p>           <strong>สาธุ   ธมฺมรุจี   ราชา          สาธุ  ปญฺญาณวา  นโร</strong></p><p><strong>           สาธุ  มิตฺตานมทฺทุพฺโภ       ปาปสฺสากรณ  สุข  </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 397</p><p>              พระราชาใฝ่ธรรม  ดี  </p><p>              นระผู้มีปัญญา    ดี</p><p>              ผู้ไม่ประทุษร้ายมิตร  ดี</p><p>              การไม่ทำบาป  ดี.</p><p>           ที่แปลว่า  ทำให้มั่น     เช่นในประโยคว่า  <strong>เตนหิ  พฺราหฺมณ  สาธุก</strong></p><p><strong>สุณาหิ </strong>  ดูก่อนพราหมณ์  ถ้าอย่างนั้น  ท่านจงพึงให้ดี   สาธุกศัพท์นั่น </p><p>แหละ   บางท่านแปลว่า  บังคับ  ก็มี.   แม้ในที่นี้พึงทราบว่า  แปลว่าทำให้</p><p>มั่นนี้แหละด้วย   แปลว่าบังคับด้วย.   แม้จะแปลว่า  ดี   ก็ควร.</p><p>           จริงอยู่  โดยแปลว่าทำให้มั่น  ย่อมส่องความว่า  จงฟังธรรมนี้ให้มั่น</p><p>ยึดถือไว้อย่างดี.</p><p>           โดยแปลว่า  บังคับ   ย่อมส่องความว่า   จงฟังตามบังคับของเรา.</p><p>           โดยแปลว่า ดี   ย่อมส่องความว่า  จงพึงธรรมนี้ให้ดี   คือให้ได้เนื้อ</p><p>ถ้อยกระทงความ.</p><p>           บทว่า <strong>มนสิกโรหิ</strong>  ความว่า  จงนึกรวบรวม.    อธิบายว่า  จงมีจิต</p><p>แน่วแน่เงี่ยโสตตั้งใจ.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง    คำว่า  <strong>สุณาหิ</strong>    ในพระบาลีนี้    เป็นการห้ามความ</p><p>ฟุ้งซ่านแห่งโสตินทรีย์.</p><p>           คำว่า <strong> สาธุก  มนสิกโรหิ</strong>  เป็นการห้ามความฟุ้งซ่านแห่งมนินทรีย์</p><p>โดยประกอบให้มั่นในมนสิการ.</p><p>           แลใน ๒ คำนี้   คำต้นห้ามถือพยัญชนะคลาดเคลื่อน     คำหลังห้าม</p><p>ถืออรรถคลาดเคลื่อน.</p><p>           แลด้วยคำต้น   ชักชวนให้ฟังธรรม    ด้วยคำหลังชักชวนให้จำและ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 398</p><p>ไตร่ตรองธรรมที่ฟังแล้วเป็นต้น.</p><p>           แลด้วยคำต้นแสดงว่า    ธรรมนี้พร้อมพยัญชนะ    เพราะฉะนั้นจึง</p><p>ควรฟัง    ด้วยคำหลังแสดงว่าธรรมนี้พร้อมอรรถ     เพราะฉะนั้น  จึงควร</p><p>ใส่ใจไว้ให้ดี.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง บทว่า <strong>สาธุก</strong> พึงประกอบด้วยบททั้ง ๒   (ว่า <strong>สาธุก</strong></p><p><strong>สุณาหิ  สาธุก  มนสิกโรหิ</strong>).</p><p>           เพราะธรรมนี้ลึกโดยธรรม   และลึกโดยเทศนา    ฉะนั้น  จึงต้องฟัง</p><p>ให้ดี    และเพราะธรรมนี้ลึกโดยอรรถและลึกโดยปฏิเวธ     ฉะนั้น จึงต้อง</p><p>ใส่ใจให้ดี   พึงประกอบเนื้อควานอย่างนี้แล.</p><p>           บทว่า   <strong>ภาสิสฺสามิ</strong>       ความว่า   เราจักกล่าวแสดงสามัญญผลที่ได้</p><p>ปฏิญญาไว้อย่างนี้ว่า  อาจ  มหาบพิตร  ดังนี้    โดยพิสดาร.</p><p>           บทว่า  <strong>เทสิสฺสามิ</strong>   เป็นการแสดงโดยย่อ.</p><p>           บทว่า  <strong>ภาสิสฺสามิ</strong>   เป็นการแสดงโดยพิสดาร.</p><p>           เพราะเหตุนั้น  พระวังคีสเถระจึงกล่าวว่า</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าเทศนาโดยย่อบ้าง   ตรัส</p><p>           โดยพิสดารบ้าง   พระสุรเสียงกังวาน</p><p>           ไพเราะเหมือนเสียงนกสาลิกา   พระปฏิภาณก็ไว.</p><p>           เมื่อพระผู้มีพระภาคะเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว <strong>พระเจ้าอชาตศัตรูเวเทหิ-</strong></p><p><strong>บุตร </strong>  เจ้าแผ่นดินมคธก็เกิดพระอุตสาหะรับพร้อมพระพุทธดำรัส  อธิบาย</p><p>ว่า   รับเฉพาะแล้ว.  </p><p>           ครั้งนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ได้ตรัสพระดำรัสนี้แก่   <strong>พระเจ้า-</strong></p><p><strong>อชาตศัตรู</strong>นั้น.   อธิบายว่า  ได้ตรัสพระสูตรทั้งสิ้น  มีคำว่า  <strong>อิธ  มหาราช </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 399</p><p>เป็นต้น  ที่ควรจะตรัสในบัดนี้.</p><p>           บทว่า <strong>อิธ</strong>  ในพระบาลีนั้น  เป็นนิบาต ใช้ในอรรถอ้างถึงท้องถิ่น.</p><p>อิธ  ศัพท์นี้นั้น    บางแห่งท่านกล่าวหมายถึงโลก    อย่างที่กล่าวว่า   พระ</p><p>ตถาคตย่อมเกิดขึ้นในโลกนี้.</p><p>           บางแห่งหมายถึงศาสนา อย่างที่ตรัสว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สมณะ</p><p>ที่ ๑  มีในศาสนานี้เท่านั้น  สมณะที่ ๒  ก็มีในศาสนานี้.</p><p>           บางแห่งหมายถึงโอกาส   อย่างที่กล่าวว่า</p><p>                   เมื่อเราเป็นเทวดาดำรงอยู่ในโอกาสนี้ </p><p>                   เราต่ออายุได้อีกจริง ๆ   จงทราบ</p><p>                   อย่างนี้เถิด  ท่าน.</p><p>           บางแห่งเป็นเพียงปทปูรณะเท่านั้น  อย่างที่ตรัสว่า  ดูก่อนภิกษุทั้ง-</p><p>หลาย   เราบริโภคแล้ว    ห้ามภัตแล้ว.</p><p>           ก็ในที่นี้  พึงทราบว่า  ตรัสหมายถึงโลก.</p><p>           บทว่า <strong>มหาราช</strong>   ความว่า <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสเรียกว่า มหา-</p><p>บพิตรอีก     เพื่อทรงแสดงเทศนาตามที่ทรงปฏิญญาไว้.   คำนี้มีอธิบายว่า</p><p>ดูก่อนมหาบพิตร  ตถาคตย่อมเกิดขึ้นในโลกนี้   เป็นพระอรหันต์.....เป็น</p><p>ผู้เบิกบานแล้ว   เป็นผู้จำแนกพระธรรม.</p><p>           <strong>ตถาคต</strong>  ศัพท์ในพระบาลีนั้น   ตรัสไว้ในพรหมชาลสูตร  ศัพท์ว่า</p><p><strong>อรห</strong> เป็นต้น  กล่าวไว้ในวิสุทธิมรรคโดยพิสดาร.</p><p>           ก็ในพระบาลีว่า  <strong>โลเก  อุปฺปชฺชติ</strong> นี้ คำว่าโลกมี ๓ อย่าง    คือ</p><p>โอกาสโลก   สัตวโลก   สังขารโลก.   แต่ในที่นี้ประสงค์สัตวโลก.   พระ</p><p>ตถาคตแม้เมื่อเกิดในสัตวโลก   จะได้เกิดในเทวโลกหรือพรหมโลกก็หาไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 400</p><p>ย่อมเกิดในมนุษยโลกเท่านั้น.   แม้ในมนุษยโลก   ก็ไม่เกิดในจักรวาลอื่น  </p><p>ย่อมเกิดในจักรวาลนี้เท่านั้น.    แม้ในจักรวาลนี้นั้น    ก็ไม่เกิดในที่ทั่วไป</p><p>ย่อมเกิดในมัชฌิมประเทศ  โดยยาว  ๓๐๐ โยชน์   โดยกว้าง ๒๕๐ โยชน์</p><p>โดยวงรอบ  ๙๐๐ โยชน์  ซึ่งท่านกำหนดไว้อย่างนี้ว่า  ทิศตะวันออกมีนิคม</p><p>ชื่อ<strong>ชังคละ,</strong>  ต่อจากนิคมชื่อ<strong>ชังคละ</strong>นั้น  มีนิคมชื่อ<strong>มหาสาละ,</strong>  ต่อจากนั้น</p><p>เป็น<strong>ปัจจันตชนบท,</strong>   ร่วมในเป็น<strong>มัชฌิมชนบท.</strong>   ทิศตะวันออกเฉียงใต้</p><p>มีแม่น้ำชื่อ<strong>สัลลวดี,</strong>    ต่อจากนั้นเป็น<strong>ปัจจันตชนบท,</strong>  ร่วมในเป็น<strong>มัชฌิม-</strong></p><p><strong>ชนบท.</strong>  ในทิศใต้มีนิคมชื่อ<strong>เสตกัณณิกะ,</strong> ต่อจากนั้นเป็น<strong>ปัจจันตชนบท,</strong></p><p>ร่วมในเป็น<strong>มัชฌิมชนบท.</strong>   ทิศตะวันตกมีพราหมณคามชื่อถูนะ,  ต่อจาก</p><p>นั้นเป็น<strong>ปัจจัยนตชนบท,</strong>   ร่วมในเป็น<strong>มัชฌิมชนบท.</strong>   ทิศเหนือมีภูเขาชื่อ</p><p><strong>อุสีรธชะ,</strong>    ต่อจากนั้นเป็น<strong>ปัจจันตชนบท,</strong>    ร่วมในเป็น<strong>มัชฌิมชนบท.</strong></p><p>และมิใช่แต่พระตถาคตเท่านั้น    พระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลาย    พระอัคร-</p><p>สาวกทั้งหลาย   พระอสีติมหาเถระทั้งหลาย   พระพุทธมารดา   พระพุทธ-</p><p>บิดา  พระเจ้าจักรพรรดิ    พราหมณ์และคฤหบดีที่มีหลักฐานอื่น ๆ  ย่อม</p><p>เกิดในมัชฌิมประเทศนี้เท่านั้น.</p><p>           ในคำว่า  <strong>ตถาคโต  โลเก  อุปฺปชฺชติ</strong>  นั้น  พระตถาคต   ตั้งแต่</p><p>เสวยข้าวมธุปายาสที่<strong>นางสุชาดา</strong>ถวายจนถึงอรหัตตมรรค    ชื่อว่าย่อมอุบัติ</p><p>เมื่อบรรลุอรหัตตผล  ชื่อว่าอุบัติแล้ว   หรือว่าตั้งแต่มหาภิเนษกรมณ์จนถึง</p><p>อรหัตตมรรค      หรือว่าตั้งแต่ภพชั้นดุสิตจนถึงอรหัตตมรรคหรือว่าตั้งแต่</p><p>บาทมูลของ<strong>พระพุทธเจ้าที่ปังกร</strong>จนถึงอรหัตตมรรค  ชื่อว่าย่อมอุบัติ   เมื่อ</p><p>บรรลุอรหัตตผล ชื่อว่าอุบัติแล้ว.  คำว่า <strong>อุปฺปชฺชติ</strong>  ในพระบาลีนี้ท่านกล่าว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 401</p><p>หมายเอาภาวะที่อุบัติแล้วก่อนทั้งหมด.   ก็ในที่นี้มีเนื้อความดังนี้ว่า    พระ  </p><p>ตถาคตอุบัติแล้วในโลก.</p><p>           บทว่า  <strong>โส  อิม  โลก</strong>    ความว่า    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั้นทรง</p><p>ทำโลกนี้ให้แจ้ง.   บัดนี้จะแสดงคำที่ควรกล่าว.</p><p>           บทว่า  <strong>สเทวก</strong>   ความว่า  กับเทวดาทั้งหลาย   ชื่อ<strong>สเทวกะ</strong>    กับ</p><p>มาร  ชื่อ<strong>สมารกะ</strong>  อย่างเดียวกัน  กับพรหม  ชื่อ<strong>สพรหมกะ</strong>  กับสมณ-</p><p>พราหมณ์ทั้งหลาย  ชื่อ<strong>สัสสมณพราหมณ์.</strong> ชื่อหมู่สัตว์ เพราะเกิดทั่ว ซึ่ง</p><p>หมู่สัตว์นั้น   กับเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย  ชื่อ<strong>สเทวมนุสสะ.</strong></p><p>           ในบทเหล่านั้น ด้วยคำว่า <strong>สเทวกะ</strong> พึงทราบว่าถือเอากามาพจรเทพ</p><p>๕  ชั้น.   ด้วยคำว่า  <strong>สมารกะ</strong>   พึงทราบว่าถือเอากามาพจรเทพชั้นที่  ๖.</p><p>ด้วยคำว่า   <strong>สพรหมกะ</strong>  ถือเอาพรหมมีชั้นพรหมกายิกะเป็นต้น.  ด้วยคำว่า</p><p><strong>สัสสมณพราหมณี </strong>      ถือเอาสมณพราหมณ์ที่เป็นข้าศึกและปัจจามิตรต่อ</p><p>พระศาสนา   และถือเอาสมณพราหมณ์ที่ระงับบาปลอยบาปได้แล้ว.    ด้วย</p><p>คำว่า   <strong>ปชา</strong>   ถือเอาสัตวโลก.   ด้วยคำว่า    <strong>สเทวมนุสสะ</strong>   ถือเอาสมมติ-</p><p>เทพและมนุษย์ที่เหลือ.                                                               </p><p>           ด้วยบท  ๓  บท  ในที่นี้   พึงทราบว่า ท่านถือเอาสัตวโลกกับโอกาส-</p><p>โลก.   เฉพาะสัตวโลก   ท่านถือเอาด้วยคำว่า   <strong>ปชา</strong>    ด้วยบททั้ง  ๒  ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.</p><p>           อีกนัยหนึ่ง  ด้วยศัพท์ว่า  <strong>สเทวกะ</strong>   ท่านถือเอาอรูปาวจรเทวโลก.</p><p>ด้วยศัพท์ว่า     <strong>สมารกะ</strong>    ท่านถือเอาฉกามาวจรเทวโลก.    ด้วยศัพท์ว่า</p><p><strong>สพรหมกะ</strong> ท่านถือเอารูปพรหมเทวโลก. ด้วยศัพท์ว่า <strong>สัสสมณพราหมณี</strong></p><p>เป็นต้น      ท่านถือเอามนุษยโลกกับสมมติเทพทั้งหลายโดยเป็นบริษัท   ๔ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 402</p><p>หรือถือเอาสัตวโลกทั้งหมดที่เหลือลง. </p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  ในบทเหล่านี้   ด้วยคำว่า   <strong>สเทวกะ</strong>    ท่านกล่าวถึง</p><p>ความที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทำโลกทั้งปวงให้แจ้งโดยกำหนดอย่างสูง.</p><p>ลำดับนั้น ชนเหล่าใดมีความคิดว่า  <strong>วสวัตดีมาร</strong> ผู้มีอานุภาพมาก  เป็นใหญ่</p><p>ในสวรรค์ชั้นกามาพจร.   <strong>วสวัตดีมาร</strong>  แม้นั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ทรง</p><p>ทำให้แจ้งด้วยหรือ.   เมื่อจะกำจัดความสงสัยของชนเหล่านั้น  ท่านจึงกล่าว</p><p>ว่า  <strong>สมารก</strong>  ดังนี้ .</p><p>           ก็ชนเหล่าใดมีความคิดว่า  พรหมผู้มีอานุภาพใหญ่  แผ่แสงสว่างไป</p><p>ในพันจักรวาลด้วยองคุลีหนึ่ง__   ด้วย  ๒ องคุลี   แผ่แสงสว่างไปในหมื่น</p><p>จักรวาลด้วย  ๑๐  องคุลี   และเสวยสุขในฌานสมาบัติชั้นยอดเยี่ยม  พรหม</p><p>แม้นั้น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทำให้แจ้งด้วยหรือ  เมื่อจะกำจัดความสงสัย</p><p>ของชนเหล่านั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  <strong>สพฺรหฺมก</strong>  ดังนี้.</p><p>           ลำดับนั้น  ชนเหล่าใดคิดว่า  สมณพราหมณ์เป็นอันมากที่เป็นข้าศึก</p><p>ต่อพระศาสนา    สมณพราหมณ์แม้เหล่านั้น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทำให้</p><p>แจ้งด้วยหรือ     เมื่อจะกำจัดความสงสัยของชนเหล่านั้น    ท่านจึงกล่าวว่า</p><p><strong>สสฺสมณพฺราหฺมณึ  ปช </strong> ดังนี้.</p><p>          <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ครั้นทรงประกาศความที่พระองค์ทรงทำฐานะ</p><p>ชั้นสูงทั้งหลายให้แจ้งแล้ว     ลำดับนั้นเมื่อจะทรงประกาศความที่พระองค์</p><p>ทรงทำสัตวโลกที่เหลือจนชั้นสมมติเทพและมนุษย์ที่เหลือลงทั้งหลายด้วย</p><p>กำหนดอย่างสูง  จึงตรัสว่า  <strong>สเทวมนุสฺส</strong>    ดังนี้     นี้เป็นลำดับการขยาย</p><p>ความในที่นี้.</p><p>           ก็พระโบราณาจารย์ทั้งหลายกล่าวว่า  บทว่า   <strong>สเทวก</strong>    ได้แก่โลก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 403</p><p>ที่เหลือลงรวมทั้งเทวดาทั้งหลาย.  </p><p>            บทว่า  <strong>สมารก</strong>  ได้แก่โลกที่เหลือลงรวมทั้งมาร.</p><p>            บทว่า  <strong>สพฺรหฺมก</strong>  ได้แก่โลกที่เหลือลงร่วมทั้งพรหมทั้งหลาย.</p><p>            โดยอธิบายอย่างนี้  เป็นอันผนวกสัตว์ที่เข้าถึงภพ  ๓  ทั้งหมด   ใน</p><p>บททั้ง  ๓  ด้วยอาการ  ๓.    เมื่อจะถือเอาด้วยบททั้ง ๒  อีก    จึงกล่าวว่า</p><p><strong>สสฺสมณพฺรหฺมณึ  ปช  สเทวมนุสฺส</strong>  ดังนี้ .</p><p>            โดยอธิบายอย่างนี้    เป็นอันถือเอาสัตวโลกที่เป็นไตรธาตุนั่นเทียว</p><p>โดยอาการนั้น ๆ  ด้วยบททั้ง  ๕.</p><p>            ก็ในคำว่า   <strong>สย  อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา  ปเวเทติ</strong>   นี้  มีวินิจฉัยว่า</p><p>            บทว่า  <strong>สย</strong>  ได้แก่เอง  คือไม่มีผู้อื่นแนะนำ.</p><p>            บทว่า  <strong>อภิญฺา</strong> ได้แก่ด้วยความรู้ยิ่ง  อธิบายว่า  รู้ด้วยญาณอันยิ่ง.</p><p>            บทว่า  <strong>สจฺฉิกตฺวา</strong>  ได้แก่ทำให้ประจักษ์.    ด้วยบทนี้     เป็นอัน</p><p>ปฏิเสธความคาดคะเนเป็นต้น.</p><p>            บทว่า  <strong>ปเวเทติ</strong>  ได้แก่ให้รู้   ให้ทราบ    คือ   ประกาศให้ทราบ</p><p>กันทั่วไป.</p><p>           ข้อว่า <strong>โส ธมฺม เทเสติ  อาทิกลฺยาณ  ฯ เป ฯ  ปริโยสานกลฺยาณ</strong></p><p>ความว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้นทรงอาศัยความเป็นผู้กรุณาใน</p><p>สัตว์ทั้งหลาย   แม้ทรงละซึ่งความสุขเกิดแต่วิเวกแสดงธรรม   และเมื่อทรง</p><p>แสดงธรรมนั้น น้อยก็ตาม  มากก็ตาม  ทรงแสดงชนิดมีความงามในเบื้องต้น</p><p>เป็นต้นทั้งนั้น.   อธิบายว่า   แม้ในเบื้องต้น   ทรงแสดงทำให้งาม  ไพเราะ</p><p>ไม่มีโทษเลย   แม้ในท่ามกลาง  แม้ในที่สุด  ก็ทรงแสดงทำให้งาม  ไพเราะ</p><p>ไม่มีโทษเลย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 404</p><p>           ในข้อที่กล่าวมาแล้วนั้น          เทศนามีเบื้องต้นท่ามกลางและที่สุด.  </p><p>ศาสนาก็มีเบื้องต้นท่ามกลางและที่สุด.   จะกล่าวเทศนาก่อน.   ในคาถาแม้</p><p>มี  ๔  บาท   บาทแรกชื่อว่าเป็นเบื้องต้น.    สองบาทต่อจากนั้นชื่อว่าเป็น</p><p>ท่ามกลาง.  บาทเดียวในตอนท้ายชื่อว่าเป็นที่สุด.</p><p>           พระสูตรที่มีอนุสนธิเดียว  มีนิทานเป็นเบื้องต้น  มีคำว่า  <strong>อิทมโวจ</strong></p><p>เป็นที่สุด   คำระหว่างเบื้องต้นและที่สุดทั้ง ๒  เป็นท่ามกลาง.</p><p>           พระสูตรที่มีอนุสนธิมาก    มีอนุสนธิแรกเป็นเบื้องต้น    มีอนุสนธิ</p><p>ในตอนท้ายเป็นที่สุด. อนุสนธิหนึ่ง  หรือสอง  หรือมากในท่ามกลาง  เป็น</p><p>ท่ามกลางทั้งนั้น.</p><p>           สำหรับศาสนา   มีศีลสมาธิและวิปัสสนาชื่อว่าเป็นเบื้องต้น.  สมจริง</p><p>ดังที่ตรัสไว้ว่า  ก็อะไรเป็นเบื้องต้นแห่งกุศลธรรมทั้งหลาย ?  ศีลที่บริสุทธิ์</p><p>ดีและทิฏฐิที่ตรงเป็นเบื้องต้น.</p><p>           ก็อริยมรรคที่ตรัสไว้อย่างนี้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มัชฌิมาปฏิปทา</p><p>ที่ตถาคตตรัสรู้ด้วยปัญญาอันยิ่งแล้วมีอยู่   ดังนี้    ชื่อว่าเป็นท่ามกลาง.</p><p>           ผลและนิพพานชื่อว่าเป็นที่สุด.</p><p>           จริงอยู่   ผลท่านกล่าวว่าเป็นที่สุด   ในประโยคนี้ว่า   แน่ะพราหมณ์</p><p>เพราะเหตุนั้นแหละ  ท่านจงประพฤติพรหมจรรย์  นั่นเป็นสาระ  นั่นเป็น</p><p>ที่สุด  ดังนี้.  </p><p>           นิพพานท่านกล่าวว่าเป็นที่สุด  ในประโยคนี้ว่า    ดูก่อน<strong>ท่านวิสาขะ</strong></p><p>บุคคลอยู่จบพรหมจรรย์ซึ่งหยั่งลงสู่นิพพาน     มีนิพพานเป็นที่ไปในเบื้อง</p><p>หน้า  มีนิพพานเป็นที่สุด.</p><p>           ในที่นี้ทรงประสงค์เบื้องต้น   ท่ามกลาง   ที่สุดแห่งเทศนา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 405</p><p>           จริงอยู่   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  เมื่อทรงแสดงธรรม ทรงแสดงศีลใน</p><p>เบื้องต้น      ทรงแสดงมรรคในท่ามกลาง       ทรงแสดงนิพพานในที่สุด.  </p><p>ฉะนั้น  พระธรรมสังคาหกาจารย์จึงกล่าวว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั้นทรง</p><p>แสดงธรรม   งามในเบื้องต้น   งามในท่ามกลาง   งามในที่สุด   ดังนี้.</p><p>              <strong>เพราะฉะนั้น     ธรรมกถึกแม้อื่น    เมื่อแสดงธรรม</strong></p><p><strong>              พึงแสดงศีลในเบื้องต้น      แสดงมรรคในท่ามกลาง</strong></p><p><strong>              และแสดงนิพพานในที่สุด   นี้เป็นหลักของธรรมกถึก.</strong></p><p>           บทว่า  <strong>สาตฺถ    สพฺยญฺชน</strong>    ความว่า     ก็ผู้ใดมีเทศนาเกี่ยวด้วย</p><p>การพรรณนาถึงข้าวยาคูและภัตรหญิงและชายเป็นต้น       ผู้นั้นชื่อว่าแสดง</p><p>เทศนาพร้อมทั้งอรรถก็หาไม่   แต่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ทรงละการแสดง</p><p>อย่างนั้น ทรงแสดงเทศนาเกี่ยวด้วยสติปัฏฐาน ๔  เป็นต้น. ฉะนั้น ท่านจึง</p><p>กล่าวว่า   ทรงแสดงพร้อมทั้งอรรถ   ดังนี้.</p><p>           ก็เทศนาของผู้ใดประกอบด้วยพยัญชนะเดียวเป็นต้น หรือมีพยัญชนะ</p><p>หุบปากทั้งหมด   หรือมีพยัญชนะเปิดปากทั้งหมด    และมีกดปากทั้งหมด</p><p>เทศนาของผู้นั้นย่อมเป็นเทศนาชื่อว่าไม่มีพยัญชนะ      เพราะพยัญชนะไม่</p><p>บริบูรณ์   ดุจภาษาของพวกมิลักขะ   มีเผ่าทมิฬะ  เผ่ากิราตะ  และเผ่ายวนะ</p><p>เป็นต้น.</p><p>           แต่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ไม่ทรงทำพยัญชนะ  ๑๐  อย่างที่กล่าวไว้</p><p>อย่างนี้ว่า  สิถิล  ธนิต  ทีฆะ  รัสสะ  ลหุ   ครุ  นิคคหิต   สัมพันธ์   วิมุต </p><p>และประเภทแห่งความขยายของพยัญชนะ   ดังนี้ไม่ให้ปะปนกัน  ทรงแสดง</p><p>ธรรมทำพยัญชนะนั่นแลให้บริบูรณ์  ฉะนั้น    ท่านจึงกล่าวว่า   ทรงแสดง</p><p>ธรรมพร้อมทั้งพยัญชนะ  ดังนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 406</p><p>           บทว่า  <strong>เกวล</strong> ในบทว่า  <strong>เกวลปริปุณฺณ</strong>  นี้เป็นคำเรียกความสิ้นเชิง.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริปุณฺณ</strong>  เป็นคำเรียกความไม่ขาดไม่เกิน.  อธิบายว่า ทรง</p><p>แสดงบริบูรณ์ทั้งสิ้นทีเดียว  แม้เทศนาส่วนหนึ่งที่ไม่บริบูรณ์ก็ไม่มี.  </p><p>           บัณฑิตพึงทราบว่า   บริบูรณ์สิ้นเชิง    เพราะไม่มีคำที่จะพึงเพิ่มเข้า</p><p>และตัดออก.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริสุทฺธ</strong>   ได้แก่ไม่มีความเศร้าหมอง.</p><p>           ก็ผู้ใดแสดงธรรมด้วยคิดว่า    เราจักได้ลาภหรือสักการะเพราะอาศัย</p><p>ธรรมเทศนาน   เทศนาของผู้นั้นย่อมไม่บริสุทธิ์.   แต่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>มิได้ทรงเพ่งโลกามิส  มีพระหทัยอ่อนโยนด้วยเมตตาภาวนาซึ่งแผ่ประโยชน์</p><p>ทรงแสดงด้วยจิตที่ดำรงอยู่โดยสภาพคือการยกระดับให้สูงขึ้น.  ฉะนั้น ท่าน</p><p>จึงกล่าวว่าทรงแสดงธรรมบริสุทธิ์.</p><p>           ก็ในคำว่า  <strong>พฺรหฺมจริย  ปกาเสติ</strong>  นี้  ศัพท์ว่า  <strong>พฺรหฺมจริย</strong>  นี้ ปรากฏ</p><p>ในอรรถเหล่านี้   คือ  ทาน    เวยยาวัจจะ     ศีลสิกขาบท  ๕  อัปปมัญญา</p><p>เมถุนวิรัติ   สทารสันโดษ  วิริยะ   องค์อุโบสถ  อริยมรรค  ศาสนา.</p><p>           จริงอยู่   <strong>ทาน</strong>  ท่านกล่าวว่า    พรหมจรรย์    ในปุณณกชาดกนี้ว่า</p><p>              <strong>ก็อะไรเป็นพรต  อะไรเป็นพรหมจรรย์ของท่าน นี้เป็น</strong></p><p><strong>              วิบากของกรรมอะไรที่สั่งสมดีแล้ว    ความสำเร็จ</strong></p><p><strong>              ความรุ่งเรื่อง    กำลัง    การเข้าถึงความเพียร     และ</strong></p><p><strong>              วิมานใหญ่ของท่านนี้  เป็นผลแห่งกรรมอะไร   ท่านผู้</strong></p><p><strong>              ประเสริฐ  ข้าพเจ้าและภริยาทั้ง ๒ เมื่ออยู่ในมนุษย-</strong></p><p><strong>              โลก  ได้เป็นผู้มีศรัทธา  เป็นทานบดี  เรื่องของเรา</strong></p><p><strong>              ในกาลนั้นได้เป็นโรงดื่ม  และสมณพราหมณ์ทั้งหลาย </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 407</p><p>              <strong>ก็อิ่มหนำ ก็ทานนั้นเป็นพรต  เป็นพรหมจรรย์ของเรา</strong></p><p><strong>              นี้เป็นวิบากแห่งทานที่สั่งสมดีแล้ว     ความสำเร็จ</strong></p><p><strong>              ความรุ่งเรื่อง  กำลัง   การเข้าถึงความเพียรและวิมาน  </strong></p><p><strong>              ใหญ่ของเรา  นี้เป็นผลแห่งทานที่สั่งสมดีแล้ว  ท่านผู้</strong></p><p><strong>              แกล้วกล้า.</strong></p><p>           <strong>เวยยาวัจจะ</strong> ท่านกล่าวว่า พรหมจรรย์  ฝนเรื่องอังกุรเปรตนี้ว่า</p><p>              <strong>ฝ่ามือของท่านให้สิ่งที่น่าใคร่ด้วยพรหมจรรย์อะไร</strong></p><p><strong>              ฝ่ามือของท่านหลั่งมธุรสด้วยพรหมจรรย์อะไร   บุญ</strong></p><p><strong>              สำเร็จในฝ่ามือของท่านด้วยพรหมจรรย์อะไร   ฝ่ามือ</strong></p><p><strong>              ของข้าพเจ้าให้สิ่งที่น่าใคร่ด้วยพรหมจรรย์นั้น  ฝ่ามือ</strong></p><p><strong>              ของข้าพเจ้าหลั่งมธุรสด้วยพรหมจรรย์นั้น   บุญสำเร็จ</strong></p><p><strong>              ในฝ่ามือของข้าพเจ้าด้วยพรหมจรรย์นั้น.</strong></p><p>           <strong>ศีลสิกขาบท  ๕</strong>  ท่านกล่าวว่า   พรหมจรรย์  ในติตติชาดกนี้ว่า</p><p><strong>อิท  โข ต  ภิกฺขเว  ติตฺติริย  นาม  พฺรหฺมจริย  อโหสิ</strong>  ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย  ศีล  ๕  นั้นแล  ชื่อว่าติตติริยพรหมจรรย์.</p><p>           <strong>อัปปมัญูญา  ๔</strong>  ท่านกล่าวว่า   พรหมจรรย์   ในมหาโควินทสูตร</p><p>นี้ว่า <strong>ต  โข  ปน  ปญฺจสิข   พฺรหฺมจริย  เนว  นิพฺพิทาย  น  วิราคาย</strong></p><p><strong>น  นิไรธาย  ยาเทว    พฺรหฺมโลกุปปตฺติยา</strong>    ดูก่อน<strong>ปัญจสิขเทพบุตร</strong></p><p>ก็พรหมจรรย์นั้นแล    ไม่เป็นไปเพื่อนิพพิทา   ไม่เป็นไปเพื่อวิราคะ  ไม่</p><p>เป็นไปเพื่อนิโรธ   เป็นไปเพียงเพื่อเข้าถึงพรหมโลกเท่านั้น.</p><p>           <strong>เมถุนวิรัติ</strong>   ท่านกล่าวว่า  พรหมจรรย์   ในสัลเลขสูตรนี้ว่า   <strong>ปเร</strong></p><p><strong>อพฺรหฺมจาริโน   ภวิสฺสนฺติ มยเมตฺถ พฺรหฺมจาริโน ภวิสฺสาม</strong>  คนเหล่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 408</p><p>อื่นจักเป็นผู้ไม่ประพฤติพรหมจรรย์    เราทั้งหลายในที่นี้จักเป็นผู้ประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์.  </p><p>            <strong>สทารสันโดษ</strong> ท่านกล่าวว่า พรหมจรรย์ ในมหาธรรมปาลชาดกว่า</p><p>              <strong>เราทั้งหลายไม่นอกใจภริยาทั้งหลาย  และภริยาทั้งหลาย</strong></p><p><strong>              ก็ไม่นอกใจพวกเรา    เว้นภริยาเหล่านั้น    พวกเรา</strong></p><p><strong>              ประพฤติพรหมจรรย์    เพราะเหตุนั้นแหละ     พวกเรา</strong></p><p><strong>              จึงไม่ตายแต่หนุ่ม  ๆ.</strong> </p><p>           <strong>ความเพียร</strong> ท่านกล่าวว่า พรหมจรรย์ ในโลมหังสนสูตรว่า <strong>อภิชานามิ</strong></p><p><strong>โข  ปนาห สารีปุตฺต  จตุรงฺคสมนฺนาคต พฺรหฺมจริย  จริตา ตปสฺสี  สุท</strong></p><p><strong>โหมิ</strong>    ดูก่อนสารีบุตร    เรานี่แหละรู้ชัดซึ่งความประพฤติพรหมจรรย์อัน</p><p>ประกอบด้วยองค์ ๘   เรานี่แหละเป็นผู้มีความเพียรเครื่องเผากิเลส.</p><p>          <strong>อุโบสถ</strong>ประกอบด้วยองค์  ๘  ที่ทำด้วยอำนาจการฝึกตน  ท่านกล่าว</p><p>ว่า  พรหมจรรย์  ในนิมิชาดกอย่างนี้ว่า</p><p>              <strong>บุคคลเกิดเป็นกษัตริย์ด้วยพรหมจรรย์อย่างต่ำ     เกิด</strong></p><p><strong>              เป็นเทวดาด้วยพรหมจรรย์อย่างกลาง      และย่อม</strong></p><p><strong>              บริสุทธิ์ด้วยพรหมจรรย์อย่างสูงสุด.</strong></p><p>          อริยมรรค  ท่านกล่าวว่า  พรหมจรรย์   ในมหาโควินทสูตรนั่นแล</p><p>ว่า  <strong>อิท  โข   ปน   ปญฺจสิข   พฺรหฺมจริย  เอกนฺตนิพฺพิทาย   วิราคาย</strong></p><p><strong>ฯ เป ฯ   อยเมว    อริโย   อฏฺงคิโก    มคฺโค</strong>  ดูก่อน<strong>ปัญจสิขเทพบุตร</strong></p><p>ก็พรหมจรรย์นี้แล   เป็นไปเพื่อนิพพิทาโดยส่วนเดียว    เป็นไปเพื่อวิราคะ</p><p>เป็นไปเพื่อนิโรธ.....  พรหมจรรย์นี้คือมรรคมีองค์  ๘ ที่ห่างไกลจากข้าศึก</p><p>คือกิเลสนี้แหละ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 409</p><p>           ศาสนาทั้งสิ้นซึ่งสงเคราะห์ด้วยสิกขา  ๓     ท่านกล่าวว่า      พรหม</p><p>  จรรย์    ในปาสาทิกสูตรว่า    ตยิท    พฺรหฺมจริย    อิทฺธญฺเจว    ผีตญฺจ  </p><p>  วิตฺถาริก  พาหุชญฺญ   ปุถุภูต    ยาวเทว    เทวมนุสฺเสหิ   สุปฺปกาสิต</p><p>  พรหมจรรย์นี้นั้นสมบูรณ์  มั่งคั่ง   แพร่หลาย   คนโดยมากเข้าใจ  มั่นคง</p><p>   เพียงที่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายประกาศดีแล้ว เท่านั้น.</p><p>           ก็ศาสนาทั้งสิ้นซึ่งสงเคราะห์ด้วยสิกขา ๓ นี้แหละท่านประสงค์ว่า</p><p>  พรหมจรรย์ในที่นี้ .  เพราะฉะนั้น  พึงทราบความในข้อนี้อย่างนี้ว่า  บทว่า</p><p>   พฺรหฺมจริย   ปกาเสติ  ความว่า     พระผู้มีพระภาคเจ้านั้นทรงแสดงธรรม</p><p>   งามในเบื้องต้น....... บริสุทธิ์.      และเมื่อทรงแสดงอย่างนี้       ทรงประกาศ</p><p>   พรหมจรรย์  คือศาสนาทั้งสิ้นซึ่งสงเคราะห์ด้วยสิกขา  ๓.</p><p>          บทว่า    พฺรหฺมจริย   มีอธิบายว่า   ความประพฤติเป็นพรหม  ด้วย</p><p>  อรรถว่า  ประเสริฐที่สุด  หรือความประพฤติของพระพุทธเจ้าเป็นต้นผู้เป็น</p><p>  พรหม.</p><p>          บทว่า  ต   ธมฺม  ความว่า  ฟังธรรมที่ถึงพร้อมด้วยประการดังกล่าว</p><p>   แล้วนั้น.</p><p>          บทว่า  คหปติ   วา ความว่า  เพราะเหตุไร  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>  จึงชี้คฤหบดีก่อน.   เพราะจะกำจัดมานะอย่างหนึ่ง  เพราะคฤหบดีมีจำนวน</p><p>  สูงอย่างหนึ่ง.</p><p>           จริงอยู่   โดยมากพวกที่ออกจากขัตติยตระกูลบวช  ย่อมถือตัวเพราะ</p><p>  อาศัยชาติ.   พวกที่ออกจากตระกูลพราหมณ์บวช    ย่อมถือตัวเพราะอาศัย</p><p>  มนต์.    พวกที่ออกจากตระกูลต่ำบวช    ไม่อาจที่จะดำรงอยู่ได้เพราะตนมี</p><p>  ชาติแตกต่างจากเขา.   ส่วนพวกเด็กคฤหบดี  ไถพื้นที่ไร่นา  จนเหงื่อไหล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 410</p><p>รักแร้   ขี้เกลือขึ้นหลัง    ย่อมกำจัดความถือตัวและเย่อหยิ่งเสียได้.    เพราะ  </p><p>ไม่มีความถือตัวเช่นนั้น  เขาเหล่านั้นบวชแล้ว ไม่ทำความถือตัวหรือความ</p><p>เย่อหยิ่ง      เรียนพระพุทธพจน์ตามกำลัง    กระทำพระพุทธพจน์นั้นด้วย</p><p>วิปัสสนา  ย่อมอาจที่จะดำรงอยู่ในความเป็นพระอรหันต์ได้.  ส่วนผู้ที่ออก</p><p>จากตระกูลนอกนี้บวช  มีไม่มาก.  แต่ที่เป็นคฤหบดี   มีมาก.   ดังนั้น  จึง</p><p>ชี้คฤหบดีก่อน  เพราะจะกำจัดมานะ  และเพราะมีจำนวนสูง  ดังนี้</p><p>           บทว่า  <strong>อญฺตรสฺมึ     วา</strong>    ความว่า     ในตระกูลใดตระกูลหนึ่ง</p><p>บรรดาตระกูลนอกนี้.</p><p>           บทว่า   <strong>ปจฺจาชาโต</strong>   ได้แก่เกิดเฉพาะ.</p><p>           บทว่า  <strong>ตถาคเต   สทฺธ    ปฏิลภติ</strong>    ความว่า    ฟังธรรมบริสุทธิ์</p><p>ย่อมได้ศรัทธาในพระตถาคตผู้เป็นธรรมสามี   ว่า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระ</p><p>องค์นั้น  เป็นสัมมาสัมพุทธะหนอ. </p><p>           บทว่า  <strong>อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ</strong>  ได้แก่ย่อมพิจารณาอย่างนี้.</p><p>           บทว่า    <strong>สมฺพาโธ    ฆราวาโส</strong>    ความว่า    แม้ถ้าว่าผัวเมียอยู่ใน</p><p>เรือน   ๖๐  ศอก หรือแม้ในที่ระหว่างร้อยโยชน์แม้อย่างนั้น  การครองเรือน</p><p>ก็คับแคบอยู่นั้นเอง   เพราะอรรถว่า   เขาเหล่านั้นมีกังวลห่วงใย.</p><p>           บทว่า  <strong>รชาปโถ</strong>  ในมหาอรรถกถาแก้ว่า   ที่เป็นที่ตั้งขึ้นแห่งธุลีมี</p><p>ราคะเป็นต้น .  บางท่านกล่าวว่า  <strong>อาคมปโถ</strong>  ทางเป็นที่มา  ดังนี้ก็มี.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>อพฺโภกาโส</strong>  ด้วยอรรถว่า   เป็นเหมือนกลางแจ้ง   เพราะ</p><p>อรรถว่า  ไม่ติดขัด.</p><p>           จริงอยู่   บรรพชิตแม้อยู่ในที่ปกปิดมีเรือนยอดปราสาทแก้วและเทพ</p><p>วิมานเป็นต้น  ซึ่งมีประตูหน้าต่างปิดมิดชิด  ก็ไม่เกี่ยวไม่ต้อง   ไม่พัวพัน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 411</p><p>ฉะนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  <strong>อพฺโภกาโส  ปพฺพชฺชา</strong>  ดังนี้ .  </p><p>           อีกอย่างหนึ่ง   ฆราวาสชื่อว่าคับแคบ   เพราะไม่มีโอกาสทำกุศล   ชื่อ</p><p>ว่าเป็นทางมาแห่งธุลี  เพราะเป็นที่ประชุมแห่งธุลีคือกิเกส ดุจกองหยากเยื่อ</p><p>ที่ไม่ได้รักษา    เป็นที่รวมแห่งธุลีฉะนั้น.     บรรพชาเป็นทางปลอดโปร่ง</p><p>เพราะมีโอกาสทำกุศลตามสบาย.</p><p>           ในพระบาลีนี้ว่า  <strong>นยิท  สุกร   ฯ เป ฯ    ปพฺพเชยฺย</strong>   ดังนี้   มี</p><p>สังเขปกถาดังต่อไปนี้ :</p><p>           พรหมจรรย์คือสิกขา ๓ ที่แสดงแล้ว   ชื่อว่าพึงประพฤติให้บริบูรณ์</p><p>โดยส่วนเดียว    เพราะไม่ทำให้ขาดแม้วันเดียว    ยังจริมกจิตให้เอิบอิ่มได้.</p><p>ชื่อว่าพึงประพฤติให้บริสุทธิ์โดยส่วนเดียว    เพราะไม่ทำให้แปดเปื้อนด้วย</p><p>มลทินคือกิเลสแม้วันเดียว   ยังจริมกจิตให้เอิบอิ่มได้.</p><p>           บทว่า <strong>สงฺขลิขิต</strong>  ความว่า  พึงประพฤติให้เหมือนสังข์ที่ขัดแล้ว คือ</p><p>ให้มีส่วนเปรียบด้วยสังข์ที่ล้างแล้ว.</p><p>           ก็พรหมจรรย์นี้อันผู้อยู่ครองเรือนอยู่ในท่ามกลางแห่งเรือนจะ</p><p>ประพฤติให้บริบูรณ์บริสุทธิ์โดยส่วนเดียวดุจสังข์ขัด   ไม่ใช่ทำได้ง่าย   ถ้า</p><p>กระไร  เราพึงปลงผมและหนวด  นุ่งห่มผ้ากาสายะที่สมควรแก่ผู้ประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์  เพราะย้อมด้วยน้ำฝาดและมีสีเหลือง   ออกจากเรือนบวชเป็น</p><p>ผู้ไม่มีเรือน.  แลในข้อนี้   เพราะการงานมีกสิกรรมและพาณิชกรรมเป็นต้น</p><p>ที่เป็นประโยชน์แก่เรือน   เรียกว่า   การครองเรือน    และการครองเรือน</p><p>นั้นไม่มีในบรรพชา  ฉะนั้น  บรรพชาพึงทราบว่า   ไม่ใช่การครองเรือน</p><p>พรหมจรรย์นั้น  ไม่ใช่การครองเรือน.</p><p>           บทว่า  <strong>ปพฺพเชยฺย</strong>  ได้แก่พึงปฏิบัติ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 412</p><p>           บทว่า   <strong>อปฺป   วา</strong>   ความว่า    กองโภคะต่ำกว่าจำนวนพัน    ชื่อว่า</p><p>น้อย.  ตั้งแต่พันหนึ่งขึ้นไป  ชื่อว่ามาก.  </p><p>           ญาตินั่นแหละ  ชื่อว่าเครือญาติ  เพราะอรรถว่าเกี่ยวพัน.   เครือญาติ</p><p>แม้นั้นต่ำกว่า  ๒๐   ชื่อว่าน้อย.   ตั้งแต่   ๒๐  ขึ้นไป   ชื่อว่ามาก.</p><p>           บทว่า  <strong>ปาฏิโมกฺขสวรสวุโต</strong>    ได้แก่ประกอบด้วยความสำรวมใน</p><p>ปาติโมกข์.  </p><p>           บทว่า     <strong>อาจารโคจรสมฺปนฺโน</strong>      ได้แก่ถึงพร้อมด้วยอาจาระและ</p><p>โคจร.</p><p>           บทว่า  <strong>อณุมตฺเตสุ </strong> คือมีประมาณน้อย.</p><p>           บทว่า   <strong>วชฺเชสุ</strong>   ได้แก่ในอกุศลธรรมทั้งหลาย.</p><p>           บทว่า  <strong>ภยทสฺสาวี</strong>  คือเห็นภัย.</p><p>           บทว่า   <strong>สมาทาย</strong>   ได้แก่ถือเอาโดยชอบ.</p><p>           บทว่า  <strong>สิกฺขติ  สิกฺขาปเทสุ</strong>    ความว่า    สมาทานศึกษาสิกขาบท</p><p>นั้น ๆ ในสิกขาบททั้งหลาย.</p><p>           นี้เป็นความย่อในข้อนี้    ส่วนความพิสดารได้กล่าวไว้แล้วในวิสุทธิ-</p><p>มรรค.                                                                               </p><p>           ในพระบาลีว่า     <strong>กายกมฺมวจีกมฺเมน    สมนฺนาคโต     กุสเลน</strong></p><p><strong>ปริสุทฺธาชีโว</strong>   นี้  ความว่า    ก็เมื่อกายกรรมและวจีกรรมที่เป็นกุศล   <strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงถือเอาด้วยศัพท์ว่าอาจารโคจรแล้วก็ตาม   เพราะชื่อว่า</p><p>อาชีวปาริสุทธิศีลนี้     ย่อมไม่เกิดในอากาศหรือที่ยอดไม้เป็นต้น    แต่เกิด</p><p>ขึ้นในกายทวารและวจีทวารเท่านั้น   ฉะนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า ประกอบด้วย</p><p>กายกรรมและวจีกรรมอันเป็นกุศล      เพื่อแสดงทวารที่เกิดของอาชีวปาริ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 413</p><p>สุทธิศีลนั้น.  แต่เพราะประกอบด้วยอาชีวปาริสุทธิศีลนั้น ฉะนั้น  จึงชื่อว่า  </p><p>เป็นผู้มีอาชีพบริสุทธิ์.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  ท่านกล่าวอย่างนี้   ก็โดยอำนาจมุณฑิยปุตตสูตร.  จริง</p><p>อยู่  ในสูตรนี้   ท่านกล่าวไว้ว่า  ดูก่อนคฤหบดี กายกรรมที่เป็นกุศล  เป็น</p><p>ไฉน ?  ดูก่อนคฤหบดี  แม้อาชีวะที่บริสุทธิ์    เราก็กล่าวไว้ในศีล  ดังนี้.  </p><p>           ก็เพราะผู้ปฏิบัติประกอบด้วยศีลนั้น  ฉะนั้น  พึงทราบว่า   เป็นผู้มี</p><p>อาชีพบริสุทธิ์.</p><p>           บทว่า   <strong>สีลสมฺปนฺโน</strong>   ความว่า   เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีล  ๓  อย่าง</p><p>ที่กล่าวแล้วในพรหมชาลสูตร.</p><p>           บทว่า  <strong>อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร</strong> ความว่า เป็นผู้ปิดทวารในอินทรีย์</p><p>ทั้งหลายซึ่งมีใจเป็นที่  ๖.</p><p>           บทว่า  <strong>สติสมฺปชญฺเน   สมนฺนาคโต</strong>  ความว่า เป็นผู้ประกอบ</p><p>ด้วยสติและสัมปชัญญะในฐานะทั้ง  ๗  มีก้าวไปและถอยกลับเป็นต้น. </p><p>           บทว่า    <strong>สนฺตุฏโ</strong>    ความว่า    ประกอบด้วยสันโดษ  ๓  อย่างใน</p><p>ปัจจัย  ๔ ชื่อว่า  เป็นผู้สันโดษ.</p><p>           พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงวางหัวข้ออย่างนี้แล้ว       เมื่อทรงแจกตาม</p><p>ลำดับจึงตรัสคำเป็นต้นว่า  มหาบพิตร อย่างไร ภิกษุจึงชื่อว่าเป็นผู้ถึงพร้อม</p><p>ด้วยศีล.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  บทว่า  <strong>อิทปิสฺส  โหติ  สีลสฺมึ</strong>    ความว่า  ศีล</p><p>คือเจตนางดเว้น จากปาณาติบาตของภิกษุนั้นแม้นี้  เป็นศีลข้อ  ๑ ในศีล. อีก</p><p>อย่างหนึ่ง คำว่า <strong>สีลสฺมึ</strong>  นี้เป็นสัตตมีวิภัตติ  ลงในอรรถแห่งปฐมาวิภัตติ.</p><p>           ก็ในมหาอรรถกถาท่านกล่าวเนื้อความนี้ทีเดียวว่า       ศีลคือเจตนา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 414</p><p>งดเว้นจากปาณาติบาตแม้นี้   ก็เป็นศีลของสมณะนั้นเหมือนกัน.  คำที่เหลือ</p><p>พึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้วในพรหมชาลสูตรนั่นแหละ.  </p><p>           บทว่า  <strong>อิทมสฺส  โหติ  สีลสฺมึ</strong>  ความว่า  นี้เป็นศีลของภิกษุนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>น กุโตจิ ภย สมนุปสฺสติ  ยทิท  สีลสวรโต</strong>  ความว่า  ภัย</p><p>เหล่าใดที่มีความไม่สำรวมเป็นมูลย่อมเกิดขึ้น    บรรดาภัยเหล่านั้น    ภัยที่</p><p>พึงมีเพราะศีลสังวรนั้น     ภิกษุผู้ถึงพร้อมด้วยศีลจะไม่ประสบแต่ที่ไหน ๆ</p><p>แม้เพราะสำรวมอย่างเดียว.  เพราะเหตุไร  เพราะไม่มีภัยที่มีความไม่สำรวม</p><p>เป็นมูล   เพราะความสำรวม.</p><p>           บทว่า  <strong>มุทฺธาวสิตฺโต</strong>  ความว่า   รดบนพระเศียรด้วยขัตติยาภิเษก</p><p>ที่จัดไว้ตามพิธี.</p><p>           บทว่า  <strong>ยทิท  ปจฺจตฺถิกโต</strong>  ความว่า ย่อมไม่ประสบภัยที่จะพึงมีแม้</p><p>จากศัตรูคนหนึ่งแต่ที่ไหน ๆ.  เพราะเหตุไร  เพราะกำจัดปัจจามิตรได้แล้ว.</p><p>           บทว่า  <strong>อชฺฌตฺต</strong>    ได้แก่ภายในของตน    อธิบายว่า    ในสันดาน</p><p>ของตน.</p><p>           บทว่า  <strong>อนวชฺชสุข</strong>  ความว่า  ไม่มีโทษ    คือไม่มีใครติได้  เป็น</p><p>กุศล.  ภิกษุผู้มีศีลสมบูรณ์ย่อมเสวยสุขทั้งทางกายทางใจ  อันธรรมคือความ</p><p>ไม่เดือดร้อน  ความปราโมทย์  ความอิ่มใจ  และความสงบ   ซึ่งมีศีลเป็น</p><p>ปทัสถานผสมอยู่.           </p><p>           ข้อว่า  <strong>เอว  โข  มหาราช  ภิกฺขุ  สีลสมฺปนฺโน   นาม   โหติ</strong></p><p>ความว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ทรงแสดงศีลกถาจบลงว่า  ภิกษุผู้ประกอบ</p><p>ด้วยศีล  ๓  อย่าง  ที่ทรงแสดงพิสดารติดต่อกันอย่างนี้     ชื่อว่าเป็นผู้มีศีล</p><p>สมบูรณ์. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 415</p><p>           ในการจำแนกทวารที่คุ้มครองแล้วในอินทรีย์ทั้งหลาย      มีวินิจฉัย</p><p>ดังต่อไปนี้   </p><p>           จักขุศัพท์ในบทว่า  <strong>จกฺขุนา   รูป</strong>  นี้   ในที่บางแห่งเป็นไปในพุทธ</p><p>จักษุ.  เหมือนอย่างที่กล่าวว่า  ทรงตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุ.</p><p>           ในที่บางแห่งเป็นไปในสมันตจักษุ    กล่าวคือพระสัพพัญญุตญาณ.</p><p>เหมือนอย่างที่กล่าวว่า   ดูก่อนสุเมธะ  พระพุทธเจ้าผู้มีสมันตจักษุ    เสด็จ</p><p>ขึ้นปราสาทที่ล้วนแล้วด้วยพระธรรมมีอุปมาอย่างนั้น.</p><p>           ในที่บางแห่งเป็นไปในธรรมจักษุ เหมือนอย่างที่กล่าวว่าธรรมจักษุ</p><p>ปราศจากธุลีไม่มีมลทินเกิดขึ้นแล้ว   ก็ในพระบาลีนี้หมายเอาปัญญา   คือ</p><p>อริยมรรค   ๓. </p><p>           ญาณมีปุพเพนิวาสานุสสติญาณเป็นต้น    ในพระบาลีว่า    จักษุเกิด</p><p>ขึ้นแล้ว  ญาณเกิดขึ้นแล้ว   ดังนี้   ท่านเรียกว่า   ปัญญาจักษุ.</p><p>           เป็นไปในทิพยจักษุ  ในที่มาทั้งหลายว่า  ด้วยทิพยจักษุ  ดังนี้.</p><p>           เป็นไปในปสาทจักษุ  ในพระบาลีนี้ว่า  รูปอาศัยจักษุ  ดังนี้.</p><p>           แต่ในที่นี้   จักขุศัพท์นี้เป็นไปในจักษุวิญญาณโดยโวหารว่า ปสาท-</p><p>จักษุ.    เพราะฉะนั้น    ในพระบาลีนี้จึงมีเนื้อความว่า   เห็นรูปด้วยจักษุ-</p><p>วิญญาณ.                                                                 </p><p>           คำใดที่พึงกล่าวแม้ในบทที่เหลือ     คำนั้นทั้งหมด     กล่าวแล้วใน</p><p>วิสุทธิมรรค.</p><p>           บทว่า  <strong>อพฺยาเสกสุข</strong>  ความว่า  เสวยสุขอันไม่ระคนด้วยกิเลส คือ</p><p>ไม่เจือกิเลส   เพราะเว้นจากกิเลสเครื่องเศร้าหมอง   เป็นสุขบริสุทธิ์    เป็น</p><p>อธิจิตสุข   แล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 416</p><p>                                 จบอินทริยสังวรกถา.  </p><p>           ก็ในการจำแนกสติสัมปชัญญะ     มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           จักวินิจฉัยในพระบาลีนี้ว่า  <strong>อภิกฺกนฺเต  ปฏิกฺกนฺเต</strong>   ก่อน.</p><p>           การไป   เรียกว่า   อภิกกันตะ   ก้าวไป.</p><p>           การกลับ   เรียกว่า   ปฏิกกันตะ   ก้าวกลับ.</p><p>           แม้ทั้ง  ๒  นั้น   ย่อมได้ในอิริยาบถ  ๔.</p><p>           ในการไป   เมื่อนำกายไปข้างหน้าก่อน  ชื่อว่า ก้าวไป เมื่อถอยกลับ</p><p>ชื่อว่า   ก้าวกลับ.</p><p>           แม้ในการยืน  ผู้ที่ยืนนั่นแหละ  น้อมกายไปข้างหน้า   ชื่อว่า  ก้าวไป</p><p>เอนกายไปข้างหลัง   ชื่อว่า   ก้าวกลับ.</p><p>           แม้ในการนั่ง   ผู้ที่นั่งนั่นแหละ   ชะโงกหน้าไปยังส่วนข้างหน้าของ</p><p>อาสนะ   ชื่อว่า    ก้าวไป    เมื่อถอยไปยังส่วนที่เป็นส่วนข้างหลัง     ชื่อว่า</p><p>ก้าวกลับ.</p><p>           แม้ในการนอนก็นัยนี้แหละ.</p><p>           บทว่า    <strong>สมฺปชานการี    โหติ</strong>    ความว่า    กระทำกิจทั้งปวงด้วย</p><p>สัมปชัญญะ     หรือกระทำสัมปชัญญะนั่นเอง.   ด้วยว่า   ภิกษุนั้นย่อมกระทำ</p><p>สัมปชัญญะอยู่เสมอในการก้าวไปเป็นต้น      มิได้เว้นสัมปชัญญะในกาล</p><p>ไหน ๆ.</p><p>         <strong>สัมปชัญญะ</strong>    ในพระบาลีนั้น    มี ๔ อย่าง  คือ</p><p>              <strong>๑.  สาตถกสัมปชัญญะ</strong></p><p><strong>              ๒.  สัปปายสัมปชัญญะ</strong></p><p><strong>              ๓.   โคจรสัมปชัญญะ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 417</p><p>              <strong>๔.  อสัมโมหสัมปชัญญะ</strong>  </p><p>           ใน  ๔  อย่างนั้น  เมื่อจิตคิดจะไปเกิดขึ้น  ยังไม่ทันไปตามที่คิดก่อน</p><p>ใคร่ครวญถึงประโยชน์มิใช่ประโยชน์ว่า   การไปที่นั้นจะมีประโยชน์แก่เรา</p><p>หรือไม่หนอ  แล้วใคร่ครวญประโยชน์  ชื่อสาตถกสัมปชัญญะ.</p><p>           คำว่า  ประโยชน์   ในบทว่า  สาตถกสัมปชัญญะนั้นคือ  ความเจริญ</p><p>ฝ่ายธรรมโดยได้เห็นพระเจดีย์  เห็นต้นพระศรีมหาโพธิ เห็นพระสงฆ์ เห็น</p><p>พระเถระและเห็นอสุภเป็นต้น.   ด้วยว่า   ภิกษุนั้นยังปีติมีพระพุทธเจ้าเป็น</p><p>อารมณ์ให้เกิดขึ้นแม้เพราะเห็นพระเจดีย์หรือต้นพระศรีมหาโพธิ   ยังปีติมี</p><p>พระสงฆ์เป็นอารมณ์ให้เกิดขึ้นเพราะเห็นพระสงฆ์   พิจารณาปีตินั้นแหละ</p><p>โดยความเป็นของสิ้นไปเสื่อมไป     ย่อมบรรลุพระอรหัต    เห็นพระเถระ</p><p>ทั้งหลาย  ดังอยู่ในโอวาทของพระเถระเหล่านั้น   เห็นอสุภยังปฐมฌานให้</p><p>เกิดขึ้นในอสุภนั้น พิจารณาอสุภนั้นแหละโดยความเป็นของสิ้นไปเสื่อมไป</p><p>ย่อมบรรลุพระอรหัต  เพราะเหตุนั้น ท่านจึงเรียกการเห็นสิ่งเหล่านั้นว่า  มี</p><p>ประโยชน์.</p><p>           แต่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า     ความเจริญแม้ฝ่ายอามิสก็มีประโยชน์</p><p>เหมือนกัน  เพราะอาศัยอามิสนั้นปฏิบัติเพื่ออนุเคราะห์พรหมจรรย์.</p><p>           ส่วนในการไปนั้น    ใคร่ครวญถึงสัปปายะและอสัปปายะ   แล้วใคร่</p><p>ครวญสัปปายะ   ชื่อสาตถกสัมปชัญญะ  ข้อนี้อย่างไร  จะกล่าวการเห็นพระ</p><p>เจดีย์มีประโยชน์ก่อน   ก็ถ้าบริษัทประชุมกันในที่  ๑๐ โยชน์  ๑๒  โยชน์</p><p>เพื่อบูชาใหญ่พระเจดีย์     ทั้งหญิงทั้งชายประดับตกแต่งกายตามสมควรแก่</p><p>สมบัติของตน  ราวกะภาพจิตรกรรม  พากันเดินไปมา  ก็ในที่นั้น     โลภะ</p><p>ย่อมเกิดขึ้นแก่ภิกษุนั้นเพราะอารมณ์ที่น่าปรารถนา       ปฏิฆะย่อมเกิดขึ้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 418</p><p>เพราะอารมณ์ที่ไม่น่าปรารถนา  โมหะย่อมเกิดขึ้นเพราะไม่พิจารณา   ย่อม</p><p>ต้องอาบัติเพราะกายสังสัคคะก็มี   ย่อมเป็นอันตรายแก่ชีวิตและพรหมจรรย์  </p><p>ก็มี.  ด้วยเหตุผลดังกล่าวมานี้   ที่นั้นจึงเป็นอสัปปายะ.  เพราะไม่มีอันตราย</p><p>อย่างที่กล่าวแล้ว  ที่นั้นเป็นสัปปายะ.</p><p>           แม้ในการเห็นต้นพระศรีมหาโพธิก็นัยนี้แหละ.</p><p>           แม้การเห็นพระสงฆ์ก็มีประโยชน์.       ก็ถ้าเมื่อมนุษย์ทั้งหลายสร้าง</p><p>มณฑปใหญ่ภายในหมู่บ้าน ชวนกันฟังธรรมตลอดคืน ย่อมมีทั้งประชุมชน</p><p>ทั้งอันตราย โดยประการที่กล่าวแล้วนั่นแหละ.  ด้วยเหตุผลดังกล่าวมานี้   ที่</p><p>นั้นจึงเป็นอสัปปายะ.  เพราะไม่มีอันตราย  ที่นั้นเป็นสัปปายะ.</p><p>           แม้ในการเห็นพระเถระที่มีบริษัทบริวารมากก็นัยนี้แหละ.</p><p>           แม้การเห็นอสุภก็มีประโยชน์.</p><p>           ก็เรื่องนี้   เพื่อแสดงประโยชน์นั้น.</p><p>           ได้ยินว่า ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งพาสามเณรไปหาไม้สีฟัน.  สามเณรหลีก</p><p>จากทางเดินไปข้างหน้า   เห็นอสุภ  ยังปฐมฌานให้บังเกิด  ทำปฐมฌานนั้น</p><p>ให้เป็นบาท   พิจารณาสังขารทั้งหลาย ทำให้แจ้งผลทั้ง  ๓  แล้วยืนกำหนด</p><p>กรรมฐานเพื่อต้องการมรรคผลชั้นสูง.       ภิกษุหนุ่มเมื่อไม่เห็นสามเณรก็ </p><p>เรียกว่า   สามเณร.   สามเณรนั้นคิดว่า   จำเดิมแต่กาลที่เราบรรพชา    ไม่</p><p>เคยกล่าวคำสองกับภิกษุ      เราจักยังคุณวิเศษชั้นสูงให้บังเกิดแม้ในวันอื่น</p><p>ดังนี้ จึงได้ขานรับว่า อะไรขอรับ  เมื่อภิกษุหนุ่มเรียกว่า  มานี่ ด้วยคำเดียว</p><p>เท่านั้น  สามเณรนั้นก็มา    กล่าวว่า   ท่านขอรับ   ขอท่านจงเดินไปตาม</p><p>ทางนี้ก่อน แล้วยืนหันหน้าไปทางทิศทะวันออก   แลดูตรงที่ที่กระผมยืนอยู่</p><p>สักครู่เถิด.  ภิกษุนั้นกระทำตามนั้น ได้บรรลุคุณวิเศษที่สามเณรนั้นบรรลุ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 419</p><p>แล้วเหมือนกัน.  อสุภเดียวเกิดประโยชน์แก่ชน  ๒  คน ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           อสุภนี้แม้มีประโยชน์อย่างนี้ก็จริง.     แต่อสุภหญิงเป็นอสัปปายะแก่</p><p>ชาย  และอสุภชายเป็นอสัปปายะแก่หญิง  อสุภที่เป็นสภาคกัน    (เพศเดียว</p><p>กัน)  เท่านั้น   เป็นสัปปายะ  การใคร่ครวญสัปปายะอย่างนี้   ชื่อสัปปาย-</p><p>สัมปชัญญะ  ด้วยประการฉะนี้.                                             </p><p>           ก็การเลือกอารมณ์กล่าวคือกรรมฐานที่ตนชอบใจในบรรดากรรมฐาน</p><p>๓๘  อย่าง    แล้วยึดอารมณ์นั้นเท่านั้นไปในที่ที่ภิกขาจาร ของภิกษุผู้ใคร่-</p><p>ครวญถึงประโยชน์และสัปปายะอย่างนี้  ชื่อโคจรสัมปชัญญะ.                </p><p>           เพื่อความแจ่มแจ้งโคจรสัมปชัญญะนั้น     บัณฑิตพึงทราบจตุกกะนี้ </p><p>ดังต่อไปนี้ </p><p>              <strong>ภิกษุบางรูปในศาสนานี้   นำไป   ไม่นำกลับ   บางรูป</strong></p><p><strong>              นำกลับ  ไม่นำไป  แต่นางรูป  ไม่นำไป   ไม่นำกลับ         </strong></p><p><strong>              บางรูป  นำไปด้วย  นำกลับด้วย.</strong></p><p>           ในบรรดาภิกษุ ๔ จำพวกนั้น  ภิกษุใดชำระจิตให้บริสุทธิ์จากธรรม</p><p>อันเป็นเครื่องกั้น    ด้วยการจงกรมและด้วยการนั่ง    ในกลางวัน    ตอน</p><p>ปฐมยามในกลางคืนก็ปฏิบัติอย่างนั้น  นอนในมัชฌิมยาม    ยังกาลให้ล่วง</p><p>ไปด้วยการนั่งและการจงกรมแม้ในปัจฉิมยาม    กระทำวัตรที่ลานพระเจดีย์</p><p>และลานพระศรีมหาโพธิก่อนทีเดียว  รดน้ำที่ต้นพระศรีมหาโพธิ  ตั้งน้ำฉัน</p><p>น้ำใช้ไว้ ประพฤติสมาทานขันธกวัตรทุกอย่างมีอาจริยวัตรและอุปัชฌายวัตร</p><p>เป็นต้น. ภิกษุนั้นกระทำสรีระบริกรรมแล้วเข้าสู่เสนาสนะ  ให้ร่างกายได้รับ</p><p>ไออุ่นชั่ว ๒ - ๓ กลับ   แล้วประกอบเนือง ๆ ซึ่งกรรมฐาน  ลุกขึ้นในเวลา</p><p>ภิกขาจาร ถือบาตรและจีวร โดยกำหนดกรรมฐานเป็นหลักนั่นเทียว ออก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 420</p><p>จากเสนาสนะ  ใส่ใจถึงกรรมฐานอยู่อย่างนั้น ไปลานพระเจดีย์  หากเจริญ  </p><p>พุทธานุสสติกรรมฐานอยู่  ก็เจริญพุทธานุสสติกรรมฐานนั้นเรื่อยไป   ไม่</p><p>ละกรรมฐานนั้น  เข้าไปสู่ลานพระเจดีย์  หากเจริญกรรมฐานอื่นอยู่   พัก</p><p>กรรมฐานนั้น    เหมือนวางสิ่งของที่ถือมาไว้  ณ  เชิงบันได  ยึดปีติมีพระ</p><p>พุทธเจ้าเป็นอารมณ์     ขึ้นสู่ลานพระเจดีย์  หากเจดีย์ใหญ่  ทำประทักษิณ</p><p>๓  ครั้ง    แล้วพึงไหว้ในฐานะทั้ง  ๔  ( ๔   ทิศ)   หากเจดีย์เล็ก    พึงทำ</p><p>ประทักษิณอย่างนั้นนั่นแหละแล้วไหว้ในฐานะทั้ง   ๘.   เมื่อไหว้พระเจดีย์</p><p>แล้วไปถึงลานต้นพระศรีมหาโพธิ         พึงแสดงความเคารพไหว้พระศรี</p><p>มหาโพธิ      ดุจอยู่เฉพาะพระพักตร์<strong>พระผู้มาพระภาคเจ้า</strong>ฉะนั้น.     ภิกษุ</p><p>นั้นไหว้พระเจดีย์และพระศรีมหาโพธิอย่างนี้แล้ว     พึงถือเอากรรมฐานที่</p><p>คนพักไว้  ดุจคนไปยังที่เก็บของไว้  ถือเอาสิ่งของที่เก็บไว้ฉะนั้น  เมื่อใกล้</p><p>หมู่บ้านก็ครองจีวรโดยกำหนดกรรมฐาน  เป็นหลักนั่นเทียว     เข้าไปยังหมู่</p><p>บ้านเพื่อบิณฑบาต.</p><p>           ครั้งนั้น  มนุษย์ทั้งหลายเห็นภิกษุนั้นก็ออกมาต้อนรับด้วยความยินดี</p><p>ว่า    พระผู้เป็นเจ้าของพวกเรามาแล้ว      รับบาตรนิมนต์ให้นั่งบนโรงฉัน</p><p>หรือบนเรือน   ถวายข้าวยาคูชั่วระยะเวลาที่ภัตตาหารยังไม่เสร็จ   ก็ล้างเท้า</p><p>ทาน้ำมัน  นั่งข้างหน้าถามปัญหาบ้าง  ขอฟังธรรมบ้าง.</p><p>           พระอรรถกถาจารย์กล่าวว่า    ถ้าแม้เขาไม่ขอให้แสดงธรรม    ก็พึง</p><p>แสดงธรรมกถาทีเดียวเพื่อสงเคราะห์ประชาชน.</p><p>           จริงอยู่  ธรรมกถาที่นอกเหนือไปจากธรรมฐาน  ย่อมไม่มี.   เพราะ</p><p>ฉะนั้น ภิกษุนั้นเมื่อกล่าวธรรมกถาโดยกำหนดกรรมฐานเป็นหลักนั่นเทียว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 421</p><p>ฉันอาหารโดยกำหนดกรรมฐานเป็นหลักนั้นเทียว     แม้เมื่อกระทำอนุโม-  </p><p>ทนาลากลับ  พวกมนุษย์ตามไปส่ง  ออกจากหมู่บ้านแล้ว    ให้พวกมนุษย์</p><p>เหล่านั้นกลับตรงที่นั้น  เดินไปตามทาง.</p><p>           ครั้งนั้น สามเณรและภิกษุหนุ่มที่ออกมาก่อน     ได้ฉันภัตตาหารที่</p><p>นอกบ้านเสร็จแล้ว     เห็นภิกษุรูปนั้นไปต้อนรับ    รับบาตรและจีวรของ</p><p>ท่าน.</p><p>           ได้ยินว่า ภิกษุครั้งโบราณ  ใช่ว่าจะแลดูหน้าเสียก่อนว่า นี่อุปัชฌาย์</p><p>ของเรา นี่อาจารย์ของเรา  แล้วจึงปรนนิบัติก็หาไม่  ย่อมทำตามกำหนดที่ถึง</p><p>เข้าเท่านั้น.  สามเณรและภิกษุหนุ่มเหล่านั้นถามท่านว่า ท่านผู้เจริญ มนุษย์</p><p>เหล่านั้นเป็นอะไรกับท่าน  เป็นญาติข้างมารดาหรือเป็นญาติข้างบิดา. ภิกษุ</p><p>นั้นกล่าวว่า    พวกท่านเห็นอะไรจึงถาม.    สามเณรและภิกษุหนุ่มตอบว่า</p><p>เห็นพวกเขาเหล่านั้นรักนับถือท่านมาก.   ภิกษุนั้นกล่าวสรรเสริญชาวบ้าน</p><p>เหล่านั้นว่า ดูก่อนท่านผู้มีอายุทั้งหลาย  กิจใดแม้มารดาบิดาก็ยากที่จะทำได้</p><p>กิจนั้นพวกเขาเหล่านั้นกระทำแก่พวกเรา      แม้จีวรของพวกเราก็เป็นของ</p><p>พวกเขาเหล่านั้นทั้งนั้น  เมื่อมีภัยก็ปลอดภัย  เมื่อหิวก็ไม่หิว  ผู้ที่มีอุปการะ</p><p>แก่พวกเราเช่นนี้ไม่มีอีกแล้ว  ดังนี้ไป.   นี้เรียกว่า  นำไป   ไม่นำกลับ.</p><p>           ส่วนภิกษุใดกระทำวัตรปฏิบัติมีประการดังกล่าวแล้วก่อนทีเดียว ไฟ</p><p>ธาตุย่อยอาหารเผาอาหารใหม่หมดแล้วก็เผากระเพาะอาหาร.       เหงื่อไหล</p><p>ท่วมตัว.  กรรมฐานไม่ขึ้นสู่วิถีได้.  ภิกษุนั้นถือบาตรจีวรก่อนแล้วไหว้พระ</p><p>เจดีย์โดยเร็วทีเดียว    แล้วเข้าไปยังหมู่บ้านเพื่อขอยาคู    ในเวลาฝูงโคออก</p><p>จากคอกนั่นเทียว   (เช้ามืด)   ได้ยาคูแล้วไปฉันยังโรงฉัน.    ตอนนั้นพอ</p><p>ภิกษุนั้นกลืนยาคูลงไปได้  ๒-๓ คำ     เตโชธาตุที่เกิดแต่กรรม     ไม่เผา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 422</p><p>กระเพาะอาหาร  หันมาเผาอาหารใหม่.   ภิกษุนั้นถึงความดับความเร่าร้อน</p><p>แห่งเตโชธาตุ    ดุจได้อาบน้ำตั้งร้อยหม้อ    ฉันยาคูโดยกำหนดกรรมฐาน  </p><p>เป็นหลัก   ล้างบาตรและบ้วนปากแล้ว   เจริญกรรมฐานเรื่อยไปในระหว่าง</p><p>ที่ยังมิได้ฉันภัตตาหาร     เที่ยวบิณฑบาตในที่ที่ยังมิได้ไป    ฉันอาหารโดย</p><p>กำหนดกรรมฐานเป็นหลัก      ต่อแต่นั้นก็ถือเอากรรมฐานที่คนบำรุงตรง</p><p>เป้าหมายทีเดียวมา.   นี้เรียกว่า   นำกลับ   ไม่นำไป.</p><p>           ภิกษุทั้งหลายที่ฉันยาคูแล้วเริ่มเจริญวิปัสสนา     ได้บรรลุพระอรหัต</p><p>ในพระพุทธศาสนาเช่นนี้    มีมากจนนับไม่ถ้วน   ใน<strong>เกาะสีหล</strong>นั้น   ใน</p><p>โรงฉันตามหมู่บ้านนั้น ๆ     ไม่มีอาสนะที่ไม่มีภิกษุฉันยาคูแล้วบรรลุพระ</p><p>อรหัตนั่ง.</p><p>           ก็ภิกษุที่อยู่ด้วยความประมาท  ทอดทิ้งธุระ ทำลายวัตรที่จะพึงกระ-</p><p>ทำ   มีจิตตรึงแน่นด้วยเจโตขีลธรรม ๕ อย่าง   ไม่กระทำความสำคัญแม้ว่า</p><p>กรรมฐานมีอยู่   เข้าไปบิณฑบาตยังหมู่บ้าน  เดินคลุกคลีไปกับคฤหัสถ์บ้าง</p><p>กินอยู่ปะปนกับคฤหัสถ์บ้าง  ซึ่งไม่สมควร  เป็นผู้เปล่าออกไป.   นี้เรียกว่า</p><p>ไม่นำไป  ไม่นำกลับ.</p><p>           ก็ภิกษุนี้ใด  ที่กล่าวแล้วว่า  นำไปด้วย  นำกลับด้วย ภิกษุนั้น พึง</p><p>ทราบด้วยอำนาจภิกษุผู้ประพฤติคตปัจจาคติกวัตร     (ขาไปก็เจริญกรรม-</p><p>ฐาน  ขากลับก็เจริญกรรมฐาน).                                               </p><p>           จริงอยู่   กุลบุตรทั้งหลายผู้ใคร่ประโยชน์    บวชในพระศาสนาแล้ว</p><p>อยู่รวมกัน  ๑๐  รูปบ้าง  ๒๐  รูปบ้าง ๓๐  รูปบ้าง  ๔๐  รูปบ้าง ๕๐ รูปบ้าง</p><p>๑๐๐  รูปบ้าง   ทำข้อตกลงกันว่า   แน่ะอาวุโสทั้งหลาย   ท่านทั้งหลายมิใช่</p><p>บวชหลบเจ้าหนี้   มิใช่บวชลี้ภัย  มิใช่บวชเพื่ออาชีพ  แต่มุ่งพ้นทุกข์จึงบวช </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 423</p><p>ในพระศาสนานี้.  เพราะฉะนั้น  กิเลสเกิดขึ้นในขณะเดิน จงข่มในขณะเดิน  </p><p>นั่นเทียว  กิเลสเกิดขึ้นในขณะยืน   จงข่มในขณะยืนนั่นเทียว กิเลสเกิดขึ้น</p><p>ในขณะนั่ง  จงข่มในขณะนั่งนั่นเทียว  กิเลสเกิดขึ้นในขณะนอน  จงข่มใน</p><p>ขณะนอนนั่นเทียว   ดังนี้.    ภิกษุเหล่านั้นทำข้อตกลงกันอย่างนี้แล้ว    ไป</p><p>ภิกขาจาร   มีแผ่นหินในระหว่างทาง   ครึ่งอุสภ   ๑ อุสภ   ครึ่งคาวุต   และ</p><p>๑ คาวุต     เดินมนสิการกรรมฐานด้วยสัญญานั้นเทียว.     ถ้ากิเลสเกิดขึ้น</p><p>แก่ใคร  ๆ ในขณะเดิน    เธอย่อมข่มกิเลสนั้น    ตรงนั้นแหละ    เมื่อไม่</p><p>อาจจะข่มได้อย่างนั้น    ต้องยืนอยู่.   ครั้งนั้นภิกษุแม้ที่ตานมาข้างหลังภิกษุ</p><p>นั้น  ก็ต้องยืนอยู่.  ภิกษุนั้นเตือนตนเองว่า ภิกษุนี้รู้ว่าวิตกเกิดขึ้นแก่ท่าน</p><p>ท่านทำกรรมไม่สมควรแล้ว  ดังนี้       เจริญวิปัสสนาแล้วก้าวลงสู่อริยภูมิได้</p><p>ในที่นั้นเอง.   เมื่อไม่อาจจะข่มได้อย่างนั้น  ก็นั่ง.   ต่อมาภิกษุแม้ที่ตามมา</p><p>ข้างหลังภิกษุนั้น  ก็ต้องนั่ง  มีนัยดังกล่าวแล้วนั่นแหละ.   แม้เมื่อไม่อาจจะ</p><p>ก้าวลงสู่อริยภูมิ  ก็ข่มกิเลสนั้นไว้  เดินมนสิการกรรมฐานเรื่อยไป.   ภิกษุ</p><p>นั้นจะไม่ย่างเท้าด้วยจิตที่ปราศจากกรรมฐาน.    หากย่างเท้าไป    ต้องถอย</p><p>กลับมายังที่เดิมอีก   ดุจ<strong>พระมหาปุสสเทวเถระผู้อยู่อาลินทกวิหาร.</strong></p><p>           ได้ยินว่า  พระเถระนั้นบำเพ็ญคตปัจจาคตวัตรอยู่ ๑๙ ปี.  แม้มนุษย์</p><p>ทั้งหลายได้เห็นท่านแล้ว  คือ  ผู้ที่กำลังไถนาบ้าง หว่านข้าวบ้าง  นวดข้าว</p><p>บ้าง   ทำการงานอยู่บ้างในระหว่างทาง   เห็นพระเถระเดินอยู่อย่างนั้น  จึง</p><p>สนทนากันว่า  พระเถระรูปนี้เดินกลับไปกลับมาอยู่บ่อย ๆ  ถ้าจะหลงทาง</p><p>หรือลืมของอะไร ๆ.  พระเถระนั้นหาได้สนใจคำของคนเหล่านั้นไม่  กระ-</p><p>ทำสมณธรรมด้วยจิตที่ประกอบด้วยกรรมฐานเท่านั้น  ได้บรรลุพระอรหัต</p><p>ในพรรษา  ๒๐. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 424</p><p>           ในวันที่บรรลุพระอรหัตนั่นเอง     เทวดาผู้อยู่ท้ายที่จงกรมของพระ  </p><p>เถระ  ได้ยืนเอานิ้วมือทำเป็นประทีปสว่างโชติช่วง.  แม้<strong>ท้าวมหาราชทั้ง ๔</strong></p><p>และ<strong>ท้าวสักกเทวราช</strong>     ตลอดถึง<strong>ท้าวสหัมบดีพรหม</strong>     ก็ได้มาบำรุงพระ</p><p>เถระ.</p><p>           ก็<strong>พระมหาติสสเถระ</strong>ผู้อยู่ป่าเห็นแสงสว่าง   ดังนั้นจึงถามท่านในวัน</p><p>รุ่งขึ้นว่า   เมื่อตอนกลางคืนได้มีแสงสว่างในสำนักของท่าน   แสงสว่างนั้น</p><p>เป็นอะไร.    พระเถระพูดกลบเกลื่อนมีอาทิอย่างนี้ว่า    ธรรมดาแสงสว่าง</p><p>ย่อมเป็นแสงสว่างของประทีปบ้าง    เป็นแสงสว่างของแก้วมณีบ้าง    ดังนี้.</p><p>ต่อแต่นั้นได้บังคับให้พระเถระผู้ถามปกปิดเรื่องไว้    เมื่อท่านรับคำแล้วจึง</p><p>เล่าให้ฟัง.  และ<strong>ดุจพระมหานาคเถระ</strong>ผู้อยู่<strong>กาลวัลลิมณฑป</strong></p><p>           ได้ยินว่า พระเถระแม้นั้นก็บำเพ็ญคตปัจจาคตวัตร  ทีแรกได้อธิษ-</p><p>ฐานเดินจงกรมอยู่ถึง ๗ ปี ด้วยตั้งใจว่า  จักบูชามหาปธานของพระผู้มี-</p><p>พระภาคเจ้าก่อน บำเพ็ญคตปัจจาคตวัตรอีก ๑๖ ปี จึงได้บรรลุพระอรหัต.</p><p>พระเถระนั้นย่างเท้าด้วยจิตที่ประกอบด้วยกรรมฐานเท่านั้น      เมื่อย่างเท้า</p><p>ด้วยจิตที่ปราศจากกรรมฐานแล้ว    ก็ถอยกลับใหม่    ครั้นไปใกล้หมู่บ้าน</p><p>ยืนในประเทศที่น่าสงสัยว่า   แม่โคหรือพระหนอ   ห่มจีวรแล้ว   ล้างบาตร</p><p>ด้วยน้ำจากแอ่งที่สะอาดแล้วอมน้ำไว้.    เพื่ออะไร ?   เพื่อต้องการว่า  เมื่อ</p><p>คนมาถวายภิกษาแก่เราหรือมาไหว้     กรรมฐานอย่าได้เคลื่อน     แม้เพียง</p><p>กล่าวว่า  ขอท่านทั้งหลายจงมีอายุยืน.   แต่เมื่อถูกถามถึงวันว่า  ท่านขอรับ</p><p>วันนี้กี่ค่ำ  หรือถามจำนวนภิกษุ  หรือถามปัญหา  ก็กลืนน้ำแล้วบอก.  หาก</p><p>ไม่มีผู้ถามถึงวันเป็นต้น   ก็จะบ้วนน้ำไว้ที่ประตูบ้านไปในเวลาโคออกจาก</p><p>ดอก.  และดุจภิกษุ  ๕๐  รูปผู้จำพรรษาใน<strong>กลัมพติตถวิหาร. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 425</p><p>           ได้ยินว่า  ภิกษุเหล่านั้นได้กระทำข้อตกลงกันในวันเพ็ญเดือน ๘ ว่า  </p><p>เราทั้งหลายยังไม่บรรลุพระอรหัต   จักไม่พูดคุยกัน   เมื่อภิกษุเหล่านั้นเข้า</p><p>ไปบิณฑบาตในหมู่บ้าน  ก็อมน้ำเข้าไป  เมื่อถูกถามถึงวันเป็นต้น  ก็ปฏิบัติ</p><p>ตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแหละ.     มนุษย์ทั้งหลายในที่นั้นเห็นรอยบ้วนน้ำก็รู้</p><p>ว่า  วันนี้มารูปเดียว  วันนี้ ๒ รูป.</p><p>           ก็มนุษย์เหล่านั้นคิดกันอย่างนี้ว่า    ภิกษุเหล่านี้ไม่พูดกับพวกเราเท่า</p><p>นั้น    หรือว่าพวกท่านเองก็ไม่พูดกัน    หากพวกท่านเองก็ไม่พูดกันแล้ว</p><p>คงจักวิวาทกันเป็นแน่    มาเถิดพวกเราจักให้ภิกษุเหล่านั้นขมาโทษกันและ</p><p>กัน.    เขาทั้งหมดไปวิหาร   ไม่ได้เห็นภิกษุ ๕๐  รูป   อยู่ในที่เดียวกันแม้</p><p>๒ รูป.    ในลำดับนั้น    บรรดาคนเหล่านั้นมีคนตาแหลมคนหนึ่งกล่าวว่า</p><p>ท่านผู้เจริญทั้งหลาย    โอกาสเช่นนี้มิใช่ที่อยู่ของผู้ที่ทะเลาะกัน    ลานพระ</p><p>เจดีย์   ลานพระศรีมหาโพธิ   ก็กวาดสะอาดดี   ไม้กวาดก็วางไว้เรียบร้อย</p><p>น้ำฉันน้ำใช้ก็จัดตั้งไว้ดี.  พวกเขาพากันกลับจากที่นั้น.    แม้ภิกษุเหล่านั้น</p><p>ก็บรรลุพระอรหัตภายในไตรมาสนั่นเอง     ในวันมหาปวารณาได้ปวารณา</p><p>วิสุทธิปวารณา.</p><p>           ภิกษุผู้พระพฤติดุจ<strong>พระมหานาคเถระผู้อยู่กาลวัลลิมณฑป</strong>   และดุจ</p><p>ภิกษุทั้งหลายที่จำพรรษาใน<strong>กลัมพติตถวิหาร</strong>  ดังกล่าวมานั้น  ย่างเท้าด้วย</p><p>จิตที่ประกอบด้วยกรรมฐานเสมอทีเดียว     ไปใกล้หมู่บ้านแล้ว     อมน้ำ</p><p>กำหนดทางเดิน  ทางใดไม่มีพวกทะเลาะกันมีนักเลงสุราเป็นต้น หรือไม่มี</p><p>ช้างดุม้าดุเป็นต้น    ก็ไปทางนั้น.    และเมื่อเดินบิณฑบาตในหมู่บ้านนั้นก็</p><p>ไม่เดินเร็วอย่างคนมีธุระร้อน.   ด้วยว่า  ธุดงค์ที่ถือการบิณฑบาตเป็นวัตร</p><p>ไม่มีอะไรที่ต้องเร็ว.   แต่ต้องค่อย ๆ ไป    เหมือนเกวียนบรรทุกน้ำไปถึง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 426</p><p>ที่ลุ่ม ๆ ดอน ๆ ต้องค่อย ๆ ไป ฉะนั้น.     และเข้าไปตามลำดับเรือนแล้ว </p><p>สังเกตดูว่าเขาจะให้หรือไม่ให้    คอยอยู่ชั่วเวลาพอสมควร    ได้ภิกษาแล้ว</p><p>ถือมาวิหาร   ในหมู่บ้านหรือนอกหมู่บ้าน   นั่งในที่อันสมควรตามสะดวก</p><p>มนสิการกรรมฐาน     เริ่มปฏิกูลสัญญาในอาหาร      พิจารณาด้วยอำนาจ</p><p>อุปมาว่าน้ำมันหยอดเพลา    ยาพอกแผล    และเนื้อของบุตร    ฉันอาหาร</p><p>ประกอบด้วยองค์ ๘   มิใช่ฉันเพื่อจะเล่น  มิใช่ฉันเพื่อจะมัวเมา   มิใช่ฉัน</p><p>เพื่อประดับ  มิใช่ฉันเพื่อตกแต่ง. . .ครันฉันเสร็จแล้ว ดื่มน้ำและบ้วนปาก</p><p>พักพอให้หายอึดอัดด้วยอาหารครู่หนึ่ง       แล้วมนสิการกรรมฐานทีเดียว</p><p>ก่อนอาหารอย่างไร    หลังอาหารก็อย่างนั้น    ทั้งยามต้นและยามหลัง.    นี้ </p><p>เรียกว่า   ทั้งนำไปและนำกลับ.</p><p>           ก็ภิกษุบำเพ็ญคตปัจจาคตวัตร  กล่าวคือนำกรรมฐานไปและนำกลับ</p><p>มานี้  หากเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยอุปนิสัยแล้ว   จะบรรลุพระอรหัตได้ในปฐม-</p><p>วัยทีเดียว.  ถ้าไม่ได้บรรลุในปฐมวัย  ก็จะได้บรรลุในมัชฌิมวัย.  ถ้าไม่ได้</p><p>บรรลุในมัชฌิมวัย   ก็จะได้บรรลุในเวลาตาย.   ถ้าไม่ได้บรรลุในเวลาตาย</p><p>ก็จะไปเป็นเทพบุตรแล้วบรรลุ.   ถ้าไม่ไปเป็นเทพบุตรแล้วบรรลุ   ไปเกิด</p><p>เมื่อพระพุทธเจ้ายิ่งไม่อุบัติ      ก็จะบรรลุปัจเจกโพธิญาณ.      ถ้าไม่บรรลุ</p><p>ปัจเจกโพธิญาณ    เมื่อไปเกิดพบพระพุทธเจ้าทั้งหลาย    ก็จะได้เป็นพระ</p><p>อรหันต์ประเภทขิปปาภิญญา  ดังเช่น<strong>พระพาหิยทารุจิริยเถระ</strong>ก็มี.   ประ-</p><p>เภทผู้มีปัญญามาก   เช่น<strong>พระสารีบุตรเถระ</strong>ก็มี.  ประเภทผู้มีฤทธิ์มาก  เช่น</p><p><strong>พระมหาโมคคัลลานเถระ</strong>ก็มี.   ประเภทถือธุดงค์  เช่น<strong>พระมหากัสสป-</strong></p><p><strong>เถระ</strong>ก็มี.      ประเภทได้ทิพยจักษุ   เช่น<strong>พระอนุรุทธเถระ</strong>ก็มี. ประเภททรง</p><p>พระวินัย  เช่น<strong>พระอุบาลีเถระ</strong>ก็มี. ประเภทเชี่ยวชาญแสดงธรรม เช่น<strong>พระ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 427</p><p><strong>ปุณณมันตานีบุตรเถระ</strong>ก็มี.    ประเภทอยู่ป่าเป็นวัตร    เช่น<strong>พระเรวตเถระ</strong></p><p>ก็มี.  ประเภทพหุสูต  เช่น<strong>พระอานนทเถระ</strong>ก็มี.    ประเภทใคร่การศึกษา</p><p>เช่น<strong>พระราหุลเถระ</strong>ผู้พุทธบุตรก็มี.</p><p>           ในข้อปฏิบัติ  ๔ ข้อนี้   ภิกษุใด   ทั้งนำไปและนำกลับ    โคจรสัม-</p><p>ปชัญญะของภิกษุนั้น ย่อมเป็นอันถึงที่สุดแห่งการปฏิบัติ  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ก็ความไม่หลงในการก้าวไปเป็นต้น    ชื่อว่า  อสัมโมหสัมปชัญญะ.</p><p>อสัมโมหสัมปชัญญะนั้นพึงทราบอย่างนี้    ปุถุชนผู้อันธพาล    เมื่อก้าวไป</p><p>เป็นต้น  ย่อมหลงผิดว่า  คนก้าวไป  การก้าวไปตนทำให้เกิดขึ้น ดังนี้บ้าง</p><p>ว่าเราก้าวไป    การก้าวไป    เราทำให้เกิดขึ้น ดังนี้บ้าง  ฉันใด    ภิกษุใน</p><p>พระศาสนานี้ไม่หลงผิดฉันนั้น  เมื่อจิตคิดว่าเราจะก้าวไปเกิดขึ้น  วาโยธาตุ</p><p>ซึ่งเกิดแต่จิต    ยังวิญญัติให้เกิด    ย่อมเกิดขึ้นด้วยจิตนั้นเอง     ดังนั้นร่าง</p><p>กระดูกที่สมมติว่ากายนี้       ย่อมก้าวไปด้วยอำนาจความแผ่ไปของวาโยธาตุ</p><p>อันเกิดแต่พลังงานของจิต  ด้วยประการฉะนี้.      เมื่อร่างกระดูกนั้นก้าวไป</p><p>อย่างนี้  ในขณะที่ยกเท้าขึ้นแต่ละข้าง   ธาตุทั้ง ๒ คือปฐวีธาตุ  อาโปธาตุ</p><p>ย่อมอ่อนกำลังลง. อีก ๒ ธาตุนอกนี้ย่อมมีกำลังขึ้น. ในขณะที่หย่อนเท้าลง</p><p>ธาตุทั้ง  ๒  คือเตโชธาตุ  วาโยธาตุ  ย่อมอ่อนกำลังลง อีก  ๒  ธาตุนอกนี้ย่อมมี</p><p>กำลังยิ่งขึ้น.  ในขณะที่ปลายเท้าจดพื้นและเหยียบเต็มฝ่าเท้า  ก็เช่นเดียวกัน.</p><p>           รูปธรรมและอรูปธรรมที่เป็นไปในขณะที่ยกเท้าขึ้น  ย่อมไม่ถึงขณะ</p><p>ที่เคลื่อนเท้า.   รูปธรรมและนามธรรมที่เป็นไปในขณะที่เคลื่อนเท้า   ย่อม</p><p>ไม่ถึงขณะที่ก้าวไปข้างหน้าเหมือนกัน.   ที่เป็นไปในขณะที่ก้าวไปข้างหน้า</p><p>ย่อมไม่ถึงขณะที่หย่อนเท้าลง.  ที่เป็นไปในขณะที่หย่อนเท้าลง   ย่อมไม่ถึง</p><p>ขณะที่ปลายเท้าจดพื้น.  ที่เป็นไปในขณะที่ปลายเท้าจดพื้น   ย่อมไม่ถึงขณะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 428</p><p>ที่เหยียบเต็มฝ่าเท้า.   รูปธรรมและอรูปธรรมย่อมเป็นตอน ๆ เป็นท่อน ๆ</p><p>เป็นเขต ๆ   ดับไปในอิริยาบถนั้น ๆ  นั่นเอง   เหมือนเมล็ดงาที่ใส่ลงใน  </p><p>กระเบื้องร้อนย่อมแตกเป๊าะแป๊ะ ๆ.</p><p>           ในการก้าวไปเป็นต้น  ใครคนหนึ่งก้าวไป  หรือการก้าวไปของ</p><p>ใครคนหนึ่ง.  แต่โดยปรมัตถ์   ธาตุทั้งหลายเท่านั้นเดิน   ธาตุทั้งหลายเท่า</p><p>นั้นยืน    ธาตุทั้งหลายเท่านั้นนั่ง    ธาตุทั้งหลายเท่านั้นนอน.   ก็ในส่วน</p><p>(แห่งอิริยาบถ) นั้น ๆ จิตดวงอื่นเกิดขึ้น จิตดวงอื่นดับไป  พร้อมกับรูป</p><p>เป็นไปอยู่เหมือนกระแสน้ำไหลติดต่อกันไปไม่ขาดสายฉะนั้น  ดังนี้ .  ความ</p><p>ไม่หลงในการก้าวไปเป็นต้นอย่างนี้   ชื่อว่า อสัมโมหสัมปชัญญะ   ดังนี้แล.</p><p>           จบอธิบายบทว่า   <strong>อภิกฺกนฺเต   ปฏิกฺกนฺเต    สมฺปชานการี    โหติ</strong></p><p>เท่านี้ .</p><p>           ก็ในบทว่า  <strong>อาโลกิเต  วิโลกิเต</strong>  นี้    มีวินิจฉัย  ดังต่อไปนี้ </p><p>           การเพ่งดูไปข้างหน้า  ชื่ออาโลกิตะ.</p><p>           การเพ่งดูไปทิศเฉียง  ชื่อวิโลกิตะ.</p><p>           อิริยาบถอื่น ๆ ที่ชื่อว่าโอโลกิตะ   อุลโลกิตะและอวโลกิตะ ก็คือการ</p><p>ดูข้างล่าง  ข้างบน  ข้างหลัง  การดูเหล่านั้น  ท่านมิได้ถือเอาในที่นี้.  แต่</p><p>โดยการถือเอาตามความเหมาะสม    ท่านถือเอาการแลดูสองอย่างนี้เท่านั้น.</p><p>           อีกนัยหนึ่ง   การแลดูเหล่านั้นทั้งหมด   ท่านถือเอาด้วยมุขนี้   ด้วย</p><p>ประการฉะนี้ทีเดียวแล.</p><p>           ในการแลดูสองอย่างนั้น  เมื่อจิตคิดว่า  เราจักแลดูไปข้างหน้า  ดังนี้</p><p>เกิดขึ้น     ยังมิทันแลไปด้วยอำนาจจิตนั่นแล    ใคร่ครวญถือเอาประโยชน์</p><p>ชื่อสาตถกสัมปชัญญะ.   สาตถกสัมปชัญญะนั้น   พึงดูท่านพระนันทะเป็น</p><p>ตัวอย่าง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 429</p><p>           สมจริงดังคำที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสไว้ว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>หากว่านันทะจะพึงแลดูทิศตะวันออก   เธอย่อมรวบรวมใจทั้งหมดแลดูทิศ   </p><p>ตะวันออกว่า  เมื่อเราแลดูทิศตะวันออกอย่างนี้   อกุศลธรรมอันลามก  คือ</p><p>อภิชฌาและโทมนัส    ไม่พึงไหลไปตาม   ดังนี้  ย่อมชื่อว่าเป็นผู้มีสาตถก-</p><p>สัมปชัญญะ    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    หากว่านันทะจะพึงแลดูทิศตะวันตก</p><p>ทิศเหนือ  ทิศใต้  ทิศเบื้องบน  ทิศเบื้องล่าง  ทิศเฉียง  เธอย่อมรวบรวม</p><p>ใจทั้งหมดพิจารณาดูทิศเฉียงว่า   เมื่อเราแลดูทิศเฉียงอย่างนี้. . .ดังนี้   ย่อม</p><p>ชื่อว่าเป็นผู้มีสาตถกสัมปชัญญะ   ดังนี้ .</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง    แม้ในที่นี้ก็พึงทราบว่าการเพ่งดูไปข้างหน้าและการ</p><p>เพ่งดูไปตามทิศเป็นสาตถกสัมปชัญญะ     และเป็นสัปปายสัมปชัญญะ  โดย </p><p>การเห็นพระเจดีย์เป็นต้นที่กล่าวแล้วในก่อนนั้นแล.               </p><p>           ส่วนโคจรสัมปชัญญะ     คือการไม่ละทิ้งกรรมฐานนั่นเอง    เพราะ</p><p>ฉะนั้น  การเพ่งดูไปข้างหน้าและการเพ่งดูไปตามทิศ  ในพระบาลีนี้ ภิกษุ</p><p>ผู้เจริญวิปัสสนากรรมฐาน  ยึดขันธ์  ธาตุ  อายตนะเป็นอารมณ์  พึงกระทำ</p><p>ด้วยอำนาจกรรมฐานของตนนั่นเทียว  หรือฝ่ายภิกษุผู้เจริญสมถกรรมฐาน</p><p>ยึดกสิณเป็นต้นเป็นอารมณ์     พึงกระทำโดยกำหนดกรรมฐานเป็นหลักที</p><p>เดียว.   ชื่อว่าตนภายในร่างกาย   ที่เพ่งดูไปข้างหน้าหรือที่เพ่งดูไปตามทิศ</p><p>ย่อมไม่มี.  พอเกิดความคิดว่าเราจักแลดูไปข้างหน้า  ดังนี้  วาโยธาตุซึ่งมีจิต</p><p>เป็นสมุฏฐานพร้อมด้วยจิตดวงนั้นนั่นแล    ยังวิญญัติให้เกิด    ย่อมเกิดขึ้น</p><p>หนังตาล่างหดลง   หนึ่งตาบนเลิกขึ้น  ด้วยอำนาจความแผ่ไปของวาโยธาตุ</p><p>อันเกิดแต่พลังงานของจิต    ด้วยประการฉะนี้.     จะมีใคร ๆ ชื่อว่าเที่ยว</p><p>ไปด้วยยนต์ก็หาไม่.   ต่อจากนั้น    จักขุวิญาณยังทัสสนกิจให้สำเร็จ  ก็เกิด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 430</p><p>ขึ้น  ดังนี้แล.  ก็การรู้ชัดอย่างนี้   ชื่อว่าอสัมโมหสัมปชัญญะในพระบาลีนี้.  </p><p>อีกอย่างหนึ่ง     ก็อสัมโมหสัมปชัญญะในพระบาลีนี้      พึงทราบด้วยการ</p><p>กำหนดรู้เหตุตัวเดิมและเหตุจรมา     และเหตุเกิดชั่วขณะ.     พึงทราบโดย</p><p>กำหนดรู้เหตุตัวเดิมก่อน.</p><p>           <strong>ภวังคกิจ   อาวัชชนกิจ  ทัสสนกิจ  สัมปฏิจฉันนกิจ </strong></p><p><strong>           สันตีรณกิจ   โวฏฐัพพนกิจ   และชวนกิจ   เป็นที่  ๗</strong></p><p><strong>           ย่อมเกิด.</strong></p><p>           ในวิถีจิตเหล่านั้น     ภวังคจิตยังกิจอันเป็นองค์แห่งอุปปัตติกภพให้</p><p>สำเร็จเกิดขึ้น.   กิริยามโนธาตุรำพึงถึงภวังคจิตนั้นยังอาวัชชนกิจให้สำเร็จ</p><p>เกิดขึ้น.   ถัดจากกิริยามโนธาตุดับ   จักขุวิญญาณยังทัสสนกิจให้สำเร็จเกิด</p><p>ขึ้น.    ถัดจากจักขุวิญญาณดับ   วิบากมโนธาตุยังสัมปฏิจฉันนกิจให้สำเร็จ</p><p>เกิดขึ้น.    ถัดจากวิบากมโนธาตุดับ   วิบากมโนวิญญาณธาตุยังสันตีรณกิจ</p><p>ให้สำเร็จเกิดขึ้น.   ถัดจากวิบากมโนวิญญาณธาตุดับ   กิริยามโนวิญญาณ-</p><p>ธาตุยังโวฏฐัพพนกิจให้สำเร็จเกิดขึ้น.     ถัดจากกิริยามโนวิญญาณธาตุดับ</p><p>ชวนจิตย่อมแล่นไป ๗ ครั้ง.     ในวิถีจิตเหล่านั้นแม้ในชวนจิตที่ ๑  ย่อม</p><p>ไม่มี.       การแลไปข้างหน้าและการแลไปตามทิศด้วยอำนาจความกำหนัด</p><p>ขัดเคืองและความหลงว่า   นี้เป็นหญิง  นี้เป็นชาย. . .แม้ในทุติยชวนะ. . .</p><p>แม้ในสัตตมชวนะก็อย่างนั้น    ก็เมื่อวิถีจิตเหล่านั้นแตกดับตั้งแต่ต้นจนถึง</p><p>ที่สุด   เหมือนเหล่าทหารในสนามรบ   ชื่อว่าการแลและการเหลียว   ด้วย</p><p>อำนาจความกำหนัดเป็นต้นว่า  นี้เป็นหญิง  นี้เป็นชาย  จึงมีขึ้น.</p><p>           อสัมโมหสัมปชัญญะ    ในการแลและการเหลียวนี้ด้วยอำนาจการ</p><p>กำหนดรู้เหตุตัวเดิม  พึงทราบเพียงเท่านี้ก่อน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 431</p><p>           พึงทราบวินิจฉัยในจักษุทวาร    ก็เมื่อรูปารมณ์มาปรากฏ    ถัดจาก  </p><p>ภวังคจิตไหว  เมื่อวิถีจิตมีอาวัชชนจิตเป็นต้นเกิดขึ้นดับไป  ด้วยอำนาจทำ</p><p>กิจของตนให้สำเร็จ  ในที่สุดชวนจิตย่อมเกิด.  ชวนจิตนั้นเป็นดุจบุรุษผู้จร</p><p>มาในจักษุทวาร       อันเป็นเพียงดังเรือนของอาวัชชนจิตเป็นต้นที่เกิดขึ้น</p><p>ก่อน.   เมื่อบุรุษผู้จรมานั้นเข้าไปในเรือนของผู้อื่นเพื่อจะขอสิ่งของอะไร ๆ</p><p>แม้เมื่อพวกเจ้าของเรือนนิ่งอยู่    ก็ไม่ควรใช้อำนาจ ฉันใด   แม้เมื่ออาวัช-</p><p>ชนจิตเป็นต้น  ไม่กำหนัด  ไม่ขัดเคือง  ไม่หลงในจักษุทวารอันเป็นเพียง</p><p>ดังเรือนของอาวัชชนจิตเป็นต้น  ก็ไม่ควรกำหนัดขัดเคืองและหลง  ฉันนั้น.</p><p>พึงทราบอสัมโมหสัมปชัญญะด้วยอำนาจความเป็นเสมือนผู้จรมาอย่างนี้</p><p>ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ก็จิตทั้งหลายมีโวฏฐัพพนจิตเป็นที่สุดเหล่านี้ใด       ย่อมเกิดขึ้นใน</p><p>จักษุทวาร   จิตเหล่านั้น ย่อมดับไปในที่นั้น ๆ นั่งเอง    พร้อมกับสัมป-</p><p>ยุตตธรรม    ย่อมไม่เห็นซึ่งกันและกัน ฉะนั้น    จิตนอกนี้จึงเป็นจิตที่มีอยู่</p><p>ชั่วขณะ.</p><p>           ในข้อนั้นมีอธิบายดังนี้      ในเรือนหลังหนึ่งเมื่อคนทั้งหลายตายกัน</p><p>หมดแล้ว    เหลืออยู่คนเดียวซึ่งจะต้องตายในขณะนั้นเอง    ย่อมไม่อภิรมย์</p><p>ในการฟ้อนรำขับร้องเป็นต้น  ฉันใด    เมื่ออาวัชชนจิตเป็นต้นอันเป็นตัว</p><p>สัมปยุตในทวารหนึ่งดับไปในที่นั้น ๆ นั่นเอง ชื่อว่าการอภิรมย์ด้วยอำนาจ</p><p>กำหนัดขัดเคืองและหลงนั่นแล    ก็ไม่ควรแม้แก่ชวนจิตที่ยังเหลือ    ซึ่งจะ</p><p>ต้องดับในขณะนั้นเองฉันนั้น    พึงทราบอสัมโมหสัมปชัญญะด้วยอำนาจ</p><p>ความเป็นไปชั่วขณะอย่างนี้   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  อสัมโมหสัมปชัญญะนี้  พึงทราบด้วยอำนาจพิจารณา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 432</p><p>เป็นขันธ์  อายตนะ  ธาตุ  และปัจจัย.  </p><p>           ก็ในอธิการนี้ จักษุและรูปจัดเป็นรูปขันธ์  ทัสสนะเป็นวิญญาณขันธ์</p><p>เวทนาที่สัมปยุตด้วยวิญาณขันธ์นั้นเป็นเวทนาขันธ์  สัญญาจัดเป็นสัญญา.</p><p>ขันธ์   สัมปยุตตธรรมมีผัสสะเป็นต้น   เป็นสังขารขันธ์.    การแลและการ</p><p>เหลียว  ย่อมปรากฏในเพราะขันธ์ ๕ เหล่านี้ประชุมกัน ด้วยประการฉะนี้.</p><p>ในการแลและการเหลียวนั้น     ใครคนหนึ่งแลไปข้างหน้า     ใครคนหนึ่ง</p><p>เหลียวไปข้างหลัง.   จักษุก็เหมือนกัน  จัดเป็นจักขวายตนะ  รูปเป็นรูปาย-</p><p>ตนะ  ทัสสนะเป็นมนายตนะ   สัมปยุตตธรรมทั้งหลายมีเวทนาเป็นต้นเป็น</p><p>ธรรมายตนะ.  การแลไปข้างหน้าและการแลไปตามทิศ   ย่อมปรากฏเพราะ</p><p>อายตนะ ๔ เหล่านี้ประชุมกัน   ด้วยประการฉะนี้.   ในการแลไปข้างหน้า</p><p>และการแลไปตามทิศนั้น    ใครคนหนึ่งแลไปข้างหน้า   ใครคนหนึ่งเหลียว</p><p>ไปข้างหลัง  จักษุก็เหมือนกัน  จัดเป็นจักษุธาตุ   รูปเป็นรูปธาตุ  ทัสสนะ</p><p>เป็นจักขุวิญญาณธาตุ.     ธรรมทั้งหลายมีเวทนาเป็นต้นที่สัมปยุตด้วยจักขุ-</p><p>วิญญาณธาตุนั้นเป็นธรรมธาตุ.  การแลไปข้างหน้า   และการแลไปตามทิศ</p><p>ย่อมปรากฏเพราะธาตุ  ๔    เหล่านี้ประชุมกัน    ด้วยประการฉะนี้.    ในการ</p><p>แลไปข้างหน้าและการแลไปตามทิศนั้น     ใครคนหนึ่งแลไปข้างหน้า   ใคร</p><p>คนหนึ่งเหลียวไปข้างหลัง.   จักษุก็เหมือนกัน   เป็นนิสสยปัจจัย   รูปเป็น</p><p>อารัมมณปัจจัย  อาวัชชนจิตเป็นอนันตรปัจจัย  สมนันตรปัจจัย  อุปนิสสย-</p><p>ปัจจัย    นัตถิปัจจัยและวิคตปัจจัย    อาโลกะเป็นอุปนิสสยปัจจัย    เวทนา</p><p>เป็นต้นเป็นสหชาตปัจจัยเป็นต้น.  การแลไปข้างหน้าและการแลไปตามทิศ</p><p>ย่อมปรากฏเพราะปัจจัยเหล่านี้ประชุมกัน  ด้วยประการฉะนี้.  ในการแลไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 433</p><p>ข้างหน้าและการแลไปตามทิศนั้น  ใครคนหนึ่งแลไปข้างหน้า  ใครคนหนึ่ง  </p><p>เหลียวไปข้างหลัง      อสัมโมหสัมปชัญญะในการแลไปข้างหน้าและการแล</p><p>ไปตามทิศนี้   พึงทราบด้วยอำนาจพิจารณาเป็นขันธ์  อายตนะ  ธาตุ  และ</p><p>ปัจจัย  อย่างนี้   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>สมฺมิญฺชิเต   ปสาริเต</strong>  ความว่า   คู้เข้าหรือเหยียดออกแห่ง</p><p>อิริยาปถปัพพะทั้งหลาย.</p><p>           การใคร่ครวญประโยชน์และมิใช่ประโยชน์   เพราะการคู้เข้าหรือ</p><p>เหยียดออกของมือเท้าเป็นปัจจัย    แล้วใคร่ครวญแต่ประโยชน์    โดยมิได้</p><p>คู้เข้าหรือเหยียดออกด้วยอำนาจจิตเลย     ชื่อว่า สาตถกสัมปชัญญะในการ</p><p>คู้เข้าหรือเหยียดออกนั้น.      ทุก ๆ ขณะที่ภิกษุยืนคู้หรือเหยียดมือและเท้า</p><p>นานเกินไป     เวทนาย่อมเกิดขึ้นในการคู้หรือเหยียดนั้น     จิตย่อมไม่ได้</p><p>อารมณ์เป็นหนึ่ง.  กรรมฐานย่อมจะเลียไป.  ภิกษุนั้นย่อมจะไม่บรรลุคุณ-</p><p>วิเศษ.   แต่เมื่อเวลาภิกษุคู้เข้าพอดี   เหยียดออกพอดี  เวทนานั้น ๆ ย่อม</p><p>ไม่เกิดขึ้น.     จิตย่อมมีอารมณ์เป็นหนึ่ง.     กรรมฐานย่อมถึงความสำเร็จ.</p><p>เธอย่อมบรรลุคุณวิเศษได้.      การใคร่ครวญประโยชน์และมิใช่ประโยชน์</p><p>พึงทราบอย่างนี้   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           อนึ่ง  แม้เมื่อมีประโยชน์       การใคร่ครวญถึงอารมณ์สัปปายะและ</p><p>อสัปปายะแล้วใคร่ครวญแต่อารมณ์ที่เป็นสัปปายะ    ชื่อว่า    สัปปายสัมป-</p><p>ชัญญะ.   ในสัปปายสัมปชัญญะในการคู้เข้าหรือเหยียดออกนั้น  มีนัยดังนี้.</p><p>           ได้ยินว่า ภิกษุหนุ่มหลายรูปสวดมนต์อยู่ที่ลานพระมหาเจดีย์. ภิกษุณี</p><p>สาวหลายรูปฟังธรรมอยู่ข้างหลังภิกษุเหล่านั้น.  บรรดาภิกษุเหล่านั้น ภิกษุ</p><p>หนุ่มรูปหนึ่ง  เหยียดมือออกไปถูกกายภิกษุณีเข้า  จึงต้องเป็นคฤหัสถ์เพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 434</p><p>เหตุนั้นเอง.  </p><p>           ภิกษุอีกรูปหนึ่ง   เมื่อเหยียดเท้า   ได้เหยียดเท้าไปในกองไฟ.   ถูก</p><p>ไฟไหม้เท้าจดกระดูก.</p><p>           ภิกษุอีกรูปหนึ่ง  ได้เหยียดเท้าไปที่จอมปลวก  ถูกอสรพิษกัด.   อีก</p><p>รูปหนึ่งเหยียดแขนไปที่ไม้แขวนมุ้ง  ถูกงูเขียวกัด.     เพราะฉะนั้น  ภิกษุ</p><p>ไม่ควรเหยียดมือเท้าไปในที่อันเป็นอสัปปายะเช่นนี้      ควรเหยียดไปในที่</p><p>อันเป็นสัปปายะ.</p><p>           นี้เป็นสัปปายะสัมปชัญญะ  ในบทว่า  <strong>สมฺมิญฺชิเต  ปสาริเต</strong> นี้.</p><p>           ก็โคจรสัมปชัญญะ  พึงแสดงด้วยเรื่องของพระมหาเถระ.</p><p>           ได้ยินว่า  พระมหาเถระนั่งอยู่ในที่พักกลางวัน   สนทนาอยู่กับอัน-</p><p>เตวาสิกทั้งหลาย    คู้มือเข้ามาโดยเร็ว     แล้วเหยียดออกไปไว้ในที่เดิมอีก</p><p>แล้วค่อย ๆ  คู้เข้า      อันเตวาสิกทั้งหลายถามท่านว่า       ข้าแต่ท่านผู้เจริญ</p><p>เหตุไรท่านจึงคู้มือเข้ามาโดยเร็ว    แล้วเหยียดออกไปไว้ในที่เดิมอีก   แล้ว</p><p>ค่อย ๆ คู้เข้า.   พระมหาเถระตอบว่า   ดูก่อนอาวุโสทั้งหลาย   ตั้งแต่เราเริ่ม</p><p>มนสิการกรรมฐานมา     เราไม่เคยละทิ้งกรรมฐานคู้มือเลย     แต่บัดนี้เรา</p><p>สนทนากับ ท่านทั้งหลายได้ละทิ้งกรรมฐานคู้มือเข้า.  เพราะฉะนั้น  เราจึง</p><p>ได้เหยียดมือออกไปไว้ในที่เดิมอีกแล้วคู้เข้า.    อันเตวาสิกทั้งหลายได้ถวาย</p><p>สาธุการว่า  ดีแล้ว   ท่านอาจารย์  ขึ้นชื่อว่าภิกษุ  ควรเป็นอย่างนี้.    การ</p><p>ไม่ละกรรมฐานแม้ในที่เช่นนี้  พึงทราบว่า  ชื่อว่า โคจรสัมปชัญญะ   ด้วย</p><p>ประการฉะนี้.</p><p>           ใคร ๆ ที่ชื่อว่าตนในภายใน    ซึ่งคู้เข้าหรือเหยียดออก   ย่อมไม่มี.</p><p>มีแต่การคู้เข้าหรือเหยียดออกด้วยความแผ่ไปแห่งวาโยธาตุอันเกิดแต่พลัง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 435</p><p>จิต    มีประการดังกล่าวแล้ว    ดุจหุ่นยนต์เคลื่อนไหวมือเท้าได้ด้วยอำนาจ  </p><p>การชักสายใยฉะนั้น.</p><p>           ก็การกำหนดรู้อย่างนี้ด้วยประการฉะนี้      พึงทราบว่าอสัมโมหสัม-</p><p>ปชัญญะในการคู้เข้าหรือเหยียดออกนี้.</p><p>           การใช้สอยโดยการนุ่งห่มสังฆาฏิและจีวร  และโดยการรับภิกษาด้วย</p><p>บาตรเป็นต้น   ชื่อว่า  ธารณะ   ในบทว่า   <strong>สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ</strong> นี้.</p><p>           ในการใช้สอยสังฆาฏิบาตรและจีวรนั้น      จะวินิจฉัยในการใช้สอย</p><p>สังฆาฏิและจีวรก่อน.</p><p>           การที่ภิกษุนุ่งหรือห่มเที่ยวบิณฑบาตได้อามิสมา      คือประโยชน์มี</p><p>ประการที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสไว้โดยนัยเป็นต้นว่า   เพื่อป้องกันหนาว</p><p>ดังนี้นั่นแหละ ชื่อว่า  ประโยชน์.  พึงทราบสาตถกสัมปชัญญะ   ด้วยอำนาจ</p><p>ของประโยชน์นั้น.</p><p>           ก็จีวรเนื้อละเอียดเป็นสัปปายะแก่ภิกษุขี้ร้อนและมีกำลังน้อย     จีวร</p><p>เนื้อหนา ๒ ชั้นเป็นสัปปายะแก่ภิกษุขี้หนาว.      จีวรที่ตรงกันข้ามไม่เป็น</p><p>สัปปายะ.   จีวรเก่าไม่เป็นสัปปายะแก่ภิกษุรูปใดรูปหนึ่งเลย.   ด้วยว่า  จีวร</p><p>เก่านั้น   ย่อมทำความกังวลแก่ภิกษุนั้น   เพราะต้องคอยปะเป็นต้น.    จีวร</p><p>ชนิดผ้าลายสองเป็นต้น   เป็นที่ตั้งแห่งความโลภ   ทำให้กังวลเหมือนกัน .</p><p>ด้วยว่า  จีวรเช่นนั้น   ย่อมทำอันตรายแก่ภิกษุผู้อยู่ในป่ารูปเดียว   และอาจ</p><p>ทำอันตรายถึงชีวิตก็ได้.</p><p>           ก็จีวรใดเกิดขึ้นด้วยอำนาจมิจฉาชีพ  มีนิมิตตกรรมเป็นต้น และ</p><p>จีวรใดเมื่อภิกษุนั้นใช้สอย     อกุศลธรรมเจริญขึ้น     กุศลธรรมเสื่อมไป</p><p>จีวรนั้นเป็นอสัปปายะโดยตรง.  จีวรที่ตรงกันข้าม   เป็นสัปปายะ.  ในที่นี้  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 436</p><p>พึงทราบสัปปายสัมปชัญญะ    ด้วยอำนาจจีวรที่เป็นสัปปายะนั้น    และพึง  </p><p>ทราบโคจรสัมปชัญญะ    ด้วยอำนาจการไม่ละกรรมฐานนั่นแล.</p><p>           ใคร ๆ ชื่อว่าตนในภายใน  ที่ชื่อว่าห่มจีวร ย่อมไม่มี.  มีแต่การห่ม</p><p>จีวรด้วยความแผ่ไปแห่งวาโยธาตุอันเกิดแต่พลังจิต  มีประการดังกล่าวแล้ว</p><p>เท่านั้น.</p><p>           ในจีวรและกายนั้น  แม้จีวรก็ไม่มีเจตนา  แม้กายก็ไม่มีเจตนา.  จีวร</p><p>ย่อมไม่รู้ว่าเราห่มกายไว้.   แม้กายก็ไม่รู้ว่าเราถูกจีวรห่มไว้.   ธาตุทั้งหลาย</p><p>เท่านั้นปิดหมู่ธาตุอยู่    เหมือนเอาผ้าเก่าห่อคัมภีร์ไว้ฉะนั้น.   เพราะฉะนั้น</p><p>ภิกษุได้จีวรดี  ก็ไม่ควรดีใจ   ได้จีวรไม่ดี   ก็ไม่ควรเสียใจ.   เหมือนอย่าง</p><p>ว่า   ที่จอมปลวก   พระเจดีย์และต้นไม้ที่ศักดิ์สิทธิ์เป็นต้น    คนบางพวก</p><p>บูชาด้วยดอกไม้ของหอมธูปและผ้าเป็นต้น  คนบางพวกไม่บูชาด้วยคูถมูตร</p><p>เปือกตม     และประหารด้วยท่อนไม้และสาตราเป็นต้น     จอมปลวกและ</p><p>ต้นไม้เป็นต้น         ย่อมไม่ดีใจหรือเสียใจด้วยการบูชาและไม่บูชาเหล่านั้น</p><p>ภิกษุได้จีวรดีไม่พึงดีใจ   ได้จีวรไม่ดีไม่ควรเสียใจเลยเหมือนฉันนั้นทีเดียว</p><p>พึงทราบอสัมโมหสัมปชัญญะในการใช้สอยสังฆาฏิและจีวรนี้   ด้วยอำนาจ</p><p>พิจารณาที่เป็นไปอย่างนี้  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           แม้ในการใช้สอยบาตร    พึงทราบสาตถกสัมปชัญญะ     ด้วยอำนาจ</p><p>ประโยชน์ที่จะพึงได้เฉพาะ   เพราะภิกษุไม่หยิบบาตรโดยรีบร้อน  แต่หยิบ</p><p>บาตรโดยพิจารณาอย่างนี้ว่า     เมื่อเราหยิบบาตรนี้เที่ยวไปบิณฑบาตจักได้</p><p>ภิกษา  ดังนี้เป็นปัจจัย.</p><p>           ก็บาตรหนักไม่เป็นสัปปายะแก่ภิกษุที่มีร่างกายผอม  มีกำลังน้อย.</p><p>บาตรที่มีปุ่มขรุขระ  ๔-๕  ปุ่ม ล้างยาก ไม่เป็นสัปปายะแก่ภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 437</p><p>เลย.    แม้บาตรที่ล้างยากก็ไม่ควร.   ด้วยว่า   เมื่อล้างบาตรนั้นอยู่นั่นแหละ  </p><p>เธอจะมีกังวล.</p><p>           ก็บาตรที่มีสีเหมือนแก้วมณี    เป็นที่ตั้งแห่งความโลภ   ไม่เป็นสัป-</p><p>ปายะตามนัยที่กล่าวแล้วในจีวรนั่นแล.                                               </p><p>           อนึ่ง  บาตรที่ได้มาด้วยอำนาจนิมิตตกรรมเป็นต้น   ไม่เป็นสัปปายะ</p><p>และบาตรใดเมื่อภิกษุใช้สอย  อกุศลธรรมทั้งหลายย่อมเจริญขึ้น กุศลธรรม</p><p>ทั้งหลายย่อมเสื่อมไป   บาตรนี้เป็นอสัปปายะโดยส่วนเดียวเท่านั้น.  บาตร</p><p>ที่ตรงกันข้าม    เป็นสัปปายะ.    ในการใช้สอยบาตรนี้    พึงทราบสัปปาย-</p><p>สัมปชัญญะด้วยอำนาจบาตรนั้น.    พึงทราบโคจรสัมปชัญญะ    ด้วยอำนาจ</p><p>ไม่ละกรรมฐานนั่นแล.</p><p>           ใคร  ๆ ชื่อว่าตนในภายในถือบาตรอยู่  ย่อมไม่มี.  มีแต่การถือบาตร</p><p>ด้วยความแผ่ไปแห่งวาโยธาตุอันเกิดแต่พลังจิตมีประการดังกล่าวแล้วเท่า</p><p>นั้น.</p><p>           ในการถือบาตรนั้น     แม้บาตรก็ไม่มีเจตนา     แม้มือก็ไม่มีเจตนา.</p><p>บาตรย่อมไม่รู้ว่า   เราถูกมือถือไว้.   แม้มือทั้งหลายก็ไม่รู้ว่า   เราถือบาตร</p><p>ไว้.   ธาตุทั้งหลายเท่านั้นถือหมู่ธาตุอยู่   เหมือนเอาคีมคีบบาตรที่ร้อนเป็น</p><p>ไฟฉะนั้น. พึงทราบอสัมโมหสัมปชัญญะในการใช้สอยบาตรนี้  ด้วยอำนาจ</p><p>พิจารณาที่เป็นไปอย่างนี้   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  คนทั้งหลายเห็นคนอนาถามือเท้าด้วน  มีหนองเลือด</p><p>และหมู่หนอนออกจากปากแผล   มีแมลงวันหัวเขียวตอมหึ่ง   นอนอยู่บน</p><p>ศาลาที่อาศัยของคนอนาถา   ผู้ที่มีความเอ็นดูเอาผ้าพันแผลมาให้บ้าง   เอา</p><p>ยาใส่ถ้วยกระเบื้องเป็นต้นมาให้บ้าง   แก่คนอนาถาเหล่านั้น   บรรดาของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 438</p><p>เหล่านั้น    ผ้าพันแผลของบางคนเป็นผ้าเนื้อละเอียดก็มี    ของบางคนเป็น  </p><p>ผ้าเนื้อหยาบก็มี   ถ้วยกระเบื้องใส่ยาของบางคนรูปร่างสวยก็มี  ของบางคน</p><p>รูปร่างไม่สวยก็มี       คนอนาถาเหล่านั้นย่อมไม่ยินดีหรือรังเกียจในสิ่งของ</p><p>เหล่านั้น   ด้วยว่า คนอนาถาเหล่านั้นต้องการผ้าเพียงปิดแผลเท่านั้น   และ</p><p>ถ้วยกระเบื้องก็เพียงใส่ยาไว้เท่านั้น    ข้อนี้ฉันใด    ก็ภิกษุใดพิจารณาจีวร</p><p>เหมือนผ้าพันแผล     บาตรเหมือนถ้วยกระเบื้องใส่ยา    และภิกษาที่ได้ใน</p><p>บาตรเหมือนยา  ภิกษุนี้ก็ฉันนั้น พึงทราบว่า  เป็นผู้ทำความรู้สึกตัวสูงสุด</p><p>ด้วยอสัมโมหสัมปชัญญะในการใช้สอยสังฆาฏิบาตรและจีวร.</p><p>           ในบทว่า  <strong>อสิเต</strong>   เป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           บทว่า  <strong>อสิเต</strong>  ได้แก่ในการฉันบิณฑบาต.</p><p>           บทว่า  <strong>ปีเต</strong>   ได้แก่ในการดื่มยาคูเป็นต้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ขายิเต</strong>   ได้แก่ในการเคี้ยวกินของขบเคี้ยวที่ทำด้วยแป้ง</p><p>เป็นต้น.</p><p>           บทว่า  <strong>สายิเต</strong>   ได้แก่ในการลิ้มน้ำผึ้งและน้ำอ้อยเป็นต้น .</p><p>           ประโยชน์แม้ ๘ อย่างที่ตรัสไว้โดยนัยมีอาทิว่า  <strong>เนว  ทวาย</strong>     มิใช่</p><p>ฉันเพื่อจะเล่น ดังนี้    ชื่อว่า  ประโยชน์   พึงทราบสาตถกสัมปชัญญะด้วย</p><p>อำนาจประโยชน์นั้น.</p><p>           ก็บรรดาโภชนะที่เลวหรือประณีต  ที่ขมหรือหวานเป็นต้น   ภิกษุใด.</p><p>ไม่ผาสุกเพราะโภชนะใด   โภชนะนั้นไม่เป็นสัปปายะแก่ภิกษุนั้น.</p><p>           อนึ่ง โภชนะใดที่ได้มาด้วยอำนาจนิมิตตกรรมเป็นต้น และโภชนะใด</p><p>เมื่อภิกษุนั้นฉันอยู่   อกุศลธรรมทั้งหลายย่อมเจริญขึ้น   กุศลธรรมทั้งหลาย</p><p>ย่อมเสื่อมไป  โภชนะนั้นเป็นอสัปปายะโดยส่วนเดียวเท่านั้น.  โภชนะที่ตรง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 439</p><p>กันข้าม  เป็นสัปปายะ.  ในการฉันเป็นต้นนี้   พึงทราบสัปปายสัมปชัญญะ  </p><p>ด้วยอำนาจโภชนะนั้น        และพึงทราบโคจรสัมปชัญญะด้วยอำนาจไม่ละ</p><p>กรรมฐานนั่นแล.</p><p>           ใคร ๆ ชื่อว่าตนในภายในเป็นผู้บริโภค   ย่อมไม่มี.   ชื่อว่าการถือ</p><p>บาตรย่อมมีด้วยความแผ่ไปแห่งวาโยธาตุอันเกิดแต่พลังจิตมีประการดัง</p><p>กล่าวแล้วเท่านั้น.    ชื่อว่าการหยั่งมือลงในบาตรย่อมมีด้วยความแผ่ไปแห่ง</p><p>วาโยธาตุอันเกิดแต่พลังจิตเท่านั้น.    การทำคำข้าว  การยกคำข้าวขึ้น  และ</p><p>การอ้าปาก     ย่อมมีด้วยความแผ่ไปแห่งวาโยธาตุอันเกิดแต่พลังจิตเท่านั้น</p><p>ใคร ๆ ก็ใช้กุญแจยนต์ไขกระดูกคางไม่ได้.    การเอาคำข้าวใส่ปาก    ฟัน</p><p>บนทำหน้าที่สาก   ฟันล่างทำหน้าที่ครก   และลิ้นทำหน้าที่มือ   ย่อมมีด้วย</p><p>ความแผ่ไปแห่งวาโยธาตุอันเกิดแต่พลังจิตเท่านั้น.   ในการบริโภคนั้น   มี</p><p>น้ำลายบาง ๆ ที่ปลายลิ้น   น้ำลายหนา ๆ ที่โคนลิ้นคลุกเคล้า.   ของเคี้ยว</p><p>นั้นถูกตะล่อมด้วยมือคือลิ้นลงในครกคือฟันล่าง    น้ำคือน้ำลายทำให้เปียก</p><p>ชุ่ม  แหลกละเอียดด้วยสากคือฟันบน.  หามีใครมาตักใส่เข้าไปภายในด้วย</p><p>ช้อนหรือทัพพีไม่.  เข้าไปด้วยวาโยธาตุนั่นแหละ. อาหารที่เข้าลำคอลงไป ๆ</p><p>หามีใครเอาสิ่งซึ่งลาดด้วยฟางมารองรับไม่.    ตั้งอยู่ได้ด้วยอำนาจวาโยธาตุ</p><p>นั่นแหละ.    อาหารที่ตั้งอยู่นั้น ๆ ก็หามีใครทำเตาก่อไฟหุงต้มไม่.    ย่อม</p><p>สุกด้วยเตโชธาตุเทียว.    อาหารที่สุกแล้ว ๆ หามีใครใช้ท่อนไม้หรือไม้เท้า</p><p>เขี่ยออกภายนอกไม่.   วาโยธาตุนั่นแหละนำออก   (ขับถ่าย).</p><p>           ด้วยประการฉะนี้  วาโยธาตุย่อมนำอาหารเข้า  เปลี่ยนแปลง  ทรงไว้</p><p>กลับไปกลับมา   บดให้ละเอียด   ทำให้แห้งและนำออก.   ปฐวีธาตุทรงไว้</p><p>กลับไปกลับมา   บดให้ละเอียด    และทำให้แห้ง.   อาโปธาตุทำให้เหนียว</p><p>ตามรักษาความชุ่มชื้นไว้.  เตโชธาตุทำอาหารที่เข้าไปภายในให้สุก อากาศ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 440</p><p>ธาตุแยกให้เป็นส่วน ๆ.  วิญญาณธาตุสั่งการให้ธาตุต่าง ๆ ทำหน้าที่ให้ถูก  </p><p>ในเรื่องนั้น ๆ.  พึงทราบอสัมโมหสัมปชัญญะในการบริโภคนี้   ด้วยอำนาจ</p><p>พิจารณาที่เป็นไปอย่างนี้  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  พึงทราบอสัมโมหสัมปชัญญะในการบริโภคนี้     โดย</p><p>พิจารณาเป็นของปฏิกูล  ๑๐  ประการอย่างนี้    คือ  โดยการไป ๑  โดยการ</p><p>แสวงหา ๑   โดยการบริโภค  ๑   โดยที่อยู่  ๑   โดยหมักหมม  ๑   โดยยัง</p><p>ไม่ย่อย ๑    โดยย่อยแล้ว  ๑   โดยผล  ๑   โดยไหลออก ๑   โดยเปื้อน ๑.</p><p>ส่วนความพิสดารในเรื่องนี้     พึงถือเอาแต่อาหารปฏิกูลสัญญานิทเทส   ใน</p><p>วิสุทธิมรรค. </p><p>           บทว่า  <strong>อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม</strong>  ได้แก่ในการถ่ายอุจจาระและปัสสาวะ</p><p>           ในบทนั้นมีอธิบายว่า   เมื่อถึงเวลาถ่ายแล้วนี้ได้ถ่ายอุจจาระปัสสาวะ</p><p>เหงื่อไหลออกจากร่างกายทั้งสิ้น  ตาวิงเวียน จิตไม่มีอารมณ์เป็นหนึ่ง  และ</p><p>โรคอื่น ๆ ย่อมเกิดขึ้น.  แต่เมื่อถ่ายอุจจาระปัสสาวะ  ทุกอย่างนั้นย่อมไม่มี</p><p>นี้เป็นเนื้อควานในข้อนี้   ด้วยประการฉะนี้.    พึงทราบสาตถกสัมปชัญญะ.</p><p>โดยเนื้อความนั้น.</p><p>           ก็ภิกษุถ่ายอุจจาระปัสสาวะในที่ไม่สมควร  ย่อมเป็นอาบัติ   ย่อมเสีย</p><p>ชื่อเสียง  เป็นอันตรายแก่ชีวิต   เมื่อถ่ายอุจจาระปัสสาวะในที่สมควร  ทุก</p><p>อย่างนั้นย่อมไม่มี    ดังนั้นการรู้ตัวในการถ่ายอุจจาระปัสสาวะนี้     จึงเป็น</p><p>สัปปายะ.  พึงทราบสัปปายสัมปชัญญะ  โดยสัปปายะนั้น.  พึงทราบโคจร-</p><p>สัมปชัญญะ      โดยไม่ละกรรมฐานนั่นแล.                                     </p><p>           ชื่อว่าตนในภายในถ่ายอุจจาระปัสสาวะอยู่    ย่อมไม่มี     แต่มีการ</p><p>ถ่ายอุจจาระปัสสาวะด้วยความแผ่ไปแห่งวาโยธาตุอันเกิดแต่พลังจิตเท่านั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 441</p><p>           ก็หรือว่า    เพราะฝีแตกเมื่อฝีสุก    น้ำหนองและเลือดย่อมไหลออก  </p><p>โดยไม่มีใครต้องการ  ฉันใด  และภาชนะน้ำที่เต็มเปี่ยม  น้ำย่อมไหลออก</p><p>โดยไม่มีใครต้องการ    ฉันใด     อุจจาระปัสสาวะที่สั่งสมอยู่ในลำไส้ใหญ่</p><p>และกระเพาะปัสสาวะ    ถูกกำลังลมบีบคั้นหนักเข้า    ย่อมไหลออกแม้โดย</p><p>ไม่มีใครต้องการ  ฉันนั้น.</p><p>           ก็อุจจาระปัสสาวะนี้นั้น    เมื่อไหลออกอย่างนี้   ย่อมไม่เป็นของตน</p><p>ของภิกษุนั้น   ไม่เป็นของผู้อื่น   เป็นกากอาหารที่ไหลออกมาจากร่างกาย</p><p>เท่านั้นเอง.  เหมือนอย่างอะไร.  เหมือนอย่างว่า  คนที่ถ่ายน้ำเก่าจากตุ่มน้ำ</p><p>น้ำเก่านั้นย่อมไม่เป็นของตน    ไม่เป็นของผู้อื่น    เป็นเพียงล้างตุ่มเท่านั้น</p><p>เอง.     พึงทราบอสัมโมหสัมปชัญญะในการถ่ายอุจจาระปัสสาวะนี้     โดย</p><p>พิจารณาที่เป็นไป  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ในบทว่า  <strong>คเต</strong>  เป็นต้น  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           บทว่า   <strong>คเต</strong>   ได้แก่ในการเดิน.</p><p>           บทว่า  <strong>ิเต</strong>  ได้แก่ในการยืน.</p><p>           บทว่า  <strong>นิสินฺเน</strong>  ได้แก่ในการนั่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>สุตฺเต</strong>  ได้แก่ในการนอน.</p><p>           บทว่า  <strong>ชาคริเต</strong>  ได้แก่ในการตื่น.</p><p>           บทว่า  <strong>ภาสิเต</strong>  ได้แก่ในการพูด.</p><p>           บทว่า  <strong>ตุณฺหีภาเว</strong>  ได้แก่ในการไม่พูด.</p><p>           ก็ในพระสูตรนี้ว่า  ภิกษุเดินอยู่ก็ดี   ย่อมรู้ตัวว่าเราเดิน   ยืนอยู่ก็ดี</p><p>ย่อมรู้ตัวว่าเรายืน  นั่งอยู่ก็ดี  ย่อมรู้ตัวว่าเรานั่ง  นอนอยู่ก็ดี  ย่อมรู้ตัวว่า</p><p>เรานอน  ดังนี้   ตรัสถึงอิริยาบถยาวนาน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 442</p><p>           ในคำนี้ว่า  ในการก้าวไป   ในการถอยกลับ  ในการแลไปข้างหน้า  </p><p>ในการแลไปตามทิศ    ในการคู้เข้า    ในการเหยียดออก   ดังนี้     ตรัสถึง</p><p>อิริยาบถปานกลาง.</p><p>           แต่ในที่นี้ว่า  ในการเดิน   การยืน   การนั่ง   การนอน   การตื่น</p><p>ดังนี้   ตรัสถึงอิริยาบถย่อยเล็กน้อย.   เพราะฉะนั้น   พึงทราบความเป็นผู้</p><p>ทำความรู้สึกตัวในอิริยาบถแม้เหล่านั้น   โดยนัยที่กล่าวแล้วนั่นแล.</p><p>           ก็<strong>พระมหาสิวเถระ</strong>ผู้ทรงพระไตรปิฎกกล่าวว่า  ภิกษุใดเดินหรือ</p><p>จงกรมนาน  ภายหลังหยุดยืน ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า รูปธรรมและอรูป-</p><p>ธรรมที่เป็นไปในเวลาจงกรม    ดับไปในขณะหยุดยืนนั้นแหละ    ภิกษุนี้</p><p>ชื่อว่าเป็นผู้ทำความรู้สึกตัวในการเดิน.</p><p>           ภิกษุใดท่องบ่นอยู่ก็ดี  วิสัชนาปัญหาอยู่ก็ดี   มนสิการกรรมฐานอยู่</p><p>ก็ดี  ยืนอยู่นาน  ภายหลังนั่งลง  ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า   รูปธรรมและ</p><p>อรูปธรรมที่เป็นไปในเวลายืน     ดับไปโนขณะนั่งลงนั้นแหละ     ภิกษุนี้ </p><p>ชื่อว่าเป็นผู้ทำความรู้สึกตัวในการยืน.</p><p>           ภิกษุใดนั่งนาน    โดยกระทำการสาธยายเป็นต้น    ภายหลังลุกขึ้น</p><p>ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า        รูปธรรมและอรูปธรรมที่เป็นไปในเวลานั่ง</p><p>ดับไปในขณะลุกขึ้นนั้นแหละ  ภิกษุนี้ชื่อว่าเป็นผู้ทำความรู้สึกตัวในการนั่ง </p><p>           แต่ภิกษุใดนอนท่องบ่นอยู่ก็ดี  มนสิการกรรมฐานอยู่ก็ดี    หลับไป</p><p>ภายหลังลุกขึ้น   ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า   รูปธรรมและอรูปธรรมที่เป็น</p><p>ไปในเวลานอน     ดับไปในขณะลุกขึ้นนั้นแหละ     ภิกษุนี้ชื่อว่าเป็นผู้ทำ</p><p>ความรู้สึกตัวในการหลับและการตื่น.    ก็จิตที่ไม่ทำงานชื่อว่าหลับ    ที่ทำ</p><p>งานชื่อว่าตื่น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 443</p><p>           ก็ภิกษุใดกำลังพูดอยู่     มีสติสัมปชัญญะว่า     ชื่อว่าเสียงนี้ย่อมเกิด   </p><p>เพราะอาศัยริมฝีปาก  ฟัน  ลิ้น  เพดาน   และความพยายามที่เหมาะแก่เรื่อง</p><p>นั้น ๆ  ของจิต   ดังนี้   พูด  ก็หรือว่า   ท่องบ่นก็ตาม  กล่าวธรรมก็ตาม</p><p>เจริญกรรมฐานก็ตาม   วิสัชนาปัญหาก็ตาม   ตลอดกาลนาน   แล้วนิ่งไป</p><p>ในภายหลัง    ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า    รูปธรรมและอรูปธรรมที่เกิดขึ้น</p><p>ในเวลาพูด    ดับไปในขณะนิ่งนั้นแหละ    ภิกษุนี้ชื่อว่าเป็นผู้ทำความรู้สึก</p><p>ด้วยในการพูด.</p><p>           ภิกษุใดนิ่งแล้วยังมนสิการพระธรรมหรือกรรมฐานเป็นเวลานาน</p><p>ภายหลังพิจารณาเห็นดังนี้ว่า   รูปธรรมและอรูปธรรมที่เป็นไปในเวลานิ่ง</p><p>ดับไปในขณะนิ่งนี้เอง  ด้วยว่าเมื่ออุปาทายรูปเกิด   ชื่อว่าพูด  เมื่อไม่เกิด</p><p>ชื่อว่านิ่ง  ภิกษุนี้ชื่อว่าเป็นผู้ทำความรู้สึกตัวในความเป็นผู้นิ่ง  ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.   เรื่องนี้นั้น    <strong>พระมหาสีวเถระ</strong>กล่าวไว้แล้ว.</p><p>           หน้าที่ของอสันโมหสัมปชัญญะ       ท่านประสงค์ในมหาสติปัฏฐาน-</p><p>สูตร.    แต่ในสามัญญผลสูตรนี้    ย่อมได้สัมปชัญญะ   ๔  อย่างแม้ทั้งหมด</p><p>ฉะนั้น  พึงทราบความเป็นผู้ทำความรู้สึกตัวด้วยอำนาจแห่งสัมปชัญญะ   ๔</p><p>ในที่นี้   ตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแหละ.</p><p>           ก็บทว่า  <strong>สมฺปชานการี</strong>  ดังนี้  พึงทราบเนื้อความ  โดยสัมปชัญญะ </p><p>ที่สัมปยุตด้วยสตินั่นเทียวในทุก ๆ บท.      บทว่า     <strong>สติสมฺปชญฺเน</strong></p><p><strong>สมนฺนาคโต</strong>   นี้   ก็มีความพิสดารเท่านี้.</p><p>           แต่ในวิภังคปกรณ์      ท่านจำแนกบทเหล่านี้ ไว้อย่างนี้ว่า      <strong>สโต</strong></p><p><strong>สมฺปชาโน    อภิกฺกมติ   สโต   สมฺปชาโน   ปฏิกฺกมติ</strong>   เป็นผู้มีสติ</p><p>สัมปชัญญะก้าวไป   เป็นผู้มีสติสัมปชัญญะถอยกลับ    ดังนี้ทีเดียว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 444</p><p>           บทว่า  <strong>เอว  โข  มหาราช</strong>   ความว่า   ภิกษุเมื่อยังการก้าวไปเป็น  </p><p>ต้นให้เป็นไป    โดยสัมปชัญญะที่สัมปยุตด้วยสติอย่างนี้     ย่อมชื่อว่าเป็นผู้</p><p>ประกอบด้วยสติสัมปชัญญะ.</p><p>           บทว่า   <strong>สนฺตุฏฺโ</strong>  ในข้อความว่า  <strong>อิธ  มหาราช  ภิกฺขุ  สนฺตุฏฺโ</strong></p><p><strong>โหติ </strong> นี้   ความว่า  เป็นผู้ประกอบด้วยความยินดีปัจจัยตามมีตามได้.</p><p>           ก็สันโดษนี้นั้น  มี ๑๒ อย่าง.</p><p>           อะไรบ้าง  ?</p><p>           สันโดษในจีวร ๓  อย่าง  คือ    ยถาลาภสันโดษ     ยถาพลสันโดษ</p><p>ยถาสารุปปสันโดษ.</p><p>           ในบิณฑบาตเป็นต้น  ก็อย่างนี้.</p><p>           สันโดษ ๑๒ ประเภทนั้น  มีอธิบายดังต่อไปนี้</p><p>           ภิกษุในธรรมวินัยนี้   ได้จีวรดีก็ตาม   ไม่ดีก็ตาม   เธอใช้สอยจีวร</p><p>นั้นเท่านั้น   ไม่ปรารถนาจีวรอื่น   ถึงได้ก็ไม่รับ    นี้เป็นยถาลาภสันโดษ</p><p>ในจีวรของเธอ.</p><p>           ต่อมาภายหลัง    เธอมีกำลังน้อยตามธรรมดาก็ดี    ถูกความป่วยไข้</p><p>ครอบงำก็ดี  ถูกชราครอบงำก็ดี  เมื่อห่มจีวรหนักย่อมลำบาก  เธอเปลี่ยน</p><p>จีวรนั้นกับภิกษุผู้ชอบพอกัน   แม้ใช้สอยจีวรเบาอยู่   ก็ยังเป็นผู้สันโดษอยู่</p><p>นั่นเอง  นี้เป็นยถาพลสันโดษในจีวรของเธอ.</p><p>           ภิกษุอีกรูปหนึ่งได้ปัจจัยอย่างประณีต       ครั้นเธอได้บาตรและจีวร</p><p>เป็นต้นอย่างใดอย่างหนึ่ง  เป็นบาตรจีวรมีค่ามากหรือมีจำนวนมาก    เธอ</p><p>ถวายด้วยคิดว่า    นี้สมควรแก่พระเถระทั้งหลายผู้บวชนาน    นี้สมควรแก่</p><p>ภิกษุพหูสูต     นี้สมควรแก่ภิกษุไข้     นี้จงมีแก่ภิกษุผู้มีลาภน้อย    ดังนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 445</p><p>หรือรับเอาจีวรเก่าของภิกษุเหล่านั้น     หรือเลือกเก็บผ้าที่ไม่มีชายจากกอง  </p><p>หยากเยื่อเป็นต้น    แม้เอาผ้าเหล่านั้นมาทำเป็นสังฆาฏิครอง      ก็ยังเป็นผู้</p><p>สันโดษอยู่นั่นเอง  นี้เป็นยถาสารุปปสันโดษในจีวรของเธอ.</p><p>           อนึ่ง    ภิกษุในธรรมวินยนี้    ได้บิณฑบาตเศร้าหมองหรือประณีต</p><p>เธอใช้สอยบิณฑบาตนั้นเท่านั้น  ไม่ปรารถนาบิณฑบาตอื่น  ถึงได้ก็ไม่รับ </p><p>นี้เป็นยถาลาภสันโดษในบิณฑบาตของเธอ.</p><p>           ก็ภิกษุใดได้บิณฑบาตที่ไม่ถูกกับร่างกายปกติ หรือไม่ถูกกับโรคของ</p><p>คน    ซึ่งเธอบริโภคแล้วจะไม่สบาย    เธอให้บิณฑบาตนั้นแก่ภิกษุผู้ชอบ</p><p>พอกัน    แม้ฉันโภชนะที่สบายแต่มือของภิกษุนั้นทำสมณธรรมอยู่    ก็ยัง</p><p>เป็นผู้สันโดษอยู่นั่นเอง  นี่เป็นยถาพลสันโดษในบิณฑบาตของเธอ.</p><p>           ภิกษุอีกรูปหนึ่งได้บิณฑบาตประณีตจำนวนมาก เธอถวายบิณฑบาต</p><p>นั้นแก่พระเถระผู้บวชนาน    แก่ผู้พหูสูต     แก่ผู้มีลาภน้อย     แก่ภิกษุไข้</p><p>เหมือนจีวรนั้น  แม้รับเศษอาหารของภิกษุนั้น ๆ หรือเที่ยวบิณฑบาตแล้ว</p><p>ฉันอาหารที่ปนกัน  ก็ยังเป็นผู้สันโดษอยู่นั่นเอง   นี้เป็นยถาสารุปปสันโดษ</p><p>ในบิณฑบาตของเธอ.</p><p>           อนึ่ง  ภิกษุในธรรมวินัยนี้  ได้เสนาสนะที่พอใจหรือไม่พอใจ   ไม่</p><p>ดีใจไม่เสียใจเพราะเสนาสนะนั้น      ยินดีตามที่ได้เท่านั้น    โดยที่สุดแม้เป็น</p><p>เครื่องปูลาดถักด้วยหญ้า  นี้เป็นยถาลาภสันโดษในเสนาสนะของเธอ.</p><p>           ก็ภิกษุใดได้เสนาสนะที่ไม่ถูกกับร่างกายปกติ หรือไม่ถูกกับโรคของ</p><p>ตน    ซึ่งเมื่อเธออยู่จะไม่สบาย   เธอให้เสนาสนะนั้นแก่ภิกษุผู้ชอบพอกัน</p><p>แม้อยู่ในเสนาสนะที่สบายซึ่งเป็นของภิกษุนั้น  ก็ยังเป็นผู้สันโดษอยู่นั่นเอง</p><p>นี้เป็นยถาพลสันโดษในเสนาสนะของเธอ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 446</p><p>           ภิกษุอีกรูปหนึ่งมีบุญมาก   ได้เสนาสนะที่ประณีตจำนวนมาก  มีถ้า  </p><p>มณฑป เรือนยอดเป็นต้น  เธอให้เสนาสนะเหล่านั้นแก่พระเถระผู้บวชนาน</p><p>ผู้พหูสูต   ผู้มีลาภน้อย และเป็นไข้   เหมือนจีวร  แม้อยู่ในเสนาสนะแห่ง</p><p>ใดแห่งหนึ่ง    ก็ยังเป็นผู้สันโดษอยู่นั่นเอง    นี้เป็นยถาสารุปปสันโดษใน</p><p>เสนาสนะของเธอ.</p><p>           ก็ภิกษุใดพิจารณาเห็นอย่างนี้ว่า   ชื่อว่าเสนาสนะชั้นดีเยี่ยมเป็นที่ตั้ง</p><p>แห่งความประมาท    นั่งในเสนาสนะนั้นย่อมง่วงเหงาซบเซาหลับไป   เมื่อ</p><p>ตื่นขึ้นอีกก็ครุ่นคิดแต่เรื่องกาม       แล้วไม่รับเสนาสนะเช่นนั้นแม้ถึงแล้ว</p><p>เธอห้ามเสนาสนะนั้น       แม้อยู่ในที่แจ้งหรือโคนไม้เป็นต้น     ก็ยังเป็นผู้</p><p>สันโดษอยู่นั่น  เอง  แม้นี้ก็เป็นยถาสารุปปสันโดษในเสนาสนะ.</p><p>           อนึ่ง  ภิกษุในธรรมวินัยนี้    ได้เภสัชเศร้าหมองหรือประณีต   เธอ</p><p>ยินดีตามที่ได้นั้น ๆ เท่านั้น   ไม่ปรารถนาเภสัชอื่น  ถึงได้ก็ไม่รับ   นี้เป็น</p><p>ยถาลาภสันโดษในคิลานปัจจัยของเธอ.</p><p>           ก็ภิกษุใดต้องการน้ำมัน    ได้น้ำอ้อย    เธอให้น้ำอ้อยนั้นแก่ภิกษุผู้</p><p>ชอบพอกัน    แล้วถือเอาน้ำมันแต่มือของภิกษุนั้น    หรือแสวงหาของอื่น</p><p>นั่นเทียว    แม้เมื่อได้เภสัช    ก็ยังเป็นผู้สันโดษอยู่นั่นเอง   นี้เป็นยถาพล-</p><p>สันโดษในคิลานปัจจัยของเธอ.                                                  </p><p>           ภิกษุอีกรูปหนึ่งมีบุญมาก    ได้เภสัชที่ประณีต   มีน้ำมัน    น้ำอ้อย</p><p>เป็นต้นจำนวนมาก  เธอให้เภสัชนั้นแก่พระเถระผู้บวชนาน  ผู้พหูสูต  ผู้มี</p><p>ลาภน้อยและผู้เป็นไข้   เหมือนจีวร   แล้วเยียวยาอัตตภาพด้วยเภสัชอย่างใด</p><p>อย่างหนึ่งที่ภิกษุเหล่านั้นนำมา  ก็ยังเป็นผู้สันโดษอยู่นั้นเอง.</p><p>           อนึ่ง  ภิกษุใดวางสมอแช่เยี่ยวโคไว้ในภาชนะใบหนึ่ง  มีคนมาบอก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 447</p><p>กล่าวถึงของอร่อย  ๔ อย่างในภาชนะหนึ่งว่า  ถือเอาเถิดท่านเจ้าข้า  ถ้าต้อง  </p><p>การ   ดังนี้   เธอคิดว่า  ถ้าโรคของเธอจะหายแม้ด้วยของอร่อยอย่างใดอย่าง</p><p>หนึ่งใน  ๔  อย่างนั้น  ถึงอย่างนั้น    ชื่อว่าสมอแช่เยี่ยวโค   พระพุทธเจ้า</p><p>เป็นต้น ทรงสรรเสริญแล้ว   ดังนี้    ห้ามของอร่อย  ๔  อย่าง   ทำเภสัชด้วย</p><p>สมอแช่เยี่ยวโคเท่านั้น    ย่อมเป็นผู้สันโดษอย่างยิ่งแท้   นี้เป็นยถาสารุปป-</p><p>สันโดษในคิลานปัจจัยของเธอ.</p><p>        ก็บริขาร ๘ คือ ไตรจีวร  บาตร  มีดตัดไม้ชำระฟัน  เข็ม ประคดเอว</p><p>และผ้ากรองน้ำ   ย่อมควรแก่ภิกษุผู้ประกอบด้วยความยินดีปัจจัยตามมีตาม</p><p>ได้  ๑๒ อย่างนี้.   สมจริงดังที่ท่านกล่าวไว้ว่า</p><p>                   ไตรจีวร  บาตร  มีด  เข็ม  ประคดเอว</p><p>                   รวมทั่งผ้ากรองน้ำ  เป็น  ๘  เหล่านี้</p><p>                   เป็นบริขารของภิกษุผู้ประกอบความเพียร.</p><p>           บริขารทั้งหมดเหล่านั้น     เป็นเครื่องบริหารกายก็ได้     เป็นเครื่อง</p><p>บริหารท้องก็ได้.   บริหารอย่างไร ?</p><p>           จะพูดถึงจีวรก่อน  ภิกษุบริหารเลี้ยงดูกายในเวลานุ่งห่มจีวรเที่ยวไป</p><p>ดังนั้นจีวรจึงชื่อว่าเป็นเครื่องบริหารกาย    ภิกษุบริหารเลี้ยงดูท้องในเวลา</p><p>เอาชายจีวรกรองน้ำแล้วดื่ม    และในเวลาเอาจีวรห่อของขบเคี้ยวและผลไม้</p><p>น้อยใหญ่   ดังนั้นจีวรจึงชื่อว่าเป็นเครื่องบริหารท้อง.</p><p>           แม้บาตร   ย่อมเป็นเครื่องบริหารกายในเวลาเอาบาตรนั้นตักน้ำอาบ</p><p>และในเวลาทำประพรมกุฎี    ย่อมเป็นเครื่องบริหารท้องในเวลารับอาหาร</p><p>บริโภค.</p><p>           แม้มีด   ย่อมเป็นเครื่องบริหารกายในเวลาตัดไม้ชำระฟันด้วยมีดนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 448</p><p>และในเวลาตกแต่งเท้าเตียงและคันกลด       ย่อมเป็นเครื่องบริหารท้องใน  </p><p>เวลาตัดอ้อยและปอกมะพร้าวเป็นต้น.</p><p>           แม้เข็ม   ย่อมเป็นเครื่องบริหารกายในเวลาเย็บจีวร   ย่อมเป็นเครื่อง</p><p>บริหารท้องในเวลาจิ้มขนมหรือผลไม้กิน.</p><p>           ประคดเอว         ย่อมเป็นเครื่องบริหารกายในเวลาพันกายเที่ยวไป</p><p>เป็นเครื่องบริหารท้องในเวลามัดอ้อยเป็นต้นถือเอา.</p><p>           ผ้ากรองน้ำ     เป็นเครื่องบริหารกายในเวลาใช้ผ้ากรองน้ำนั้นกรอง</p><p>น้ำอาบ  และในเวลาทำการประพรมเสนาสนะ   เป็นเครื่องบริหารท้องใน</p><p>เวลากรองน้ำดื่ม       และในเวลาใช้ผ้ากรองน้ำนั้นแหละใส่งา      ข้าวสาร</p><p>และอาหารแข้นเป็นต้นฉัน.</p><p>           พึงทราบความที่บริขาร   ๘  เป็นบริขารเท่านี้ก่อน.</p><p>           ก็เครื่องปูลาดซึ่งปูไว้ในที่นั้น    หรือกุญแจ    ย่อมควรแก่ภิกษุผู้มี</p><p>บริขาร  ๙  อย่าง   เข้าไปสู่ที่นอน.</p><p>           ผ้าปูนั่งหรือท่อนหนัง  ย่อมควรแก่ภิกษุผู้มีบริขาร  ๑๐  อย่าง.</p><p>           ไม้เท้าหรือหลอดน้ำมัน  ย่อมควรแก่ภิกษุผู้มีบริขาร  ๑๑  อย่าง </p><p>           ร่มหรือรองเท้า   ย่อมควรแก่ภิกษุผู้มีบริขาร  ๑๒  อย่าง.</p><p>           ก็บรรดาภิกษุเหล่านี้    ภิกษุผู้มีบริขาร  ๘  เท่านั้น  ชื่อว่าผู้สันโดษ</p><p>นอกนี้ชื่อว่าไม่สันโดษ   แต่ไม่ควรเรียกว่า   มักมาก   เลี้ยงยาก.</p><p>           จริงอยู่   ภิกษุเหล่านี้เป็นผู้มักน้อยเทียว  เป็นผู้สันโดษ  เป็นผู้เลี้ยง</p><p>ง่าย   เป็นผู้มีความประพฤติเบาพร้อมเทียว    แต่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>มิได้</p><p>ตรัสพระสูตรนี้สำหรับภิกษุเหล่านั้น  ตรัสสำหรับภิกษุผู้มีบริขาร  ๘ .</p><p>           ด้วยว่า ภิกษุผู้มีบริขาร  ๘  นั้น  เอามีดเล็กและเข็มใส่ในผ้ากรองน้ำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 449</p><p>แล้ววางไว้ภายในบาตร  คล้องบาตรที่จะงอยบ่า  พันกายที่ไตรจีวร  หลีก  </p><p>ไปสบายตามปรารถนา.   ไม่มีสิ่งของที่ชื่อว่าเธอจะต้องกลับมาถือเอา.</p><p>           เมื่อจะทรงแสดงความที่ภิกษุนั้นเป็นผู้มีความประพฤติเบาพร้อม</p><p>ด้วยประการฉะนี้    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสว่า    ภิกษุนี้เป็นผู้สันโดษ</p><p>ด้วยจีวรเครื่องบริหารกายเป็นต้น.</p><p>           ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>กายปริหาริเกน</strong>  ได้แก่จีวรพอเป็นเครื่อง</p><p>บริหารกาย.</p><p>           บทว่า  <strong>กุจฺฉิปริหาริเกน</strong>  ได้แก่จีวรพอเป็นเครื่องบริหารท้อง.</p><p>           บทว่า  <strong>สมาทาเยว  ปกฺกมติ</strong>  ความว่า ถือเอาเพียงบริขาร  ๘ นั้น</p><p>ทั้งหมดเท่านั้น   ทำให้ติดตัวไป.   ไม่มีความห่วงใยหรือผูกพันว่า   วิหาร</p><p>บริเวณ   อุปัฏฐากของเรา.   เธอเหมือนลูกศรที่หลุดจากแล่ง   และเหมือน</p><p>ช้างซับมันหลีกออกจากโขลง   บริโภคเสนาสนะตามที่ปรารถนา  เป็นราว</p><p>ป่า  โคนไม้  เงื้อมเขาในป่า  รูปเดียวเท่านั้นยืน  รูปเดียวเท่านั้นนั่ง  รูป</p><p>เดียวไม่มีเพื่อนในอิริยาบถทั้งปวง        ย่อมถึงความเป็นผู้เหมือนนอแรด</p><p>ที่ท่านพรรณนาไว้อย่างนี้ว่า</p><p>              <strong>ภิกษุยินดีอยู่ด้วยปัจจัยตามมีตามได้    ย่อมไปได้  ๔</strong></p><p><strong>              ทิศ   ไม่ติดขัด   อดกลั้นต่ออันตรายทั้งหลาย   ไม่</strong></p><p><strong>              หวาดหวั่น    คนเดียวเที่ยวไปเหมือนนอแรด  ดังนี้.</strong></p><p>           บัดนี้       เมื่อจะยังเนื้อความนั้นให้สำเร็จด้วยอุปมา        จึงตรัสว่า</p><p><strong>เสยฺยถาปิ</strong>    เป็นต้น.</p><p>           ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>ปกฺขี   สกุโณ</strong>  ได้แก่นกมีปีก.</p><p>           บทว่า  <strong>เฑติ</strong>  ได้แก่บินไป. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 450</p><p>           ก็ความย่อในเรื่องนี้ดังนี้.   ธรรมดานกทั้งหลายรู้ว่า  ที่ประเทศโน้น</p><p>ต้นไม้มีผลสุกแล้ว  มาจากทิศต่าง ๆ  เจ้าจิกกินผลของต้นไม้นั้นด้วยกลีบ  </p><p>เล็บและจะงอยปากเป็นต้น    นกเหล่านั้นมิได้คิดว่า    ผลไม้นี้จักมีสำหรับ</p><p>วันนี้    ผลไม้นี้จักมีสำหรับวันพรุ่งนี้     และเมื่อผลไม้สิ้นแล้ว    ก็มิได้ตั้ง</p><p>อารักขาต้นไม้เลย  มิได้ว้างปีก  เล็บ  หรือจะงอยปากไว้ที่ต้นไม้นั้น  โดย</p><p>ที่แท้มิได้สนใจในต้นไม้นั้นเลย   ตัวใดปรารถนาจะไปทิศาภาคใด  ๆ  ตัว</p><p>นั้นมีแต่ปีกของตัวเป็นภาระบินไปตามทิศาภาคนั้น ๆ  ภิกษุนี้ก็อย่างนั้น</p><p>เหมือนกัน     ไม่เกี่ยวข้อง   ไม่สนใจ    เมื่อจะหลีกไปตามความต้องการ</p><p>ก็ถือไปได้เอง   ดังนี้แล.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงแสดงอะไร   ด้วยคำว่า  <strong>โส   อิมินา   จ</strong></p><p>ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ทรงแสดงปัจจัยสมบัติของภิกษุผู้อยู่ป่า.</p><p>           ภิกษุใดไม่มีปัจจัย   ๔ เหล่านี้   การอยู่ป่าของภิกษุนั้นย่อมไม่สำเร็จ</p><p>ภิกษุนั้นย่อมจะถูกเปรียบเปรยเท่ากับสัตว์ดิรัจฉานหรือพรานป่า.   เทวดาที่</p><p>สิงสถิตอยู่ในป่า  ทำให้ได้ยินเสียงที่น่ากลัวว่า  การอยู่ป่าของภิกษุชั่วเช่นนี้</p><p>จะมีประโยชน์อะไร  เอามือทุบศีรษะแล้วหนีไป.  โทษมิใช่ยศ  ย่อมระบือ</p><p>ไปว่า  ภิกษุรูปโน้นเข้าป่า  ได้การทำกรรมชั่วอย่างนี้บ้างอย่างนี้บ้าง. </p><p>           แต่ภิกษุใดมีปัจจัย ๔  เหล่านี้     การอยู่ป่าของภิกษุนั้นย่อมสำเร็จ.</p><p>ด้วยว่า  เธอพิจารณาศีลของตนอยู่  เมื่อไม่เห็นด่างพร้อยอะไร ๆ ยังปีติให้</p><p>เกิดขึ้นแล้วพิจารณาปีตินั้นโดยความสิ้นไปเสื่อมไป    ย่อมหยั่งลงสู่อริยภูมิ.</p><p>เทวดาที่สิงสถิตอยู่ในป่ามีความพอใจพากันสรรเสริญ.    ยศของภิกษุนี้ย่อม</p><p>กระฉ่อนไป  เหมือนหยาดน้ำมันที่หยดลงในน้ำฉะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 451</p><p>           ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>วิวิตฺต</strong>  ความว่า ว่าง  อธิบายว่า  มีเสียงเงียบ</p><p>คือไม่ค่อยดังนัก.   จริงอยู่    ในวิภังคปกรณ์ท่านกล่าวหมายถึงความสงัดนี้ </p><p>ไว้ว่า   บทว่า   <strong>วิวิตฺต</strong> ความว่า    แม้หากว่ามีเสนาสนะอยู่ในที่ใกล้    และ</p><p>เสนาสนะนั้นไม่พลุกพล่านด้วยคฤหัสถ์บ้างบรรพชิตบ้าง     เพราะเหตุนั้น</p><p>เสนาสนะนั้น  ชื่อว่าสงัด.</p><p>           ชื่อว่า   <strong>เสนาสนะ</strong>  เพราะอรรถว่า  เป็นที่นอนด้วย  เป็นที่นั่งด้วย.</p><p>คำนี้เป็นชื่อของเตียงและตั่งเป็นต้น.   เพราะเหตุนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>จึงตรัสไว้ว่า  บทว่า  <strong>เสนาสนะ</strong> ได้แก่เตียงก็ดี  ตั่งก็ดี  ฟูกก็ดี  หมอนก็ดี</p><p>วิหารก็ดี  เพิงก็ดี  ปราสาทก็ดี  เรือนโล้นก็ดี  ถ้ำก็ดี  ป้อมก็ดี โรงกลม</p><p>ก็ดี   ที่เร้นก็ดี กอไผ่ก็ดี โคนไม้ก็ดี  มณฑปก็ดี  ชื่อว่าเสนาสนะ  ก็หรือว่า</p><p>ภิกษุเปลี่ยนอิริยาบถในที่ใด  ที่นั้นทั้งหมด  ชื่อว่าเสนาสนะ.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง   เสนาสนะนี้   คือ  วิหาร   เพิง  ปราสาท  เรือนโล้น</p><p>ถ้ำ  ชื่อว่าเสนาสนะประเภทที่อยู่.</p><p>           เสนาสนะนี้   คือ  เตียง  ตั่ง  ฟูก  หมอน   ชื่อว่าเสนาสนะสำหรับ</p><p>เตียงตั่ง.</p><p>           เสนาสนะนี้   คือ  ปลอกหมอน   ท่อนหนัง   เครื่องปูลาดที่ถักด้วย</p><p>หญ้า   เครื่องปูลาดที่ทำด้วยใบไม้   ชื่อว่าเสนาสนะเป็นเครื่องลาด.</p><p>           เสนาสนะซึ่งเป็นที่เปลี่ยนอิริยาบถของภิกษุทั้งหลายนี้         ชื่อว่า</p><p>เสนาสนะตามโอกาส.</p><p>           เสนาสนะมี  ๔  อย่าง   ด้วยประการฉะนี้.     เสนาสนะทั้งหมดนั้น</p><p>ท่านสงเคราะห์ด้วยศัพท์ว่าเสนาสนะนั่นเทียว.</p><p>           ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อทรงแสดงเสนาสนะที่สมควรแก่ภิกษุผู้ไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 452</p><p>ใน ๔ ทิศ   เหมือนนกนั้น   ดังนี้  ตรัสพระพุทธพจน์มีอาทิว่า  <strong>อรฺ  </strong></p><p><strong>รุกฺขมูล</strong>  ดังนี้.</p><p>           ในบทเหล่านั้น บทว่า <strong>อรญฺ</strong> ได้แก่ป่าที่อยู่นอกเขตเมือง  ทั้งหมด</p><p>นี้   ชื่อว่าป่า  ป่านี้สำหรับภิกษุณีทั้งหลาย  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           เสนาสนะที่ทั้งอยู่ที่สุดชั่ว    ๕๐๐  ธนู  ชื่อว่าป่า      ก็เสนาสนะป่านี้ </p><p>สมควรแก่ภิกษุนี้  ด้วยประการฉะนี้.    ลักษณะของป่านั้น    กล่าวไว้แล้ว</p><p>ในธุดงคนิทเทสในวิสุทธิมรรค.</p><p>           บทว่า  <strong>รุกฺขมูล</strong>  ได้แก่โคนไม้ที่สงัด   มีร่มเงาสนิทแห่งใดแห่งหนึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>ปพฺพต</strong>  ได้แก่ศิลา.    ก็เมื่อภิกษุใช้น้ำในบ่อน้ำ  ณ  ที่นั้น</p><p>แล้วนั่งที่เงาไม้ร่มเย็น   เมื่อทิศต่าง ๆ  ปรากฏ   ลมเย็นพัดมา    จิตย่อมมี</p><p>อารมณ์เป็นหนึ่ง.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>กนฺทร</strong>  ท่านเรียกน้ำว่า  ประเทศแห่งภูเขาที่น้ำเซาะ  น้ำ</p><p>ทำลาย ซึ่งท่านเรียกว่า นทีตุมพะบ้าง  นทีกุญชะบ้าง.  ก็ในที่นั้น    มีทราย</p><p>เหมือนแผ่นเงิน.    ป่าชัฏข้างบนเหมือนเพดานแก้วมณี.    น้ำเช่นกับกอง</p><p>แก้วมณีไหลไป.    เมื่อภิกษุลงซอกน้ำอย่างนี้    ดื่มน้ำแล้วทำร่างกายให้เย็น</p><p>ก่อทรายขึ้น   ปูลาดผ้าบังสุกุล    นั่งบำเพ็ญสมณธรรม   จิตย่อมมีอารมณ์</p><p>เป็นหนึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>คิริคุห</strong>    ได้แก่ช่องใหญ่ระหว่างภูเขา  ๒  ลูก     หรือช่อง</p><p>ใหญ่เหมือนอุโมงค์ภูเขาลูกหนึ่ง.   ลักษณะของป่าช้า   กล่าวแล้วในวิสุทธิ-</p><p>มรรค.                                                                           </p><p>           บทว่า   <strong>วนปตฺถ</strong>    ได้แก่ที่เลยเขตบ้าน    มิได้เป็นที่ไถที่หว่านของ</p><p>มนุษย์ทั้งหลาย.    เพราะเหตุนั้นนั่นแล  ท่านจึงกล่าวว่า  คำว่า  <strong>วนปตฺถ.  </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 453</p><p>นี้เป็นชื่อของเสนาสนะที่ไกล  ดังนี้เป็นต้น.  </p><p>           บทว่า  <strong>อพฺโภกาส</strong>  ได้แก่ที่ไม่ได้มุงบัง.</p><p>           ก็เมื่อภิกษุประสงค์จะทำกลดอยู่ในที่นี้ก็ได้.</p><p>           บทว่า  <strong>ปลาสปุญฺช</strong>  ได้แก่กองฟาง.</p><p>           ก็ภิกษุดึงฟางออกจากกองฟางใหญ่     ทำที่อยู่อาศัยเหมือนที่เร้นใน</p><p>เงื้อมเขา.    บางทีเอาฟางใส่ข้างบนกอไม้พุ่มไม้เป็นต้น   นั่งบำเพ็ญสมณ-</p><p>ธรรมอยู่ภายใต้  ท่านกล่าวหมายเอาที่นั้น.                                     </p><p>           บทว่า  <strong>ปจฺฉาภตฺต</strong>  ได้แก่ภายหลังอาหาร.</p><p>           บทว่า      <strong>ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต</strong>     ได้แก่กลับจากการแสวงหา</p><p>บิณฑบาต.</p><p>           บทว่า  <strong>ปลฺลงฺก</strong>  ได้แก่นั่งขัดสมาธิ.</p><p>           บทว่า   <strong>อาภุชิตฺวา</strong>   ได้แก่ประสานไว้.</p><p>          บทว่า  <strong>อุชุ  กาย  ปณิธาย</strong>    ได้แก่  ตั้งกายท่อนบนให้ตรง    ให้</p><p>ที่สุดท่อที่สุดกระดูกสันหลัง ๑๘ ข้อประชิดกัน.</p><p>           ด้วยว่า   เมื่อนั่งอย่างนี้   หนังเนื้อและเอ็นทั้งหลายไม่ตึง.   เมื่อเป็น</p><p>เช่นนี้   เวทนาที่จะพึงเกิดขึ้นในทุก ๆ ขณะ     เพราะหนังเนื้อเอ็นตึงเป็น</p><p>ปัจจัย  ก็ไม่เกิดขึ้นแก่ภิกษุนั้น   เมื่อเวทนาเหล่านั้นไม่เกิดขึ้น   จิตย่อมมี</p><p>อารมณ์เป็นหนึ่ง  กรรมฐานย่อมไม่ตกถอย  ย่อมเข้าถึงความเจริญงอกงาม</p><p>ไพบูลย์.</p><p>           บทว่า <strong>ปริมุข  สตี   อุปกฺเปตฺวา</strong>    ความว่า    ตั้งสติมุ่งตรงต่อ</p><p>กรรมฐาน  หรือตั้งกรรมฐานไว้ตรงหน้า.   เพราะเหตุนั้นนั่นแล  ในวิภังค์</p><p>จึงกล่าวไว้ว่า     สตินี้ย่อมเป็นอันตั้งมั่นจดจ่ออยู่ตรงปลายจมูกหรือแถว ๆ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 454</p><p>หน้า   เหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  ดำรงสติไว้ตรงหน้า  ดังนี้.  </p><p>           อีกอย่างหนึ่ง        ในข้อนี้พึงทราบเนื้อความโดยนัยที่กล่าวแล้วใน</p><p>ปฏิสัมภิทาอย่างนี้ว่า  บทว่า  <strong>ปริ</strong>  มีอรรถว่า  กำหนด บทว่า <strong>มุข</strong>  มีอรรถว่า</p><p>นำออก  บทว่า  <strong>สติ</strong>   มีอรรถว่า    เข้าไปตั้งมั่น  เพราะเหตุนั้น ท่านจึง</p><p>กล่าวคำว่า  <strong>ปริมุข  สตึ</strong>  ดังนี้ .   รวมความในคำนั้นว่า    ทำสติให้เป็นที่</p><p>กำหนด  เป็นที่ออกไป.</p><p>           ในบทว่า  <strong>อภิชฺฌ  โลเก</strong>  นี้   อุปาทานขันธ์ ๕  ชื่อว่าโลก   ด้วย</p><p>อรรถว่า   สลาย  เพราะฉะนั้น ในบทนี้จึงมีเนื้อความดังนี้ว่า  ละราคะ  คือ</p><p>ข่มกามฉันทะในอุปาทานขันธ์ ๕ ได้.</p><p>           บทว่า  <strong>วิคตาภิชฺเฌน</strong> ความว่า   มีความเพ่งเล็งไปปราศแล้ว   เพราะ</p><p>ละได้โดยวิกขัมภนปหาน  เช่นกับจักษุวิญญาณ</p><p>           บทว่า  <strong>อภิชฺฌาย  จิตฺต  ปริโสเธติ</strong>  ความว่า  เปลื้องจิตจากความ</p><p>เพ่งเล็ง   อธิบายว่า   ความเพ่งเล็งนั้นพ้นไป   และครั้นพ้นไปแล้วไม่มาจับ</p><p>จิตอีกได้ด้วยประการใด   เธอย่อมทำด้วยประการนั้น </p><p>           แม้ในบทว่า  <strong>พฺยาปาทปโทสมฺปหาย</strong>   เป็นต้น  ก็นัยนี้แหละ. </p><p>           ชื่อว่า    <strong>พยาปาทะ</strong>   ด้วยอรรถว่า    จิตย่อมพยาบาทด้วยโทสจิตนี้ </p><p>คือละปกติเดิม   เหมือนขนมกุมมาสบูดเป็นต้น.</p><p>           ชื่อว่า  <strong>ปโทสะ</strong>  ด้วยอรรถว่า   ประทุษร้ายถึงพิการ   หรือทำผู้อื่น</p><p>ให้เดือนร้อน  คือพินาศ.</p><p>           <strong>ก็ทั้ง  ๒  คำนี้เป็นชื่อของความโกรธนั่นเอง.  ความที่</strong></p><p><strong>           จิตเป็นไข้  ชื่อว่า ถีนะ.  ความที่เจตสิกเป็นไข้  ชื่อว่า</strong></p><p><strong>           มิทธะ  ถีนะและมิทธะ  ชื่อว่าถีนมิทธะ. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 455</p><p>           บทว่า   <strong>อาโลกสญฺี</strong>     ความว่า    ประกอบด้วยสัญญาอันบริสุทธิ์</p><p>ปราศจากนิวรณ์      เพราะสามารถกำหนดรู้แสงสว่างที่เห็นทั้งกลางคืนทั้ง  </p><p>กลางวัน.</p><p>           บทว่า  <strong>สโต  สมฺปชาโน</strong>  ได้แก่ประกอบด้วยสติและด้วยญาณ.</p><p>           คำทั้ง  ๒  นี้   ท่านกล่าวแล้วเพราะเป็นอุปการะแก่อาโลกสัญญา.</p><p>           ความฟุ้งซ่านและความรำคาญ   ชื่อว่า   อุทธัจจกุกกุจจะ</p><p>           บทว่า  <strong>ติณฺณวิจิกิจฺโฉ</strong>  ได้แก่ข้าม  คือก้าวล่วงวิจิกิจฉาตั้งอยู่.</p><p>           ชื่อว่า    ไม่มีความคลางแคลง    ด้วยอรรถว่า    ไม่เป็นไปอย่างนี้ว่า</p><p>นี้อย่างไร   นี้อย่างไร.</p><p>           บทว่า  <strong>กุสเลสุ     ธมฺเมสุ</strong>     ได้แก่ในธรรมทั้งหลายที่ไม่มีโทษ.</p><p>อธิบายว่า   ไม่สงสัย   คือไม่กังขาอย่างนี้ว่า   ธรรมเหล่านี้หนอแลเป็นกุศล</p><p>ธรรมเหล่านี้เป็นกุศลได้อย่างไร.   นี้เป็นความย่อในข้อนี้     ก็คำใดที่ควร</p><p>จะกล่าวในนิวรณ์เหล่านี้    โดยจำแนกใจความของคำและลักษณะเป็นต้น</p><p>คำนั้นทั้งหมดกล่าวไว้แล้วในวิสุทธิมรรค.</p><p>           ก็ในอุปมาที่ท่านกล่าวไว้ว่า   <strong>เสยฺยถาปิ  มหารา</strong>   นั้น    มีวินิจฉัย</p><p>ดังต่อไปนี้ </p><p>           บทว่า   <strong>อิณ   อาทาย</strong>   ได้แก่ถือเอาทรัพย์เพื่อความเจริญ.</p><p>           บทว่า    <strong>พฺยนฺตีกเรยฺย</strong>    ความว่า   พึงทำหนี้นั้นให้หมดไป    คือ</p><p>พึงทำมิให้หนี้เหล่านั้นเหลืออยู่เพียงกากะณึกหนึ่ง    อธิบายว่า    พึงใช้ให้</p><p>หมดเลย.</p><p>           บทว่า  <strong>ตโตนิทาน</strong>  ได้แก่มีความไม่มีหนี้เป็นมูลเหตุ.</p><p>           จริงอยู่   เมื่อเขารำพึงอยู่ว่า     เราไม่มีหนี้    ย่อมได้ความปราโมทย์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 456</p><p>เป็นกำลัง     ย่อมได้ความดีใจ   เพราะเหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า     <strong>ลเภถ  </strong></p><p><strong>ปาโมชฺช  อธิคจฺเฉยฺย  โสมนสฺส </strong> ดังนี้ .</p><p>           ชื่อว่า   อาพาธ   ด้วยอรรถว่า   ตัดอิริยาบถ  ๔  เหมือนตัดด้วยเลื่อย</p><p>เบียดเบียนอยู่เพราะเกิดเวทนาที่เป็นข้าศึก.</p><p>           ชื่อว่า  อาพาธิก  ด้วยอรรถว่า  มีอาพาธ.</p><p>           ชื่อว่า   ถึงความลำบาก   เพราะความลำบากซึ่งเกิดแต่อาพาธนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>อธิมตฺตคิลาโน</strong>  ได้แก่เจ็บหนัก</p><p>           บทว่า  <strong>นจฺฉาเทยฺย</strong>    ได้แก่ไม่พึงชอบใจ     เพราะมีพยาธิหนักยิ่ง</p><p>ครอบงำอยู่แล้ว.</p><p>           บทว่า   <strong>พลมตฺตา</strong>  ได้แก่มีกำลังนั่นเอง   อธิบายว่า   เขามีกำลังกาย.</p><p>           บทว่า  <strong>ตโตนิทาน</strong>  ได้แก่มีความไม่มีโรคเป็นต้นเหตุ.</p><p>           ก็เมื่อเขารำพึงอยู่ว่า   เราไม่มีโรค ทั้งความปราโมทย์และโสมนัสนั้น</p><p>ย่อมมีทั้งคู่.  เพราะเหตุนั้น ท่านจงกล่าวว่า  <strong>ลเภถ  ปาโมชฺช  อธิคจฺเฉยฺย</strong></p><p><strong>โสมนสฺส</strong>  ดังนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>น  จสฺส   กิญฺจิ   โภคาน   วโย</strong>   ความว่า   ไม่มีความ</p><p>เสื่อมโภคะแม้เพียงกากะณึกหนึ่ง.</p><p>           บทว่า   <strong>ตโตนิทาน</strong> ได้แก่มีการไม่พ้นจากเครื่องผูกมัดเป็นต้นเหตุ.</p><p>           คำที่เหลือพึงประกอบในบททั้งหมด   ตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแหละ.</p><p>           บทว่า  <strong>อนตฺตาธีโน</strong>     ได้เเก่ไม่เป็นที่พึ่งในตน      จะทำอะไร ๆ</p><p>ตามความพอใจของตนไม่ได้.</p><p>           บทว่า    <strong>ปราธีโน</strong>    ได้แก่ต้องพึ่งคนอื่น   เป็นไปตามความพอใจ</p><p>ของคนอื่นเท่านั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 457</p><p>           บทว่า  <strong>น  กาเยน   กามงฺคโม</strong>   ความว่า   เขาประสงค์จะไปโดย  </p><p>ทิศาภาคใด   ก็ไปโดยทิศาภาคนั้นไม่ได้.</p><p>           บทว่า  <strong>ทาสพฺยา</strong>  ได้แก่จากความเป็นทาส.</p><p>           บทว่า  <strong>ภุชิสฺโส</strong>  ได้แก่เป็นตัวของตัวเอง.</p><p>           บทว่า  ตโตนิทาน  ได้แก่มีความเป็นไทเป็นต้นเหตุ.</p><p>           บทว่า  <strong>กนฺตารทฺธานมคฺค</strong>    ได้แก่ทางไกลกันดาร      อธิบายว่า</p><p>ทางไกลไม่มีน้ำ.</p><p>           บทว่า  <strong>ตโตนิทาน</strong>  ได้แก่มีพื้นที่ที่ปลอดภัยเป็นต้นเหตุ.</p><p>           ในคำว่า  <strong>อิเม  ปญฺจ  นิวรเณ  อปฺปหีเน</strong>  นี้   พระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้าทรงแสดงกามฉันท์ที่ยังละไม่ได้เหมือนหนี้     แสดงนิวรณ์ที่เหลือทำให้</p><p>เป็นเหมือนโรคเป็นต้น  ในข้อนั้นมีอุปมาดังนี้</p><p>           ก็ผู้ใดกู้หนี้คนอื่นแล้ว  ย่อมพินาศ    ผู้นั้นแม้ถูกเจ้าหนี้ทวงว่าจงใช้</p><p>หนี้    แม้พูดคำหยาบ   แม้ถูกจองจำ   แม้ถูกฆ่า  ก็ไม่อาจจะโต้ตอบอะไรได้</p><p>ย่อมอดกลั้นทุกอย่าง  ด้วยว่า หนี้ของเขานั้นเป็นเหตุให้อดกลั้น ผู้ที่ติดวัตถุ</p><p>ด้วยกามฉันทะก็ฉันนั้น  ย่อมยืดวัตถุนั้นด้วยเครื่องยึดคือตัณหา  เขาแม้ถูก</p><p>กล่าวคำหยาบ   แม้ถูกจองจำ   แม้ถูกฆ่า   ย่อมอดกลั้นทุกอย่าง.   ด้วยว่า</p><p>กามฉันทะของเขานั้นเป็นเหตุให้อดกลั้น        เหมือนกามฉันทะของหญิง</p><p>ทั้งหลายที่ถูกเจ้าของเรือนฆ่า   พึงเห็นกามฉันทะเหมือนหนี้   ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้แล.</p><p>           เหมือนอย่างว่า    คนกระสับกระส่ายเพราะโรคดี    แม้เมื่อเขาให้น้ำ</p><p>ผึ้งและน้ำตาลกรวดเป็นต้น  ก็ไม่ได้รสของของหวานเหล่านั้น  ย่อมบ่นว่า</p><p>ขม  ขม  เท่านั้น  เพราะตนกระสับกระส่ายด้วยโรคดีฉันใด  ผู้มีจิตพยาบาท </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 458</p><p>ก็ฉันนั้นเหมือนกัน    แม้อาจารย์และอุปัชฌาย์ผู้หวังดีว่ากล่าวเพียงเล็กน้อย  </p><p>ก็ไม่รับโอวาท   กล่าวว่าท่านทั้งหลายวุ่นวายเหลือเกินเป็นต้น   ลาสิกขาบท</p><p>ไป    เขาไม่ได้รสของพระศาสนาประเภทสุขในฌานเป็นต้น    เพราะเป็นผู้</p><p>กระสับกระส่ายด้วยความโกรธ     เหมือนบุรุษนั้นไม่ได้รสของของหวานมี</p><p>น้ำผึ้งและน้ำตาลกรวดเป็นต้น      เพราะเป็นผู้กระสับกระส่ายเพราะโรคดี</p><p>พึงเห็นความพยาบาทเหมือนโรค   ด้วยประการฉะนี้แล.</p><p>           เหมือนอย่างคนที่ถูกจองจำในเรือนจำในวันนักขัตฤกษ์      ย่อมไม่</p><p>เห็นเบื้องต้น  ท่ามกลาง   ที่สุดของนักขัตฤกษ์เลย   ครั้นรุ่งขึ้น    เขาพ้น</p><p>เรือนจำ  แม้ได้ฟังคำเป็นต้นว่า  โอ  เมื่อวานนักขัตฤกษ์น่าพอใจ  ฟ้อนรำ</p><p>ขับร้องน่าพอใจ  ดังนี้   ก็ให้คำตอบไม่ได้.   เพราะเหตุอะไร ?  เพราะไม่</p><p>ได้ดูนักษัตรฉันใด   ภิกษุถูกถีนมิทธะครอบงำก็ฉันนั้น  เมื่อการฟังธรรม</p><p>แม้มีนัยวิจิตรกำลังดำเนินไป  ย่อมไม่รู้เบื้องต้น  ท่ามกลาง  ที่สุดของธรรม</p><p>นั้น   เธอแม้นั้นเมื่อปรากฏการฟังธรรมขึ้นแล้ว   ผู้คนพากันสรรเสริญการ</p><p>ฟังธรรมว่า  โอ  การฟังธรรม  โอ  เหตุผล โอ  อุปมา  ถึงฟังก็ให้คำตอบ</p><p>ไม่ได้.     เพราะเหตุไร.     เพราะอำนาจถีนมิทธะทำให้ฟังธรรมไม่รู้เรื่อง.</p><p>พึงเห็นถีนมิทธะเหมือนเรือนจำ  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           เหมือนอย่างทาสแม้เล่นนักษัตรอยู่    นายกล่าวว่า    มีงานที่ต้องทำ</p><p>รีบด่วนชื่อนี้   เจ้าจงรีบไปที่นั้น   ถ้าไม่ไป   เราจะตัดมือและเท้า   หรือหู</p><p>และจมูกของเจ้า   เขารีบไปทันที   ย่อมไม่ได้ชมเบื้องต้นท่ามกลางและที่สุด</p><p>ของงานนักษัตร.   เพราะเหตุไร.    เพราะมีคนอื่นเป็นที่พึ่งฉันใด  ภิกษุผู้</p><p>ไม่รู้ทั่วถึงพระวินัยก็ฉันนั้น     แม้เข้าป่าเพื่อต้องการวิเวก     เมื่อเกิดความ</p><p>สำคัญในกัปปิยมังสะอย่างใดอย่างหนึ่ง  โดยที่สุดว่าเป็นอกัปปิยมังสะ   ต้อง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 459</p><p>ละวิเวกไปสำนักพระวินัยธรเพื่อชำระศีล       ย่อมไม่ได้เสวยสุขอันเกิดแต่</p><p>วิเวก.  เพราะเหตุไร.  เพราะถูกอุทธัจจกุกกุจจะครอบงำ พึงเห็นอุทธัจจ-   </p><p>กุกกุจจะเหมือนความเป็นทาส   ด้วยประการฉะนี้แล.                         </p><p>           เหมือนอย่างบุรุษเดินทางไกลที่กันดาร        ได้เห็นโอกาสที่มนุษย์</p><p>ทั้งหลายถูกพวกโจรปล้น  และถูกฆ่า  พอได้ยินเสียงท่อนไม้ก็ดี  เสียงนก</p><p>ก็ดี   ย่อมระแวงสงสัยว่า   พวกโจรมาแล้ว   เดินไปบ้าง   ยืนอยู่บ้าง   กลับ</p><p>เสียบ้าง   ที่ที่มาจากที่ไปแล้วมีมากกว่า    เขาย่อมถึงที่ปลอดภัยโดยยากโดย</p><p>ฝืดเคือง     หรือไม่ถึงเลยฉันใด    คนที่เกิดวิจิกิจฉาในฐานะ  ๘  ก็ฉันนั้น</p><p>สงสัยโดยนัยเป็นต้นว่า  พระพุทธเจ้ามีหรือไม่มีหนอ    ลังเลแล้วไม่อาจจะ</p><p>ยึดถือด้วยศรัทธา    เมื่อไม่อาจ    ย่อมไม่บรรลุมรรคหรือผลได้.    ดังนั้น</p><p>เหมือนในทางไกลที่กันดาร ย่อมมีความหวาดระแวงบ่อย ๆ ว่า พวกโจรมี</p><p>ไม่มี  ทำให้จิตไม่เชื่อ  มีความหวาดกลัวเกิดขึ้น  ย่อมทำอันตรายแก่การถึง</p><p>มีที่ปลอดภัยฉันใด     แม้วิจิกิจฉาก็ฉันนั้น     ทำให้เกิดความหวาดระแวง</p><p>บ่อย ๆ โดยนัยว่า  พระพุทธเจ้ามีหรือไม่มีหนอ  ดังนี้เป็นต้น   ไม่มั่นใจ</p><p>สะดุ้งกลัว   ย่อมทำอันตรายแก่การเข้าถึงอริยภูมิ    พึงเห็นวิจิกิจฉาเหมือน</p><p>ทางไกลที่กันดาร  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           บัดนี้    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงแสดงเปรียบเทียบผู้ที่ละกามฉันท-</p><p>นิวรณ์ได้ว่าเหมือนคนไม่มีหนี้  ผู้ที่ละนิวรณ์ที่เหลือได้ว่าเหมือนคนไม่มีโรค</p><p>เป็นต้น  ในพระบาลีนี้ว่า  <strong>เสยฺยถาปิ   มหาราช อานณฺย</strong>    ดังนี้.   ในข้อ</p><p>นั้นมีอุปมาดังนี้.</p><p>           เหมือนอย่างว่า     บุรุษกู้หนี้แล้วประกอบการงาน    ถึงความร่ำรวย</p><p>คิดว่า     ชื่อว่าหนี้นี้เป็นมูลแห่งความกังวล     จึงใช้หนี้พร้อมทั้งดอกเบี้ย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 460</p><p>แล้วฉีกหนังสือสัญญากู้เสีย     เมื่อเป็นเช่นนั้น    ไม่มีใครส่งคนไปทวงเขา  </p><p>ตั้งแต่นั้นนา   หนังสือสัญญากู้ก็ไม่มี   เขาแม้เห็นเจ้าหนี้ทั้งหลาย   ถ้าประ-</p><p>สงค์จะต้อนรับก็ลุกจากอาสนะ     ถ้าไม่ประสงค์ก็ไม่ลุก.   เพราะเหตุไร ?</p><p>เพราะมิได้คิดต่อมิได้เกี่ยวข้องกับเจ้าหนี้เหล่านั้น  ฉันใด  ภิกษุ (ผู้ปฏิบัติ)</p><p>ก็ฉันนั้นเหมือนกัน    คิดว่า   ชื่อว่ากามฉันทะนี้    เป็นมูลแห่งความกังวล</p><p>จึงเจริญธรรม  ๖  ประการแล้วละกามฉันทนิวรณ์เสีย. ก็ธรรม ๖ ประการ</p><p>เหล่านั้น   เราจักพรรณนาในมหาสติปัฏฐานสูตร.</p><p>           เมื่อภิกษุนั้นละกามฉันทะได้อย่างนี้    ย่อมไม่กลัวไม่สะดุ้ง  เหมือน</p><p>บุรุษผู้ปลดหนี้แล้ว  เห็นเจ้าหนี้ทั้งหลายย่อมไม่กลัวไม่สะดุ้ง  ฉันใด   ย่อม</p><p>ไม่มีความเกี่ยวข้อง  ไม่มีความผูกพันในวัตถุของผู้อื่น   ฉันนั้นเหมือนกัน</p><p>เมื่อเห็นรูปแม้เป็นทิพย์    กิเลสก็ไม่กำเริบ.    เพราะฉะนั้น  <strong>พระผู้มีพระ-</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>จึงตรัสการละกามฉันทะได้เหมือนความไม่มีหนี้.</p><p>           เหมือนอย่างบุรุษผู้กระสับกระส่ายเพราะโรคดีนั้น ทำโรคนั้นให้สงบ</p><p>ด้วยการปรุงยา  ตั้งแต่นั้นก็ได้รสแห่งน้ำผึ้งและน้ำตาลกรวดเป็นต้น ฉันใด</p><p>ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน    คิดว่า   ชื่อว่าพยาบาทนี้     กระทำความพินาศ</p><p>จึงเจริญธรรม ๖ ประการ    ละพยาบาทนิวรณ์ได้.   เราจักพรรณนาธรรม</p><p>๖ ประการในนิวรณ์ทั้งหมด     ในมหาสติปัฏฐานสูตรนั่นแล.    ก็ธรรม</p><p>๖ ประการเหล่านั้น    มิใช่เจริญเพื่อละถีนมิทธะเป็นต้นอย่างเดียว  เราจัก</p><p>พรรณนานิวรณ์เหล่านั้นทั้งหมดในมหาสติปัฏฐานสูตรนั้นแหละ. ภิกษุนั้น</p><p>ละพยาบาทได้อย่างนี้แล้ว       รับสิกขาบททั้งหลายมีอาจารบัญญัติเป็นต้น</p><p>อย่างเต็มใจด้วยเศียรเกล้า   สนใจศึกษาอยู่   เหมือนบุรุษหายจากโรคดีแล้ว</p><p>ย่อมรับประทานรสน้ำผึ้งและน้ำตาลกรวดเป็นต้นอย่างเต็มใจ. เพราะฉะนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 461</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงตรัสการละพยาบาทเหมือนหายโรค.  </p><p>          บุรุษผู้ถูกขังในเรือนจำในวันนักษัตรนั้น       ในวันนักษัตรต่อมา</p><p>เขาคิดว่า     แม้เมื่อก่อนเราถูกจำเพราะโทษที่ประมาท    ไม่ได้ชมนักษัตร</p><p>เพราะเหตุนั้น     บัดนี้เราจักไม่ประมาท  ดังนี้    เป็นผู้ไม่ประมาทอย่างที่</p><p>ศัตรูทั้งหลายของเขาไม่ได้โอกาส       จึงได้ชมนักษัตรเปล่งอุทานว่า    โอ</p><p>นักษัตร  ดังนี้  ฉันใด   ภิกษุก็ฉันนั้น    คิดว่า  ชื่อว่าถีนมิทธะนี้ทำความ</p><p>พินาศใหญ่   จึงเจริญ ธรรม ๖ ประการ  ย่อมละถีนมิทธนิวรณ์ได้  เธอละ</p><p>ถีนมิทธะได้อย่างนี้แล้ว       ได้ชมเบื้องต้นท่ามกลางและที่สุดแห่งนักษัตร</p><p>คือธรรม    บรรลุพระอรหัตพร้อมด้วยปฏิสัมภิทาทั้งหลาย    เหมือนอย่าง</p><p>บุรุษที่พ้นจากการจองจำ     ได้ชมเบื้องต้นท่ามกลางและที่สุดแห่งนักษัตร</p><p>ทั้ง ๗ วัน.      เพราะฉะนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงตรัสการละถีนมิทธะ</p><p>ได้ว่าเหมือนพ้นจากจองจำ.</p><p>             เหมือนอย่างว่า      ทาสเข้าไปอาศัยมิตรบางคน      ให้ทรัพย์แก่นาย</p><p>ทั้งหลายแล้วทำคนให้เป็นไท    ตั้งแต่นั้นตนปรารถนาสิ่งใด    ก็ทำสิ่งนั้น</p><p>ฉันใด  ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน   คิดว่า   ชื่อว่าอุทธัจจกุกกุจจะนี้ทำความ</p><p>พินาศใหญ่   จึงเจริญธรรม ๖ ประการ   ย่อมละอุทธัจจกุกกุจจะได้.   เธอ</p><p>ละอุทธัจจกุกกุจจะได้อย่างนี้แล้ว       ย่อมดำเนินสู่เนกขัมมปฎิปทาได้ตาม</p><p>สบาย.    อุทธัจจกุกกุจจะไม่สามารถให้เธอกลับจากเนกขัมมปฏิปทานั้นได้</p><p>โดยพลการ.    เหมือนอย่างบุรุษผู้เป็นไท    ปรารถนาสิ่งใด    ก็ทำสิ่งนั้น</p><p>ไม่บ่รารถนาสิ่งใด    ก็ไม่ทำสิ่งนั้น.     ไม่มีใคร ๆ จะให้เขากลับจากความ</p><p>เป็นไทนั้นโดยพลการได้.   เพราะฉะนั้น   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงตรัสการ</p><p>ละอุทธัจจกุกกุจจะว่าเหมือนความเป็นไท. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 462</p><p>           เหมือนอย่างบุรุษมีกำลัง   ถือเอาทรัพย์ที่มีสาระติดมือ   เตรียมอาวุธ   </p><p>พร้อมด้วยบริวารเดินทางกันดาร     พวกโจรเห็นเขาแต่ไกล     พึงหนีไป.</p><p>เขาข้ามพ้นทางกันดารนั้นโดยสวัสดี     ถึงแดนเกษม     มีความร่าเริงยินดี</p><p>ฉันใด    ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน  คิดว่า  ชื่อว่าวิจิกิจฉานี้ทำความพินาศ</p><p>จึงเจริญธรรม  ๖ ประการ   ย่อมละวิจิกิจฉาได้    เธอละวิจิกิจฉาได้อย่างนี้</p><p>แล้ว   ข้ามกันดารแห่งทุจริตได้   บรรลุพระอมตมหานิพพานอันเป็นภูมิ</p><p>ที่เกษมสำราญอย่างยิ่ง  เหมือนบุรุษผู้มีกำลัง  เตรียมอาวุธพร้อมด้วยบริวาร</p><p>ปลอดภัย  ไม่สนใจพวกโจรเหมือนหญ้า   ออกไปถึงภูมิอันเป็นที่ปลอดภัย</p><p>โดยความสวัสดี.  เพราะฉะนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงตรัสการละวิจิกิจฉา</p><p>ไว้เหมือนภูมิอันเป็นแดนเกษม.</p><p>           บทว่า  <strong>ปาโมชฺช  ชายติ</strong>   ความว่า  เกิดอาการยินดี.</p><p>           บทว่า  <strong>ปมุทิตสฺส  ปีติ  ชายติ</strong>  ความว่า  ปีติเกิดท่วมทั่วสรีระของผู้</p><p>ที่ยินดี.</p><p>           บทว่า  <strong>ปีติมนสฺส กาโย  ปสฺสมฺภติ</strong>  ความว่า นามกายของบุคคล</p><p>ผู้มีจิตสัมปยุตด้วยปีติ  ย่อมสงบ  คือปราศจากความกระวนกระวาย.</p><p>           บทว่า   <strong>สุข  เวเทติ</strong>   ความว่า   ย่อมเสวยสุขทั้งทางกายทางใจ </p><p>           บทว่า   <strong>จิตฺต  สมาธิยติ</strong>  ความว่า จิตของผู้ที่มีสุขด้วยเนกขัมมสุขนี้</p><p>ย่อมตั้งมั่นด้วยอำนาจอุปจารฌานก็มี  ด้วยอำนาจอัปปนาฌานก็มี.</p><p>           ก็คำว่า  <strong>โส  วิวิจฺเจว  กาเมหิ  ฯ เปฯ  ปมชฺฌาน  อุปสมฺปชฺช</strong></p><p><strong>วิหรติ</strong>  ดังนี้ เป็นต้น  พึงทราบว่า   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสเพื่อแสดงคุณ</p><p>วิเศษเบื้องสูงในเมื่อจิตตั้งมั่นด้วยอุปจารสมาธิ   และเพื่อแสดงประเภทของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 463</p><p>สมาธินั้น  ในเมื่อจิตตั้งมั่นด้วยอัปปนาสมาธิ.  </p><p>           บทว่า   <strong>อิมเมว  กาย</strong>   ได้แก่กรชกายนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อภิสนฺเทติ</strong>  ได้แก่เอิบอาบ ไหลไป   คือทำปีติสุขที่เป็นไป</p><p>ในที่ทั้งปวง.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริสนฺเทติ</strong>  ได้แก่ซ่านไปโดยรอบ.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริปูเรติ</strong>   ได้แก่เต็มเหมือนสูบด้วยลม.</p><p>           บทว่า  <strong>ปริปูผรติ</strong>   ได้แก่แผ่ไปโดยรอบ.</p><p>           บทว่า  <strong>สพฺพาวโต  กายสฺส</strong>    ความว่า  กายของภิกษุ  (ผู้ได้ฌาน)</p><p>นั้นทุกส่วน   ไม่มีฐานะที่ตรงไหนเลยในกายที่มีใจครองและยังมีสันตติเป็น</p><p>ไปอยู่แม้สักน้อยหนึ่ง    ตามผิวเนื้อและโลหิต    ที่ความสุขในปฐมฌานจะ</p><p>ไม่ถูกต้อง.</p><p>           บทว่า   <strong>ทกฺโข</strong>    ได้แก่ผู้ฉลาด   สามารถเพื่อจะทำ   เพื่อจะประกอบ</p><p>เพื่อจะอาบไล้ซึ่งผงสำหรับอาบน้ำ.</p><p>           บทว่า   <strong>กสถาเล</strong>  ได้แก่ในภาชนะที่ทำด้วยโลหะอย่างใดอย่างหนึ่ง.</p><p>ภาชนะดินเป็นของไม่ทน  เมื่อใช้อาบย่อมแตก  ฉะนั้น   จึงไม่ทรงยกภาชนะ</p><p>ดินขึ้นแสดง.</p><p>           บทว่า   <strong>ปริปฺโผสกปริโผสก</strong>   ได้แก่รดแล้วรดเล่า.</p><p>           บทว่า  <strong>สนฺเนยฺย</strong>  ได้แก่ถือภาชนะสัมฤทธิ์ด้วยมื้อซ้าย   วักน้ำพอ</p><p>ประมาณด้วยมือขวา  ลูบตัวอยู่   ทำการวักทีละฟายมือ.</p><p>           บทว่า   <strong>เสฺนหานุคตา</strong>   ได้แก่ความเอิบอาบของน้ำแผ่ซ่านไป.</p><p>           บทว่า   <strong>เสฺนหปเรตา</strong>   ได้แก่เอิบอาบด้วยความซาบซ่านของน้ำ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 464</p><p>           บทว่า  <strong>สนฺตรพาหิรา</strong>  ได้แก่ความเอิบอาบของน้ำถูกต้อง   พร้อม</p><p>ทั้งภายในและภายนอกทุกส่วน.  </p><p>           บทว่า  <strong>น  จ  ปคฺฆรติ</strong>    ความว่า  มิใช่น้ำจะหยดออกทีละหยาด ๆ</p><p>น้ำนั้นอาจวักด้วยมือก็ได้   ด้วยองคุลี ๒-๓ องคุลีก็ได้     แม้ด้วยชายพกก็</p><p>ทำได้.</p><p>           อุปมาความสุขในทุติยฌาน  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           บทว่า  <strong>อุพฺภิโตทโก</strong>  ความว่า   น้ำกระจาย.  อธิบายว่า  ไม่ใช่น้ำ</p><p>ที่แตกข้างล่างแล้วพลุ่งขึ้น   แต่เป็นน้ำที่เกิดขึ้นในภายในนั่นเอง.</p><p>           บทว่า   <strong>อายมุข</strong>   ได้แก่ทางเป็นที่มา.</p><p>           บทว่า   <strong>เทโว </strong>  ได้แก่เมฆ.</p><p>           บทว่า   <strong>กาเลน  กาล</strong>   แปลว่า ทุก ๆ เวลา อธิบายว่า  ทุกกึ่งเดือน</p><p>หรือทุก ๑๐  วัน.</p><p>           บทว่า    <strong>ธาร</strong>   แปลว่าสายฝน.</p><p>           บทว่า  <strong>อนุปฺปเวจฺเฉยฺย</strong>   ความว่า  ฝนไม่หลั่ง คือไม่ตก.</p><p>           บทว่า  <strong>สีตา  วาริธารา  อุพฺภิชฺชิตฺวา</strong>   ความว่า  น้ำเย็นทำห้วงน้ำ</p><p>ให้เต็มเกิดขึ้น.</p><p>           จริงอยู่   น้ำที่พลุ่งขึ้นข้างล่าง   ครั้นพลุ่งขึ้นแล้วย่อมท่าน้ำที่แตกให้</p><p>กระเพื่อม.   น้ำที่ไหลมาแต่ทิศทั้ง  ๔   ย่อมทำน้ำให้กระเพื่อมด้วยใบไม้เก่า</p><p>หญ้าไม้และท่อนไม้เป็นต้น.   น้ำฝนย่อมท่าน้ำให้กระเพื่อมด้วยสายน้ำที่ตก</p><p>ลงมาและฟองน้ำ. น้ำที่เกิดขึ้น จมอยู่อย่างนั้นแหละเหมือนเนรมิตด้วยฤทธิ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 465</p><p>แผ่ไปสู่ประเทศนี้    จะว่าไม่แผ่ไปสู่ประเทศนี้ไม่มี.    ชื่อว่าโอกาสที่น้ำนั้น</p><p>ไม่ถูกต้องไม่มี   ดังนี้แล.  </p><p>           ในเรื่องนี้นั้น  กรชกายเหมือนห้วงน้ำ.   สุขในทุติยฌานเหมือนน้ำ.</p><p>คำที่เหลือพึงทราบตามนัยมีในก่อนนั้นแหละ.</p><p>           อุปมาความสุขในตติยฌาน  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           ชื่อว่า  <strong>อุปฺปลินี</strong>    ด้วยอรรถว่า   เป็นที่มีดอกอุบล   แม้ในสองบท</p><p>ที่เหลือก็นัยนี้แหละ.   ก็ในเรื่องอุปมานี้  บรรดาอุบลขาวอุบลแดงและอุบล</p><p>ขาบ อุบลอย่างใดอย่างหนึ่ง ชื่อว่า อุบลนั่นเอง ดอกบัวที่มีกลีบหย่อนร้อย</p><p>ชื่อบุณฑริก  ที่มีกลีบถึงร้อยชื่อปทุม  อีกอย่างหนึ่ง  เว้นบัวที่กำหนดกลีบ</p><p>เสีย  บัวขาวชื่อปทุม  บัวแดงชื่อบุณฑริก  ในเรื่องบัวนี้มีวินิจฉัยเท่านี้แล.</p><p>           บทว่า  <strong>อุทกานุคฺคตานิ</strong>  ได้แก่ยังไม่ขึ้นพ้นน้ำ.</p><p>           บทว่า  <strong>อนฺโตนิมุคฺคโปสินี</strong>   ความว่า  จมอยู่ในพื้นน้ำนั่นเอง  อัน</p><p>น้ำเลี้ยงไว้  ยังงอกงามได้  คำที่เหลือพึงทราบตามนัยมีในก่อนนั้นแหละ.</p><p>           อุปมาความสุขในจตุตถฌาน  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           ในบทว่า  <strong>ปริสุทฺเธน  เจตสา  ปริโยทาเตน</strong>  นี้  พึงทราบว่า  ชื่อว่า</p><p>บริสุทธิ์    เพราะอรรถว่า   ไม่มีอุปกิเลส   ชื่อว่า  ผ่องแผ้ว   เพราะอรรถว่า</p><p>ผ่องใส.</p><p>           บทว่า  <strong>โอทาเตน  วตฺเถน</strong>  นี้  ตรัสหมายความถึงฤดูแผ่ไป.</p><p>           จริงอยู่   ความแผ่ไปของฤดู   ย่อมไม่มีด้วยผ้าเก่า.   ความแผ่ไปของ</p><p>ฤดูย่อมมีกำลังด้วยผ้าสะอาดที่ซักในขณะนั้น.     ก็ด้วยอุปมานี้    กรชกาย</p><p>เหมือนผ้า  ความสุขในจตุตถฌานเหมือนความแผ่ไปของฤดู.  เพราะฉะนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 466</p><p>เมื่อบุรุษอาบน้ำดีแล้ว  เอาผ้าสะอาดคลุมตลอดศีรษะ  ไออุ่นแต่ศีรษะย่อม  </p><p>แผ่ไปทั่วผ้าทั้งผืนทีเดียว        ไม่มีส่วนไร ๆ  ของผ้าที่ไออุ่นจะไม่ถูกต้อง</p><p>ฉันใด กรชกายของภิกษุก็ฉันนั้น  ไม่มีส่วนไร ๆ ที่ความสุขในจตุตถฌาน</p><p>จะไม่ถูกต้อง   ในข้อนี้พึงเห็นเนื้อความอย่างนี้   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ก็การพรรณนาตามลำดับบทและนัยแห่งภาวนาของฌาน ๔ เหล่านี้ </p><p>กล่าวไว้แล้วในวิสุทธิมรรค  ฉะนั้น  จะไม่กล่าวให้พิสดารในที่นี้.</p><p>           ก็ด้วยเหตุเพียงเท่านี้   ภิกษุนี้   บัณฑิตพึงทราบว่า   เป็นผู้ได้รูปฌาน</p><p>เท่านั้น  ยังหาได้อรูปฌานไม่.   ด้วยว่า  เว้นความเป็นผู้ชำนาญในสมาบัติ</p><p>ทั้ง ๘ โดยอาการ  ๑๔   เสียแล้ว   การบรรลุอภิญญาชั้นสูงจะมีไม่ได้  แต่ใน</p><p>พระบาลีมาเฉพาะรูปฌานเท่านั้น  จึงควรนำอรูปฌานมากล่าวด้วย.</p><p>           ภิกษุนั้น  ในคำว่า <strong>โส  เอว  สมาหิเต  จิตฺเต ฯเปฯ  อาเนญฺชปฺ-</strong></p><p><strong>ปตฺเต</strong>  นี้     พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสคงว่า  ได้แก่ภิกษุผู้มีความชำนาญ</p><p>ในสมาบัติ  ๘ โดยอาการ ๑๔ อันเธอได้สั่งสมแล้ว.  คำที่เหลือในพระบาลี</p><p>นี้  พึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้วในวิสุทธิมรรคนั่นแล.</p><p>           ในพระบาลีว่า  <strong>าณทสฺสนาย  จิตฺต  อภินีหรติ</strong>   นี้   คำว่า ญาณ-</p><p>ทัสสนะ  ท่านกล่าวหมายถึงมรรคญาณก็ไค้  ผลญาณก็ได้  สัพพัญญุตญาณ</p><p>ก็ได้  ปัจจเวกขณญาณก็ได้   วิปัสสนาญาณก็ได้.</p><p>           ก็มรรคญาณ   ท่านเรียกว่า  ญาณทสัสนะ  ในพระบาลีนี้ว่า  ดูก่อน</p><p>อาวุโส   ย่อมประพฤติพรหมจรรย์ในพระผู้มีพระภาคเจ้าเพื่อความบริสุทธิ์ </p><p>แห่งญาณทสัสนะหรือหนอแล.</p><p>           ผลญาณ   ท่านเรียกว่า   ญาณทัสสนะ   ในพระบาลีนี้ว่า   อุตตริ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 467</p><p>มนุสสธรรมอื่นนี้   คือญาณทัสสนะวิเศษที่ควรแก่พระอริยะ  เป็นผาสุวิหาร</p><p>ซึ่งเราบรรลุแล้ว.  </p><p>           สัพพัญญุตญาณ    ท่านเรียกว่า    ญาณทัสสนะ    ในพระบาลีนี้ว่า</p><p>ญาณทัสสนะเกิดขึ้นแล้วแม้แก่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แลว่า      อาฬารดาบส</p><p>กาลามโคตร  ทำกาละได้ ๗ วัน.</p><p>           ปัจจเวกขณญาณ    ท่านเรียกว่า    ญาณทัสสนะ   ในพระบาลีนี้ว่า</p><p>ก็ญาณทัสสนะเกิดขึ้นแล้วแก่เรา    วิมุติของเราไม่กำเริบ    ชาตินี้เป็นชาติ</p><p>สุดท้าย.                                </p><p>           แต่คำว่า <strong>าณทสฺสนาย  จิตฺต</strong>   ในที่นี้ท่านกล่าวหมายถึงญาณ-</p><p>ทัสสนะที่เป็นตัววิปัสสนาญาณ.</p><p>           บทว่า  <strong>อภินีหรติ</strong> ความว่า ทำให้น้อมไป   ให้โอนไป  ให้เงื้อมไป</p><p>เพื่อเกิดวิปัสสนาญาณ.</p><p>           เนื้อความของบทว่า  <strong>รูปี</strong>  เป็นต้น  ได้กล่าวไว้แล้วทั้งนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>โอทนกุมฺมาสุปจโย</strong>  ความว่า  เติบโตขึ้น    เจริญขึ้นด้วย</p><p>ข้าวสุกและขนมกุมมาส.</p><p>           บทว่า  <strong>อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทธสนธมฺโม</strong>   ความว่า  มี</p><p>ความไม่เที่ยงเป็นธรรมดา เพราะอรรถว่า  มีแล้วหามีไม่ มีอันต้องขัดสีเป็น</p><p>ธรรมดา เพราะต้องลูบไล้ตัวเพื่อต้องการกำจัด กลิ่นเหม็น มีอันต้องนวดฟั้น</p><p>เป็นธรรมดา เพราะต้องนวดเล็กน้อยเพื่อบรรเทาความปวดเมื่อยของอวัยวะ</p><p>น้อยใหญ่  หรือมีอันต้องนวดฟั้นเป็นธรรมดา   เพราะในเวลาเป็นเด็กเขา</p><p>ให้นอนบนขาทั้ง ๒ แล้วหยอดยาตาและบีบนวดเป็นต้น     เพื่อให้อวัยวะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 468</p><p>ที่คดมีทรวดทรงไม่ดีนั้น ๆ เพราะอยู่ในครรภ์  ให้ได้ทรวดทรง แม้บริหาร</p><p>อย่างนี้  ก็ยังแตกกระจัดกระจายเป็นธรรมดา  ย่อมแตกไป  ย่อมกระจายไป  </p><p>ร่างกายมีสภาพอย่างนี้    ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           ในบทว่า  <strong>รูปี  จาตุมฺมหาภูติโก</strong>    เป็นต้นนั้น    ท่านกล่าวความ</p><p>เกิดขึ้นด้วยบท ๖ บท  กล่าวความดับไปด้วยบท  ๒ หลังพร้อมด้วยอนิจจ-</p><p>บท.                                                                   </p><p>           บทว่า   <strong>เอตฺถ  นิสฺสิต  เอตฺถ  ปฏิพทฺธ</strong>  ความว่า   อาศัยด้วย  คิด</p><p>เนื่องด้วย   ในกายอันประกอบด้วยมหาภูต   ๔  นี้.</p><p>           บทว่า   <strong>สุโภ</strong>   แปลว่า   งาม.</p><p>           บทว่า  <strong>ชาติมา</strong>  ได้แก่ตั้งขึ้นด้วยอาการอันบริสุทธิ์.</p><p>           บทว่า   <strong>สุปริกมฺมกโต</strong>   ได้แก่นายช่างเจียระไนอย่างดี   เอาหินและ</p><p>กรวดออกหมด.  </p><p>           บทว่า   <strong>อจฺโฉ</strong>   แปลว่า   ผิวบาง.</p><p>           บทว่า   <strong>วิปฺปสนฺโน</strong>  แปลว่า  ใสดี.</p><p>           บทว่า  <strong>สพฺพาการสมฺปนฺโน</strong> ความว่า ถึงพร้อมด้วยอาการทุกอย่าง</p><p>มีการล้างเป็นต้น.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>นีล</strong> เป็นต้น  ท่านแสดงความเพียบพร้อมด้วยสี.</p><p>           จริงอยู่   ด้ายที่ร้อยแล้วย่อมปรากฏอยู่เช่นนั้น.</p><p>           ในบทว่า   <strong>เอวเมว  โข</strong>  นี้  พึงทราบการเทียบเคียงด้วยอุปมา  ดังนี้.</p><p>           ก็กรชกายเหมือนแก้วมณี   วิปัสสนาญาณเหมือนด้ายที่ร้อยไว้  ภิกษุ</p><p>ผู้ได้วิปัสสนาเหมือนบุรุษตาดี  เวลาที่กาย้อนประกอบด้วยมหาภูต  ๔ ปรากฏ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 469</p><p>แจ้งแก่ภิกษุผู้นั่งพิจารณาวิปัสสนาญาณ   เหมือนเวลาที่แก้วมณีปรากฏแจ้ง  </p><p>แก่นายช่างผู้เอาแก้วมณีไว้ในมือพิจารณาอยู่ว่า   นี้แลแก้วมณีเวลาที่หมวด</p><p>๕ แห่งผัสสะซึ่งมีวิปัสสนานั้นเป็นอารมณ์ก็ดี      จิตและเจตสิกทั้งปวงก็ดี</p><p>วิปัสสนาญาณนั่นเองก็ดี     ปรากฏแจ้งแก่ภิกษุผู้นั่งพิจารณาวิปัสสนาญาณ</p><p>เหมือนเวลาที่ด้ายปรากฏแจ้งว่า   นี้ด้ายเขาร้อยไว้ในแก้วมณีนั้น.</p><p>           วิปัสสนาญาณนี้     อยู่ในลำดับแห่งมรรคญาณ   แม้เมื่อเป็นเช่นนั้น</p><p>เพราะวิปัสสนาญาณนี้ไม่มีอันตรายวาระในเมื่อเริ่มอภิญญาวาระแล้ว  ฉะนั้น</p><p>ท่านจึงแสดงในที่นี้ทีเดียว.</p><p>           อนึ่ง     เพราะเมื่อภิกษุไม่ทำการพิจารณาโดยอนิจจลักษณะเป็นต้น</p><p>ได้ยินเสียงที่น่ากลัวด้วยทิพโสต   ระลึกถึงขันธ์ที่น่ากลัวด้วยบุพเพนิวาสา-</p><p>นุสสติ ได้เห็นรูปที่น่ากลัวด้วยทิพยจักษุ  ความกลัวและความสะดุ้งย่อมเกิด</p><p>ขึ้น    อาการที่น่ากลัวดังกล่าวนี้     ย่อมไม่เกิดขึ้นแก่ภิกษุผู้ทำการพิจารณา</p><p>โดยอนิจจลักษณะเป็นต้น    ฉะนั้น    ท่านจึงแสดงวิปัสสนาญาณนี้ในที่นี้</p><p>ทีเดียว     แม้เพื่อแสดงเหตุที่บรรเทาความกลัวของภิกษุผู้บรรลุอภิญญาให้</p><p>พร้อมมูล.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง    เพราะขึ้นชื่อว่าความสุขในวิปัสสนานี้     เป็นเครื่อง</p><p>ยังสุขในมรรคผลให้พร้อมมูล  เป็นของเฉพาะตัว  เป็นสามัญญผล  ฉะนั้น</p><p>ท่านจึงแสดงวิปัสสนาญาณนี้ในที่นี้แต่ต้นทีเดียว.</p><p>           บทว่า  <strong>มโนมย</strong>  แปลว่า  บังเกิดด้วยใจ.</p><p>           บทว่า   <strong>สพฺพงฺคปจฺจงฺค </strong>    แปลว่า   ประกอบด้วยอวัยวะน้อยใหญ่</p><p>ทุกส่วน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 470</p><p>           บทว่า  <strong>อหีนินฺทฺริย</strong>  ได้แก่มีอินทรีย์ไม่บกพร่องโดยทรวดทรง </p><p>           จริงอยู่   <strong>รูปที่ผู้มีฤทธิ์นิรมิต</strong> ถ้าผู้มีฤทธิ์ขาว แม้รูปที่นิรมิตนั้นก็ขาว</p><p>ถ้าผู้มีฤทธิ์ไม่ได้เจาะหู  แม้รูปที่นิรมิตนั้นก็มิได้เจาะหู   รูปนิรมิตย่อมเป็น  </p><p>เหมือนผู้นิรมิตนั้นทุกประการทีเดียวอย่างนี้  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           จริงอยู่     แม้อุปมา ๓ อย่าง      มีชักไส้ออกจากหญ้าปล้องเป็นต้น</p><p>ท่านกล่าวเพื่อแสดงความเหมือนกันนั่นเอง.       ก็ไส้ภายในหญ้าปล้องนั้น</p><p>ก็เท่ากับหญ้าปล้องนั่นเอง     ดาบก็เท่ากับฝักนั่นเอง.      ที่ฝักเป็นเกลียว</p><p>ดาบก็เป็นเกลียวด้วย   คนจึงใส่เข้าไปได้   ที่ฝักแบน   ดาบก็แบน </p><p>           คำว่า  <strong>กรณฺฑา</strong>  แม้นี้  เป็นชื่อของคราบงู  ไม่ใช่เป็นชื่อของขวดที่</p><p>เป็นเกลียว.</p><p>           จริงอยู่   คราบงูย่อมเท่ากับตัวงูนั่นเอง.</p><p>           ในอุปมานั้น   ท่านแสดงว่าเหมือนชักงูจากคราบด้วยมือว่า บุรุษพึง</p><p>ชักงูออกจากคราบ ดังนี้  ก็จริง   ถึงอย่างนั้นก็พึงทราบว่า    ชักรูปนิรมิต</p><p>นั้นออกด้วยจิตนั้นเอง.</p><p>           ก็ชื่อว่างูนี้ดำรงอยู่ในชาติของตน       อาศัยระหว่างไม้หรือระหว่าง</p><p>ต้นไม้   ลอกคราบเก่าซึ่งเหมือนรัดลำตัวอยู่   ด้วยเรี่ยวแรงกล่าวคือพยายาม</p><p>ดึงลำตัวออกจากคราบ   งูย่อมลอกคราบได้เองด้วยเหตุ  ๘  ประการเหล่านี้</p><p>ด้วยประการฉะนี้   ไม่อาจลอกคราบได้ด้วยเหตุอื่นจาก   อย่างนั้น เพราะ-</p><p>ฉะนั้น  พึงทราบว่า  คำนี้ท่านกล่าวหมายเอาการลอกด้วยจิต.              </p><p>           ด้วยประการฉะนี้   สรีระของภิกษุนี้ก็เช่นเดียวกับหญ้าปล้องเป็นต้น</p><p>รูปนิรมิตก็เช่นเดียวกับไส้หญ้าปล้องเป็นต้น        นี้เป็นการเทียบเคียงด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 471</p><p>อุปมาในข้อนี้   ด้วยประการฉะนี้.  </p><p>           ก็วิธีนิรมิตในเรื่องนี้และกถาว่าด้วยอภิญญา ๕ มีอิทธิวิธีเป็นต้น</p><p>แต่ที่อื่นกล่าวไว้พิสดารในวิสุทธิมรรคโดยอาการทั้งปวง   ฉะนั้น พึงทราบ</p><p>ตามนัยที่กล่าวแล้วในที่นั้นเถิด.  ด้วยว่า เพียงอุปมาเท่านั้นก็เกินไปในที่นี้ .</p><p>           ในพระบาลีนั้น   ภิกษุผู้ได้อิทธิวิธญาณ   พึงเห็นเหมือนช่างหม้อผู้</p><p>ฉลาดเป็นต้น.    อิทธิวิธญาณ   พึงเห็นเหมือนดินเหนียวที่นวดไว้อย่างดี.</p><p>การแสดงฤทธิ์ได้ต่าง  ๆ ของภิกษุนั้น    พึงเห็นเหมือนการทำภาชนะชนิด</p><p>ต่าง ๆ ที่ปรารถนาแล้ว  ๆ.</p><p>           อุปมาทิพโสตธาตุ  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           เพราะทางไกลที่กันดาร  ย่อมเป็นที่รังเกียจ   มีภัยเฉพาะหน้า  ผู้ที่</p><p>ไม่ไว้ใจระแวงในทางนั้น ไม่อาจกำหนดได้ว่า  นี้เสียงกลอง นี้เสียงตะโพน</p><p>ฉะนั้น   เมื่อจะแสดงทางที่ปลอดภัย   จึงกล่าวว่าผู้เดินทางไกล   โดยไม่ใช้</p><p>ศัพท์ว่ากันดาร.</p><p>           ก็ทางที่ปลอดภัย  คนเอาผ้าคลุมศีรษะค่อย ๆ เดินไป   ย่อมกำหนด</p><p>เสียงต่าง ๆ  ดังกล่าวแล้วได้สบาย   พึงทราบว่า   เวลาที่เสียงทิพย์และเสียง</p><p>มนุษย์ทั้งไกลและใกล้ปรากฏแก่พระโยคี  เหมือนเวลาที่เสียงนั้น ๆ ปรากฏ</p><p>ด้วยอำนาจการกำหนดเสียงได้อย่างสบายนั้น.</p><p>           อุปมาเจโตปริยญาณ  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           บทว่า  <strong>ทหโร</strong>  แปลว่า  หนุ่ม.</p><p>           บทว่า  <strong>ยุวา</strong>  ได้แก่ประกอบด้วยความเป็นหนุ่ม.</p><p>           บทว่า  <strong>มณฺฑนฺชาติโก</strong>   ความว่า  แม้เป็นคนหนุ่มก็ไม่เกียจคร้าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 472</p><p>ไม่ใช่คนมีผ้าและร่างกายมอมแมม    มีปรกติตกแต่งจริง ๆ   อาบน้ำวันละ  </p><p>๒-๓ ครั้ง   มีปรกตินุ่งห่มผ้าสะอาดและตกแต่งอยู่เสมอ.</p><p>           บทว่า  <strong>สกณิก </strong>    ความว่า   มีตำหนิอย่างใดอย่างหนึ่งมีไฝดำหน้า</p><p>เป็นแผลและฝีร้ายเป็นต้น.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  พึงทราบว่า  จิต  ๑๖ อย่างของผู้อื่น   ย่อมปรากฏ</p><p>แก่ภิกษุผู้นั่งโน้มจิตไปด้วยเจโตปริยญาณ    เหมือนตำหนิในหน้าย่อมปรากฏ</p><p>แก่หนุ่มสาวที่พิจารณาเงาหน้าฉะนั้น.</p><p>           อุปมาบุพเพนิวาสญาณ  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           กิริยาที่ทาในวันนั้น    ย่อมปรากฏ    ฉะนั้น  ๓ บ้านที่ไปในวันนั้น</p><p>นั่นเทียว   เป็นอันกำหนดแล้ว.</p><p>           ในพระบาลีนั้น  ภิกษุผู้ได้บุพเพนิวาสญาณ พึงเห็นเหมือนบุรุษผู้ไป</p><p>๓ บ้าน  ภพ ๓ พึงเห็นเหมือนบ้าน ๓ ตำบล  ภาวะแห่งกิริยาที่ทำในภพ  ๓</p><p>ปรากฏแก่ภิกษุผู้นั่งโน้มจิตไปเพื่อบุพเพนิวาสญาณ    พึงเห็นเหมือนความ</p><p>แจ่มแจ้งแห่งกิริยาที่ทำในวันนั้นในบ้านทั้ง  ๓  ตำบลของบุรุษนั้น.</p><p>           อุปมาทิพยจักษุ  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           บทว่า   <strong>วีถึ  สญฺจรนฺเต</strong>  ได้แก่เทียวไปเทียวมา  ปาฐะว่า  <strong>วีถึ  จรนฺเต</strong></p><p>ก็มี.   ความอย่างเดียวกันนี้แหละ.</p><p>           ในพระบาลีนั้น    กรชกายของภิกษุนี้     พึงเห็นเหมือนปราสาทใน</p><p>ทาง ๓ แพร่งท่ามกลางนคร ภิกษุผู้บรรลุทิพยจักษุนี้แหละ  พึงเห็นเหมือน</p><p>คนตาดียืนอยู่บนปราสาท    สัตว์ที่เข้าไปในครรภ์มารดาด้วยอำนาจจุติและ</p><p>ปฏิสนธิ     พึงเห็นเหมือนคนที่เข้าเรือน      สัตว์ที่ตลอดจากครรภ์มารดา</p><p>พึงเห็นเหมือนคนที่ออกจากเรือน  สัตว์ที่สัญจรไป ๆ มา ๆ พึงเห็นเหมือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 473</p><p>คนที่สัญจรไปตามถนนต่างๆ  สัตว์ที่บังเกิดในที่นั้น ๆ ในภพทั้ง ๓ พึงเห็น  </p><p>เหมือนคนที่นั่งอยู่ที่ทาง  ๓  แพร่งในท่ามกลางซึ่งเป็นที่โล่งแจ้งข้างหน้า</p><p>เวลาที่เหล่าสัตว์ผู้บังเกิดในภพทั้ง ๓  ปรากฏแจ้งชัดแก่ภิกษุผู้นั่งโน้มจิตไป</p><p>เพื่อทิพยจักษุญาณ   พึงเห็นเหมือนเวลาที่มนุษย์เหล่านั้นปรากฏแจ้งชัดแก่</p><p>บุรุษผู้ยืนอยู่บนพื้นปราสาท.   ก็การเทียบเคียงนี้   ท่านกล่าวไว้เพื่อเทศนา</p><p>สะดวกเท่านั้น.    แต่ในอรูปฌานไม่มีอารมณ์ของทิพยจักษุ.   ในพระบาลี</p><p>ว่า   ภิกษุนั้น   เมื่อจิตตั้งมั่นอย่างนี้    นี้   พึงทราบว่า  จิตในจตุตถฌาน</p><p>ซึ่งเป็นบาทแห่งวิปัสสนา.</p><p>        บทว่า  <strong>อาสวาน  ขยาณาย</strong>   ความว่า  เพื่อให้เกิดอาสวักขยญาณ.</p><p>ก็ชื่อว่าอาสวักขยะ ในที่นี้ ท่านเรียกว่า  มรรคบ้าง  ผลบ้าง  นิพพานบ้าง</p><p>ภังคะบ้าง.</p><p>        จริงอยู่   มรรค  ท่านเรียกว่า  อาสวักขยะ ในบาลีนี้ว่า  <strong>ขเย  ยาณ</strong></p><p><strong>อนุปฺปาเท   าณ</strong>   ญาณในมรรค  ญาณในความไม่เกิดขึ้น.</p><p>           ผล  ท่านเรียกว่า  อาสวักขยะ  ในบาลีนี้ว่า  <strong>อาสวาน   ขยา สมโณ</strong></p><p><strong>โหติ</strong>  ย่อมเป็นสมณะเพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป.</p><p>           นิพพาน ท่านเรียกว่า อาสวักขยะ ในคาถานี้ว่า</p><p>              <strong>ปรวชฺชานุปสฺสิสฺส           นิจฺจ  อุชฺฌานสญฺิโน</strong></p><p><strong>              อาสวา  ตสฺส  วฑฺฒนฺติ        อารา  โส  อาสวกฺขยา</strong></p><p><strong>              คนที่คอยจ้องโทษผู้อื่น  มุ่งแต่จะยกโทษอยู่เป็นนิจ</strong></p><p><strong>              อาสวะของเขาย่อมเจริญ   เขาย่อมไกลจากนิพพาน.</strong></p><p>           ภังคะ   ท่านเรียกว่า  อาสวักขยะ  ในบาลีนี้ว่า  <strong>อาสวาน   ขโย  วโย</strong></p><p><strong>เภโท  อนิจฺจตา  อนฺตรธาน</strong>   อาสวะทั้งหลายสิ้นไป   เสื่อมไป  แตกไป</p><p>ไม่เที่ยง   สูญหาย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 474</p><p>           แต่ในที่นี้ ท่านประสงค์เอานิพพาน แม้อรหัตตมรรคก็ใช้ได้เหมือน  </p><p>กัน.</p><p>           บทว่า    <strong>จิตฺต  อภินีหรติ</strong>    ความว่า    ทำวิปัสสนาจิตให้น้อมไป</p><p>ให้โน้มไป  ให้เงื้อมไปสู่อาสวักขยญาณนั้น.</p><p>           ในคำว่า  <strong>โส  อิท  ทุกฺข</strong>  เป็นต้น  ความว่า    รู้ชัดซึ่งทุกขสัจแม้</p><p>ทั้งหมดวามความเป็นจริง   โดยแทงตลอดลักษณะพร้อมทั้งกิจว่า    ทุกข์มี</p><p>ประมาณเท่านี้  ยิ่งไปกว่านี้ไม่มี  และรู้ชัดซึ่งตัณหาอันเป็นเหตุให้เกิดทุกข์</p><p>นั้นว่า   นี้เหตุให้เกิดทุกข์   และรู้ชัดซึ่งฐานะที่ทุกข์และทุกข์สมุทัยทั้ง  ๒</p><p>นั้นถึงแล้วดับไป    คือความไม่เป็นไป   ความดับแห่งทุกข์และทุกขสมุทัย</p><p>เหล่านั้นว่า  นี้ความดับแห่งทุกข์    และรู้ชัดซึ่งอริยมรรคอันยังทุกขนิโรธ</p><p>นั้นให้ถึงพร้อมตามความเป็นจริง   โดยแทงตลอดลักษณะพร้อมทั้งกิจว่า</p><p>นี้ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์.           </p><p>           ครั้นทรงแสดงสัจจะโดยสรุปอย่างนี้แล้ว       เมื่อจะทรงแสดงย้ำอีก</p><p>บรรยายหนึ่งโดยเป็นกิเลส  จึงตรัสคำเป็นต้นว่า <strong> อิเน  อาสวา</strong> ดังนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>ตสฺส  เอว   ชานโต   เอว ปสฺสโต</strong>  ความว่า   เมื่อภิกษุนั้น</p><p>รู้เห็นอยู่อย่างนี้    จึงตรัสมรรคถึงที่สุดพร้อมด้วยวิปัสสนา.</p><p>           บทว่า   <strong>กามาสวา</strong>   แปลว่า   จากอาสวะคือกาม.</p><p>           ด้วยบทว่า   <strong>วิมุจฺจติ</strong>  นี้  ทรงแสดงมรรคขณะ.</p><p>           ด้วยบทว่า  <strong>วิมุตฺตสฺมึ</strong>  นี้  ทรงแสดงผลขณะ.</p><p>           ด้วยบทว่า <strong>วิมุตฺตมิติ  าณ  โหติ</strong>   นี้   ทรงแสดงปัจจเวกขณญาณ.</p><p>           ด้วยบทว่า <strong>ขีณา</strong>  ชาติเป็นต้น ทรงแสดงภูมิของปัจจเวกขณญาณนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 475</p><p>           ด้วยว่า  พระขีณาสพเมื่อพิจารณาด้วยญาณนั้น    ย่อมรู้ชัดว่า  ชาติ  </p><p>สิ้นแล้ว  เป็นต้น.</p><p>           ถามว่า  ก็ชาติไหนของภิกษุนั้นสิ้นแล้ว   และภิกษุนั้นจะรู้ชัดข้อนั้น</p><p>ได้อย่างไร.</p><p>           แก้ว่า  ชาติที่เป็นอดีตของภิกษุนั้นยังไม่สิ้นก่อน   เพราะสิ้นไปแล้ว</p><p>ในกาลก่อนเทียว.  ชาติที่เป็นอนาคตก็ยังไม่สิ้น   เพราะไม่มีความพยายาม</p><p>ในอนาคต.   ชาติที่เป็นปัจจุบันยังไม่สิ้น    เพราะขันธบัญจกของภิกษุนั้น</p><p>ยังมีอยู่.    แต่ชาติใดพึงเกิดขึ้นเพราะมรรคยังมิได้อบรม    ต่างโดยประเภท</p><p>คือขันธบัญจก ๑ และ ๔ และ ๕   ในเอกโวการภพจตุโวการภพและปัญจ-</p><p>โวการภพ     ชาตินั้นชื่อว่าสิ้นแล้ว     เพราะถึงความไม่เกิดขึ้นต่อไปเป็น</p><p>ธรรมดา  เพราะมรรคอบรมแล้ว.    ภิกษุนั้นพิจารณากิเลสที่ตนละได้ด้วย</p><p>มรรคภาวนา    เมื่อรู้ว่า    กรรมแม้ยังมีอยู่   ก็ไม่ทำปฏิสนธิต่อไป  เพราะ</p><p>ไม่มีกิเลส  ดังนี้   ชื่อว่าย่อมรู้ชัดซึ่งชาตินั้น.</p><p>           บทว่า   <strong>วุสิต</strong>   แปลว่า   อยู่แล้ว   อยู่จบแล้ว.</p><p>           บทว่า  <strong>พฺรหฺมจริย</strong>  ได้แก่มรรคพรหมจรรย์.</p><p>           พระเสขะ ๗ จำพวก  รวนทั้งกัลยาณปุถุชนทั้งหลาย  ชื่อว่ากำลังอยู่</p><p>พรหมจรรย์.     พระขีณาสพชื่อว่าอยู่จบพรหมจรรย์แล้ว.     เพราะฉะนั้น</p><p>พระขีณาสพนั้นเมื่อพิจารณาถึงการอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ของตน    ย่อม</p><p>รู้ชัดว่า   พรหมจรรย์เราอยู่จบแล้ว.</p><p>           บทว่า  <strong>กต  กรณีย</strong>    ความว่า    กิจ  ๑๖ อย่าง   คือ  ปริญญากิจ</p><p>ปหานกิจ   สัจฉิกิริยากิจ   และภาวนากิจ  ด้วยมรรค ๔ ในสัจจะ   สำเร็จ</p><p>แล้ว  อธิบายว่า  กิเลสอันมรรคนั้น ๆ พึงละ  เธอละได้แล้ว   เหตุแห่งทุกข์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 476</p><p>เธอตัดขาดแล้ว.  </p><p>           จริงอยู่    กัลยาณปุถุชนเป็นต้น    ยังกระทำกิจนั้น    พระขีณาสพ</p><p>กระทำกรณียกิจเสร็จแล้ว     เพราะฉะนั้น    พระขีณาสพนั้นเมื่อพิจารณา</p><p>กรณียกิจที่ตนทำแล้ว   ย่อมรู้ชัดว่า  กิจที่ควรทำเราทำเสร็จแล้ว </p><p>           บทว่า  <strong>นาปร  อิตฺถตฺตาย</strong>  ความว่า ย่อมรู้ชัดว่า  กิจคือมรรคภาวนา</p><p>เพื่อความเป็นอย่างนี้  คือเพื่อความเป็นกิจ ๑๖ อย่าง  หรือเพื่อความสิ้นไป</p><p>แห่งกิเลสอย่างนี้อีก   ในบัดนี้ไม่มีแก่เรา.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  บทว่า <strong>อิตฺถตฺตาย</strong>  ความว่า ย่อมรู้ชัดว่า ขันธสันดาน</p><p>อื่นจากความเป็นอย่างนี้คือ  จากขันธสันดานที่กำลังเป็นไปในบัดนี้   นี้คือ</p><p>มีประการอย่างนี้   ไม่มีแก่เรา   ก็เบญจขันธ์เหล่านี้เรากำหนดรู้แล้ว  ตั้งอยู่</p><p>เหมือนต้นไม้ขาดราก   เบญจขันธ์เหล่านั้นจักดับเหมือนไฟไม่มีเธอ   และ</p><p>จักถึงความไม่มีบัญญัติเพราะจริมกจิตดับ. </p><p>           บทว่า   <strong>ปพฺพตสงฺเขเป</strong>   แปลว่า   บนยอดภูเขา.</p><p>           บทว่า   <strong>อนาวิโล</strong>   แปลว่า   ไม่มีเปือกตม.</p><p>           หอยโข่งและหอยกาบทั้งหลาย    ชื่อว่า   สิปปิสัมพุกะ    ก้อนกรวด</p><p>และกระเบื้องถ้วยทั้งหลาย   ชื่อว่า   สักขรกถละ.</p><p>           ชื่อว่า   มัจฉคุมพะ   ด้วยอรรถว่า   ฝูงคือกลุ่มปลาทั้งหลาย.</p><p>           ในคำว่า   <strong>ติฏฺนฺตปิ  จรนฺตปิ</strong>  นี้  ความว่า ก้อนกรวดและกระเบื้อง</p><p>ถ้วยอยู่เฉย ๆ   ฝ่ายฝูงปลานอกนี้ว่ายอยู่ก็มี    หยุดอยู่ก็มี.    เหมือนอย่างว่า</p><p>ในโคทั้งหลายที่ยื่นอยู่ก็มี  จ่อมอยู่ก็มี  มีอยู่รวม ๆ กัน  โคเหล่านี้เที่ยวไป</p><p>ฉะนั้น   แม้โคนอกนี้   เขาก็เรียกว่า   เที่ยวไป   เพราะกำหนดเอาโคที่กำลัง</p><p>เที่ยว     ฉันใด      แม้หอยและฝูงปลาทั้ง  ๒  นอกนี้     ก็เรียกว่า    หยดอยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 477</p><p>เพราะกำหนดเอาก้อนกรวดและกระเบื้องถ้วยที่อยู่เฉย ๆ แม้ก้อนกรวดและ</p><p>กระเบื้องถ้วย   ก็เรียกว่า  เที่ยวไป  เพราะกำหนดเอาหอยและฝูงปลาทั้ง  ๒  </p><p>นอกนี้ที่ว่ายอยู่  ฉันนั้น.</p><p>           ในอาสวักขยญาณนั้นมีอุปมาว่า   เวลาที่สัจจะ ๔ ปรากฏชัดแก่ภิกษุ</p><p>ผู้นั่งน้อมจิตไปเพื่ออาสวักขยะ   พึงเห็นเหมือนเวลาที่หอยโข่งและหอยกาบ</p><p>เป็นต้นปรากฏแก่คนตาดียื่นดูอยู่ริมฝั่งฉะนั้น</p><p>           ด้วยคำอธิบายเพียงเท่านี้   เป็นอันแสดงไขญาณ ๑๐ คือ วิปัสสนา-</p><p>ญาณ  มโนมยญาณ  อิทธิวิธญาณ  ทิพโสตญาณ เจโตปริยญาณ บุพเพ-</p><p>นิวาสญาณ   ญาณคู่คืออนาคตังสญาณและยถากัมมุปคญาณ   ซึ่งสำเร็จโดย</p><p>เป็นทิพยจักษุ    ทิพยจักษุญาณ    อาสวักขยญาณ.    พึงทราบการจำแนก</p><p>อารมณ์ของญาณ  ๑๐  เหล่านั้น  ดังต่อไปนี้</p><p>           โนญาณ  ๑๐  เหล่านั้น     วิปัสสนาญาณมีอารมณ์ ๗  อย่าง     คือ</p><p>ปริตตารมณ์  มหัคคตารมณ์  อดีตารมณ์  อนาคตารมณ์  ปัจจุบันนารมณ์</p><p>อัชฌัตตารมณ์  พหิทธารมณ์.</p><p>           มโนมยญาณทำเพียงรูปายตนะที่นิรมิตแล้วเท่านั้นให้เป็นอารมณ์</p><p>ฉะนั้น  จึงเป็นปริตตารมณ์  ปัจจุบันนารมณ์  และพหิทธารมณ์.</p><p>           อาสวักขยญาณ  เป็นอัปปมาณารมณ์  พหิทธารมณ์  และอวัตตัพ-</p><p>พารมณ์. </p><p>           ประเภทของอารมณ์ที่เหลือ   กล่าวไว้แล้วในวิสุทธิมรรค.</p><p>           บทว่า  <strong>อุตฺตริตร  วา  ปณีตตร  วา</strong>   ความว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงให้เทศนาจบลงด้วยยอดคือพระอรหัตว่า   ชื่อว่าสามัญญผลที่ประเสริฐ</p><p>กว่านี้   โดยปริยายอย่างใดอย่างหนึ่ง   ไม่มี. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 478</p><p>           พระราชาทรงถวายสาธุการทุก ๆ  ตอน ทรงสดับเบื้องต้นท่ามกลาง</p><p>และที่สุดแห่งพระพุทธพจน์โดยเคารพ    มีพระดำริว่า     ก็เราถามปัญหา  </p><p>เหล่านี้กะสมณพราหมณ์เป็นอันมากนานหนอ       ไม่ได้สาระอะไร ๆ เลย</p><p>เหมือนตำแกลบ  พระผู้มีพระภาคเจ้ามีคุณสมบัติน่าอัศจรรย์ ทรงวิสัชนา</p><p>ปัญหาเหล่านี้ แก่เราทำความสว่างไสว เหมือนทรงส่องแสงประทีปพันดวง</p><p>เราถูกลวงมิให้รู้คุณานุภาพของพระทศพลมาตั้งนาน  ดังนี้      มีพระสรีระ</p><p>อันปีติ  ๕ อย่างซึ่งเกิดขึ้นด้วยการระลึกถึงพระพุทธคุณสัมผัสแล้ว     เมื่อ</p><p>จะทรงเผยความเลื่อมใสของพระองค์  จึงทรงประกาศพระองค์เป็นอุบาสก.</p><p>เพื่อจะแสดงความข้อนั้น     ท่านจึงเริ่มต้นว่า   <strong>เอว   วุตฺเต   ราชา</strong>  ดังนี้ .</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น <strong>อภิกฺกนฺต</strong>  ศัพท์ ในคำว่า  <strong>อภิกฺกนฺต  ภนฺเต</strong>  นี้ </p><p>ปรากฏในอรรถว่า  สิ้นไป  ดี  งาม  และน่ายินดียิ่ง.</p><p>           ก็  <strong>อภิกฺกนฺต</strong>  ศัพท์นี้  ปรากฏในอรรถว่า  สิ้นไป  ดังในบาลีมีอาทิว่า</p><p><strong>อภิกฺกนฺตา  ภนฺเต   รตฺติ  นิกฺขนฺโต  ปโม  ยาโม จิร นิสินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆ</strong></p><p>ราตรีสิ้นไปแล้ว   พระเจ้าข้า   ปฐมยามผ่านไปแล้ว   ภิกษุสงฆ์นั่งอยู่นาน</p><p>แล้ว   ดังนี้.</p><p>           ในความดี    ดังในบาลีมีอาทิว่า    <strong>อย  อิเมส  จตุนฺน  ปุคฺคลาน</strong></p><p><strong>อภิกฺกนฺตตโร จ  ปณีตตโร  จ</strong>   ผู้นี้ดีกว่าและประณีตกว่าบุคคล  ๔  เหล่า</p><p>ดังนี้.</p><p>           ในความงาม   ดังในคาถามีอาทิว่า</p><p>              <strong>โก  เม  วนฺทติ  ปาทานิ        อิทฺธิยา  ยสสา  ชล</strong></p><p><strong>              อภิกฺกนฺเตน  วณฺเณน           สพฺพา  โอภาสย  ทิสา</strong></p><p>           ใครรุ่งเรื่องด้วยฤทธิ์    ด้วยยศ  มีวรรณะงามนัก ยังทิศ</p><p>           ทั้งปวงให้สว่างไสว    ไหว้เท้าของเรา   ดังนี้ . </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 479</p><p>           ในความว่าน่ายินดียิ่ง    ดังในบาลีมีอาทิว่า     น่ายินดีนัก     ท่าน  </p><p>พระโคดมผู้เจริญ  ดังนี้.</p><p>           แม้ในที่นี้      ก็ปรากฏในอรรถว่า   น่ายินดียิ่งนั่นแหละ   และเพราะ</p><p>ปรากฏว่าในอรรถว่า  น่ายินดียิ่ง   ฉะนั้น   พึงทราบว่า  เท่ากับรับสั่งว่า</p><p>ดีแล้ว   ดีแล้ว   พระเจ้าข้า   ดังนี้.</p><p>           ก็เนื้อความว่า  <strong>อภิกฺกนฺต ภนฺเต อภิกฺกนฺต ภนฺเต</strong> นี้  บัณฑิตพึง</p><p>ทราบว่า พระเจ้าอชาตศัตรูตรัส  ๒  ครั้งโดยความเลื่อมใสในพระพุทธพจน์</p><p>นี้ โดยลักษณะนี้ว่า ผู้รู้พึงกล่าวซ้ำในขณะกลัว  ขณะโกรธ   ขณะสรรเสริญ</p><p>ขณะรีบด่วน  ขณะตื่นเต้น  ขณะร่าเริง  ขณะโศกเศร้า  และขณะเลื่อมใส</p><p>ดังนี้   และโดยความสรรเสริญ.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง   บทว่า   <strong>อภิกฺกนฺต</strong>   มีอธิบายว่า   น่าใคร่นัก   น่า</p><p>ปรารถนายิ่ง   น่าพอใจยิ่ง   ดียิ่ง.</p><p>           ในพระบาลีนี้      <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>     ทรงชื่นชมพระเทศนาด้วย</p><p><strong>อภิกฺนนฺต</strong> ศัพท์   ศัพท์หนึ่ง    ทรงชื่นชมความเลื่อมใสของพระองค์ด้วย</p><p><strong>อภิกฺกนฺต</strong> ศัพท์  อีกศัพท์หนึ่ง.</p><p>           ก็ในพระบาลีนี้มีอธิบายดังนี้ว่า   จับใจจริง  พระเจ้าข้า  เพราะพระ</p><p>ธรรมเทศนาของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>น่ายินดียิ่งนัก    พระเจ้าข้า    เพราะ</p><p>ข้าพระองค์อาศัยพระธรรมเทศนา จึงเลื่อมใส.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง     <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ทรงชื่นชมพระดำรัสของพระผู้</p><p>มี<strong>พระภาคเจ้า</strong>นั่นแล  หมายถึงประโยชน์ ๒  อย่าง  คือพระดำรัสของ<strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ดีนักเพราะทำโทษให้พินาศ  ดีนักเพราะให้บรรลุคุณ.</p><p>           อนึ่ง  พึงประกอบความด้วยเหตุอย่างนี้เป็นต้น ว่า   พระดำรัสของ</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ดีนัก   เพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 480</p><p>                   ๑.   ให้เกิดศรัทธา</p><p>                   ๒.  ให้เกิดปัญญา</p><p>                   ๓.   พร้อมด้วยอรรถ  </p><p>                   ๔.  พร้อมด้วยพยัญชนะ</p><p>                   ๕.   มีบทง่าย</p><p>                   ๖.   มีอรรถลึกซึ้ง</p><p>                   ๗.   สบายหู</p><p>                   ๘.   จับใจ</p><p>                   ๙.  ไม่ยกตน</p><p>                  ๑๐.  ไม่ข่มท่าน</p><p>                  ๑๑.   เยือกเย็นด้วยกรุณา</p><p>                  ๑๒.  ผ่องแผ้วด้วยปัญญา   </p><p>                  ๑๓.  เป็นคลองธรรมน่ารื่นรมย์</p><p>                  ๑๔.  น่าขบคิด</p><p>                  ๑๕.   ฟังได้ง่าย</p><p>                  ๑๖.  ทดลองทำตามได้ประโยชน์</p><p>           แม้ยิ่งไปกว่านั้น  ยังทรงชื่นชมพระเทศนานั่นแหละ  ด้วยอุปมา  ๔</p><p>อย่าง.  ในอุปมา  ๘  อย่างนั้น  บทว่า  <strong>นิกฺกุชฺชิต.</strong>  ความว่า  ตั้งเอาปากลง</p><p>หรือทั้งปากไว้ข้างล่าง.</p><p>           บทว่า  <strong>อุกฺกุชฺเชยฺย</strong>   ความว่า  ทำให้มีปากขึ้นข้างบน.</p><p>           บทว่า  <strong>ปฏิจฺฉนฺน</strong>  ความว่า  ปิดด้วยหญ้าและใบไม้เป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>วิวเรยฺย</strong>   แปลว่า   เพิกขึ้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 481</p><p>           บทว่า  <strong>มูฬฺหสฺส  วา</strong>  แปลว่า  แก่คนหลงทิศ </p><p>           บทว่า  <strong>มคฺค  อาจิกฺเขยฺย</strong>  ความว่า  จูงมือไปบอกว่า  นี่ทาง.</p><p>           บทว่า  <strong>อนฺธกาเร</strong>  ความว่า  ในความมือมีองค์  ๔  คือ  วันแรม  ๑๔</p><p>ค่ำ  ๑  เที่ยงคืน  ๑  ไพรสณฑ์ทึบ  ๑  ก้อนเมฆบัง  ๑.</p><p>           เนื้อความของบทที่ยากมีเพียงเท่านี้.</p><p>           ส่วนอธิบายประกอบมีดังนี้  ใคร ๆ หงายภาชนะที่คว่ำไว้  ฉันใด</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ยังเราผู้หันหลังให้พระสัทธรรม  ตกลงไปในอสัทธรรม</p><p>ให้หลุดพ้นจากอสัทธรรมได้  ฉันนั้น  ใคร  ๆ  เปิดของที่ปิด  ฉันใด  <strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงเปิดพระศาสนา  ซึ่งถูกรกชัฏ  คือมิจฉาทิฏฐิปิดไว้ตั้ง</p><p>แต่ครั้งศาสนาของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้ากัสสป</strong>อันตรธานไป  ฉันนั้น  ใคร ๆ </p><p>บอกทางแก่คนหลง  ฉันใด  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทำทางสวรรค์ทาง</p><p>นิพพานให้แจ้งแก่เราผู้เดินทางผิด  ฉันนั้น  ใคร ๆ ส่องประทีปน้ำมันใน</p><p>ที่มือ  ฉันใด  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ของเราผู้ทรงไว้ซึ่งประทีปคือเทศนาอัน</p><p>ขจัดเสียซึ่งความมืดคือโมหะที่ปิดบังพระรัตนตรัยนั้น  ทรงประกาศพระ</p><p>ธรรมโดยอเนกปริยาย  เพราะทรงประกาศโดยปริยายเหล่านี้  แก่เราผู้จม</p><p>อยู่ในความมืดคือโมหะ  ไม่เห็นรูปรัตนะมีพระพุทธรัตนะเป็นต้น  ฉันนั้น.</p><p>           <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ทรงชื่นชมพระเทศนาอย่างนี้แล้ว  มีพระทัย</p><p>เลื่อมใสในพระรัตนตรัย  ด้วยพระเทศนานี้  เมื่อจะทรงทำอาการที่เลื่อมใส</p><p>จึงมีพระดำรัสว่า  <strong>เอสาห</strong>  เป็นต้น </p><p>           ในพระบาลีนั้น  บทว่า  <strong>เอสาห</strong>  ตัดบทเป็น  <strong>เอโส  อห.</strong></p><p>           บทว่า  <strong>ภควนฺต  คจฺฉามิ</strong>  ความว่า  ข้าพระองค์ขอถึง  คือ</p><p>คบ  ส้องเสพ  เข้าไปนั่งใกล้  เข้าใจด้วยความประสงค์นี้ว่า <strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 482</p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>เป็นที่พึ่ง  เป็นที่ยึดหน่วง  เป็นผู้ขจัดไข้ใจ  เป็นผู้จัดแจงประโยชน์</p><p>ของเรา.  </p><p>           ก็ธาตุเหล่าใดมีเนื้อความว่าไป     แม้ความรู้ก็เป็นเนื้อความของธาตุ</p><p>เหล่านั้น    เพราะฉะนั้น     เนื้อความของบทว่า    <strong>คจฺฉามิ</strong>    ข้าพระองค์</p><p>ขอถึง นี้   ท่านจึงกล่าวอย่างนี้ทีเดียวว่า   <strong>ชานามิ  พุชฺฌามิ</strong>  ข้าพระองค์รู้</p><p>เข้าใจ  ดังนี้.</p><p>           ก็ในคำว่า <strong>ธมฺมญฺจ  ภิกฺขุสงฺฆญฺจ</strong>  นี้  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>           ชื่อว่า   พระธรรม   ด้วยอรรถว่าทรงไว้ซึ่งผู้บรรลุมรรคแล้ว   ทำ</p><p>นิโรธให้เป็นแจ้งแล้ว   และปฏิบัติตามที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงพร่ำสอน</p><p>มิให้ตกไปในอบายทั้งหลาย.   พระธรรมนั้น  โดยอรรถก็คืออริยมรรคและ</p><p>นิพพาน.   สมจริงดังที่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสไว้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ธรรมเหล่าใดที่เป็นสังขตะ     อริยมรรคมีองค์  ๘  ตถาคตกล่าวว่าเป็นยอด</p><p>ของธรรมเหล่านั้น ดังนี้.   พึงทราบความพิสดาร.</p><p>           และมิใช่แต่อริยมรรคและนิพพานอย่างเดียวเท่านั้นที่เป็นพระธรรม</p><p>แม้ปริยัตติธรรมกับอริยผลทั้งหลาย   ก็เป็นพระธรรมโดยแท้แล.    สมจริง</p><p>ดังที่กล่าวไว้ในฉัตตมาณวกวิมาน  ว่า</p><p>              <strong>เธอจงเข้าถึงพระธรรมนี้   ซึ่งเป็นเครื่องสำรอกราคะ</strong></p><p><strong>              ไม่หวั่นไหว ไม่เศร้าโศก เป็นอสังขตพรรม ไม่ปฏิกูล</strong></p><p><strong>              มีรสเอมโอช   ซื่อตรง   บัณฑิตจำแนกไว้ดีแล้ว  ว่าเป็น</strong></p><p><strong>              สรณะที่มีประโยชน์.</strong></p><p>           ก็ในคาถานี้    ที่ว่าเป็นเครื่องสำรอกราคะ  ท่านกล่าวหมายเอามรรค.</p><p>ที่ว่าไม่หวั่นไหว  ไม่เศร้าโศก  หมายเอาผล.  ที่ว่าเป็นอสังขตธรรม  หมาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 483</p><p>เอานิพพาน.  ที่ว่าไม่ปฏิกูล  มีรสเอนโอช  ซึ่งตรง  บัณฑิตจำแนกไว้ดีแล้ว  </p><p>หมายเอาธรรมขันธ์ทั้งหมดที่จำแนกไว้โดยปิฎก  ๓.</p><p>           ชื่อว่า   พระสงฆ์   คือผู้ที่เข้ากันได้โดยการรวมกันด้วยทิฏฐิและศีล</p><p>พระสงฆ์นั้น  โดยอรรถก็คือหมู่แห่งพระอริยบุคคล  ๘.   สมจริงดังที่กล่าว</p><p>ไว้ในวิมานวัตถุนั้นแหละว่า</p><p>              <strong>ก็ทานที่บุคคลถวายแล้วในบุญเขตใด   ท่านกล่าวว่ามี </strong></p><p><strong>              ผลมาก บุญเขตนั้น  คือคู่แห่งบุรุษ  ๔  ผู้สะอาด  และ</strong></p><p><strong>              จำแนกรายบุคคลเป็น  ๘    ซึ่งเป็นผู้เห็นธรรม   เธอจง</strong></p><p><strong>              เข้าถึงพระสงฆ์นี้ว่าเป็นสรณะที่มีประโยชน์.</strong></p><p>           หมู่แห่งภิกษุทั้งหลาย   ชื่อว่าภิกษุสงฆ์.   พระราชาทรงประกาศการ</p><p>ถึงสรณะ  ๓  ด้วยคำเพียงเท่านี้.</p><p>           เพื่อความเป็นผู้ฉลาดในสรณคมน์เหล่านั้น     บัดนี้พึงทราบวิธีนี้ว่า</p><p>สรณะ  สรณคมน์ ผู้ที่เข้าถึงสรณะ  ประเภทแห่งสรณคมน์  ผลแห่งสรณ-</p><p>คมน์   ความเศร้าหมอง   และการแตกทำลาย.                                     </p><p>           ข้อนี้เป็นอย่างไร ?</p><p>           จะขยายความโดยอรรถแห่งบทก่อน.</p><p>           ชื่อว่า  สรณะ  ด้วยอรรถว่า  เบียดเบียน  อธิบายว่า ฆ่า  เบียดเบียน</p><p>ทำให้พินาศ  ซึ่งความกลัว  ความสะดุ้ง  ความทุกข์  ทุคติ ความเศร้าหมอง</p><p>ทุกด้าน    ด้วยการเข้าถึงสรณะนั้นแหละ.     คำว่าสรณะนี้เป็นชื่อของพระ</p><p>รัตนตรัยนั่นเอง.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง ชื่อว่า พุทธะ  ด้วยอรรถว่า  กำจัดภัยของสัตว์ทั้งหลาย</p><p>เหตุให้ดำเนินไปในสิ่งที่เป็นประโยชน์       และให้หันกลับจากสิ่งที่ไม่เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 484</p><p>ประโยชน์.  </p><p>           ชื่อว่า   ธรรม    ด้วยอรรถว่า    กำจัดภัยของสัตว์ทั้งหลาย    เหตุให้</p><p>ข้ามกันดารคือภพได้   และให้ความแช่มชื่น.</p><p>           ชื่อว่า   สงฆ์  ด้วยอรรถว่า   กำจัดภัยของสัตว์ทั้งหลาย   เหตุทำสิ่งที่</p><p>ทำแม้น้อยให้ได้ผลไพบูล.</p><p>           เพราะฉะนั้น  พระรัตนตรัยจึงชื่อว่าเป็นสรณะโดยปริยายนี้.</p><p>           จิตตุปบาทที่ดำเนินไปโดยอาการมีพระรัตนตรัยนั้นเป็นเบื้องหน้า</p><p>มีกิเลสอันความเลื่อมใสและความเคารพในพระรัตนตรัยนั้นกำจัดแล้ว</p><p>ชื่อว่าสรณคมน์.</p><p>           สัตว์ผู้มีพระรัตนตรัยนั้นพร้อมแล้ว  ย่อมถึงสรณะ  อธิบายว่า  ย่อม</p><p>เข้าถึงอย่างนี้ว่า    รัตนะ  ๓  เหล่านั้นเป็นที่พึ่งของเรา   เหล่านี้เป็นที่นับถือ</p><p>ของเรา  ดังนี้  ด้วยจิตตุปบาทมีประการดังกล่าวแล้ว. พึงทราบ  ๓  อย่างนี้ </p><p>คือ สรณะ  ๑  สรณคมน์  ๑  และผู้เข้าถึงสรณะ  ๑  เท่านี้ก่อน.</p><p>                <strong>ก็ในประเภทแห่งสรณคมน์  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</strong></p><p>           สรณคมน์มี  ๒  อย่าง  คือ  โลกุตตรสรณคมน์และโลกิยสรณคมน์.</p><p>ใน  ๒  อย่างนั้น   โลกุตตรสรณคมน์  ว่าโดยอารมณ์มีนิพพานเป็นอารมณ์</p><p>ย่อมสำเร็จด้วยตัดขาดอุปกิเลสของสรณคมน์  ในมัคคขณะแห่งพระอริย-</p><p>บุคคลผู้เห็นสัจจะแล้ว      ว่าโดยกิจย่อมสำเร็จในพระรัตนตรัยแม้ทั้งสิ้น. </p><p>โลกิยสรณคมน์ ว่าโดยอารมณ์มีพระพุทธคุณเป็นต้นเป็นอารมณ์   ย่อมสำเร็จ</p><p>ด้วยการข่มอุปกิเลสของสรณคมน์ของปุถุชนทั้งหลาย.   โลกิยสรณคมน์นั้น</p><p>ว่าโดยอรรถได้แก่การได้เฉพาะซึ่งศรัทธาในวัตถุทั้งหลาย    มีพระพุทธเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 485</p><p>เป็นต้น  และสัมมาทิฏฐิ  ซึ่งมีศรัทธาเป็นมูล  ที่ท่านเรียกว่า  ทิฏฐุชุกรรม  </p><p>ในบุญกิริยาวัตถุ   ๑๐  ประการ.</p><p>           โลกิยสรณคมน์นี้นั้น  จำแนกเป็น  ๘  อย่าง คือ โดยมอบกายถวาย</p><p>ชีวิต  ๑  โดยมีพระรัตนตรัยนั้นเป็นเบื้องหน้า  ๑  โดยมอบตัวเป็นศิษย์ ๑</p><p>โดยความนอบน้อม  ๑.</p><p>           ใน  ๔  อย่างนั้น   ที่ชื่อว่ามอบกายถวายชีวิต   ได้แก่การสละตนแก่</p><p>พระพุทธเจ้าเป็นต้นอย่างนี้ว่า   ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป   ข้าพเจ้าขอมอบตน</p><p>แด่พระพุทธเจ้า   แด่พระธรรม   แด่พระสงฆ์.</p><p>           ที่ชื่อว่ามีพระรัตนตรัยนั้นเป็นเบื้องหน้า      ได้แก่ความเป็นผู้มีพระ</p><p>รัตนตรัยเป็นเบื้องหน้าอย่างนี้ว่า   ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป   ขอท่านทั้งหลาย</p><p>โปรดทรงจำข้าพเจ้าว่า    ข้าพเจ้าเป็นผู้มีพระพุทธเจ้า    มีพระธรรม   และ</p><p>มีพระสงฆ์เป็นที่ไปในเบื้องหน้า.</p><p>           ที่ชื่อว่ามอบตัวเป็นศิษย์  ได้แก่เข้าถึงความเป็นศิษย์อย่างนี้ว่า ตั้งแต่</p><p>วันนี้เป็นต้นไป     ขอท่านทั้งหลายโปรดทรงจำข้าพเจ้าว่า      ข้าพเจ้าเป็น</p><p>อันเตวาสิกของพระพุทธเจ้า  ของพระธรรม  ของพระสงฆ์.</p><p>           ที่ชื่อว่าความนอบน้อม       ได้แก่การเคารพอย่างยิ่งในพระพุทธเจ้า</p><p>เป็นต้นอย่างนี้ว่า    ตั้งแต่วันนี้เป็นต้น ไป     ขอท่านทั้งหลายโปรดทรงจำ</p><p>ข้าพเจ้าว่า     ข้าพเจ้าจะกระทำการกราบไหว้    การลุกรับ    อัญชลีกรรม</p><p>สามีจิกรรม  แด่วัตถุทั้ง ๓  มีพระพุทธเจ้าเป็นต้นเท่านั้น.</p><p>           ก็เมื่อกระทำอาการ  ๔   อย่างนี้แม้อย่างใดอย่างหนึ่ง     ย่อมเป็นอัน</p><p>ถือเอาสรณะแล้วโดยแท้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง   พึงทราบการมอบกายถวายชีวิตแม้อย่างนี้ว่า  ข้าพเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 486</p><p>สละตนแด่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    สละตนแด่พระธรรม    แด่พระสงฆ์</p><p>ข้าพเจ้าสละชีวิต    ข้าพเจ้าสละตนแน่นอน   สละชีวิตแน่นอน   ข้าพเจ้าถึง</p><p>พระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่งตลอดชีวิต    พระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่ง    เป็นที่เร้นภัย  </p><p>เป็นที่ป้องกันภัยของข้าพเจ้า.</p><p>           การมอบตนเป็นศิษย์    พึงทราบเหมือนการถึงสรณะของพระมหา-</p><p>กัสสปะแม้อย่างนี้ว่า   ข้าพเจ้าพึงเห็นพระศาสดาหนอ   พึงเห็น<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>นั่นเทียว   ข้าพเจ้าพึงเห็นพระสุคตหนอ   พึงเห็น<strong>พระผู้มีพระภาค</strong></p><p><strong>เจ้า</strong>นั่นเทียว   ข้าพเจ้าพึงเห็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าหนอ   พึงเห็น<strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>นั่นเที่ยว.</p><p>           ความมีพระรัตนตรัยนั้นเป็นเบื้องหน้า     พึงทราบเหมือนการถึง</p><p>สรณะของอาฬวกยักษ์เป็นต้นอย่างนี้ว่า</p><p>              <strong>ข้าพเจ้านั้นจักเที่ยวไปจากบ้าน  นั้นสู่บ้านนี้    จากเมือง</strong></p><p><strong>              นั้นสู่เมืองนี้     นมัสการพระสัมพุทธเจ้า   และความ</strong></p><p><strong>              เป็นธรรมที่ดีของพระธรรม.</strong></p><p>           ความนอบน้อม   พึงทราบแม้อย่างนี้ว่า  ครั้งนั้นแล   พราหมณ์ชื่อ</p><p>พรหมายุ    ลุกจากอาสนะ   ห่มผ้าเฉวียงบ่าข้างหนึ่ง   หมอบลงที่พระยุคล</p><p>บาทของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ด้วยศีรษะ   ใช้ปากจุมพิตพระยุคลบาทของ</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  และใช้มือทั้ง  ๒  นวดฟั้น  พร้อมกับประกาศชื่อว่า</p><p>ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ    ข้าพระองค์เป็นพราหมณ์ชื่อพรหมายุ   ข้าแต่พระ</p><p>โคดมผู้เจริญ   ข้าพระองค์เป็นพราหมณ์ชื่อพรหมายุ  ดังนี้.</p><p>           ก็การนอบน้อมนี้นั้น   มี  ๔  อย่าง  คือ  เพราะเป็นญาติ  ๑  เพราะ</p><p>กลัว ๑ เพราะเป็นอาจารย์  ๑  และเพราะถือว่าเป็นทักขิไณยบุคคล ๑  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 487</p><p>           ใน  ๔  อย่างนั้น   เพราะนอบน้อมว่าเป็นทักขิไณยบุคคล   จัดเป็น</p><p>สรณคมน์  นอกนี้ไม่ใช่.  </p><p>           จริงอยู่    เพราะการนับถือพระรัตนตรัยอย่างประเสริฐนั่นแหละ</p><p>บุคคลย่อมถือสรณะได้  และขาดได้  เพราะฉะนั้น   ผู้ใดที่เป็นศากยะก็ตาม</p><p>โกลิยะก็ตาม  ไหว้ด้วยคิดว่า  พระพุทธเจ้าเป็นญาติของเรา  ดังนี้   ย่อมไม่</p><p>เป็นการถือสรณะเลย   หรือผู้ใดไหว้ด้วยความกลัวว่า   พระสมณโคดมเป็น</p><p>ผู้ที่พระราชาทรงบูชา   มีอานุภาพมาก   เมื่อเราไม่ไหว้   จะพึงทำแม้ความ</p><p>พินาศให้ ดังนี้  ย่อมไม่เป็นการถือสรณะเลย  หรือผู้ใดระลึกถึงมนต์อะไร ๆ</p><p>ที่คนเรียนในสำนักของพระผู้มีพระภาคเจ้าในกาลเป็นพระโพธิสัตว์  หรือ</p><p>ในกาลเป็นพระพุทธเจ้า   เรียนอนุศาสนีเห็นปานนี้ว่า</p><p>           <strong>บัณฑิตอยู่ครองเรือน  พึงแบ่งทรัพย์เป็น  ๔   ส่วน พึง</strong></p><p><strong>           ใช้สอยส่วน ๑  พึงประกอบการงาน ๒ ส่วน พึงเก็บ</strong></p><p><strong>           ส่วนที่  ๔ ไว้   เผื่อจักมีอันตราย   ดังนี้แล้ว</strong></p><p>ไหว้ด้วยคิดว่า   อาจารย์ของเรา  ดังนี้  ย่อมไม่เป็นการถือสรณะเลย.   แต่ผู้</p><p>ใดไหว้ด้วยคิดว่า  ท่านผู้นี้เป็นทักขิไณยบุคคลเลิศในโลก ดังนี้  ผู้นั้นแหละ</p><p>ได้ถือสรณะแล้ว.</p><p>           ก็เมื่ออุบาสกหรืออุบาสิกาผู้ถือสรณะอย่างนี้แล้ว       ถึงไหว้ญาติแม้</p><p>บวชในอัญญเดียรถีย์  ด้วยคิดว่า   ผู้นี้เป็นญาติของเรา  ดังนี้  ย่อมไม่ขาด</p><p>สรณคมน์  ไม่จำเป็นต้องกล่าวถึงผู้ที่ไม่ได้บวช.  ผู้ไหว้พระราชาโดยความ</p><p>กลัวก็เหมือนกัน  เพราะพระราชานั้น  เมื่อใครไม่ไหว้   จะพึงทำแม้ความ</p><p>พินาศให้ก็ได้  เพราะเป็นผู้ที่รัฐบูชาแล้ว  ดังนี้.  ถึงไหว้แม้เดียรถีย์ผู้สอน</p><p>ศิลปะคนใดคนหนึ่ง   ด้วยคิดว่า   ผู้นี้เป็นอาจารย์ของเรา  ดังนี้  ก็ไม่ขาด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 488</p><p>สรณคมน์.  พึงทราบประเภทแห่งสรณคมน์  ด้วยประการฉะนี้.    </p><p>           ก็ในที่นี้   สรณคมน์ที่เป็นโลกุตตระ มีสามัญญผล  ๔   เป็นวิบากผล</p><p>มีความสิ้นไปแห่งทุกข์ทั้งปวงเป็นอานิสังสผล.   สมจริงดังที่กล่าวไว้ว่า</p><p>              <strong>ส่วนผู้ใดยึดเอาพระพุทธเจ้า   พระธรรม   และพระ</strong></p><p><strong>              สงฆ์เป็นสรณะ   ผู้นั้นเห็นอริยสัจ  ๔   ด้วยปัญญาอัน</strong></p><p><strong>              ชอบ  คือเห็นทุกข์  เหตุเกิดแห่งทุกข์  ความล่วงพ้น</strong></p><p><strong>              ทุกข์ และมรรคซึ่งประกอบด้วยองค์  ๘ อันประเสริฐ </strong></p><p><strong>              อันเป็นทางถึงความดับทุกข์   สรณะนั้นของผู้นั้นเป็น</strong></p><p><strong>              สรณะอันเกษม  เป็นสรณะสูงสุด  บุคคลอาศัยสรณะ</strong></p><p><strong>              นี้แล้ว  ย่อมหลุดพ้นจากทุกข์ทั้งปวงได้  ดังนี้.</strong></p><p>           อีกอย่างหนึ่ง   พึงทราบอานิสังสผลแห่งสรณคมน์นี้    แม้โดยการที่</p><p>เขาไม่เข้าถึงภาวะมีนิจจสัญญาเป็นต้น.     สมจริงดังที่กล่าวไว้ว่า    ไม่เป็น</p><p>ฐานะ  ไม่เป็นโอกาสที่บุคคลผู้ถึงพร้อมด้วยทิฏฐิจะพึงยึดถือสังขารอะไร ๆ</p><p>โดยเป็นของเที่ยง    ยึดถือสังขารอะไร ๆ ว่าเป็นสุข    ยึดถือธรรมอะไร ๆ</p><p>ว่าเป็นตัวคน  ฆ่ามารดา  ฆ่าบิดา  ฆ่าพระอรหันต์  มีจิตประทุษร้ายพระ</p><p>ตถาคตทำให้ห้อพระโลหิต  ทำลายสงฆ์ อุทิศศาสดาอื่น  นั่นไม่ใช่ฐานะที่</p><p>จะมีได้.</p><p>           ก็สรณคมน์ที่เป็นโลกิยะ   มีภวสมบัติบ้าง   โภคสมบัติบ้าง   เป็นผล</p><p>แน่นอน.  สมจริงดังที่กล่าวไว้ว่า </p><p>              <strong>ชนเหล่าใดเหล่าหนึ่งถึงพระพุทธเจ้าว่าเป็นที่พึ่ง   ชน</strong></p><p><strong>              เหล่านั้นจักไม่ไปอบายภูมิ   ละกายมนุษย์แล้ว  จักยัง</strong></p><p><strong>              เทวกายให้บริบูรณ์  ดังนี้. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 489</p><p>           แม้ผลอย่างอื่นของสรณคมน์ที่เป็นโลกิยะ    ท่านก็กล่าวไว้ว่า   ครั้ง</p><p>นั้นแล    ท้าวสักกะจอมเทวดาพร้อมด้วยเทวดา  ๘  หมื่น    เข้าไปหาท่าน </p><p>พระมหาโมคคัลลานะ ฯลฯ ท่านพระมหาโมคคัลลานะได้กล่าวคำนี้กะท้าว</p><p>สักกะจอมเทวดาผู้ยืนอยู่ ณ ที่ควรแห่งหนึ่งว่า    แน่ะจอมเทวดา    การถึง</p><p>พระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่งดีแล     แน่ะจอมเทวดา     สัตว์บางจำพวกในโลกนี้ </p><p>เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก   ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์    เพราะเหตุที่</p><p>ถึงพระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่งอย่างนี้    สัตว์เหล่านั้น   ย่อมเทียบเท่าเทวดาเหล่า</p><p>อื่น  โดยฐานะ  ๑๐  อย่าง คือ อายุทิพย์  วรรณะทิพย์  สุขทิพย์  ยศทิพย์</p><p>อธิปไตยทิพย์  รูป  เสียง  กลิ่น  รส โผฏฐัพพะทิพย์  ดังนี้.  ในพระธรรม</p><p>และพระสงฆ์ก็นัยนี้.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง  พึงทราบผลวิเศษแห่งสรณคมน์ แม้ด้วยอำนาจเวลาม-</p><p>สูตรเป็นต้น.   พึงทราบผลแห่งสรณคมน์อย่างนี้.                              </p><p>           ในสรณคมน์ทั้งโลกิยะและโลกุตตระเหล่านั้น     สรณคมน์ที่เป็น</p><p>โลกิยะย่อมเศร้าหมองด้วยความไม่รู้   ความสงสัยและความเข้าใจผิดในพระ</p><p>รัตนตรัยเป็นต้น  ไม่รุ่งเรื่องมากมายไปได้  ไม่แพร่หลายใหญ่โตไปได้.</p><p>           สรณคมน์ที่เป็นโลกุตตระไม่มีความเศร้าหมอง.</p><p>           อนึ่ง  สรณคมน์ที่เป็นโลกิยะมี ๒ ประเภท คือ  ที่มีโทษ ๑ ที่ไม่มี</p><p>โทษ ๑.</p><p>           ใน  ๒  อย่างนั้น  ที่มีโทษ ย่อมมีได้ด้วยเหตุเป็นต้นว่า มอบตนใน</p><p>ศาสดาอื่นเป็นต้น.  สรณคมน์ที่มีโทษนั้นมีผลไม่น่าปรารถนา.  สรณคมน์</p><p>ที่ไม่มีโทษ  ย่อมมีด้วยกาลกิริยา.  สรณคมน์ที่ไม่มีโทษนั้น   ไม่มีผล  เพราะ</p><p>ไม่เป็นวิบาก.  ส่วนสรณคมน์ที่เป็นโลกุตตระไม่มีการแตกเลย.  เพราะพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 490</p><p>อริยสาวกไม่อุทิศศาสดาอื่นแม้ในระหว่างภพ.     พึงทราบความเศร้าหมอง  </p><p>และการแตกแห่งสรณคมน์   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>อุปาสก ม ภนฺเต  ภควา   ธาเรตุ</strong>  ความว่า  ขอ<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>โปรดทรงจำ   คือทรงทราบข้าพระองค์ไว้อย่างนี้ว่า  ข้าพระองค์</p><p><strong>อชาตศัตรู</strong>นี้เป็นอุบาสก.</p><p>           ก็เพื่อความเป็นผู้ฉลาดในวิธีของอุบาสก     ควรทราบข้อปกิณณกะ</p><p>ในที่นี้ดังนี้ว่า   ใครเป็นอุบาสก   เพราะเหตุไรจึงเรียกว่า   อุบาสก   อะไร</p><p>คือศีลของอุบาสก  อาชีพอย่างไร   วิบัติอย่างไร   สมบัติอย่างไร.</p><p>           ในปกิณณกะนั้น   ใครคืออุบาสก    คือคฤหัสถ์คนใดคนหนึ่งที่ถึง</p><p>พระรัตนตรัยเป็นที่พึ่ง.   สมจริงดังที่กล่าวไว้ว่า   ดูก่อนมหานาม   เพราะ</p><p>เหตุที่อุบาสกเป็นผู้ถึงพระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่ง    ถึงพระธรรมพระสงฆ์เป็นที่</p><p>พึ่ง   ด้วยเหตุเพียงเท่านี้แล   ชื่อว่าอุบาสก  .</p><p>           เพราะเหตุไรจึงเรียกว่า   อุบาสก ?</p><p>           เพราะนั่งใกล้พระรัตนตรัย.</p><p>           จริงอยู่   อุบาสกนั้น  ชื่อว่าอุบาสก ด้วยอรรถว่า นั่งใกล้พระพุทธเจ้า </p><p>นั่งใกล้พระธรรมพระสงฆ์ก็เป็นอุบาสกเหมือนกัน.</p><p>           อะไรคือศีลของอุบาสกนั้น  ?</p><p>           เวรมณี  ๕  ข้อ   เป็นศีลของอุบาสก.   เหมือนอย่างที่กล่าวไว้ว่า</p><p>ดูก่อนมหานาม     เพราะเหตุที่อุบาสกเป็นผู้งดเว้น จากปาณาติบาต    จาก</p><p>อทินนาทาน    จากกาเมสุมิจฉาจาร   จากมุสาวาท   จากน้ำเมาคือสุราและ</p><p>เมรัยอันเป็นที่ตั้งแห่งความประมาท  ดูก่อนมหานาม ด้วยเหตุเพียงเท่านี้แล</p><p>อุบาสกชื่อว่าเป็นผู้มีศีล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 491</p><p>           อาชีพอย่างไร  ?  </p><p>           คือ ละการค้าขายผิดศีลธรรม ๕ อย่าง  เลี้ยงชีพโดยธรรมสม่ำเสมอ.</p><p>สมจริงดังที่กล่าวไว้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    การค้าขาย  ๕  อย่างเหล่านี้</p><p>อุบาสกไม่ควรทำ  ๕  อย่างอะไรบ้าง ? การค้าขายศัสตรา   การค้าขายสัตว์</p><p>การค้าขายเนื้อสัตว์ การค้าขายน้ำเมา การค้าขายยาพิษ  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>การค้าขาย  ๕  อย่างเหล่านี้แล   อุบาสกไม่ควรทำ  ดังนี้.</p><p>           วิบัติอย่างไร  ?</p><p>           คือ  ศีลวิบัติและอาชีววิบัติของอุบาสกนั้นแหละ   เป็นวิบัติของ</p><p>อุบาสก.</p><p>           อีกอย่างหนึ่ง   อุบาสกนี้เป็นจัณฑาล   เป็นมลทิน   และเป็นผู้ที่น่า</p><p>รังเกียจด้วยกิริยาใด   กิริยาแม้นั้น พึงทราบว่าเป็นวิบัติของอุบาสก. ก็วิบัติ</p><p>เหล่านั้น  โดยอรรถได้แก่ธรรม  ๕ อย่างมีความเป็นผู้ไม่มีศรัทธาเป็นต้น.</p><p>เหมือนอย่างที่ตรัสว่า    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    อุบาสกผู้ประกอบด้วยธรรม</p><p>๕  อย่าง  ย่อมเป็นอุบาสกจัณฑาล   เป็นอุบาสกมลทิน   และเป็นอุบาสกที่</p><p>น่ารังเกียจ  ๕  อย่างอะไรบ้าง  ?  คือเป็นผู้ไม่มีศรัทธา  เป็นคนทุศีล  เป็น</p><p>ผู้ถือมงคลตื่นข่าว  เชื่อมงคลไม่เชื่อกรรม  และแสวงหาทักขิไณยบุคคลนอก</p><p>พระพุทธศาสนา  ทำบุญในทักขิไณยบุคคลเหล่านั้น ดังนี้ .</p><p>           สมบัติอย่างไร  ?</p><p>           ศีลสมบัติและอาชีวสมบัติของอุบาสกนั้นนั่นแหละ    เป็นสมบัติของ</p><p>อุบาสก    ได้แก่ธรรม  ๕  ประการมีศรัทธาเป็นต้น      ที่กระทำความเป็น</p><p>อุบาสกรัตนะเป็นต้น. เหมือนอย่างที่ตรัสไว้ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  อุบาสก</p><p>ผู้ประกอบด้วยธรรม  ๕ ประการ ย่อมเป็นอุบาสกรัตนะ เป็นอุบาสกปทุม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 492</p><p>และเป็นอุบาสกบุณฑริก   ๕   ประการอะไรบ้าง   คือเป็นผู้มีศรัทธา   เป็น</p><p>ผู้มีศีล    ไม่เป็นผู้ถือมงคลตื่นข่าว     เชื่อกรรมไม่เชื่อมงคล    ไม่แสวงหา   </p><p>ทักขิไณยบุคคลนอกพระพุทธศาสนา   และทำบุญในพระศาสนานี้   ดังนี้.</p><p>           <strong>อคฺค</strong>  ศัพท์  ในบทว่า  <strong>อชฺชตคฺเค</strong>  นี้   ปรากฏในอรรถว่า   เป็น</p><p>เบื้องต้น   เบื้องปลาย  ส่วน  และประเสริฐที่สุด.</p><p>           ปรากฏในอรรถว่า  เป็นเบื้องต้น    ในประโยคมีอาทิว่า  <strong>อชฺชตคฺเค</strong></p><p><strong>สมฺม  โทวาริก  อาวรามิ  ทฺวาร   นิคฺคณฺฐาน   นิคฺคณฺีน</strong>    แน่ะนาย</p><p>ประตูผู้สหาย     ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป   เราจะเปิดประตูต้อนรับนิครนถ์ชาย</p><p>หญิง.</p><p>           ในอรรถว่า   เบื้องปลาย   ในประโยคมีอาทิว่า  <strong>เตเนว   องฺคุลคฺเคน</strong></p><p><strong>ต  องฺคุลคฺค  ปรามเสยฺย   อุจฺฉคฺค  เวฬคฺค</strong>  พึงเอาปลายนิ้วจดปลายนิ้ว</p><p>เอาปลายอ้อยจดปลายอ้อย   เอาปลายไม้ไผ่จดปลายไม้ไผ่.</p><p>           ในอรรถว่า   ส่วน   ในประโยคมีอาทิว่า     <strong>อนุชานามิ    ภิกฺขเว</strong></p><p><strong>อมฺพิลคฺค  วา  มธุรคฺค  วา  ติตฺตกคิค  วา  วิหารคฺเคน  วา  ปริเวณคฺเคน</strong></p><p><strong>วา   ภาเชตุ</strong>    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     เราอนุญาตให้แบ่งส่วนรสเปรี้ยวก็ดี</p><p>ส่วนรสหวานก็ดี  ส่วนรสขมก็ดี   ตามส่วนวิหารหรือตามส่วนบริเวณ.</p><p>           ในอรรถว่า  ประเสริฐที่สุด  ในประโยคมีอาทิว่า  <strong>ยาวตา  ภิกฺขเว</strong></p><p><strong>สตฺตา  อปทา  วา  ฯ เปฯ  ตถาคโต  เตส  อคฺคมกฺขายติ</strong>  ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย  สัตว์เหล่าใด  ไม่มีเท้าก็ตาม  ฯล ฯ  ตถาคต  เรากล่าวว่าประเสริฐ </p><p>ที่สุดของสัตว์เหล่านั้น.</p><p>           แต่ในที่นี้  <strong>อคฺค</strong>  ศัพท์นี้   พึงเห็นในอรรถว่า  เป็นเบื้องต้น  เพราะ</p><p>ฉะนั้น  พึงทราบเนื้อควานในบทว่า <strong>อชฺชตคฺเค</strong> นี้  อย่างนี้ว่า   ตั้งแต่วันนี้  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 493</p><p>เป็นต้นไป. </p><p>           บทว่า  <strong>อชฺชต</strong>  แปลว่า  เป็นในวันนี้   ปาฐะว่า  <strong>อชฺชทคฺเค</strong>  ดังนี้ </p><p>ก็มี  <strong>ท</strong> อักษรทำบทสนธิเข้าไว้  ความว่า ทำวันนี้ให้เป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>ปาณุเปต</strong>  ได้แก่เข้าถึงด้วยชีวิต.</p><p>           <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ถึงสรณะด้วยการมอบคนอย่างนี้ว่า    ชีวิตของ</p><p>ข้าพระองค์ยังเป็นไปอยู่ตราบใด   ขอพระองค์โปรดทรงจำ  คือทรงทราบ</p><p>ข้าพระองค์ไว้ตราบนั้นเถิดว่า   เข้าถึงแล้ว  ไม่มีผู้อื่นเป็นศาสดา   ถึงสรณะ</p><p>เป็นด้วยสรณคมน์ทั้ง ๓ เป็นอุบาสก เป็นกัปปิยการก  (ศิษย์รับใช้) ด้วยว่า</p><p>แม้หากจะมีใครเอาดาบคมกริบตัดศีรษะของข้าพระองค์     ข้าพระองค์ก็จะ</p><p>ไม่พึงกล่าวพระพุทธเจ้าว่าไม่ใช่พระพุทธเจ้า   ไม่พึงกล่าวพระธรรมว่าไม่</p><p>ใช่พระธรรม     ไม่พึงกล่าวพระสงฆ์ว่าไม่ใช่พระสงฆ์ ดังนี้   เมื่อประกาศ</p><p>ความผิดที่ตนทำ  จึงตรัสคำเป็นต้นว่า  <strong>อจฺจโย  ม  ภนฺเต.</strong></p><p>           ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>อจฺจโย</strong>  แปลว่า  ความผิด.</p><p>           บทว่า  <strong>ม  อจฺจคมา</strong>  ความว่า   ก้าวล่วง   คือครอบงำข้าพระองค์</p><p>เป็นไป.</p><p>           ในบทว่า   <strong>ธมฺมิก   ธมฺมราชาน</strong>  นี้  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้</p><p>           ชื่อว่า  <strong>ธมฺมิก</strong>  ด้วยอรรถว่า  ประพฤติธรรม.</p><p>           ชื่อว่า   ธรรมราชา   ด้วยอรรถว่า   เป็นพระราชาโดยธรรมทีเดียว</p><p>มิใช่โดยอธรรมมีปิตุฆาตเป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong>ชีวิตา   โวโรเปสึ</strong>   ได้แก่ปลงชีวิต.</p><p>           บทว่า  <strong>ปฏิคฺคณฺหาตุ</strong>  ได้แก่จงอดโทษ.</p><p>           บทว่า  <strong>อายตึ  สวราย</strong> ความว่า  เพื่อสังวรในอนาคต  คือเพื่อไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 494</p><p>กระทำความผิดคือโทษ  คือความพลังพลาดเห็นปานนี้อีก.  </p><p>           บทว่า  <strong>ตคฺฆ</strong>  เป็นนิบาต  ลงในอรรถว่า ส่วนเดียว.</p><p>           บทว่า  <strong>ยถาธมฺม   ปฏิกโรสิ</strong>   ความว่า   จงกระทำอย่างที่ธรรมจะ</p><p>ดำรงอยู่ได้   อธิบายว่า   จงให้อดโทษเสีย.</p><p>           บทว่า   <strong>ตนฺเต  มย  ปฏิคฺคณฺหาม</strong>   ความว่า ความผิดของมหาบพิตร</p><p>นั้น  เราอดโทษให้.</p><p>           บทว่า <strong> วุฑฺฒิ  เหสา  มหาราช  อริยสฺส  วินเย</strong>     ความว่า  มหา-</p><p>บพิตร    นี้ชื่อว่าเป็นวัฒนธรรมในวินัยของพระอริยะ    คือในศาสนาของ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>           อย่างไร ?</p><p>           คือการเห็นโทษโดยความเป็นโทษ   แล้วกระทำคืนตามธรรม   ถึง</p><p>ความสำรวมต่อไป.  แต่เมื่อทรงทำเทศนาให้เป็นบุคคลาธิฏฐานตามสมควร</p><p>จึงตรัสว่า    การที่บุคคลเห็นโทษ   โดยเป็นโทษ   แล้วสารภาพโทษ  รับ</p><p>สังวรต่อไป  นี้เป็นวัฒนธรรมในวินัยของพระอริยเจ้าแล.</p><p>           บทว่า   <strong>เอว  วุตฺเต</strong>   ความว่า   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้ </p><p>แล้ว.</p><p>           ศัพท์ว่า <strong>หนฺท</strong>  ในคำว่า <strong>หนฺท   จ  ทานิ  มย ภนฺเต</strong>  นี้  เป็นนิบาต</p><p>ในอรรถว่า  คำละเอียดอ่อน.   ด้วยว่า   พระเจ้าอชาตศัตรูนั้นทรงทำคำ</p><p>ละเอียดอ่อนในการเสด็จไป   จึงตรัสอย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>พหุกิจฺจา</strong>  ได้แก่มีกิจมาก.</p><p>           คำว่า  <strong>พหุกรณียา</strong>  เป็นไวพจน์ของคำว่า  <strong>พหุกิจฺจา</strong>  นั้นเอง.</p><p>           บทว่า  <strong>ยสฺสทานิ   ตฺว</strong>   ความว่า มหาบพิตร  ขอพระองค์ทรงสำคัญ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 495</p><p>คือทราบเวลาที่เสด็จไปในบัดนี้เถิด   อธิบายว่า   พระองค์นั่นแหละจงทรง</p><p>ทราบเวลาที่เสด็จนั้น.  </p><p>           บทว่า  <strong>ปทกฺขิณ  กตฺวา  ปกฺกามิ</strong> ความว่า <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>ทรง</p><p>ทำประทักษิณ ๓ ครั้ง  ยออัญชลีที่รุ่งเรื่องด้วยทศนัขสโมธานไว้เหนือเศียร</p><p>ผินพระพักตร์ตรง<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   เสด็จถอยหลังชั่วทัศนวิสัยแล้ว</p><p>ถวายบังคมด้วยเบญจางคประดิษฐ์  ณ  ภาคพื้นตรงที่พ้นทัศนวิสัย   แล้ว</p><p>เสด็จหลีกไป.</p><p>           บทว่า  <strong>ขตาย ภิกฺขเว  ราชา</strong>  ความว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  พระ</p><p>ราชาพระองค์นี้ถูกขุดเสียแล้ว.   </p><p>           บทว่า   <strong>อุปหตาย</strong>   ความว่า   พระราชาพระองค์นี้ถูกขจัด เสียแล้ว.</p><p>มีอธิบายว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   พระราชาพระองค์นี้ถูกขุดเสียแล้ว   ถูก</p><p>ขจัดเสียแล้ว    มีที่พึ่งถูกทำลายแล้ว   คือตนเองถูกตนเองขุดเสียแล้วก็หมด</p><p>ที่พึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>วิรช</strong>  ได้แก่ปราศจากธุลีคือราคะเป็นต้น.</p><p>           ชื่อว่า  มีมลทินไปปราศแล้ว  เพราะปราศจากมลทินคือราคะเป็นต้น</p><p>นั้นแล.</p><p>           บทว่า  <strong>ธมฺมจกฺขุ</strong>  ได้แก่จักษุในธรรมทั้งหลาย   หรือจักษุที่สำเร็จ</p><p>ด้วยธรรม.</p><p>           คำว่า  ธรรมจักษุ นี้  เป็นชื่อของมรรค  ๓ ในฐานะอื่น ๆ แต่ในที่นี้ </p><p>เป็นชื่อของโสดาปัตติมรรคเท่านั้น.</p><p>           มีอธิบายว่า   หาก<strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>มิได้ปลงพระชนม์พระบิดา</p><p>พระองค์ประทับนั่งบนอาสนะนี้แหละ   จักได้ทรงบรรลุโสดาปัตติมรรคใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 496</p><p>บัดนี้    แต่เพราะทรงคบมิตรชั่ว    จึงเกิดอันตรายแก่พระองค์   แม้เมื่อเป็น</p><p>เช่นนั้น  พระเจ้าอชาตศัตรูนี้เข้าเฝ้าพระตถาคต  ถึงพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่ง  </p><p>เพราะฉะนั้น     <strong>พระเจ้าอชาตศัตรู</strong>จะบังเกิดในโลหกุมภี   ตกอยู่ในเบื้องต่ำ</p><p>๓  หมื่นปี   ถึงพื้นเบื้องล่างแล้วผุดขึ้นเบื้องบน  ๓  หมื่นปี  ถึงพื้นเบื้องบน</p><p>อีกจึงจักพ้นได้  เหมือนใคร ๆ ฆ่าคนแล้ว  พึงพ้นโทษได้ด้วยทัณฑกรรม</p><p>เพียงดอกไม้กำมือหนึ่งฉะนั้น   เพราะพระศาสนาของเรามีคุณใหญ่.</p><p>           ได้ยินว่า    คำที่กล่าวมาแล้วแม้นี้    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้แล้ว</p><p>ทีเดียว   แต่มิได้ยกขึ้นไว้ในบาลี.</p><p>           ถามว่า     ก็พระราชาทรงสดับพระสูตรนี้แล้ว    ทรงได้อานิสงส์</p><p>อะไร ?</p><p>           แก้ว่า   ได้อานิสงส์มาก.</p><p>           ด้วยว่า   ตั้งแต่เวลาที่ปลงพระชนม์พระชนกแล้ว    พระราชานี้มิได้</p><p>บรรทมหลับเลยทั้งกลางคืนกลางวัน       แต่ตั้งแต่เวลาที่เข้าเฝ้าพระศาสดา</p><p>ทรงสดับพระธรรมเทศนาอันไพเราะมีโอชานี้แล้ว      ทรงบรรทมหลับได้</p><p>ได้ทรงกระทำสักการะใหญ่แด่พระรัตนตรัย   ชื่อว่าผู้ที่ประกอบด้วยศรัทธา</p><p>ระดับปุถุชน   ที่เสมอเหมือนพระราชานี้ไม่มี.   ก็ในอนาคต   จักเป็นพระ</p><p>ปัจเจกพุทธเจ้าพระนามว่าชีวิตวิเสส   จักปรินิพพานแล.</p><p>           <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสคำนี้แล้ว    ภิกษุเหล่านั้นดีใจชื่นชม</p><p>ภาษิตของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong></p><p>                                   อรรถกถาสามัญญผลสูตร</p><p>                         ในอรรถกถาทีฆนิกาย  ชื่อสุมังคลวิลาสินี</p><p>                                   จบแล้ว   ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 497</p><p>                                      <strong>๓. อัมพัฏฐสูตร</strong> </p><p>           (๑๔๑)   ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วอย่างนี้  :-  </p><p>           สมัยหนึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้า เสด็จจาริกไปในโกศลชนบท  พร้อม</p><p>ด้วยภิกษุหมู่ใหญ่ประมาณ  ๕๐๐  รูป  บรรลุถึง<strong>พราหมณคาม</strong>แห่งชาวโกศล</p><p>ชื่อ<strong>อิจฉานังคละ.</strong>   ได้ยินว่า  สมัยนั้นพระองค์ประทับอยู่ ณ ราวป่า<strong>อิจฉา-</strong></p><p><strong>นังคลวัน</strong>  ใน<strong>อิจฉานังคลคาม.</strong>                                              </p><p>           (๑๔๒)  ก็สมัยนั้น<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>อยู่ครอง<strong>นครอุกกัฏฐะ</strong></p><p>ซึ่งคับคั่งด้วยประชาชนและหมู่สัตว์อุดมด้วยหญ้า  ด้วยไม้ด้วยน้ำ สมบูรณ์</p><p>ด้วยธัญญาหาร เป็นส่วนราชสมบัติ  อัน<strong>พระเจ้าปเสนทิโกศล</strong>พระราชทาน</p><p>เป็นการปูนบำเหน็จให้เป็นส่วนพรหมไทย.  <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ได้สดับ</p><p>ข่าวว่า    <strong>พระสมณโคดมศากยบุตร</strong>ทรงผนวชจากศากยสกุลแล้ว    เสด็จ</p><p>จาริกไปใน<strong>โกศลชนบท</strong>    พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่    ประมาณ ๕๐๐</p><p>รูป    ถึง<strong>อิจฉานังคลคาม</strong>โดยลำดับ   ประทับอยู่  ณ  ราว<strong>ป่าอิจฉานังคลวัน</strong></p><p>ในอิจฉานังคลคาม ก็เกียรติศัพท์อันงามของ<strong>ท่านพระสมณโคดม</strong>พระองค์</p><p>นั้นแล   ขจรไปแล้วอย่างนี้ว่า   แม้เพราะเหตุนี้    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระ</p><p>องค์นั้น เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เองโดยชอบ   ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ</p><p>เสด็จไปดีแล้ว   ทรงรู้แจ้งโลก  เป็นสารถีฝึกคนที่ควรฝึก  ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า</p><p>เป็นพระศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย เป็นผู้เบิกบาน เป็นผู้จำแนก</p><p>พระธรรม     พระตถาคตพระองค์นั้น      ทรงทำโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก</p><p>มารโลก    พรหมโลก     ให้แจ้งชัดด้วยพระปัญญาอันยิ่งของพระองค์เอง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 498</p><p>แล้ว   ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์  เทวดา และมนุษย์ให้รู้ตาม</p><p>พระองค์ทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น   งามในท่ามกลาง    งามในที่สุด</p><p>ทรงประกาศพรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถ     พร้อมทั้งพยัญชนะ    บริสุทธิ์  </p><p>บริบูรณ์โดยสิ้นเชิง      ก็การได้เห็นพระอรหันต์เห็นปานนั้นย่อมเป็นการ</p><p>ดีแล.</p><p>                                    <strong>เรื่องอัมพัฏฐามาณพ</strong> </p><p>           (๑๔๓) ก็สมัยนั่นแล  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>  ศิษย์ของ<strong>พราหมณ์โปกขร-</strong></p><p><strong>สาติ</strong>  เป็นผู้คงแก่เรียน ทรงจำมนต์ได้ รู้จบไตรเพท พร้อมทั้งคัมภีร์นิฆัณฑุ<sup>๑</sup></p><p>และคัมภีร์เกตุภะ<sup>๒</sup>     พร้อมทั้งประเภทแห่งอักษร    มีคัมภีร์อิติหาส<sup>๓</sup>  เป็น</p><p>ที่ ๕  เป็นผู้เข้าใจตัวบท  ช่ำชองในไวยากรณ์  ชำนาญในคัมภีร์โลกายตะ<sup>๔</sup></p><p>และมหาปุริสลักษณะ       อันอาจารย์ยอมรับและรับรองในคำสอนอันเป็น</p><p>ไตรเพท   อันเป็นของอาจารย์ของตนว่า   ฉันรู้สิ่งใด  เธอรู้สิ่งนั้น  เธอรู้</p><p>สิ่งใด  ฉันรู้สิ่งนั้น.   ครั้งนั้นแล   <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>   เรียก<strong>อัมพัฏฐ-</strong></p><p><strong>มาณพ</strong>มากล่าวว่า   พ่อ<strong>อัมพัฏฐะ   พระสมณโคดมศากยบุตร</strong>พระองค์นี้ </p><p>ทรงผนวชแล้วจากศากยสกุล  เสด็จจาริกไปในโกศลชนบทพร้อมด้วยภิกษุ</p><p>สงฆ์หมู่ใหญ่ประมาณ  ๕๐๐  รูป   ถึง<strong>อิจฉานังคลคาม</strong>โดยลำดับ   ประทับ</p><p>๑.  คัมภีร์ว่าด้วยชื่อของสิ่งของต่าง ๆ มีต้นไม่เป็นต้น.</p><p>๒.  คัมภีร์ว่าด้วยวิชาการกวี  ศาสตร์ที่เป็นอุปกรณ์แก่กวี.</p><p>๓.  คัมภีร์ที่กล่าวถึงประวัติศาสตร์พงศาวดาร  มีมหาภารตยุทธเป็นต้น  ซึ่งประพันธ์กันไว้</p><p>แต่โบราณกาล  นับเป็นคัมภีร์ที่  ๕  คือนับคัมภีร์อิรุพเพทเป็นที่  ๑  คัมภีร์ยชุพเพทเป็น</p><p>ที่  ๒  คัมภีร์สามเพทเป็นที่  ๓  และคัมภีร์อาถรรพเพทเป็นที่  ๔  คัมภีร์อิติหาสนี้  จึงนับ</p><p>เป็นที่  ๕.</p><p>๔.  คัมภีร์ว่าด้วยเรื่องไม่น่าเชื่อต่าง ๆ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 499</p><p>อยู่  ณ  ราว<strong>ป่าอิจฉานังคลวัน</strong>  ใกล้<strong>อิจฉานังคลคาม</strong>  ก็เกียรติศัพท์อันงาม</p><p>ของท่าน<strong>พระสมณโคดม</strong>พระองค์นั้น    ขจรไปอย่างนี้ว่า  แม้เพราะเหตุนี้ </p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>พระองค์นั้น  เป็นพระอรหันต์   ตรัสรู้เองโดยชอบ ถึง</p><p>พร้อมด้วยวิชชาและจรณะ  เสด็จไปดีแล้ว  ทรงรู้แจ้งโลก  เป็นสารถีฝึกคน </p><p>ที่ควรฝึก   ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า    เป็นพระศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย </p><p>เป็นผู้เบิกบานแล้ว     เป็นผู้จำแนกพระธรรม     พระตถาคตพระองค์นั้น</p><p>ทรงทำโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก  มารโลก  พรหมโลก  ให้แจ้งชัดด้วยพระ</p><p>ปัญญาอันยิ่งของพระองค์เองแล้ว ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั่งสมณพราหมณ์</p><p>เทวดาและมนุษย์ให้รู้ตาม   พระองค์ทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น    งาม</p><p>ในท่านกลาง  งามในที่สุด ทรงประกาศพรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถ  พร้อม</p><p>ทั้งพยัญชนะ บริสุทธิ์ บริบูรณ์โดยสิ้นเชิง ก็การได้เห็นพระอรหันต์ทั้งหลาย</p><p>เห็นปานนั้นย่อมเป็นการดีแล   <strong>พ่ออัมพัฏฐะ</strong>   พ่อจงเข้าไปเฝ้า<strong>พระสมณ-</strong></p><p><strong>โคดม</strong>ถึงที่ประทับ    แล้วจงรู้จัก<strong>พระสมณโคดม</strong>ว่า  เกียรติศัพท์ของ<strong>ท่าน</strong></p><p><strong>พระโคดม</strong>พระองค์นั้นฟุ้งขจรไปจริงตามนั้นหรือไม่     <strong>ท่านพระโคดม</strong></p><p>พระองค์นั้นทรงคุณเช่นนั้นจริงหรือไม่         เราทั้งหลายจักได้รู้จัก<strong>ท่าน</strong></p><p><strong>พระโคดม</strong>พระองค์นั้นไว้โดยประการนั้น.     <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ถามว่า</p><p>ท่านครับ    ก็ไฉนเล่า     ผมจักรู้ได้ว่า     เกียรติศัพท์ของ<strong>ท่านพระโคดม</strong></p><p>พระองค์นั้นที่ฟุ้งขจรไปเป็นจริงอย่างนั้นหรือไม่         ท่าน<strong>พระโคดม</strong></p><p>พระองค์นั้นทรงคุณเช่นนั้นจริงหรือไม่.      <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ตอบว่า</p><p><strong>พ่ออัมพัฏฐะ </strong>  มหาปุริสลักษณะ  ๓๒  ประการมาแล้วในมนต์ของเรา  ซึ่ง</p><p>พระมหาบุรุษผู้ถึงพร้อมแล้ว    ย่อมมีคติเป็น ๒ เท่านั้น    ไม่เป็นอย่างอื่น</p><p>ถ้าอยู่ครองเรือนจะได้เป็นพระเจ้าจักรพรรดิ   ผู้ทรงธรรม   เป็นพระราชา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 500</p><p>โดยธรรม เป็นใหญ่ในแผ่นดิน มีมหาสมุทร ๔ เป็นขอบเขต ทรงชัยชำนะ</p><p>แล้ว  มีราชอาณาจักรถึงความมั่นคง ถึงพร้อมแล้วด้วยแก้ว ๗ ประการ คือ</p><p>จักรแก้ว   ช้างแก้ว   ม้าแก้ว  แก้วมณี   นางแก้ว   ขุนคลังแก้ว   ขุนพลแก้ว  </p><p>เป็นที่ ๗ พระราชบุตรของพระองค์มีกว่าพัน  ล้วนกล้าหา   มีรูปทรงสม</p><p>เป็นวีรกษัตริย์ สามารถย่ำยีเสนาของข้าศึกได้  พระองค์ทรงชำนะโดยธรรม</p><p>มิต้องใช้อาชญา   มิต้องใช้ศาตรา    ทรงครอบครองแผ่นดินนี้มีสาครเป็น</p><p>ขอบเขต    ถ้าเสด็จออกทรงผนวชเป็นบรรพชิต    จะได้เป็นพระอรหันต-</p><p>สัมมาสัมพุทธเจ้า      มีหลังคาคือกิเลสอันเปิดแล้วในโลก     <strong>พ่ออัมพัฏฐะ</strong></p><p>ก็เราแลเป็นผู้สอนมนต์    เธอเป็นผู้รับเรียนมนต์.    <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>รับคำ</p><p><strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ว่า   ได้ขอรับ   แล้วลุกจากที่นั่ง    ไหว้พราหมณ์</p><p>โปกขรสาติ   กระทำประทักษิณ    แล้วขึ้นรถเทียมลา    พร้อมด้วยมาณพ</p><p>หลายคน    ขับตรงไปยังราว<strong>ป่าอิจฉานังคละ</strong>     ตลอดภูมิประเทศเท่าที่รถ</p><p>จะไปได้   ลงจากรถเดินตรงเข้าไปยังพระอาราม.</p><p>           (๑๔๔)    ก็สมัยนั้นแล      ภิกษุหลายรูปกำลังจงกรมอยู่กลางแจ้ง.</p><p>ลำดับนั้น  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>เข้าไปหาภิกษุเหล่านั้นถึงที่จงกรม   ครั้นแล้วได้</p><p>กล่าวคำนี้กะภิกษุเหล่านั้นว่า ท่านผู้เจริญ  เวลานี้<strong>พระสมณโคดม</strong>พระองค์</p><p>นั้นประทับอยู่ที่ไหน     พวกข้าพเจ้าพากันเข้ามาที่นี่    เพื่อจะเฝ้าพระองค์</p><p>ท่าน.  ครั้งนั้นแล  ภิกษุเหล่านั้นคิดเห็นร่วมกันเช่นนี้ว่า  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong></p><p>ผู้นี้เป็นคนเกิดในตระกูลที่มีชื่อเสียง  ทั้งเป็นศิษย์ของ<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong></p><p>ผู้มีชื่อเสียง     อันการสนทนาปราศรัยกับพวกกุลบุตรเห็นปานนี้    ย่อมไม่</p><p>เป็นการหนักพระทัยแก่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เลย     ดังนี้แล้ว     จึงตอบ</p><p><strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ว่า   <strong>อัมพัฏฐะ</strong>  นั่นพระวิหารมีประตูปิดอยู่    ท่านจงสงบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 501</p><p>เสียงเข้าไปทางพระวิหารนั้น  ค่อย ๆ  เข้าไปที่เฉลียง  กระแอมไอแล้ว  เคาะ  </p><p>บานประตูเถิด    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จักทรงเปิดประตูรับท่าน.  ลำดับนั้น</p><p><strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>สงบเสียง  เข้าไปทางพระวิหาร  ซึ่งมีประตูปิดอยู่นั้น ค่อยๆ</p><p>เข้าไปยังเฉลียง   กระแอมไอแล้ว   เคาะบานประตู.    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงเปิดประตู.  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>เข้าไปแล้ว.   แม้พวกมาณพก็พากันเข้าไป</p><p>ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า    ครันผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกัน</p><p>ไปแล้ว  จึงนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.</p><p>           (๑๘๕)   ฝ่าย<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>    เดินปราศรัยบ้าง    ยืนปราศรัยบ้าง</p><p>กับ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้ประทับนั่งอยู่.     ที่นั้นแล  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ตรัสถามว่า <strong>อัมพัฏฐะ</strong>  เธอเคยสนทนาปราศรัยกับพวกพราหมณ์ผู้เฒ่าผู้แก่</p><p>ผู้เป็นอาจารย์ และเป็นปาจารย์  เหมือนดังเธอ  เดินบ้าง  ยืนบ้าง  สนทนา</p><p>ปราศรัยกับเราผู้นั่งอยู่เช่นนี้หรือ.</p><p>           ข้อนี้หามิได้  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ  เพราะว่าพราหมณ์ผู้เดินก็ควรเจรจา</p><p>กันกับพราหมณ์ผู้เดิน       พราหมณ์ผู้ยืนก็ควรเจรจากับพราหมณ์ผู้ยืน</p><p>พราหมณ์ผู้นั่งก็ควรเจรจากับพราหมณ์ผู้นั่ง     พราหมณ์ผู้นอนก็ควรเจรจา</p><p>กับพราหมณ์ผู้นอน     ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ      แต่ผู้ใดเป็นสมณะโล้น</p><p>เป็นอย่างคนรับใช้  เป็นพวกกัณหโคตร  เกิดแต่บาทของพรหม  ข้าพเจ้า</p><p>ย่อมสนทนาปราศรัยกับผู้นั้น     เหมือนกับที่สนทนาปราศรัยกับ<strong>พระโคดม</strong></p><p>ผู้เจริญนี้.</p><p>           <strong>อัมพัฏฐะ</strong>   เธอมีธุระจึงได้มาที่นี้   ก็พวกเธอมาเพื่อประโยชน์อันใด</p><p>แล    พึงใส่ใจถึงประโยชน์อันนั้นไว้ให้ดี   ก็<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ยังมิได้รับการ</p><p>ศึกษาเลย  สำคัญตัวว่า ได้รับการศึกษาดีแล้ว  จะมีอะไรอีกเล่า   นอกจาก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 502</p><p>ไม่ได้รับการศึกษา.  </p><p>           ลำดับนั้น  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>   ถูก<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสตำหนิด้วย</p><p>พระวาจาว่า   เป็นคนไม่ได้รับการศึกษา   จึงโกรธขัดใจ   เมื่อจะด่าข่มว่า</p><p>กล่าว<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  คิดว่าเราจักต้องให้<strong>พระสมณโคดม</strong>ได้รับความ</p><p>เสียหาย    ได้กล่าวคำนี้กะ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า   <strong>ท่านโคดม</strong>   พวกชาติ</p><p>ศากยะดุร้าย  หยาบช้า  มีใจเบา  พูดพล่าม  เป็นพวกคนรับใช้  ไม่สักการะ</p><p>พวกพราหมณ์   ไม่เคารพพวกพราหมณ์    ไม่นับถือพวกพราหมณ์   ไม่</p><p>อ่อนน้อมพวกพราหมณ์  ท่าน<strong>โคดม</strong>   การที่พวกศากยะเป็นพวกคนรับใช้</p><p>ไม่สักการะพวกพราหมณ์   ไม่เคารพพวกพราหมณ์  ไม่นับถือพวกพราหมณ์</p><p>ไม่บูชาพวกพราหมณ์  ไม่อ่อนน้อมพวกพราหมณ์  นี้ไม่เหมาะไม่สมควรเลย.</p><p><strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>กดพวกศากยะว่า    เป็นพวกคนรับใช้      นี้เป็นครั้งแรก</p><p>ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           (๑๔๖) <strong> อัมพัฏฐะ </strong>  ก็พวกศากยะได้ทำผิดต่อเธออย่างไร.   <strong>ท่าน</strong></p><p><strong>โคดม</strong>  ครั้งหนึ่ง  ข้าพเจ้าไปยัง<strong>นครกบิลพัสดุ์ </strong> ด้วยกรณียกิจบางอย่างของ</p><p><strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ผู้อาจารย์      ได้เดินไปยัง<strong>สัณฐาคาร</strong>ของพวกศากยะ</p><p>เวลานั้นพวกศากยะและศากยกุมารมากด้วยกัน          นั่งเหนืออาสนะสูง ๆ</p><p>ในสัณฐาคาร เอานิ้วมือสะกิดกันและกัน  เฮฮาอยู่  หยอกล้อกันอยู่  เห็นที</p><p>จะหัวเราะเยาะข้าพเจ้าเป็นแน่     ไม่มีใครเธอเชิญให้ข้าพเจ้านั่งเลย   <strong>ท่าน</strong></p><p><strong>โคดม</strong>  ข้อที่พวกศากยะเป็นพวกคนรับใช้  ไม่สักการะพวกพราหมณ์  ไม่</p><p>เคารพพวกพราหมณ์     ไม่นับถือพวกพราหมณ์    ไม่บูชาพวกพราหมณ์</p><p>ไม่อ่อนน้อมพวกพราหมณ์  นี้ไม่เหมาะไม่สมควรเลย.  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>กด</p><p>พวกศากยะว่า   เป็นพวกคนรับใช้  นี้เป็นครั้งที่ ๒  ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 503</p><p>           (๑๘๗)  <strong>อัมพัฏฐะ </strong> แม้นางนกไส้   ก็ยังเป็นสัตว์พูดได้ตามความ   </p><p>ปรารถนาในรังของตน  ก็<strong>พระนครกบิลพัสดุ์ </strong>  เป็นถิ่นของพวกศากยะ</p><p><strong>อัมพัฏฐะ</strong>    ไม่ควรจะข้องใจ     เพราะการหัวเราะเยาะเพียงเล็กน้อยนี้เลย.</p><p><strong>ท่านโคดม</strong>    วรรณะ ๔  เหล่านี้คือ   กษัตริย์   พราหมณ์  แพศย์  ศูทร</p><p><strong>ท่านโคดม</strong>  บรรดาวรรณะ  ๔   เหล่านี้    ๓  วรรณะ  คือ  กษัตริย์  แพศย์</p><p>ศูทร    เป็นคนบำเรอของพราหมณ์พวกเดียวโดยแท้   <strong>ท่านโคดม</strong>   ข้อที่</p><p>พวกศากยะเป็นพวกคนรับใช้   ไม่สักการะพวกพราหมณ์   ไม่เคารพพวก</p><p>พราหมณ์  ไม่นับถือพวกพราหมณ์   ไม่บูชาพวกพราหมณ์  ไม่อ่อนน้อม</p><p>พวกพราหมณ์  นี้ไม่เหมาะไม่สมควรเลย.  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>กดพวกศากยะว่า</p><p>เป็นพวกคนรับใช้  นี้เป็นครั้งที่  ๓  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           (๑๔๘)   ครั้งนั้นแล  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงดำริเช่นนี้ว่า  <strong>อัม-</strong></p><p><strong>พัฏฐมาณพ</strong>ผู้นี้   กล่าวเหยียบย่ำพวกศากยะอย่างหนัก   โดยเรียกว่า   เป็น</p><p>พวกคนรับใช้    ถ้ากระไร   เราจะถามถึงโคตรเขาดูบ้าง   แล้ว<strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้กับ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ว่า   <strong>อัมพัฏฐะ</strong>    เธอมี</p><p>โคตรว่าอย่างไร.   <strong>กัณหายนโคตร      พระโคดม.   อัมพัฏฐะ</strong>  ก็เมื่อเธอ</p><p>ระลึกถึงโคตรเก่าแก่อันเป็นของมารดาบิดาดู    ( ก็จะรู้ได้ )    พวกศากยะ</p><p>เป็นลูกเจ้า    เธอเป็นลูกนางทาสีของพวกศากยะ    ก็พวกศากยะเขาพากัน</p><p>สถาปนา   พระเจ้าอุกกากราชว่า   เป็นพรูปิตามหะ<sup>๑</sup>   (ปู่  บรรพบุรุษ).</p><p>๑.  เป็นชื่อหนึ่งของพระพรหม  ซึ่งพราหมณ์ถือว่า  เป็นบรรพบุรุษต้นตระกูลของมนุษย์. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 504</p><p>                                           <strong>ศากยวงศ์</strong>        </p><p>           (๑๔๙ )   <strong>อัมพัฏฐะ</strong>   เรื่องเคยมีมาแล้ว  <strong>พระเจ้าอุกกากราช</strong>  ทรง</p><p>พระประสงค์พระราชทานสมบัติให้แก่พระโอรส   ของพระมเหสี  ผู้ที่ทรง</p><p>รักใคร่   โปรดปราน    จึงทรงรับสั่งให้พระเชฏฐกุมาร   คือ<strong>พระอุกกามุข- </strong></p><p><strong>ราชกุมาร   พระกรัณฑุราชกุมาร  พระหัตถินีกราชกุมาร  และพระสินี -</strong></p><p><strong>ปุรราชกุมาร</strong>  ออกจากพระราชอาณาเขต.   พระราชกุนารเหล่านั้น   เสด็จ</p><p>ออกจากพระราชอาณาเขตแล้ว   จึงพากันไปตั้งสำนักอาศัยอยู่   ณ  ราวป่าไม้</p><p>สากะใหญ่    ริมฝังสระโบกขรณีข้าง<strong>ภูเขาหิมพานต์.</strong>    พระราชกุมารเหล่า</p><p>นั้นทรงสำเร็จการอยู่ร่วมกับพระภคินีของพระองค์เอง  เพราะกลัวพระชาติ</p><p>จะระคนปนกัน.</p><p>            <strong>อัมพัฏฐะ</strong>    ต่อมา<strong>พระเจ้าอุกกากราช</strong>      ตรัสถามหมู่อำมาตย์ราช</p><p>บริษัทว่า     บัดนี้พวกกุมารอยู่กัน  ณ ที่ไหน.     พวกอำมาตย์กราบทูลว่า</p><p>ขอเดชะ      มีราวป่าไม้สากะใหญ่อยู่ริมฝั่งสระโบกขรณีข้าง<strong>ภูเขาหิมพานต์</strong></p><p>บัดนี้พระราชกุมารทั้งหลายอยู่ ณ ทีนั้น   พระราชกุมารเหล่านั้นทรงสำเร็จ</p><p>การอยู่ร่วมกับพระภคินีของพระองค์เอง     เพราะกลัวพระชาติจะระคนปน</p><p>กัน.    <strong>อัมพัฏฐะ</strong>    ทีนั้น    <strong>พระเจ้าอุกกากราช</strong>    ทรงเปล่งพระอุทานว่า</p><p>ท่านทั้งหลาย   พวกกุมารสามารถหนอ   พวกกุมารสามารถยอดเยี่ยมหนอ.</p><p><strong>อัมพัฏฐะ</strong>   ก็พวกที่ชื่อว่าศากยะก็ปรากฏตั้งแต่กาลครั้งนั้นเป็นต้นมา  และ</p><p><strong>พระเจ้าอุกกากราช</strong>พระองค์นั้นเป็นบรรพบุรุษของพวกศากยะ.     และ</p><p><strong>พระเจ้าอุกกากราช</strong>   มีนางทาสีคนหนึ่งชื่อ  <strong>ทิสา</strong>  นางคลอดบุตรคนหนึ่ง</p><p>ชื่อ  <strong>กัณหะ</strong>  พอเกิดมาก็พูดได้ว่า  แม่จงชำระฉัน  จงให้ฉันอาบน้ำ  แม่จ๋า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 505</p><p>ขอแม่จงปลดเปลื้องฉันจากสิ่งโสโครกนี้     ฉันเกิดมาเพื่อประโยชน์แก่แม่.  </p><p><strong>อัมพัฏฐะ</strong>  มนุษย์สมัยนี้   เรียกปิศาจว่า  ปิศาจ  ฉันใด   มนุษย์สมัยนั้นก็</p><p>ฉันนั้น  เรียกปิศาจว่า  คนดำ.  มนุษย์เหล่านั้นจึงกล่าวกันเช่นนี้ว่า  ทารกนี้ </p><p>พอเกิดมาก็พูดได้  คนดำเกิดแล้ว  ปีศาจเกิดแล้ว. <strong> อัมพัฏฐะ.</strong>  ก็พวกที่ชื่อ</p><p>ว่า  <strong>กัณหายนะ</strong>   ปรากฏตั้งแต่กาลนั้นเป็นต้นมา.   และ<strong>กัณหะ</strong>นั้น  เป็น</p><p>บรรพบุรุษของพวก<strong>กัณหายนะ.  อัมพัฏฐะ</strong>  เมื่อเธอระลึกถึงโคตรอันเก่า</p><p>แก่  อันเป็นของมารดาบิดาดู  (ก็จะรู้ได้)  พวกศากยะเป็นลูกเจ้า  เธอเป็น</p><p>ลูกทาสีของพวกศากยะ  ด้วยประการฉะนี้แล.</p><p>                                  <strong>วงศ์ของอัมพัฏฐมาณพ</strong> </p><p>           (๑๕๐)  เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสอย่างนี้แล้ว  มาณพเหล่านั้น</p><p>ได้กราบทูล<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า     ขอ<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ     อย่าทรง</p><p>เหยียดหยาม<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ด้วยพระวาทะว่า    เป็นลูกทาสีให้หนักนักเลย</p><p>ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ   <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>มีชาติดี   เป็นบุตรผู้มีสกุล  เป็น</p><p>พหูสูต   เจรจาไพเราะ  เป็นบัณฑิต   และเธอสามารถจะโต้ตอบในคำนี้กับ</p><p><strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญได้.</p><p>           ลำดับนั้น   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสกะมาณพเหล่านั้นว่า  ถ้าพวก</p><p>เธอคิดเช่นนี้ว่า  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>มีชาติทราม มิใช่บุตรผู้มีสกุล  มีสุตะน้อย</p><p>เจรจาไม่ไพเราะ     มีปัญญาทราม     และไม่สามารถจะโต้ตอบในคำนี้กับ</p><p><strong>พระสมณโคดม</strong>ได้   <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>จงหยุดเสียเถิด  พวกเธอจงโต้ตอบกับ</p><p>เราในคำนี้    ก็ถ้าพวกเธอคิดเช่นนี้ว่า   <strong>อัมพักฐมาณพ</strong>มีชาติดี  เป็นบุตร</p><p>ผู้มีสกุล   เป็นพหูสูต   เจรจาไพเราะ  เป็นบัณฑิต  และสามารถจะโต้ตอบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 506</p><p>ในคำนี้กับ<strong>พระสมณโคดม</strong>ได้   พวกเธอจงหยุดเสียเถิด    <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>  </p><p>จงโต้ตอบกับเราในคำนี้.</p><p>           มาณพเหล่านั้นกราบทูลว่า  ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong></p><p>มีชาติดี  เป็นบุตรผู้มีสกุล  เป็นพหูสูต  เจรจาไพเราะ  เป็นบัณฑิต   และ</p><p>สามารถจะโต้ตอบในคำนี้กับ<strong>พระโคดม</strong>ได้          พวกข้าพระองค์จักนิ่งละ</p><p><strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>จงโต้ตอบกับ พระโคดมในคำนี้เถิด.</p><p>           (๑๕๑)  ลำดับนั้น    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะอันพัฏฐมาณพ</strong>ว่า</p><p><strong>อัมพัฏฐะ</strong>    ปัญหาประกอบด้วยเหตุนี้แล    มาถึงเธอเข้าแล้ว   ถึงแม้จะไม่</p><p>ปรารถนา   เธอก็ต้องแก้  ถ้าเธอจักไม่แก้ก็ดี   จักเอาคำอื่นมากลบเกลื่อน</p><p>เสียก็ดี    จักนิ่งเสียก็ดี    หรือจักหลีกไปเสียก็ดี   ศีรษะของเธอจักแตกเป็น</p><p>๗ เสี่ยง ณ ที่นี้แล.  <strong>อัมพัฏฐะ</strong>  เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  เธอได้</p><p>ยินพวกพราหมณ์ผู้เฒ่าผู้แก่ ผู้เป็นอาจารย์  และเป็นปาจารย์เล่ากันมาว่าอย่าง</p><p>ไร  พวก<strong>กัณหายนะ</strong>เกิดมาจากใครก่อน  และใครเป็นบรรพบุรุษของพวก</p><p><strong>กัณหายนะ.</strong>     เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสเช่นนี้แล้ว    <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong></p><p>ได้นิ่งเสีย        <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสกะ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>แม้เป็นครั้งที่</p><p>๒  ว่า    <strong>อัมพัฏฐะ</strong>    เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน     เธอได้ยินพวก</p><p>พราหมณ์ผู้เฒ่าผู้แก่    ผู้เป็นอาจารย์    และเป็นปาจารย์เล่ากันมาว่าอย่างไร</p><p>พวก<strong>กัณหายนะ</strong>เกิดมาจากใครก่อน        และใครเป็นบรรพบุรุษของพวก</p><p><strong>กัณหายนะ. </strong> แม้ครั้งที่ ๒ <strong> อัมพัฏฐมาณพ</strong>ก็ได้นิ่งเสีย.</p><p>           ลำดับนั้น <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong> ตรัสกะ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ว่า <strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>เธอจงแก้เดี๋ยวนี้     บัดนี้ไม่ใช่เวลาของเธอจะนิ่ง    <strong>อัมพัฏฐะ</strong>   เพราะผู้ใด</p><p>ถูกตถาคตถามปัญหาอันประกอบด้วยเหตุถึง ๓ ครั้งแล้ว    ไม่แก้   ศีรษะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 507</p><p>ของผู้นั้นจะแตกเป็น  ๗  เสี่ยง ณ ที่นี้แล.  </p><p>           (๑๕๒)  สมัยนั้น   <strong>ยักษ์วชิรปาณี</strong>  ถือค้อนเหล็กใหญ่  อันไฟติด</p><p>แล้วลุกโพลงโชติช่วง   ยืนอยู่ในอากาศเบื้องบนของ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>  คิดว่า</p><p>ถ้า<strong>อัมพัฏฐมาณพนี้ถูกพระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสถามปัญหาที่ประกอบด้วย</p><p>เหตุถึง  ๓  ครั้งแล้ว       แต่ไม่แก้      เราจักต่อยศีรษะของเขาให้แตกเป็น</p><p>๗  เสี่ยง ณ ที่นี้แล.    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>     และอัมพัฏฐมาณพเท่านั้น</p><p>เห็น<strong>ยักษ์วชิรปาณี</strong>นั้น.</p><p>           ครั้งนั้น  <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ตกใจกลัวขนพองสยองเกล้า ทูลขอให้พระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้านั่งเองเป็นที่ต้านทาน    ทูลขอให้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั่น</p><p>เองเป็นที่เร้น     ทูลขอให้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นั่นเองเป็นที่พึ่ง    กระเถิบ</p><p>เข้าไปนั่งใกล้ ๆ  แล้วกราบทูลว่า   <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ  ได้ตรัสคำอะไรนั่น</p><p>ขอ<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ  โปรดตรัสอีกครั้งเถิด.</p><p>           <strong>อัมพัฏฐะ</strong> เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน เธอได้ยินพวกพราหมณ์</p><p>ผู้เฒ่าผู้แก่  ผู้เป็นอาจารย์  และเป็นปาจารย์เล่ากันมาอย่างไร พวก<strong>กัณหายนะ</strong></p><p>เกิดมาจากใครก่อน  และใครเป็นบรรพบุรุษของพวก<strong>กัณหายนะ.</strong>   ข้าแต่</p><p><strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ      ข้าพระองค์ได้ยินมาเหมือนอย่างที่พระโคดมผู้เจริญ</p><p>ตรัสนั่นแหละ    พวก<strong>กัณหายนะ</strong>เกิดมาจาก<strong>กัณหะ</strong>นั้นก่อน   และก็<strong>กัณหะ</strong></p><p>นั้นเป็นบรรพบุรุษของพวก<strong>กัณหายนะ</strong>.</p><p>           (๑๕๓)    เมื่อ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>กล่าวเช่นนั้นแล้ว    มาณพเหล่านั้น</p><p>ส่งเสียงอื้ออึงเกรียวกราวโวยวายกันใหญ่ว่า  ท่านผู้เจริญ  ได้ยินว่า <strong>อัมพัฏฐ-</strong></p><p><strong>มาณพ</strong>มีชาติทราม  มิใช่บุตรผู้มีสกุล  เป็นลูกทาสีของพวกศากยะ  ท่านผู้</p><p>เจริญ ได้ยินว่า พวกศากยะเป็นโอรสของเจ้านายของ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>พวกเรา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 508</p><p>ไพล่ไปสำคัญเสียว่า       <strong>พระสมณโคดม</strong>ผู้ธรรมวาที        พระองค์เดียว  </p><p>ควรจะถูกรุกรานได้.      ลำดับนั้น     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงดำริเช่นนี้ </p><p>ว่า   มาณพเหล่านี้    พากันเหยียดหยาม<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ด้วยวาทะว่า    เป็น</p><p>ลูกทาสี  หนักนัก  ถ้ากระไรเราพึงช่วยปลดเปลื้องให้.  ลำดับนั้น  <strong>พระผู้</strong></p><p><strong>มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้กะนาณพเหล่านั้นว่า    ดูก่อนมาณพ</p><p>พวกเธออย่าเหยียดหยาม<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ด้วยวาทะว่า    เป็นลูกทาสีให้หนัก</p><p>นัก    เพราะ<strong>กัณหะ</strong>นี้ได้เป็นฤาษีคนสำคัญ   เธอไปยังทักษิณาชนบทเรียน</p><p>พรหมมนต์แล้วเข้าไปเฝ้า<strong>พระเจ้าอุกกากราช</strong>ทูลขอพระราชธิดาพระนามว่า</p><p><strong>มัททรูปี. พระเจ้าอุกกากราช</strong>ทรงพระพิโรธ   ขัดพระทัยแก่พระฤาษีนั้นว่า</p><p>บังอาจอย่างนี้เจียวหนอ     ฤาษีเป็นลูกทาสีของเราแท้ ๆ   ยังมาขอธิดาชื่อ</p><p><strong>มัททรูปี </strong>    แล้วทรงขึ้นพระแสงศร    ท้าวเธอไม่อาจจะทรงแผลง    และไม่</p><p>อาจจะทรงลดลงซึ่งพระแสงศรนั้น .       </p><p>           (๑๕๔)  ดูก่อนมาณพ  ครั้งนั้นหมู่อำมาตย์ราชบริษัทพากันเข้าไป</p><p><strong>หากัณหฤาษี </strong>      แล้วได้กล่าวคำนี้กะ<strong>กัณหฤาษี</strong>ว่า      ข้าแต่ท่านผู้เจริญ</p><p>ขอความสวัสดีจงมีแด่พระราชา  ขอความสวัสดีจงมีแด่พระราชา.  ฤาษีตอบ</p><p>ว่า    ความสวัสดีจักมีแด่พระราชา    แต่ถ้าท้าวเธอจักทรงแผลงพระศรลง</p><p>ไปเบื้องต่ำ    แผ่นดินจักทรุดตลอดพระราชอาณาเขต.     อำมาตย์กล่าวว่า</p><p>ข้าแต่ท่านผู้เจริญ     ขอความสวัสดีจงมีแด่พระราชา     ขอความสวัสดีจงมี</p><p>แก่ชนบท.    ฤาษีตอบว่า   ความสวัสดีจักมีแด่พระราชา  ความสวัสดีจักมี</p><p>แก่ชนบท  แต่ถ้าท้าวเธอจักทรงแผลงพระแสงศรขึ้นไปเบื้องบน   ฝนจักไม่</p><p>ตกทั่วพระราชอาณาเขตถึง ๗ ปี.    อำมาตย์กล่าวว่า      ข้าแต่ท่านผู้เจริญ</p><p>ขอความสวัสดีจงมีแด่พระราชา   ขอความสวัสดีจงมีแก่ชนบท  ขอฝนจงตก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 509</p><p>เถิด. ฤาษีตอบว่า  ความสวัสดีจักมีแด่พระราชา  ความสวัสดีจักมีแก่ชนบท  </p><p>ฝนจักตก   แต่พระราชาต้องทรงวางพระแสงศรไว้ที่พระราชกุมารพระองค์</p><p>ใหญ่ด้วยทรงดำริว่า    พระราชกุมารจักเป็นผู้มีความสวัสดี   หายสยดสยอง</p><p>ดังนี้. ดูก่อนมาณพ  ลำดับนั้น  <strong>พระเจ้าอุกกากราช</strong>ได้ทรงวางพระแสงศร</p><p>ไว้ที่พระราชกุมารพระองค์ใหญ่ด้วยทรงดำริว่า         พระราชกุมารจักเป็น</p><p>ผู้มีความสวัสดี   หายสยดสยอง   ดังนี้.   ครั้นท้าวเธอทรงวางพระแสงศรไว้</p><p>ที่พระราชกุมารองค์ใหญ่แล้ว.    พระราชกุมารก็เป็นผู้มีความสวัสดี    หาย</p><p>สยดสยอง.     <strong>พระเจ้าอุกกากราช</strong>ทรงกลัวถูกขู่ด้วยพรหมทัณฑ์  จึงได้พระ</p><p>ราชทาน<strong>พระนางมัททรูปี</strong>ราชธิดาแก่ฤาษีนั้น.  ดูก่อนมาณพ  พวกเธออย่า</p><p>เหยียดหยาม<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ด้วยวาทะว่าเป็นลูกทาสีให้หนักนักเลย   <strong>กัณหะ</strong></p><p>นั้นได้เป็นฤาษีสำคัญแล้ว.</p><p>           (๑๕๕)  ลำดับนั้น   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>รับสั่งกะ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong></p><p>ว่า ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ขัตติยกุมารในโลก</p><p>นี้พึงสำเร็จการอยู่ร่วมกับนางพราหมณกัญญา    เพราะอาศัยการอยู่ร่วมกัน</p><p>ของคนทั้ง ๒ นั้น    พึงเกิดบุตรขึ้น   บุตรผู้เกิดแต่นางพราหมณกัญญากับ</p><p>ขัตติยกุมารนั้น  จะควรได้ที่นั่งหรือน้ำในหมู่พราหมณ์บ้างหรือไม่.   ควรได้</p><p><strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.       พวกพราหมณ์จะควรเชิญให้เขาบริโภคในการเลี้ยง</p><p>เพื่อผู้ตาย  ในการเลี้ยงเพื่อการมงคล   ในการเลี้ยงเพื่อยัญพิธี   หรือในการ</p><p>เลี้ยงเพื่อแขกบ้างหรือไม่.    ควรเชิญเขาให้บริโภคได้    <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.</p><p>พวกพราหมณ์จะควรบอกมนต์ให้เขาได้หรือไม่. ควรบอกให้ได้  <strong>พระโคดม</strong></p><p>ผู้เจริญ.     เขาควรจะถูกห้ามในหญิงทั้งหลายหรือไม่.     ไม่ควรถูกห้ามเลย</p><p><strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ         เขาควรจะได้รับอภิเษกเป็นกษัตริย์ได้บ้างหรือไม่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 510</p><p>ข้อนี้ไม่ควรเลย   พระโคดมผู้เจริญ.   เพราะเหตุไร.   เพราะเขาไม่บริสุทธิ์  </p><p>ข้างฝ่ายมารดา.</p><p>           (๑๕๖)  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>      เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน</p><p>พราหมณกุมารในโลกนี้    พึงสำเร็จการอยู่ร่วมกับนางขัตติยกัญญา  เพราะ</p><p>อาศัยการอยู่ร่วมของคนทั้ง ๒ นั้น พึงเกิดบุตรขึ้น บุตรที่เกิดแต่นางขัตติย-</p><p>กัญญากับพราหมณกุมาร      จะควรได้ที่นั่งหรือน้ำ     ในหมู่พราหมณ์</p><p>บ้างหรือไม่.  ควรได้    <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.   พวกพราหมณ์จะควรเชิญเขา</p><p>ให้บริโภคในการเลี้ยงเพื่อผู้ตาย     ในการเลี้ยงเพื่อการมงคล   ในการเลี้ยง</p><p>เพื่อยัญพิธี      หรือในการเลี้ยงเพื่อแขกได้บ้างหรือไม่.      ควรเชิญให้เขา</p><p>บริโภคได้   <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.  พวกพราหมณ์ควรบอกมนต์ให้เขาได้หรือ</p><p>ไม่.   ควรบอกให้ได้  พระโคดมผู้เจริญ.   เขาควรถูกห้ามในหญิงทั้งหลาย</p><p>หรือไม่.    เขาไม่ควรถูกห้ามเลย    <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.     เขาควรจะได้รับ</p><p>อภิเษกเป็นกษัตริย์ได้บ้างหรือไม่.    ข้อนี้ไม่ควรเลย    <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.</p><p>เพราะเหตุไร.   เพราะเขาไม่บริสุทธิ์ข้างฝ่ายบิดา.</p><p>           (๑๕๗ )  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>   เมื่อเทียบหญิงกับหญิงก็ดี    เมื่อเทียบ</p><p>ชายกับชายก็ดี    กษัตริย์พวกเดียวประเสริฐ    พวกพราหมณ์เลว.   ดูก่อน</p><p><strong>อัมพัฏฐะ</strong>    เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน     พวกพราหมณ์ทั้งหลาย</p><p>ในโลกนี้   พึงโกนศีรษะพราหมณ์คนหนึ่ง  มอมด้วยเถ้าแล้วเนรเทศเสียจาก</p><p>แว่นแคว้นหรือจากเมืองเพราะโทษบางอย่าง   เขาจะควรได้ที่นั่งหรือน้ำใน</p><p>หมู่พราหมณ์บ้างหรือไม่.  ไม่ควรได้เลย <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ. พวกพราหมณ์</p><p>ควรเชิญเขาให้บริโภคในการเลี้ยงเพื่อผู้ตาย        ในการเลี้ยงเพื่อการมงคล</p><p>ในการเลี้ยงเพื่อยัญพิธี    หรือในการเลี้ยงเพื่อแขกได้บ้างหรือไม่.   ไม่ควร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 511</p><p>เชิญเขาให้บริโภคเลย   <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.    พวกพราหมณ์ควรบอกมนต์  </p><p>ให้เขาได้หรือไม่.   ไม่ควรบอกเลย   <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.   เขาควรถูกห้าม</p><p>ในหญิงทั้งหลายหรือไม่.  เขาควรถูกห้ามทีเดียว  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ</p><p>           (๑๕๘)  <strong>อัมพัฏฐะ</strong>   เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    กษัตริย์</p><p>ทั้งหลายในโลกนี้    พึงปลงพระเกสากษัตริย์พระองค์หนึ่ง    มอมด้วยเถ้า</p><p>แล้วเนรเทศเสียจากแว่นแคว้นหรือจากเมืองเพราะโทษบางอย่าง    เขาควร</p><p>จะได้ที่นั่งหรือน้ำในหมู่พราหมณ์บ้างหรือไม่.   ควรได้  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.</p><p>พวกพราหมณ์ควรเชิญเขาให้บริโภคในการเลี้ยงเพื่อผู้ตาย       ในการเลี้ยง</p><p>เพื่อการมงคล  ในการเลี้ยงเพื่อยัญพิธี  ในการเลี้ยงเพื่อแขกได้บ้างหรือไม่.</p><p>ควรเชิญเขาให้บริโภคได้  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.  พวกพราหมณ์ควรบอกมนต์</p><p>ให้เขาหรือไม่.   ควรบอกให้  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.    เขาควรถูกห้ามในหญิง</p><p>ทั้งหลายหรือไม่.   เขาไม่ควรถูกห้ามเลย  พระโคดมผู้เจริญ.  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>กษัตริย์ย่อมถึงความเป็นผู้เลวอย่างยิ่ง          เพราะเหตุที่ถูกกษัตริย์ด้วยกัน</p><p>ปลงพระเกสามอมด้วยเถ้า       แล้วเนรเทศเสียจากแว่นแคว้นหรือจากเมือง</p><p>ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  แม้ในเมื่อกษัตริย์ถึงความเป็นคนเลวอย่างยิ่งเช่นนี้  พวก</p><p>กษัตริย์ก็ยังประเสริฐ   พวกพราหมณ์เลว  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>           สมจริงดังคาถาที่<strong>สนังกุมารพรหม</strong>ได้กล่าวไว้ดังนี้ ว่า</p><p>              <strong>(๑๕๙)  กษัตริย์เป็นผู้ประเสริฐที่สุด     ในหมู่ชนผู้</strong></p><p><strong>              รังเกียจด้วยโคตร  ท่านผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ</strong></p><p><strong>              เป็นผู้ประเสริฐที่สุดในหมู่เทวาดาและมนุษย์.</strong></p><p>           (๑๖๐)  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>   ก็คาถานี้นั้น   <strong>สนังกุมารพรหม</strong>ขับถูก</p><p>ไม่ผิด  กล่าวไว้ถูกไม่ผิด   ประกอบด้วยประโยชน์   ไม่ใช่ไม่ประกอบด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 512</p><p>ประโยชน์  เราเห็นด้วย   ดูก่อนอัมพัฏฐะ  ถึงเราก็กล่าวเช่นนี้ว่า     </p><p>              <strong>(๑๖๑)  กษัตริย์เป็นผู้ประเสริฐที่สุด    ในหมู่ชนผู้</strong></p><p><strong>              รังเกียจด้วยโคตร ท่านผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ</strong></p><p><strong>              เป็นผู้ประเสริฐที่สุดในหมู่เทวดาและมนุษย์.</strong></p><p>                                    จบ ภาณวาร ที่  ๑</p><p>                                   <strong>วิชชาจรณสัมปทา</strong></p><p>           (๑๖๒)   <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ทูลถามว่า    ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ    ก็</p><p>จรณะนั้นเป็นไฉน   วิชชานั้นเป็นไฉน.   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสตอบว่า</p><p>ก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>      ในวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยม</p><p>เขาไม่พูดอ้างชาติ   อ้างโคตร  หรืออ้างมานะว่า  ท่านควรแก่เรา  หรือท่าน</p><p>ไม่ควรแก่เรา   อาวาหมงคลหรือวิวาหมงคล   หรืออาวาหะและวิวาหมงคล</p><p>มีในที่ใด  ในที่นั้นเขาจึงจะพูดอ้างชาติบ้าง   อ้างโคตรบ้าง  หรืออ้างมานะ</p><p>บ้างว่า    ท่านควรแก่เรา    หรือท่านไม่ควรแก่เรา    ชนเหล่าใด   ยังเกี่ยว</p><p>ข้องด้วยการอ้างชาติ    ยังเกี่ยวข้องด้วยการอ้างโคตร   ยังเกี่ยวข้องด้วยการ</p><p>อ้างมานะ   หรือยังเกี่ยวข้องด้วยอาวาหะและวิวาหมงคล  ชนเหล่านั้นชื่อว่า</p><p>ยังห่างไกลจากวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยม   การทำให้</p><p>แจ้งซึ่งวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยม  ย่อมมีได้    เพราะ</p><p>ละความเกี่ยวข้องด้วยการอ้างชาติ  ความเกี่ยวข้องด้วยการอ้างโคตร  ความ</p><p>เกี่ยวข้องด้วยการอ้างมานะ  และความเกี่ยวข้องด้วยอาวาหะและวิวาหมงคล.</p><p>           (๑๖๓)   ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ    จรณะนั้นเป็นไฉน   วิชชานั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 513</p><p>เป็นไฉนเล่า.  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  พระตถาคตเสด็จอุบัติในโลกนี้  เป็นพระ  </p><p>อรหันต์   ตรัสรู้เองโดยชอบ   ฯ ล ฯ   ( พึงดูพิสดารในสามัญญผลสูตร)</p><p>ฯ ล ฯ   ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>    ภิกษุเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีลอย่างนี้แล   ฯ ล ฯ</p><p>เข้าถึงฌานที่ ๑ อยู่    แม้นี้เป็นจรณะของภิกษุนั้น   ฯ ล ฯ   เพราะระงับ</p><p>วิตกวิจารเสียได้    เข้าถึงฌานที่ ๒ ฌานที่ ๓ ฌานที่  ๔  อยู่.    แม้นี้เป็น</p><p>จรณะของภิกษุนั้น.    ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>   แม้นี้แลคือจรณะ  เธอย่อมนำไป</p><p>อย่างยิ่ง น้อมไปอย่างยิ่งซึ่งจิต  เพื่อญาณทัสสนะ.  แม้นี้เป็นวิชชาของภิกษุ</p><p>นั้น ฯลฯ เธอย่อมรู้ชัดว่า อย่างอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้อีกไม่มี. แม้นี้เป็น</p><p>วิชชาของภิกษุนั้น. ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>   นี้แลคือวิชชา ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  ภิกษุนี้ </p><p>เรียกว่า    ผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาบ้าง   ผู้ถึงพร้อมด้วยจรณะบ้าง  ผู้ถึงพร้อม</p><p>ด้วยวิชชาและจรณะบ้าง.    ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>   ก็วิชชาสมบัติ    จรณสมบัติ</p><p>เหล่าอื่นที่ดียิ่งกว่า    หรือประณีตกว่า   วิชชาสมบัติ     จรณสมบัตินี้ไม่มี.</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>     วิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยม</p><p>นี้แล  มีทางเสื่อมอยู่  ๔   ประการ.  ๔  ประการเป็นไฉน.</p><p>           ๑.  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>   สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้    เมื่อ</p><p>ไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยมนี้      หาบบริขาร</p><p>ดาบสเข้าไปสู่ราวป่าด้วยตั้งใจว่า  จักบริโภคผลไม้ที่หล่น.   สมณพราหมณ์</p><p>นั้นต้องเป็นคนบำเรอท่านที่ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะโดยแท้     นี้เป็น</p><p>ทางเสื่อมข้อที่  ๑.</p><p>           (๑๖๔)  ๒.  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  อีกข้อหนึ่ง  สมณะหรือพราหมณ์</p><p>บางคนในโลกนี้     เมื่อไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอัน เป็นคุณยอด</p><p>เยี่ยมนี้   ไม่สามารถจะหาผลไม้ที่หล่นบริโภคได้  ถือเสียมและตะกร้าเข้าไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 514</p><p>สู่ราวป่าด้วยตั้งใจว่า  จักบริโภคเหง้าไม้  รากไม้  และผลไม้.  สมณพราหมณ์</p><p>นั้นต้องเป็นคนบำเรอท่านที่ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะโดยแท้     นี้เป็น  </p><p>ทางเสื่อมข้อที่  ๒.</p><p>           (๑๖๕)  ๓.  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  อีกข้อหนึ่ง  สมณะหรือพราหมณ์</p><p>บางคนในโลกนี้      เมื่อไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณ</p><p>ยอดเยี่ยมนี้  ไม่สามารถจะหาผลไม้หล่นบริโภคได้  ไม่สามารถจะหาเหง้าไม้</p><p>รากไม้  และผลไม้บริโภคได้   จึงสร้างเรือนไฟไว้ใกล้บ้าน   หรือนิคม  แล้ว</p><p>บำเรอไฟอยู่.       สมณพราหมณ์นั้นต้องเป็นคนบำเรอท่านที่ถึงพร้อมด้วย</p><p>วิชชาสมบัติและจรณสมบัติโดยแท้ นี้เป็นทางเสื่อมข้อที่ ๓.</p><p>           (๑๖๖)  ๔.  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  อีกข้อหนึ่ง  สมณะหรือพราหมณ์</p><p>บางคนในโลกนี้         เมื่อไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณ</p><p>ยอดเยี่ยมนี้     ไม่สามารถจะหาผลไม้ที่หล่นบริโภคได้     ไม่สามารถจะหา</p><p>เหง้าไม้    รากไม้    และผลไม้บริโภคได้     และไม่สามารถจะบำเรอไฟได้</p><p>จึงสร้างเรือนมีประตู  ๔  ด้านไว้ที่หนทางใหญ่   ๔   แพร่ง      แล้วพำนักอยู่</p><p>ด้วยตั้งใจว่า  ผู้ใดที่มาจากทิศทั้ง  ๔  นี้  จะเป็นสมณะหรือพราหมณ์ก็ตาม</p><p>เราจักบูชาท่านผู้นั้นตามสติกำลัง.      สมณพราหมณ์นั้นต้องเป็นคนบำเรอ</p><p>ท่านที่ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะโดยแท้   นี้เป็นทางเสื่อมข้อที่ ๔.</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>    ทางเสื่อมแห่งวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็น</p><p>คุณยอดเยี่ยมนี้  มีอยู่  ๔   ประการ  ดังนี้.</p><p>           (๑๖๗)  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน เธอ</p><p>กับอาจารย์ย่อมปรากฏในวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยม</p><p>นี้บ้างหรือไม่   ข้อนี้ไม่มีเลย   <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ    ข้าพเจ้ากับอาจารย์เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 515</p><p>อะไร   วิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยมเป็นอะไร   ข้าพเจ้า  </p><p>กับอาจารย์ยังห่างไกลจากวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยมนี้.</p><p>ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>     เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   เธอกับอาจารย์เมื่อ</p><p>ไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยมนี้แหละ    หาบ</p><p>บริขารดาบสเข้าไปสู่ราวป่าด้วยตั้งใจว่า     จักบริโภคผลไม้ที่หล่นบ้างหรือ</p><p>ไม่.   ข้อนี้ไม่มีเลย  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ</p><p>         ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  เธอกับอาจารย์</p><p>เมื่อไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยมนี้แหละ    และ</p><p>ไม่สามารถจะหาผลไม้ที่หล่นบริโภคได้         จึงถือเสียมและตะกร้าเข้าไปสู่</p><p>ราวป่าด้วยตั้งใจว่า    จักบริโภคเหง้าไม้   รากไม้   และผลไม้  บ้างหรือไม่.</p><p>อันไม่มีเลย  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.   ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>   เธอจะสำคัญความข้อ</p><p>นั้นเป็นไฉน      เธอกับอาจารย์เมื่อไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติ</p><p>อันเป็นคุณยอดเยี่ยมนี้แหละ  ไม่สามารถจะหาผลไม้ที่หล่นบริโภคได้  และ</p><p>ไม่สามารถจะหาเหง้าไม้    รากไม้    และผลไม้บริโภคได้   จึงสร้างเรือนไฟ</p><p>ไว้ใกล้  ๆ  บ้านหรือนิคม    แล้วบำเรอไฟอยู่   บ้างหรือไม่.   ข้อนี้ไม่มีเลย</p><p><strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.    ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>    เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน</p><p>เธอกับอาจารย์เมื่อไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณยอดเยี่ยม</p><p>นี้แหละ  ไม่สามารถจะหาผลไม้ที่หล่นบริโภคได้   ไม่สามารถจะหาเหง้าไม้</p><p>รากไม้     และผลไม้บริโภคได้    และไม่สามารถจะบำเรอไฟได้    จึงสร้าง</p><p>เรือนไฟที่มีประตู  ๔  ด้านไว้ที่หนทาง ๔ แพร่ง แล้วพำนักอยู่ ด้วยตั้งใจว่า</p><p>ผู้ใดที่มาจากทิศทั้ง ๔ นี้  จะเป็นสมณะหรือพราหมณ์ก็ตาม เราจักบูชาท่าน</p><p>ผู้นั้นตามสติกำลัง   บ้างหรือไม่.   ข้อนี้ไม่มีเลย  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.  ดูก่อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 516</p><p><strong>อันพัฏฐะ</strong>   เธอกับอาจารย์เสื่อมจากวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันเป็นคุณ  </p><p>ยอดเยี่ยมนี้ด้วย       และคลาดจากทางเสื่อมของวิชชาสมบัติและจรณสมบัติ</p><p>อันเป็นคุณยอดเยี่ยม     ประการนี้ด้วย.</p><p>           (๑๖๘)  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>      ก็<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>อาจารย์ของ</p><p>เธอได้พูดว่า  สมณะโล้นบางเหล่าเป็นอย่างคนรับใช้  เป็นพวก<strong>กัณหโคตร</strong></p><p>เกิดแต่บาทของพรหม      ประโยชน์อะไรที่พวกพราหมณ์ผู้ทรงไตรวิชาจะ</p><p>สนทนาด้วย  ดังนี้.  แม้แต่ทางเสื่อมตนก็ยังไม่ได้บำเพ็ญ.   ดูเถิด<strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>ความผิดของ<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>อาจารย์ของเธอนี้เพียงใด.  ถึง<strong>พราหมณ์</strong></p><p><strong>โปกขรสาติ</strong>กินเมืองที่<strong>พระเจ้าปเสนทิโกศล</strong>พระราชทาน     พระองค์ยังไม่</p><p>ทรงพระราชทานพระวโรกาสให้เข้าเฝ้าหน้าพระที่นั่ง    เวลาจะทรงปรึกษา</p><p>ด้วย  ก็ทรงปรึกษานอกพระวิสูตร   ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>    ไฉนเล่าจึงไม่พระ</p><p>ราชทานการเข้าเฝ้าต่อหน้าพระที่นั่งแก่เขาผู้รับภิกษาที่ชอบธรรม   ซึ่งพระ</p><p>ราชทานให้    ดูเถิด<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  ความผิดของ<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>อาจารย์</p><p>ของเธอนี้เพียงใด.</p><p>           (๑๖๙)  ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>       เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน</p><p><strong>พระเจ้าปเสนทิโกศล</strong>ทรงช้างพระที่นั่ง  หรือรถพระที่นั่ง   จะทรงปรึกษา</p><p>ราชกิจบางเรื่องกับมหาอำมาตย์    หรือพระราชวงศานุวงศ์    แล้วเสด็จไป</p><p>ประทับอยู่ ณ ที่แห่งหนึ่ง  จากที่นั้น  ภายหลังคนชั้นศูทรหรือทาสของศูทร</p><p>พึงมา  ณ  ที่นั้นแล้วพูดอ้างว่า   <strong>พระเจ้าปเสนทิโกศล</strong>ตรัสอย่างนี้  ๆ  เพียง</p><p>เขาพูดได้เหมือนพระราชดำรัส  หรือปรึกษาได้เหมือนพระราชาทรงปรึกษา</p><p>จะจัดว่าเป็นพระราชา   หรือราชมหาอำมาตย์ได้หรือไม่.</p><p>           ข้อนี้เป็นไม่ได้  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ.  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 517</p><p>                         <strong>ฤาษีบุรพาจารย์ของพราหมณ์</strong>   </p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>     เธอก็เช่นนั้นเหมือนกัน     บรรดาฤาษีผู้เป็น</p><p>บุรพาจารย์ของพวกพราหมณ์ คือ  <strong>ฤาษีอัฏฐกะ  ฤาษีวามกะ   ฤาษีวาม-</strong></p><p><strong>เทวะ    ฤาษีเวสสามิตร    ฤาษียมตัคคี  ฤาษีอังคีรส   ฤาษีภารทวาชะ</strong></p><p><strong>ฤาษีวาเสฏฐะ  ฤาษีกัสสปะ  ฤาษีภคุ </strong> ซึ่งเป็นผู้ผูกมนต์  บอกมนต์ ใน</p><p>ปัจจุบันนี้    พวกพราหมณ์ขับตาม  กล่าวตาม  ซึ่งบทมนต์ของเก่านี้ที่ท่าน</p><p>ขับแล้ว  บอกแล้ว  รวบรวมไว้แล้ว  กล่าวได้ถูกต้อง  บอกได้ถูกต้อง  ตาม</p><p>ที่ท่านกล่าวไว้   บอกไว้    เพียงคิดว่า    เรากับอาจารย์เรียนมนต์ของท่าน</p><p>เหล่านั้น   เธอจักเป็นฤาษีหรือปฏิบัติเพื่อเป็นฤาษีได้   ดังนี้     นั่นไม่เป็น</p><p>ฐานะที่จะมีได้.</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>     เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน     เธอได้ฟัง</p><p>พราหมณ์ผู้เฒ่าผู้แก่   ผู้เป็นอาจารย์  และเป็นปาจารย์   เล่ากันมาว่าอย่างไร</p><p>บรรดาฤาษีผู้เป็นบุรพาจารย์ของพวกพราหมณ์   คือ   <strong>ฤาษีอัฏฐกะ   ฤาษี </strong></p><p><strong>วามกะ   ฤาษีวามเทวะ    ฤาษีเวสสามิตร    ฤาษียมตัคคี   ฤาษีอังคีรส</strong></p><p><strong>ฤาษีภารทวาชะ    ฤาษีวาเสฏฐะ    ฤาษีกัสสปะ   ฤาษีภคุ </strong>  ซึ่งเป็นผู้ผูก</p><p>มนต์  บอกมนต์  ในปัจจุบันนี้   พวกพราหมณ์ขับตาม  กล่าวตาม ซึ่งบท</p><p>มนต์ของเก่านี้ที่ท่านขับแล้ว   บอกแล้ว   รวบรวมไว้แล้ว   กล่าวได้ถูกต้อง</p><p>บอกได้ถูกต้องตามที่กล่าวไว้  บอกไว้  ฤาษีเหล่านั้นอาบน้ำทาตัวเรียบร้อย</p><p>แต่งผม  แต่งหนวด  สวมพวงดอกไม้และเครื่องอาภรณ์ นุ่งผ้าขาว  อิ่มเอิบ</p><p>พรั่งพร้อม     บำเรออยู่ด้วยกามคุณ  ๕      เหมือนเธอกับอาจารย์ในบัดนี้ </p><p>หรือไม่.</p><p>           ไม่เหมือน  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ ฯ ล ฯ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 518</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>  เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    ฤาษีเหล่านั้น  </p><p>บริโภคข้าวสาลีที่เก็บกากแล้ว    มีแกงและกับหลายอย่าง     เหมือนเธอกับ</p><p>อาจารย์ในบัดนี้ หรือไม่.</p><p>           ไม่เหมือน  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ  ฯ ล ฯ.</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong> . . .  ฤาษีเหล่านั้นบำเรออยู่ด้วยเหล่านารีผู้มีผ้าโพก</p><p>และมีร่างกระชดกระช้อย   เหมือนเธอกับอาจารย์ในบัดนี้หรือไม่.</p><p>           ไม่เหมือน  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ ฯ ล ฯ.</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ... </strong>  ฤาษีเหล่านั้นใช้รถเทียมลาหางตัดตกแต่ง</p><p>แล้ว   เอาปฏักด้ามยาวทิ่มแทงสัตว์พาหนะขับขี่ไป    เหมือนเธอกับอาจารย์</p><p>ในบัดนี้หรือไม่.</p><p>           ไม่เหมือน  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ  ฯ ล ฯ.</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ. . . </strong>ฤาษีเหล่านั้นใช้บุรุษขัดกระบี่   ให้รักษาเชิงเทิน</p><p>แห่งนครที่มีคูล้อมรอบ  ลงลิ่ม   เหมือนเธอกับอาจารย์ในบัดนี้ หรือไม่.</p><p>           ไม่เหมือน  <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ ฯ ล ฯ.</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ </strong>   เธอกับอาจารย์มิได้เป็นฤาษีเลย    ทั้งมิได้ปฏิบัติ</p><p>เพื่อเป็นฤาษี     ด้วยประการฉะนี้แล      ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>      ผู้ใดมีความ</p><p>เคลือบแคลง   สงสัยในเรา   ผู้นั้นจงถามเราด้วยปัญหา   เราจักชำระให้ด้วย</p><p>การพยากรณ์.</p><p>           (๑๗๐)   ครั้งนั้นแล  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสด็จออกจากพระวิหาร</p><p>จงกรมแล้ว.    แม้<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ก็ออกจากพระวิหารเดินจงกรม    ขณะที่</p><p><strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>เดินจงกรมตาม<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>อยู่นั้น    ได้พิจารณาดู</p><p>มหาปุริสลักษณะ  ๓๒  ประการ    ในพระกายของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ก็  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 519</p><p>ได้เห็นมหาปุริสลักษณะ ๓๒ ประการ  โดยมาก   เว้นอยู่ ๒ ประการ  คือ</p><p>พระคุยหะเร้นอยู่ในฝัก  ๑  พระชิวหาใหญ่ ๑   จึงยังเคลือบแคลงสงสัย   ไม่  </p><p>เชื่อไม่เลื่อมใสอยู่.</p><p>           ลำดับนั้น   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงดำริว่า   <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>นี้เห็น</p><p>มหาปุริสลักษณะ  ๓๒  ประการของเรา   โดยมาก   เว้นอยู่  ๒  ประการ</p><p>คือ  คุยหะเร้นอยู่ในฝัก  ๑  ชิวหาใหญ่  ๑  ยังเคลือบแคลงสงสัย   ไม่เชื่อ</p><p>ไม่เลื่อมใสอยู่.    ทันใดนั้นจึงทรงบันดาลอิทธาภิสังขารให้<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong></p><p>ได้เห็นพระคุยหะเร้นอยู่ในฝัก      และทรงแลบพระชิวหาสอดเข้าช่องพระ</p><p>กรรณทั้ง ๒ กลับไปกลับมา  สอดเข้าช่องพระนาสิกทั้ง ๒ กลับไปกลับมา</p><p>แผ่ปิดจนมิดมณฑลพระนลาต.</p><p>           (๑๗๑)  ครั้งนั้น <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>คิดว่า  <strong>พระสมณโคดม</strong>ประกอบ</p><p>ด้วยมหาปุริสลักษณะ ๓๒ ประการ  บริบูรณ์  ไม่บกพร่อง  ดังนี้แล.  เขา</p><p>จึงได้ทูลลา<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า    ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ    ข้าพเจ้า</p><p>ขอทูลลาไป ณ บัดนี้  ข้าพเจ้ามีกิจมาก  มีธุระมาก.</p><p>           ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>    เธอจงสำคัญกาลอันควรบัดนี้.     แล้ว<strong>อัมพัฏฐ-</strong></p><p><strong>มาณพ</strong>ก็ขึ้นรถเทียมลากลับไป.        </p><p>                                        </p><p>                                   <strong>โปกขรสาติพราหมณ์</strong></p><p>           (๑๗๒)   สมัยนั้น<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ลุกออกมานั่งคอยรับ</p><p><strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>อยู่  ณ  อาศรมของตน  พร้อมด้วยพราหมณ์หมู่ใหญ่.  ฝ่าย</p><p><strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ขับรถไปอาศรมของตน   จนสุดทางที่รถไปได้แล้ว  ลงเดิน</p><p>เข้าไปหา<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ </strong>    ไหว้แล้วนั่งอยู่   ที่ควรข้างหนึ่ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 520</p><p><strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ถามว่า   <strong>พ่ออัมพัฏฐะ</strong>   พ่อได้เห็น<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ  </p><p>พระองค์นั้นแล้วหรือ.   ได้เห็นแล้ว   ท่าน.                           </p><p>           ก็เกียรติศัพท์ของท่าน<strong>พระโคดม</strong>พระองค์นั้นที่ขจรไป   จริงตามนั้น</p><p>ไม่เป็นอย่างอื่นหรือ   ท่าน<strong>พระโคดม</strong>พระองค์นั้นทรงคุณเช่นนั้นจริง  ไม่</p><p>เป็นอย่างอื่นหรือ.     เกียรติศัพท์ของท่านพระโคดมพระองค์นั้นที่ขจรไป</p><p>จริงตามนั้น  ไม่เป็นอย่างอื่นเลย   ท่าน<strong>พระโคดม</strong>พระองค์นั้นทรงคุณเช่น</p><p>นั้นจริง     ไม่เป็นอย่างอื่นเลย     และประกอบด้วยมหาปุริสลักษณะ  ๓๒</p><p>ประการ  บริบูรณ์   ไม่บกพร่อง.  พ่อได้สนทนาปราศรัยอะไรด้วยหรือไม่.</p><p>ได้สนทนาปราศรัยด้วยทีเดียว.   พ่อได้สนทนาปราศรัยอย่างไรบ้าง   ทันใด</p><p>นั้น<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ได้เล่าเรื่องเท่าที่ตนได้สนทนาปราศรัยกับ<strong>พระผู้มีพระ-</strong></p><p><strong>ภาคเจ้าให้พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ทราบทุกประการ.                          </p><p>           (๑๗๓)   เมื่อ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>กล่าวอย่างนี้    <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong></p><p>ได้กล่าวว่า  พุทโธ่เอ๋ย  พ่อบัณฑิตของเรา   พุทโธ่เอ๋ย  พ่อพหูสูตของเรา</p><p>พุทโธ่เอ๋ย   พ่อทรงไตรวิชาของเรา   ได้ยินว่า   คนเบื้องหน้าแต่ตายเพราะ</p><p>กายแตก   จะพึงเข้าถึงอบาย   ทุคติ   วินิบาต   นรกเสีย   เพราะท่านผู้ประ-</p><p>พฤติประโยชน์เช่นนี้    เจ้าได้พูดกระทบกระเทียบ<strong>พระโคดม</strong>อย่างนี้  ๆ  แต่</p><p><strong>พระโคดม</strong>กลับตรัสยกเอาพวกเราขึ้นเป็นตัวเปรียบเทียบอย่างนี้  ๆ   พุทโธ่</p><p>เอ๋ย  พ่อบัณฑิตของเรา  พุทโธ่เอ๋ย  พ่อพหูสูตของเรา  พุทโธ่เอ๋ย  พ่อทรง</p><p>ไตรวิชาของเรา  ได้ยินว่า  คนเบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก  จะพึงเข้าถึง</p><p>อบาย  ทุคติ  วินิบาต    นรกเสีย   เพราะท่านผู้ประพฤติประโยชน์เช่นนี้.</p><p><strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>  โกรธ   ขัดใจ   เอาเท้าปัด<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ให้ล้มลง</p><p>แล้วใคร่จะไปเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสียเองในขณะนั้นทีเดียว.     พวก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 521</p><p>พราหมณ์เหล่านั้นได้พูดห้ามว่า  ท่าน วันนี้เกินเวลาที่จะไปเฝ้า<strong>พระสมณ-  </strong></p><p><strong>โคดม</strong>เสียแล้ว   พรุ่งนี้ค่อยไปเฝ้าพระองค์เถิด.</p><p>           (๑๗๔)  ครั้งนั้น   <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>จัดแจงของเคี้ยวของฉัน</p><p>อย่างประณีตในนิเวศน์ของตนแล้วเอาใส่รถ  เมื่อคบเพลิงยังตามอยู่ได้ออก</p><p>จาก<strong>อุกกัฏฐนคร</strong>  ขับรถตรงไปยังราว<strong>ป่าอิจฉานังคลวัน</strong>  ครั้นไปสุดทางรถ</p><p>ลงเดินเข้าไปเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ถึงที่ประทับ    ได้ปราศรัยกับ<strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>    ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว    จึงนั่ง ณ</p><p>ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง  แล้วได้ทูลถามว่า  ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ <strong>อัมพัฏฐ-</strong></p><p><strong>มาณพ</strong>ศิษย์ของข้าพระองค์ได้มาที่นี่หรือ.   ได้มา   พราหมณ์.   พระองค์</p><p>ได้สนทนาปราศรัยอะไร ๆ กับเขาหรือไม่.      ได้สนทนา      พราหมณ์.</p><p>พระองค์ได้สนทนาปราศรัยกับเขาอย่างไร.</p><p>           ทันใดนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสเล่าเรื่องที่พระองค์ได้สนทนา</p><p>ปราศรัยกับ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>ให้<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ </strong>ทราบทุกประการ.</p><p>           (๑๗๕)  เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสเช่นนี้แล้ว  <strong>พราหมณ์โปก-</strong></p><p><strong>ขรสาติ</strong>ได้ทูลว่า  ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ   <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>เป็นคนโง่   ได้</p><p>โปรดยกโทษให้เขาด้วยเถิด.  ขอ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>จงมีความสุขเถิด พราหมณ์.</p><p>ครั้งนั้น   <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ได้พิจารณาดูมหาปุริสลักษณะ  ๓๒  ประ-</p><p>การ   ในพระกายของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ก็ได้เห็นมหาปุริสลักษณะ  ๓๒</p><p>ประการ   โดยมาก   เว้นอยู่  ๒  ประการ   คือ  พระคุยหะเร้นอยู่ในฝัก  ๑</p><p>พระชิวหาใหญ่  ๑  จึงยังเคลือบแคลงสงสัยอยู่    ไม่เชื่อ    ไม่เลื่อมใสอยู่.</p><p>ลำดับนั้น   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงดำริว่า    <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>นี้เห็น</p><p>มหาปุริสลักษณะ  ๓๒  ประการของเรา โดยมาก  เว้นอยู่  ๒ ประการ  คือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 522</p><p>คุยหะเร้นอยู่ในฝัก   ๑  ชิวหาใหญ่   ๑  จึงยังเคลือบแคลงสงสัย      ไม่เชื่อ  </p><p>ไม่เลื่อมใสอยู่.</p><p>           ทันใดนั้น     จึงทรงบันดาลอิทธาภิสังขารให้<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong></p><p>ได้เห็นพระคุยหะเร้นอยู่ในฝัก      และทรงแลบพระชิวหาสอดเข้าช่องพระ</p><p>กรรณทั้ง ๒ กลับไปกลับมา  สอดเข้าช่องพระนาสิกทั้ง ๒ กลับไปกลับมา</p><p>แผ่ปิดจนมิดมณฑลพระนลาต.   <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>คิดว่า  <strong>พระสมณ-</strong></p><p><strong>โคดม</strong> ประกอบด้วยมหาปุริสลักษณะ ๓๒ ประการ บริบูรณ์ ไม่บกพร่อง</p><p>ดังนี้     แล้วทูล<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า   ขอ<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ     พร้อมด้วย</p><p>พระภิกษุสงฆ์จงรับภัตตาหารในวันนี้.  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงรับนิมนต์</p><p>ด้วงพระอาการนิ่งอยู่ <strong>พราหมณ์โปกขราสาติ</strong>ทราบว่า   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงรับนิมนต์แล้ว   จึงทูลภัตตกาลว่า    ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ   ได้เวลา</p><p>แล้ว    ภัตตาหารเสร็จแล้ว. </p><p>           (๑๗๖)   ครั้งนั้น   เวลาเช้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงนุ่งแล้ว   ทรง</p><p>ถือบาตรจีวรเสด็จเข้าไปยังนิเวศน์ของ<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ </strong>    พร้อมด้วย</p><p>พระภิกษุสงฆ์  ประทับนั่งบนอาสนะที่เขาจัดถวาย.  <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong></p><p>ได้อังคาส<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ให้ทรงอิ่มหนำเพียงพอด้วยของเคี้ยวของฉัน</p><p>อันประณีต     ด้วยมือของตน     และพวกมาณพก็ได้อังคาสพระภิกษุสงฆ์ </p><p>ครั้น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสวยเสร็จ  วางพระหัตถ์จากบาตรแล้ว  <strong>พราหมณ์</strong></p><p><strong>โปกขรสาติ</strong>ถือเอาอาสนะต่ำ   นั่งเฝ้าอยู่  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.  <strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสอนุบุพพิกถาแก่<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ </strong>     คือประกาศ</p><p>ทานกถา   ศีลกถา   สัคคกถา    โทษของกามที่ต่ำช้า    เศร้าหมอง   และ</p><p>อานิสงส์ในการออกจากกาม.    เมื่อทรงทราบว่า    <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 523</p><p>มีจิตคล่อง   มีจิตอ่อน    มีจิตปราศจากนิวรณ์   มีจิตสูง   มีจิตผ่องใสแล้ว  </p><p>จึงทรงประกาศพระธรรมเทศนาที่พระพุทธเจ้าทั้งหลายทรงยกขึ้นแสดงด้วย</p><p>พระองค์เอง คือ ทุกข์  สมุทัย นิโรธ มรรค  โปรด<strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong></p><p>ดวงตาเห็นธรรมอันปราศจากธุลี     ปราศจากมลทิน     ได้เกิดขึ้นแล้วแก่</p><p><strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>ว่า  สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา   สิ่งนั้น</p><p>ทั้งปวงมีความดับไปเป็นธรรมดา  ณ  ที่นั้นนั่นแล.     เหมือนผ้าที่สะอาด</p><p>ปราศจากมลทินควรรับน้ำย้อมด้วยดี  ฉะนั้น.</p><p>                     <strong>พราหมณ์โปกขรสาติแสดงตนเป็นอุบาสก</strong> </p><p>           (๑๗๗)  ลำดับนั้น  <strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>  เห็นธรรม  ถึงธรรม</p><p>รู้แจ้งธรรม  หยั่งทราบธรรม  ข้ามความสงสัย  ปราศจากความเคลือบแคลง</p><p>ถึงความแกล้วกล้าแล้ว    ไม่ต้องเชื่อถือผู้อื่นในสัตถุศาสนา     ได้กราบทูล</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า     ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ      ภาษิตของพระองค์</p><p>แจ่มแจ้งนัก   ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก   พระองค์ทรงประกาศธรรม</p><p>โดยอเนกปริยาย  เปรียบเหมือนหงายของที่คว่ำ  เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่</p><p>คนหลงทาง  หรือส่องประทีปในที่มืด  ด้วยคิดว่า  ผู้มีจักษุจักเห็นรูป  ดังนี้</p><p>ฉันใด   <strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปริยายฉันนั้น</p><p>เหมือนกัน   ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ   ข้าพระองค์นี้พร้อมทั้งบุตรและภริยา</p><p>บริษัทและอำมาตย์     ขอถึงพระองค์     พระธรรม     และพระภิกษุสงฆ์</p><p>เป็นสรณะ    ขอ<strong>พระสมณโคดม</strong>ผู้เจริญจงทรงจำข้าพระองค์ว่าเป็นอุบาสก</p><p>ผู้ถึงสรณะอย่างมอบกายถวายชีวิต   ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป   และขอพระองค์</p><p>จงเสด็จเข้าไปสู่สกุล<strong>โปกขรสาติ</strong>       เหมือนเข้าไปสู่สกุลแห่งอุบาสกอื่น ๆ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 524</p><p>ใน<strong>นครอุกกัฏฐะ</strong>   เหล่ามาณพมาณวิกาในสกุล<strong>โปกขรสาติ</strong>นั้น  จักไหว้  </p><p>จักลุกรับ  จักถวายอาสนะ    หรือน้ำ    จักเลื่อมใสในพระองค์     ข้อนั้น</p><p>จักเป็นไปเพื่อประโยชน์  เพื่อความสุข  แก่มาณพมาณวิกาเหล่านั้นสิ้นกาล</p><p>นาน.   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสตอบว่า  ดูก่อนพราหมณ์  ท่านกล่าวชอบ</p><p>ดังนี้แล.</p><p>                                     จบ   อัมพัฏฐสูตร ที่ ๓ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 525</p><p>                                 <strong>อรรถกถาอัมพัฏฐสูตร</strong>   </p><p>              <strong>เอวมฺเม   สุต   ฯ เป ฯ  โกสเลสุ   อมฺพฏฺฐสุตฺต</strong></p><p>           ในอัมพัฏฐสูตรนั้น  มีการพรรณนาตามลำดับบท  ดังต่อไปนี้</p><p>           บทว่า ใน<strong>โกศลชนบท</strong>  คือ ชนบทอันเป็นนิวาสสถานของพระราช</p><p>กุมารชาวชนบททั้งหลาย   ผู้มีนามว่า<strong>โกศล</strong>    แม้จะเป็นชนบทเดียวท่านก็</p><p>เรียกว่า  <strong>โกสลา</strong>  ( เป็นพหูพจน์) เพราะศัพท์เสริมเข้ามา   ในชนบทชื่อ</p><p><strong>โกศล</strong>นั้น.</p><p>           ก็พระโบราณาจารย์ท่านกล่าวไว้ว่า    ในกาลก่อนพระราชาทรงสดับ</p><p>ว่า  พระราชกุมารนามว่า    <strong>มหาปนาทะ</strong>    ผู้ได้ดูการละเล่นมีละครต่าง ๆ</p><p>เป็นต้น   ก็ไม่ทำอาการแม้สักว่ายิ้มแย้มเลย    จึงได้ทรงมีรับสั่งว่า   ผู้ใดทำ</p><p>ให้บุตรของเราหัวเราะได้   เราจะประดับประดาเขาผู้นั้นด้วยเครื่องอลังการ</p><p>ทั้งปวง.       ตั้งแต่นั้นมา      เมื่อเหล่ามหาชนต่างทอดทิ้งแม้คันไถมาร่วม</p><p>ประชุมกัน    พวกมนุษย์ทั้งหลายถึงจะแสดงการละเล่นต่าง ๆ  กันสิ้นเวลา</p><p>นานกว่า  ๗  ปี  ก็มิสามารถจะให้พระราชกุมารนั้นทรงพระสรวลได้. ทีนั้น</p><p><strong>ท้าวสักกเทวราช</strong>   จึงทรงส่งพวกละครมาแสดงบ้าง.    พระองค์ทรงแสดง</p><p>ละครอันเป็นทิพย์  จึงทรงทำให้พระราชกุมารทรงพระสรวลได้.  ต่อมาพวก</p><p>มนุษย์เหล่านั้นต่างก็แยกย้ายกันกลับ   บ่ายหน้าไปยังบ้านที่อาศัยของตน ๆ.</p><p>พวกเขาเจอมิตรและสหายเป็นต้นสวนทางมา เมื่อจะทำปฏิสันถาร (ทักทาย</p><p>ปราศรัย ) กัน  ต่างก็พูดกัน ว่า  <strong>กิญฺจิ โภ  กุสล กิญฺจิโภ  กุสล</strong>  (ท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 526</p><p>ผู้เจริญ    มีอะไรดีบ้างไหม  ท่านผู้เจริญ   มีอะไรดีบ้างไหม)  เพราะฉะนั้น  </p><p>เขตแคว้นนั้นท่านจึงเรียกชื่อว่า <strong>โกศล</strong>  เพราะยึดเอาคำว่า  <strong>กุสล  กุสล</strong>  นั้น.</p><p>           บทว่า   <strong>เสด็จจาริกไป</strong>   คือเสด็จเดินทางไกล.    ธรรมดาการเสด็จ</p><p>จาริกของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   มี ๒ อย่างคือ   เสด็จจาริกอย่างรีบด่วน ๑</p><p>เสด็จจาริกอย่างไม่รีบด่วน  ๑.   ใน ๒ อย่างนั้น    การที่พระองค์ทรงทอด</p><p>พระเนตรเห็นบุคคลที่ควรให้ตรัสรู้ได้แม้ในที่ไกล      ก็จะเสด็จไปโดยเร็ว</p><p>เพื่อประโยชน์แก่การตรัสรู้ของเขา ชื่อว่าเสด็จจาริกอย่างรีบด่วน.   พึงเห็น</p><p>เช่นในการเสด็จไปต้อนรับ<strong>พระมหากัสสปะ</strong>   เป็นต้น.</p><p>           แท้จริง   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    เมื่อจะทรงกระทำการต้อนรับ<strong>พระ</strong></p><p><strong>มหากัสสปะ</strong> ได้เสด็จไปตลอดทาง ๓ คาพยุตโดยครู่เดียว  เพื่อประโยชน์</p><p>แก่<strong>อาฬวกยักษ์</strong>   ได้เสด็จไปตลอดทาง ๓๐ โยชน์  เพื่อประโยชน์แก่<strong>พระ</strong></p><p><strong>อังคุลิมาล</strong>ก็เท่ากัน      แต่สำหรับ<strong>ปุกกุสาติ</strong>     ได้เสด็จไปตลอดทาง  ๔๕</p><p>โยชน์   <strong>พระมหากัปปินะ</strong>   ๑๒๐   โยชน์     เพื่อประโยชน์แก่พระธนิยะ</p><p>๗๐๐  โยชน์.      สำหรับ<strong>ติสสสามเณร</strong>ผู้เป็นสัทธิวิหาริกของ<strong>พระธรรม-</strong></p><p><strong>เสนาบดีสารีบุตร</strong>ผู้ชอบอยู่แต่ในป่า    ได้เสด็จไปตลอดทาง  ๑๒๐ โยชน์</p><p>กับอีก ๓ คาพยุต. </p><p>           ได้ยินว่า   วันหนึ่งพระเถระกราบทูล<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า   ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระองค์จะไปยังสำนักของ<strong>ติสสสามเณร.     พระผู้มี </strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ตรัสว่า      แม้เราก็จักไป       แล้วตรัสเรียก<strong>ท่านพระอานนท์</strong></p><p>มา   ด้วยทรงรับสั่งว่า    <strong>อานนท์</strong>   เธอจงบอกแก่ภิกษุผู้สำเร็จอภิญญา  ๖</p><p>มี  ๒๐,๐๐๐   รูปว่า <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จักเสด็จไปยังสำนัก<strong>ติสสสามเณร</strong></p><p>ผู้ชอบอยู่แต่ในป่า.   ต่อมาในวันที่  ๒  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  มีพระขีณาสพ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 527</p><p>๒๐,๐๐๐  รูปเป็นบริวาร   ทรงเหาะขึ้นไปในอากาศ   เสด็จลงที่ประตูโคจร  </p><p>คามของสามเณรนั้น    ในที่สุดทางได้ ๑๒๐  โยชน์     ทรงห่มผ้าจีวรแล้ว.</p><p>พวกมนุษย์เมื่อเดินทางไปทำงานกันเห็น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ต่างพูดกัน</p><p>ว่า   พระบรมศาสดาเสด็จมาแล้ว    พวกเราอย่าไปทำงานกันเลย    ต่างพา</p><p>กันปูลาดอาสนะถวายข้าวยาคูแล้ว เมื่อจะกระทำบาทวัตร<sup>๑</sup>  จึงถามพวกภิกษุ</p><p>หนุ่มว่า   ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จะเสด็จไปที่ไหน.  ดูก่อน</p><p>อุบาสกและอุบาสิกาทั้งหลาย   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จะไม่เสด็จไป  ณ   ที่อื่น</p><p>เสด็จมาก็เพื่อทรงต้องการจะทอดพระเนตร<strong>ติสสสามเณร</strong>  ในที่นี้แหละ. </p><p>พวกมนุษย์เหล่านั้นต่างพากันดีอกดีใจว่า  ได้ยินว่า  พระบรมศาสดาเสด็จ</p><p>มาก็เพื่อทรงต้องการจะทอดพระเนตรพระเถระผู้สนิทสนมกับตระกูลของ</p><p>พวกเรา   พระเถระของพวกเรามิใช่คนเล็กน้อยเลย. </p><p>           ต่อมาในเวลาเสร็จภัตกิจของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   สามเณรเที่ยวไป</p><p>บิณฑบาตในบ้านมาแล้วจึงถามว่า ดูก่อนอุบาสกและอุบาสิกาทั้งหลายภิกษุ</p><p>สงฆ์มากมาย  ทีนั้น  พวกเขาจึงบอกแก่สามเณรว่า  พระบรมศาสดาเสด็จมา</p><p>ขอรับ.     สามเณรจึงเข้าไปเฝ้า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แล้วทูลถามโดยเอื้อเฟื้อ</p><p>ด้วยอาหารบิณฑบาต     พระบรมศาสดาทรงจับบาตรของสามเณรนั้นด้วย</p><p>พระหัตถ์แล้วตรัสว่า  <strong>ติสสะ</strong>   อาหารบิณฑบาตพอแล้ว    เราทำภัตกิจเสร็จ</p><p>แล้ว.   ลำดับนั้น   สามเณรจึงถามโดยเอื้อเฟื้อกะอุปัชฌาย์แล้วจึงไปนั่งบน</p><p>อาสนะที่ถึงแก่ตน    ทำภัตกิจ     (ฉัน).     ต่อมาในเวลาสามเณรนั้นฉัน</p><p>เสร็จแล้ว      พระบรมศาสดาตรัสมงคลแล้ว      เสด็จออกไปประทับยืนที่</p><p>ประตูบ้าน ตรัสถามว่า  ติสสะ  ทางไปสู่ที่อยู่ของเชื้อสายไหน  ทางนี้   พระ</p><p>๑.  ฉบับพม่าเป็น  ปาตราสภตฺต  แปลว่า  อาหารเช้า.           </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 528</p><p>เจ้าข้า   สามเณรกราบทูล<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   เมื่อสามเณรกราบทูลชี้ทาง  </p><p>ถวายแล้ว   จึงตรัสว่า   <strong>ติสสะ</strong>   เธอจงไปข้างหน้า.</p><p>           ดังได้สดับมา <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  แม้จะทรงเป็นผู้ชี้ทางให้แก่โลก</p><p>พร้อมทั้งเทวโลกก็ตาม  ได้ทรงทำให้สามเณรนั้นเป็นผู้ชี้ทางให้ในเส้นทาง</p><p>เพียง ๓ คาพยุตเท่านั้น  ด้วยทรงตั้งพระทัยว่า  เราจักได้เห็นสามเณร  สามเณร</p><p>นั้นไปสู่ที่อันเป็นที่อยู่ของตน   แล้วได้กระทำวัตรแด่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong></p><p>           ลำดับนั้น <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสถามสามเณรนั้นว่า  <strong>ติสสะ</strong> ที่ไหน</p><p>เป็นที่จงกรมของเธอ     จึงเสด็จไปที่นั้น   ประทับนั่งบนก้อนหินที่นั่งของ</p><p>สามเณรแล้วตรัสถามว่า  <strong>ติสสะ</strong>  ในที่นี้เธออยู่เป็นสุขหรือสามเณรนั้นกราบ</p><p>ทูลว่า เป็นสุข พระเจ้าข้า เมื่อข้าพระองค์อยู่ในที่นี้  ได้ยินเสียงร้องของพวก</p><p>สัตว์จำพวกราชสีห์   เสือโคร่ง   ช้าง   กวาง   และนกยูง    เป็นต้น   ความ</p><p>สำคัญหมายว่า     เป็นป่าก็เกิดขึ้น     พระองค์อยู่เป็นสุขด้วยความสำคัญ</p><p>หมายนั้น.  ที่นั้น <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสกะสามเณรนั้นว่า  <strong>ติสสะ</strong>  เธอ</p><p>จงเผดียงสงฆ์ให้ประชุมกัน   เราจักให้พุทธทายาทแก่เธอ    เมื่อภิกษุสงฆ์</p><p>ประชุมกันแล้วทรงประทานอุปสมบทให้     แล้วได้เสด็จไปยังที่ประทับอยู่</p><p>ของพระองค์ทีเดียว   นี้ชื่อว่าการเสด็จจาริกอย่างรีบด่วน.  </p><p>           ก็การที่พระองค์เมื่อจะทรงอนุเคราะห์สัตว์โลก     เสด็จไปด้วยเสด็จ</p><p>ทรงบิณฑบาตตามลำดับบ้านและนิคมทุกวัน  โยชน์ ๑ บ้าง  ๒ โยชน์บ้าง</p><p>นี้จัดเป็นการเสด็จจาริกไม่รีบด่วน. ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  เมื่อจะเสด็จจาริก</p><p>นี้ก็จะเสด็จในมณฑลใดมณฑลหนึ่ง บรรดา ๓ มณฑลเหล่านี้  คือ  มณฑล</p><p>ใหญ่ มณฑลกลาง  มณฑลเล็ก.  ในบรรดา ๓ มณฑลนั้น  มณฑลใหญ่มี</p><p>กำหนด  ๙๐๐  โยชน์  มณฑลกลางมีกำหนด  ๖๐๐  โยชน์  มณฑลเล็กมี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 529</p><p>กำหนด  ๑๐๐  โยชน์.  </p><p>          <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงมีพระประสงค์จะเสด็จจาริกในมณฑลใหญ่</p><p>พระองค์ทรงปวารณาในวันมหาปวารณาแล้ว  ในวันแรม ๑ ค่ำ  จะพร้อม</p><p>ด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่เป็นบริวาร       เสด็จออกไป  ๑๐๐  โยชน์โดยรอบ</p><p>ก็จะเกิดการแตกตื่นกันเป็นการใหญ่.   คนผู้มาถึงก่อน ๆ   จึงจะได้นิมนต์</p><p>บรรดามณฑลทั้ง ๒ นอกจากนี้  สักการะก็จะมารวมลงเฉพาะในมหามณฑล</p><p>เท่านั้น.  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   เมื่อเสด็จประทับอยู่ในหมู่บ้านและอำเภอ</p><p>นั้น ๆ สิ้น  ๑ - ๒  วัน   ทรงอนุเคราะห์มหาชนด้วยการทรงรับอามิสทาน</p><p>และเจริญกุศลอันเป็นส่วนพ้นวัฏฏสงสารแก่เขา     ด้วยทรงประทานธรรม</p><p>ทรงให้การจาริกเสร็จสิ้นไปโดย   ๙   เดือน.</p><p>           แต่ถ้าภายในพรรษา สนถะและวิปัสสนากรรมฐานของภิกษุทั้งหลาย</p><p>ยังอ่อนอยู่   พระองค์ก็จะไม่ทรงปวารณาในวันมหาปวารณา  ทรงประทาน</p><p>เลื่อนวันปวารณาไป   ทรงปวารณาในวันเพ็ญเดือน ๑๒    ต่อถึงวันแรม</p><p>๑ ค่ำ    เดือนอ้าย     จึงพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่เป็นบริวารเสด็จออก</p><p>แล้ว เสด็จเข้าไปในมณฑลขนาดกลาง  พระองค์มีพระประสงค์จะเสด็จจาริก</p><p>ไปในมณฑลขนาดกลางด้วยเหตุอย่างอื่นก็มีบ้าง      แต่จะเสด็จประทับอยู่</p><p>ตลอด ๔  เดือนเท่านั้น  แล้วก็จะเสด็จออกไปตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแหละ.</p><p>บรรดามณฑลทั้ง  ๒ นอกนี้    สักการะก็จะมารวมลงเฉพาะในมณฑลขนาด</p><p>กลางเท่านั้น.  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงอนุเคราะห์สัตว์โลกโดยนัยก่อนนั่น</p><p>แหละ   ทรงให้การจาริกเสร็จสิ้นไปโดย ๘ เดือน.</p><p>           แต่ถ้าเมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>แม้จะทรงจำพรรษาตลอด ๔ เดือนแล้ว</p><p>ก็ตาม  เวไนยสัตว์ยังมีอินทรีย์ไม่แก่กล้า  พระองค์ก็จะทรงรอคอยให้พวก </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 530</p><p>เขามีอินทรีย์แก่กล้าก่อน  จะเสด็จประทับอยู่  ณ ที่นั้นนั่นแหละ  อีกเดือน  </p><p>๑  บ้าง  ๒-๓-๔  เดือนบ้าง     แล้วจึงจะเสด็จออกไปพร้อมกับภิกษุสงฆ์</p><p>หมู่ใหญ่เป็นบริวาร.   โดยทำนองดังที่กล่าวแล้วนั่นแหละ   บรรดามณฑล</p><p>ทั้ง  ๒   นอกนี้   สักการะก็จะมารวมลงเฉพาะในมณฑลขนาดเล็กเท่านั้น.</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อทรงอนุเคราะห์สัตว์โลกตามทำนองข้างต้นนั้น</p><p>แหละจะทรงให้การจาริกเสร็จสิ้นไปโดย  ๗  เดือนบ้าง ๖  เดือนบ้าง ๕ เดือน</p><p>บ้าง ๔  เดือนบ้าง.</p><p>           ดังกล่าวมานี้  ในบรรดามณฑลทั้ง ๓ เหล่านี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>เมื่อจะเสด็จจาริกไปในมณฑลใดมณฑลหนึ่ง      จะเสด็จไปเพราะเหตุแห่ง</p><p>ลาภผลมีจีวรเป็นต้นก็หาไม่.      แต่โดยที่แท้พระองค์เสด็จจาริกไปก็เพราะ</p><p>ความเอ็นดูสัตว์โลก   ด้วยทรงดำริอย่างนี้ว่า    ชนเหล่าใดที่เป็นคนเข็ญใจ</p><p>ยังโง่เขลา    เป็นคนแก่    และคนเจ็บป่วย    เมื่อไรคนเหล่านั้นจักมาเห็น</p><p>ตถาคตได้  แต่เมื่อเราเที่ยวจาริกไป   มหาชนจักได้เห็นตถาคต   บรรดาเขา</p><p>เหล่านั้น     บางพวกจักกระทำจิตใจให้เลื่อมใสได้    บางพวกจักบูชาด้วย</p><p>เครื่องบูชามีพวงดอกไม้เป็นต้น     บางพวกจักถวายภักษาหารสักทัพพีหนึ่ง</p><p>บางพวกจักละความเห็นผิด   กลายเป็นผู้มีความเห็นถูก    ข้อนั้นจักเป็นไป</p><p>เพื่อประโยชน์และความสุขแก่พวกเขาตลอดกาลนาน.</p><p>           อีกประการหนึ่ง      <strong>พระผู้มีพระภาคพระพุทธเจ้า</strong>ทั้งหลายจะเสด็จ</p><p>จาริกไปด้วยเหตุ  ๑  ประการคือ   เพื่อประโยชน์ให้พระวรกายได้อยู่สบาย</p><p>ด้วยทรงเดินพักผ่อน  ๑   เพื่อประโยชน์ที่จะรอเวลาเกิดเรื่องราว  ๑   เพื่อ</p><p>ประโยชน์จะทรงบัญญัติสิกขาบทแก่ภิกษุทั้งหลาย  ๑   เพื่อประโยชน์จะให้</p><p>สัตว์ผู้ควรจะตรัสรู้  ผู้มีอินทรีย์แก่กล้าแล้วในที่นั้น ๆ ได้ตรัสรู้  ๑. พระผู้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 531</p><p><strong>มีพระภาคพระพุทธเจ้า</strong>ทั้งหลายจะเสด็จจาริกไปด้วยเหตุ ๔  ประการแม้อย่าง  </p><p>อื่นอีก  ด้วยทรงดำริว่า  สัตว์ทั้งหลายจักถึงพระพุทธเจ้าเป็นสรณะ  จักถึง</p><p>พระธรรม จักถึงพระสงฆ์เป็นสรณะ  หรือว่าเราจักให้บริษัททั้ง ๔  เอิบอิ่ม</p><p>ด้วยการฟังธรรมเป็นการใหญ่.  <strong>พระผู้มีพระภาคพระพุทธเจ้า</strong>ทั้งหลาย  จะ</p><p>เสด็จจาริกไปด้วยเหตุ  ๕  ประการแม้อย่างอื่นอีก    ด้วยทรงดำริว่า    สัตว์</p><p>ทั้งหลายจักงดเว้นจากการทำชีวิตสัตว์ให้ตกล่วงบ้าง   จากการถือเอาสิ่งของ</p><p>ที่เขามิได้ให้บ้าง  จากการประพฤติผิดในกามบ้าง  จากการกล่าวเท็จบ้าง จาก</p><p>ที่ตั้งแห่งความประมาทคือนำเมาอันได้แก่สุราและเมรัยบ้าง.         <strong>พระผู้มี </strong></p><p><strong>พระภาคพระพุทธเจ้า</strong>ทั้งหลายจะเสด็จจาริกไปด้วยเหตุ ๘ ประการแม้อย่าง</p><p>อื่นอีก   ด้วยทรงดำริว่า  สัตว์ทั้งหลายจักกลับได้ปฐมฌานบ้าง   ทุติยฌาน</p><p>บ้าง  ตติยฌานบ้าง  จตุตถฌานบ้าง  อากาสานัญจายตนสมาบัติบ้าง วิญญา-</p><p>ณัญจายตนสมาบัติบ้าง   อากิญจัญญายตนสมาบัติบ้าง  เนวสัญญานาสัญญา-</p><p>ยตนสมาบัติบ้าง.    <strong>พระผู้มีพระภาคพระพุทธเจ้า</strong>ทั้งหลายจะเสด็จจาริกไป</p><p>ด้วยเหตุ  ๘  ประการแม้อย่างอื่นอีก   ด้วยทรงพระดำริว่า  สัตว์ทั้งหลายจัก</p><p>บรรลุโสดาปัตติมรรคบ้าง  โสดาปัตติผลบ้าง  สกทาคามิมรรดบ้าง สกทา-</p><p>คามิผลบ้าง  อนาคามิมรรคบ้าง   อนาคามิผลบ้าง  อรหัตตมรรคบ้าง  จัก</p><p>กระทำให้แจ้งซึ่งอรหัตตผลบ้าง.  ดังกล่าวมานี้จัดเป็นการเสด็จจาริกไม่รีบ</p><p>ด่วน.  ในที่นี้ท่านประสงค์เอาการเสด็จจาริกไม่รีบด่วน.</p><p>           ก็การเสด็จจาริกไม่รีบด่วนนี้   มีอยู่   ๒  อย่าง   คือ  การเสด็จจาริก</p><p>ประจำ  ๑  การเสด็จจาริกไม่ประจำ ๑.   บรรดาจาริก ๒ อย่างนั้น    การ</p><p>เสด็จไปตามลำดับบ้าน อำเภอ   และจังหวัด   จัดเป็นการเสด็จจาริกประจำ.</p><p>ส่วนการเสด็จไปเพื่อประโยชน์แก่สัตว์ที่ครรจะให้ตรัสรู้ได้คนเดียวเท่านั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 532</p><p>จัดเป็นการเสด็จจาริกไม่ประจำ.       ในที่นี้ท่านมุ่งหมายเอาการเสด็จจาริก  </p><p>ไม่ประจำนี้.</p><p>           ได้ยินว่า  ในกาลนั้น   เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงแผ่ข่ายคือพระ</p><p>ญาณไปในหมื่นโลกธาตุ  ในเวลาเสร็จสิ้นพุทธกิจตอนปัจฉิมยาม  ทรงเล็ง</p><p>ดูเหล่าสัตว์ผู้มีเผ่าพันธุ์ควรจะตรัสรู้ได้อยู่     พราหมณ์ชื่อโปกขรสาติเข้าไป</p><p>ภายในพระสัพพัญญุตญาณ. ที่นั้น<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อทรงพิจารณาดูว่า</p><p>พราหมณ์นี้มาปรากฏในข่ายคือญาณของเรา   เขามีอุปนิสัยหรือไม่หนอ  ก็</p><p>ทรงทอดพระเนตรเห็นอุปนิสัยแห่งโสดาปัตติมรรคแล้ว          ทรงดำริว่า</p><p>พราหมณ์นี้เมื่อเราไปชนบทนั้น  จักใช้ให้ศิษย์ชื่อ<strong>อัมพัฏฐะ</strong>ไปเพื่อค้นหาดู</p><p>ลักษณะ.  เขาจะกล่าวโต้ตอบกับเรา  พูดวาจาไม่สุภาพมีประการต่าง ๆ  เรา</p><p>จักทรมานเขาทำให้หมดพยศ  เขาก็จักบอกแก่อาจารย์  ทีนั้น  อาจารย์ของ</p><p>เขาได้ฟังคำนั้นแล้ว    ก็จักมาค้นหาดูลักษณะของเรา     เราจักแสดงธรรม</p><p>แก่เขา   พอเทศน์จบเขาก็จักดำรงอยู่ในโสดาปัตติผล    เทศนาจักมีผลดีแก่</p><p>มหาชนดังนี้  จึงพร้อมด้วยภิกษุ ๕๐๐  รูปเป็นบริวาร เสด็จพระดำเนินไปสู่</p><p>ชนบทนั้น.  เพราะเหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จจาริก</p><p>ไปใน<strong>โกศลชนบท</strong>พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์ขบวนใหญ่มีภิกษุประมาณ  ๕๐๐ รูป. </p><p>           บทว่า   <strong>บ้านพราหมณ์ชื่ออิจฉานังคละตั้งอยู่โดยที่ใด</strong>  คือ   บ้าน</p><p>พราหมณ์ข้อ<strong>อิจฉานังคละ</strong>ควรจะไปได้โดยทิสาภาคใด     หรือว่า     บ้าน</p><p>พราหมณ์ชื่อ<strong>อิจฉานังคละ</strong>ตั้งอยู่ในประเทศใด.   บาลีว่า  <strong>อิจฺฉานงฺกล</strong>  ก็มี.</p><p>บทว่า   <strong>ตทวสริ</strong>   แปลว่า   เสด็จไปโดยทางนั้น  หรือว่า   เสด็จไปสู่ที่นั้น. </p><p>อธิบายว่า  เสด็จไปโดยทิสาภาคนั้น  หรือว่า  เสด็จไปสู่ประเทศนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ประทับอยู่รนป่าชัฏชื่ออิจฉานังคละ  ในบ้านพราหมณ์ชื่อ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 533</p><p><strong>อิจฉานังคละ</strong>  ความว่า     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้ทรงเป็นพระธรรมราชา   </p><p>ทรงอาศัยบ้านพราหมณ์ชื่อ<strong>อิจฉานังคละ</strong>  ทรงตั้งค่ายคือศีล   ทรงถือพระ</p><p>คทาคือสมาธิ    ทรงยังศรคือพระสัพพัญญุตญาณให้เป็นไป   เสด็จประทับ</p><p>อยู่ด้วยการประทับตามที่พระองค์ทรงพอพระทัยยิ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>ก็โดยสมัยนั้นแล</strong>   คือ  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เสด็จประทับ</p><p>อยู่ ณ ที่นั้นโดยสมัยใด  โดยสมัยนั้น.   อธิบายว่า    ในสมัยนั้น.    บุคคล</p><p>ย่อมเรียนมนต์  เพราะฉะนั้น  จึงชื่อว่าพราหมณ์  อธิบายว่า   ย่อมสาธยาย</p><p>มนต์.   ก็คำนี้นี่แหละเป็นคำเรียกพราหมณ์โดยกำเนิดในทางภาษา.     แต่</p><p>พระอริยเจ้าทั้งหลาย     ท่านเรียกว่าพราหมณ์     เพราะมีบาปอันลอยแล้ว</p><p>คำว่า <strong>โปกขรสาติ</strong> นี้  เป็นชื่อของพราหมณ์นั้น. ท่านเรียกชื่อว่า<strong>โปกขรสาติ</strong></p><p>เพราะเหตุไร.   ได้ยินว่า  กายของพราหมณ์นั้นเป็นเช่นเดียวกับดอกบัวขาว</p><p>งามประดุจเสาระเนียดเงินที่เขาปักไว้ในเทวนคร.  ส่วนศีรษะของเขามีสีดำ</p><p>ประดุจสำเร็จด้วยแก้วมรกต.      แม้หนวดก็ปรากฏประหนึ่งปุยเมฆสีดำใน</p><p>ดวงจันทร์.   ลูกตาทั้ง  ๒  ข้างเป็นประดุจดอกบัวเขียว.    จมูกกลมดีเกลี้ยง</p><p>เกลา  ประดุจท่อน้ำเงิน.   ฝ่ามือและฝ่าเท้า  รวมทั้งช่องปาก  งดงามประดุจ</p><p>ลูบไล้ไว้ด้วยน้ำครั่ง.  อัตภาพของพราหมณ์จัดว่างามเลิศยิ่งนัก.   ในที่ที่ไม่</p><p>มีพระราชา  สมควรจะตั้งพราหมณ์ผู้นี้เป็นพระราชาได้.  พราหมณ์นี้เป็นคน</p><p>ประกอบด้วยสิริเช่นนี้.  เพราะเหตุนี้    ชนทั้งหลายจึงเรียกเขาว่า <strong>โปกขร-</strong></p><p><strong>สาติ</strong>  เพราะเป็นเหมือนดอกบัว.</p><p>           ก็พราหมณ์นี้แม้ในกาลแห่ง<strong>พระสัมมาสัมพุทธเจ้า</strong>ทรงพระนามว่า</p><p><strong>กัสสปะ</strong>   เรียนจบเวททั้ง  ๓    ถวายทานแด่<strong>พระทศพล</strong>แล้ว    ฟังธรรม-</p><p>เทศนา  ไปเกิดในเทวโลก.    ต่อจากนั้นเขาเมื่อจะมาสู่มนุษยโลก  รังเกียจ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 534</p><p>การอยู่ในท้องมารดา  จึงไปเกิดในท้องดอกบัวหลวงในสระใหญ่   ข้าง<strong>ป่า </strong></p><p><strong>หิมพานต์.</strong>     แต่ที่ไม่ไกลจากสระนั้น     มีดาบสอาศัยอยู่ในบรรณศาลา.</p><p>ดาบสนั้นยืนอยู่บนฝั่งมองเห็นดอกบัวหลวงนั้น   จึงคิดว่า    ดอกบัวหลวง</p><p>ดอกนี้ใหญ่กว่าดอกบัวหลวงนอกนี้   เวลาที่มันบานแล้ว  เราจึงจักเก็บมัน.</p><p>ดอกบัวหลวงนั้นแม้ตั้ง ๗  วันแล้วก็ยังไม่บาน.   ดาบสจึงคิดว่า     เพราะ</p><p>เหตุใดหนอ   ดอกบัวหลวงนี้แม้ตั้ง  ๗  วัน แล้วก็ยังไม่บาน   เอาเถอะ   เรา</p><p>จักเก็บมัน  แล้วจึงลงไปเก็บ.  ดอกบัวหลวงนั้น พอดาบสเด็ดขาดจากก้าน</p><p>เท่านั้นก็บานออก. ทีนั้น ในภายในดอกบัวนั้น เขาได้เห็นทารกมีผิวพรรณ</p><p>ขาว    มีรูปร่างราวกับ เงิน    ดุจสีผงทองมีวรรณะขาวเหลืองดังเกสรดอก</p><p>ประทุม.  เขาจึงคิดว่าทารกนี้คงจักเป็นผู้มีบุญมาก เอาเถอะเราจะเลี้ยงดูเขา</p><p>จึงอุ้มไปยังบรรณศาลา  เลี้ยงดู    ตั้งแต่อายุได้  ๗  ขวบก็ให้เรียนเวททั้ง  ๓.</p><p>ทารกเรียนจบเวททั้ง ๓  แล้ว    เป็นบัณฑิต    เฉลียวฉลาด    ได้เป็นยอด</p><p>พราหมณ์ในชมพูทวีป.  ในเวลาต่อมาเขาได้แสดงศิลปะแก่<strong>พระเจ้าโกศล.</strong></p><p>ทีนั้น พระราชาทรงเลื่อมใสในศิลปะของเขา  จึงได้พระราชทานมหานคร</p><p>ชื่อ<strong>อุกกัฏฐะ</strong>   ให้เป็นพรหมไทย.  เพราะเหตุนี้   ประชาชนทั้งหลายจึงเรียก</p><p>ขานเขาว่า  <strong>โปกขรสาติ</strong>  เพราะเหตุที่เขานอนในดอกบัว.</p><p>           บทว่า  <strong>อยู่ครอบครอง  นครชื่ออุกกัฏฐะ</strong>  ความว่า เขาอยู่หรือว่า</p><p>อยู่ครอบครอง  นครอันมีชื่อว่า<strong>อุกกัฏฐะ</strong> คือ เขาเป็นเจ้าของนครนั้น  อยู่</p><p>ตามขอบเขตที่ชนจะพึงอยู่ได้ในนครนั้น.  ได้ยินว่า  ประชาชนวางโคมไฟ</p><p>ไว้แล้ว    เมื่อโคมไฟลุกโพลงอยู่     จึงพากันยึดเอาที่ตั้งนครนั้น    เพราะ</p><p>ฉะนั้น  นครนั้นท่านจึงเรียกว่า  <strong>อุกกัฏฐะ.</strong>   บาลีว่า <strong>โอกกัฏฐะ</strong>  ดังนี้ก็มี </p><p>มีเนื้อความอย่างเดียวกัน .  แต่ในที่นี้พึงทราบว่า ด้วยอำนาจอุปสัค  ทำให้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 535</p><p>ทุติยาวิภัตติใช้แทนสัตตมีวิภัตติได้.   และในบทที่เหลือพึงทราบว่า  คำนั้น  </p><p>ไม่เป็นทุติยาวิภัตติ.  ลักษณะในที่นั้น   พึงค้นคว้าจากศัพทศาสตร์.</p><p>           บทว่า  <strong>หนาแน่นด้วยสัตว์</strong>  ความว่า  หนาแน่น  ได้แก่  ล้นเหลือ</p><p>ด้วยสัตว์ทั้งหลาย  มีชนมากมาย  มีมนุษย์เกลื่อนกล่น  และคับคั่งด้วยสัตว์</p><p>หลายชนิด  มีช้าง  ม้า  นกยูง   และเนื้อทรายที่เขาเลี้ยงไว้เป็นต้น.  ก็เพราะ</p><p>เหตุที่นครนี้   สมบูรณ์ด้วยหญ้าเป็นอาหารของช้างและม้า  เป็นต้น  และด้วย</p><p>หญ้ามุงหลังคาบ้านที่เกิดเวียนรอบภายนอกนคร ทั้งสมบูรณ์ด้วยไม้ที่เป็นฟืน</p><p>และไม้ที่ใช้ประกอบเป็นเครื่องเรือนด้วยเช่นกัน      และเพราะเหตุที่ภายใน</p><p>นครนั้นมีสระโบกขรณี  มีสัณฐานกลม  และ  ๔   เหลี่ยม  เป็นต้น  มากมาย</p><p>ทั้งมีบ่อน้ำนับไม่ถ้วนอีกมาก  งดงามด้วยดอกไม้ที่เกิดในน้ำ และเต็มเปี่ยม</p><p>ด้วยน้ำเป็นนิตย์ ฉะนั้น  ท่านจึงเรียกว่า <strong>เป็นนครที่ประกอบพร้อมด้วยหญ้า</strong></p><p><strong>ไม้และน้ำ.</strong>    นครที่เป็นไปพร้อมกับด้วยข้าว  ชื่อว่า  <strong>สมบูรณ์ด้วยข้าว.</strong></p><p>อธิบายว่า  มีข้าวเก็บตุนไว้มากมาย   แตกต่างกันเป็นบุพพัณชาติ     และ</p><p>อปรัณชาติเป็นต้น.      ด้วยถ้อยคำเพียงเท่านี้       เป็นอันว่าท่านได้แสดง</p><p>ถึงสมบัติคือความมั่งคั่งแห่งนคร       ที่พราหมณ์อยู่ด้วยลีลาอย่างพระราชา</p><p>เพราะให้กางกั้นเศวตฉัตรขึ้น.</p><p>           โภคสมบัติพราหมณ์ได้มาจากพระราชา  ชื่อว่า  <strong>ราชโภคะ</strong>    หากจะ</p><p>ถามว่า  ใครให้.  ก็ต้องตอบว่า พระราชาทรงพระนามว่า  <strong>ปเสนทิโกศล</strong></p><p>พระราชทานให้.  บทว่า    <strong>ราชทาย</strong>  แปลว่า    เป็นของพระราชทานให้</p><p>ของพระราชา  อธิบายว่า  เป็นมรดก.    บทว่า    <strong>พฺรหฺมเทยฺย</strong>    แปลว่า</p><p>เป็นของขวัญอันประเสริฐสุด  อธิบายว่า  เป็นของที่พราหมณ์จะพึงกางกั้น</p><p>เศวตฉัตรเสวยโดยทำนองเป็นพระราชา. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 536</p><p>           อีกนัยหนึ่ง  บทว่า <strong>ราชโภค</strong> ความว่า เป็นนครที่พราหมณ์สั่งให้ลง</p><p>โทษด้วยการตัดอวัยวะและการทำลายอวัยวะทุกอย่างได้  เมื่อจะเก็บภาษีใน  </p><p>สถานที่มีท่าเรือและภูเขาเป็นต้น   จะต้องกางกั้นเศวตฉัตรขึ้นเป็นพระราชา</p><p>ครอบครอง. ในบทนี้ว่า <strong>นครนั้นพระราชาทรงพระนามว่า ปเสนทิโกศล</strong></p><p><strong>พระราชทานให้เป็นราชรางวัล</strong>   ความว่า     นครนั้นเพราะพระราชาพระ</p><p>ราชทานให้ จึงชื่อว่า <strong>ราชทายะ.</strong>  ก็เพื่อที่จะแสดงพระราชาผู้พระราชทาน</p><p>ท่านจึงกล่าวคำนี้ว่า พระราชาทรงพระนามว่า  <strong>ปเสนทิโกศล</strong> พระราชทาน</p><p>ให้.  บทว่า <strong>พฺรหฺมเทยฺย</strong> แปลว่าของพระราชทานอันประเสริฐสุด.  อธิบาย</p><p>ว่า   เป็นของที่พระราชทานแล้ว   โดยประการที่ว่า  พระราชทานแล้ว  จะ</p><p>ทรงเรียกคืนไม่มี   คือ   ทรงสละให้เด็ดขาด   ได้แก่ บริจาคไปเลย.</p><p>           บทว่า  <strong>อสฺโสสิ</strong>    แปลว่า  ได้สดับตรับฟังมา  คือ  ได้ประสบมา</p><p>ได้แก่  ได้ทราบมา  โดยท่านองคำประกาศก้องที่มาถึงโสตทวาร.  คำว่า  <strong>โข</strong></p><p>เป็นนิบาต  ลงในอรรถอวธารณะ    (กำหนดแน่นอนเช่นพวกเอวศัพท์)</p><p>หรือเป็นนิบาตลงไว้เพียงเป็นบทบูรณ์ (ทำบทให้เต็มเฉยๆ ). ใน ๒ คำนั้น</p><p>ด้วยอรรถอวธารณะ  พึงทราบคำอธิบายดังนี้ว่า  พราหมณ์นั้นได้สดับตรับ</p><p>ฟังมาโดยแท้จริงทีเดียว   คือมิได้มีสิ่งขัดขวางต่อการได้ยิน.  ด้วยบทบูรณ์</p><p>คำนี้เป็นเพียงใส่ไว้เพื่อให้บทและพยัญชนะสละสลวยขึ้นเท่านั้นเอง    บัดนี้</p><p>พราหมณ์ชื่อ <strong>โปกขรสาติ</strong>  เมื่อจะประกาศเนื้อความที่ตนได้สดับตรับฟังมา</p><p>จึงได้กล่าวถ้อยคำนี้ว่า  ได้สดับมาว่า  <strong>พระสมณโคดมผู้เจริญ.</strong></p><p>           พึงทราบเนื้อความในบทเหล่านั้นว่า   บุคคลที่ชื่อสมณะ   ก็เพราะมี</p><p>บาปอันระงับแล้ว.    สมกับที่ท่านกล่าวไว้ว่า    ธรรมที่เป็นบาปเป็นอกุศล</p><p>ของบุคคลนั้น  ระงับไปแล้ว.    ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ทรงเป็นผู้มีบาป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 537</p><p>อันระงับได้แล้ว    ด้วยอริยมรรคอย่างยอดเยี่ยม.     เพราะเหตุนั้น    คำว่า  </p><p><strong>สมณะ</strong> นี้ จึงเป็นพระนามที่พระองค์ทรงได้รับตามพระคุณที่เป็นจริง. คำว่า</p><p>ขลุ   เป็นนิบาต  ลงในอรรถว่า ได้ยินเล่าลือกันมา.  คำว่า โภ  เป็นเพียงคำ</p><p>เรียกชื่อที่ได้รับกันมาตามกำเนิดของพราหมณ์.       สมจริงดังที่ท่านกล่าว</p><p>ไว้ว่า</p><p>           ถ้าเขายังเป็นผู้มีความกังวลอยู่    เขาผู้นั้นย่อมมีชื่อเรียกได้ว่าผู้เจริญ.</p><p>           พราหมณ์ยกย่อง<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า   <strong>โคตมะ</strong>   ด้วยอำนาจแห่ง</p><p>โคตร  เพราะฉะนั้น  ในคำว่า  <strong>สมโณ  ขลุ  โภ  โคตโม</strong>  พึงเห็นเนื้อ</p><p>ความดังนี้ว่า  ได้ยินว่า  พระสมณะโคตมโคตร.</p><p>           ส่วนคำว่า  <strong>เป็นพระราชโอรสของศากยวงศ์</strong>  นี้  เป็นคำชี้ชัดถึงพระ</p><p>ตระกูลอันสูงศักดิ์ของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong>   คำว่า  <strong>ทรงผนวชจากตระกูล</strong></p><p><strong>ศากยวงศ์</strong>      เป็นคำแสดงให้เห็นถึงการที่พระองค์ทรงผนวชด้วยศรัทธา</p><p>อธิบายว่า  พระองค์มิได้ทรงถูกความขาดแคลนใด ๆ  บีบบังคับ   ทรงละ</p><p>ตระกูลนั้นทั้ง ๆ  ที่ยังอุดมสมบูรณ์อยู่   ทรงผนวชด้วยศรัทธา.   ต่อจากนี้ </p><p>ไปก็มีใจความดังกล่าวแล้วนั่นแหละ.   คำว่า   <strong>ต  โข   ปน</strong>   เป็นต้น   ได้</p><p>กล่าวไว้แล้วเหมือนกับในสามัญญผลสูตร.</p><p>           คำว่า   <strong>เป็นการยังประโยชน์ให้สำเร็จ</strong>  อธิบายว่า  เป็นการดีทีเดียว</p><p>คือ นำประโยชน์มาให้  นำความสุขมาให้.   บทว่า   <strong>พระอรหันต์เห็นปาน</strong></p><p><strong>ฉะนี้ </strong> คือ  พระอรหันต์ผู้ได้เสียงเรียกว่า     พระอรหันต์ในโลก     เพราะ</p><p>บรรลุคุณธรรมตามเป็นจริง    เช่นเดียวกับพระโคดมผู้เจริญนั้น.    บทว่า</p><p><strong>การได้เห็น</strong> ความว่า  พราหมณ์กระทำความน้อมนึกไปอย่างนี้ว่า เพียงแต่ว่า</p><p>การลืมตาทั้ง ๒ ข้าง    ที่เยือกเย็นด้วยความเลื่อมใสขึ้นมองดู     ก็เป็นการ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 538</p><p>สำเร็จประโยชน์.   </p><p>        คำนี้ว่า <strong> อัชฌายกะ</strong>     (ผู้ไม่มีฌาน)     เป็นคำกล่าวติเตียนพวก</p><p>พราหมณ์ผู้ปราศจากฌาน  ในกาลอันเป็นปฐมกัปอย่างนี้ว่า ดูก่อนวาเสฏฐะ</p><p>และภารทวาชะ พราหมณ์เหล่านั้นไม่เพ่งในบัดนี้ พราหมณ์เหล่านี้ ไม่เล่าเรียน</p><p>ในบัดนี้   เพราะเหตุนี้แล  อักษรที่ ๓ ว่า  <strong>อัชฌายิกา อัชฌายิกา</strong>   ดังนี้</p><p>แลจึงเกิดขึ้น.<sup>๑</sup> </p><p>           แต่บัดนี้ชนทั้งหลาย    เรียกพราหมณ์นั้นกระทำให้เป็นคำสรรเสริญ</p><p>แล้ว    ด้วยความหมายนี้ว่า     บุคคลใดย่อมเล่าเรียน    บุคคลนั้น   ชื่อว่า</p><p><strong>อัชฌายกะ</strong>  (ผู้คงแก่เรียน )  คือสาธยายมนต์.  บุคคลใดย่อมทรงจำมนต์</p><p>ทั้งหลายได้  บุคคลนั้นชื่อมันตธระ (ผู้ทรงจำมนต์ได้. )บทว่า  <strong>ไตรเพท</strong> คือ</p><p>อิรุพเพทยชุพเพทและสามเพท.   บุคคลใดถึงแล้วซึ่งฝั่ง  ด้วยอำนาจกระทำ</p><p>ให้ริมฝีปากกระทบกัน  บุคคลนั้น  ชื่อว่า  ผู้ถึงฝั่ง ( ผู้เรียนจบไตรเพท).</p><p>ไตรเพทเป็นไปกับด้วยนิฆันฑุศาสตร์และเกฏุภศาสตร์       ชื่อว่าพร้อมกับ</p><p>นิฆัณฑุศาสตร์และเกฏุภศาสตร์.</p><p>           คำว่า    <strong>นิฆัณฑุ</strong>    คือศาสตร์ที่แสดงถึงคำไวพจน์ของสิ่งทั้งหลายมี</p><p>นิฆัณฑุรุกข์  เป็นต้น. คำว่า <strong>เกฏุภะ</strong> คือ กิริยากัปปวิกัปป  ได้แก่  ศาสตร์ว่า</p><p>ด้วยเครื่องมือของกวีทั้งหลาย.   ไตรเพทเป็นไปกับด้วยประเภทแห่งอักขระ</p><p>ชื่อว่า   พร้อมด้วยประเภทแห่งอักขระ. บทว่า  <strong>ประเภทแห่งอักขระ</strong>  ได้แก่</p><p>สิกขา และนิรุติ.  บทว่า  <strong>มีศาสตร์ว่าด้วยพงศาวดารเป็นที่  ๕</strong>  ความว่า</p><p>พงศาวดาร  กล่าวคือเรื่องราวเก่า ๆ  ที่ประกอบด้วยคำเช่นนี้ ว่า <strong> อิติห  อส</strong></p><p><strong>อิติห อส</strong>  (สิ่งนี้ได้เป็นมาแล้วเช่นนี้  สิ่งนี้ได้เป็นมาแล้วเช่นนี้ )    เป็น</p><p>๑. อัคคัญญสูตร  ทีฆนิกาย  ปาฏิกวรรค  เล่ม  ๑๑ หน้า  ๑๐๓ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 539</p><p>ที่  ๕ ของไตรเพทนั้น เพราะนับอาถรรพเวทเป็นที่ ๔ เหตุนั้น ไตรเพทนั้น</p><p>จึงชื่อว่า มีคัมภีร์ว่าด้วยพงศาวดารเป็นที่ ๕.  มีศาสตร์ว่าด้วยพงศาวดารเป็น</p><p>ที่ ๕   เหล่านั้น.   ผู้ใดย่อมศึกษาและเล่าเรียนบทของเวทและการพยากรณ์ </p><p>อันเป็นพิเศษ  ผู้นั้นชื่อว่าผู้ศึกษาเวท  และชำนาญการพยากรณ์.  ศาสตร์</p><p>ว่าด้วยคำพูดเล่น ๆ  ท่านเรียกว่า <strong>โลกายตะ.</strong> บทว่า  <strong>ลักษณะของมหาบุรุษ</strong></p><p>ได้แก่ศาสตร์อันมีปริมาณคัมภีร์ถึง  ๑๒,๐๐๐   ที่แสดงลักษณะของมหา-</p><p>บุรุษ  มีพระพุทธเจ้าเป็นต้น  ที่ชื่อว่าเป็นพุทธมนต์   ซึ่งมีปริมาณบทคาถา</p><p>ถึง  ๑๖,๐๐๐  มีปรากฏข้อแตกต่างกันดังนี้    คือ  ผู้ประกอบด้วยลักษณะนี้</p><p>ชื่อว่าเป็นพระพุทธเจ้า   เป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า   เป็นพระอัครสาวกทั้ง  ๒</p><p>เป็นพระมหาสาวก  ๘๐   เป็นพระพุทธมารดา   เป็นพระพุทธบิดา   เป็น</p><p>อัครอุปฐาก  เป็นอัครอุปฐายิกา  เป็นพระราชา   เป็นพระเจ้าจักรพรรดิ.</p><p>           บทว่า  <strong>ผู้เต็มเปี่ยม</strong>      คือไม่บกพร่องในมหาบุรุษลักษณะอันเป็น</p><p>โลกายตะเหล่านี้     ได้แก่เรียนมาอย่างพร้อมมูล    อธิบายว่า    ไม่มีความ</p><p>ตกหล่นเลย.   ผู้ใดไม่สามารถที่จะทรงจำไว้ได้โดยใจความ   และโดยคัมภีร์</p><p>ซึ่งมหาบุรุษลักษณะเหล่านั้น   ผู้นั้นชื่อว่ายังบกพร่อง.  บทว่า <strong>อนุญฺาต-</strong></p><p><strong>ปฏิญฺาโต</strong>    แปลว่า    ผู้อันอาจารย์ยอมรับและรับรองแล้ว     อธิบายว่า</p><p>ผู้อันอาจารย์ยอมรับแล้ว   โดยนัยเป็นต้นว่า  เรารู้สิ่งใด  ท่านก็รู้สิ่งนั้นแล้ว</p><p>ตนก็รับรองแล้ว  ด้วยคำปฏิญาณคือการให้คำตอบแก่อาจารย์นั้นว่า  ขอรับ</p><p>อาจารย์.    ในเรื่องอะไร.    ในคำสอนที่ประกอบด้วยวิชา ๓ อันเป็นของ</p><p>อาจารย์ของตน.</p><p>       ได้ยินว่า  พราหมณ์นั้นคิดว่า   ในโลกนี้ชนเป็นอันมากพากันเที่ยว</p><p>พูดถึงนามของบุคคลผู้สูงสุดว่า   เราเป็นพระพุทธเจ้า  เราเป็นพระพุทธเจ้า</p><p>เพราะฉะนั้น     การที่เราจะเข้าไปเฝ้าโดยเหตุเพียงได้ยินเขาเล่าล่อกันมาหา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 540</p><p>เป็นการสมควรไม่      เพราะแม้เมื่อเราเข้าไปหาบางคนแล้วไม่หลีกไปเสียก็  </p><p>เป็นการลำบาก     ทั้งไม่เกิดประโยชน์อันใดเลย     ถ้ากระไรเราใช้ให้ศิษย์</p><p>ของเรารู้ว่า    เป็นพระพุทธเจ้า    หรือมิใช่    แน่นอนแล้ว    พึงเข้าไปเฝ้า</p><p>เพราะฉะนั้น         เขาจึงเรียกมาณพมาแล้วกล่าวคำเป็นต้นว่า      แน่ะพ่อ</p><p><strong>พระสมณโคดม</strong>นี้   ดังนี้ .</p><p>           บทว่า  <strong>ผู้เจริญ</strong>นั้น    คือ<strong>พระโคดมผู้เจริญ</strong>นั้น.      บทว่า  ผู้เป็น</p><p>เช่นนั้นจริง   คือผู้เป็นเช่นนั้นโดยแท้.   แม้ในบทนี้   คำนี้ก็เป็นทุติยาวิภัตติ</p><p>ด้วยอำนาจแห่งอรรถว่า   กล่าวถึงตามที่เป็นอยู่เช่นนั้น.   ในบทนี้ว่า  <strong>ยถา</strong></p><p><strong>กถ  ปนาห  โภ</strong>   มีใจความว่า   แน่ะผู้เจริญ  เราจักรู้<strong>พระโคดมผู้เจริญ</strong>นั้น</p><p>ได้อย่างไร      <strong>พระโคดม</strong>นั้นเราจะสามารถรู้ได้โดยวิธีใด     ท่านจงบอก</p><p>พระโคดมนั้นแก่เราโดยวิธีนั้น.  อีกประการหนึ่ง  คำว่า <strong>ยถา</strong> นี้  เป็นเพียง</p><p>นิบาต.   คำว่า   <strong>กถ</strong>   เป็นคำถามถึงอาการ.    มีใจความว่า     เราจักรู้<strong>พระ</strong></p><p><strong>โคดมผู้เจริญ</strong>นั้นได้โดยเหตุใด.</p><p>           ได้ยินว่า   เมื่อกล่าวถึงอย่างนี้    พราหมณ์ผู้เป็นอุปัชฌาย์   จึงกล่าว</p><p>คำเป็นต้นว่า     แน่ะพ่อ    ท่านย่อมกล่าวเหมือนกับคนผู้ยืนอยู่บนแผ่นดิน</p><p>พูดว่า   ข้าพเจ้าไม่เห็นแผ่นดิน  และคนที่ยืนอยู่ในแสงสว่างของพระจันทร์</p><p>และพระอาทิตย์  พูดว่า   ข้าพเจ้าไม่เห็นพระจันทร์และพระอาทิตย์   ดังนี้ </p><p>กะเขาแล้ว    เมื่อจะแสดงอาการที่ตนรู้จึงกล่าวคำว่า    <strong>อาคตานิ  โข  ตาต</strong></p><p>เป็นต้น.    ในคำเหล่านั้น  คำว่า  <strong>ในมนต์ทั้งหลาย</strong>   คือในเวททั้งหลาย.</p><p>พวกเทวดาชั้นสุทธาวาสทราบว่า ได้ยินว่า พระตถาคตจักอุบัติขึ้น จึงได้รีบ</p><p>ใส่ลักษณะทั้งหลายไว้ในเวททั้งหลายแล้วเทียว  สอนเวททั้งหลายด้วยแปลง</p><p>เพศเป็นพราหมณ์   ด้วยกล่าวว่า    เหล่านี้ชื่อว่า    พระพุทธมนต์    โดย</p><p>คิดว่า  สัตว์ผู้มีศักดิ์ใหญ่ทั้งหลาย  จักรู้จักพระตถาคต  โดยทำนองนี้ ดังนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 541</p><p>เพราะเหตุนั้น    มหาบุรุษลักษณะทั้งหลายจึงมีมาในเวททั้งหลายก่อน.   แต่ </p><p>เมื่อพระตถาคตปรินิพพานแล้ว ก็จะอันตรธานไปโดยลำดับ เพราะเหตุนั้น</p><p>บัดนี้จึงไม่มี. คำว่า <strong>ของมหาบุรุษ</strong>  คือของคนผู้ใหญ่โดยคุณ  มีความตั้งใจมั่น</p><p>ความถือมั่น   ความรู้   และกรุณาเป็นต้น.     คำว่า  คติ  ๒ เท่านั้น  คือ</p><p>ที่สุด ๒ อย่างเท่านั้น โดยแท้แล. คติศัพท์นี้เป็นไปในความแตกต่างแห่งภพ</p><p>ในคำเป็นต้นว่า  ดูก่อน<strong>สารีบุตร</strong>  ภพมี ๕ เหล่านี้แล.  เป็นไปในสถานที่</p><p>อาศัยอยู่ ในคำเป็นต้นว่า  ป่ากว้างใหญ่   เป็นที่อาศัยอยู่ของหมู่เนื้อทั้งหลาย.</p><p>เป็นไปในปัญญา  ในคำเป็นต้นว่า  ผู้มีปัญญามากหลายเช่นนี้ .  เป็นไปใน</p><p>ความแพร่หลาย  ในคำเป็นต้นว่า <strong>คติคต.</strong> แต่ในที่นี้พึงทราบว่า เป็นไปใน</p><p>ที่สุด.    ในลักษณะเหล่านั้น    ผู้ประกอบด้วยลักษณะเหล่าใด    ย่อมเป็น</p><p>พระราชาจักรพรรดิ  ย่อมไม่เป็นพระพุทธเจ้าด้วยลักษณะเหล่านั้น โดยแท้.</p><p>แต่ท่านกล่าวว่า   ลักษณะเหล่านั้น ๆ   โดยความเสมอกันแห่งชาติ.  เพราะ</p><p>เหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  ผู้ประกอบด้วยลักษณะเหล่าใด </p><p>           บทว่า  <strong>ถ้าอยู่ครองเรือน</strong>  คือถ้าอยู่ในเรือน.    บทว่า  จะเป็นพระ</p><p>ราชาจักรพรรดิ   ความว่า   ผู้ที่ชื่อว่าพระราชา    เพราะทำให้ชาวโลกยินดี</p><p>ด้วยอัจฉริยธรรม   และสังคหวัตถุ ๔ อย่าง    ผู้ที่ชื่อว่าจักรพรรดิ   เพราะ</p><p>ยังจักรรัตนะให้เป็นไป      คือเป็นไปพร้อมกับจักรอันเป็นสมบัติ  ๔ อย่าง</p><p>และยังคนอื่นให้เป็นไปด้วย.     อนึ่ง  ความเป็นไปแห่งอิริยาบถจักร   เพื่อ</p><p>ประโยชน์แก่ผู้อื่นมีอยู่ในผู้นั้น   ผู้นั้นชื่อว่าจักรพรรดิ.   ก็ในคำทั้ง  ๒ นี้</p><p>คำว่า  ราชา  เป็นคำสามัญธรรมดา.     คำว่า  จักรพรรดิ   เป็นคำพิเศษ.</p><p>ผู้ชื่อว่า  <strong>ธรรมิกะ</strong>  เพราะประพฤติโดยธรรม   อธิบายว่า    ประพฤติโดย</p><p>ชอบยิ่ง     คือโดยเหมาะสม.   ผู้ชื่อว่า   ธรรมราชา    เพราะได้ราชสมบัติ</p><p>โดยธรรม   จึงได้เป็นพระราชา.    อีกประการหนึ่ง     ผู้ชื่อว่า    <strong>ธรรมิกะ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 542</p><p>เพราะกระทำความดีอันเป็นประโยชน์เกื้อกูลแก่ผู้อื่น     ผู้ชื่อว่าธรรมราชา  </p><p>เพราะการกระทำความดีอันเป็นประโยชน์เกื้อกูลแก่ตน.   ผู้ชื่อว่า  <strong>จาตุรันตะ</strong></p><p>เพราะเป็นใหญ่ทั่วทั้ง  ๔  ทวีป   อธิบายว่า   เป็นใหญ่บนผืนแผ่นดิน   มี</p><p>มหาสมุทรทั้ง  ๔  เป็นขอบเขต     และพร้อมพรั่งด้วยทวีปทั้ง ๔.   ผู้ชื่อว่า</p><p>กำชัยชนะไว้ได้หมด     เพราะชำนะข้าศึกมีความขัดเคืองเป็นต้นในภายใน</p><p>และชำนะพระราชาทั้งปวงในภายนอก.    บทว่า   <strong>ถึงความมั่นคงในชนบท</strong></p><p>คือถึงความมั่นคง    คือความถาวรในชนบท    ใคร ๆ ไม่สามารถที่จะทำ</p><p>ให้หวั่นไหวได้.  อีกประการหนึ่ง  ชนบทถึงความถาวรในที่นั้น ๆ ไม่ต้อง</p><p>ขวนขวาย    ยินดีแต่ในการงานของตน    ไม่หวั่นไหว   ไม่สะทกสะท้าน.</p><p>บทว่า   อย่างไรนี้    เป็นนิบาต.   ใจความว่า   รัตนะเหล่านี้     ของพระเจ้า</p><p>จักรพรรดินั้น  มีอะไรบ้าง.</p><p>           ในบทว่า <strong>จักรรัตนะ</strong> เป็นต้น จักรนั้นด้วย  เป็นรัตนะเพราะอรรถว่า</p><p>ทำให้เกิดความยินดีด้วย  เหตุนั้น  จึงชื่อว่า  จักรรัตนะ. ในที่ทุกแห่งก็มีนัย </p><p>เช่นนี้.    ก็ในรัตนะเหล่านี้    พระเจ้าจักรพรรดิย่อมทรงชนะผู้ที่ยังไม่ชนะ</p><p>ด้วยจักรรัตนะ        ย่อมเสด็จพระราชดำเนินไปตามสบายในแว่นแคว้นที่</p><p>พระองค์ทรงชนะแล้ว  ด้วยช้างแก้ว  และม้าแก้ว   ย่อมทรงรักษาแว่นแคว้น</p><p>ที่ทรงชนะแล้วด้วยขุนพลแก้ว   ย่อมทรงเสวยอุปโภคสุขด้วยรัตนะที่เหลือ.</p><p>พึงทราบความสัมพันธ์กันดังนี้      คือ  การใช้ความสามารถด้วยความเพียร</p><p>พยายามของพระเจ้าจักรพรรดินั้น   สำเร็จบริบูรณ์แล้วด้วยจักรรัตนะที่  ๑</p><p>การใช้ความสามารถด้วยมนต์  สำเร็จบริบูรณ์แล้วด้วยรัตนะสุดท้าย  การใช้</p><p>ความสามารถด้วยปภุ     ( ความเป็นผู้ใหญ่ยิ่ง )      สำเร็จบริบูรณ์แล้วด้วย</p><p>ขุนคลังแก้ว   ช้างแก้ว    และม้าแก้ว   ผลของการใช้ความสามารถ ๓  อย่าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 543</p><p>บริบูรณ์แล้ว    ด้วยนางแก้ว     และแก้วมณี.    พระเจ้าจักรพรรดิทรงเสวย  </p><p>ความสุขอันเกิดจากโภคสมบัติ    ด้วยนางแก้ว    และแก้วมณี    ทรงเสวย</p><p>ความสุขอันเกิดจากความเป็นใหญ่ด้วยรัตนะทั้งหลายที่เหลือ.     อนึ่ง  พึง</p><p>ทราบโดยแปลกออกไปอีก ดังนี้  รัตนะ ๓ อันแรก  สำเร็จได้ด้วยอานุภาพ</p><p>แห่งกรรมที่กุศลมูล    คือความไม่ประทุษร้ายให้เกิดขึ้น    รัตนะท่ามกลาง</p><p>สำเร็จได้ด้วยอานุภาพแห่งกรรมที่กุศลมูล คือความไม่โลภให้เกิดขึ้น รัตนะ</p><p>อันหนึ่งสุดท้าย     สำเร็จได้ด้วยอานุภาพแห่งกรรม    อันกุศลมูลคือความ</p><p>ไม่หลงให้เกิดขึ้น.  ในที่นี้กล่าวเป็นเพียงสังเขปเท่านั้น.  ส่วนความพิสดาร</p><p>พึงถือเอาจากอุปเทศแห่งรัตนสูตร    ในโพชฌงคสังยุต.</p><p>           บทว่า <strong>มีจำนวน  ๑,๐๐๐   เป็นเบื้องหน้า</strong>  คือเกินกว่า ๑,๐๐๐.  บทว่า</p><p>ผู้กล้าหาญ    คือผู้ไม่หวั่นเกรงใคร.   บทว่า  มีรูปร่างองอาจ  คือมีร่างกาย</p><p>เช่นกับเทวบุตร. อาจารย์บางพวกพรรณนาไว้ดังนี้ก่อน. แต่ในที่นี้มีสภาวะ</p><p>ดังต่อไปนี้.   ผู้ที่กล้าหาญที่สุด  ท่านเรียกว่า  วีระ.  องค์ของผู้กล้าหาญชื่อ</p><p>วีรังคะ     คือเหตุแห่งความกล้าหาญ.    อธิบายว่า   ความเป็นผู้แกล้วกล้า.</p><p>รูปร่างอันองอาจของตนเหล่านั้นมีอยู่    เพราะเหตุนั้น   ชนเหล่านั้นชื่อว่า</p><p>มีรูปร่างองอาจ.   อธิบายว่า   ประหนึ่งว่า   มีสรีระร่างอันหล่อหลอมด้วย</p><p>ความแกว่นกล้า.</p><p>           บทว่า  <strong>ย่ำยีเสียได้ซึ่งทหารของข้าศึก</strong>  มีอธิบายว่า ถ้าเหล่าทหาร</p><p>ของข้าศึก   พึงยืนเผชิญหน้ากัน    เขาก็สามารถที่จะย่ำยีเสียได้ซึ่งข้าศึกนั้น.</p><p>บทว่า  โดยธรรม  คือโดยธรรม คือศีล ๕ ที่มีว่า  ไม่ควรฆ่าสัตว์เป็นต้น.</p><p>           ในบทนี้ว่า    <strong>เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า     มีหลังคาคือ</strong></p><p><strong>ก็เลสอันเปิดแล้วในโลก</strong>   มีใจความว่า    เมื่อความมืดคือกิเลสปกคลุมอยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 544</p><p>ด้วยเครื่องปกคลุมคือ ราคะ  โทสะ  โมหะ  มานะ  ทิฏฐิ  อวิชชา  และ  </p><p>ทุจริต   ๗  อย่าง   พระองค์ทรงเปิดหลังคานั้นในโลกได้แล้ว     ทรงมีแสง</p><p>สว่างเกิดแล้วโดยทั่วถึงประทับยืนอยู่   เพราะฉะนั้น   พระองค์จึงทรงพระ</p><p>นามว่า  มีหลังคาคือกิเลสอันเปิดแล้ว.   ในบทเหล่านั้น   <strong>ความที่พระองค์</strong></p><p><strong>เป็นผู้ควรบูชา</strong>    พึงทราบว่า   ท่านกล่าวไว้ด้วยบทที่  ๑   เหตุแห่งความ</p><p>ที่พระองค์ทรงเป็นผู้ควรบูชา  เพราะเหตุที่พระองค์เป็นพระสัมมาสัมพุทธ-</p><p>เจ้านั้น  พึงทราบว่า  ท่านกล่าวไว้ด้วยบทที่ ๒   ความที่พระองค์ทรงเป็น</p><p>ผู้มีหลังคาอันเปิดแล้ว   ที่เป็นเหตุแห่งความเป็นพระพุทธเจ้า   พึงทราบว่า</p><p>ท่านกล่าวไว้ด้วยบทที่ ๓.    อีกประการหนึ่ง พระองค์ทรงเป็นผู้ปราศจาก</p><p>วัฏฏะด้วย     ปราศจากหลังคาด้วย    เพราะเหตุนั้น   พระองค์จึงทรงพระ</p><p>นามว่า ปราศจากวัฏฏะ  และหลังคา. อธิบายว่า ไม่มีวัฏฏะ และไม่มีหลังคา.</p><p>เพราะเหตุนั้น สำหรับ ๒ บทแรกนี่แหละ ท่านจึงกล่าวไว้  ๒ เหตุอย่างนี้ว่า</p><p>พระองค์ทรงเป็นพระอรหันต์เพราะไม่มีวัฏฏะ ทรงเป็นพระสัมมาสัมพุทธะ</p><p>เพราะไม่มีหลังคา.  อนึ่ง บทนี้ ความสำเร็จเบื้องแรกมีได้ด้วยเวสารัชชญาณ</p><p>ที่ ๒   ความสำเร็จที่ ๒  มีได้ด้วยเวสารัชชญาณที่ ๑   ความสำเร็จที่ ๓  มี</p><p>ได้ด้วยเวสารัชชญาณที่ ๓ และที่ ๔.      พึงทราบอีกว่า    คำแรกชี้ให้เห็น</p><p>ธรรมจักษุ  คำที่ ๒ พุทธจักษุ  และคำที่ ๓ สมันตจักษุ.  พราหมณ์พูดให้</p><p>เกิดความกล้าหาญในมนต์ทั้งหลายแก่มาณพนั้น   ด้วยคำนี้ว่า   ท่านเป็นผู้</p><p>รับมนต์  ดังนี้.</p><p>        แม้มาณพนั้นก็ปราศจากความหลงลืมในลักษณะแห่งคำพูดของ</p><p>อาจารย์นั้น   มองเห็นทะลุปรุโปร่งซึ่งพุทธมนต์     ประดุจว่าเกิดแสงสว่าง</p><p>เป็นอันเดียว  จึงกล่าวว่า ท่านผู้เจริญ  เป็นอย่างนั้น. มีใจความว่า ท่านผู้เจริญ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 545</p><p>ท่านกล่าวฉันใด    ผมจักทำฉันนั้น.    บทว่า  <strong>วฬวารถมารุยฺห</strong>    แปลว่า  </p><p>ขึ้นสู่รถอันเทียมด้วยลา.     ทราบมาว่า    พราหมณ์ตัวเองท่องเที่ยวไปด้วย</p><p>รถใด  ก็ให้รถคันนั้นแหละส่งมาณพไป.  บทว่า  <strong>มาณวกา</strong>  คือเป็นอัน-</p><p>เตวาสิกของพราหมณ์ชื่อ   <strong>โปกขรสาติ</strong>นั่นเอง.      นัยว่า    พราหมณ์นั้น</p><p>ได้ให้สัญญาแก่พวกอันเตวาสิกว่า  พวกท่านจงไปพร้อมกับ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong></p><p>นั้น.  บทว่า  <strong>พื้นที่แห่งยานมีอยู่เพียงใด</strong>  ความว่า   เขาสามารถจะไปได้</p><p>ด้วยยานตลอดพื้นที่เท่าใด.  บทว่า  ลงจากยาน  คือเขาไปสู่ที่ใกล้ซุ้มประตู  </p><p>อันมิใช่พื้นที่ของยานแล้วก็ลงจากยาน.</p><p>           บทว่า  <strong>ก็โดยสมัยนั้นแล</strong>    คือ<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>เข้าไปสู่อารามใน</p><p>สมัยใด    ในสมัยนั้นแล    คือในเวลาเที่ยงตรง.    ถามว่า    ภิกษุทั้งหลาย</p><p>เดินจงกรมในเวลานั้น     เพราะเหตุไร.     ตอบว่า    เพื่อจะบรรเทาความ</p><p>ง่วงเหงาหาวนอนอันมีโภชนะประณีตเป็นปัจจัย.   หรือว่า  ภิกษุเหล่านั้น</p><p>บำเพ็ญเพียรในเวลากลางวัน.    เพราะว่าจิตของภิกษุผู้เดินจงกรมหลังฉัน</p><p>ภัตตาหารแล้ว     อาบน้ำ   ผึ่งลมแล้ว    นั่งกระทำสมณธรรมเช่นนั้นย่อม</p><p>แน่วแน่.  บทว่า  <strong>ภิกษุเหล่านั้นอยู่ที่ใด</strong>  ความว่า  ได้ยินว่า  มาณพนั้น</p><p>คิดว่า เราจักไม่เดินจากบริเวณนั้นไปสู่บริเวณนี้  ด้วยคิดว่า <strong>พระสมณโคดม</strong></p><p>เสด็จประทับอยู่  ณ  ที่ไหน     จักถามก่อนแล้วเข้าไปเฝ้า    จึงชำเลืองมอง</p><p>ประหนึ่งข้างในป่า  เห็นภิกษุทั้งหลายผู้นุ่งห่มผ้าบังสุกุล   กำลังเดินจงกรม</p><p>อยู่บนที่จงกรมใหญ่    จึงได้ไปยังสำนักของภิกษุเหล่านั้น.    ท่านหมายถึง    </p><p>เหตุนั้นจึงได้กล่าวคำนี้ว่า ภิกษุเหล่านั้นอยู่ที่ใด.  บทว่า <strong>ทสฺสนาย</strong> แปลว่า</p><p>เพื่อจะเห็น.   ใจความว่า   เป็นผู้ใคร่เพื่อจะพบ.</p><p>           บทว่า    <strong>ถือเอากำเนิดในตระกูลมีชื่อเสียง</strong>     คือเกิดในตระกูลที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 546</p><p>โด่งดัง.  ได้ยินว่า  ในกาลนั้นขึ้นชื่อว่าตระกูล<strong>อัมพัฏฐะ</strong>   นับเป็นตระกูล  </p><p>โด่งดังในชมพูทวีป.  บทว่า มีชื่อเสียง  คือโด่งดังด้วยรูปร่าง  กำเนิด มนต์</p><p>ตระกล   และถิ่นฐาน.   บทว่า   ไม่หนัก    คือไม่เป็นภาระ.      ความว่า</p><p>ผู้ใดไม่พึงสามารถที่จะให้<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>รู้ได้  การสนทนาด้วยเรื่องราวกับ</p><p><strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>นั้นของผู้นั้น  พึงเป็นที่หนักใจ   แต่สำหรับ<strong>พระผู้มีพระ-</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>   ถึงจะถูกมาณพเช่น<strong>อัมพัฏฐะ</strong>นั้น   ตั้งร้อยคนก็ตาม  พันคนก็ตาม</p><p>ถามปัญหา  พระองค์มิได้ทรงมีความชักช้าในการที่จะทรงเฉลยเลย   พวก</p><p>ภิกษุเหล่านั้นสำคัญอยู่ดังนี้   จึงคิดว่า   ก็การสนทนาด้วยเรื่องราวต่าง ๆ</p><p>มิได้เป็นที่หนักใจเลย.</p><p>           บทว่า  <strong>วิหาร</strong>  ท่านกล่าวหมายถึงพระคันธกุฎี.  บทว่า  ไม่รีบร้อน</p><p>คือไม่เร่งรัด   ใจความว่า    วางเท้าลงในที่พอเหมาะกับเท้า    กระทำวัตร</p><p>แล้ว   ไม่ทำให้ทรายที่เกลี่ยไว้เรียบเสมอแล้ว     เช่นกับปูลาดไว้ด้วยไข่มุก</p><p>ใบไม้และไม้ย่างทราย   ให้เป็นหลุมเป็นบ่อ.   บทว่า  ระเบียง  คือหน้ามุข.</p><p>บทว่า กระแอมแล้ว  คือกระทำเสียงกระแอม.  บทว่า ลูกดาลประตู   คือบาน</p><p>ประตู.  บทว่า ท่านจงเคาะ ขยายความว่า  ท่านจงเอาปลายเล็บเคาะตรงที่ใกล้</p><p>กับรูกุญแจเบา ๆ.   ท่านอาจารย์ทั้งหลาย  เมื่อจะแสดงธรรมเนียมการเคาะ</p><p>ประตู  จึงกล่าวว่า  ได้ทราบว่าพวกอมนุษย์ย่อมเคาะประตูสูงเกินไป สัตว์</p><p>จำพวกงูเคาะต่ำเกินไป    คนไม่ควรจะเคาะเช่นนั้น   ควรเคาะตรงที่ใกล้รู</p><p>ตรงกลาง.   บทว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงเปิดประตูแล้ว ความว่า  <strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>มิได้ทรงลุกไปเปิดประตู.       แต่พระองค์ทรงเหยียดพระ</p><p>หัตถ์ออก  ด้วยตรัสว่า  จงเปิดเข้ามาเถิด.  ควรจะกล่าวว่า  ลำดับนั้น  <strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงเปิดประตูด้วยพระองค์เองทีเดียว   ด้วยตรัสว่า  เพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 547</p><p>เธอทั้งหลาย  เมื่อให้ทานอยู่เป็นเวลาตั้งโกฏิกัปมิใช่น้อย  มิได้กระทำกรรม </p><p>คือการเปิดประตูด้วยมือตนเองเลย    ก็ประตูนั้นอันน้ำพระทัยของ<strong>พระผู้มี</strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>ทรงเปิดแล้ว     เพราะเหตุใด      เพราะเหตุนั้น      <strong>พระผู้มี </strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>จึงทรงเปิดประตูแล้ว.</p><p>           บทว่า    <strong>พวกเขาต่างรื่นเริงอยู่กับพระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ความว่า</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อจะตรัสถามคำเป็นต้นว่า   สบายดีหรือ   ทรงร่าเริง</p><p>อยู่กับพวกมาณพเหล่านั้นฉันใด      แม้พวกเขาเหล่านั้นต่างก็มีความร่าเริง</p><p>เป็นไปทำนองเดียวกับ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ฉันนั้น    คือต่างถึงความร่าเริง</p><p>ร่วมกัน คือความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ประหนึ่งน้ำเย็นรวมกันกับน้ำร้อน</p><p>ฉะนั้น.  พวกมาณพเหล่านั้นต่างร่าเริงด้วยถ้อยคำอันใดเล่าว่า  <strong>พระโคดม</strong></p><p>เจ้าข้า  พระองค์ทรงพระสำราญดีอยู่แลหรือ   พระองค์ยังทรงพอดำรงพระ</p><p>ชนมชีพอยู่ได้แลหรือ  และพระสาวกทั้งหลายของ<strong>พระโคดมผู้เจริญ</strong>  ยังมี</p><p>อาพาธน้อย   ไม่มีโรคภัยเบียดเบียน   ยังแข็งแรง  มีกำลัง   และการอยู่เป็น</p><p>ผาสุกดีอยู่แลหรือ   ดังนี้เป็นต้น    พวกเขาต่างก็กล่าวถ้อยคำนั้นอันเป็นที่</p><p>ตั้งแห่งความร่าเริง    และยังให้ระลึกถึงกันโดยปริยายเป็นอันมากอย่างนี้ว่า</p><p>ที่ชื่อว่า   เป็นที่ตั้งแห่งความร่าเริง    เพราะเป็นถ้อยคำที่เหมาะจะบันเทิงใจ</p><p>โดยก่อให้เกิดความร่าเริง  กล่าวคือปีติ  และปราโมทย์  และชื่อว่าเป็นที่ตั้ง</p><p>แห่งการให้ระลึกถึงกัน   เพราะเป็นถ้อยคำควรระลึก    โดยควรที่จะให้กัน</p><p>และกันระลึกถึงสิ้นกาลแม้นานได้  และเป็นไปอยู่ตลอดกาลนิรันดร  เพราะ</p><p>เป็นถ้อยคำที่ไพเราะด้วยอรรถ     และพยัญชนะ    อนึ่ง  ชื่อว่าเป็นถ้อยคำ</p><p>เป็นที่ตั้งแห่งความร่าเริง    เพราะเป็นสุขแก่ผู้ฟัง    และชื่อว่าเป็นที่ตั้งแห่ง</p><p>การให้ระลึกถึงกัน  เพราะเป็นสุขแก่ผู้รำลึกถึง  อีกประการหนึ่ง  ชื่อว่าเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 548</p><p>ถ้อยคำเป็นที่ตั้งแห่งความร่าเริง     เพราะมีพยัญชนะบริสุทธิ์      ชื่อว่าเป็น  </p><p>ถ้อยคำเป็นที่ตั้งแห่งการให้ระลึกถึงกัน  เพราะมีอรรถอันบริสุทธิ์ ดังนี้แล้ว</p><p>ครั้นกล่าวจบคือกล่าวเสร็จสิ้นแล้ว  จึงนั่ง ณ ที่ควรข้างหนึ่ง.</p><p>           บทว่า   <strong>อมฺพฏฺโ  ปน   มาณโว</strong>    มีเนื้อความว่า  ดังได้สดับมา</p><p>มาณพนั้น   ไม่กระทำแม้สักว่าความเลื่อมใสแห่งจิตในรูปสมบัติของ<strong>พระ-</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  คิดว่า  เราจักรุกรานพระทศพล  จึงแก้ผ้าที่พันไว้ที่ท้อง</p><p>เอามาห้อยไว้ที่คอ เอามือข้างหนึ่งจับชายผ้าไว้  ขึ้นไปยังที่จงกรม บางคราว</p><p>ก็เปิดแขน   บางคราวก็เปิดท้อง   บางคราวก็เปิดหลังให้เห็น    บางคราวก็</p><p>แกว่งมือ   บางคราวก็ยักคิ้ว    ได้กล่าวคำเย้ยหยันที่ทำให้นึกถึงความประ-</p><p>พฤติน่าอับอาย     เห็นปานฉะนี้ว่า    พระโคดมเจ้าข้า     ท่านยังมีความ</p><p>สม่ำเสมอของธาตุอยู่แลหรือ     ท่านไม่ลำบากด้วยภิกษาหารแลหรือ   ก็แล</p><p>อาการที่ไม่ลำบากนั่นแหละ.     ยังปรากฏแก่ท่าน    ที่จริงอวัยวะน้อยใหญ่</p><p>ของท่านเป็นที่ตั้งแห่งความเลื่อมใส     ในสถานที่ที่ท่านไปแล้ว    ชนเป็น</p><p>อันมากเหล่านั้น   มีความนับถือมากเกิดขึ้นด้วยคิดว่า   ท่านเป็นพระราชา</p><p>บรรพชิต     และท่านเป็นพระพุทธเจ้า     ต่างก็ถวายอาหารอันมีรสอร่อย</p><p>ประณีต    พวกท่านจงดูเรือนของท่าน    ราวกะว่าศาลาอันสวยงาม   และ</p><p>เป็นดังทิพยปราสาท  ดูเตียง  ดูหมอน  เมื่อท่านอยู่ในสถานที่เห็นปานฉะนี้</p><p>การจะบำเพ็ญสมณธรรมย่อมทำได้ยาก.    เพราะเหตุนั้น    ท่านจึงกล่าวว่า</p><p>ก็<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>เดินจงกรมอยู่ก็กล่าวสาราณิยกถาเล็ก ๆ น้อย ๆ  กับ<strong>พระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้ประทับนั่งอยู่บ้าง ยืนอยู่ก็กล่าวสาราณิยกถาเล็ก ๆ น้อยๆ</p><p>กับ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ผู้ประทับนั่งอยู่บ้าง.</p><p>           บทว่า     <strong>ครั้งนั้นแล  พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>    ความว่า   ลำดับนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 549</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงดำริว่า       มาณพนี้พยายามอยู่ในที่ไม่สมควร </p><p>เหมือนคนผู้มีประสงค์จะเหยียดมือออกเอื้อมเอาชั้นภวัคคพรหม    เหมือน</p><p>คนผู้มีประสงค์จะเหยียดเท้าออกเดินไปสู่นรกชั้นอเวจี  เหมือนคนผู้มีประ-</p><p>สงค์จะข้ามมหาสมุทร     และเหมือนคนผู้มีประสงค์จะขึ้นไปยัง<strong>ภูเขาสิเนรุ</strong></p><p>เอาเถอะ  เราจะลองซักซ้อมกับเขาดู   ดังนี้แล้ว  จึงได้ตรัสคำนี้กะ<strong>อัมพัฏฐ</strong></p><p><strong>มาณพ.</strong>   บทว่า   <strong>อาอริยปาจริเยหิ</strong>   แปลว่า   กับอาจารย์และอาจารย์ของ</p><p>อาจารย์เหล่านั้น.   ในคำว่า   เดินไปอยู่ก็ดีนี้     ความจริงพราหมณ์สมควร</p><p>จะสนทนาปราศรัยกับพราหมณ์ผู้เป็นอาจารย์ในอิริยาบถทั้ง ๓.  แต่มาณพ</p><p>นี้    เพราะเหตุที่คนเป็นผู้กระด้างด้วยมานะ   เมื่อจะการทำการสนทนาคิด</p><p>ว่า   เราจักใช้อิริยาบถแม้ทั้ง  ๔   จึงกราบทูลว่า   ข้าแต่<strong>พระโคดมผู้เจริญ</strong></p><p>พราหมณ์ผู้นอนอยู่ควรจะสนทนากับพราหมณ์ผู้นอนด้วยกันก็ได้.</p><p>           ทราบว่า   ต่อแต่นั้น    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ตรัสกะมาณพนั้นว่า</p><p>ดูก่อน<strong>อัมพัฏฐะ</strong>    การที่ผู้เดินอยู่สนทนากับอาจารย์ผู้เดินอยู่ก็ดี   ผู้ยืนอยู่</p><p>สนทนากับอาจารย์ผู้ยืนอยู่ก็ดี   ผู้นั่งอยู่สนทนากับอาจารย์ผู้นั่งอยู่ก็ดี ใช้ได้</p><p>ในทุก ๆ  อาจารย์   แต่ท่านนอนอยู่สนทนากับอาจารย์ผู้นอนอยู่   อาจารย์</p><p>ของท่านน่ะเป็นโค   หรือว่า   เป็นลาไปแล้วหรือ.</p><p>           <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>นั้นโกรธ   จึงได้กล่าวคำเป็นต้นว่า  <strong>เย  จ  โข  เต</strong></p><p><strong>โภ  โคตม  มุณฺฑกา</strong> ดังนี้. ในคำนั้น  การที่จะกล่าวกะผู้มีศีรษะโล้น ว่า</p><p><strong>มุณฺฑา</strong>  และกะสมณะว่า  <strong>สมณา</strong>   ควรกว่า.   แต่มาณพนี้เมื่อจะเหยียด-</p><p>หยามจึงกล่าวว่า    <strong>มุณฺฑกา</strong>   (เจ้าหัวโล้น)    <strong>สมณกา</strong>   (เจ้าสมณะ) .</p><p>บทว่า   <strong>อิพฺภา</strong>   แปลว่า   เป็นเจ้าบ้าน.   บทว่า   <strong>กณฺหา</strong>    แปลว่า  ชั่วช้า</p><p>ความว่า    เป็นคนดำ.    บทว่า    เป็นเหล่ากอของผู้เกิดจากเท้าของพรหม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 550</p><p>ในที่นี้  พรหมท่านมุ่งหมายว่า พันธุ. เพราะพวกพราหมณ์พากันเรียกพรหม  </p><p>นั้นว่า  <strong>ปิตามหะ</strong> (ปู่  บรรพบุรุษ). ชนทั้งหลายเป็นเหล่ากอของเท้าทั้ง ๒</p><p>จึงชื่อว่าเป็นตระกูลเกิดจากเท้า.    อธิบายว่า    เกิดจากหลังเท้าของพรหม.</p><p>นัยว่า     มาณพนั้นมีลัทธิดังนี้คือ    พวกพราหมณ์เกิดจากปากของพรหม</p><p>พวกกษัตริย์เกิดจากอก   พวกแพศย์เกิดจากสะดือ  พวกศูทรเกิดจากหัวเข่า</p><p>พวกสมณะเกิดจากหลังเท้า.    ก็แลมาณพนั้นเมื่อจะกล่าวอย่างนี้     ก็กล่าว</p><p>มิได้เจาะจงใครก็จริง    แต่โดยที่แท้เขากล่าวโดยมุ่งหมายว่า     เรากล่าวมุ่ง</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เท่านั้น.</p><p>           ลำดับนั้นแล     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงดำริว่า     <strong>อัมพัฏฐมานพ</strong></p><p>นี้จำเดิมแต่เวลาที่ตนมาแล้ว    เมื่อจะพูดกับเราก็พูดเพราะอาศัยมานะอย่าง</p><p>เดียว   ไม่รู้จักประมาณของตน   เหมือนคนจับอสรพิษที่คอ    เหมือนคน</p><p>กอดกองไฟไว้   เหมือนคนลูบคลำช้างเมามันที่งวงฉะนั้น  เอาเถอะ  เราจัก</p><p>ให้เขาเข้าใจ  จึงตรัสว่า  <strong>อตฺถิกวโต   โข   ปน   เต  อมฺพฏ</strong>  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           ในบทเหล่านั้น  มีใจความว่า  ความต้องการ  กล่าวคือกิจที่จะต้อง</p><p>มากระทำของจิตนั้นมีอยู่    เหตุนั้น    จิตของมาณพนั้นจึงชื่อว่า  มีความ</p><p>ต้องการ.     จิตมีความต้องการของเขามีอยู่    เหตุนั้น   เขาจึงชื่อว่า   มีจิต</p><p>มีความต้องการ.   ของมาณพนั้น.   ใจความว่า   ท่านมีจิตมีความต้องการ</p><p>จึงได้มา  ณ ที่นี้.    คำว่า <strong>โข  ปน</strong>  เป็นเพียงนิบาต.   บทว่า  <strong>ยาเยว โข</strong></p><p><strong>ปนตฺถาย</strong>  คือด้วยประโยชน์อันใดเล่า.    บทว่า  <strong>อาคจฺเฉยฺยาถ</strong>  ความว่า</p><p>พวกท่านพึงมาสู่สำนักของเราหรือ   ของผู้อื่นเป็นครั้งคราว.  คำนี้ว่า <strong>ตเมว</strong></p><p><strong>อตฺถ</strong>  ท่านกล่าวด้วยสามารถเป็นเพศชาย.   บทว่า   พวกท่านพึงกระทำไว้</p><p>ในใจ   คือพึงกระทำไว้ในจิต.     อธิบายว่า   ท่านอันอาจารย์ใช้ให้มาด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 551</p><p>กรณียกิจของตน     มิได้ใช้ให้มาเพื่อต้องการจะลบหลู่เรา    เพราะฉะนั้น  </p><p>ท่านจงใส่ใจถึงเฉพาะกิจอันนั้นเถิด.    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ครั้นทรงแสดง</p><p>วัตรของผู้มาสู่สำนักของผู้อื่นแก่มาณพนั้นอย่างนี้แล้ว  เพื่อจะทรงข่มมานะ</p><p>จึงตรัสคำว่า  <strong>อวุสิตวาเยว โข ปน</strong>  เป็นต้น.</p><p>           บทนั้นมีใจความว่า แน่ะท่านผู้เจริญ พวกท่านจงดู<strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong>นี้ </p><p>เรียนยังไม่จบ    มิได้สำเร็จการศึกษา    ยังเป็นคนเล่าเรียนน้อยอยู่    แต่มี</p><p>มานะว่าเราเรียนจบแล้ว   คือสำคัญคนว่าเราเรียนจบแล้ว  สำเร็จการศึกษา</p><p>แล้ว    เป็นผู้คงแก่เรียน    ก็เหตุในการที่อัมพัฏฐะนั่นทักทายด้วยคำหยาบ</p><p>อย่างนี้   จะมีอะไรอื่นไปจากที่คนมิได้สำเร็จการศึกษามาจริง  เพราะฉะนั้น</p><p>บุคคลทั้งหลายที่ไม่ได้รู้เอง   ไม่ได้ศึกษาเล่าเรียน   ได้ฟังมาน้อยในตระกูล</p><p>ของอาจารย์เท่านั้น   จึงมักกล่าวอย่างนี้.</p><p>           บทว่า  <strong>กุปิโต</strong>   แปลว่า  โกรธแล้ว.  บทว่า <strong> อนตฺตมโน</strong>  แปลว่า</p><p>มีใจมิใช่ของตน (เสียใจ).   มีคำถามว่า   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทราบ</p><p>ว่าเขาโกรธหรือไม่ทรงทราบหนอ จึงได้ตรัสอย่างนั้น. ตอบว่า ทรงทราบ.</p><p>เพราะเหตุไร.     ทรงทราบแล้วจึงตรัส.   เพื่อต้องการจะถอนเสียซึ่งมานะ.</p><p>ความจริง      <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ทรงทราบแล้วว่า     มาณพนี้เมื่อเรา</p><p>กล่าวอย่างนี้    จักโกรธ   แล้วด่าพวกญาติของเรา   ทีนั้นเราจักยกเอาโคตร</p><p>กับโคตร    ตระกูลและประเทศกับตระกูลและประเทศขึ้นพูด    ตัดธงคือ</p><p>มานะที่เขายกขึ้นแล้วของเขา  ราวกะว่าเทียบได้กับภวัคคพรหม  ตรงที่โคน</p><p>รากแล้วทำให้เหือดหายไป     เปรียบดังหมอผู้ฉลาดชำระล้างสิ่งที่เป็นโทษ</p><p>แล้วนำออกทิ้งไปเสียฉะนั้น.    บทว่า    <strong>ด่า</strong>ว่า    คือกล่าวเสียดสี.    บทว่า</p><p>เพิดเพ้ย  คือเหยียดหยาม. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 552</p><p>           บทว่า  <strong>ปาปิโต  ภวิสฺสติ</strong>  คือจักเป็นผู้ให้ถึงโทษมีความเป็นผู้ดุร้าย  </p><p>เป็นต้น.   บทว่า  <strong>ดุร้าย</strong>   คือประกอบด้วยความโกรธที่อาศัยมานะเกิดขึ้น.</p><p>บทว่า  <strong>หยาบคาย</strong>   คือกล้าแข็ง.   บทว่า  ผลุนผลัน  คือใจเบา.   พวกเขา</p><p>ย่อมยินดีบ้าง   ยินร้ายบ้าง   กับสิ่งเล็กน้อย    คือเลื่อนลอยไปตามอารมณ์</p><p>เรื่องเล็กน้อยเหมือนกะโหลกน้ำเต้าล่องลอยไปบนหลังน้ำฉะนั้น.     บทว่า</p><p><strong>ปากมาก</strong>     คือมักชอบพูดมาก  ท่านกล่าวโดยมีประสงค์ว่า  สำหรับพวก</p><p>ศากยะ  เมื่ออ้าปากแล้ว   คนอื่นก็ไม่มีโอกาสที่จะพูดเลย.   คำว่า  <strong>สมานา</strong></p><p>นี้เป็นไวพจน์ของบทแรกคือ <strong>สนฺตา</strong>  (แปลว่า เป็น).  บทว่า <strong>ไม่สักการะ</strong></p><p>คือไม่กระทำด้วยอาการที่ดีแก่พวกพราหมณ์.      บทว่า    <strong>ไม่เคารพ</strong>   คือ</p><p>ไม่กระทำความเคารพในเหล่าพราหมณ์. บทว่า ไม่นับถือ   คือไม่รักใคร่</p><p>ด้วยใจ.    บทว่า   <strong>ไม่บูชา</strong>      คือไม่กระทำการบูชาแก่พวกพราหมณ์ด้วย</p><p>พวงดอกไม้เป็นต้น.  บทว่า <strong>ไม่ยำเกรง</strong> คือไม่แสดงการกระทำความนอบ-</p><p>น้อม  คือความประพฤติถ่อมตนด้วยการกราบไหว้เป็นต้น.    บทว่า <strong>ตยิท</strong></p><p>ตัดบทเป็น  <strong>ต   อิท</strong> ( แปลว่า นี้นั้น).  บทว่า <strong>ยทิเม สากฺยา</strong>  มีใจความว่า</p><p>พวกศากยะเหล่านี้ไม่สักการะพวกพราหมณ์ ฯ ล ฯ  ไม่ยำเกรงพวกพราหมณ์</p><p>การไม่กระทำสักการะเป็นต้น  ของพวกศากยะเหล่านั้นทุกอย่าง ไม่สมควร</p><p>คือไม่เหมาะสมเลย.</p><p>           บทว่า  <strong>กระทำผิด</strong>  คือประทุษร้าย.</p><p>           คำว่า  <strong>อิท</strong>    ในคำว่า  <strong>เอกมิหาห </strong> นี้  เป็นเพียงนิบาต.   ความว่า</p><p>สมัยหนึ่งข้าพระองค์.   บทว่า   สัณฐาคาร   คือศาลาเป็นที่พร่ำสอนความ</p><p>เป็นพระราชา.    บทว่า   พระเจ้าศากยะทั้งหลาย    คือพระราชาผู้ที่ได้รับ</p><p>อภิเษกแล้ว. บทว่า <strong>ศากยกุมาร</strong> คือผู้ที่ยังมิได้รับอภิเษก. บทว่า <strong>บนอาสนะ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 553</p><p><strong>ที่สูง</strong>    คือบนอาสนะหลายประเภท    มีบัลลังก์   ตั่ง   ที่นั่งทำด้วยหวาย  </p><p>แผ่นกระดาน     และเครื่องปูลาดที่สวยงามเป็นต้น     ตามความเหมาะสม.</p><p>บทว่า     <strong>หัวร่อต่อกระซิกกันอยู่</strong>     คือหัวเราะเสียงดังด้วยอำนาจเย้ยหยัน.</p><p>บทว่า   <strong>เล่นหัวกันอยู่</strong>      คือกระทำอาการมีการกระทำเพียงยิ้มแย้ม   การ</p><p>กรีดนิ้วมือ   และการให้การตบมือเป็นต้น.     บทว่า <strong>มมญฺเยว  มญฺเ</strong></p><p>ความว่า     ข้าพระองค์สำคัญอย่างนี้ว่า      พวกศากยะทั้งหลายหัวเราะเยาะ</p><p>ข้าพระองค์คนเดียว   หาใช่หัวเราะเยาะคนอื่นไม่.</p><p>           ถามว่า  ก็<strong>พวกศากยะ</strong>เหล่านั้นได้กระทำอย่างนั้นเพราะเหตุไร.</p><p>ตอบว่า  นัยว่า  <strong>พวกศากยะ</strong>เหล่านั้นรู้จักวงศ์ตระกูลของ<strong>อัมพัฏฐะ.</strong>  และ</p><p>ในเวลานั้น    อัมพัฏฐะนี้    เอามือข้างหนึ่งจับชายผ้าสาฎกที่เขานุ่งลอยชาย</p><p>ลงมาจนจดปลายเท้า น้อมกระดูกคอลง  เดินมาเหมือนคนที่เมาด้วยความเมา</p><p>คือมานะ  ทีนั้น   <strong>พวกศากยะ</strong>ทั้งหลายจึงกล่าวว่า   แน่ะผู้เจริญ   พวกท่าน</p><p>จงดูเหตุแห่งการมาของ<strong>อัมพัฏฐะผู้กัณหายนโคตร</strong> ซึ่งเป็นทาสของพวกเรา</p><p>จึงได้กระทำเช่นนั้น.    แม้เขาก็รู้วงศ์สกุลของตน.    เพราะฉะนั้น    เขาจึง</p><p>กราบทูลว่า ชะรอยว่า พวกศากยะเหล่านั้น หัวเราะเยาะข้าพระองค์โดยแท้.</p><p>           บทว่า  <strong>ด้วยที่นั่ง</strong>    ความว่า   ไม่มีการเชื้อเชิญให้นั่งอย่างนี้ว่า  นี่</p><p>อาสนะ  ท่านจงนั่งบนอาสนะนี้  ดังนี้เลย.  ใคร  ๆ เขาก็ไม่ทำกันเช่นนั้น</p><p>        บทว่า   <strong>นางนกมูลไถ</strong>     ได้แก่นางนกตัวเล็ก ๆ    ที่อาศัยอยู่ตาม</p><p>ซอกระหว่างก้อนดินในนา.    บทว่า ในรัง   คือในที่เป็นที่อยู่อาศัย. บทว่า</p><p><strong>ชอบพูดพร่ำพรอดกัน</strong> คือมักจะกล่าวตามที่ตนปรารถนา   คือตนต้องการ</p><p>สิ่งใด ๆ ก็กล่าวสิ่งนั้น ๆ  ออกมา   หงส์ก็ดี   นกกะเรียนก็ดี    นกยูงก็ดี</p><p>มาแล้ว   ก็มิได้ห้ามเขาว่า   เจ้าพร่ำพรอดไปทำไม.     บทว่า   ที่จะขัดเคือง</p><p>คือที่จะข้องขัดด้วยอำนาจแห่งความโกรธ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 554</p><p>           เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสอย่างนี้แล้ว     มาณพเข้าใจว่า    <strong>พระ  </strong></p><p><strong>สมณโคดม</strong>นี้  กระทำพระญาติของพระองค์ให้เป็นเช่นกับนางนกมูลไถ</p><p>กระทำพวกเราให้เสมอกับหงส์    นกกะเรียน    และนกยูง    คราวนี้คงจะ</p><p>หมดมานะแล้ว   จึงแสดงวรรณะ  ๔   ยิ่งขึ้นไปอีก.</p><p>           บทว่า  <strong>ย่ำยี</strong>   คือเหยียบย่ำ  ได้แก่กระทำให้หมดความนับถือ.  บทว่า  </p><p><strong>ไฉนหนอ  เรา</strong>  คือ  ก็ถ้ากระไรเรา.  นัยว่า  คำว่า  ข้าแต่<strong>พระโคดมผู้เจริญ</strong></p><p>ข้าพระองค์เป็น<strong>กัณหายนโคตร  อัมพัฏฐะ</strong>ได้กล่าวออกมาด้วยเสียงอันดังถึง</p><p>๓  ครั้ง.   ถามว่า    เขากล่าวขึ้นเพราะเหตุไร    เขาไม่รู้หรือว่าเป็นโคตรที่</p><p>ไม่บริสุทธิ์.  ตอบว่า  เขารู้แน่  แต่ถึงจะรู้ก็สำคัญเอาว่า   เหตุนี้   ภพปกปิด</p><p>ไว้  เหตุนั้น  <strong>พระสมณโคดม</strong>นี้ก็ไม่ทรงเห็น  <strong>พระมหาสมณะ</strong>เมื่อไม่ทรง</p><p>เห็นอยู่   จักตรัสอะไรเล่า  จึงได้กล่าวขึ้น เพราะความที่ตนเป็นผู้กระด้างด้วย</p><p>มานะ.   บทว่า  <strong>มาตาเปตฺติก</strong>   แปลว่า    เป็นสมบัติตกทอดมาของมารดา</p><p>บิดา.    บทว่า    <strong>ชื่อและโคตร</strong>  คือชื่อด้วยอำนาจแห่งบัญญัติ    โคตรด้วย</p><p>อำนาจแห่งประเพณี.  บทว่า  <strong>รำลึกถึงอยู่</strong>   คือนึกถึงอยู่  ได้แก่สืบสาวไป</p><p>จนถึงที่สุดของตระกูล.  บทว่า <strong>พระลูกเจ้า</strong>  คือเจ้านาย.   บทว่า   <strong>ลูกของ</strong></p><p><strong>ทาสี</strong>     คือเป็นลูกของนางทาสีในเรือน    (หญิงรับใช้).    เพราะฉะนั้น</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>จึงทรงแสดงว่า  นายอันคนใช้จะพึงเข้าไปหาโดยประ-</p><p>การใด พวกศากยะเห็นท่านไม่เข้าไปหาโดยประการนั้นจึงกล่าวเย้ยหยันให้.</p><p>           เบื้องหน้าแต่นี้    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงประกาศความที่<strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>นั้นเป็นทาส    และความที่<strong>พวกศากยะ</strong>เป็นเจ้านายแล้ว   เมื่อจะทรงนำวงศ์</p><p>สกุลของพระองค์และของ<strong>อัมพัฏฐะ</strong>มา   จึงตรัสพระดำรัสว่า   <strong>สกฺยา   โข</strong></p><p><strong>ปน</strong>  เป็นต้น.  ในคำเหล่านั้น คำว่า <strong>ทหนฺติ</strong>  แปลว่า   ตั้งไว้   ใจความว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 555</p><p><strong>พวกศากยะ</strong>พูดกันว่า    พระเจ้าโอกกากราชเป็นบรรพบุรุษของเรา.   ได้  </p><p>สดับมาว่า ในเวลาที่พระราชานั้นตรัส รัศมีจะพุ่งออกมาจากพระโอฐเหมือน</p><p>คบเพลิง เพราะฉะนั้น ชนทั้งหลายจึงถวายพระนามพระองค์ว่า <strong>โอกกากะ.</strong></p><p>บทว่า  <strong>ให้ออกไปแล้ว</strong>  คือนำไปแล้ว.  บัดนี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อจะ</p><p>ทรงแสดงพวกศากยะเหล่านั้น  ด้วยอำนาจแห่งชื่อ  จึงตรัสพระดำรัสมีว่า</p><p><strong>โอกฺกามุข</strong>  เป็นต้น. ในเรื่องนั้นมีคำที่จะกล่าวตามลำดับ  ดังต่อไปนี้ </p><p>           ดังได้สดับมา    พระราชโอรสของ<strong>พระเจ้ามหาสมมติราช</strong>แห่งกัปที่</p><p>เป็นปฐมกัป   ทรงพระนามว่า   <strong>โรชะ</strong>    พระราชโอรสของพระเจ้าโรชะ</p><p>ทรงพระนามว่า  วโรชะ   ของพระเจ้าวโรชะ   ทรงพระนามว่า   กัลยาณะ</p><p>ของพระเจ้ากัลยาณะ  ทรงพระนามว่า  วรกัลยาณะ  ของพระเจ้าวรกัลยาณะ</p><p>ทรงพระนามว่า  มันธาตุ  ของพระเจ้ามันธาตุ ทรงพระนามว่า วรมันธาตุ</p><p>ของพระเจ้าวรมันธาตุ    ทรงพระนามว่า    อุโบสถ    ของพระเจ้าอุโบสถ</p><p>ทรงพระนามว่า  วระ  ของพระเจ้าวระ.   ทรงพระนามว่า   อุปวระ  ของ</p><p>พระเจ้าอุปวระ  ทรงพระนามว่า   มฆเทวะ   ของพระเจ้ามฆเทวะ  โดยสืบ</p><p>ตามลำดับมาเป็นกษัตริย์    ๘๔,๐๐๐  พระองค์.     หลังจากกษัตริย์เหล่านั้น</p><p>ได้มีวงศ์สกุลของ<strong>พระเจ้าโอกกากะ</strong> ๓ สกุล.    ใน ๓ สกุลนั้น   <strong>พระเจ้า-</strong></p><p><strong>โอกกากราช</strong>ที่  ๓ ทรงมีพระมเหสี ๕ พระองค์ คือ ทรงพระนามว่า หัตถา</p><p>จิตตา    ชันตุ    ชาลินี    และวิสาขา.    สำหรับพระมเหสีแต่ละพระองค์มี</p><p>สตรีองค์ละ   ๕๐๐   เป็นบริวาร.   พระมเหสีองค์ใหญ่ที่สุดมีพระราชโอรส</p><p>๔ พระองค์ คือ ทรงพระนามว่า โอกกามุขะ กรกัณฑุ หัตถินิกะ สินิปุระ.</p><p>มีพระราชธิดา ๕ พระองค์ คือ  ทรงพระนามว่า  ปิยา  สุปปิยา  อานันทา</p><p>วิชิตา   วิชิตเสนา.  พระองค์ประสูติพระราชบุตรและพระราชธิดา ๙ พระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 556</p><p>องค์แล้วก็สวรรคต  ด้วยประการฉะนี้.  </p><p>           ต่อมาพระราชาได้ทรงนำพระราชธิดาองค์อื่นที่ยังสาวสวยมาอภิเษก</p><p>ไว้ในตำแหน่งพระอัครมเหสี.       พระนางประสูติพระราชโอรสทรงพระ</p><p>นามว่า  ชันตุ.   ทีนั้น ในวันที่ ๕  พระนางจึงประดับประดาพระโอรสนั้น</p><p>แล้ว    ทูลแสดงแด่พระราชา.    พระราชาทรงดีพระทัย    ได้พระราชทาน</p><p>พรแก่พระนาง.  พระนางทรงปรึกษากับพระญาติทั้งหลายแล้ว        จึงทูล</p><p>ขอราชสมบัติให้แก่พระราชโอรส.   พระราชาทรงตวาดว่า    แน่ะหญิงถ่อย</p><p>เจ้าจงฉิบหายเสีย     เจ้าปรารถนาอันตรายให้แก่บุตรของเรา.      พระนาง</p><p>พอลับตาคน  ก็ทูลให้พระราชาทรงยินดีบ่อย ๆ เข้าแล้ว   ทูลคำเป็นต้นว่า</p><p>ข้าแต่พระมหาราช    ขึ้นชื่อว่าการตรัสคำเท็จหาสมควรไม่    แล้วก็ทูลขอ</p><p>อยู่นั่นแหละ.</p><p>           ลำดับนั้น    พระราชาจึงทรงรับสั่งให้เรียกพระราชโอรสทั้งหลายมา</p><p>ตรัสว่า   แน่ะพ่อทั้งหลาย  เราเห็นชันตุกุมารน้องคนเล็กของพวกเจ้า   จึง</p><p>ให้พรแก่แม่ของเขาไปฉับพลันทันที    นางก็ยากจะให้ลูกของเขาได้ราช-</p><p>สมบัติเว้นพวกเจ้า    พวกเจ้าอยากได้ช้างมงคล    ม้ามงคล   และรถมงคล</p><p>มีประมาณเท่าใด  จงถือเอาช้างม้าและรถมีประมาณเท่านั้นไปเสีย  แล้วพึง</p><p>กลับมาครองราชสมบัติ      เมื่อเราล่วงลับไปแล้ว     จึงส่งออกไปพร้อมกับ</p><p>อำมาตย์ ๘ คน.</p><p>           ราชโอรสเหล่านั้นร้องคร่ำครวญมีประการต่าง ๆ กราบทูลว่า  ข้าแต่</p><p>เสด็จพ่อ     ของพระองค์ได้ทรงโปรดยกโทษแก่พวกข้าพระองค์ด้วยเถิด</p><p>แล้วก็ให้พระราชาและนางสนมกำนัลในของ'พระราชายกโทษให้      แล้ว</p><p>กราบทูลว่า   พวกข้าพระองค์จะไปพร้อมกับพระเจ้าพี่ด้วย   แล้วจึงทูลลา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 557</p><p>พระราชาออกไป   พาเอาพระพี่นางไป  มีพวกเสนาทั้ง  ๔  เหล่าห้อมล้อม</p><p>ออกไปจากพระนครแล้ว.   พวกมนุษย์ทั้งหลายเป็นอันมากต่างพากันคิดว่า  </p><p>พระราชกุมารทั้งหลาย   จักมาครองราชสมบัติ     เมื่อพระราชบิดาสวรรคต</p><p>แล้ว   พวกเราจักไปรับใช้พระองค์  ต่างพากันติดตามไปด้วย.   ในวันแรก</p><p>เหล่าเสนากินเนื้อที่ประมาณโยชน์หนึ่ง     ในวันที่  ๒ ประมาณ  ๒ โยชน์</p><p>ในวันที่ ๓ ประมาณ ๓ โยชน์.  พวกราชกุมารต่างปรึกษากันว่า  กองทัพ</p><p>นี้ใหญ่โต    ถ้าพวกเราย่ำยีพระราชาในประเทศใกล้เคียงบางแห่งแล้ว    ยึด</p><p>เอาชนบท    แม้พระราชานั้นก็คงไม่สามารถสู้ได้    จะมีประโยชน์อะไรกับ</p><p>การเบียดเบียนผู้อื่น  ชมพูทวีปนี้ยังกว้างใหญ่   พวกเราจักพากันสร้างเมือง</p><p>ในป่า  ว่าแล้วก็เสด็จดำเนินมุ่งพระพักตร์ไปยังป่าหิมพานต์   เสาะหาที่ที่จะ</p><p>ตั้งเมือง.</p><p>           ในสมัยนั้นพระโพธิสัตว์ของพวกเราบังเกิดในตระกูลพราหมณ์ผู้มั่งคั่ง</p><p>มีชื่อว่า  <strong>กบิลพราหมณ์</strong>  ออกบวชเป็นฤาษี   สร้างบรรณศาลอาศัยอยู่ใน</p><p>แนวป่า   มีต้นสากะ    ใกล้ฝั่งสระโบกขรณี  ที่ข้างป่าหิมพานต์.    นัยว่า</p><p>พราหมณ์นั้นรู้วิชาชื่อ   ภุมมบาล    ที่เป็นเครื่องมือให้คนมองเห็นคุณและ</p><p>โทษในเบื้องบนในอากาศ    มีประมาณ  ๘๐  ศอก   และเบื้องล่าง   แม้ใน</p><p>แผ่นดิน.     ในที่แห่งหนึ่ง   มีกอหญ้า    และเถาวัลย์เกิดเป็นทักษิณาวรรต </p><p>(เวียนขวา)    บ่ายหน้าไปทางทิศตะวันออก.    ราชสีห์และเสือโคร่งเป็น</p><p>ต้น   วิ่งไล่ตามเนื้อและสุกรมาก็ดี   งูและแมว   วิ่งไล่ตามกบและหนูมาก็ดี</p><p>มาถึงที่นั้นแล้ว    ไม่สามารถจะไล่ตามสัตว์เหล่านั้นต่อไปได้     จะถูกสัตว์</p><p>เหล่านั้นขู่ให้กลัว   ต้องหันกลับไปแน่นอนทีเดียว.   พราหมณ์นั้นทราบว่า</p><p>นี้เป็นที่ที่เลิศในแผ่นดิน  แล้วจึงสร้างบรรณศาลาของตนในที่นั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 558</p><p>           ต่อมาพราหมณ์นั้นเห็นพระราชกุมารเหล่านั้นเสาะแสวงหาที่ที่จะตั้ง  </p><p>เมือง  เดินมาสู่ที่เป็นที่อยู่ของตน  ถามทราบความเป็นไปนั้นแล้ว เกิดความ</p><p>เอ็นดูในพระราชกุมารเหล่านั้นจึงได้ทูลว่า    เมืองที่สร้างขึ้นในที่ตั้งบรรณ-</p><p>ศาลานี้จักเป็นเมืองเลิศในชมพูทวีป   ในบรรดาชายที่เกิดในเมือง     แต่</p><p>ละคน ๆ จักสามารถเอาชนะคนตั้ง ๑๐๐  ก็ได้    ตั้ง ๑,๐๐๐  ก็ได้    พวก</p><p>พระองค์จงสร้างเมืองในที่นี้เถิด   จงสร้างพระราชมณเฑียรของพระราชา ณ</p><p>ที่ตั้งบรรณศาลาเถิด  เพราะคนยืนในที่นี้  ถึงจะเป็นลูกคนจัณฑาล ก็จะเป็นผู้</p><p>ประเสริฐยิ่งด้วยกำลังของพระเจ้าจักรพรรดิ.   พวกพระราชกุมารจึงเรียนว่า</p><p>นี้เป็นที่อาศัยอยู่ของพระผู้เป็นเจ้ามิใช่หรือขอรับ.     พวกท่านไม่ต้องคิดว่า</p><p>เป็นที่อยู่อาศัยของเรา     จงสร้างเมืองกันให้บรรณศาลาของเราไว้ข้างหนึ่ง</p><p>แล้วตั้งชื่อว่า   <strong>กบิลพัสดุ์.</strong>    พวกราชกุมารเหล่านั้น   กระทำเช่นนั้นแล้ว</p><p>พากันอาศัยอยู่  ณ ที่นั้น. </p><p>           อำมาตย์ทั้ง  ๘  คนคิดว่า     พระราชโอรสเหล่านี้เจริญวัยแล้ว    ถ้า</p><p>พระราชบิดาของพวกเขาพึงอยู่ในที่ใกล้  พระองค์พึงทรงกระทำอาวาห-</p><p>วิวาหมงคลให้   แต่บัดนี้เป็นภาระของพวกเราแล้ว  จึงปรึกษากับพระราช-</p><p>กุมารทั้งหลาย.     พระราชกุมารทั้งหลายกล่าวว่า     พวกเรายังมองไม่เห็น</p><p>ธิดากษัตริย์เช่นกับพวกเรา      ทั้งก็ยังมองไม่เห็นกุมารกษัตริย์เช่นกับพระ</p><p>พี่น้องนาง  ลูกของพวกเราที่เกิดขึ้นเพราะอยู่ร่วมกับผู้ที่ไม่เสมอกัน  จัดว่า</p><p>เป็นผู้ไม่บริสุทธิ์ทางฝ่ายมารดา    หรือทางฝ่ายบิดา   จักถึงความความแตก</p><p>ต่างกันแห่งชาติ   เพราะฉะนั้น  พวกเราจึงพอใจการอยู่ร่วมกับพระพี่น้อง</p><p>นางเท่านั้น   เพราะกลัวความแตกต่างกันแห่งชาติ   จึงตั้งพระเชฏฐภคินีไว้</p><p>ในตำแหน่งเป็นพระมารดา    ต่างก็สำเร็จการอยู่ร่วมกันกับพระพี่น้องนาง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 559</p><p>ที่เหลือ.  </p><p>           เมื่อพระราชโอรสเหล่านั้นเจริญด้วยบุตรและธิดา   แต่ในสมัยต่อมา</p><p>พระเชฏฐภคินีเกิดเป็นโรคเรื้อน.      เนื้อตัวเป็นเหมือนกับดอกทองกวาว.</p><p>พระราชกุมารทั้งหลายคิดว่า     เมื่อพวกเราการทำการนั่งการนอนและการ</p><p>บริโภค   เป็นต้น   รวมกันกับพระเชฏฐภคินีนี้     โรคนี้ก็จะติดต่อกันได้</p><p>วันหนึ่งจึงทำเป็นประหนึ่งว่า  เดินไปเล่นกีฬาในสวน   ให้พระเชฏฐภคินี</p><p>นั้นขึ้นนั่งบนยานแล้วเข้าไปยังป่า   รับสั่งให้ขุดสระโบกขรณีในพื้นดินโดย</p><p>สังเขปว่าเป็นเรือน    ให้พระนางเข้าไปในที่นั้น     พร้อมกับของเคี้ยวและ</p><p>ของบริโภค  มุงข้างบนใส่ดินร่วนลงไป  แล้วพากันกลับไป.</p><p>           ในสมัยนั้นพระเจ้ากรุงพาราณสีทรงพระนามว่า  รามะ  ทรงเป็นโรค</p><p>เรื้อน    พวกนางสนมกำนัลในและพวกนักแสดงละคร   ต่างพากันรังเกียจ</p><p>เพราะความสังเวชใจนั้น     จึงทรงมอบราชสมบัติให้แก่พระราชโอรสองค์</p><p>ใหญ่เสด็จเข้าป่า  ทรงเสวยรากไม้ในป่าในที่นั้น   ต่อเวลาไม่นานนักก็หาย</p><p>พระโรค   มีผิวพรรณประดุจทองคำ    เสด็จเที่ยวไปทางโน้นบ้าง   ทางนี้ </p><p>บ้าง    ทอดพระเนตรเห็นต้นไม้มีโพรงใหญ่  ทรงถากถางที่ว่างมีประมาณ </p><p>๑๖  ศอก  ในสวนด้านในแห่งต้นไม้นั้น  ติดประตูและหน้าต่าง  ผูกบันได</p><p>ไว้   ประทับ อยู่ ณ ที่นั้น.    พระองค์ทรงก่อไฟไว้ในกะโหลกรองรับถ่าน</p><p>ตอนกลางคืน     ทรงสดับเสียงร้องของเหล่าสัตว์มีเนื้อและสุกร    เป็นต้น</p><p>บรรทมหลับไป.  พระองค์ทรงสังเกตว่า  ในที่โน้นราชสีห์ร้อง  ในที่โน้น</p><p>เสือโคร่งร้องพอสว่างก็เสด็จไปที่นั้นทรงเก็บเอาเนื้อที่เหลือเดนมาเผาเสวย.</p><p>           ต่อมาวันหนึ่ง     ในตอนใกล้รุ่ง    เมื่อพระองค์ทรงก่อไฟให้ลุกขึ้น</p><p>แล้วประทับนั่งอยู่  เสือโคร่งเดินมาเพราะได้กลิ่นตัวพระราชธิดา  จึงคุ้ยดิน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 560</p><p>กระจัดกระจายในที่นั้น    ทำเป็นช่องว่างไว้ที่ซอกเขา.   พระนางทอดพระ  </p><p>เนตรเห็นเสือโคร่งทางช่องนั้น    ทรงกลัวจึงส่งเสียงร้องดังลั่น.    พระเจ้า</p><p>กรุงพาราณสี  ทรงสดับเสียงนั้น ทรงสังเกตได้ว่า  นี้เป็นเสียงสตรี   จึงเสด็จ</p><p>ไป ณ  ที่นั้นแต่เช้าทีเดียว  ตรัสถามว่า  ใครอยู่ในที่นี้    พระนางตอบว่า ผู้</p><p>หญิง นาย. เธอมีชาติเป็นอะไร. ฉันเป็นธิดาของ<strong>พระเจ้าโอกกากมหาราช.</strong></p><p>เธอจงออกมาเถิด.  ไม่สามารถออกไปได้  นาย.   เพราะเหตุไร    ฉันเป็น</p><p>โรคผิวหนัง.      พระเจ้ากรุงพาราณสีตรัสถามความเป็นมาทุกประการแล้ว</p><p>ให้พระนางผู้ไม่ยอมออกมาเพราะขัตติยมานะ         ทรงทราบความเป็น</p><p>กษัตริย์ของตนว่า  แม้เราก็เป็นกษัตริย์   จึงทรงพาดบันไดลงไป   ทรงฉุด</p><p>ขึ้นมาพาไปยังที่ประทับของพระองค์    พระราชทานยาที่พระองค์ทรงเสวย</p><p>เองนั่นแหละ  ต่อมาไม่นานนัก   ทรงกระทำให้พระนางหายพระโรค  มีผิว</p><p>พรรณประดุจทองคำได้    จึงทรงอยู่ร่วมกับพระนาง.    เพราะการอยู่ร่วม</p><p>ครั้งแรกนั่นเอง  พระนางก็ทรงครรภ์  ประสูติพระราชโอรส ๒ พระองค์</p><p>แล้วก็ประสูติอีกถึง  ๑๖  ครั้ง    อย่างนี้คือ     ครั้งละสอง ๆ   ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.   จึงมีพี่น้องถึง  ๓๒ พระองค์.   พระราชบิดาก็ทรงให้พระราชโอรส</p><p>เหล่านั้นซึ่งเจริญวัยแล้ว  ได้ทรงศึกษาศิลปศาสตร์ทุกชนิด.</p><p>           ต่อมาวันหนึ่ง        พรานไพรผู้อยู่ในเมืองของพระเจ้ารามะคนหนึ่ง</p><p>เที่ยวแสวงหาแก้วอยู่ที่ภูเขา    เห็นพระราชาแล้ว     จำได้     จึงกราบทูลว่า</p><p>ข้าแต่สมมติเทพ   ข้าพระพุทธเจ้าจำพระองค์ได้.  ทีนั้น  พระราชาจึงตรัส</p><p>ถามความเป็นไปทุกประการ.    และในขณะนั้นนั่งเอง   พวกเด็กทั้งหลาย</p><p>เหล่านั้นก็พากันมา.    พรานไพรเห็นพวกเขาแล้ว   ทูลถามว่า  เด็กเหล่านี้ </p><p>เป็นใคร.   เมื่อพระราชตรัสว่า  ลูกของเราเอง   เขาจึงทูลถามถึงวงศ์สกุล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 561</p><p>ทางฝ่ายมารดาของเด็กเหล่านั้น   คิดว่าบัดนี้เราได้รางวัลแล้ว  จึงไปยังเมือง  </p><p>กราบทูลแด่พระราชา   พระราชาทรงดำริว่า   เราจักทูลเชิญเสด็จพระราช-</p><p>บิดามา   จึงเสด็จไป  ณ  ที่นั้น  พร้อมกับเสนา ๔  เหล่า  ถวายบังคมพระ</p><p>ราชบิดา   แล้วทูลขอว่า   ขอพระองค์จงทรงรับราชสมบัติเถิด   พระเจ้าข้า.</p><p>พระเจ้ากรุงพาราณสีตรัสว่า    อย่าเลยพ่อเอ๋ย   เราจะไม่ไป  ณ  ที่นั้น  เธอ</p><p>จงถากถางต้นไม้นี้ออก     แล้วสร้างเมืองให้แก่เรา  ณ  ที่นี้นี่แหละ.    พระ</p><p>ราชาทรงกระทำตามรับสั่งแล้ว    ตั้งชื่อให้  ๒ ชื่อ  คือ  ชื่อว่า  <strong>โกลนคร</strong></p><p>เพราะเหตุที่ถากถางต้นกระเบาออกแล้วสร้างเมืองนั้นขึ้น  ๑   ชื่อว่า</p><p><strong>พยัคฆบถ</strong>  เพราะสร้างขึ้นที่ทางเดินของเสือโคร่ง  ๑  เสร็จแล้วถวายบังคม</p><p>พระราชบิดา  ได้เสด็จกลับพระนคร.</p><p>           ต่อมาพระราชมารดาได้ตรัสกะกุมารผู้เจริญวัยแล้วว่า    นี่แน่ะลูก ๆ</p><p>ทั้งหลาย      ศากยะผู้อยู่ในกรุงกบิลพัสดุ์ผู้เป็นพระเจ้าลุงของพวกท่านมีอยู่</p><p>ก็พวกธิดาของพระเจ้าลุงของพวกท่าน   มีการจับผมเห็นปานฉะนี้    มีการ</p><p>จับผ้าเห็นปานฉะนี้     แน่ะลูกทั้งหลาย    เมื่อใดพวกเขามาท่าอาบน้ำ   เมื่อ</p><p>นั้นท่านจงไปจับธิดาผู้ที่ตนชอบไว้.  พวกเขาก็พากันไปในที่นั้น  เมื่อพระ</p><p>ราชธิดาพากันมาอาบน้ำ    กำลังผึ่งศีรษะให้แห้งอยู่   จึงจับราชธิดาผู้ที่ตน</p><p>ปรารถนาประกาศชื่อให้ทราบแล้วมา.       พระเจ้าศากยะทั้งหลายทรงสดับ</p><p>แล้ว   ตรัสว่า    แน่ะพนาย   ช่างเขาเถิด   พวกญาติ  ๆ  ของเราเอง   แล้วก็</p><p>ทรงเฉยเสีย.   นี้เป็นเรื่องเกิดขึ้นของศากยวงศ์และไกลิยวงศ์.  เมื่อศากยวงศ์</p><p>และไกลิยวงศ์เหล่านั้น     ทำการอาวาหมงคลและวิวาหมงคลซึ่งกันและกัน</p><p>วงศ์สกุลสืบต่อกันมาไม่ขาดสายเลย    ทราบเท่าถึงพุทธกาล.    ในเรื่องนั้น</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  เพื่อทรงแสดงศากยวงศ์  จึงตรัสพระดำรัสว่า  ศากยะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 562</p><p>เหล่านั้นออกไปจากแว่นแคว้นไปอาศัยอยู่ที่ฝั่งแห่งสระโบกขรณี     ข้าง  </p><p>หิมวันตประเทศ  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า   <strong>สมฺมนฺติ</strong>  แปลว่า  อาศัยอยู่.  บทว่า</p><p><strong>สากฺยา   วต   โภ</strong>     มีใจความว่า  พวกศากยะแม้จะออกไปอยู่ในป่า  ไม่</p><p>ทำลายเชื้อชาติ   เป็นผู้สามารถ   คือมีกำลังแก่กล้าที่จะรักษาวงศ์สกุลไว้ได้. </p><p>บทว่า     <strong>ตั้งแต่นั้นมา</strong>   คือนับวันนั้นเป็นต้นมา    ได้แก่จำเดิมแต่นั้นมา.</p><p>บทว่า  <strong>โส  จ  เนส  ปุพฺพปุริโส</strong> ใจความว่า  พระราชาทรงพระนามว่า</p><p><strong>โอกกากะ</strong>นั้นเป็นบรรพบุรุษของพระราชกุมารเหล่านั้น    แม้แต่เพียงการ</p><p>แตกต่างแห่งเชื้อชาติด้วยอำนาจเป็นคหบดีของศากยะเหล่านั้น      ก็มิได้มี.</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประกาศศากยวงศ์ให้ทราบอย่างนี้แล้ว      ต่อนี้ไป</p><p>เมื่อจะทรงประกาศอัมพัฏฐวงศ์   จึงตรัสพระดำรัสมีว่า   <strong>รญฺโ  โข  ปน</strong></p><p>เป็นต้น.  </p><p>           บทว่า  <strong>นางทาสีคลอดลูก</strong>   ชื่อว่า   <strong>กัณหะ</strong>   คือคลอดลูกมีผิวดำ</p><p>มีฟันเกิดขึ้น   มีผมหนวดและเครางอกขึ้นตั้งแต่อยู่ในท้องทีเดียว.   บทว่า</p><p><strong>ปพฺยาหาสิ</strong>  ความว่า  เมื่อพวกมนุษย์ในเรือนทั้งหลาย   ต่างพากันหนีไป</p><p>เพราะกลัวว่า   ยักษ์เกิดแล้ว    ปิดประตูแล้วยืนอยู่    <strong>นายกัณหะ</strong>ก็เดินไป</p><p>ข้างโน้นและข้างนี้   พลางพูดร้องเสียงดังลั่นว่า   พวกท่านจงช่วยชำระล้าง</p><p>เรา  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>           บทว่า <strong>พวกมาณพเหล่านั้น  ได้กราบทูลคำนี้กะพระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>คือได้กราบทูลคำนี้ว่า  <strong>มา  ภว</strong>   เป็นต้น    ก็เพื่อจะปลดเปลื้องคำตำหนิ</p><p>ของตน.  นัยว่า  พวกมาณพเหล่านั้น  ได้มีความคิดย่างนี้ว่า   <strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>นี้เป็นศิษย์คนโตของอาจารย์ของพวกเรา       ถ้าพวกเราจะไม่พูดบ้างสักคำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 563</p><p>สองคำในฐานะเห็นปานฉะนี้   <strong>อัมพัฏฐะ</strong>นี้จักทำลายพวกเราในสำนักอาจารย์  </p><p>ของพวกเรา   พวกเขาจึงได้กล่าวอย่างนี้   เพื่อจะปลดเปลื้องคำตำหนิ   แต่</p><p>พวกเขาก็ยังหวังด้วยคิดว่า    <strong>อัมพัฏฐะ</strong>นี้จะปราศจากความมัวเมา.    นัยว่า</p><p><strong>อัมพัฏฐะ</strong>นี้ก็ไม่เป็นที่รักแม้ของพวกมาณพเหล่านั้นนัก   เพราะเขาเป็นคน</p><p>เจ้ามานะ.   บทว่า   <strong>เป็นผู้พูดแต่คำดีงาม</strong>   คือมีคำพูดอ่อนหวาน.   บทว่า</p><p>ใน<strong>ถ้อยคำนั้น</strong>   คือในถ้อยคำเกี่ยวกับเวท  ๓  ที่ตนเรียนมาแล้ว.     บทว่า</p><p><strong>เพื่อจะโต้ตอบ</strong>   ความว่า   เพื่อจะกล่าวตอบโต้   คือกล่าวแก้ปัญหาที่ถาม</p><p>แล้ว.   อีกนัยหนึ่งว่า  เพื่อจะโต้ตอบ   คือเพื่อจะกล่าวให้เหนือกว่า  ในคำ</p><p>พูดว่า  เป็นบุตรของทาสี  นั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>ลำดับนั้นแล  พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  มีใจความว่า ลำดับนั้น</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงดำริว่า   ถ้าพวกมาณพผู้นั่งในที่นี้เหล่านั้น   จักส่ง</p><p>เสียงดังขึ้นทำนองนี้    ก็จะพูดกันไม่จบลงได้    เอาเถอะ   เราจะทำให้เขา</p><p>เงียบเสียงแล้วพูดกับ<strong>อัมพัฏฐะ</strong>เท่านั้น  จึงได้ตรัสพระดำรัสนี้กะพวกมาณพ</p><p>เหล่านั้น.  บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า   <strong>มนฺตโวฺห</strong>  แปลว่า  พวกท่านจง</p><p>ปรึกษา.   บทว่า  <strong>มยา   สทฺธึ    มนฺเตตุ</strong>   คือจงกล่าวกับเรา.   เมื่อ<strong>พระผู้</strong></p><p><strong>มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสอย่างนี้แล้ว    มาณพทั้งหลายจึงคิดว่า    <strong>อัมพัฏฐมาณพ</strong></p><p>ผู้ถูก<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ตรัสว่า   เป็นบุตรของนางทาสี   ถึงเพียงนั้น  ไม่</p><p>สามารถที่จะเงยศีรษะขึ้นได้.   ก็ขึ้นชื่อว่า   เชื้อชาตินี้แล   รู้กันได้ยาก   ถ้า</p><p><strong>พระสมณโคดม</strong>จะกล่าวคำไร ๆ  แม้กะผู้อื่นว่า    ท่านเป็นทาส    ใครจัก</p><p>ก่อคดีกับ<strong>พระสมณโคดม</strong>นั้น  <strong>อัมพัฏฐะ</strong>   จงแก้ข้อที่คนผูกเข้าด้วยตนเอง</p><p>เถิด  ดังนี้   เมื่อจะปลดเปลื้องตนออกแล้ว   โยนไปเหนือ<strong>อัมพัฏฐะ</strong>คนเดียว</p><p>จึงกล่าวคำมีว่า   <strong>ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ   อัมพัฏฐะเกิดดีแล้ว</strong>   เป็นต้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 564</p><p>           บทว่า    <strong>ประกอบด้วยธรรม</strong>    ได้แก่เป็นไปกับเหตุ    คือมีเค้ามูล.  </p><p>บทว่า  <strong>แม้จะไม่พอใจก็ต้องพยากรณ์</strong>  ความว่า  ตนแม้ไม่ปรารถนาก็ต้อง</p><p>พยากรณ์   คือจะต้องวิสัชนาโดยแน่แท้.    บทว่า <strong>อญฺเน    วา    อญฺ</strong></p><p><strong>ปฏิจริสฺสสิ </strong>   ใจความว่า    ท่านจักเอาอีกคำหนึ่งมากลบเกลื่อนอีกคำหนึ่ง</p><p>คือจักทับถม  ได้แก่จักปกปิด.  ก็ผู้ใดอันเขาถามแล้วอย่างนี้ว่า  ท่านมีโคตร</p><p>อะไร    แต่กล่าวว่า   ข้าพเจ้ารู้เวททั้ง  ๓  เป็นต้น   ผู้นี้ชื่อว่า   เอาคำอื่นมา</p><p>กลบเกลื่อนอีกคำหนึ่ง.   บทว่า   <strong>ปกฺกมิสฺสสิ  วา</strong>  ความว่า   ท่านทั้งที่</p><p>รู้อยู่ซึ่งปัญหาที่เขาถามแล้ว    กลับลุกจากอาสนะไปเสีย   เพราะไม่อยากจะ</p><p>ตอบหรือ.  บทว่า  <strong>อัมพัฏฐะได้นิ่งเสีย</strong>  ความว่า <strong>อัมพัฏฐะ</strong>คิดว่า   <strong>พระ</strong></p><p><strong>สมณโคดม</strong>มีพระประสงค์จะให้เราทูลว่า  เป็นลูกนางทาสีเองทีเดียว  และ</p><p>เมื่อเราทูลเสียเอง   ชื่อว่าทาสย่อมเกิดขึ้นแน่นอน    แต่<strong>พระสมณโคดม</strong>นี้ </p><p>ทักท้วงเพียง  ๒ - ๓  ครั้งแล้วก็จักทรงดุษณีภาพ  ทีนั้น  เราก็จักหลบหนี</p><p>หลีกไป   ดังนี้แล้ว   จึงนิ่งเสีย.</p><p>           สายฟ้ามีอยู่ที่ฝ่ามือของยักษ์นั้น    เหตุนั้น    ยักษ์นั้น    จึงชื่อว่า</p><p>วชิรปาณี.   บทว่า <strong>ยักษ์</strong> พึงทราบว่า  มิใช่ยักษ์ธรรมดา  แต่เป็น<strong>ท้าวสักก-</strong></p><p><strong>เทวราช.</strong>    บทว่า    <strong>เป็นของร้อน</strong>   คือมีสีเป็นไฟ.  บทว่า  <strong>สมฺปชฺชลิต</strong></p><p>แปลว่า   ลุกโพลงไปทั่ว.   บทว่า  <strong>สโชติภูต</strong>  แปลว่า   มีแสงสว่างโดยรอบ</p><p>ความว่า   มีเปลวไฟเป็นอันเดียวกัน.   บทว่า   <strong>ยืนอยู่</strong>   ความว่า  ยักษ์นั้น</p><p>เนรมิตรูปร่างแปลกประหลาดอย่างนี้  คือ    ศีรษะใหญ่    เขี้ยวเหมือนกับ</p><p>หัวผักกาดสด    นัยน์ตาและจมูกเป็นต้น    ดูน่ากลัว     ยืนอยู่.    ถามว่า</p><p>ก็ยักษ์นี้มาเพราะเหตุไร.    ตอบว่า    มาเพื่อจะให้<strong>อัมพัฏฐะ</strong>ละทิ้งทิฏฐิเสีย.</p><p>           อีกประการหนึ่ง     ยักษ์นี้มาด้วยคิดว่า     เมื่อ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 565</p><p>ทรงถึงความเป็นผู้ขวนขวายน้อย    ในการทรงแสดงพระธรรมเทศนาอย่าง  </p><p>นี้ว่า   ก็เรานี่แหละพึงแสดงธรรมได้   แต่คนอื่นเขาหารู้ทั่วถึงธรรมของเรา</p><p>ไม่   <strong>ท้าวสักกะ</strong>พร้อมกับ<strong>ท้าวมหาพรหม</strong>จึงเสด็จมา  ได้ทรงการทำปฏิญญา</p><p>ว่า   ข้าแต่<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ขอพระองค์จงทรงแสดงธรรมเถิด   พวก</p><p>ที่ไม่เป็นไปในอำนาจปกครองของพระองค์   พวกข้าพระองค์จักให้เป็นไป</p><p>เอง  ธรรมจักรจงเป็นของพระองค์  อาณาจักรจงเป็นของพวกข้าพระองค์</p><p>เพราะฉะนั้น     วันนี้เราจักขู่ให้<strong>อัมพัฏฐะ</strong>สะดุ้งกลัว     แล้วให้เฉลยปัญหา</p><p>ให้ได้.</p><p>           บทว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทอดพระเนตรเห็น  และอัมพัฏฐะ</strong></p><p><strong>ก็เห็น </strong> มีใจความว่า  ก็ถ้ายักษ์นั้นแม้คนอื่นก็เห็น  เหตุนั้นก็จะดูไม่สำคัญ</p><p>ชนทั้งหลายพึงกล่าวว่า     <strong>พระสมณโคดม</strong>นี้ทรงทราบว่า<strong>อัฏพัฏฐะ</strong>ไม่ยอม</p><p>อยู่ในพระดำรัสของพระองค์  จึงนำยักษ์มาแสดง ทีนั้น  <strong>อัมพัฏฐะ</strong>จึงพูดขึ้น</p><p>เพราะความกลัว  เพราะฉะนั้น  <strong>พระผู้พระภาคเจ้า</strong>ทรงทอดพระเนตรเห็น</p><p>และ<strong>อัมพัฏฐะ</strong>ก็เห็น.</p><p>           <strong>อัมพัฏฐะ</strong>พอเห็นยักษ์นั้นเท่านั้น    เหงื่อก็ไหลออกทั่วตัว.   ภายใน</p><p>ท้องก็ปั่นป่วนดังลั่น.  เขาจึงคิดว่า  แม้คนอื่นเล่าเขาเห็นไหมหนอ  พลาง</p><p>มองดูรอบ ๆ ก็มิได้เห็นใคร ๆ แม้จะมีเพียงขนลุก. ลำดับนั้น  เขาจึงคิดว่า</p><p>ภัยนี้เกิดขึ้นเฉพาะแก่เรา   ถ้าเราจะพูดว่า     ยักษ์   ชนทั้งหลายพึงกล่าวว่า</p><p>ตาของท่านนั่นแหละมีอยู่มิใช่หรือ ท่านคนเดียวเท่านั้นเห็นยักษ์ <strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>ทีแรกไม่เห็นยักษ์    แต่ถูก<strong>พระสมณโคดม</strong>ทรงบีบคั้นด้วยวาทะ    จึงเห็น</p><p>ยักษ์   สำคัญอยู่ว่า  บัดนี้   ในที่นี้ที่พึ่งอย่างอื่นของเราไม่มี  นอกจาก<strong>พระ</strong></p><p><strong>สมณโคดม</strong>เท่านั้น  ลำดับนั้นแล  <strong>อัมพัฏฐมาณพ ฯ ล ฯ  ได้กล่าวคำนี้ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 566</p><p><strong>กะพระผู้มีพระภาคเจ้า.</strong> </p><p>           บทว่า  <strong>ตาณ  คเวสี</strong>   แปลว่า แสวงหาที่ต้านทาน.  บทว่า  <strong>เลณ คเวสี</strong> </p><p>แปลว่า    แสวงหาที่เร้น.   บทว่า   <strong>สรณ   คเวสี</strong>    แปลว่า   แสวงหาที่พึ่ง.</p><p>ก็ในคำเหล่านี้   ที่ชื่อว่า  <strong>ที่ต้านทาน</strong>  เพราะย่อมต้านทานไว้   คือรักษาไว้.</p><p>ที่ชื่อว่า  ที่เร้น  เพราะชนทั้งหลายย่อมหลีกเร้นอยู่ในที่นี้ .  ที่ชื่อว่า  <strong>ที่พึ่ง</strong></p><p>เพราะย่อมป้องกันไว้   ความว่า    ย่อมเบียดเบียน    คือกำจัดเสียได้ซึ่งภัย.</p><p>บทว่า   <strong>เข้าไปนั่งใกล้</strong>   คือเข้าไปนั่งบนที่นั่งเบื้องล่าง.    บทว่า    <strong>พฺรูตุ</strong></p><p>แปลว่า   จงกล่าว.  </p><p>           บทว่า  <strong>ชนบททางทิศใต้</strong>   คือชนบททางทิศใต้แห่งแม่น้ำคงคา  ที่</p><p>ปรากฏชื่อทักษิณาบถ.    ได้ยินว่า   ในกาลนั้น  ในประเทศทางทิศใต้ของ</p><p>อินเดียมีพราหมณ์และดาบสอยู่มาก.   <strong>อัมพัฏฐะ</strong>ไป ณ ที่นั้น   ทำให้ดาบส</p><p>คนหนึ่งยินดีด้วยวัตรปฏิบัติ.        ดาบสนั้นเห็นอุปการะของเขาจึงกล่าวว่า</p><p>แน่ะบุรุษผู้เจริญ    เราจะให้มนต์แก่ท่าน    ท่านปรารถนามนท์ใด  จงเรียน</p><p>มนต์นั้นเถิด.   เขาจึงกล่าวว่า   ข้าแต่อาจารย์   กิจด้วยมนต์อย่างอื่นของผม</p><p>ไม่มี    อาวุธทำร้ายไม่ได้ด้วยอานุภาพของมนต์ใด    ขอท่านจงให้มนต์นั้น</p><p>แก่ผมเถิด.  ดาบสนั้นกล่าวว่า   แน่ะผู้เจริญ   ดีแล้ว    จึงได้ให้วิชาที่ธนูยิง</p><p>ไม่เข้า  ชื่อว่า<strong>อัมพัฏฐะ.</strong>  เขาเรียนเอาวิชานั้นแล้ว   ทดลองในที่นั้นทีเดียว</p><p>คิดว่า  บัดนี้เราจักให้ความใฝ่ฝันของเราเต็มเสียที    จึงถือเอาเพศเป็นฤาษี</p><p>ไปยังสำนักของ<strong>พระเจ้าโอกกากะ.</strong>   เพราะฉะนั้น   ท่านจึงกล่าวว่า  <strong>อัม-</strong></p><p><strong>พัฏฐะไปสู่ชนนททางทิศใต้     เรียนพรหมมนต์เข้าไปเฝ้าพระเจ้า</strong></p><p><strong>โอกกากะ</strong>  ดังนี้.</p><p>           ในบทนี้   บทว่า   <strong>พรหมมนต์</strong>   คือมนต์อันประเสริฐ   เพราะเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 567</p><p>มนต์สมบูรณ์ด้วยอานุภาพ.  บทว่า  <strong>โก  เนวเร</strong><sup>๑</sup><strong>   มยฺห หาสีปุตฺโต</strong>   ความว่า</p><p>นี่แน่ะเว้ย    ใครหนอนี้เป็นลูกนางทาสี   (มาขอลูกสาว)   ของเราอย่างนี้.  </p><p>บทว่า  <strong>พระเจ้าโอกกากราช  นั้น   ไม่ทรงสามารถจะปล่อยลูกธนูไปได้</strong></p><p>ความว่า   พระราชานั้น   ขึ้นสายธนู    เพราะพระองค์มีพระประสงค์จะฆ่า</p><p>ฤาษีนั้น  แต่ไม่ทรงสามารถที่จะยิงออกไป  ทั้งไม่ทรงสามารถที่จะปลดออก</p><p>ได้ซึ่งลูกศรนั้น    ทันใดนั้น    พระองค์ก็มีพระเสโทไหลไปทั่วพระวรกาย</p><p>ประทับยืนสั่นงันงกอยู่ด้วยความกลัว.</p><p>           บทว่า  <strong>อำมาตย์ทั้งหลาย</strong>  คือมหาอำมาตย์ทั้งหลาย.  บทว่า  <strong>เหล่า</strong></p><p><strong>ชุมชน</strong>  คือมวลชนนอกจากนี้.    บทว่า    <strong>เหล่าอำมาตย์ทั้งหลาย     ได้</strong></p><p><strong>กล่าวคำนี้ </strong>    ความว่า    พวกเขาคิดอยู่ว่า     เมื่อพระราชาทรงพระนามว่า</p><p>ทัณฑกี   ทรงพระพฤติผิดในดาบสชื่อ   กีสวัจฉะ   แว่นแคว้นทั้งสิ้นพินาศ</p><p>ด้วยฝนแห่งอาวุธ    <strong>พระเจ้านาฬิเกระ</strong>ทรงประพฤติผิดในดาบส  ๕๐๐ ตน</p><p>และ<strong>พระเจ้าอัชชุนะ</strong>ทรงประพฤติผิดใน<strong>อังคีรสดาบส</strong>   แทรกลงสู่แผ่นดิน</p><p>เข้าไปสู่นรก   เพราะความกลัวจึงได้กล่าวคำนี้ว่า    ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   ขอ</p><p>ความสวัสดีจงมีเป็นต้น.   กัณหดาบสนิ่งอยู่นาน   ต่อนั้นถูกเขาขอร้องโดย</p><p>ประการต่าง ๆ จึงกล่าวคำเป็นต้นว่า  พระราชาของพวกท่าน   ขึ้นสายธนู</p><p>ยิงฤาษีเช่นกับพวกเรา    นับว่าทำกรรมหนักมาก    แล้วจึงได้กล่าวคำนี้ว่า</p><p>ความสวัสดีจักมีแด่พระราชา   ดังนี้   ในภายหลัง.    บทว่า   <strong>จักพังทลาย</strong></p><p>คือจักแตกแยกออก   กัณหดาบสนั้นคิดว่า  เราจักให้ชนตกใจกลัว  จึงได้</p><p>กล่าวเท็จว่า    แผ่นดินจักแตกกระจายออก     ราวกะกำแกลบ.   ความจริง</p><p>อานุภาพแห่งวิชาของ<strong>กัณหดาบส</strong>นั้นมีเพียงหยุดยั้งลูกศรได้เท่านั้น ย่อมไม่</p><p>เป็นไปอย่างอื่นไปได้. ในคำทั้งหลายแม้อื่นจากนี้  ก็มีนัยทำนองเดียวกันนี้.</p><p>๑. บาลีอัมพัฏฐสูตรเป็น  เนวเร  พระไตรปิฎกเล่ม  ๙  หน้า  ๑๒๕. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 568</p><p>           บทว่า   <strong>ปลฺโลโม</strong> แปลว่า  มีชนนอนราบแล้ว .  ความว่า แม้แต่เพียง  </p><p>ขนลุก  ก็จักไม่มีแก่เขา.  นัยว่า    <strong>กัณหดาบส</strong>ให้พระราชากระทำปฏิญาณ</p><p>แล้ว   จึงได้กล่าวคำนี้ว่า    ถ้าพระราชาจักพระราชทานเด็กหญิงนั้นแก่เรา</p><p>ดังนี้.  บทว่า <strong>พระราชาให้ลูกธนูวางไว้ที่กุมารแล้ว</strong>   ความว่า  เมื่อดาบส</p><p>นั้นร่ายมนต์ว่า ขอให้ลูกศรจงลงมา พระราชาก็ให้วางลงที่สู่คือของกุมาร.</p><p>บทว่า  <strong>ได้พระราชทานพระราชธิดาแล้ว</strong>    คือทรงชำระล้างศีรษะกระทำ</p><p>มิให้เป็นทาส     คือเป็นไทยแล้ว     พระราชทานไป     และทรงดังไว้ใน</p><p>ตำแหน่งอันยิ่งใหญ่.  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เมื่อจะทรงประกาศว่า  <strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>เป็นญาติของศากยะทั้งหลายทางฝ่ายหนึ่งจึงได้ตรัสพระดำรัสนี้ว่า   <strong>มา โข </strong></p><p><strong>ตุเมฺห     มาณวกา</strong>   เพื่อจะทรงให้เขาเบาใจ.    ลำดับนั้น    อัมพัฏฐะเป็น</p><p>ประหนึ่งว่าถูกรดด้วยน้ำตั้ง  ๑๐๐ หม้อ   มีความกระวนกระวายอันระงับแล้ว</p><p>เบาใจแล้ว  คิดว่า   <strong>พระสมณโคดม</strong>ทรงดำริว่า    จักให้เราบันเทิงใจ</p><p>จึงทรงกระทำให้เราเป็นญาติทางฝ่ายหนึ่ง   นัยว่า   เราเป็นกษัตริย์.</p><p>           ลำดับนั้นแล      <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงดำริว่า     <strong>อัมพัฏฐะ</strong>นี้</p><p>กระทำความสำคัญว่า   เราเป็นกษัตริย์   ไม่รู้ว่าตนมิใช่กษัตริย์   เอาเถอะ</p><p>เราจักให้เขารู้  เมื่อจะทรงแสดงเทศนายิ่งขึ้นไป  เพื่อทรงแสดงวงศ์กษัตริย์</p><p>จึงได้ตรัสพระดำรัสว่า  <strong>ดูก่อนอัมพัฏฐะ  ท่านสำคัญข้อนั้นเป็นไฉน</strong>   เป็น</p><p>ต้น. บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>อิธ</strong>   แปลว่า ในโลกนี้. บทว่า  <strong>ในพราหมณ์</strong></p><p><strong>ทั้งหลาย</strong>  คือในระหว่างพวกพราหมณ์.  บทว่า   ที่นั่งหรือน้ำ   คือที่นั่ง</p><p>อย่างดีเลิศ  หรือน้ำอย่างดีเลิศ.  บทว่า  <strong>สทฺเธ</strong>   คือในภัตที่เขาทำอุทิศให้ผู้</p><p>ตาย.  บทว่า  <strong>ถาลิปาเก</strong>   คือในภัตในงานมงคล   เป็นต้น . บทว่า  <strong>ยญฺเ</strong></p><p>คือในภัตที่เขาทำไว้บูชายัญ.   บทว่า <strong>ปาหุเน</strong>  คือในภัตที่เขากระทำไว้เพื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 569</p><p>แขกทั้งหลาย   หรือว่าในภัตที่เขาทำไว้เป็นบรรณาการ.   บทว่า  <strong>อปินุสฺส</strong>  </p><p>คือสำหรับโอรสกษัตริย์นั้น   บ้างไหมหนอ.   บทว่า   <strong>อาวฏ   วา   อสฺส</strong></p><p><strong>อนาวฏ  วา</strong>  คือในหญิงสาวตระกูลพราหมณ์พึงมีการห้าม  หรือไม่มีการ</p><p>ห้าม  ความว่า   โอรสกษัตริย์จะพึงได้กับเด็กหญิงตระกูลพราหมณ์หรือไม่</p><p>พึงได้.  บทว่า <strong>อนุปปนฺโน</strong>  ความว่า  ไม่ถึงวงศ์กษัตริย์  คือไม่บริสุทธิ์.</p><p>           บทว่า  <strong>อิตฺถิยา  วา  อิตฺถึ   กริตฺวา</strong>  คือแสวงหาหญิงกับหญิงหรือ.</p><p>บทว่า   <strong>กิสฺมิญฺจิเทว  ปกรเณ</strong>  คือในการกระทำสิ่งที่ไม่ควรทำที่เป็นโทษ</p><p>บางอย่าง   ซึ่งสมควรแก่พราหมณ์ทั้งหลาย.  บทว่า  ด้วย<strong>ห่อขี้เถ้า</strong>  ความว่า</p><p>เอาห่อขี้เถ้าโปรยขี้เถ้าบนศีรษะ.  </p><p>           บทว่า  <strong>ชเนตสฺมึ</strong>   คือในฝูงชน  ความว่า  ในหมู่ประชาชน.  บทว่า</p><p><strong>เย  โคตฺตปฏิสาริโน</strong> ความว่า ในฝูงชน ผู้ใดเที่ยวอวดอ้างในเรื่องโคตรว่า</p><p>ข้าพเจ้าเป็นโคตมโคตร  ข้าพเจ้าเป็นกัสสปโคตร  ในเขาเหล่านั้น  ผู้เที่ยว</p><p>อวดอ้างในเรื่องโคตรในโลก   กษัตริย์เป็นผู้ประเสริฐ.   บทว่า   <strong>อนุมตา</strong></p><p><strong>มยา</strong>  ความว่า  คาถานี้   สนังกุมารพรหมแสดงเทียบได้กับพระสัพพัญญุต-</p><p>ญาณของเรา  เพราะฉะนั้น  เราจึงยอมรับ.                                    </p><p>           ก็ด้วยคาถานี้    <strong>อัมพัฏะ</strong>ได้ยินบทนี้ว่า     ผู้สมบูรณ์ด้วยวิชชาและ</p><p>จรณะ   จึงคิดว่า   เวทสามชื่อว่า   วิชชา   ศีลห้าชื่อว่า   จรณะ   วิชชาและ</p><p>จรณะนี้นี่ของเราเองก็มี    หากว่าผู้สมบูรณ์ด้วยวิชชา   และจรณะ   เป็นผู้</p><p>ประเสริฐสุด    ตัวเรานี้ก็นับว่าประเสริฐสุดได้    เขาถึงความตกลงใจแล้ว</p><p>เมื่อจะทูลถามถึงวิชชาและจรณะ   จึงกราบทูลว่า   ข้าแต่<strong>พระโคดมผู้เจริญ</strong></p><p>ก็จรณะนั้นเป็นไฉน  วิชชานั้นเป็นไฉน.  ลำดับนั้น  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงมีพระประสงค์จะปฏิเสธวิชชาและจรณะที่ประกอบด้วยวาทะปรารภเชื้อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 570</p><p>ชาติเป็นต้น     อันมีอยู่ในลัทธิของพราหมณ์นั้น    แล้วทรงแสดงวิชชาและ </p><p>จรณะอันเยี่ยมยอด   จึงตรัสพระดำรัสว่า  <strong>น   โข  อมฺพฏฺ</strong>  เป็นต้น  แก่</p><p><strong>อัมพัฏะ</strong>นั้น.</p><p>           ในบทเหล่านั้น   บทว่า  <strong>ชาติวาโท</strong>  แปลว่า  วาทะปรารภเชื้อชาติ.</p><p>ใจความว่า  ได้แก่คำพูดเป็นต้นว่า  สิ่งนี้ควรแก่พราหมณ์เท่านั้น หาควรแก่</p><p>ศูทรไม่.  ในที่ทุกแห่งก็มีนัยเช่นนี้เหมือนกัน.  บทว่า  <strong>ชาติวาทวินิพนฺธา</strong></p><p>แปลว่า    ผู้ยุ่งเกี่ยวในวาทะปรารภเชื้อชาติ.    ในที่ทุกแห่งก็มีนัยเช่นนี้ </p><p>เหมือนกัน.</p><p>           ลำดับนั้น  <strong>อัมพัฏะ</strong>คิดว่า  เราคิดว่า บัดนี้พวกเราจักติดอยู่ในที่ใด</p><p>ที่นั้น<strong>พระสมณโคดม</strong>กลับเหวี่ยงพวกเราไปเสียไกลลิบ    เหมือนคมซัด</p><p>แกลบขึ้นในลมแรง   ก็พวกเราไม่คิดอยู่ในที่ใด    <strong>พระสมณโคดม</strong>ทรงชัก</p><p>จูงพวกเราไป  ณ ที่นั้น     การถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะของพวกเรานี้</p><p>สมควรจะรู้ไหม  แล้วจึงได้ถามถึงวิชชาและจรณะอีก.   ลำดับนั้น   <strong>พระผู้</strong></p><p><strong>มีพระภาคเจ้า</strong>       เพื่อที่จะทรงแสดงวิชชาและจรณะจำเดิมแต่การเกิดขึ้น</p><p>แก่<strong>อัมพัฏฐะ</strong>นั้น  จึงตรัสพระดำรัสว่า <strong>อิธ   อมฺพฏฺ    ตถาคโต</strong>  เป็นต้น.</p><p>           ก็ในที่นี้   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   เมื่อจะทรงจำแนกศีล  ๓  อย่าง</p><p>แม้ที่นับเนื่องในจรณะ   ไม่ตรัสระบุชัดว่า   ข้อนี้ก็เป็นจรณะของภิกษุนั้น </p><p>แต่ตรัสระบุชัดด้วยอำนาจแห่งศีลทีเดียวว่า   แม้ข้อนี้ก็เป็นศีลของภิกษุนั้น.</p><p>ถามว่า   เพราะเหตุไร.    เพราะว่าศีลไร ๆ แม้ของภิกษุนั้นก็มีอยู่    เพราะ</p><p>ฉะนั้น   เมื่อตรัสระบุชัดอยู่ด้วยอำนาจแห่งจรณะ   ภิกษุพึงคิดอยู่ในจรณะ</p><p>นั้น ๆ นั่นเหละ  ด้วยคิดว่า  แม้พวกเราก็ถึงพร้อมด้วยจรณะ  แต่จรณะใด</p><p>อันภิกษุนั้น   มิได้เคยเห็นเลย   แม้ด้วยความฝัน   เมื่อจะตรัสระบุชัดด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 571</p><p>อำนาจแห่งจรณะนั้นนั่นแหละ   จึงตรัสพระดำรัสว่า   ภิกษุย่อมเข้าถึงฌาน  </p><p>ที่ ๑ อยู่     แม้ข้อนี้ก็เป็นจรณะของภิกษุนั้น ฯ ล ฯ    ภิกษุย่อมเข้าถึงฌาน</p><p>ที่ ๔ อยู่  แม้ข้อนี้ก็เป็นจรณะของภิกษุนั้น   เป็นต้น.   ด้วยพระดำรัสเพียง</p><p>เท่านี้เป็นอันว่าพระองค์ตรัสระบุชัดถึงสมาบัติแม้ทั้ง ๘ ว่าเป็นจรณะ ส่วน</p><p>ปัญญาแม้ทั้ง ๘ นับแต่วิปัสสนาญาณไป พระองค์ตรัสระบุชัดว่า เป็นวิชชา.</p><p>           บทว่า    <strong>อปายมุขานิ</strong>   แปลว่า   ปากทางแห่งความพินาศ     บทว่า</p><p>ผู้ยังไม่ตรัสรู้  คือยังไม่บรรลุ  หรือว่า  ยังไม่สามารถ.   ในบทว่า  <strong>ถือเอา</strong></p><p><strong>เครื่องหาบดาบสหริขาร</strong>  นี้   บริขารของคาบสมี  ไม้สีไฟ  เต้าน้ำ   เข็ม  และ</p><p>แส้หางจามรี  เป็นต้น   ชื่อว่า<strong>ขารี.</strong>  บทว่า   <strong>วิโธ</strong>    แปลว่า  หาบ.    เพราะ</p><p>ฉะนั้นจึงมีใจความว่า    ถือเอาหาบอันเต็มด้วยบริขารดาบส.   แต่อาจารย์ที่</p><p>กล่าวว่า  <strong>ขาริวิวิธ</strong>   ท่านก็พรรณนาว่า  คำว่า <strong>ขาริ</strong>  เป็นชื่อของหาบ คำว่า</p><p><strong>วิวิธ</strong>    คือบริขารมากอย่างมีเต้าน้ำ   เป็นต้น.   บทว่า    <strong>ปวตฺตผลโภชโน</strong></p><p>แปลว่า  มีปรกติบริโภคผลไม้ที่หล่นแล้ว.  บทว่า  <strong>เป็นคนรับใช้</strong>  คือเป็น</p><p>คนรับใช้ด้วยสามารถกระทำวัตร  เช่น  ทำกัปปยะ รับบาตรและลางเท้า  เป็น</p><p>ต้น.   สามเณรผู้เป็นพระขีณาสพ   แม้มีคุณธรรมสูง   ย่อมเป็นผู้รับใช้พระ</p><p>ภิกษุผู้ปุถุชน   โดยนัยที่กล่าวแล้วโดยแท้   แต่สมณะหรือพราหมณ์หาเป็น</p><p>เช่นนั้นไม่   ยังเป็นผู้ต่ำอยู่ทีเดียว   ด้วยอำนาจแห่งคุณธรรมบ้าง   ด้วย</p><p>อำนาจแห่งการกระทำการรับ ใช้บ้าง.</p><p>           ถามว่า   ก็การบวชเป็นดาบส   ท่านกล่าวว่า เป็นปากทางแห่งความ</p><p>พินาศของศาสนา    เพราะเหตุไร.   ตอบว่า    เพราะศาสนาที่กำลังดำเนิน</p><p>ไป ๆ ย่อมถอยหลัง  ด้วยอำนาจแห่งการบรรพชาเป็นดาบส. เป็นความจริง</p><p>ผู้ที่มีความละอาย  ใคร่ในการศึกษา  มักรังเกียจผู้ที่บวชในศาสนานี้  แล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 572</p><p>ไม่สามารถบำเพ็ญสิกขา  ๓  ให้เต็มได้ว่า    เราจะไม่มีการกระทำอุโบสถ  </p><p>ก็ดี  ปวารณาก็ดี  สังฆกรรมก็ดี   กับท่าน   แล้วหลีกเว้นไปเสีย.   สมณะ</p><p>หรือพราหมณ์นั้นคิดว่า   การบำเพ็ญข้อปฏิบัติให้เต็มบริบูรณ์ในศาสนา</p><p>ทำได้ยาก เปรียบเสมือนคมมีดโกน เป็นทุกข์  แต่การบวชเป็นดาบส ทำได้</p><p>ง่าย  ทั้งชนก็นับถือมากมา   ดังนี้แล้ว  จึงสึกออกมาเป็นดาบส.  คนอื่น ๆ</p><p>เห็นเขาต่างพากันถามว่า    ท่านทำอะไรหรือ.    เขาจึงตอบว่า   การงานใน</p><p>ศาสนาของพวกท่านหนักมาก    แต่พวกเราก็ยังมีปรกติประพฤติด้วยความ</p><p>พอใจในศาสนานี้อยู่.   แม้เขาก็คิดว่า  ถ้าเมื่อเป็นเช่นนี้  แม้เราก็จะบวชใน</p><p>ศาสนานี้บ้าง  ดังนี้แล้ว  ศึกษาตามอย่างเขา  บวชเป็นดาบส  แม้พวกอื่น ๆ</p><p>ก็บวชเป็นดาบสทำนองนี้บ้าง   เพราะฉะนั้น  พวกดาบสจึงเพิ่มมากขึ้นโดย</p><p>ลำดับ. ในกาลที่พวกดาบสเหล่านั้นเกิดขึ้น  ศาสนาชื่อว่าจักถอยหลัง.  ชื่อว่า</p><p>พระพุทธเจ้าเห็นปานฉะนี้  เสด็จอุบัติขึ้นแล้วในโลก  ศาสนาของพระองค์</p><p>ก็ได้ชื่อว่าเป็นเช่นนี้    เพราะฉะนั้น  ศาสนาจึงจักเป็นเพียงเส้นด้วยเท่านั้น.</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงหมายถึงข้อนี้  จึงตรัสว่า  การบวชเป็นดาบสเป็น</p><p>ปากทางแห่งความพินาศของศาสนา.</p><p>           บทว่า   <strong>จอบและตะกร้า</strong>   ได้แก่   จอบและตะกร้า    เพื่อจะเก็บหัว</p><p>เผือกมัน  รากไม้และผลไม้.  บทว่า  ใกล้บ้านหรือ  ใจความว่า  ผู้ที่ยังมิได้</p><p>บรรลุถึงความถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ   เป็นต้น   สำคัญอยู่ว่า   การ</p><p>ดำเนินชีวิตด้วยกสิกรรมเป็นต้น  เป็นของลำบาก  ดังนี้   เพื่อจะหลอกลวง</p><p>ให้คนหมู่มากหลงเชื่อ   จึงสร้างโรงไฟ   ในที่ใกล้หมู่บ้านบ้าง   ในที่ใกล้</p><p>ตำบลบ้าง  บำเรอไฟด้วยอำนาจกระทำการบูชาด้วยเนยใส  น้ำมัน  นมส้ม</p><p>น้ำผึ้ง  งา  และข้าวสาร เป็นต้น   และด้วยไม้นานาชนิดอาศัยอยู่. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 573</p><p>           บทว่า  <strong>สร้างเรือนมี  ๔  ประตู</strong> ใจความว่า สร้างเรือนน้ำดื่ม  มีหน้า</p><p>มุข ๔  ด้าน  สร้างมณฑปไว้ที่ประตู  ตั้งน้ำดื่มไว้ในนั้น   คอยเชิญให้ผู้ที่  </p><p>มาแล้ว ๆ ดื่มน้ำ.  พวกเดินทางไกล  เหน็ดเหนื่อย  ดื่มน้ำดื่มแล้วให้สิ่งใด</p><p>แก่เขา   เป็นห่ออาหารที่บริโภคแล้วก็ดี   เป็นข้าวสารเป็นต้นก็ดี   ก็ถือเอา</p><p>สิ่งนั้นทุกอย่าง  กระทำยาคูเปรี้ยวเป็นต้น  แล้วให้ข้าวแก่บางคน ให้ภาชนะ</p><p>เครื่องหุงต้มอาหารแก่บางคน เพื่อจะสงเคราะห์ด้วยอามิสให้มากยิ่งขึ้น.  เขา</p><p>ถือเอาอามิสบ้าง   บุพพัณชาติ   และอปรัณชาติ   เป็นต้นบ้าง   ที่พวกเขา</p><p>เหล่านั้นให้แล้ว   เพื่อความเพิ่มพูนขึ้นก็ใช้ของเหล่านั้นหาประโยชน์ต่อไป.</p><p>โดยประการนี้เขาก็มีสมบัติเพิ่มพูนขึ้นเรื่อย  ก็ทำการรับโค   กระบือ  ทาสี</p><p>และทาสต่อไป   เขาก็รวมทรัพย์สินได้มากมาย.   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรง</p><p>หมายเอาพวกนี้    จึงตรัสพระดำรัสนี้ว่า  <strong>สร้างเรือนมี  ๔  ประตูอยู่</strong>  ดังนี้.</p><p>ส่วนคำนี้ว่า    <strong>เราจักบูชาสมณะหรือพราหมณ์นั้นตามความสามารถตาม</strong></p><p>กำลัง  ดังนี้  เป็นทางปฏิบัติของเขา.   เพราะเขาปฏิบัติอย่างนี้โดยทางนี้.</p><p>           ด้วยคำเพียงเท่านี้เป็นอันว่า<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ได้ทรงแสดงให้เห็น</p><p>ถึงการบวชเป็นดาบสอย่างครบถ้วน.   ถามว่า   ทรงแสดงอย่างไร.  ตอบว่า</p><p>ทรงแสดงว่า  ดาบสนั้นมี  ๘  จำพวก  คือพวกยังมีลูกเมีย ๑ พวกเที่ยวขอ</p><p>เขาเลี้ยงชีพ ๑ พวกอนัคคิปักกิกะ ๑ พวกอสามปากะ ๑ พวกอยมุฏฐิกะ ๑</p><p>พวกทันตัวกกลิกะ ๑ พวกปวัตตผลโภชนะ  ๑  พวกปัณฑุปลาสิกะ ๑.</p><p>บรรดาดาบสเหล่านั้น     ดาบสเหล่าใดรวบรวมทรัพย์สมบัติไว้ได้มากแล้ว</p><p>อยู่ดังเช่น<strong>เกณิยชฏิล</strong>   ดาบสเหล่านั้นชื่อว่ามีลูกเมีย.   ส่วนดาบสเหล่าใด</p><p>คิดว่า   ขึ้นชื่อว่า   ความเป็นผู้มีลูกเมีย   ไม่สมควรแก่ผู้บวชแล้ว   จึงเที่ยว</p><p>หาเก็บข้าวเปลือก  ถั่วเขียว  ถั่วราชมาส   และเมล็ดงา  เป็นต้น   ในที่ที่เขา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 574</p><p>เกี่ยวและนวด  เอามาหุงต้มฉัน  ดาบสเหล่านั้นชื่อว่า   เที่ยวขอเขาเลี้ยงชีพ. </p><p>           ส่วนดาบสเหล่าใดคิดว่า   ขึ้นชื่อว่าการเที่ยวไปจากลานโน้นสู่ลานนี้ </p><p>เก็บเอาข้าวเปลือกมาตำกินไม่สมควร   ดังนี้แล้ว   ยอมรับแต่ภิกษาหารคือ</p><p>ข้าวสาร    ในหมู่บ้านและตำบลได้แล้ว    เอามาหุงต้มฉัน    ดาบสเหล่านั้น</p><p>ชื่อว่า  ผู้มีได้หุงต้มด้วยไฟ.  ส่วนดาบสเหล่าใดคิดว่า  จะมีประโยชน์อะไร</p><p>ด้วยการหุงต้มเองของผู้บวชแล้ว     จึงเข้าไปยังหมู่บ้าน    รับเอาเฉพาะแต่</p><p>ภิกษาหารที่หุงต้มแล้วเท่านั้น   ดาบสเหล่านั้นชื่อว่า   ผู้ไม่หุงต้มเอง.</p><p>           ดาบสเหล่าใดคิดว่า  ชื่อว่าการแสวงหาภิกษาหารทุก ๆ วัน  สำหรับ</p><p>ผู้บวชแล้วลำบาก    จึงเอากำปั้นเหมือนหินทุบเปลือกไม้    มีต้นมะม่วงป่า</p><p>เป็นต้น   เคี้ยวกิน  ดาบสเหล่านั้นชื่อว่า  ผู้ที่กำปั้นเหมือนเหล็ก.  ส่วนดาบส</p><p>เหล่าใดคิดว่า   ชื่อว่าการเที่ยวเอาหินทุบเปลือกไม้เป็นการลำบาก   แล้วใช้</p><p>ฟันนั่นแหละถอนขึ้นมาเคี้ยวกิน  ดาบสเหล่านั้นชื่อว่า  ผู้ใช้ฟันแทะ.</p><p>           ดาบสเหล่าใดคิดว่า     ชื่อว่าการใช้ฟันแทะเคี้ยวกินสำหรับผู้ที่บวช</p><p>แล้วลำบาก    จึงฉันผลไม้ที่ใช้ก้อนดินและท่อนไม้เป็นต้นปาหล่นลงมา</p><p>ดาบสเหล่านั้นชื่อว่า    ผู้ฉันผลไม้เฉพาะที่หล่นลงมา.    ส่วนดาบสเหล่าใด</p><p>คิดว่า  ชื่อว่าการใช้ก้อนดินและท่อนไม้เป็นต้น  ปาผลไม้ให้หล่นลงมาแล้ว</p><p>ฉัน   ไม่สมควรแก่ผู้บวชแล้ว   จึงเคี้ยวกินดอกไม้   ผลไม้   และใบไม้แห้ง</p><p>เป็นต้น  เฉพาะที่ตกเองแล้วเท่านั้นยังชีพ  ดาบสเหล่านั้นชื่อว่า  ผู้ฉันใบไม้</p><p>แห้ง.  ดาบสเหล่านั้นมี  ๓  ชั้นด้วยอำนาจพวกชั้นอุกฤษฏ์ ชั้นปานกลาง และ</p><p>ชั้นเพลา.  ใน ๓ ชั้นนั้น   ดาบสเหล่าใดไม่ลุกจากที่ที่ตนนั่ง  ใช้มือเก็บเอา</p><p>ผลไม้ที่หล่นลงในที่ที่จะเอื้อมถึงได้เท่านั้นแล้ว    เคี้ยวกิน   ดาบสเหล่านั้น</p><p>จัดว่า  เป็นชั้นอุกฤษฏ์.   ดาบสเหล่าใดไม่ยอมไปยังต้นไม้อื่นจากต้นไม้ต้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 575</p><p>เดียว   ดาบสเหล่านั้นจัดว่าเป็นชั้นกลาง.   ดาบสเหล่าใดไปเที่ยวแสวงหายัง  </p><p>โคนต้นไม้นั้น ๆ มาแล้วเคี้ยวกิน  ดาบสเหล่านั้นจัดว่าเป็นชั้นเพลา </p><p>           แต่การบวชเป็นดาบสแม้ทั้ง  ๘  อย่างเหล่านี้     ก็ย่อลงได้เป็น  ๔</p><p>อย่างเท่านั้น.   ถามว่า   ย่อลงอย่างไร.   ตอบว่า   ความจริงบรรดาการบวช</p><p>เป็นดาบสเหล่านี้  การบวชที่ยังมีลูกเมียอยู่  ๑  ที่เที่ยวขอเขาฉัน  ๑  รวม</p><p>เป็นผู้ใช้เรือน. ที่ไม่ใช้ไฟหุงต้ม ๑ ที่ไม่หุงต้มเอง ๑ รวมเป็นผู้ใช้เรือนไฟ.</p><p>ที่ใช้กำปั้นเหมือนเหล็กทุบเปลือกไม้ฉัน ๑   ที่ใช้ฟันแทะฉัน ๑   รวมเป็น</p><p>ผู้บริโภค  เหง้าไม้ รากไม้ และผลไม้  ที่ฉันผลไม้หล่นเอง ๑   ที่ฉันใบไม้</p><p>เหลือง ๑   รวมเป็นผู้บริโภคผลไม้หล่นเอง.   เพราะเหตุนั้น   ท่านจึงกล่าว</p><p>ว่าด้วยพระดำรัสเพียงเท่านี้      เป็นอันพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงยกขึ้นแสดง</p><p>การบวชเป็นดาบสครบทุกอย่าง  ด้วยประการฉะนี้. </p><p>           บัดนี้  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>เพื่อจะทรงแสดงว่า อาจารย์และ<strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>ยังไม่ถึงแม้ปากทางแห่งความเสื่อมแห่งการถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ</p><p>จึงตรัสพระดำรัสว่า  <strong>อันพัฏฐะ</strong>  เธอสำคัญข้อนั้นเป็นไฉน    ดังนี้เป็นต้น. </p><p>คำนั้นล้วนมีเนื้อความง่ายแล้วทั้งนั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>เป็นผู้ตกไปสู่อบายด้วยตนบำเพ็ญให้สมบูรณ์ ไม่ได้</strong> คือ</p><p>มีตนตกไปสู่อบาย   บำเพ็ญให้สมบูรณ์ไม่ได้   ในความถึงพร้อมด้วยวิชชา</p><p>และจรณะ.   บทว่า   <strong>ทตฺติก</strong>   แปลว่า   ของที่พระราชทาน.   บทว่า   <strong>ไม่</strong></p><p><strong>พระราชหาน   แม้แต่จะให้เฝ้าต่อหน้าพระพักตร์</strong>  ถามว่า  เพราะเหตุไร</p><p>จึงไม่พระราชทาน.  ตอบว่า ได้ยินว่า  พราหมณ์นั้นรู้มนต์  ชื่อ  อาวัฏฏนี</p><p>(มนต์ที่ดลใจทำให้งงงวย)   เฉพาะหน้า.   เมื่อใดพระราชาทรงประดับ</p><p>ประดาด้วยเครื่องอลังการอันมีค่ามาก      เมื่อนั้นเขาก็จะไปยืนในที่ใกล้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 576</p><p>พระราชา    จะเรียกชื่อเครื่องอลังการนั้น.    เมื่อเขาเรียกชื่อได้แล้ว   พระ  </p><p>ราชาจะไม่ทรงสามารถตรัสว่า   เราไม่ให้แก่พราหมณ์นั้นได้เลย  ครั้นพระ</p><p>องค์พระราชทานแล้ว  ในวันมีงานมหรสพอีก  จึงตรัสว่า  พวกท่านจงนำ</p><p>เครื่องอลังการมา    เมื่อพวกอำมาตย์กราบทูล    ไม่มีพระเจ้าข้า   พระองค์</p><p>พระราชทานแก่พราหมณ์ไปแล้ว   จึงตรัสถามว่า   เพราะเหตุไร   เราจึงให้</p><p>เขาไป.   พวกอำมาตย์เหล่านั้นกราบทูลว่า   พราหมณ์นั้นรู้กลมายาที่ทำให้</p><p>งงงวยในที่ซึ่งหน้า  เขาทำพระองค์ให้งงงวยด้วยกลมายานั้นแล้ว   ก็ถือเอา</p><p>ไป.   อีกพวกหนึ่ง ทนเห็นพราหมณ์นั้นเป็นพระสหายสนิทกับพระราชาไม่</p><p>ได้  จึงได้กราบทูลว่า   ข้าแต่สมมติเทพ  ที่ตัวของพราหมณ์นั้นมีโรคเรื้อน</p><p>ชื่อสังขผลิตะ  พระองค์พอเห็นพราหมณ์นั้นจะกอดหรือลูบคลำ ธรรมดาว่า</p><p>โรคเรื้อนนี้ติดกันได้   เพราะอำนาจถูกต้องเนื้อตัวกัน  ขอพระองค์อย่าทรง</p><p>กระทำเช่นนั้น.  จำเดิมแต่นั้นมาพระราชาจึงไม่พระราชทานให้พราหมณ์นั้น</p><p>เข้าเฝ้าเฉพาะพระพักตร์.   แต่เพราะเหตุที่พราหมณ์นั้นเป็นบัณฑิต   ฉลาดใน</p><p>วิชาการเกษตร  ชื่อว่า  การงานที่ปรึกษากับเขาแล้วจึงทำ  ย่อมไม่ผิดพลาด</p><p>เลย  เพราะฉะนั้น  พระราชาจึงทรงยืนอยู่ภายในผ้าม่านที่กั้นไว้  ปรึกษากับ</p><p>เขาผู้ยืนอยู่ข้างนอก.  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า </strong> ทรงหมายเอาเหตุนั้น  จึงตรัสว่า</p><p>พระราชาทรงปรึกษาทางข้างนอกชายผ้าม่าน  ดังนี้.  บรรดาบทเหล่านั้น</p><p>บทว่า  <strong>ติโรทุสฺสนฺเตน</strong>  แปลว่า ทางข้างนอกชายผ้าม่าน.  อีกประการหนึ่ง</p><p>บาลีก็อย่างนี้นี่แหละ.  บทว่า  <strong>ชอบธรรม</strong>  คือไม่มีโทษ.   บทว่า <strong>ที่เขายกให้</strong></p><p>คือที่เขานำมาให้.    บทว่า  <strong>กถนฺตสฺส  ราชา</strong>   ความว่า  พราหมณ์พึงรับ</p><p>ภิกษาหารเช่นนี้ของพระราชาใด    พระราชานั้นไม่พึงพระราชทานแม้การ</p><p>ให้เฝ้าต่อพระพักตร์แก่พราหมณ์นั้นอย่างไร.      แต่พราหมณ์นี้ถือเอาของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 577</p><p>ที่พระราชามิได้พระราชทานด้วยมายากล   เพราะเหตุนั้น   พระราชาจึงไม่</p><p>พระราชทานให้พราหมณ์นั้นเฝ้าต่อพระพักตร์   พึงถึงความตกลงได้ในข้อ  </p><p>นี้   ดังกล่าวมานี้   เป็นอธิบายในบทนี้.   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงประกาศว่า</p><p>ชนจักถึงความตกลงได้ว่า    ก็ใคร  ๆ คนอื่นหารู้เหตุการณ์นี้ไม่    ยกเว้น</p><p>พระราชากับพราหมณ์เท่านั้น   ข้อนี้นั้นเป็นความลับด้วย   ทั้งปกปิดด้วย</p><p>ด้วยประการฉะนี้.   <strong>พระสมณโคดม</strong>ผู้สัพพัญญู  ทรงทราบแน่นอน ดังนี้.</p><p>           บัดนี้     <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   เมื่อจะทรงแสดงเพิ่มเติมพระธรรม</p><p>เทศนาให้ยิ่ง ๆ  ขึ้นไป     เพื่อทรงถอนมานะอาศัยมนต์ของคนทั้ง  ๒ นั้น</p><p>เพราะเหตุที่อัมพัฏฐะนี้กับอาจารย์ของเขาเป็นคนเย่อหยิ่ง       เพราะอาศัย</p><p>มนต์  จึงตรัสพระดำรัสนี้ว่า  <strong>ดูก่อนอัมพัฏฐะ  เธอสำคัญข้อนั้นเป็นไฉน</strong></p><p><strong>พระราชาในโลกนี้ </strong> เป็นต้น.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า  <strong>บนเครื่องปูลาดในรถ</strong>   คือบนที่ที่เขา</p><p>จัดปูลาดไว้  เพื่อเป็นที่ประทับยืนของพระราชาในรถ.  บทว่า  <strong>ผู้ยิ่งใหญ่</strong></p><p>คือกับอำมาตย์ชั้นสูง  ๆ  ขึ้นไป.  บทว่า  <strong>กับเชื้อพระวงศ์</strong>   คือกับพระกุมาร</p><p>ที่ยังมิได้อภิเษก.    บทว่า    <strong>ข้อปรึกษาบางประการ</strong>     ได้แก่ข้อปรึกษาที่</p><p>ปรากฏเห็นปานฉะนี้ว่า     ควรจะขุดบ่อหรือทำเหมืองในที่โน้น    ควรจะ</p><p>สร้างบ้าน  นิคม   หรือนครไว้ในที่โน้น   ดังนี้.  บทว่า   <strong>ข้อปรึกษานั้น</strong></p><p><strong>นั่นแหละ</strong>   ใจความว่า   ข้อราชการใดที่พระราชาทรงปรึกษา   พระองค์ </p><p>พึงทรงปรึกษาข้อราชการนั้นด้วยพระอาการมีการทรงยกพระเศียรขึ้น และ</p><p>ทรงยักพระภมุกาเป็นต้น   ทำนองนั้นเท่านั้น.  บทว่า  <strong>ที่พระราชาตรัสแล้ว</strong></p><p>คือพระราชาตรัสพระราชดำรัสโดยประการใด  พระราชดำรัสนั้นสามารถให้</p><p>สำเร็จประโยชน์ได้โดยประการนั้น  ใจความว่า  แม้<strong>พระเจ้าปเสนทิโกศล </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 578</p><p>ก็ตรัสพระราชดำรัสที่สามารถให้สำเร็จประโยชน์นั้นได้.   </p><p>           บทว่า  <strong>ปวตฺตาโร</strong>  แปลว่า  เป็นผู้บอก.  บทว่า  <strong>เหล่าใด</strong>  คือเป็น</p><p>สมบัติเก่าแก่ของพราหมณ์เหล่าใด.   บทว่า   <strong>บทแห่งมนต์</strong>  คือมนต์  กล่าว</p><p>คือเวทนั้นเอง.   บทว่า   <strong>ขับร้อง</strong>   คือที่พราหมณ์เก่าแก่ทั้ง  ๑๐  มีอัฏฐก-</p><p>พราหมณ์เป็นต้น  สาธยายแล้วด้วยอำนาจความถึงพร้อมด้วยเสียง.  บทว่า</p><p><strong>ปวุตฺต </strong>  แปลว่า    บอกแก่คนเหล่าอื่น   ความว่า   กล่าวสอน.  บทว่า  <strong>รวบ </strong></p><p><strong>รวมไว้</strong> คือประมวลไว้  ได้แก่ทำให้เป็นกองไว้   ความว่า   รวมเก็บไว้เป็น</p><p>กลุ่มก้อน.  บทว่า  <strong>ขับตามซึ่งมนต์นั้น</strong> ความว่า พราหมณ์ในบัดนี้  ขับตาม</p><p>คือสาธยายตามซึ่งมนต์นั้น   ที่พราหมณ์เหล่านั้นขับแล้วในกาลก่อน.  บทว่า</p><p><strong>กล่าวตามซึ่งมนต์นั้น</strong>  คือว่าตามซึ่งมนต์นั้น.  คำนี้เป็นไวพจน์ของคำแรก</p><p>นั่นเอง.   บทว่า   <strong>กล่าวตามซึ่งมนต์ที่พราหมณ์พวกเก่าเหล่านั้นกล่าวไว้</strong></p><p>คือสาธยายตามซึ่งมนต์ที่พราหมณ์พวกเก่าเหล่านั้นกล่าวไว้    คือสาธยาย</p><p>แล้ว.  บทว่า <strong>กล่าวสอนตามซึ่งมนต์ที่พวกพราหมณ์เก่ากล่าวสอนไว้แล้ว</strong></p><p>คือกล่าวสอนตามซึ่งมนต์     ที่พราหมณ์เหล่านั้นกล่าวสอนแล้วแก่คนอื่น. </p><p>บทว่า  <strong>อย่างไรนี่</strong>  ความว่า พราหมณ์เหล่านั้นมีใครบ้าง    คำว่า  อัฏฐกะ</p><p>เป็นต้น   เป็นชื่อของพราหมณ์เหล่านั้น. </p><p>           ได้ยินว่า  พราหมณ์เหล่านั้นมองดูด้วยทิพยจักษุ    ไม่กระทำการ</p><p>ทำร้ายผู้อื่น       แต่งมนต์เทียบเคียงกับคำสั่งสอนของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p><strong>กัสสปสัมมาสัมพุทธะ.</strong>     แต่พวกพราหมณ์นอกนี้ใส่ปาณาติบาตเป็นต้น</p><p>ลงไปทำลายเวททั้ง  ๓  ได้กระทำให้ผิดเพี้ยนกับพระพุทธวจนะ </p><p>           บทว่า  <strong>นั่นไม่เป็นฐานะที่จะมีได้</strong>    คือท่านพึงเป็นฤาษีด้วยเหตุใด</p><p>เหตุนั้นไม่มี.   ในที่นี้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงทราบว่า  <strong>อัมพัฏฐะ</strong>นี้แม้อัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 579</p><p>เราถามอยู่   รู้ว่าตนถูกทับถม  จักไม่ให้คำตอบ  เพราะฉะนั้น  พระองค์จึง</p><p>ไม่ทรงรับเอาคำปฏิญญา  ปฏิเสธความเป็นฤาษีนั้น.  </p><p>           บัดนี้<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  เพื่อจะทรงแสดงความที่<strong>อัมพัฏฐะ</strong>พร้อม</p><p>ทั้งอาจารย์เป็นผู้ห่างไกลจากข้อปฏิบัติของพราหมณ์เหล่านั้น  จึงตรัสว่า</p><p>ดูก่อน  <strong>อัมพัฏฐะ  เธอสำคัญข้อนั้นเป็นไฉน</strong>  ดังนี้เป็นต้น  เพราะเหตุว่า</p><p>พราหมณ์รุ่นเก่า   ๑๐   คนเหล่านั้น   ไม่มีกลิ่นของสดคาว  ไม่มีกลิ่นผู้หญิง</p><p>เต็มไปด้วยฝุ่นละอองและขี้ไคล  มีปรกติประพฤติพรหมจรรย์  มีรากไม้และ</p><p>ผลไม้ในป่าเป็นอาหาร   อาศัยอยู่ตามเชิงเขาในราวป่า  เมื่อใดปรารถนาจะ</p><p>ไป  ณ ที่ใด   เมื่อนั้นก็เหาะไปได้ทางอากาศทีเดียวด้วยฤทธิ์    พวกเขาไม่มี</p><p>กิจที่จะต้องใช้ยวดยาน       การเจริญพรหมวิหารมีเมตตาเป็นต้นนั่นแหละ</p><p>เป็นเครื่องคุ้มครองของพวกเขาในทุกสารทิศ   พวกเขาไม่ต้องการความคุ้ม</p><p>กัน คือกำแพงและคน และข้อปฏิบัติของพวกพราหมณ์เหล่านั้น  <strong>อัมพัฏะ</strong></p><p>นี้   ก็เคยได้ยินมา.</p><p>           บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>มีกากสีดำอันเลือกทิ้งไป</strong>   คือ มีกาก</p><p>สีดำอันเลือกแล้ว   นำออกทิ้งไป.   บทว่า   <strong>มีสีข้างอันอ่อนโน้มลงด้วยผ้า</strong></p><p><strong>โพก</strong>   คือ  มีซี่โครง   ( เรือนร่าง )   อันอ่อนช้อยด้วยผ้าโพกมีแผ่นผ้าและ</p><p>ช้องผมผ้าเป็นต้น. บทว่า <strong>มีหางอันตัดแต่งแล้ว</strong>  คือ มีหางอันตัดแล้ว  ใน</p><p>ที่ควรตัดแต่ง  เพื่อทำให้ดูสวยงาม. อนึ่ง ในคำนี้ แม้รถทั้งหลายท่านก็เรียก</p><p>ว่า   รถติดหางลาที่ตัดแล้ว    เพราะเหตุที่รถทั้งหลายตัดหางลานั่นเองเทียม</p><p>ด้วยลา.   บทว่า  <strong>มีคูล้อมรอบ</strong>  คือ  ขุดคูไว้รอบ.  บทว่า   <strong>มีลิ่มอันลงไว้</strong></p><p>คือ   มีลิ่มอันสลักไว้.    การกระทำการโบกปูนไว้เบื้องล่างของกำแพงเมือง</p><p>โดยรอบ  เพื่อป้องกันมิให้พวกศัตรูปีนป่ายขึ้นมาได้   ท่านเรียกว่า  กำแพง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 580</p><p>ในคำว่า    <strong>กำแพงเมือง</strong>     แต่เมืองทั้งหลายที่ประกอบด้วยกำแพงเหล่านี้  </p><p>ท่านประสงค์เอาว่าเป็นกำแพงเมืองในที่นี้.  บทว่า  <strong>ให้รักษา</strong>    คือพวกเขา</p><p>แม้จะอยู่ในเมืองเช่นนั้นก็ยังให้คนรักษาตน.</p><p>           บทว่า  <strong>ความกังขา</strong>    คือความสงสัยอย่างนี้ว่า    เป็นพระสัพพัญญู</p><p>หรือมิใช่พระสัพพัญญู.   คำว่า <strong> วิมติ</strong>  ก็เป็นไวพจน์ของคำนั้นนั่นเอง.  ความ</p><p>คิดเห็นที่ผิดแปลกไป.  อธิบายว่า  ไม่สามารถที่จะวินิจฉัยได้.  <strong>พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคเจ้า</strong>ตรัสพระดำรัสนี้ว่า   ความปรากฏขึ้นแห่งมรรค   ไม่มีแก่<strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>โดยอัตภาพนี้     วันก็จะล่วงไปเปล่าอย่างเดียว      ก็<strong>อัมพัฏฐะ</strong>นี้แลมาเพื่อ</p><p>แสวงหาลักษณะ    แม้กิจนั้นก็ยังระลึกไม่ได้   เอาเถอะ    เพื่อจะให้เกิดสติ</p><p>เราจะให้นัยแก่เขา.   ก็<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   ครั้นตรัสอย่างนี้แล้ว  จึงเสด็จ</p><p>ลุกขึ้นจากอาสนะ     เสด็จไปภายนอก     เพราะเหตุว่า    เมื่อพระพุทธเจ้า</p><p>ทั้งหลายประทับนั่งอยู่ก็ดี   บรรทมอยู่ก็ดี    ใคร ๆ มิสามารถที่จะแสวงหา</p><p>ลักษณะได้  แต่เมื่อพระองค์ประทับยืนก็ดี  เสด็จจงกรมอยู่ก็ดี  เขาสามารถ</p><p>ธรรมดาว่าพระพุทธเจ้าทรงทราบว่า        เขามาเพื่อแสวงหาดูลักษณะแล้ว</p><p>เสด็จลุกขึ้นจากอาสนะทรงอธิฐานจงกรม       ข้อนี้เป็นอาจิณปฏิบัติของ</p><p>พระพุทธเจ้าทั้งหลาย    เพราะฉะนั้น   ท่านจึงกล่าวว่า   ครั้งนั้นแล<strong>พระผู้มี </strong></p><p><strong>พระภาคเจ้า</strong>  เป็นต้น.</p><p>           บทว่า   <strong> พิจารณาดู </strong>  คือเสาะดู   ได้แก่พิจารณานับอยู่ว่า   ๑-๒.</p><p>บทว่า  <strong>โดยมาก</strong>  คือโดยส่วนมาก.   อธิบายว่า  ได้เห็นแล้วเป็นส่วนมาก</p><p>ส่วนน้อยมิได้เห็น.   ต่อจากนั้น   เพื่อที่จะแสดงมหาบุรุษลักษณะที่เขามิได้</p><p>เห็น   ท่านจึงกล่าวว่า  เว้น  ๒  อย่างเท่านั้น.  บทว่า  <strong>ยังเคลือบแคลง</strong>  คือ</p><p>ให้เกิดความปรารถนาขึ้นมาว่า โอหนอ เราพึงเห็น ดังนี้. บทว่า <strong>ยังสงสัย </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 581</p><p>คือค้นดูมหาบุรุษลักษณะเหล่านั้น    จากที่นั้น ๆ ได้ลำบาก    ได้แก่ไม่  </p><p>สามารถจะมองเห็นได้.  บทว่า  <strong>ยังไม่เชื่อ</strong>  คือ  ถึงการลงควานเห็นไม่ได้</p><p>เพราะความสงสัยนั้น.   บทว่า  <strong>ไม่เลื่อมใส</strong>   คือถึงความเลื่อมใสไม่ได้ใน</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ว่า   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>นี้ทรงมีพระลักษณะบริบูรณ์</p><p>เพราะเหตุนั้น. ความสงสัย  ท่านกล่าวว่า  มีกำลังอ่อนกว่าความเคลือบแคลง</p><p>ความลังเลใจ   มีกำลังปานกลาง   ความไม่ยอมเชื่อ   มีกำลังมาก  เพราะไม่</p><p>เลื่อมใส  จิตก็จะเศร้าหมองด้วยธรรมทั้ง  ๓  เหล่านั้น.  บทว่า  <strong>เก็บไว้ในฝัก</strong></p><p>คือปกปิดไว้ด้วยฝักลำไส้.   บทว่า  <strong>ปิดบังไว้ด้วยผ้า</strong>  คือองคชาต.  ก็พระ</p><p>องคชาตของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ก็เหมือนกับของช้างตัวประเสริฐ   ปกปิด</p><p>ไว้ในฝัก  ปิดบังไว้ด้วยผ้า เช่นเดียวกันห้องดอกบัวหลวงทองคำ.  <strong>อัมพัฏฐะ</strong></p><p>มองไม่เห็นพระองคชาตนั้น   เพราะผ้าปกปิดไว้   และสังเกตเห็นไม่ได้</p><p>ซึ่งพระชิวหาอันกว้างใหญ่    เพราะอยู่ภายในพระโอฐ    จึงมีความเคลือบ</p><p>แคลง  และลังเลใจ  ในพระลักษณะทั้ง  ๒ นั้น.</p><p>           บทว่า  <strong>เห็นปานนั้น</strong>  คือรูปที่แน่นอน    ในข้อนี้คนอื่นจะพึงกล่าว</p><p>อย่างไร.  ข้อนี้<strong>พระนาคเสนเถระ</strong>ถูก<strong>พระเจ้ามิลินท์</strong>ตรัสถามว่า  ข้าแต่<strong>พระ</strong></p><p><strong>นาคเสนผู้เจริญ</strong>  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>  ทรงกระทำสิ่งที่ทำได้ยากหรือ ดังนี้</p><p>ได้กล่าวไว้แล้ว.   <strong>พระนาคเสนเถระ</strong>กราบทูลว่า  ข้าแต่มหาบพิตร  ทรงทำ</p><p>อะไรหรือ. <strong>พระเจ้ามิลินท์</strong>ตรัสว่า  ข้าแต่ท่านผู้เจริญ   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong></p><p>ทรงแสดงโอกาสที่มหาชนเขาถือว่าเป็นความอายแก่อันเตวาสิกของ</p><p>พรหมายุพราหมณ์   แก่พราหมณ์  ๑๖  คนผู้เป็นอันเตวาสิกของ<strong>พราหมณ์</strong></p><p><strong>อุตตระ.</strong>   และของ<strong>พราหมณ์พาวรี</strong>    และแก่มาณพ   ๓๐๐  คนผู้เป็นอัน-</p><p>เตวาสิกของเสลพราหมณ์. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 582</p><p>           <strong>พระนาคเสน</strong>กราบทูลว่า   ข้าแต่มหาบพิตร   <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong> </p><p>มิได้ทรงแสดงพระคุยหะ    <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงแสดงพระฉายา   ทรง</p><p>บันดาลด้วยพระฤทธิ์       แสดงเพียงพระรูปเป็นเงา ๆ  ยังทรงนุ่งผ้าสบงอยู่</p><p>ยังทรงคาดรัดประคดอยู่   และยังทรงห่มผ้าจีวรอยู่   มหาบพิตร.</p><p>          <strong>พระเจ้ามิลินท์</strong>    เมื่อเห็นพระฉายาแล้ว   ก็เป็นอันเห็นพระคุยหะ</p><p>ด้วยใช่ไหม   ขอรับ.</p><p>           <strong>พระนาคเสน</strong>    ข้อนั้นยกไว้เถิด     สัตว์ผู้เห็นหทัยรูปแล้วรู้ได้พึงมี</p><p>พระสัมมาสัมพุทธเจ้า     ก็พึงนำพระหทัยมังสะออกมาแสดง       <strong>พระเจ้า</strong></p><p><strong>มิลินท์   ท่านนาคเสน</strong>  ขอรับ  ท่านพูดถูกต้องแล้ว </p><p>           บทว่า <strong>ทรงแลบ</strong>  คือ ทรงนำออกมา.  บทว่า <strong>ทรงสอดกลับไป</strong> คือ</p><p>ทรงกวาดกลับไปกระทำให้เหมือนกับเข็มเย็บผ้ากฐิน.   พึงทราบอธิบายว่า</p><p>ก็ในที่นี้    ท่านแสดงให้เห็นถึงความอ่อนนุ่ม   ด้วยการทรงกระทำเช่นนั้น</p><p>แสดงให้เห็นถึงความยาว   ด้วยการสอดเข้าไปในช่องพระกรรณ   แสดงให้</p><p>เห็นถึงความหมายด้วยการปกปิดพระนลาต.</p><p>           บทว่า   <strong>คอยต้อนรับอยู่</strong>  คือรออยู่   ใจความว่า   หวังการมาของเขา</p><p>คอยมองดูอยู่.   บทว่า  <strong>การสนทนาปราศรัย</strong>   คือการพูดและการเจรจากัน</p><p>ใจความว่า   การกล่าวและการกล่าวตอบ.</p><p>           บทว่า   <strong>อโห วต</strong>  นี้เป็นคำติเตียน. คำว่า <strong> เร</strong> นี้  เป็นคำร้องเรียกด้วย</p><p>อำนาจเย้ยหยัน.    <strong>พราหมณ์โปกขรสาติเกลียดอัมพัฏฐะ</strong>นั่นแหละ   จึงได้</p><p>กล่าวว่า    <strong>เจ้าบัณฑิต</strong>    แม้ใน  ๒   บทที่เหลือก็มีนัยอย่างเดียวกันนี้. </p><p><strong>พราหมณ์โปกขรสาติ</strong>หมายเอาเนื้อความนี้ว่า   คนพึงไปสู่นรกได้   เพราะ</p><p>เมื่อมีผู้ประพฤติประโยชน์คือ  ผู้กระทำประโยชน์อยู่  เป็นเช่นเดียวกับท่าน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 583</p><p>ไม่พึงไปได้เพราะเหตุอื่น   ดังนี้    จึงได้กล่าวบทนี้ว่า  <strong> ผู้เจริญ   ได้ยินว่า </strong></p><p><strong>คนพึงไปสู่นรกได้เพราะคนผู้ประพฤติประโยชน์เห็นปานนั้น.</strong>     บทว่า</p><p><strong>เสียดสี</strong>  คือพูดกระทบกระเทียบ. บทว่า <strong>นำแม้พวกเราเข้าไปเปรียบเทียบ</strong></p><p><strong>อย่างนี้ ๆ</strong> ความว่า <strong>พระโคดม</strong>ตรัสว่า  <strong>ดูก่อนอัมพัฏะ พราหมณ์โปกขร-</strong></p><p><strong>สาติ</strong>  ดังนี้เป็นต้น   ทรงนำพวกเราเข้าไปเปรียบเทียบอย่างนี้ ๆ  ทรงเปิด</p><p>เผยเหตุอันปกปิดออกแล้ว  ยกเอาความเป็นศูทรและทาสเป็นต้นขึ้นมาตรัส.</p><p>อธิบายว่า  พวกเราก็ถูกท่านให้ด่าด้วย.  บทว่า   <strong>ปัดด้วยเท้า</strong>    คือเอาเท้าปัด</p><p>ให้<strong>อัมพัฏะ</strong>ล้มลงไปแล้ว.    ก็ในกาลก่อน   <strong>อัมพัฏะ</strong>ขึ้นรถไปกับอาจารย์</p><p>เป็นสารถีขับไปสู่ที่ใด   อาจารย์แย่งเอาที่นั้นของเขาไปเสีย  ได้ให้เขาเดินไป</p><p>ด้วยเท้าข้างหน้ารถ.   บทว่า   <strong>ล่วงเลยเวลาวิกาลแล้ว</strong>    คือเป็นเวลาวิกาล</p><p>มากแล้ว   ได้แก่ไม่มีเวลาที่จะกล่าวสัมโมทนียกถากันแล้ว.</p><p>           บทว่า <strong>อาคมา นุขฺวิธ  โภ</strong> แปลว่า ข้าแต่<strong>พระโคดม</strong>ผู้เจริญ   <strong>อัมพัฏะ</strong></p><p>ได้มา ณ ที่นี้หรือไม่หนอ.   บทว่า  <strong>อธิวาเสตุ</strong>  แปลว่า จงทรงรับ.  บทว่า</p><p><strong>สำหรับวันนี้</strong>  ใจความว่า เมื่อข้าพระองค์กระทำสักการะในพระองค์  สิ่งใด</p><p>จักมีในวันนี้   คือบุญด้วย ปีติและปราโมทย์ด้วย    เพื่อประโยชน์แก่สิ่งนั้น.</p><p>บทว่า  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรับนิมนต์แล้วโดยดุษณีภาพ</strong>  ใจความว่า</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>มิได้ทรงให้ส่วนพระวรกายหรือส่วนพระวาจาให้</p><p>เคลื่อนไหว    ทรงดำรงพระขันติไว้ภายในนั่นแหละ    ทรงรับนิมนต์แล้ว</p><p>โดยดุษณีภาพ  คือทรงรับด้วยพระทัยเพื่อจะทรงอนุเคราะห์พราหมณ์.</p><p>           บทว่า <strong>ประณีต</strong>  คือสูงสุด.  บทว่า <strong>สหตฺถา</strong>  แปลว่า ด้วยมือตนเอง.</p><p>บทว่า  <strong>ให้อิ่มหนำแล้ว</strong>   คือให้อิ่มเต็มที่   ได้แก่กระทำให้บริบูรณ์คือเต็ม</p><p>เปี่ยม   ได้แก่เต็มอิ่ม.   บทว่า   <strong>สมฺปวาเรตฺวา</strong>   แปลว่า   <strong>ให้เพียงพอแล้ว </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 584</p><p>คือให้ห้ามด้วยสัญญามือว่า  พอแล้ว  พอแล้ว.  บทว่า  <strong>ภุตฺตาวึ</strong>   ผู้ทรงเสวย  </p><p>เสร็จแล้ว.   บทว่า   <strong>โอนีตปตฺตปาณึ</strong>   แปลว่า   มีพระหัตถ์ยกออกแล้วจาก</p><p>บาตร.   อธิบายว่า  <strong>มีพระหัตถ์ชักออกแล้ว.</strong>  บาลีว่า  <strong>โอนิตฺตปาณึ</strong>   ก็มี.</p><p>คำนี้อธิบายว่า    ทรงวางบาตรที่ทรงชักพระหัตถ์ออกแล้ว    คือเว้นอาหาร</p><p>ต่าง ๆ จากฝ่าพระหัตถ์ของ<strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   เพราะฉะนั้น   พระองค์</p><p>จึงชื่อว่า  <strong>โอนิตฺตปตฺตปาณี.</strong></p><p>           อธิบายว่า   ผู้ทรงล้างพระหัตถ์และบาตรแล้ว  ทรงวางบาตรไว้ ณ ที่</p><p>ข้างหนึ่ง ประทับนั่งแล้ว. บทว่า<strong>นั่ง  ณ  ที่ควรข้างหนึ่ง</strong>  ใจความว่า ทราบว่า</p><p><strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>ทรงเสวยเสร็จแล้วเช่นนั้น    จึงนั่งในที่ว่างข้างหนึ่ง.</p><p>           บทว่า  <strong>อนุปุพฺพิกถ</strong>  แปลว่า  ถ้อยคำที่ควรกล่าวตามลำดับ.  ที่ชื่อใจ</p><p><strong>อนุปุพพิกถา</strong>    ได้แก่ถ้อยคำที่แสดงเนื้อความเหล่านี้     คือศีลในลำดับต่อ</p><p>จากทาน  สวรรค์ในลำดับต่อจากศีล  มรรคในลำดับต่อจากสวรรค์. เพราะ</p><p>เหตุนั้นนั่นแหละ  ท่านจึงกล่าวว่า  คือ <strong>ทานกถา</strong>  เป็นต้น.  บทว่า <strong>ต่ำทราม</strong></p><p>คือ เลวทราม  ได้แก่  เป็นของลามก.  บทว่า  <strong>สามุกฺกสิกา</strong>  แปลว่า  ที่พระ</p><p>องค์ทรงยกขึ้นแสดงเอง   ความว่า  ที่พระองค์ทรงยกขึ้นถือเอาด้วยพระองค์</p><p>เอง   คือที่พระองค์ทรงเล็งเห็นด้วยพระสยัมภูญาณ   อธิบายว่า   เป็นของ</p><p>ไม่ทั่วไปแก่ชนเหล่าอื่น.  ถามว่า ก็พระธรรมเทศนานั้น  คืออะไร. ตอบว่า</p><p>คือเทศนาว่าด้วยอริยสัจ.    เพราะฉะนั้นนั่น  แหละ   ท่านจึงกล่าวว่า  ทุกข์</p><p>สมุทัย   นิโรธ  มรรค.  ในบทว่า  ธรรมจักษุนี้   ท่านมุ่งหมายเอาโสดาปัตติ-</p><p>มรรค.    เพื่อที่จะแสดงถึงอาการของการเกิดขึ้นแห่งธรรมจักษุนั้น   ท่าน</p><p>จึงกล่าวว่า  สิ่งใดสิ่งหนึ่ง  มีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา  สิ่งนั้นทั้งสิ้นมีความ</p><p>ดับไปเป็นธรรมดา.   ก็ธรรมจักษุนั้นกระทำนิโรธให้เป็นอารมณ์  เกิดขึ้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 585</p><p>แทงตลอดซึ่งสังขตธรรมทั้งปวงอย่างนี้ด้วยอำนาจแห่งกิจ.</p><p>           อริยสัจธรรมอันบุคคลนั้นเห็นแล้ว  เพราะเหตุนั้น  ชื่อว่า  ผู้มีธรรม</p><p>อันเห็นแล้ว.   แม้ในบทที่เหลือก็มีนัยเช่นเดียวกันนี้.   ความสงสัยอันบุคคล</p><p>นี้ข้ามได้แล้ว   เพราะเหตุนั้น  ชื่อว่า  ผู้มีความสงสัยอันข้ามได้แล้ว.   ความ</p><p>ไม่แน่ใจของบุคคลนั้นปราศจากไปแล้ว  เพราะเหตุนั้น  ชื่อว่า  ผู้มีความไม่</p><p>แน่ใจปราศไปแล้ว.   บทว่า    <strong>เวสารชฺชปฺปตฺโต</strong>    แปลว่า   ถึงความเป็นผู้</p><p>กล้าหาญแล้ว.  ถามว่า  ในไหน. ตอบว่า ในคำสอนของพระศาสดา.  บุคคล</p><p>อื่นเป็นปัจจัย    ไม่มีแก่ผู้นี้    คือความเชื่อต่อผู้อื่นไม่เป็นไปในบุคคลนี้ </p><p>เพราะฉะนั้น  ชื่อว่า   ไม่มีบุคคลอื่นเป็นปัจจัย.   คำที่เหลือในที่ทั้งปวง</p><p>ปรากฏชัดแล้ว  เพราะมีนัยดังกล่าวแล้วในเบื้องต้น   และเพราะมีเนื้อความ</p><p>เข้าใจง่าย.</p><p>              <strong>อรรถกถาอัมพัฏฐสูตร  ในอรรถกถาทีฆนิกาย</strong></p><p>              ชื่อ<strong>สุมังคลวิลาสินี</strong>  จบลงแล้วด้วยประการฉะนี้.</p><p>                                   <strong>อัมพัฏฐสูตรที่ ๓  จบ.</strong></p>
</p>
</body>
</html>